RANDONNÉES PÉDESTRES EN Wandern im Elsass Hiking through Alsace Wandeltochten in de Elzas 2 jours et + CHÂTEAUX MÉDIÉVAUX ET ÉGLISES ROMANES 2 Tage und + Mittelalterliche Burgen und Romanische Kirchen / Medieval castles and Romanesque 2 days and + 9 churches / Middeleeuwse burchten en Romaanse kerken 2 dagen en + 31 ➔ 74 km - 3 351 m

Waldhambach Lichtenberg Wingen- Comme cette suggestion d’itinéraire sur-Moder D919 chemine à proximité de la ligne ferroviaire D919 D9 M od et s’articule autour de er Saverne, il est possible de réduire cette randonnée Rexingen à 2 jours, en optant soit pour l’itinéraire sud (31 km), soit pour le parcours nord (42,5 km).. RD 1061 D9 9 D7 Die Strecke verläuft in der Nähe der Eisen- Lohr bahnlinie Strasbourg – Saverne und rund um M. F. Loosthal Saverne. Es besteht also die Möglichkeit, die Wan- D178 3 Bouxwiller Schœnbourg Hunebourg D7 derung auf zwei Tage zu beschränken, indem man Herrenstein sich entweder für den südlichen (31 km) oder den Bust PFALZ (D) Parc naturel régional nördlichen (42,5 km) Verlauf entscheidet. des Vosges du Nord D133 ud As this suggested itinerary is near the Saverne l du S Oberhof Zinse Strasbourg – Saverne railway line and is centred Château Daubenschlag (405 m) Strasbourg around Saverne, you can shorten the hike to 2 days, LORRAINE 4 D122 BADEN by opting for either the southern (31 km) or the SCHWARZWALD (D) Chapelle St-Michel A4 northern (42,5 km) route. RD 1004 Colmar Aangezien deze route langs de spoorlijn 2 D421 Zorn Jardin botanique el oss Straatsburg - Saverne loopt, rond Saverne, is het M mogelijk de tocht in te korten tot 2 dagen door Mulhouse Château Greifenstein Waldowisheim Zorn te kiezen voor het zuidelijke traject (31 km) of het Grotte St-Vit MOSELLE D38 Château Haut-Barr D41 noordelijke (42,5 km). BÂLE (CH) Télégraphe Chappe Châteaux Geroldseck (473 m) 1er JOUR / Tag / day Sindelsberg Kleingœft - Knœrsheim Château Ochsenstein (584 m) CARTES DE RANDONNÉES CF. / WAN- Singrist DERKARTEN SIEHE / MAPS OF TRAILS SEE / Hohengœft D143 WANDELKAARTEN ZIE : www.club-vosgien.eu RD 1004 Départ du circuit / Start der Tour / Start of trail / Vertrekpunt D143 50 000 – N°1/8 / Bitche / Sens du circuit / Richtung der Tour / Direction of trail / Rijrichting St-Avold/ Sarrebourg / Saverne / Wasselonne Circuit / Tour / Trail / Tochte D224 Étape / Etappe / Stop / Etappe 25 000 – N°3714 ET La Petite Pierre / Niederbronn-les-Bains Autres circuits / Andere Touren / Other trails / Andere trails Gare SNCF / Bahnhof / Railway station / Treinstation 0 2,5 5 km 25 000 – N°3715 OT Saverne / Sarrebourg Arrêt TGV / TGV Haltestelle / TGV stop Légendes Cartographie

LES SERVICES PAR COMMUNE / SERVICEANGEBOTE DER GEMEINDEN / SERVICES IN EACH TOWN/VILLAGE / DIENSTEN PER GEMEENTE

