Jan Van Der Molen Der Van Jan 10.000 Crossing Borders
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Jan van der Molen 10.000 Crossing Borders 9.90 Een kader voor Crossing Borders het tot ontwikkeling 9.80 brengen van Een kader voor het tot ontwikkeling brengen van grensoverschrijdende grensoverschrijdende samenwerking in watermanagement samenwerking in watermanagement 9.70 Crossing Borders Jan van der Molen 9.60 9.50 9.40 9.30 9.20 9.10 De totstandkoming van dit proefschrift past in het programma Flow in het Vechtdal – De kunst van grenzeloos samenwerken, van waterschap Velt en Vecht. Jan van der Molen Zie www.fl owinhetvechtdal.nl 9.00 www.fl owinhetvechtdal.nl Crossing Borders EEN KADER VOOR HET TOT ONTWIKKELING BRENGEN VAN GRENSOVERSCHRIJDENDE SAMENWERKING IN WATERMANAGEMENT PROEFSCHRIFT ter verkrijging van de graad van doctor aan de Universiteit Twente, op gezag van de rector magnificus, prof.dr. H. Brinksma, volgens besluit van het College voor Promoties in het openbaar te verdedigen op donderdag 22 september 2011 om 14.45 uur door Jan van der Molen geboren op 5 november 1958 te Heerenveen Dit proefschrift is goedgekeurd door de promotor en de assistent promotor: Prof. dr. J.T.A. Bressers Dr. K.R.D. Lulofs Promotiecommissie: Prof. dr. P.J.J.M. van Loon Universiteit Twente, voorzitter en secretaris Prof. dr. J.T.A. Bressers Universiteit Twente, promotor Dr. K.R.D. Lulofs Universiteit Twente, assistent promotor Prof. dr. ir. O.A.M. Fisscher Universiteit Twente Prof. dr. A.F.A. Korsten Open Universiteit Maastricht Prof. dr. S.M.M. Kuks Universiteit Twente Prof. dr. ir. W. van Leussen Universiteit Twente Dr. M.A. Wiering Radboud Universiteit Nijmegen (referent) Paranimfen: Dick Numan Rudy Siebenga Colofon: Vormgeving omslag: Van Liere Media, Emmen Opmaak en drukwerk: Ipskamp drukkers, Enschede Uitgave: waterschap Velt en Vecht, Coevorden Copyright © 2011: Jan van der Molen Voor niet commerciële doelen is dit boek vrij te gebruiken, verder gelden de gebruikelijke rechten ISBN: 978-94-6191-012-7 Voorwoord Als subtitel gebruikt Jan van der Molen voor dit proefschrift ‘Een kader voor het tot ontwikkeling brengen van grensoverschrijdende samenwerking in watermanagement’. De inhoud beschouwend is het meer een theorie, waarbij duidelijk een brug geslagen wordt naar de praktijk. Juist dat spreekt mij aan als dijkgraaf van waterschap Velt en Vecht en daarmee is de waarde van dit proefschrift niet puur wetenschappelijk, maar praktijkgericht, waarbij de theoretische handvaten als hulpmiddel toegepast kunnen worden. De wereld van het waterbeheer kent allerlei vormen van samenwerking. Door de globalisering van de wereld neemt de behoefte aan grensoverschrijdende samen- werking toe. Het gaat daarbij vooral om het aangaan van relaties. Over de grens is dat extra complex, omdat er verschillen te overwinnen zijn zoals taal, cultuur en institutionele verschillen. Die verschillen moet je van elkaar kennen en respecteren, dan geeft het kansen voor samenwerking. Juist hiervoor geeft dit proefschrift mijns inziens belangrijke bouwstenen om grensoverschrijdende relaties aan te gaan. Bij waterschap Velt en Vecht is veel aandacht voor samenwerking, ook over de grens. De Vecht is voor ons watersysteem een belangrijke rivier, die vanuit Duitsland ons waterschap binnenstroomt. Mede dankzij de inspanningen van Jan van der Molen is er samen met de Duitse partners een grensoverschrijdende Vechtvisie tot stand gekomen. Samenwerken is een speerpunt in de cultuur van Velt en Vecht. In een apart programma, ‘Flow in het Vechtdal - de kunst van grensloos samenwerken’, is dit gestalte gegeven. Jan van der Molen hebben we, samen met anderen, de ruimte gegeven dit verder te ontwikkelen. Dat is een gouden greep geweest, want het heeft een intensivering in de grensoverschrijdende samenwerking opgeleverd. Als bestuurder heb ik daarbij veel van Jan geleerd, onder meer dat nog duidelijker is geworden dat samenwerken mensenwerk is: je inleven en beleven van andermans gedachtegoed en cultuur. Dat vraagt mensen met Gamma-kwaliteiten: personen die relaties kunnen aanknopen, ofwel anderen weten te verleiden. Dit speelt bij Velt en Vecht in toenemende mate een belangrijke rol bij de werving en selectie van medewerkers. Als bestuurders worden we vaak afgerekend op korte termijn resultaten. Samenwerken is echter vaak een zaak van lange adem met op termijn structureel resultaat. Iedere bestuurder zou het lef moeten hebben daarvoor te gaan, het resultaat is zeker de moeite waard. Met trots feliciteer ik Jan van der Molen met dit proefschrift, waarin hij is geslaagd een theorie over samenwerking met de praktijk te verbinden. Ik ben ervan overtuigd dat ‘crossing borders’ een inspiratie is voor iedereen die zich bezighoudt met samenwerking in het algemeen en met grensoverschrijdende samenwerking in het bijzonder. Willem