Univerzitet Umetnosti U Beogradu
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
UNIVERZITET UMETNOSTI U BEOGRADU UNIVERZITET LION 2 Interdisciplinarne postdiplomske studije UNESCO Katedra - KULTURNI MENADŽMENT I KULTURNA POLITIKA NA BALKANU Magistarska teza: STATUS KUSTOSKIH PRAKSI U POSTSOCIJALISTIČKIM USLOVIMA Autor: Marko Stamenković Supervizor: Miško Šuvaković, PhD Beograd, Jun 2005 UNIVERSITY OF ARTS IN BELGRADE UNIVERSITE LYON 2 Interdisciplinary Postgraduate Studies UNESCO Chair for CULTURAL MANAGEMENT AND CULTURAL POLICY IN THE BALKANS Master thesis: STATUS OF CURATORIAL PRACTICES IN THE POSTSOCIALIST CONDITION by Marko Stamenković Supervisor: Miško Šuvaković, PhD Belgrade, June 2005 2 ACKNOWLEDGMENTS / ZAHVALNICA For this study, I owe my gratitude to all my professors at the University of Arts in Belgrade, my colleagues and friends at home and abroad, and my family, who all contributed, in this way or another, to its realization and proper finalization. Marko Stamenković Belgrade, May 2005 3 SADRŢAJ UVOD...................................................................................................................12 1. KONCEPTI IDENTITETA: DRUGA EVROPA................................................24 Drugo/i – Koncepti savremenih evropskih identiteta............................................24 Post-socijalistiĉko istoĉno-evropsko stanje..........................................................31 Teorijsko i političko pozicioniranje........................................................................39 Prvi svet i/ili Treći svet.........................................................................................45 Zapadna Evropa i/ili Istočna Evropa....................................................................50 Zapadni postmodernizam i/ili Istočni postmodernizam.......................................55 Paradigma poznog kapitalizma...........................................................................71 Paradigma post-komunizma...............................................................................78 Konzumerizam i/ili ideologija...............................................................................85 2. TEORIJA I PRAKSA KURATORSKIH STRATEGIJA....................................93 Koncepti, paradigme i ideologije kuratorskih praksi.............................................93 Kurator kao kulturni menadžer: Ka savremenoj definiciji profesije kuratora........95 3. TEORIJE KURATORSKIH PRAKSI U POST-SOCIJALIZMU.....................127 Ka kuratorskom diskursu post-socijalističke Istočne Evrope.............................129 Kuratorske prakse u istočno-evropskom post-socijalizmu.................................149 ZAKLJUĈAK.....................................................................................................162 APPENDIX.........................................................................................................163 BIBLIOGRAFIJA...............................................................................................176 O autoru.............................................................................................................180 4 TABLE OF CONTENTS INTRODUCTION................................................................................................12 1. CONCEPTS OF IDENTITY: THE OTHER EUROPE………………………….24 The Other(s) - Concepts of Contemporary European Identities………………….24 Post-Socialist Eastern European Condition...………………………………………31 Theoretical and Political Positioning…………………………………………………39 The First World and/or the Third World……………………………………………..45 Western Europe and/or Eastern Europe…………………………………………….50 The Western Postmodernism and/or the Eastern Postmodernism………………55 The Paradigm of Late Capitalism…………………………………………………….71 The Paradigm of Post-Communism…………………………………………………78 Consumerism and/or Ideology……………………………………………………….85 2. THEORY AND PRACTICE OF CURATORIAL STRATEGIES……………….93 Concepts, Paradigms and Ideologies of Curatorial Practices…………………....93 Curator as a Cultural Manager: Towards a Contemporary Definition of Curatorship….95 3. THEORIES OF CURATORIAL PRACTICES IN THE POSTSOCIALISM…127 Toward a Curatorial Discourse of Eastern European Post-Socialism…………129 Curatorial Practices in Eastern European Post-socialism………………………149 CONCLUSION…………………………………………………………………….…162 APPENDIX ……………………..…………………………………………………...163 BIBLIOGRAPHY…………………………………………………………..