ul. T. Kościuszki 11 89-400 Sępólno Krajeńskie tel./faks 52 388 13 40 e-mail:[email protected] Zespół pałacowo-parkowy w Sypniewie Kościół w Sośnie www.naszakrajna.org

Po lewej: Dwór w Skarpie U góry: Jezioro w Zabartowie Na dole: Molo na jeziorze sępoleńskim w Sępólnie Kra- jeńskim Obszar Lokalnej Grupy Działania Stowarzysze- budowane na zrąb, konstrukcje wieńcowe, sumi- nia NASZA KRAJNA znajduje się w północno-za- kowo-łątkowe, chaty podcieniowe. Zabytkowe chodniej części województwa kujawsko-pomor- kościoły przechowały mnóstwo cennych pamiątek skiego i obejmuje gminy Sępólno Krajeńskie, Sośno przeszłości. W ostatnich latach wiele świątyń i ele- oraz Więcbork. mentów wyposażenia wnętrz zostało poddanych Występujące obszary chronionego krajobrazu, renowacji. Niektóre zespoły pałacowo-dworsko- takie jak Rynny Jezior Byszewskich, Ozy Wielo- -parkowe dzięki odzyskaniu dawnej świetności są wickie, Dolina rzeki Sępolenki, pełnią rolę płatów wspaniałą wizytówką naszego regionu. i korytarzy ekologicznych łączących cenniejsze Krajanie wyrażali swój patriotyzm poprzez sztu- przyrodniczo obiekty w jeden spójny system eko- kę ludową, której odzwierciedleniem było garncar- logiczny. Teren ten to kraina malowana jeziora- stwo, tkactwo, hafciarstwo (w kolorach granatu, mi i lasami, przeplatana błękitnymi wstęgami rzek. czerni i błękitu) i rzeźba. Podkreślając lokalne dzie- Na tym obszarze znajduje się około 80 pomników dzictwo kulturowe, sztuka ta przetrwała do dnia przyrody. Wśród nich najliczniejszą grupę stanowią dzisiejszego i cieszy się wielkim zainteresowaniem. pojedyncze drzewa, skupienia drzew, aleje przy- Niezwykle cenna perłą obszaru lokalnej grupy drożne i głazy narzutowe. Na terenie gminy Więc- działania są tereny Krajeńskiego Parku Krajobra- bork i Sępólno Krajeńskie znajduje się jeden zespół zowego – atrakcyjne dla uprawiania turystyki ak- przyrodniczo-krajobrazowy – Torfowisko Messy. tywnej, kajakarstwa czy kolarstwa. Gęsta sieć pie- Kraina ta ofertą turystyczną zadowoli zarówno szych, rowerowych, konnych i wodnych szlaków wielbicieli aktywnego wypoczynku, jak i zwolen- turystycznych, to walory, dzięki którym możliwe ników relaksu. Licznie występujące jeziora z nie- jest podejmowanie inicjatyw na rzecz krzewie- zwykle bogatą linią brzegową są charakterystyczną nia ruchu turystycznego. Podążając tymi szlakami, cechą Krajny. Położone wśród lasów, tworzą ma- można zapoznać się z bogactwem regionu, którego lownicze szlaki turystyczne i doskonałą bazę do przykładem są pałace w Komierowie i Sypniewie uprawiania sportów wodnych. Wśród malowni- oraz ruiny zamku w Runowie Krajeńskim. czych mozaik płyną rzeki Sępolna, Orla, Łobzonka Nie pozostaje więc nic innego, jak odwiedzić ser- i wiele innych, które zachwycają turystów swoim deczny i gościnny dla turystów region i cieszyć się niezwykłym i niezapomnianym urokiem. Turystów pięknym zakątkiem Polski, jakim jest teren wschod- przyciąga w te strony wyjątkowa fauna i flora za- niej części Krajny. Zapraszamy! chwycająca liczebnością gatunków roślin i zwierząt. Są tu wymarzone miejsca dla wędkarzy, grzybia- rzy oraz myśliwych. Tereny te od lat cenione są ze względu na różnorodność i liczebność wystę- pujących w nich zwierząt, takich jak sarny, bobry, jelenie, dziki, zające, lisy, zaś wśród ptactwa między innymi bocianów białych, czapli, żurawi, łabędzi, jastrzębi, myszołowów oraz sów. Obszar lokalnej grupy działania to również urze- kające wioski i malownicze miasteczka, w których życie nadal płynie spokojnym, nieśpiesznym i natu- ralnym rytmem. Większość zabudowy pochodzi z drugiej połowy XIX i początków XX wieku. Na szczególną uwagę zasługują kościoły drewniane, Regaty na jeziorze Spoleskim Lokalna Grupa Działania „Bory Tucholskie” obejmuje gminy: Cekcyn, Gostycyn, Kęsowo, Lniano, Lubiewo, Osie, Śliwice, Świekatowo i Tuchola. Pod wieloma względami jest to fa- plac Zamkowy 1 scynująca kraina. Oprócz lasów, gdzie 89-500 Tuchola przy odrobinie szczęścia można spot- biuro: ul. Murowa 8 kać bobry, sarny, jelenie i dziki, za- 89-500 Tuchola Izba borowiacka w Muzeum Borów Tucholskich chwycają przede wszystkim rzeki Brda tel./faks 52 336 12 13 i Wda. Spływy kajakowe tymi rzeka- mi dostarczą wielu wrażeń, także do- e-mail: [email protected] świadczonym kajakarzom. Na rodzin- www.lgd.borytucholskie.pl ne wodne wyprawy można wybrać Wielki i Mały Kanał Brdy, których wo- dy płyną spokojnie i leniwie. W przerwach pomiędzy grzybobra- niem, wędkowaniem czy spacerem tra- są do nordic walking warto zawitać Polewka na maślance do wiosek tematycznych: grzybowej (Krzywogoniec), miodowej (Wielki Mędromierz), chlebowej (Jania Góra) i ptasiej (Adamkowo). Kupisz tam grzy- by marynowane, miód, swojski chleb lub zobaczysz Przydrożne Muzeum Ptaka. Jeżeli już mowa o jedzeniu, to w czasie lokalnych imprez, takich jak Dni Borów Tucholskich, trzeba skosz- tować tradycyjnych specjałów: polewki Impreza plenerowa – pokazy dawnych zwyczajów na maślance, mac borowiackich, flen- dzy, kluch z kapustą, grzybowniczek czy przetworów z żurawiny. Na pa- miątkę z Borów Tucholskich można za- brać do domu serwety z haftem boro- wiackim, drewniane ptaszki, plecione koszyki, warto więc po te cuda wstą- pić do Galerii BT w Tucholi, Muzeum Borów Tucholskich czy też do Galerii Produktów Lokalnych w Gostycynie, Na szlaku nordic walking w Borach Tucholskich Cekcynie i Osiu. 6. Elektrownia w Żurze KILKA CIEKAWOSTEK: Elektrownia na sztucznym zbiorniku – Zalewie • dwa nagie miecze, które wielki Mistrz Krzy- Żurskim (440 ha), uruchomiona w 1930 r. żacki Ulrich von Jungingen podarował pod Grun- 7. Klasztor i kościół św. Wawrzyńca w By- waldem Królowi Jagielle, pochodziły z Tucholi sławku i należały do Komtura Tucholskiego Henryka Perłą świątyni jest kaplica maryjna z cudowną von Schwelborn; figurą Matki Bożej Pocieszenia, do której od nie- • miłośnikiem spływów kajakowych na Brdzie pamiętnych czasów pielgrzymują wierni. był Karol Wojtyła, którego nazywano tu „Wuj- 8. Grota NMP z Lourdes kiem”; Wierna replika groty objawień z Lourdes, znaj- • uruchomienie w 1930 r. elektrowni Żur po- dująca się przy kościele św. Katarzyny Aleksandryj- zwoliło na pokrycie całego zapotrzebowania na skiej w Śliwicach. prąd zarówno w Gdyni, jak i pozostałych miejsco- 9. Zabytkowa zabudowa drewniana wościach Pomorza; Zabytkowe chaty borowiackie, m.in. w miejsco- • Bory Tucholskie często odwiedzał Sat Okh wościach: Krąg, Lniano, Zalesie Królewskie. (Stanisław Supłatowicz), który w 2000 r. wraz z grupą przyjaciół utworzył w Wymysłowie stałą wystawę oryginalnych eksponatów prezentujących kulturę, sztukę i życie codzienne Indian Północno- amerykańskich.