Gare SNCF / Bahnhof / Railway station / Station Chambre d’hôtes / Gästezimmer / Épicerie / Lebensmittelgeschäft / Food shop / Kruidenier Bed and breakfast / B&B Arrêt d’autobus / Bushaltstelle / Bus stop / Bushalte 100 Hébergement collectif (auberge de jeunesse, gîte d’étape, etc.) Boulangerie / Bäcker / Baker’s / Bakker Beherbergungsvereine (Jugendherbergen, Etappenunterkünfte, usw.), Bl lits = Bettenanzahl /Hostel-type accommodation (youth hostel, Hôtel-restaurant hikers’ hostel), lits= number of beds. / Groepsaccommodatie (H = hôtel, H/R= hôtel-restaurant Boucherie / Metzgerei / Butcher’s / Slager *, **, ***, **** = class. officiel, ch = nombre de chambres) Camping (*,**,*** = classement, T = tourisme, L = Loisirs, période Bc (H= Hotel, H/R= Hotel-restaurant d’ouverture)/(*,**,***= Kategorie, T= Tourismus, L: Freizeit, *, **, ***, ****= offizielle Hotelkategorie, ch= Zimmeranzahl Öffnungszeiten) / campsite (*,**,***= classif, T= tourism, L= Aire de pique nique / Picknickplatz / Picnic area / Picknickplaats (H= hotel, H/R= hotel-restaurant, *, **, ***, ****= official leisure, opening season) classif., ch= no. of rooms Hébergements utilisant les énergies renouvelables / Elsässische Unterkünfte die erneuerbare Energien benützen / Alsatian tourism Cordonnerie / Schuhmacher / Cobbler / Schoenmaker Transport des bagages à l’étape suivante - sur de accommodations using renewable energy sources / Accommodatie mande préalable / Gepäcktransfer zur nächsten Etappe met duurzame energie - auf vorige Anfrage / Transportation of luggage to next Pharmacie / Apotheke / Pharmacy / Apotheek stop - on prior demand / Bagagevervoer op aanvraag Refuge / Übernachtungstelle / Cabin / Trekkershut Petit déjeuner buffet dès 7h/ Frühstücksbuffet ab 7 Uhr / Buffet breakfast at 7 a.m. / Ontbijtbuffet Poste / Post / Post office / Postkantoor Abri / Schutzhütte / Shelter / Schuilplaats Panier repas pour le déjeuner / Lunchpaket zum Mitnehmen/ Take-away dinner / Lunchpakket Guichet automatique bancaire / Geldautomat / Restaurant Cash dispenser / Geldautomaat Piscine / Schwimmbad / Swimming-pool / Buitenbad

Piscine couverte / Hallenbad / Indoor swimming-pool / Bistrot – café / Bistro-Cafe / Bistro-café / Bistro Baignade / Bademöglichkeit / Bathing / Zwemmen toegestaan Binnenbad

JANVIER 2016 - Randonnées pédestres en Alsace / Wandern im Elsass / Hiking through Alsace / Wandeltochten in de Elzas www.tourisme-alsace.com 1/3 RANDONNÉES PÉDESTRES EN ALSACE CHÂTEAUX MÉDIÉVAUX ET ÉGLISES ROMANES Wandern im Elsass Mittelalterliche Burgen und Romanische Kirchen/ Medieval castles and Romanesque churches Hiking through Alsace 9 Middeleeuwse burchten en Romaanse kerken 31 ➔ 74 km - 3 351 m Wandeltochten in de Elzas

Museum der Stadt Saverne / Centre d’interprétation du Patrimoine Comment s’y rendre Museums of the city of Saverne / – Point d’Orgue / Orgelzentrum / Wie erreicht man er st e How to get there Musea van de stad Saverne Organ Centre / Orgelcentrum 1 jour / 1. Tag / 1 day / 1 dag Bereikbaarheid Tél. 03 88 91 06 28 - fax 03 88 91 05 83 Tél. 03 88 03 22 10 Art, histoire et archéologie. Salles www.cc-marmoutier-sommerau.eu SNCF - Tél. 36 35 (0,40 € / minute) consacrées à la journaliste Louise Weiss Permet de découvrir de façon www.sncf.fr qui a oeuvré pour l’idée européenne. ludique et à l’aide de technologie numé- Museum für Kunst und Geschichte und rique de pointe, tout l’univers de l’orgue. Bl Bc Lignes/Linien/Lines/Lijnen Strasbourg - Nancy - Paris archäologisches Museum. Säle über Louise