Uchwala Nr XVI/86/20 Z Dnia 25 Maja 2020 R

UCHWAŁA NR XVI/86/20 RADY GMINY BIAŁOWIEŻA

z dnia 25 maja 2020 r.

w sprawie przyjęcia Lokalnego Programu Rewitalizacji dla Gminy Białowieża na lata 2017-2023

Na podstawie art. 18 ust. 2 pkt. 15 ustawy z dnia 8 marca 1990r. o samorządzie gminnym (tj. Dz. U. 2020 r. poz. 713) oraz na podstawie art. 52 ust. 1 Ustawy z dnia 9 października 2015 r. o rewitalizacji (tj. Dz. U. z 2020 r., poz. 802) uchwala się, co następuję: § 1. Przyjmuję się Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Białowieża na lata 2017-2023 r. stanowiący załącznik do niniejszej uchwały § 2. Traci moc uchwała nr XLIII/211/17 z dnia 22 marca 2018 r. w sprawie przyjęcia Lokalnego Programu Rewitalizacji dla Gminy Białowieża na lata 2017-2023. § 3. Wykonanie uchwały powierza się Wójtowi Gminy Białowieża. § 4. Uchwała wchodzi w życie z dniem podjęcia.

Przewodniczący Rady

Włodzimierz Wołkowycki

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona 1 Załącznik do UCHWAŁY NR

………………………………………..

RADY GMINY BIAŁOWIEŻA

z dnia…………………………….

Lokalny Program Rewitalizacji dla gminy Białowieża

na lata 2017 – 2023

Białowieża 2017

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona 1

Spis treści Wstęp ...... 2 Metodologia wyznaczenia obszaru rewitalizacji ...... 4 Pogłębiona analiza obszaru rewitalizacji ...... 34 Sfera społeczna ...... 34 Sfera gospodarcza ...... 36 Sfera środowiskowa i przestrzenno-funkcjonalno-techniczna ...... 37 Wizja i cele programu rewitalizacji ...... 41 Projekty i przedsięwzięcia rewitalizacyjne ...... 43 Projekty podstawowe ...... 43 Projekty i działania uzupełniające ...... 67 Szacunkowe ramy finansowe programu rewitalizacji oraz potencjalne źródła finansowania ...... 72 Mechanizmy zapewniające komplementarności ...... 75 Zarządzanie programem rewitalizacji, monitoring i ewaluacja ...... 79 Proces partycypacji społecznej ...... 82 Opis powiązań programu rewitalizacji z dokumentami strategicznymi i planistycznymi gminy ...... 83 Załącznik nr 1 Mapa obszaru rewitalizacji ...... 87 Załącznik nr 2 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego oraz obszaru rewitalizacji gminy Białowieża ...... 1

