Mengelberg En · Zijn Tijd
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
MENGELBERG EN · ZIJN TIJD Ledenvergadering 2003 op 25 oktober f.0 Eduard van Beinum: dirigent in de schaduw van Mengelberg (?) f.0 Tilly Mengelberg: een leven lang edelmoedige toewijding f.0 Jan Toorop en de muziek EEN UITGAVE VAN DE WILLEM MENGELBERG VERENIGING 16E JAARGANG NUMMER 66 SEPTEMBER 2003 OVER EDUARD, JAN, TILLY EN WILLEM De zomer leek maar geen afscheid te willen nemen, maar zeker is dat we weer op de drempel staan van een van de meest zintuiglijke seizoenen die we kennen: de herfst. Is het immers geen genot om de milde temperaturen te voelen? Om te zien wat het licht doet met de transformerende natuur? Is het geen genot om buiten te ruiken wat de herfst met onze omgeving doet? Het wordt weer wat frisser en de dagen In het laatste deel van het verslag van donkeren steeds sterker en na het buiten Mengelbergs Amerikaanse avontuur, vertelt seizoen zijn we meer aangewezen op de hij dat er bij zijn terugkeer niet alleen maar beschermende omgeving van onze ver gejuicht werd. trouwde huiselijke ambiance. Tijd weer voor Tot slot schetst Johan Krediet de sfeer in de een goed boek en vooral tijd ook voor de Jodenbreestraat tijdens het interbellum waar 3 eeuwig boeiende muziek. En misschien heeft u Mengelberg dagelijks 'over de tong' gaat op ook wel tijd om naar de tentoonstelling over een zeer Jiddisch-Amsterdamse manier. Jan Toorop te gaan in Nijmegen. Lees het Over de J odenbreestraat gesproken ... u artikel van Aarnout Coster en u leert hoe vergeet vast niet dat op zaterdag 25 oktober Toorop gefascineerd raakte van Mahler door de algemene ledenvergadering wordt uitvoeringen onder Mengelberg. gehouden in het stemmige Rembrandthuis In dit nummer herdenken wij Tilly (aan de Jodenbreestraat) in Amsterdam. Mengelberg; een edelmoedige vrouw die De redactie wenst u wederom veel leesplezier bewondering afdwingt. en een sfeervolle herfst. Een royale bijdrage van Johan Krediet in de serie 'Dirigenten om Mengelberg' gaat over Namens de redactie, Eduard van Beinum. Pieter J. Bogaers. COLOFON 'Mengel berg en zijn Tijd' is een kwartaaluitgave van de Willem Mengelbetg Vereniging, opgericht op 13 februari 1987. Overname van de redactionele inhoud is alleen toegestaan na schriftelijke toestemming. Redactie: A van Kapel,]. Krediet, mr. AA Meurer en P.J. Bogaers (grafische vormgeving). (Redactie)Secretariaat: Mozartkade 14, 1077 DJ Amsterdam, telefoon (020) 6262550, e-mail: [email protected]. gironummer 155802 Bestuur van de Willem Mengelberg Vereniging. Voorzitter: prof. dr. W.AM. van der Kwast (023-5284361), vice-voorzitter: A van Kapel (071-5172562), secretaris-penningmeester: mr. AA Meurer (020-6262550), leden:]. Krediet (020-6991607) en R. Krüsemann (020-6687110). Jaarcontributie € 25,- (€ 30,- voor leden buiten Europa) Bestuurlijk 25 OKTOBER IN REMBRANDTHUIS LEDENVERGADERING 2003 IS AANSTAANDE Zoals aangekondigd vindt de jaarlijkse worden aangenomen met ten minste algemene ledenvergadering dit jaar in tweederde van de uitgebrachte stemmen in Amsterdam plaats en wel op zaterdag een vergadering waarin ten minste tweederde 25 oktober 2003. van het totaal aantal leden aanwezig of vertegenwoordigd is. Indien het quorum op 25 oktober niet wordt 's Ochtends wordt de algemene gehaald, wordt een tweede ledenvergadering ledenvergadering gehouden met behalve de noodzakelijk. Deze zal dan plaatsvinden op gebruikelijke