Wolthuis, Dijkgraaf waterschap Velt en Vecht September 2011 Woord vooraf van de auteur ‘Het verhaal achter woorden is groter dan het aantal letters’ kopte de coachingskalender drie jaar terug op de dag dat ik jarig was. Ik sluit me hier graag bij aan en neem de vrijheid hier slechts summier iets te vertellen over hoe dit proefschrift tot stand is gekomen. Vergelijkt u mijn promotietraject maar met een zoektocht, een overigens heel prettige tocht. Een zoektocht naar met name de juiste vragen en, veel minder dan ik had verwacht, naar de juiste antwoorden. De antwoorden kwamen als het ware ‘vanzelf’ bovendrijven toen ik eenmaal helder had om welke vragen het echt draaide in dit onderzoek. Het achterliggende verhaal is redelijk uitgebreid. U verneemt er meer over als u het proefschrift doorneemt. Mocht u daar niet aan toekomen, dan ben ik uiteraard bereid u er meer over te vertellen. De volgende mensen wil ik bedanken voor hun medewerking aan het tot stand komen van dit proefschrift. Allereerst het management en het bestuur van waterschap Velt en Vecht, zonder de ruimte en het vertrouwen die ze me hebben geschonken, was promoveren een zware dobber geworden, weet ik nu. Ook bedank ik iedereen met wie ik de afgelopen jaren veel heb samengewerkt, binnen en ook (ver) buiten het waterschap. Hun interesse en betrokkenheid waren vaak een bron van inspiratie. Dank ook aan de enthousiaste en betrokken ondersteunende medewerkers, zonder hen was dit traject een stuk minder soepel verlopen. De leden van het expertpanel en de leescommissie bedank ik voor hun kritische noten, tips en complimenten die mij geweldig hebben geholpen. En niet te vergeten al degenen die zich voor mijn casestudies hebben laten interviewen en daarbij vaak lang en diep in de spiegel moesten kijken. Kris, als copromotor was je de juiste man, op de juiste tijd, op de juiste plaats. Ik ben blij dat je deze zoektocht met mij hebt willen volbrengen. Hans, in de aanloopfase was je als directeur van het CSTM te druk om je echt met mijn promotie bezig te houden. Later kreeg je meer tijd, werd jouw bemoeienis als promotor steeds waardevoller en ben ik onder de indruk geraakt van jouw ervaring en manier van werken. Een promotieonderzoek in en naast het werk doen, is alleen leuk wanneer je de volle instemming van het thuisfront hebt. Dat de promotie nu een feit is, dank ik ook heel erg aan de ruimte die ik kreeg van mijn vrouw en kinderen. Eigenlijk promoveren zij vandaag ook een beetje. Tot slot kan ik u zeggen dat ik blij ben dat mijn ouders allebei bij de afronding van mijn promotie aanwezig kunnen zijn. Beste mensen, wees ervan overtuigd dat mijn dank zeer groot is. Jan van der Molen Stieltjeskanaal, september 2011 Inhoudsopgave 1 Introductie 1 1.1 Korte inleiding in de problematiek 2 1.2 Het onderzoek en de onderzoeksvragen 3 1.3 Overzicht van de rest van het boek 10 2 Grensoverschrijdend watermanagement en de rivier de Vecht 13 2.1 Typische vraagstukken 14 2.2 Grensoverschrijdend waterbeheer in de Duits-Nederlandse grensregio 18 2.3 De grensoverschrijdende samenwerking rondom de rivier de Vecht 27 3 De aard van het onderzoek en de gevolgde aanpak 33 3.1 Afbakening van het onderzoek 34 3.2 Gehanteerde onderzoeksstrategie 35 3.3 Verzameling en analyse van data 38 3.4 Verantwoording 42 4 Overzicht van bestaande modellen en theorieën 45 4.1 Waterbeheer als grensoverschrijdend samenwerkingsproces 46 4.2 Op gang brengen en aansturen van samenwerkingsprocessen 50 4.2.1 Over netwerken van organisaties 51 4.2.2 Netwerkgerelateerde strategieën 54 4.2.3 Prikkels tot samenwerking 62 4.2.4 Samenwerkinggerelateerde thema’s 63 4.3 Vormgeven van samenwerkingsverbanden 77 4.3.1 De grondvormen van samenwerking 78 4.3.2 Organiseren tussen organisaties 79 4.3.3 De rol van bestuurders in samenwerkingsverbanden 82 4.3.4 Het vier-ballen-concept en de jongleurmetafoor 84 4.4 Omgaan met de effecten van staatsgrenzen 85 4.5 Aansturen van verandertrajecten 89 4.6 Resumé van de verkregen inzichten 97 5 De ontwikkelde theorie 101 5.1 Wijze van totstandkoming 102 5.2 Globale structuur van de theorie 104 5.3 Uitwerking van de verschillende thema’s 107 5.3.1 Het ontwikkelingspatroon 107 5.3.2 Algemeen geldende succes- en faalfactoren 109 5.3.3 Op gang brengen en aansturen van samenwerkingsprocessen 110 5.3.4 Tot stand brengen van samenwerkingsverbanden 114 5.3.5 Doorontwikkelen van samenwerkingsverbanden 116 5.3.6 Omgaan met mogelijke issues voor gezamenlijk beleid 117 5.3.7 Omgaan met de mogelijke impact van bestuurders 120 5.3.8 Omgaan met de effecten van staatsgrenzen 123 5.4 Relatie theorie en onderzoeksvragen 128 5.5 Toetsingsgereed maken van de ontwikkelde theorie 131 5.5.1 Verbijzondering van de ontwikkelde theorie 131 5.5.2 Scenariospecifieke succes- en faalfactoren 135 6 Case studie A: de subcommissie Vecht-Dinkel 139 6.1 Inleiding