De Ijzer: Varen Tussen Diksmuide En Nieuwpoort
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Leerkracht De IJzer: 9 varen tussen Diksmuide en Nieuwpoort De IJzer De IJzer ontspringt in Noord-Frankrijk en mondt 78 km verder, via het sluizencomplex de Ganzenpoot in Nieuwpoort, uit in de Noordzee. Omdat de IJzer uitmondt in de zee noemen we haar een stroom. Het is de kortste van de 3 stromen in België (de andere 2 stromen zijn de Maas en de Schelde) en de enige die op Belgisch grondgebied in de Noordzee uitmondt. De Schelde en de Maas monden beide in Nederland in de Noordzee uit. Het brongebied van de IJzer bevindt zich ten westen van de stad Cassel in Noord-Frankrijk, waar de stroom twee officiële bronnen heeft in Buisscheure en in Lederzele. Tot aan de landgrens is de IJzer een grote, kronkelende beek. Naarmate er meer zijbeken uitmonden in de IJzer wordt de stroom breder en dieper. Stroomafwaarts Diksmuide monden er geen waterlopen meer uit in de IJzer. Vanaf Diksmuide tot De IJzer aan de Ganzenpoot in Nieuwpoort stroomt ze verder tussen twee dijken. De monding in de Noordzee wordt gevormd door een estuarium. Een estuarium is een trechter- monding van een stroom waarbij er zeewater De IJzer ontspringt in Frankrijk op een hoogte van landinwaarts dringt. Het zoete water van de 35 m boven de zeespiegel. Aan de Frans-Belgische grens stroomt ze al 30 m lager. In Frankrijk stroomt waterloop geraakt vermengd met het zoute water ze dus relatief snel. In België is haar verloop veel van de zee, waardoor een overgang van zoet naar trager, want daar legt ze een veel langer traject af brak naar zout ontstaat. Dit levert een unieke waarbij het verschil met de zeespiegel maar 5 m habitat op met typische planten- en diersoorten. bedraagt. De mariene invloed reikt tot ongeveer 2 km landinwaarts. 9-1 Op Sleeptouw 2018 | THEMA 9 - Varen tussen Diksmuide en Nieuwpoort IJzerloop De IJzer is een typische laaglandrivier. Ongeveer twee derde van de totale lengte is gelegen in een gebied met nauwelijks verval. Bij dergelijke waterlopen worden de natuurlijke waterpeilschommelingen hoofdzakelijk bepaald door de hoeveelheid neerslag en de breedte van de vallei. De IJzer vertoont grote debietveranderingen waardoor naburige gebieden waterrijk zijn en onderhevig aan overstromingen. De winter- en de zomerbedding van de IJzer zijn heel verschillend van oppervlakte. In perioden met veel en langdurige neerslag of toevoer van smeltwater vertoont de stroom een brede winterbedding. De zomerbedding is veel smaller aangezien er in de zomer minder neerslag valt en de stroom minder wordt gevoed. Zicht op IJzer en broeken in de zomer Zicht op IJzer en broeken in de winter Sinds lang is de IJzer geen natuurlijke waterloop meer. Door bedijkingen, kanalisatie en sluizen heeft de mens de IJzervallei erg naar zijn hand gezet. Deze constructies werden aangelegd om de overstromingen van de IJzer te bedwingen en om bevaarbare routes naar de zee te creëren. Het water van de natuurlijke waterlopen in de buurt van de IJzer, stroomafwaarts van Diksmuide, komt door de indijking niet meer in de IJzer terecht. Al dat oppervlaktewater wordt verzameld in afwateringskanaaltjes en rechtstreeks naar de Ganzenpoot afgeleid. Het IJzerbekken Het stroomgebied van de IJzer of het IJzerbekken beslaat een totale oppervlakte van 1 112 km², waarvan 390 km² polders en 726 km² heuvelachtig zandleem- en leemgebied. Ongeveer een derde van het IJzerbekken ligt in Frankrijk. De grootste oppervlakte van het stroomgebied strekt zich uit in de westelijke hoek van de provincie West- Vlaanderen. Een heuvelrug in Frankrijk vormt in het westen de waterscheidingslijn met het stroomgebied van de Aa. In het zuiden en het oosten vormt een keten van heuvels (de West-Vlaamse Heuvels en de Midden-West-Vlaamse Heuvelrug) de grens met het Leiebekken. In het noorden wordt het IJzerbekken begrensd door de strand- en duinstrook van de Noordzeekust. De IJzervlakte sluit tot diep in België landschappelijk aan op De Polders. 9-2 Op Sleeptouw 2018 | THEMA 9 - Varen tussen Diksmuide en Nieuwpoort Waterkwaliteit Ondanks de algemene verbetering van de water- kwaliteit in Vlaanderen is de waterkwaliteit van de IJzer nog steeds niet goed. Ook de soortenverscheidenheid aan vissen en andere waterorganismen is er matig. Vooral stroomopwaarts ontvangt de IJzer vervuild water van haar zijrivieren. Net stroomafwaarts van het centrum van Diksmuide komt de laatste zijrivier in de IJzer uit. Het is de Handzamevaart, meteen ook haar meest vervuilde zijrivier. Verder stroomafwaarts zorgen grachten voor de afwatering van het gebied. Op deze manier Schotbalk voor afwatering naar de IJzer vertoont de IJzer iets minder vervuiling tussen Diksmuide naar Nieuwpoort. Pompgemalen in de broeken zorgen ervoor dat het waterpeil op een bepaald niveau blijft. Ze pompen Polders, broeken