ATRAKCJE: 1. Akwedukt w Fojutowie Największy w Polsce akwedukt – skrzyżowanie dwóch dróg wodnych: Czerskiej Strugi i Wielkiego Kanału Brdy. 2. Rezerwat Cisów Staropolskich im. Le- ona Wyczółkowskiego w Wierzchlesie Jeden z najstarszych w Europie rezerwatów, na- zwany przez Wyczółkowskiego „Świętym Gajem”; Impreza plenerowa – wyprawa komutra tucholskiego pod Grunwald zwiedzanie tylko z przewodnikiem. 3. Muzeum Borów Tucholskich w Tucholi W muzeum znajdują się zbiory dotyczące et- nografii, fauny i flory Borów Tucholskich; bardzo ciekawa wystawa stała „Izba borowiacka”. 4. Kopalnie węgla brunatnego w Pile Tereny po kopalniach z fragmentami sztolni upa- dowych i innych obiektów infrastruktury górni- czej. 5. Linia obronna z czasów II wojny świa- towej 6 schronów bojowych z okresu II wojny świa- towej na linii Obrowo–Drożdzienica. Spływ kajakowy W skład obszaru objętego Lokal- ną Strategią Rozwoju wchodzi siedem gmin powiatu świeckiego: Bukowiec, Dragacz, Drzycim, Jeżewo, , Świecie i Warlubie. Z racji bogatej hi- storii związanej między innymi z poło- ul. Chmielniki 2b żeniem na pograniczu Pomorza i Ku- 86-100 Świecie jaw – na usytuowanym na zachód od tel./faks 52 33 01 832 Młyn w Grucznie Wisły polskiej ziemi okupowanej on- giś przez Państwo Krzyżackie – obszar e-mail: [email protected] www.lgdswiecie.pl LGD posiada wiele cennych turystycz- nie miejsc i obiektów kultury material- nej. W każdej z gmin powiatu możemy znaleźć coś interesującego. położona jest na Równinie Świeckiej w sąsiedztwie Borów Tucholskich. Wśród godnych uwagi budowli zabytkowych są: ze- Diabelski kamień w Leosi społy pałacowo-parkowe z II połowy i końca XIX wieku w Korytowie, Ja- rzębieńcu, Gawrońcu i Kawęcinie; Ple- bania oraz kościół parafialny z końca XIX wieku w miejscowości Polskie Łą- ki; kościół parafialny z końca XIX wie- ku w Przysiersku; kapliczka z końca XIX wieku w Polednie; Jezioro Bra- nickie. leży w Kotlinie Grudziądzkiej, makroregionie Doli- Diabelce ny Dolnej Wisły. Na uwagę zasługują: kościół w Wielkim Lubieniu z 1680 ro- ku; budynki mieszkalne oraz cmenta- rze z czasów osadnictwa mennonickie- go; zbiorowa Mogiła Pomordowanych w czasie II Wojnie Światowej w Mnisz- ku; misyjne muzeum Etnograficzne w Górnej Grupie; rezerwat przyrody jezioro Fletnowskie. – wschodnia Chata z 1770 r. w Chrystkowie część gminy obejmuje znaczne kom- pleksy leśne, część południowa wchodzi w skład – na uwagę zasługują rezer- świeckiego obszaru chronionego krajobrazu, zaś waty przyrodnicze: Osiny, Kuźnica i Jezioro Łyse północna w skład Wdeckiego Parku Krajobrazo- oraz Wdecki Park Krajobrazowy i Nadwiślański wego. Ciekawostką są tu: drewniany dwór, elek- Obszar Chronionego Krajobrazu oraz takie atrak- trownia wodna oraz resztki ruin warowni krzyża- cje historyczne, jak: zespoły parkowo-pałacowe ckiej w Gródku; kościół parafialny Matki Boskiej z XIX w. w Bąkowie, Rulewie i Płochocinie; za- Pocieszenia w Drzycimiu (1862–1865); Głaz narzu- bytkowe kościoły w Płochocinie (1891), Lipinkach towy w Leosi – „Diabelski kamień”; zespół dwor- (1904), Wielkim Komorsku (1798) i Bzowie (1768); ski w Bedlenkach z około 1900 r.; zespół Kościoła schrony obronne z I wojny światowej w Bzowie; Ewangelickiego w Dólsku z około 1800 r. drewniana zabudowa z końca XIX wieku w Lipin- Gmina Jeżewo – walorem turystyczno-wypo- kach i Bzowie; jedyny w regionie dawny wodopój czynkowym gminy jest bogactwo roślinności i flo- konny w Bzowie z XIX w. z przystankiem i źródeł- ry borów, lasów, rzek i jezior. Na uwagę zasługu- kiem dla dyliżansu; pozostałości kultury menno- ją: kościół parafialny p.w. Trójcy Świętej w Jeżewie nickiej (zabudowania gospodarskie, domy, cmen- z zachowanymi murami prezbiterium z 1427 roku; tarze) w Komorsku, Osieku i Kruszach; jeziora: zakon księży werbistów z muzeum misyjnym w La- Rybno, Radodzierz, Mątasek i Rumach oraz rezer- skowicach; Rezerwat Czapli Szarej – Białe Bło- wat przyrody „Kuźnica”. ta Pleśno; jeziora: Stelchno, Bielskie w Taszewie, Sinowa w Czersku Świeckim; zespoły pałacowo- parkowe w Laskowicach, Krąplewicach i Taszewie. jest częścią Nadwiślańskie- go Parku Krajobrazowego. W pobliżu znajdują się liczne rezerwaty przyrody, posiada ponadto liczne zabytki architektoniczne: średniowieczny układ ulic w Nowem, częściowo zachowane go- tyckie mury obronne, kościół farny z przełomu XIV i XV w., wschodnie skrzydło zamku z rzad- kimi freskami oraz wiatrak Holenderski z XIX w. Jezioro Radodzierz na skraju Borów Tucholskich z bazą rekreacyjną; stare przepompownie – sta- cje pomp w Kończycach; drewniane chaty i koś- ciół z 1898 roku w Mątawach; rezerwaty przyrody Wiosło Duże i Osiny. Gmina Świecie – na terenie wiejskim gminy znajdują się zabytki architektury oraz pierwotna przyroda zachowana w parkach i rezerwatach: „Diabelce” lub „Czarcie Góry” – strefa krawędzio- wa zbocza doliny Wisły z naturalnymi punktami wi- dokowymi na rzekę i pobliskie Chełmno; rezerwaty przyrody „Śnieżynka”, „Grabowiec” i „Ostnicowe Parowy Gruczna”; drewniana pomennonicka chata w Chrystkowie z 1770 roku; zabytkowe ule, młyn w Grucznie (Festiwal Smaku); kościół w Sartowicach. Nowe Stolno 112 86-212 Stolno tel./faks 56 677 09 07 Góra Zamkowa w Starogrodzie Gospodarstwo agroturystyczne Zbigniewa Resmera [email protected] www.lgdvistula.org

Uczestnicy kursu wikliniarskiego; poniżej: Kościół gotycki w Lisewie Lokalna Grupa Działania „Vistula – Terra Cul- po wznoszonych przez nich budowlach. Cechą cha- mensis – Rozwój przez Tradycję” obejmuje teren rakterystyczną obszaru są liczne kościoły gotyckie czterech gmin wiejskich położonych w wojewódz- oraz fortyfikacje, które stanowią pozostałość po twie kujawsko-pomorskim. Gminy Chełmno, Gru- wojnach światowych. Fortyfikacje stanowią ele- dziądz, Lisewo i Stolno położone są w północnej menty Twierdzy Grudziądz oraz Twierdzy Cheł- części województwa. Stanowią znaczną część daw- mno. Nie brakuje zespołów pałacowo-parkowych, nej Ziemi Chełmińskiej. Ich obszar obejmuje ponad licznych dworków oraz innych zabytkowych bu- 465 km², który zamieszkuje 26,3 tys. ludzi. dowli tradycyjnych dla regionu. Obszar wzbogacają Nazwa stowarzyszenia pochodzi od połączenia piesze i rowerowe szlaki turystyczne, ścieżki dydak- słów Vistula – Wisła i Terra Culmensis – Ziemia tyczne oraz plenerowe imprezy promujące tradycje Chełmińska. Obszar LGD to teren Ziemi Cheł- kulinarne regionu. Cennym elementem jest historia mińskiej położonej nad Wisłą. Dodatek „Rozwój związana z działalnością Związku Jaszczurczego. przez Tradycję” określa pomysł na rozwój obsza- Charakterystyczne dla LGD jest przebogate rów wiejskich – rozwijać się, wykorzystując do- dziedzictwo niematerialne. Liczne obrzędy, tra- stępne bogactwa naturalno-kulturowe. dycje kultywowane są do dnia dzisiejszego. Stąd Bogactwem LGD są zasoby naturalne wynikają- wywodziły się znane postacie historyczne: Ludwik ce z położenia w Dolinie Dolnej Wisły. Występu- Rydygier, Mikołaj z Ryńska, gen. Józef Haller. ją tutaj m.in. liczne pomniki przyrody, rezerwaty, Istotnym elementem podnoszącym atrakcyjność unikalne gatunki zwierząt i roślin. Znaczna część obszaru LGD jest sąsiedztwo znanych ośrodków obszaru położona jest w granicach parku krajobra- miejskich o olbrzymim znaczeniu kulturowo-histo- zowego – Zespół Parków Krajobrazowych Cheł- rycznym. Na szczególną uwagę zasługują Toruń, mińskiego i Nadwiślańskiego. Chełmno, Grudziądz, Chełmża oraz Świecie. Wartością LGD jest również jej bogata historia Dla wszystkich odwiedzających mamy do zaofe- związana z Ziemią Chełmińską. Znajdują się tu- rowania coraz większą liczbę gospodarstw agrotu- taj grodziska średniowieczne (najbardziej znanym rystycznych, które urzekają swoim niepowtarzal- jest grodzisko w miejscowości Kałdus na Górze nym klimatem, różnorodnością oraz niezliczonymi św. Wawrzyńca), występują liczne oznaki działal- możliwościami spędzania wolnego czasu. ności zakonu krzyżackiego w postaci pozostałości Zapraszamy do odwiedzania naszej małej ojczyzny!

Produkty lokalne z marką LGD Działania Fundacji „Ziemia Gotyku” Lokalna Grupa Działania skupiają się na obszarze gmin leżących niemal w sercu Pomorza Nadwiślańskiego: Chełmży, Łubianki, Łysomic i Papowa Biskupiego. Zamieszkuje je wspólnota licząca nie- Brąchnówko 18 co ponad 28 tys. mieszkańców. Wśród 87-140 Chełmża nowoczesnych gospodarstw i domów tel. kom. 607 772 689 mieszkalnych bez trudu można odna- leźć zabytki. Bogactwem są obiekty e-mail: [email protected] pochodzące z różnych okresów histo- www.ziemiagotyku.com Zamek w Papowie Biskupim rycznych i epok stylowych – zabytki pochodzące z prahistorii, epoki goty- ku, baroku czy klasycyzmu. Historię odnajduje się w grodziskach, zamkach krzyżackich i biskupich, dworach, pała- cach, domach niemieckich kolonistów czy polskich „poniatówkach”, wiatra- kach i różnych pomnikach. Wszystkie te zabytki przeglądają się w toni kilku malowniczych jezior. Gmina Chełmża jest bardzo Kościół w Bierzgłowie atrakcyjnym turystycznie obszarem.