Jahrhundertealte Zivilisation und Strasbourg - Metz - Luxembourg Weiss, Journalistin die für das Ideal von Orgeltechnik. Strasbourg - Saverne - Sarrebourg Europa kämpfte. Discover the age-old civilisation and Art, history and archeological technology of the organ.. museum. Louise Weiss’ exhibition rooms Orgeltechnieken en eeuwenoude Où se loger who dedicated her life as a journalist to beschaving.. Unterkünfte the building­ of Europe. Tour de l’ancien télégraphe Chappe / Where to stay Kunst- en historisch museum en Accommodatie Turm des ehemaligen Chappe Archeologisch Museum. Zalen gewijd aan Telegrafen / Chappe Telegraph Tower / de journaliste Louise Weiss, actief voor- Semafoor van Chappe ■■SAVERNE (67700) standster van een verenigd Europa. Tél. 03 88 52 98 99 Chez Jean*** H/R 40 ch. Roseraie / Rosengarten / Rose- www.shpta.com 03 88 91 10 19 garden / Rosarium Faisait partie de la ligne Paris - www.chez-jean.com Tél. 03 88 71 23 33 Strasbourg de 1798 à 1852. www.roseraie-saverne.fr Turm des ehemaligen Chappe Bl Bc Villa Katz*** H/R 7 ch. 03 88 71 02 02 Jardin de 1,5 ha avec 7 500 rosiers de Telegrafe, Teil der optischen www.villakatz.com 550 variétés différentes. Telegraphielinie, welche, von 1798 bis 1852 Europe*** H 28 ch. Rosengarten von 1,5 ha mit 7 500 Paris mit Strasbourg verband. 2e jour / 2. Tag / 2nd day / 2e dag 03 88 71 12 07 Rosensträuchern von 550 verschiedenen Chappe Telegraph tower, part of www.hotel-europe-fr.com Spielarten. the line linking up Paris and Strasbourg Rose-garden of 4 acres with 7 500 1798-1852. Auberge de Jeunesse A.J.A. (87 lits) rose-trees of 550 different varieties. De semafoor stond van 1798 tot 1852 03 88 91 14 84 Tuin van 1,5 hectaren met 7.500 rozen- op de telegraaflijn Parijs-Straatsburg. www.aj-saverne.com struiken van 450 verschillende soorten. Camping Les Portes d’Alsace*** T ■■COL DE SAVERNE (1/4 ➔ 30/9) - 03 88 91 35 65 ■■MARMOUTIER Jardin botanique / Botanischer www.vacances-seasonova.com Église abbatiale / Abteikirche / Abbey- Garten / Botanical garden / ■ church / Abdijkerk Botanische Tuin ■MARMOUTIER (67440) Tél. 03 88 71 86 84 - fax 03 88 71 44 07 Tél. 03 88 91 80 47 Deux Clefs H/R 15 ch. www.marmoutier.net Jardin de 2,5 ha. Rocailles fleuries, 03 88 70 61 08 Façade romane début 12e s, nef prairies avec orchidées, tourbière avec Couronne d’or NH H/R 4 ch. et narthex gothiques du 13e s, orgue plantes insectivores, arboretum, etc… 03 88 70 60 32 Silbermann 1710, crypte archéologique. Botanischer Garten von 2,5 ha. Steine À proximité à à 3 km Bemerkenswerte Abtei-Kirche: mit Blumen geschmückt, Orchideenwiese, DIMBSTHAL (67440) romanische Fassade 12. Jh., gotische Torfmoor mit Insektenfressenden Pflanzen. 4 chambres d’hôtes (2 épis) Kirchenschiff und Vorhalle 13. Jh., , Botanical garden of 6 acres. Flowery chez Marc WOLBERT Silbermannorgel 1710, archäologische rock-garden, grass-land with orchids, 03 88 70 60 34 Krypta. turf moor with insect-eater plants, arbo- à 5 km ✚ / ✚ / D229 Remarkable abbey-church : retum, … th BIRKENWALD (67440) Romanesque facade 12 c., nave and Tuin van 2,5 hectaren. Rotstuinen met narthex 13th c., Silbermann organ 1710, bloemen, orchideeënveld,­ veen met insecte- Au Chasseur*** H/R 21 ch archeological crypt. netende planten, arboretum, varencollectie. 