en getijden … het water uit de broeken naar de IJzer. het water beheersen Door de getijden op zee kan de IJzer niet altijd Polders en broeken zijn zeer drassige, laaggelegen water afvoeren naar zee. In afwachting van laagtij gebieden op minder dan 5 m boven de zeespiegel. kan het afstromende water van de IJzer tijdelijk De bodem is vruchtbaar maar verzadigd met worden verzameld in het waterspaarbekken in water. Om landbouw mogelijk te maken, werd Nieuwpoort. Het sterk wijzigende waterpeil op dit een netwerk van grachten en kanalen gegraven en bekken gedurende regenperioden bemoeilijkt de werden drainagebuizen aangelegd langs waar het scheepvaart op de IJzer. bodemwater kan afgevoerd worden naar de zee. Tussen Haringe (Poperinge) en Diksmuide liggen vooral langs de onbedijkte rechteroever van de IJzer uitgestrekte weilanden, de IJzerbroeken. De IJzerbroeken beslaan ruim 4 000 ha weideland en behoren tot de natste gebieden. Bij sterke regenval kunnen duizenden hectaren onder water komen. Eeuwenlang werden de broeken door de boer op een bijna natuurlijke manier gebruikt. De hoge waterstand liet slechts korte graasperioden toe en één hooibeurt per jaar. De IJzerbroeken vormen een groot natuurgebied De grutto is ongetwijfeld met een enorme rijkdom aan watervogels en één van de opvallendste bloemenrijke weiden. broedvogels in de IJzerbroeken. De IJzerbroeken 9-3 Op Sleeptouw 2018 | THEMA 9 - Varen tussen Diksmuide en Nieuwpoort Scheepvaart Vanaf de 13de eeuw werd de IJzer een belangrijke scheepvaartroute voor de zuivel- en lakenhandel tussen Ieper, Diksmuide en Brugge. In de 16de eeuw vonden er omvangrijke kanaliseringswerken plaats onder het bewind van Filips de Schone. Op het einde van de 19de eeuw werden in de achterhaven van Nieuwpoort 6 waterwegen samengebracht in een uniek sluizencomplex. In overeen- stemming met de vorm wordt dit complex ‘De Ganzenpoot’ genoemd. Naast enkele kleine afwateringskanalen staan ook belangrijkere kanalen zoals het Kanaal Plassendale-Nieuwpoort, het Kanaal Veurne-Ambacht en het Kanaal Nieuwpoort-Duinkerke hier in De Ganzenpoot in Nieuwpoort: 1. Kanaal Plassendale-Nieuwpoort; 2. IJzer; 3. Kanaal Veurne-Ambacht; 4. Kanaal Nieuwpoort-Duinkerke (bron: google) verbinding met de IJzer. Op de IJzer is er weinig beroepsvaart. De IJzer is vrij smal en ondiep, kent hier en daar een kronkelig verloop en vertoont schommelende debieten waardoor de rivier moeilijk bevaarbaar is voor vrachtschepen. Alleen kleine vrachtschepen tot 300 ton kunnen er varen. Het uitgestrekte, groene landschap rond de rivier en de inrichting van jachthavens en watersportinfrastructuur bevorderen de recreatie op en langs het water. Recreatie Het waterspaarbekken in Nieuwpoort speelt in de eerste plaats een belangrijke rol in het waterbeheer van de IJzer, maar biedt eveneens watersportplezier. De oevers van de rivier werden natuurvriendelijk ingericht met meerdere paaiplaatsen voor vissen. Her en der langs de waterloop genieten hengelaars van de rustige omgeving terwijl hun dobber op het water drijft. Langs de rivier is een veilig fiets- en wandelpad, omgeven door waterrijke natuur met tal van watervogels. In de schaduw van de IJzertoren bevindt zich de jachthaven Portus Dixmuda. Het waterspaarbekken in Nieuwpoort De IJzervaarders (bron foto: www.ijzervaarders.be) 9-4 Op Sleeptouw 2018 | THEMA 9 - Varen tussen Diksmuide en Nieuwpoort Natuur De IJzervallei en Natura 2000 In de IJzervallei en de Handzamevallei wisselen bloemrijke hooilanden en kleine moerasjes elkaar af. Talrijke rietkragen en slootjes vormen er een belangrijk broedgebied voor weide- en moerasvogels. Wanneer ’s winters de laaggelegen graslanden overstromen, komen er tienduizenden watervogels, in het bijzonder smienten en kolganzen, foerageren. Tijdens de voor- en najaarstrek is het ook een belangrijke stopplaats voor duizenden steltlopers. Het gebied ontvangt maar liefst 19 beschermde vogelsoorten. Delen van de IJzervallei genieten Europese bescherming. Tussen Vleteren en Diksmuide is een uitgestrekt vogelrichtlijngebied, Natura 2000. Ook de Handzamevallei is als Natura 2000 gebied ingekleurd, ondanks de slechte waterkwaliteit van de Handzamevaart. Centraal en op het laagste punt van de broeken ligt De Blankaart, een vogel- en plantenparadijs. De IJzermonding vanaf de Ganzenpoot is habitatrichtlijngbied, met ook daar op de rechteroever een belangrijke beschermde zone voor vogels. Bron: https://www.natura2000.vlaanderen.be/gebied/ijzervallei Viconiakleiputten Op linkeroever tussen Stuivekenskerke en de IJzer bevinden zich de Viconiakleiputten. Dit natuurreservaat is 22 ha groot en staat vooral bekend voor haar grote vogelrijkdom. Vrij ondiepe plassen die ontstaan zijn door de ontginning van klei bieden een overwinteringsplaats, voedsel en nestgelegenheid aan tal van vogelsoorten. In de buurt van het reservaat