Kaplica Wagnerów Portal Zamku Bierzgłowskiego z ok. 1300 r. W miejscowości Grodno znajduje się osada obron- lokalnej grupy działania gotyk reprezentują koś- na z epoki żelaza zwana „drugim Biskupinem”, cioły w Gostkowie, Papowie i Świerczynkach – sanktuarium bł. Juty von Sangerhausen spokrew- czasem można posłuchać bijących na ich wieżach nionej z Wielkim Mistrzem Annonem von Sanger- średniowiecznych dzwonów! Na obszarze gminy hausen, gotyckie kościoły w Grzywnie, Kiełbasi- Łysomice znajdują się ciekawe zespoły dworsko- nie i w Dźwierznie. Na obszarze gminy odnaleźć i pałacowo-parkowe: Kamionki Małe, Koniczyn- można liczne zespoły dworsko-pałacowe: w Mira- ka, Lulkowo, Łysomice i Ostaszewo. Największym kowie, Nawrze i Pluskowęsach. Turystów i zapa- jeziorem na terenie gminy jest Jezioro Kamion- lonych wędkarzy przyciągają rekreacyjne tereny kowskie wykorzystywane na potrzeby rekreacji jezior Chełmżyńskiego i Grodzieńskiego. i wypoczynku. Dla miłośników „niebieskiego skle- Najcenniejszym obiektem gminy Łubianka pienia” czeka w Piwnicach obserwatorium astro- jest pokrzyżacka twierdza w Zamku Bierzgłow- nomiczne UMK wyposażone m.in. w teleskopy skim, zdobiona cennym ceramicznym portalem. i radioteleskopy. Towarzyszą mu zakładane przez krzyżaków świą- Na obszarze gminy Papowo Biskupie najcen- tynie wraz z istniejącymi do dziś wokół nich cmen- niejszymi zabytkami są ruiny zamku krzyżackiego tarzami: w Bierzgłowie, Przecznie i Biskupicach. z XIII wieku (w Papowie Biskupim) oraz gotycki Na terenie tej gminy zlokalizowane są również kościół z kaplicą poświęconą św. Hubertowi. Po- cenne zespoły podworsko-folwarczno-parkowe: dobno ów święty dokonywał licznych cudów za w Biskupicach, Dębinach, Pigży, Leszczu i Wybczu. sprawą niezwykłych kluczy. Do cennych zabytków Uwagę zwraca odnowiony przepięknie drewnia- należą także neogotycki pałacyk i park dworski ny wiatrak, tzw. „koźlak” znajdujący się w Bierz- w Jeleńcu i kompleks pałacowo-parkowy w Stor- głowie. lusie. Przez Papowo Biskupie przebiega czerwony Od zgiełku można uciec na teren prawnie szlak turystyczny – szlak zamków i miejsc marty- chronionego rezerwatu przyrody „Las Piwnicki” rologii narodu polskiego. I jeszcze coś. Warto tu w gminie Łysomice, odnajdując tu rzadkie gatun- uprawiać turystykę rowerową. Na dwóch kółkach ki drzew i ptaków zamieszkujących m.in. okolice dotrzemy do wszystkich wspomnianych tu obiek- niewielkich stawów. Wszechobecny na obszarze tów. Zapraszamy!

Pałac w Nawrze Pałac Czarlińskich w Brąchnówku Lokalna Grupa Działania „Podgro- dzie Toruńskie” to stowarzyszenie, które zostało powołane w styczniu 2006 r. z inicjatywy władz samorzą- dowych, organizacji pozarządowych oraz mieszkańców trzech podtoruń- skich gmin: Zławieś Wielka, Wielka Biuro Eklektyczny dwór z XVIII w. w Przysieku, gm. Zławieś Wielka Nieszawka i Lubicz. ul. Handlowa 7, pok. 40 Wszystkie gminy położone są w wo- 87-134 Zławieś Wielka tel. 56 674 13 12 jewództwie kujawsko-pomorskim na faks 56 678 02 08 terenie powiatu toruńskiego. LGD działa na obszarze będącym przed- Filia w Lubiczu ul. Toruńska 21, budynek B, pok. 7 mieściami Torunia, oferującym niezwy- 87-162 Lubicz kłą mnogość i różnorodność obszarów tel. 56 674 40 15 chronionych, rezerwatów przyrody,

Filia w Wielkiej Nieszawce zabytków, ale i dość gęsto zaludnio- ul. Toruńska 12 nym z racji wysokiego poziomu migra- 87-165 Cierpice Okolice rzeczki Zielonki w Cierpicach, gm. Wielka Nieszawka cji na nasz teren mieszkańców Torunia. tel. 56 678 12 12 wew. 21 Gmina Zławieś Wielka. Histo- www.podgrodzietorunskie.pl rycznie obszar gminy Zławieś Wielka położony jest na Ziemi Chełmińskiej. Ziemia ta była pierwszą, na którą spro- wadzeni zostali Krzyżacy dla obrony przed Prusami. Zachowane do dziś podstawowe elementy dziedzictwa kulturowego regionu powstały głów- nie w tamtym okresie. Obecnie gmina leży pośrodku two- rzącej się aglomeracji toruńsko-byd- Ruiny zamku Kazimierza Wielkiego w Złotorii, gm. Lubicz goskiej i zajmuje obszar 17 753 ha, z uwagi na położenie gmina przyjęła funkcję mieszkaniowo-rekreacyjno-ko- mercyjną. Bogate krajobrazowo tere- ny zachęcają do wypoczynku weeken- dowego, budowy siedlisk i domków wypoczynkowych. Biegnie tędy szlak rowerowy łączący Toruń z Bydgosz- czą oraz w rejonie Przysieka i Barbarki przyrodnicza ścieżka dydaktyczna. Na terenie gminy usytuowanych jest pra- Zespół pałacowo-parkowy w Skłudzewie, gm. Zławieś Wielka wie 300 stanowisk archeologicznych, interesujące są ślady grodzisk w Czarnowie, Rzęcz- go, zajmuje obszar 21628 ha. Bogatą przeszłość kowie i Skłudzewie. Warte poznania są kościoły gminy Wielka Nieszawka śledzić można począwszy w Górsku i Czarnowie, dawna protestancka świą- od czasów prehistorycznych (stanowiska kurhanów tynia w Pędzewie oraz pomnik w Górsku poświę- we wsi Brzoza), poprzez wczesnośredniowieczne cony ks. Jerzemu Popiełuszce. osadnictwo słowiańskie i późniejszy gród w Nie- . Położona w bezpośredniej bli- szawce. W 1230 r. przybyli tu rycerze Zakonu Naj- skości Torunia, liczy 18,5 tys. mieszkańców i jest świętszej Marii Panny (Krzyżacy) pod dowództwem obecnie jedną z najludniejszych gmin wiejskich re- Hermana von Balk, rozpoczynając budowę pierw- gionu. szego na ziemiach polskich krzyżackiego zamku. Na Duża liczba mieszkańców to efekt przenoszenia początku XVII wieku, w Wielkiej i Małej Nieszaw- się na wieś torunian, odnajdujących u nas te skła- ce osiedlili się mennonici. Ich osadnictwo należa- dowe jakości życia, których duże miasto im nie jest ło do najnowocześniejszych i zarazem najbardziej w stanie zaoferować: spokój, bliskość przyrody, dochodowych sposobów gospodarowania użyt- przestrzeń, wyższy poziom bezpieczeństwa, boga- ków rolnych na ziemiach polskich. Pozostały po te życie społeczne, wciąż trwałe relacje międzysą- nich liczne charakterystyczne domy mieszkalne, siedzkie... Gmina Lubicz w ogólnopolskim rankin- kaplica mennonicka w Małej Nieszawce (obecnie gu jakości życia znalazła się na 109 miejscu wśród kościół p.w. Najświętszego Serca Pana Jezusa), zbór wszystkich 1 600 gmin wiejskich w Polsce, zaś na (obecnie budynek Urzędu Gminy) oraz cmentarz 5 miejscu wśród gmin w naszym województwie! w Wielkiej Nieszawce. Odwiedzając gminę warto Gmina Wielka Nieszawka. Położona jest na także zobaczyć kościół p.w. NMP Królowej Polski południowym skraju powiatu toruńskiego w cen- w Cierpicach, a także podziwiać piękną przyrodę tralnej części województwa kujawsko-pomorskie- Puszczy Bydgoskiej.

Kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa z XVIII w. w Małej Nieszawce, gm. Wielka Nieszawka (pierwotnie Święto latawca przy Muzeum Piśmiennictwa i Drukarstwa w Grębocinie, gm. Lubicz mennonicki dom modlitwy) Kijewo Królewskie 15 86-253 Kijewo Królewskie tel./faks 56 676 44 36 [email protected] www.zakolewisly.pl Barokowy kościół pw. Nawiedzenia NMP w Topolnie zbudowany w XVII wieku dla zakonu Paulinów z Jasnej Góry.

Zespół Pałacowo-Parkowy w Ostromec- ku to dwa pałace – barokowy z XVIII i klasycystyczny z XIX wieku – oraz przepiękny park w stylu angielskim.

Gospodarstwo Agroturystyczne „Gzinian- ka” w Gzinie słynie z wielokrotnie nagradzanych w konkursach produktów lokalnych: chleba na liściach chrzanu, pasztetów, serów, nalewek itp. zboczu czy w dolinie zakładano sady. Występowały tu odmiany jabłek znakomicie przystosowane do panujących tu warunków klimatycznych, o bogatych walorach smakowych i przetwórczych. Z drugiej strony na każdym kroku napotykamy tu znakomite zabytki kultury materialnej. Stare, prehistoryczne i średniowieczne grodziska, pałace, parki dworskie, zabytki kultury mennonickiej. Te- ren „Zakola” to teren dawnej Ziemi Chełmińskiej, teren walk o tożsamość narodową. To również ob- szar wymieszania różnych kultur, rdzennych miesz- kańców Pomorza i osadników – tych najdawniej- „Grzyby z Grzybna”. Wiesław Kurzeja – jeden z bardziej aktywnych członków „Zakola Dolnej Wisły” – w swojej pracowni w Grzybnie wy- szych, mennonickich, i tych późniejszych – sprzed dobywa kształty zaklęte w kamieniach polnych. i po II wojnie światowej. I właśnie na tych wartościach dziedzictwa przy- Obszar „Zakola” leży w pięknej dolinie Dolnej rodniczo-historycznego Doliny Dolnej Wisły oparło Wisły, posiada bogate i niedoceniane walory przy- swoje działanie „Zakole Dolnej Wisły”. Pomyśleli- rodnicze i krajobrazowe. Mamy tu czyste powie- śmy, że trzeba ludziom przypomnieć o tym dobro- trze, znakomity mikroklimat (duża wilgotność, ma- dziejstwie, które mamy, które dostępne jest na tym łe opady), urozmaiconą rzeźbę terenu. Warunki terenie. Chcemy tym „produktom” dodać wartość, biologiczne od wielu setek lat predestynowały ten reaktywować zanikłe przez ostatnie 50 lat więzi teren do uprawy czystych ekologicznie produk- między lokalną gospodarką a zasobami naturalnymi. tów. Przed I wojną światową oraz w okresie mię- dzywojennym w prawie każdym gospodarstwie na