agendapunten een voorstel tot 15 november 2003 om 13.30 uur aan de statutenwijziging. Een van de voorgestelde Mozartkade 14 in Amsterdam. Voor deze wijzigingen is wijziging van het boekjaar, nu vergadering geldt wel de eis van de van 1 maart tot 1 maart, naar het kalenderjaar. gekwalificeerde meerderheid, maar niet meer Dat betekent wel dat de jaarlijkse algemene die van het quorum. ledenvergadering voortaan vóór 1 juli moet worden gehouden: het Burgerlijk Wetboek Middagprogramma 4 schrijft immers voor dat het bestuur aan de Op 25 oktober 's middags kunnen wij drie ledenvergadering verantwoording moet inleiders aanhoren die, ieder op eigen wijze, afleggen binnen zes maanden na afloop van ons met woord en geluid en deels met beeld het boekjaar. Onder de huidige statuten wordt zullen boeien. Het bestuur ziet een bijzonder deze termijn telkenmale met ongeveer twee interessante middag in het verschiet en roept maanden overschreden, onder de beoogde u op in grote getale naar Amsterdam te nieuwe statuten zou de overschrijding, met een komen. algemene ledenvergadering in het najaar, zelfs De uitnodiging, de agenda voor de zo'n vier maanden zijn. De algemene ledenvergadering en een overzicht van het ledenvergadering kan overigens ontheffing van middagprogramma vindt u elders in dit blad. deze termijn verlenen. Een voorstel tot statutenwijziging moet De Mahler-Mengelberg-penningen hebben gretig aftrek gevonden. De speciaal voor onze vereniging geslagen vijftig exemplaren hebben inmiddels een bestemming gevonden. We hadden zonder al te groot risico waarschijnlijk wel tien meer kunnen laten slaan, maar de beperkte oplage maakt ze alleen maar waardevoller! Namens het bestuur, A/bert Meurer ~ WILLEM MENGELBERG VERENIGING Algemene Ledenvergadering zaterdag 25 oktober 2003 te Amsterdam Agenda huishoudelijk gedeelte Aanvang 10.30 uur 1. Opening 2. Verslag Algemene Ledenvergadering d.d. 2 november 2002 te Den Haag Het concept-verslag is opgenomen in MezT nr.63 van december 2002 3. Ingekomen stukken 4. Jaarverslag van de secretaris 5. Financiën a) Verslag kascommissie b) Financiëel verslag penningmeester c) Benoeming nieuwe kascommissie d) Vaststelling begroting 1-3-2003/31-12-2003 (zie ook agendapunt 6) 6. Statutenwijziging Het bestuur stelt twee wijzigingen voor. a) Het verenigingsjaar loopt nu van 1 maart tot 1 maart. Om praktische redenen stelt het bestuur voor om het verenigingsjaar parallel met het kalenderjaar te laten lopen. b) Mogelijkheid om iemand tot erelid te benoemen die zich bijzonder verdienstelijk heeft gemaakt voor de nagedachtenis van Mengelberg (en niet alleen voor de Vereniging). 5 De wijzigingsvoorstellen liggen tussen 15 en 26 oktober ter inzage bij de secretaris, Mozartkade 14 in Amsterdam. 7. Benoeming bestuur De heren Van Kapel, Krediet en Meurer treden volgens het rooster af. Zij stellen zich herkiesbaar. Het bestuur stelt voor de heren Van Kapel, Krediet en Meurer te herbenoemen. 8. P .R.- commissie 9. Activiteiten 2004 10. MezT 11. Wat verder ter tafel komt en rondvraag 12. Sluiting Middagprogramma 12.00 broodjeslunch 13.15 Johan Maarsingh: "Verre van willekeur en opzet". Mengelberg en Mahler's retouches in de Negende van Beethoven. Twee eigenzinnige heren bekeken en beluisterd 13.50 Eveline Nikkels: "Hoe sprak Zarathustra?" Mengelberg als trait d'union tussen Mahler en Strauss. Met luistervoorbeelden en twee delen van Mahler's Derde op video. 