…………176 About the author……………………………………………………………………...180 5 APSTRAKT Magistarska teza pod nazivom Status kustoskih praksi u postsocijalističkim uslovima odnosi se na problematiku savremene profesije kuratora. Specifiĉnije, ova teza se bavi pitanjem sistema umetnosti u regionu poznatom kao „Istoĉna Evropa‟ (Centralna, istoĉna i jugo-istoĉna Evropa), sa posebnim naglaskom na statusu kuratorskih praksi u post-socijalistiĉkom stanju. Ovde se pod terminom „post-socijalistiĉko stanje‟ podrazumeva širi period nakon revolucionarnih dogaĊaja 1968. godine, preko perioda Titove (Josip Broz Tito) smrti 1980. godine i pada Berlinskog zida 1989. godine, do danas). Teza je fokusirana na metodologije formulisanja savremenih kuratorskih diskursa i savremenih kuratorskih praksi u kontekstu globalizacije, a posebno na svest o kulturnim implikacijama proširenja Evropske Unije (EU) i imperativu za integrisanjem odreĊenog umetniĉkog prostora u regionalne i šire evropske kontekste. Istaknut je termin „evropski‟ jer je tendencija za pribliţavanjem zajedniĉkom i ujedinjenom evropskom umetniĉkom prostoru (u okviru sadašnjeg i budućeg globalnog društva) danas u porastu i dobija sve više znaĉaja. Istraţivanje moţe biti locirano u šire okvire savremene teorije umetnosti, sa posebnim naglaskom na politiĉkim, istorijskim i društvenim uslovima u kojima se tretiraju pitanja umetnosti i kulture vezana za glavnu temu. Istraţivanje u tom smislu ima interdisciplinarni karakter, ĉiju okosnicu predstavljaju sledeće discipline: politiĉka teorija, istorija umetnosti i umetniĉka kritika, menadţment umetnosti i kuratorske studije. Osnovna istrazivaĉka hipoteza odnosi se na: pitanja reprezentacije Istoĉne Evrope i savremene istoĉno-evropske umetnosti (u okviru problematike organizacije izloţbi u kontekstu globalizacije), kao i na ulogu kuratora savremene umetnosti (u poreĊenju sa ulogom savremenog menadţera umetnosti). Ova hipoteza zasnovana je na sledećim pitanjima: Kako je moguće razmatrati i dizajnirati globalnu kulturnu sferu u uslovima u kojima uĉešće savremenog kuratora igra (glavnu) ulogu u procesu tog dizajniranja? 6 Koja logika funkcioniše iza procesa dizajniranja/koncipiranja izloţbi, i kako se ona moţe formulisati s obzirom na ukljuĉivanje prethodno “nevidljivih” oblasti (poput Istoĉne Evrope) u korpus vidljivog polja aktuelne umetnosti? TEZA ovog istraţivanja treba da dokaţe u kojim uslovima se današnji kuratori mogu identifikovati kao menadţeri, kao i razloge zbog kojih njihova pozicija (pored osnovne, teorijske i politiĉke pozicije) stiĉe nove (menadţerske, organizacione, i institucionalne) karakteristike, kao neophodne ĉinioce za ispunjenje pretpostavljenih profesionalnih zadataka i uslova rada. Njihova misija, meĊutim, nije odreĊena strategijama uĉestvovanja u procesima “dekonstruisanja” takvih uslova, nego upravo suprotno: strategijama razvijanja sekundarnog diskursa (u okviru kuratorskih zajednica, timova, i “korporacija”, poput transnacionalnih inter-institucionalnih tela u akciji, suprotno prethodno dominantnom patrijarhalnom poretku individualnog, van-institucionalnog, ili “nezavisnog”/“free-lance” Master-Kuratora, Kuratora-Gospodara). Sekundarni diskurs kuratorskih timova ovde je shvaćen kao paralelan menadţerskom i organizacionom karakteru globalnog diskursa, kakav se danas operacionalizuje u velikim zajednicama: transnacionalnim korporacijama, ili ĉak - u zajednici evropskih nacija – Evropskoj Uniji. KLJUĈNE REĈI: kurator; kuratorske prakse; savremena umetnost; sistem umetnosti; Istoĉna Evropa; postsocijalizam; postkomunistiĉki postmodernizam; teorijsko i politiĉko pozicioniranje; globalni kapitalizam; Grţinić, Marina; Erjavec, Ales; Groys, Boris; Misiano, Viktor 7 ABSTRACT The MA Research Thesis entitled Status of Curatorial Practices in the Post-Socialist Condition centers on the understanding of the issue of contemporary art curatorship. More specifically, it addresses the system of art in the area known as „Eastern Europe‟ (Central, Eastern and South-Eastern Europe), with a particular emphasis on the status of curatorial practices in the post-socialist condition (broadly considered as a period following the 1968 revolutionary events, through the death of Tito in 1980 and the fall of the Berlin Wall in 1989, until the present day). It focuses on methodologies in terms of formulating contemporary curatorial discourses and practices in the context of globalization, and stresses awareness of the cultural implications of EU enlargement and the imperative for an artistic space to become integrated into regional and broader European contexts. Particular emphasis is to be placed on the term „European‟ because there is an increasingly strong tendency in many parts of Europe to strive for a unified European artistic space within the overall present and future global society. The research could be located within the broader notion of contemporary art theory, with a strong emphasis on political, historical and social frameworks of art and culture related to the subject. In this respect the research is meant to be interdiciplinary, with the main related disciplines being political history, art theory and criticism, art management and curatorial studies. The general hypothesis to be explored