„Nalewki Hieronima” – Hieronim Błażejak komponuje z nut roślinnych Biesiada Królewska w Kiełpiu – zwykle w drugiej połowie września, prawdziwe symfonie smaku, które zdobyły wiele nagród w konkursach jarmark produktów tradycyjnych, smażenie powideł śliwkowych w kotłach krajowych i zagranicznych, a pięć z nich wpisanych jest na listę produk- kuprowych, pieczenie barana (lokalna odmiana wrzosówki), degustacja tów tradycyjnych. Miodów z Rejonu Dolnej Wisły, konkursy z nagrodami dla publiczności. Teren LGD „Trzy Doliny” obejmu- je 7 gmin powiatu bydgoskiego: Bia- łe Błota, Dobrcz, Koronowo, Nową Wieś Wielką, Osielsko, Sicienko i So- lec Kujawski. Podstawowym walorem „Trzech Dolin” jest różnorodność ul. Długa 50 społeczna, gospodarcza, historyczna 86-022 Dobrcz Spływ kajakowy i przyrodnicza gmin LGD. tel./faks 52 55 11 687 Gmina Białe Błota położona jest 3 km od granic Bydgoszczy, w central- e-mail: [email protected] www.trzydoliny.eu nej części powiatu bydgoskiego, na południowym skraju obszaru zwane- go Pradoliną Toruńsko-Eberswaldzką. Niewątpliwą atrakcją gminy Białe Błota jest bogata sieć hydrograficzna, któ- rą tworzą rzeki i kanały, w tym Kanał Górnonotecki w Lisim Ogonie. Co- rocznie na wodach kanału odbywa się Kościół we Włókach – Dobrcz międzynarodowy spływ kajakowy sta- nowiący wielką atrakcję turystyczno- rekreacyjną dla miłośników sportów wodnych. Spływ organizowany jest przy współpracy z Regionalnym Towa- rzystwem Wioślarskim „Bydgostia”. Znaczna część Gminy Dobrcz le- ży na terenie Nadwiślańskiego i Cheł- mińskiego Parku Krajobrazowego. Wyjątkowe walory przyrodniczo-kra- Bazylika Mniejsza pw. NMP – Koronowo jobrazowe można podziwiać w Rezer- wacie Florystycznym „Kozielec”. Pobyt w Gminie Dobrcz to także gwarancja udanego wypoczynku. Odwiedzających na pewno zachwyci jezioro w Borów- nie z czystą wodą i piaszczystymi plaża- mi, a miłośnicy wędkowania będą mogli się oddać swojej pasji na dwóch akwe- nach: w Dobrczu i Kusowie. Dla en- tuzjastów tradycyjnych smaków wiel- ką gratką będzie udział w corocznym Kąpielisko w Chmielnikach, jez. Jezuickie – Nowa Wieś Wielka Święcie Śliwki w Strzelcach Dolnych oraz Święcie Chleba w Gądeczu. Od 2010 roku lonczyna poprzez Kruszyn, Osówiec do Tryszczy- imprezom towarzyszy konkurs na „Smak Trzech na latem 1939 r. jednostki wojskowe stacjonujące Dolin”, którego współorganizatorem i fundatorem w Bydgoszczy wzniosły 17 schronów żelbetowych. nagród jest Lokalna Grupa Działania „Trzy Doliny”. Na początku września miały tu miejsce starcia Miłośników Borów Tucholskich zapraszamy do obrońców miasta z najeźdźcą. Umocnienia można Gminy Koronowo. Malownicze tereny położo- oglądać przemierzając czerwony szlak turystyczny. ne nad Zalewem Koronowskim oraz licznymi Je- Na jego trasie znajduje się skansen historyczno- ziorami Byszewskimi są wymarzonym miejscem wojskowy ze schronem obserwacyjnym i zrekon- wypoczynku dla turystów, wędrowców, wędkarzy struowanymi okopami. i grzybiarzy. Zainteresowanym historią proponuje- Turystów, którzy lubią aktywnie spędzać czas, my zwiedzanie licznych zabytków, w tym poklasz- zapraszamy do Solca Kujawskiego posiadającego tornego zespołu cysterskiego – Bazyliki Mniejszej bogatą bazę turystyczną i sportowo-rekreacyjną. p.w. Wniebowzięcia NMP i najwyższego w Europie Szczególne możliwości aktywnego wypoczynku mostu kolejki wąskotorowej oraz udział w corocz- stwarza nowoczesna hala sportowo-widowiskowa, nym Festynie Cysterskim wraz z inscenizacją śred- stadion miejski oraz park wodny. Warto także sko- niowiecznej Bitwy pod Koronowem z Krzyżakami. rzystać z atrakcji Parku Dinozaurów – Jura Park Na południowo-zachodnim skraju Puszczy Byd- Solec, który oferuje lekcje muzealne, historyczne goskiej rozciąga się bardzo ciekawy zbiornik wodny wystawy i prezentacje multimedialne, posiada tak- o rozbudowanej linii brzegowej – Jezioro Jezuickie, że park rozrywki i park zabaw dla najmłodszych. którego powierzchnia to 14,7 km², a głębokość do- chodzi do 10 m. Jest to niewątpliwie jedna z naj- większych atrakcji turystycznych Gminy Nowa Wieś Wielka. Wokół jeziora znajduje się kilka ką- pielisk: Chmielniki, Piecki, Prądocin oraz tzw. Cypel i Kobra. Aktywnie wypoczywać najlepiej w Ośrod- ku Sportowo-Rekreacyjnym w Chmielnikach, gdzie istnieje możliwość wypożyczenia sprzętu wodnego. Dla miłośników wędkarstwa Jezioro Jezuickie ze swoimi płyciznami i głębinami jest wymarzonym miejscem łowienia ryb nawet przez cały rok. Schron Osówiec – Sicienko Gmina Osielsko jest położona na skraju Wy- soczyzny Świeckiej, pomiędzy rzekami Wisłą i Brdą i okala miasto od strony północnej. Osielsko należy do najstarszych osad wielkopol- skich; prawdopodobnie już w 1065 roku była tzw. wsią kościelną. Dokument Bolesława Kędzierzawe- go, księcia mazowieckiego, podaje Osielsk w liczbie zamków. Większość tych terenów porastały wy- stępujące tutaj w wielkiej obfitości lasy dębowe, a ich pozostałość zachowała się do dzisiaj, o czym świadczą liczne pomniki przyrody. Niewątpliwą atrakcją Gminy Sicienko jest li- nia umocnień Przedmościa Bydgoskiego. Od Zie- Jurapark – Solec Kujawski ul. Powstańców Wielkopolskich 6 89-100 Nakło nad Notecią tel./faks 52 524 64 60 e-mail: [email protected] IV Rejs Partnerstw Lokalnych Coroczna inscenizacja bitwy o Nakło nad Notecią www.krajna-paluki.cna.org.pl

XIV-wieczny kościół w Orlu; poniżej: Konkurs Dziedzictwa Na styku szlaków Jezior Krajeńskich i Stanisława Kulinarnego „Smaki Krajny i Pałuk” Łabędzkiego – Witosław Od początku jednym z głównych celów Partner- Ekomuzeum Doliny Noteci – sieci rozproszonych stwa dla Krajny i Pałuk było wykreowanie ciekawej w terenie obiektów oraz wydarzeń, które złożą oferty turystycznej w oparciu o lokalne zasoby, się na „żywą” kolekcję obrazującą wartości przy- zarówno przyrodnicze, historyczne, jak i kulturo- rodnicze i kulturowe regionu oraz dorobek jego we Doliny Noteci, w tym obszary NATURA 2000. mieszkańców. Jego celem jest zachowanie i eks- Pojawiło się wiele pomysłów na zagospodarowanie ponowanie lokalnych tradycji, form gospodarowa- i wykorzystanie turystyczne doliny Noteci, m.in. nia, charakterystycznego rzemiosła czy sposobu koncepcja stworzenia przystani wodnej w Nakle życia poprzez prezentacje, warsztaty oraz orga- nad Notecią, rejsy statkiem „Łokietek” oraz dzia- nizowane przez mieszkańców regionu pokazy dla łalność – jednej z nielicznych w kraju – Szkoły Że- turystów. glugi Śródlądowej w Nakle nad Notecią. Atrakcyjne W celu zwiększenia szans na rozwój turystyki, siedliska i miejsca lęgowe ptaków oraz unikato- a także zdobycia nowych doświadczeń, Partnerstwo wa roślinność Doliny Noteci zostały dostrzeżone przystąpiło do Krajowej Sieci Grup Partnerskich – przez Polskie Towarzystwo Botaniczne i Ogólno- orędownika tworzenia ekomuzeów w Polsce. polskie Towarzystwo Ochrony Ptaków (OTOP), W powstający kalendarz wydarzeń ekomuzeum które upatrują rozwój turystyczny Doliny w opar- już wpisały się odbywające się od kilku lat corocz- ciu o ofertę dla miłośników przyrody czy „podglą- ne imprezy: Witosławskie Impresje Ludowe, Inwa- daczy ptaków”. zja Aniołów, Jarmark św. Wawrzyńca połączony W wyniku obserwacji i dyskusji członkowie z Festynem Rycerskim czy Przegląd Dziedzictwa Partnerstwa doszli do wniosku, iż najlepszą siłą Kulinarnego „Smaki Krajny i Pałuk” oraz Rejs Part- napędową rozwoju turystyki będzie stworzenie nerstw Lokalnych.