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna na lata 2014-2020

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona 2 Wstęp

Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Białowieża na lata 2017-2023 to opracowany na podstawie art. 18 ust. 2 pkt. 6 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2016 r. poz. 446 ze zmianami) w nawiązaniu do Wytycznych w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014-2020 Ministerstwa Rozwoju z dnia 2 sierpnia 2016 r, wieloletni program działań w sferze społeczno- gospodarczej lub przestrzenno-funkcjonalnej lub technicznej lub środowiskowej zmierzający do wyprowadzenia obszaru rewitalizacji ze stanu kryzysowego oraz stworzenia warunków do jego zrównoważonego rozwoju, stanowiący narzędzie planowania, koordynowania i integrowania różnorodnych aktywności w ramach rewitalizacji. Dokument zostanie przyjęty w 2017 roku uchwałą Rady Gminy w Białowieży. Wyznaczony w niniejszym dokumencie obszar rewitalizacji w gminie Białowieża, zwany Białowieża Centrum, cechuje się szczególną koncentracją negatywnych zjawisk przede wszystkim w sferze społecznej, na którym, z uwagi na istotne znaczenie dla rozwoju lokalnego, zamierza się prowadzić rewitalizację. Obszar rewitalizacji obejmuje teren gminy o powierzchni 48 ha (czyli 0,2% powierzchni całej gminy) i zamieszkały jest przez 525 osób (25% łącznej liczby mieszkańców gminy). Lokalny Program Rewitalizacji powstał z inicjatywy władz gminy, w celu polepszenia jakości życia mieszkańców. Zamiarem realizacji Lokalnego Programu Rewitalizacji jest osiągnięcie pozytywnych i długotrwałych efektów. Lokalny Program Rewitalizacji jest dokumentem długofalowym. Swoim zakresem obejmuje nie tylko przedsięwzięcia inwestycyjne, ale również działania społeczne na rzecz mieszkańców, które zapewnią trwałość i efektywność przeprowadzonych działań rewitalizacyjnych oraz wzrost poziomu tożsamości społeczności lokalnej. Z uwagi na złożoność procesu rewitalizacji program został zaplanowany na najbliższe 7 lat i wymaga średnio- i długookresowego planowania oraz zarządzania, stąd przyjęty horyzont czasowy pozwalający na zintegrowanie działań na rzecz lokalnej społeczności, przestrzeni, środowiska i gospodarki. Przez rewitalizację należy rozumieć proces wyprowadzania ze stanu kryzysowego obszarów zdegradowanych, prowadzony w sposób kompleksowy, poprzez zintegrowane działania na rzecz lokalnej społeczności, przestrzeni i gospodarki, skoncentrowane terytorialnie, prowadzone przez interesariuszy rewitalizacji na podstawie programu rewitalizacji. Założeniami procesu rewitalizacji są: interdyscyplinarność, kompleksowość, partnerstwo oraz reakcja na kryzys. Etapy prac nad Lokalnym Programem Rewitalizacji dla Gminy Białowieża na lata 2017-2023 obejmowały następujące działania: 1. Opracowanie diagnozy stanu gminy w celu wyznaczenia obszarów problemowych oraz wyznaczenie, w oparciu o zebrane dane, obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji; 2. Organizacja przez władze gminy Białowieża w dniach 19.10.2017r. oraz 30.10.2017r. spotkań nt. rewitalizacji z udziałem mieszkańców i przedstawicieli środowisk lokalnych oraz urzędników; 3. Przeprowadzenie badań ankietowych (październik-listopad 2017r.) mających na celu zdefiniowanie oraz ocenę skali występujących lokalnie problemów społecznych, gospodarczych, środowiskowych, technicznych przestrzenno-funkcjonalnych i środowiskowych, dotyczących jakości życia oraz wskazania działań inwestycyjnych i organizacyjnych, które umożliwiałby poprawę funkcjonalności obszarów kryzysowych, wzrost jakości życia i ożywienie społeczno- gospodarcze terenu. 4. Organizacja przez władze gminy w dniu 16.11.2017r. spotkania konsultacyjno- warsztatowego z mieszkańcami oraz grupami przedstawicielskimi na temat wyznaczonego obszaru rewitalizacji i jego pogłębionej analizy. 5. Przeprowadzenie otwartego naboru na koncepcje przedsięwzięć rewitalizacyjnych, planowanych do objęcia Lokalnym Programem Rewitalizacji dla Gminy Białowieża na lata 2017-2023, 6. Opracowanie i zredagowanie projektu Lokalnego Programu Rewitalizacji dla Gminy Białowieża na lata 2017-2023 zgodnie z Wytycznymi w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona 3 2014-2020 Ministerstwa Rozwoju z dnia 2 sierpnia 2016 r. 7. Przeprowadzenie konsultacji społecznych projektu Lokalnego Programu Rewitalizacji dla Gminy Białowieża na lata 2017-2023 8. Przyjęcie w drodze uchwały przez Radę Gminy Białowieża Lokalnego Programu Rewitalizacji dla Gminy Białowieża na lata 2017-2023. W przygotowanie Programu zaangażowano społeczność lokalną i umożliwiono szeroką partycypację społeczną. Zorganizowano i przeprowadzano konsultacje społeczne z przedstawicielami różnych grup z terenu gminy mające na celu poznanie opinii na temat uwarunkowań wewnętrznych i zewnętrznych, aktualnych potrzeb, kierunków rozwoju gminy oraz propozycji projektów i zadań rewitalizacyjnych, które mogłyby zostać ujęte w Programie. Równolegle prowadzono działania komunikacyjne i informacyjne przybliżające mieszkańcom gminy zagadnienia rewitalizacji poprzez organizację spotkań z mieszkańcami, plakaty zachęcające środowiska lokalne do włączenia do procesu rewitalizacji oraz publikację bieżących informacji na stronie internetowej Urzędu Gminy http://www.gmina.bialowieza.pl/pl/rewitalizacja.html