03 88 70 61 32 Romaanse gevel (begin 12e eeuw), ■ www.chasseurbirkenwald.com gotisch kerkschip­ en voorhal (13e eeuw), ■SAINT-JEAN SAVERNE Les Vosges*** H/R 10 ch. Silbermann-orgel (1710), roosvenster Église Jean-Baptiste / Kirche / Church Bl Bc 03 88 70 61 06 (18e eeuw), Archeologische crypte . / Kerk www.hotelrestaurantdesvosges.com Musée d’arts et traditions populaires / Tél. 03 88 91 02 60 Ancienne abbatiale romane d’un Museum für volkstümliche­ Kunst e À proximité du Jardin Botanique au und Tradition / Museum of Popular couvent de Bénédictines fondé au 12 s.. COL DE SAVERNE (67700) Art and Traditions / Museum voor Ehemalige romanische Abtei-Kirche eines Benediktinerinnen Klosters im 12. Jh.. Bc Quatre Vents NH 10 ch. Volkskunst en Volkstradities Tél. 03 88 71 46 84 - fax 03 88 71 44 07 Former abbey-church of a 03 88 71 17 76 Benedictine convent founded in the www.hotelrestaurantquatrevents.com www.marmoutier.net th e 12 c. Maison 16 s. équipée et meublée, Connection circuit ■■SAINT JEAN SAVERNE (67700) collection de moules, souvenirs de la Voormalige romaanse abdijkerk van Verbindung mit Rundwanderung 10 Kleiber** H/R 17 ch. communauté juive. een benedictijnenklooster uit de 12e eeuw. Connexion with circular trail 03 88 91 11 82 Fachwerkhaus 16 Jh. eingerichtet www.kleiber-fr.com und ausgestattet, gemalte Decke 16 Jh., Offices de Tourisme Backformensammlung, Andenken an die Verkehrsämter jüdische Gemeinschaft. Tourist Offices Que visiter VVV Besichtigungen 16th c. half-timbered house equipped Visits and furnished, earthen moulds, souvenirs Te zien from the Jewish community. ■■SAVERNE Vakwerkhuis uit de 16e eeuw, volledig Tél. 03 88 91 80 47 ■■SAVERNE ingericht (keuken, ‘Stub’), bakvormen- www.tourisme-saverne.fr collectie, herinneringen­ aan de joodse Marché le jeudi / Markt am Donnerstag gemeenschap. ■■MARMOUTIER /Market on Thursday / Streekmarkten : Tél. 03 88 71 46 84 donderdag www.marmoutier.net Musées de la Ville de Saverne /

JANVIER 2016 - Randonnées pédestres en Alsace / Wandern im Elsass / Hiking through Alsace / Wandeltochten in de Elzas www.tourisme-alsace.com 2/3 RANDONNÉES PÉDESTRES EN ALSACE CHÂTEAUX MÉDIÉVAUX ET ÉGLISES ROMANES Wandern im Elsass Mittelalterliche Burgen und Romanische Kirchen/ Medieval castles and Romanesque churches Hiking through Alsace 9 Middeleeuwse burchten en Romaanse kerken 31 ➔ 74 km - 3 351 m Wandeltochten in de Elzas

Où se loger Permanente expositie met uitleg over de facsimile, the “Springerle”. These mould- Unterkünfte plek. ings illustrate the admirable work of e rd e Where to stay ■ wood-carvers who, from the 15th c. 3 jour / 3. Tag / 3 day / 3 dag Accommodatie ■NEUWILLER LES SAVERNE onwards, made cake-moulds decorated Abbatiale St Pierre et St Paul / with religious or secular motifs. ■ Abteikirche / Abbey-church / Collectie koekplanken voor ‘Springerle’, ■DOSSENHEIM- SUR-ZINSEL Abdijkerk (67330) de typische koekjes uit de Elzas: deze Tél. 03 88 70 00 51 - 03 88 70 00 18 koekvormen illustreren­ het