Noteć w okolicach Nakła nad Notecią ul. Gnieźnieńska 7 88-400 Żnin tel./faks 52 302 07 47 e-mail: [email protected] Pałac w Grochowiskach Szlacheckich Ruiny Zamku Weneckiego www.lgdpaluki.pl

Tradycyjne pałuckie stroje ludowe Żnińska Baszta

Kościół p.w. Św. Mikołaja w Gąsawie Pałuki to przede wszystkim region bogaty histo- z XV wieku otoczona secesyjnymi kamienicami. rycznie. Pierwsze ślady osadnictwa na naszej ziemi W Gąsawie podziwiać można modrzewiową świą- pochodzą z paleolitu – starszej epoki kamiennej tynię krytą łupkiem – kościół pw. Św. Mikołaja po- (ok. 14–8 tys. lat p.n.e.). W okresie od 6–4 tys. chodzący z XVII w., w którym pod koniec XX w., lat p.n.e. zamieszkiwały tu ludy koczownicze zaj- podczas remontu dachu i ścian zewnętrznych, od- mujące się łowiectwem i rybołówstwem. Dopiero kryte zostały cenne freski. Nie można zapomnieć w neolicie (4–2,5 tys. lat p.n.e.) rozpoczęło się stałe także o dwóch cudownych osiemnastowiecznych osadnictwo. Najliczniejsze ślady pochodzą z okre- niepowtarzalnych obiektach: słynnym Pałacu w Lu- su kultury łużyckiej (550–400 lat p.n.e.), a jednym bostroniu pełniącym funkcję centrum działań o cha- z najstarszych jest osada biskupińska z przełomu IX rakterze kulturalnym, artystycznym i naukowym i VIII wieku p.n.e., gdzie obecnie znajduje się Muze- oraz o pięknym dworze w stylu klasycystycznym um Archeologiczne i rekonstrukcja osady kultury w Grochowiskach Szlacheckich. łużyckiej, na którą składają się okazała rekonstruk- Pałuki to jednak przede wszystkim żywy folklor. cja grodu i wystawa znalezisk od neolitu po czasy To tu nieprzerwanie rozbrzmiewa muzyka tworzo- średniowieczne. na przez twórców ludowych, kultywowana przez Na tak wczesny rozwój osadnictwa wpłynęły zespoły folklorystyczne. To tu można zobaczyć naturalne walory środowiska. Liczne jeziora sprzy- tańczących rodowitych Pałuczan w oryginalnych jały rozwojowi rybołówstwa i zarazem chroniły strojach pałuckich posługujących się gwarą pału- przed wrogiem. Pałuki zwane „Krainą 130 jezior” cką i spróbować lokalnych specjałów, takich jak stwarzają wspaniałe warunki do aktywnego wy- np. szneka z glancem czy gzika. Do dziś naturalnie poczynku i rekreacji. Gliniaste i piaszczyste gle- kwitnie tu twórczość ludowa w postaci rzeźby, haf- by sprzyjały uprawie roli i dostarczały budulca do ciarstwa, plecionkarstwa, garncarstwa i kowalstwa wyrobu naczyń, stąd bogata tradycja garncarska artystycznego. na tym terenie. Obfitość kamieni polodowcowych zapewniła materiał do wyrobu narzędzi, a bujne la- sy dostarczały drewna i zwierzyny. W początkach naszej ery przez Pałuki biegło jedno z odgałęzień słynnego szlaku bursztynowego prowadzące z Im- perium Rzymskiego nad Bałtyk, co zapewniło byt temu regionowi. Ciekawym miejscem na mapie naszego powiatu, potwierdzającym dawną rangę tego obszaru, są ru- iny czternastowiecznego zamku obronnego w We- necji. Jego właścicielem był Mikołaj Nałęcz zwany Krwawym Diabłem. Przebywając w Wenecji, nie można również przejść obojętnie obok Muzeum Kolei Wąskotorowej, gdzie znajduje się niepowta- rzalny skansen kolejki wąskotorowej o rozstawie szyn 600 mm. Na terenie lokalnej grupy działania znajduje się wiele architektonicznych perełek obrazujących hi- storię regionu, które warto zobaczyć. Na rynku w Żninie stoi dumnie gotycka wieża ratuszowa Muzeum Kolejki Wąskotorowej w Wenecji Teren LGD obejmuje 8 rolniczych gmin powiatu inowrocławskiego: Dąbrowę Bi- skupią, Gniewkowo, Inowrocław, Janiko- wo, Kruszwicę, Pakość, Rojewo i Złotni- ki Kujawskie. Turysta, który zawita w te strony, będzie miał okazję zapoznać się z najstarszą historią państwa polskiego ul. Poznańska 345 A p. 130 Powyżej: Przystań Janikowo, poniżej: Łojewo, Chata Słowian oraz odwiedzić miejsca leżące na prze- 88-100 Inowrocław biegającym przez te tereny Szlaku Pia- stowskim. tel./faks 52 359 22 65 Niewątpliwą atrakcją na mapie Kujaw e-mail: [email protected] jest „Mysia Wieża” w Kruszwicy – po- www.czarnoziemnasoli.pl zostałość po średniowiecznym zamku, gdzie panował znienawidzony król Po- piel. 32-metrowa wieża dostępna jest dla turystów. Na tych, którzy zdecydują się wspiąć na samą górę, czeka niesamowity widok na malownicze jezioro Gopło i ota- czający je park krajobrazowy. Dla tych, którzy boją się wysokości, alternatywą będzie rejs statkiem „Rusałka” po polo- dowcowym jeziorze. Miłośników historii szczególnie za- Powyżej: Wykopaliska Gąski, poniżej: Złotniczanki praszamy do Gniewkowa, gdzie władał Władysław Biały – awanturniczy książę uważany przez historyków za najwięk- szego polskiego podróżnika ówczesnych czasów. Największym ocalałym zabyt- kiem po Księstwie Gniewkowskim, któ- rym władał Książę Władysław Biały, jest średniowieczny kościół z XIV w. p.w. św. Mikołaja i św. Konstancji. Jednak to również obszar, na terenie którego intensywne prace archeologiczne prowadzi Uniwersytet Adama Mickiewi- cza z Poznania. Niezwykle cenne wyko- paliska w Gąskach – monety pochodzące z początków naszej ery, wyroby z brązu i ceramiki rzymskiej – są istotnym dowo- dem na to, że przebiegał przez tę miej- Kalwaria Pakoska scowość Szlak Bursztynowy. W miejscowości Łojewo – gmina Inowrocław – lo- Odbywają się tu liczne konkursy i zawody. Janikowo kalni liderzy corocznie organizują w tej miejscowości posiada również przystań jachtową, w której dum- „dożynki na kujawską nutę”, gdzie rodowite Kujawianki nie cumuje statek „Janek”. W sezonie statek można serwują specjały tradycyjnej kuchni. „Łojewianie”, czę- wynająć na rejs po Jeziorze Pakoskim. Kapitan ser- sto przy okazji imprez okolicznościowych wystawiają wuje swoim gościom wyszukaną muzykę szantową, „Chatę Słowian”, prezentując historię naszych prapra- a na dłuższych rejsach organizuje grilla na pokładzie. dziadów. Wielbiciele poezji mogą się przespacerować Dla grzybiarzy i amatorów leśnej głuszy rajem mo- tzw. Szlakiem „Kaspra” (Szymborze–Sikorowo–Łoje- że okazać się Puszcza Bydgoska (). Funk- wo–Szarlej–Kruszwica), którym niegdyś przechadzał cjonują tam dwa duże gospodarstwa agroturystyczne, się młody Kasprowicz w poszukiwaniu weny, lub od- gdzie można ekologicznie wypoczywać. Gmina chlubi wiedzić rodzinne zakątki Przybyszewskiego (Marule- się też aktywnym kołem łowieckim, więc może to też wy–Trzaski–Jaronty–Dulsk–Góra–Łojewo–Mątwy). być gratka dla amatorów polowań na dziką zwierzynę. Przy klasycystycznym kościele w Górze p.w. Św. Trójcy Od góry: Puszcza Bydgoska, kościół w Pieraniu, Mysia Wieża w Kruszwicy znajduje się pomnik „Meteora Młodej Polski”. W tej położonej na wysadzie solnym wiosce zobaczyć można kilkanaście wież wiertniczych otworowej kopalni soli. Kujawskie tradycje kultywowane są również w Złot- nikach Kujawskich, gdzie prężnie działa Zespół Śpiewaczy „Złotniczanki”. Członkowie tej grupy pragną ocalić od zapomnienia folklor Kujaw. W repertuarze mają przede wszystkim piosenki i przyśpiewki z tego regionu. Doce- niany na wielu festiwalach, zespół aktywnie uczestniczy w życiu mieszkańców LGD, biorąc udział w organizowa- nych cyklicznie imprezach, takich jak dożynki czy festyny. Wioska Pieranie (gm. Dąbrowa Biskupia) zaprasza do największego bodaj w Polsce kościoła drewnianego z pierwszej połowy XVIII wieku. W jego wnętrzu znaj- duje się cudowny obraz Matki Bożej Pierańskiej, koro- nowany jako drugi po Matce Boskiej Jasnogórskiej. Nie sposób przejść obojętnie obok wypełniającej świątynię bogatej barokowej polichromii. Wymieniając zabytki sakralne regionu, nie sposób nie wspomnieć o Kalwarii Pakoskiej. Jej początki sięgają 1628 roku, chronologicznie jest więc drugą, po Zebrzy- dowskiej, Kalwarią w Polsce. To żywy pomnik wiary i kultu Męki Pańskiej. Tu jest przechowywana i czczona największa cząstka Relikwii Krzyża Św. w Polsce. Dzięki unijnym dotacjom, o które starają się władze gminy, Kal- waria Pakoska jest prawdziwą architektoniczną perełką. Turystów, którzy lubią aktywnie spędzać czas, oraz wędkarzy zapraszamy nad Jezioro Pakoskie. Szczegól- nie miejscowość Janikowo posiada bogatą bazę tury- styczną dostosowaną do uprawiania sportów wodnych. ul. Narutowicza 1 88-300 Mogilno tel./faks 52 31 85 538 e-mail: [email protected] Przyjezierze Klasztor w Mogilnie www.llgdsasiedzi.eu

Kościół w Parlinie Gmina Orchowo Po prawej: Warsztaty malarskie organizowane przez Stowarzyszenie Artystyczne Magazyn Zbożowy GS