14.50 Pauze 15.20 Johan Krediet: Tussen licht en duisternis. Mengelberg improviseert op bijbelse etsen van Rembrandt 16.20 Slotwoord door de Voorzitter 16.25 Borrel ( op eigen kosten, € 1,- per drankje). 17.00 Einde Dirigenten om Mengelberg EOUARO VAN BEINUM (1900 .. 1959) IN DE SCHADUW VAN MENGELBERG (?) Eduard van Beinum werd in 1945, na de verbanning van Willem Mengelberg, belast met de leiding van het Concertgebouworkest. De Mengelberg-aanhangers hadden het daar moeilijk mee. Zij verwachtten dat het maar een tijdelijke aanstelling zou zijn tot dat hun maestro zou terugkeren. Voor hen was Van Beinum, die zij vanaf 1931 als tweede en vanaf 1938 als eerste dirigent onder Mengelberg hadden meegemaakt, een dirigent die de tirannieke beheersing van het orkest miste. Ondanks of misschien wel door het verschil in uiting te geven aan hun overtuiging, dat het een aard tussen de beide dirigenten was hun eminent Nederlandsch belang is, dat de naam Willem onderlinge verhouding goed. In 1933, tijdens Mengelberg worde onttrokken aan de sfeer van het herstel van een blindedarmoperatie, politieken strijd en politieke hartstochten, waarin hij ontving Van Beinum het volgende briefje van door tragische omstandigheden is geraakt en worde 6 Mengelberg: teruggegeven aan de kunst, waar ifjn historische plaats is. (Overgenomen uit 'Muziek in de Waarde vriend en collega. schaduw van het Derde Rijk' van Pauline U hebt de collegialiteit wel wat al te ver gedreven. Ik Micheels, uitgegeven bij Walburg Pers). lag met darmgriep te bed, en U overtreft mij nog door met blindedarmontsteking ook in bed te gaan liggen. De volle omvang van de wandaden van het Maar gelukkig hoor ik dat 't U goed gaat. Ik hoop nazi-regime tegen de mensheid in het dat U daarmee door zult gaan, en wensch U van harte algemeen en de joden in het bijzonder werd spoedige algeheele geneij·ng. na de bevrijding pas echt duidelijk. Dit (Overgenomen uit het boek dat Bart van maakte ons minder mild in onze beoordeling Beinum in samenwerking met Ton Braas en van hen die tijdens de bezetting voor de Odilia Vermeulen over zijn vader schreef: representanten van dit regime hadden 'EDUARD VAN BEINUM Over zijn leven gemusiceerd. Ter be- en veroordeling werd en werk', uitgegeven bij Thoth in Bussum) een Ereraad voor de Muziek ingesteld. Van deze raad kreeg Van Beinum voor zijn Ook stemde Mengelberg in 1938 volledig in optreden slechts een berisping, maar met de benoeming van Van Beinum tot eerste Mengelberg werd het voor de rest van zijn dirigent van het Concertgebouworkest. Daar leven verboden om in Nederland te dirigeren. tegenover staat dat Van Beinum de De Centrale Ereraad maakte daar later zes belangrijkste ondertekenaar was van een brief Jaar van. die de Centrale Ereraad voor de Kunst op 10 februari 1947 ontving, luidende: Na vijf jaar onder dictatuur te hebben Onderteekenaars, voelen :dch gedrongen op dit moment geleefd werd na de bevrijding in 1945 te getuigen van hun gevoelens van diepe erkentelijkheid dictatoriaal optreden niet meer geaccepteerd. voor alles wat Mengelberg voor het Nederlandsche Reeds op een repetitie in 1944 had een jonge mui/ek leven heeft gedaan. ZIJ veroorloven ij'eh slechts fagottist de euvele moed, met zijn instrument in de aanslag, tegen Mengelberg te roepen: Concertgebouworkest de buitenlandse podia "Meneer, wij willen u niet meer!" waar zijn voorganger zo overdadig was Van Beinum had geen aanleg om dictator te bejubeld.