werk van de Camping Plage Loisirs** L www.tourisme-hanau-moder.fr houtsnijders die sinds de vijftiende eeuw ➔ e e (1/4 30/09) - 03 88 70 01 64 Église 8 - 18 s. ayant une grande deze planken bewerken op al dan niet reli- http://ft.alcomsat.com/sites/cpl/ diversité de style : du roman primitif au gieuze thema’s. index.php baroque. Dans la chapelle, tapisseries du Château de La Petite Pierre / Burg / ■■NEUWILLER-LES-SAVERNE Moyen Age relatant la vie de St Adelphe. Castle / Kasteel Die Abteikirche 8. - 18. Jh. hat mannig- Tél. 03 88 01 49 59 (67330) fältige Stile: von der Frühromanik bis zum Bl Bc Au Herrenstein** H/R 13 ch. www.parc-vosges-nord.fr Barock. In der Kapelle befinden sich mittelal- Château fondé au 13e s., moder- 03 88 70 00 53 terliche Wandteppiche, die dem Leben von www.herrenstein.fr nisé par Vauban en 1680. Siège du Parc Skt Adelphe gewidmet sind. Naturel Régional des Vosges du Nord. ■ Abbey-church with a large vari- 2 ■LA PETITE PIERRE (67290) th th Sur 7 000 m , exposition permanente sur Clairière**** H/R 50 ch. ety of styles 8 - 18 c.: from the early l’histoire du château et sur le territoire et Bl Bc 03 88 71 75 00 Romanesque to the Baroque. In the le patrimoine du parc naturel. www.la-clairiere.com chapel are tapestries from the Middle Im 13. Jh. gegründet, das Schloß ist Ages, presenting St Adelphe’s life. Auberge d’Imsthal*** H/R 23 ch. e e von Vauban in 1680 modernisiert worden. Kerk (7 -18 eeuw) met een grote Sitz des Naturparks Nordvogesen seit 1977. 03 88 01 49 00 diversiteit aan stijlen: van primitief romaans www.petite-pierre.com Dauerausstellung über die Geschichte der tot barok. In de kapel wandkleden uit de Burg und den Naturpark: sein Gebiet, seine Lion d’Or*** H/R 38 ch. middeleeuwen over het leven van de heilige 03 88 01 47 57 Monumente auf 700 qm. Adelfus. th www.liondor.com Built in the 13 c., modernised by Bl Trois Roses** H/R 34 ch. ■■LA PETITE PIERRE Vauban in 1680, Head-office of the 03 88 89 89 00 Musée du Sceau Alsacien / Elsässisches Regional Park of the Northern Vosges www.aux-trois-roses.com Siegelmuseum / Alsatian Seal mountains since 1977. Permanent exhibi- Museum / Zegelmuseum van de Elzas tion about the history of the castle and e th e Vosges** H/R 30 ch. the Natural Park: territory, patrimony, on 4 jour / 4. Tag / 4 day / 4 dag 03 88 70 45 05 Tél. 03 88 70 48 65 - fax 03 88 01 47 03 www.ot-paysdelapetitepierre.com 700 m2. www.hotel-des-vosges.com e L’exposition « Héraldisme et Het kasteel dateert van de 13 eeuw Gîte d’étape (1 épi - 16 lits) Sigillographie » présente des sceaux, en werd in 1680 gemoderniseerd door 03 88 01 47 00 oriflammes et blasons évoquant la vie et Vauban. Sinds 1977 zetel van het Regionaal Centre Ambroise Croizat A.J.A. les mœurs des seigneurs, des paysans et Natuurpark van de Noordelijke Vogezen. (168 lits) des artisans, des gens d’église à l’époque Permanente expositie over de geschie- 03 88 70 45 22 féodale. denis van het kasteel en het Regionaal www.vacances-petite-pierre.com Die Ausstellung „Heraldik und Natuurpark van de Noordelijke Vogezen: Camping « Imsterfeld » Siegelkunde“ präsentiert Siegel, Banner