Fontanna w parku miejskim w Mogilnie Obszar LGD Sąsiedzi wokół Szlaku Pia- renu różnymi formami ochrony przyrody. Na te- stowskiego położony jest na terenie trzech re- renie naszej lokalnej grupy działania istnieją Parki gionów etnograficznych. Gminy Mogilno i Dąbro- Krajobrazowe, rezerwaty oraz pomniki przyrody. wa leżą na terenie Pałuk, Gminy Strzelno i Jeziora Wśród obiektów dziedzictwa kulturowego można Wielkie na Kujawach, natomiast Gmina Orchowo znaleźć dwory (często z parkami). W wielu miej- na granicy Kujaw i Wielkopolski. Folklor na terenie scowościach atrakcjami krajoznawczymi są kościoły obejmującym obszar LGD jest zbliżony z uwagi na z XIX lub z początku XX wieku. Ponadto na tere- „sąsiedzkie” położenie – przy granicach wymie- nie lokalnej grupy działania istnieją bardzo dobre nionych krain etnograficznych. Najsilniejsze powią- warunki do rozwoju aktywnych form wypoczynku, zania kulturowe wyrażają się przede wszystkim takich jak kajakarstwo, wędkarstwo, turystyka pie- w gwarze i strojach ludowych. Obszar partnerstwa sza i rowerowa. Do atutów obszaru naszej lokal- leży na Szlaku Piastowskim, jednej z najciekawszych nej grupy działania zaliczyć należy czyste jeziora, tras historyczno-krajoznawczych w Polsce. Ozna- szerokie, piaszczyste plaże z łagodnym zejściem do kowany jest on symbolem stylizowanego białego wody, bliskością lasów, specyficzny mikroklimat. orła na czerwonym tle. Na głównej trasie szlaku Obszar lokalnej grupy działania postrzegany jest leżą Mogilno i Strzelno, boczne trasy – północna jako bardzo atrakcyjny dla turystów-grzybiarzy. Od biegnie z Mogilna do Dąbrowy, południowa z Trze- wiosny do jesieni tutejsze lasy obfitują w grzyby. meszna przez Orchowo do Strzelna. Gmina Jeziora Do bardzo popularnego ośrodka wypoczynkowo- Wielkie położona jest w bliskim sąsiedztwie szlaku -rekreacyjnego należy miejscowość Przyjezierze i jest niezwykle atrakcyjna przyrodniczo. Wybrane dysponująca sezonowo ok. 4 tysiącami miejsc noc- miejsca należą do sieci Natura 2000. legowych. Kompleks turystyczny położony jest nad Atrakcyjność turystyczna obszaru działa- Jeziorem Ostrowskim, wśród Lasów Miradzkich nia naszej lokalnej grupy działania wynika przede i zajmuje ogólną powierzchnię ok. 40 ha. Ponad- wszystkim z unikalnych walorów przyrodniczych to funkcjonują tu piesze szlaki turystyczne – Szlak oraz z dużej wartości cech krajoznawczych i kul- Niebieski: Wilczyn–Mrówki–Przyjezierze o dłu- turowych. Obszar ten położony jest w strefie po- gości 15 km – trasa rowerowa o długości 37 km. jeziernej, charakteryzuje się znacznym zalesieniem, W miejscowości Mrówki (8 km od Przyjezierza) dużą liczbą jezior i rzek. Potwierdzeniem wysokiej można zwiedzić Skansen Archeologiczny, a w miej- jakości środowiska przyrodniczego jest objęcie te- scowości Wylatowo słynne piktogramy.

Słaboszewko Piktogram w Wylatowie ul. Kościuszki 20/22 88-200 Radziejów tel./faks 54 285 06 18 54 285 07 18 Dworek w Jarantowicach z pocz. XX w. – Gmina Osięciny Jezioro Gopło – Miasto i Gmina Piotrków Kujawskich e-mail: [email protected] www.lgd.com.pl

IX Inscenizacja Bitwy pod Płowcami – Gmina Radziejów Kościółek w Czamaninku z XVIII w. – Gmina Topólka

Dworek rodziny Modlińskich w Krzywosądzy – Gmina Dobre Lokalna Grupa Działania „Razem dla Powiatu lach w dniu 27 września 1331 r. rozegrała się bitwa Radziejowskiego” działa na całym obszarze powiatu między wojskami króla Władysława Łokietka i za- radziejowskiego. konu krzyżackiego, która okazała się przełomem Ziemie powiatu radziejowskiego rozciągają się w wojnie z krzyżakami. między górną Notecią, kanałem Bachorze i górną O przeszłości i walorach Powiatu świadczą rów- Zgłowiączką w południowej części Kujaw Wschod- nież zabytkowe kościoły oraz zespoły parkowo- nich. Powiat leży w granicach województwa ku- dworskie, m.in.: jawsko-pomorskiego. W jego skład wchodzą: Mia- • dwór z I połowy XVIII w. w Świeszu w Gmi- sto Radziejów, Miasto i Gmina Piotrków Kujawski nie Bytoń, oraz Gminy: Bytoń, Dobre, Osięciny, Radziejów • dwór w Jarantowicach z początku XX w. wraz i Topólka. z parkiem krajobrazowym w Gminie Osięciny, Niezwykle istotnym dla Powiatu Radziejowskie- • kościółek drewniany w Czamaninku z XVIII w. go jest fakt, że posiada walory turystyczno-rekre- w Gminie Topólka, acyjne w postaci jezior i okalających je lasów. Naj- • kościół w Broniewie z XIX w. w Gminie Ra- większe jeziora to: Głuszyńskie, Gopło, Chalno, dziejów, Czarny Bród i Kamieniec. Kompleksy leśne znajdują • dwór rodziny Modlińskich z połowy XIX w. się na terenie Gmin Piotrków Kujawski i Topólka. w Gminie Dobre, Nad jeziora zapraszają przede wszystkim właści- • zespół pałacowo-dworski w Gradowie z poło- ciele gospodarstw agroturystycznych. Są tutaj wy- wy XIX w. w Mieście i Gminie Piotrków Kujawski. marzone miejsca zarówno dla wędkarzy, jak i mi- Powiat Radziejowski to nie tylko kraina niezwy- łośników aktywnego wypoczynku. kłych pejzaży, ciekawostek krajoznawczych i histo- Ważną rolę pełnią szlaki i trasy turystyczne. Mia- rycznych – to również atrakcyjny i świetnie przy- sto i Gmina Piotrków Kujawski położone są na gotowany partner do organizowania działalności historycznym szlaku piastowskim prowadzącym gospodarczej i inwestowania. do Kruszwicy i Inowrocławia. Największą atrakcją Zapraszamy do poznania walorów naszego Po- historyczną Gminy Radziejów jest szlak Łokietka, wiatu, gościnności naszych mieszkańców oraz na- na którym położona jest wieś Płowce. Na jej po- wiązania z nami serdecznych kontaktów.

Gmina Bytoń – panorama ul. Narutowicza 3 87-700 Aleksandrów Kujawski tel./faks 54 282 40 97 [email protected] www.ziemiakujawska.pl Kościół w Przypuście (gmina Waganiec)

Ruiny zamku w Raciążku; poniżej: Służewo – widok od jeziora na kościół. Lokalna Grupa Działania „Partnerstwo Dla czywał tu po bitwie grunwaldzkiej. Kolejną po- Ziemi Kujawskiej” funkcjonuje obecnie na terenie stacią, która odwiedziła tereny objęte LSR, był Województwa Kujawsko-Pomorskiego w Powiecie Fryderyk Chopin, który gościł w majątku w Słu- Aleksandrowskim (Aleksandrów Kujawski, Bądko- żewie. wo, Koneck, Raciążek, Waganiec, Zakrzewo i Mia- Powiat aleksandrowski jest częścią Kujaw, sto Nieszawa). w której szczególną popularnością cieszą się zwy- Większe kompleksy leśne istnieją w północ- czaje ludowe związane ze świętami katolickimi, nej części gminy Aleksandrów Kujawski (m.in. Ot- z zakończeniem karnawału („Koza”), organizo- łoczyn) oraz w gminie Koneck – tzw. Lasy Ko- wane z rozmachem odpusty, kultywowane przez neckie. W składzie gatunkowym lasów dominuje KGW tradycje wielkanocne i bożonarodzeniowe. sosna. Na uwagę zasługuje także duża popularność istnie- Zważywszy na niską lesistość, istotne znaczenie jących pod patronatem Ochotniczej Straży Pożar- przyrodnicze pełnią parki wiejskie (np. Służewo, nej orkiestr dętych. Koneck) stanowiące ostoję ptactwa i wielu gatun- ków zwierząt. Wody powierzchniowe reprezen- towane są przede wszystkim przez Wisłę oraz jej niewielki dopływ – Tążynę, łączącą się z Wisłą na terenie gminy Aleksandrów Kujawski. Ponadto w południowej części opisywanego obszaru prze- biega kanał Bachorze, a w Gminie Aleksandrów Kujawski w miejscowości Ostrowąs i Służewo znaj- dują się jeziora. Obszar działania LGD charakteryzuje się wystę- powaniem licznych obiektów historycznych. Jednym z atrakcyjniejszych miejsc z licznymi walorami historycznymi na terenie lokalnej gru- py działania jest Nieszawa – wędrujące miasto. Nieszawę przeniesiono w 1460 ok. 30 km w gó- rę Wisły do miejsca, gdzie się znajduje obecnie. Nieszawę cechuje małomiasteczkowa zabudowa z przełomu XVIII i XIX w., piękny gotycki kościół oraz zabudowania pofranciszkańskie, muzeum po- święcone znanemu architektowi Stanisławowi No- akowskiemu. Na tle niskiej zabudowy miasta przy- kuwa wzrok czerwona wieża późnogotyckiej fary św. Jadwigi. Jednym z miejsc o najdłuższej historii na te- renie objętym LSR jest Raciążek wraz z ruinami zamku biskupów włocławskich (z XIII w.). Miej- scowość ta do 1867 r. posiadała prawa miejskie. W latach 1402, 1404 i 1410 w Raciążku (wówczas znanym także pod nazwą Raciąż) gościł król Pol- ski Władysław Jagiełło – między innymi wypo- Kapliczka dworska w Seroczkach (gmina Zakrzewo) ul. Sikorskiego 12 87-850 Choceń tel./faks 54 284 66 69 e-mail: [email protected] www.kujawiaki.pl Kościół parafialny p.w. św. Stanisława Biskupa – Brześć Kujawski