grondgebied, erfgoed, doelstellingen, ver- (1/5 ➔ 30/09) - 03 88 70 42 12 und Wappen, die die Erinnerung an das deeld op 700 m². Leben und an die Sitten der Hofherren, der Bl Bc ■■GRAUFTHAL (67320) ■■GRAUFTHAL (67320) Bauern und Handwerker, der Kriegsleute u. Au Vieux Moulin H/R 14 ch. Maison des Rochers / Felsenwohnungen / Kirchenherren, der feodalen Zeit wachrufen. Rock-dwellings / Woningen in de rotsen 03 88 70 17 28 Under the title “Heraldry and www.auvieuxmoulin.eu Tél. 03 88 70 42 30 - fax 03 88 70 41 08 Sigillography”, the exhibition displays www.ot-paysdelapetitepierre.com Connection circuit ■■SAVERNE (67700) seals, oriflammes and armorial bearings, er st Groupe de trois maisons adossées à Verbindung mit Rundwanderung 8 cf./siehe/see 1 jour /1. Tag / 1 day reflecting the lives and customs of noble- une paroi rocheuse de grès rose, habitées Connexion with circular trail men, peasants and craftsmen, soldiers jusqu’en 1958. and churchmen in the feudal period. Que visiter Gruppe von drei gegen eine sandstei- De expositie ‘wapenschilden en Besichtigungen nige Felswand gebauten Häusern, die bis im Visits zegelkunde’ presenteert zegels, vaan­tjes Jahr 1958 bewohnt waren. Te zien en wapenschilden uit het leven en de Group of three houses built against gewoontes van landsheren, boeren en a pink sandstone rock face inhabited ambachtslieden, mensen uit oorlog en kerk until 1958. ■■DOSSENHEIM SUR ZINSEL uit de middeleeuwen.­ Drie tegen en in de rotswand van roze Refuge fortifié / Befestigter Kirchhof / Musée des Arts et Traditions Fortified shelter / Versterkte zandsteen gebouwde woningen,­ bewoond populaires / Museum für Heimatkunde tot 1958. schuilplaats / Museum of Crafts and Folklore / Tél. 03 88 70 00 51 - fax 03 88 01 49 60 Museum voor Volkskunst en -tradities www.tourisme-hanau-moder.fr Tél. 03 88 70 41 41 Offices de Tourisme Vestiges d’un habitat-refuge remon- www.ot-paysdelapetitepierre.com Verkehrsämter tant au Moyen-Âge dans lequel les habi- Tourist Offices Présentation de positifs de moules à VVV tants gardaient biens et vivres. gâteaux alsaciens, les « springerle » : mou- Überreste einer befestigten Fluchstätte lages illustrant le merveilleux travail des aus dem Mittelalter. Sichtbar sind die Zellen sculpteurs sur bois qui ont confectionné ■■LA PETITE PIERRE wo die Einwohner ihre Güter und Proviant depuis le 15e s. des moules à gâteaux.. Tél. 03 88 70 42 30 lagerten. Ausstellung von elsässischen www.ot-paysdelapetitepierre.com Remains of fortifications of the Kuchenformen Abdrücken, die „Springerle“: ■ Middle Ages built around the church in die Abgüsse zeigen die herrlichen ■SAVERNE Tél. 03 88 91 80 47 which the dwellers were keeping their Schnitzereien, die seit dem 15. Jh. die www.tourisme-saverne.fr goods and supplies. Kuchenformen verzieren, sei es in Form von Resten van een schuilplaats uit de religiösen oder weltlichen Szenen. middeleeuwen waar de inwoners hun Exhibition of Alsatian cake-moulds spullen en levensmiddelen veiligstelden.

JANVIER 2016 - Randonnées pédestres en Alsace / Wandern im Elsass / Hiking through Alsace / Wandeltochten in de Elzas www.tourisme-alsace.com 3/3