Kujawsko-Dobrzyński Park Etnograficz- ny – Kłóbka; poniżej: Park Kulturowy Wietrzychowice Na mapie województwa kujawsko-pomorskiego i początek XX wieku. Zwiedzając chałupy, stodoły, najbardziej wysuniętym na południe powiatem jest spichlerze, kuźnie, karczmy, szkoły i inne obiekty, powiat włocławski, przez którego północną część turysta może przenieść się w czasy końca XIX wie- przepływa rzeka Wisła. W 2007 roku działacze ku i wyobrazić sobie, jak toczyło się wiejskie ży- dziesięciu gmin tego powiatu, tj. Boniewa, Brześcia cie na terenie Kujaw. Na terenie lokalnej grupy Kujawskiego, Chocenia, Chodcza, Fabianek, Izbi- działania znajdują się budowle wzniesione przez cy Kujawskiej, Lubania, Lubienia Kujawskiego, Lu- ludzi ponad 5500 lat temu. Są to „polskie pirami- brańca oraz Włocławka postanowili połączyć się dy” (grobowce kujawskie), które powstały na długo w partnerstwo. Powstało Stowarzyszenie Lokalna przed piramidami w Egipcie. W Parku Kulturowym Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki. Wietrzychowice można zobaczyć największe i naj- Obszar gmin jest zróżnicowany i posiada wiele lepiej zachowane grobowce megalityczne w Polsce. atrakcji turystycznych. Podróżników, których in- Miłośnikom zabytkowej architektury polecamy od- teresuje historia i architektura zaciekawią liczne wiedzenie Brześcia Kujawskiego, którego stara za- dworki oraz parki przydworskie, które rozmiesz- budowa pochodzi ze średniowiecza. Przechadzając czone są na obszarze wszystkich dziesięciu gmin się uliczkami miasteczka, z pewnością zauważymy wchodzących w skład stowarzyszenia. specyficzny układ urbanistyczny z czworobocznym Liczne jeziora z plażami, pomostami i odpowied- rynkiem i szachownicowym układem ulic, pozo- nią infrastrukturą zachęcają turystów do odpoczyn- stałości fosy oraz murów miejskich. Niemal każdy ku, podziwiania przyrody oraz uprawiania sportów dostrzeże piękno stylu gotyckiego, przechodząc wodnych. W sezonie wiosenno-letnim organizo- obok kościoła parafialnego p.w. św Stanisława Bi- wane są – bogate w ofertę kulturalną i sportowo- skupa ufundowanego około 1235 roku. rekreacyjną – liczne imprezy pod hasłem „Nie ma Dla pasjonatów sportów powietrznych Aero- jak na Kujawach”. klub Włocławski, który znajduje się w miejscowości Na obszarze lokalnej grupy działania są miejsca, Kruszyn, zapewnia szeroki wybór atrakcji. W ciągu które należy zaznaczyć na mapie jako „Warto zo- roku organizowane są tam zawody i imprezy ba- baczyć!” W miejscowości Kłóbka – na obszarze lonowe, szybowcowe, modeli latających, latawców 6 hektarów – mieści się Kujawsko-Dobrzyński Park oraz spadochroniarskie o zasięgu międzynarodo- Etnograficzny, na terenie którego można podziwiać wym. 17 budynków datowanych na koniec XVIII, XIX Zapraszamy!

Jezioro Choceńskie Aeroklub Włocławski ul. Szkolna 4 87-610 Dobrzyń n/W tel./faks 54 253 05 38 ??????????????????? Pomnik Przyrody – Wola e-mail: [email protected] www.lgddobrzyn.pl

Chrostkowo Lipno

Ziemia Dobrzyńska – zdjęcie z lotu ptaka Obszar, jaki obejmuje swoim działaniem Lokalna ośrodki wypoczynkowe i gospodarstwa agrotu- Grupa Działania Gmin Dobrzyńskich Region Połu- rystyczne przystosowane dla osób w każdym dnie, to 10 gmin, w tym 2 gminy miejsko-wiejskie wieku. (Skępe, Dobrzyń nad Wisłą) i 8 gmin wiejskich Pozbawiona wielkiego przemysłu, Ziemia Do- (Obrowo, Czernikowo, Kikół, Wielgie, Tłucho- brzyńska oferuje swoje największe bogactwo: czy- wo, Bobrowniki, Chrostkowo, Lipno). Wymienio- ste wody jezior i rzek, rześkie powietrze, duże ny teren zajmuje ogółem powierzchnię 1336 km², przestrzenie chronionego krajobrazu oraz wiele zamieszkuje go około 70 700 osób z czego 5800 atrakcyjnych imprez kulturalnych i sportowych. Po- osób stanowiła ludność miejska, a pozostałą część pularne są np. spływy kajakowe Skrwą i Drwęcą ludność obszarów wiejskich. lub samochodowo-rowerowy (95 km) „szlak ba- Ziemia Dobrzyńska to jedna z historycznych roku”. jednostek terytorialnych Rzeczypospolitej przed- Zachowane budowle zabytkowe umiejscowione rozbiorowej, od zarania dziejów do dziś wyróżnia- są dość regularnie na całym historycznym obszarze jąca się pod względem kulturowym, mieści się na Ziemi Dobrzyńskiej. Kolejne pokolenia dokony- przestrzeni od Wisły, wzdłuż północnej Drwęcy, wały napraw, remontów, rozbudowy i przebudo- do Skrwy. Turyści poszukujący pięknych, zróżnico- wy, nanosząc na odziedziczoną architekturę piętno wanych krajobrazów, nietrudnych dla wędrówek stylu swojej epoki. Odczytywanie losów reliktów pieszych i rowerowych, dogodnych dla zmotoryzo- architektury drogą rozpoznawania stylowych war- wanych, lubiących spotkania z perłami architektury tości wątków kamiennych i ceglanych widocznych wśród jezior i lasów, pragnących odpocząć w ciszy w murach, może sprawić wytrawnym turystom naturalnego środowiska, wędkować, zbierać grzy- wiele satysfakcji. Poza tym trzeba dostroić wzrok by i owoce runa leśnego – tu, na Ziemi Dobrzyń- do występującego tutaj powszechnie zjawiska har- skiej, znajdą dobrze zagospodarowane kameralne monii dzieł człowieka z krajobrazem.

Studzianka – Brzuze Jezioro Kijaszkowskie Obszar „Stowarzyszenia Lokalna Grupa Działania Gmin Dobrzyńskich Region Północ” położony jest na tere- nie historyczno-geograficznego regio- nu Ziemi Dobrzyńskiej, w skład któ- rego wchodzą gminy: Brzuze, Górzno, Osiek, Rogowo, Rypin, Skrwilno, Świe- Wąpielsk Kolejka – Ostrowite dziebnia oraz Wąpielsk. 87-337 Wąpielsk Perełką obszaru LGD jest Górzno – tel./faks 56 49 383 22 wew. 31 najmniejsze miasteczko w Polsce, ma- lowniczo położone w otoczeniu la- e-mail: [email protected] sów Górznieńsko-Lidzbarskiego Parku www.elgd.pl Krajobrazowego, który należy do ob- szaru „Zielone Płuca Polski”. W rejo- nie Górzna przez cały rok utrzymuje się unikalny mikroklimat, który wyka- Wiatrak – Rogowo zuje lecznicze działanie na drogi odde-

Kościół w Radzikach Dużych Studzianka – Brzuze

Kościół p.w. Wniebowzięcia NBP – Osiek Kościół św .Jana Chrzciciela – Sadłowo chowe. Teren całej lokalnej grupy działania jest bo- gowo może się zaś pochwalić najstarszym okazem gaty w różnorodne atrakcje przyrodnicze w postaci wiatraka typu europejskiego. Średniowieczna histo- rezerwatów, kompleksów leśnych, malowniczych ria Polski została zapisana w istniejących do dziś ru- jezior oraz dolin rzecznych. inach czternastowiecznego zamku Radzikowskiego Wspaniałe obiekty sakralne odwiedzić można w gminie Wąpielsk (m. Radziki Duże). W sąsiedztwie m.in. w gminie Brzuze – kościół p.w. Matki Bo- zamku znajduje się zabytkowy zespół dworsko-par- skiej Studziennej „Studzianka”, gdzie u podnóża kowy z XVIII wieku. Bogactwo i tradycje Ziemi Do- wzniesienia znajduje się sławne cudowne źródeł- brzyńskiej zostały zachowane w licznych przepięk- ko; w gminie Osiek – kościół p.w. Wniebowzięcia nych dworach wiejskich, m.in. w Sadłowie, Radzynku, NMP; w gminie Skrwilno – kościół p.w. św. Anny Sosnowie, Linnem, Rusinowie, Okalewie, Półwie- i Michała Archanioła wraz z rzeźbionymi w marmu- sku Małym, Radzikach Dużych i Małych, Długiem. rze postaciami aniołów na grobowcach rodzinnych; Ślady średniowiecza można odkryć również w gminie Świedziebnia – kościół p.w. Podwyższenia w licznych na tym terenie grodziskach. Podczas Krzyża Św. i św. Bartłomieja (przy kościele znajduje badań archeologicznych w 1961 roku na grodzi- się płyta nagrobna Józefa Niemojewskiego – gene- sku w Skrwilnie (Gmina Skrwilno) odnaleziono rała Armii Księstwa Warszawskiego). skarb. Nazwane „skarbem skrwileńskim” wydo- W miejscowości Ostrowite (gm. Brzuze) można byte przedmioty ze złota, srebra oraz perły po- podziwiać linię kolejki wąskotorowej, która swego chodzące z XVII wieku można obecnie podziwiać czasu obsługiwała tutejszą cukrownię. Gmina Ro- w Muzeum Okręgowym w Toruniu.

Kościół w Świedziebni U góry: Kościół – Skrwilno; na dole: Dwór i ruiny zamku w Radzikach Dużych Gałczewo 7 87-400 Golub-Dobrzyń

Biuro Stowarzyszenia ul. Rynek 17 87-400 Golub-Dobrzyń tel./faks 56 682 03 53 e-mail: [email protected] www.lgddolinadrwecy.org.pl

Powyżej: Pałac w Szafarni i pałac w Sokołowie Po prawej: Sanktuarium w Oborach Poniżej: Rzeka Drwęca Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania ,,Doli- nież aleje bukowe w Radominie skupiające 585 za- na Drwęcy” swe działania koncentruje na terenie bytkowych drzew oraz unikalne w skali europej- pięciu gmin powiatu golubsko-dobrzyńskiego: Cie- skiej formy rzeźby terenu – pola drumlinowe chocina, Golubia-Dobrzynia, Kowalewa Pomor- położone w okolicach Zbójna. Inną wyjątkową skiego, Radomina oraz Zbójna. formą ukształtowania terenu, która występu- Obszar LGD ,,Dolina Drwęcy” położony jest je na terenie Gminy Golub-Dobrzyń jest oz Li- w przeważającej części na terenie Ziemi Dobrzyń- sewski – powstały w szczelinach lodowców rzad- skiej i częściowo na terenie Ziemi Chełmińskiej. ki i ciekawy twór piaszczysto-żwirowy w formie Jest bardzo atrakcyjny ze względu na swe walo- długich wałów o falistej linii grzbietowej i krętym ry przyrodnicze. Najcenniejszym zabytkiem przy- przebiegu. rody naszego terenu jest rzeka Drwęca. Jest ona Na terenie LGD występuje bardzo dużo zabyt- największym w Polsce rezerwatem ichtiofaunis- kowych kościołów. Do ciekawszych należą gotyckie tycznym. kościoły w Srebrnikach, Radominie, Ostrowitem, Znajduje się tu wiele malowniczo położonych Wrockach, Ciechocinie, Chełmoniu oraz barokowe i czystych jezior. Do najlepiej zagospodarowanych kościoły w Działyniu i Dulsku. Nie można również należą jeziora Okonin i Grodno. Przepiękne kra- zapomnieć o malowniczo położonym Sanktuarium jobrazy można podziwiać również nad brzegami Maryjnym w Oborach. jeziora Wojnowskiego, Wielickiego, Słupna i wie- W Kowalewie Pomorskim można podziwiać za- lu innych. Właśnie te jeziora przyciągają w sezo- chowane fragmenty murów miejskich oraz wieżę nie rzesze spragnionych wypoczynku turystów. narożną z przełomu XIII i XIV w. U podnóża wzgó- Spotyka się tu wiele rzadkich, chronionych ga- rza zamkowego stoi do dziś gotycki filar gdaniska tunków roślin i zwierząt. Łącznie zarejestrowa- będący pozostałością dawnych fortyfikacji warowni no na tym terenie ponad 50 pomników przyro- krzyżackiej. dy. Do najciekawszych zaliczyć trzeba 9 modrzewi Na uwagę zasługują również licznie występu- polskich rosnących na „Górze Modrzewiowej” jące pałacyki i dworki, a szczególnie zespoły par- w Płonnym. kowo-pałacowe w Sokołowie, Piątkowie, Szafarni Ciekawymi obiektami przyrodniczymi są rów- i Zbójnie.

Kościół w Ciechocinie Kościół w Srebrnikach ul. Wczasowa 46 87-300 Brodnica tel./faks. 56 49 344 04 e-mail: [email protected] Perkoz dwuczuby www.lgdpojezierzebrodnickie.pl

Bociany; poniżej: Rzeka Drwęca Stowarzyszenie „Lokalna Grupa Działania Poje- jak jazda konna, przejażdżki bryczką (zimą sania- zierze Brodnickie” obejmuje pięć gmin wiejskich: mi), wędkowanie czy przejażdżki rowerami. Wypo- Bartniczkę, Bobrowo, Brodnicę, Brzozie, Zbicz- czywać można także w ośrodkach, które przycią- no oraz jedną gminę miejsko-wiejską Jabłonowo gają miłośników sportów wodnych – kajakarstwa Pomorskie. Obszar gmin (718 km²) jest typowo czy żeglarstwa. Wyznaczono wiele szlaków tury- rolniczy. Wszystkie wymienione gminy położone stycznych, zarówno pieszych, wodnych, jak i ka- są w północno-wschodniej części województwa jakowych. Wędrować po obszarze lokalnej grupy kujawsko-pomorskiego, w powiecie brodnickim, działania można także korzystając z wyznaczonych który leży na zachodnich krańcach obszaru funk- ścieżek dydaktycznych, które zaprowadzą nas do cjonalnego „Zielone Płuca Polski”. najbardziej urokliwych miejsc Pojezierza Brodnic- Przez teren Pojezierza Brodnickiego przepły- kiego. wa wiele rzek osią hydrograficzną tego obszaru jest Drwęca – najdłuższy prawobrzeżny dopływ ATRAKCJE POJEZIERZA BRODNICKIEGO: dolnej Wisły. Drwęca jest największym w Polsce • Bobrowo – kościół p.w. Św. Jakuba z XIII w. – rezerwatem ichtiologicznym. W rzece żyje ponad najstarszy w okolicy obiekt sakralny 30 gatunków ryb. Jest ona ostoją dla troci wędrow- • Mszano – stanowisko archeologiczne, gdzie nej i łososia. Dolny odcinek rzeki powyżej Brod- odkryto ślady osadnictwa sprzed 10 tysięcy lat nicy objęty jest specjalną ochroną NATURA 2000 • Jabłonowo Pomorskie – zespół pałacowo-par- „Bagienna Dolina Drwęcy”. Obszar ten jest ostoją kowy ptasią o randze europejskiej. Stwierdzono to ponad • Grzmięca – leśna ścieżka dydaktyczna „Bo- 30 gatunków zagrożonych (w skali całej Unii Euro- browiska” pejskiej). Prawdziwą perłą Pojezierza Brodnickiego • Nad jeziorem Popek – Gród Foluszek, organi- są jeziora, jest ich tu ponad 100 i należą do naj- zuje Festiwal Kultury Średniowiecza „Miedievalia” czystszych w województwie kujawsko-pomorskim. • Grążawy – drewniany kościół p.w. Św. Marcina, Wody tego terenu przyciągają wielu miłośników obok również drewniana dzwonnica z 1795 roku wędkowania. Na naszym terenie występują regiony • Małe Leźno – tor do snowtubingu o długości wyjątkowo atrakcyjne, a wśród nich Brodnicki Park 200 m Krajobrazowy oraz Górznieńsko-Lidzbarski Park • Wielki Głęboczek – Osada Spa Krajobrazowy. Dodatkowo licznie występują tu pomniki i rezerwaty przyrody, spotkać można wiele rzadkich gatunków roślin i zwierząt, takich jak orliki krzykliwe, bieliki, łosie i bobry. Jednak bogactwo naszego terenu to nie tylko środowi- sko przyrodnicze; jest tu wiele zabyt- kowych kościołów, przydrożnych kapli- czek czy zespołów dworskich. Na Pojezierzu Brodnickim licznie występują gospodarstwa agroturystycz- ne, przyciągają one miłośników ciszy oraz dobrej wiejskiej kuchni. Właści- ciele gospodarstw agroturystycznych zapewniają dodatkowe atrakcje, takie Zespół pałacowy w Jabłonowie Pomorskim ul. Mickiewicza 12 87-200 Wąbrzeżno tel./faks 56 687 75 35 e-mail: [email protected] www.lgdwieczno.pl

Kościół parafialny w Płużnicy

Święte. Drewniany kościół

Zespół pałacowo-parkowy w Mełnie Lokalna Grupa Działania Wieczno obejmuje spoza obszaru LGD. Ważnym elementem w dzia- teren dziewięciu gmin położonych w północno- łalności świetlic wiejskich jest również organizacja wschodniej części województwa kujawsko-pomor- zajęć rekreacyjnych i wypoczynku dla dzieci. skiego: Gminę Płużnica, Gminę Wąbrzeźno, Gminę Do specyfiki obszaru LGDWieczno zaliczyć na- Dębowa Łąka, Gminę Książki, Gminę Gruta, Mia- leży: sto i Gminę Łasin, Miasto i Gminę Radzyń Chełmiń- • Dziedzictwo historyczne – we wszystkich ski, Gminę Rogóźno oraz Gminę Świecie nad Osą. gminach będących Partnerami LGD istnieją ślady Obszar ten jest częścią historycznej Ziemi Cheł- przeszłości sięgające czasów Bolesława Chrobrego. mińskiej, której bogate dzieje zapisały się w tradycji Szczególnie dużo zabytków związanych jest z czasa- narodowej patriotyczną działalnością Towarzystwa mi Zakonu Krzyżackiego. Najbardziej znane obiek- Jaszczurczego. Gminy tworzące LGD to jednostki ty to zamki w Radzyniu Chełmińskim oraz Rogóź- typowo rolnicze. Ich bogactwem są stosunkowo nie. Aktualnie na obszarze lokalnej grupy działania urodzajne gleby oraz zasoby naturalne wynikające funkcjonują trzy prężne Bractwa Rycerskie, które z położenia geomorficznego. kultywują historię, organizują pokazy i turnieje. LGD Wieczno to region, w którym używa się • Stosunkowo duża ilość czystych jezior, któ- specyficznego języka z wieloma germanizmami, po- re mogą być wykorzystywane dla celów agrotury- siada lokalne potrawy i lokalne tradycje świąteczne. stycznych oraz obszary chronionego krajobrazu. Szeroko kultywowana jest tu tradycja wiary chrześ- cijańskiej i tradycja rodziny wielopokoleniowej. Na obszarze LSR istnieje ponad stuletnia tradycja funk- cjonowania struktur Ochotniczych Straży Pożar- nych. Bardzo istotnym dziedzictwem regionu są również Koła Gospodyń Wiejskich funkcjonujące od ponad 50 lat. Ich znaczenie i aktywność wzra- sta z roku na rok. Na obszarze LGD działalność kulturalna skupia się przede wszystkim wokół świetlic wiejskich oraz gminnych ośrodków kultury. Są to miejsca, w któ- rych inicjuje się i organizuje różnorodne imprezy kulturalne zarówno dla mieszkańców, jak i dla osób Kościół ewangelicki z 1785 roku w Jarantowicach

Most kolejowy na rzece Osa Ruiny zamku krzyżackiego w Radzyniu Chełmińskim