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona 4 Metodologia wyznaczenia obszaru rewitalizacji

W celu delimitacji obszarów zdegradowanych zastosowano metodę analizy wskaźnikowej. Przeprowadzono ją w oparciu o określone niżej kryteria umożliwiające dokonanie analizy zróżnicowania zjawisk i procesów zachodzących w gminie oraz identyfikacji problemów. Katalog tych wskaźników został opracowany z uwzględnieniem specyfiki gminy Białowieża. Ponad 87,7% obszaru gminy stanowią tereny leśne i zielone, wchodzące w skład Puszczy Białowieskiej. Ponadto cały teren gminy objęty jest obszarem chronionym NATURA2000. Metoda analizy wskaźnikowej polega na zebraniu i analizie danych statystycznych z zakresu: demografii, rynku pracy, pomocy społecznej, bezpieczeństwa i innych, które są niezbędne do wyznaczenia wartości wskaźników w sferze społecznej. W tym celu pozyskano dane dotyczące: - Liczby ludności (stan na 31.12.2016 r.); - Liczby osób korzystających z zasiłków pomocy społecznej (w 2016 r.); - Liczby osób korzystających z pomocy społecznej ze względu na bezrobocie (w 2016 r.). - Liczby osób korzystających z pomocy społecznej ze względu na ubóstwo (w 2016 r.). - Wyników egzaminów gimnazjalnych z lat 2016 oraz 2017; - Liczby popełnionych przestępstw, wykroczeń oraz interwencji związanych z przemocą w rodzinie (dane za 2016 r.); - Liczby bezrobotnych ogółem (stan na 31.12.2016 r.); - Liczby rodzin pobierających świadczenie 500+ ze względu na pierwsze dziecko (stan na 31.12.2016 r.). - Liczby czytelników w Gminnej Bibliotece (stan na 31.12.2016 r.). Analizie poddano również pozostałe sfery: gospodarczą, środowiskową, przestrzenno-funkcjonalną oraz techniczną w celu pełnego zdiagnozowania natężenia zjawisk kryzysowych w gminie i ich specyfiki. W tym celu pozyskano dane dotyczące: - Ilości domów (budynków mieszkalnych) opalanych paliwem stałym (węgiel, drewno); - Ilości obiektów budowlanych w złym stanie technicznym; - Ilości obiektów zabytkowych w gminie; - Ilości działających oraz wyrejestrowanych działalności gospodarczych w gminie.

Dane stanowiły podstawę do przeprowadzenia analizy zróżnicowania zjawisk zachodzących w gminie w oparciu o niżej wskazany katalog wskaźników: w zakresie sfery społecznej: a. Ilość rodzin pobierająca świadczenie "500+" na 1-sze dziecko na 100 mieszkańców b. Ilość osób bezrobotnych na 100 mieszkańców c. Ilość beneficjentów GOPS na 100 mieszkańców d. Ilość beneficjentów GOPS ze wzgl. na ubóstwo na 100 mieszkańców e. Ilość beneficjentów GOPS ze wzgl. na bezrobocie na 100 mieszkańców f. Ilość czytelników na 100 mieszkańców średni wynik egzaminów gimnazjalnych z lat 2016-2017 w (%) g. Ilość przestępstw na 100 mieszkańców h. Ilość wykroczeń na 100 mieszkańców i. Ilość interwencji zw. z przemocą na 100 mieszkańców Ilość interwencji policji (ogółem) na 100 mieszkańców W zakresie sfery gospodarczej: a. Ilość zarejestrowanych działalności gosp. na 100 mieszkańców b. Ilość wyrejestrowanych działalności gosp. na 100 mieszkańców W zakresie sfery środowiskowej:

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona 5 a. Liczba budynków mieszkalnych (domów) opalana paliwem stałym na 100 mieszkańców W zakresie sfery przestrzenno-funkcjonalnej: a. Ilość zabytków na 100 mieszkańców W zakresie sfery technicznej: a. Ilość obiektów budowlanych w złym stanie technicznym

Na potrzeby przeprowadzenia analizy wskaźnikowej wykorzystano pomocniczy podział administracyjny gminy Białowieża na wsie. Wieś o największej liczbie mieszkańców (Białowieża) została podzielona na mniejsze jednostki analityczne (Białowieża Północ, Białowieża Centrum oraz Białowieża Południe) i w ten sposób poszczególne wskaźniki analizowane były w 10 jednostkach analitycznych. Dodatkowo, przy wyznaczaniu jednostek analitycznych wzięto pod uwagę następujące założenia: - Żadna z jednostek analitycznych nie przekracza 20% łącznej powierzchni gminy, - Żadna z jednostek analitycznych nie przekracza 30% ogółu mieszkańców gminy.

Poniższa tabela przedstawia podział gminy Białowieża na jednostki analityczne wraz z ich zasięgiem. Tabela 1. Podział Gminy Białowieża na jednostki analityczne Ilość mieszkańców obszaru Gmina Białowieża 2149 Wieś Białowieża: Białowieża – Centrum: 525 Stoczek 374 Sarnia 3 Sportowa 79 Kolejowa 3 Parkowa 17 Park Pałacowy 49

Białowieża – Północ: 569 Browska 17 Brzozowa 3 Centura 90 Leśna 19 Podleśna 13 Wojciechówka 31 Meleszkowska 54 Zaułek Bartników 6 Zaułek Osoczników 16 Zaułek Rudników 7 Park Dyrekcyjny 118 Tropinka 178 Kamienne Bagno 7 Żubrowa 6 Jesionowa 1 Rzeczna 3

Białowieża- Południe: 592

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona 6 Zastawa 98 Cegielniana 6 Polna 24 Południowa 48 Pałacowa 95 Krzyże 58 Grudkowska 18 Graniczna 2 Podolany I 43 Podolany II 100 Mostowa 24 Ogrodowa 21 Stacja Towarowa 18 Łowiecka 7 Nowa 30 Pozostałe wsie: Budy 67 Czerlonka 86 Grudki 172 Podcerkwy 3 Pogorzelce 55 Teremiski 75 Zwierzyniec 5 Źródło Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy w Białowieży

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona 7

Rysunek 1. Przestrzenny podział gminy Białowieża na jednostki analityczne

Źródło Opracowanie własne

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona 8

Poniżej zamieszczono mapy, na których zaznaczone zostało natężenie poszczególnych zjawisk kryzysowych w jednostkach analitycznych. Pod każdą z map zamieszczone są tabele prezentujące wartości liczbowe poszczególnych wskaźników dla analizowanych jednostek. Na przedmiotowych tabelach kolorem czerwonym zaznaczone są wartości poszczególnych wskaźników dla obszaru rewitalizacji (jednostka analityczna Białowieża Centrum). Uzasadnienie wyboru tego obszaru znajduje się na końcu rozdziału - Podsumowanie wyników delimitacji obszaru rewitalizacji. W pierwszym wersie tabeli wyróżniono wartość poszczególnych wskaźników dla całej gminy Białowieża.

Bezrobocie

Rysunek 2. Rozkład wskaźnika liczby osób bezrobotnych w roku 2016 na 100 mieszkańców w Gminie Białowieża, źródło: opracowanie własne

Tabela 2 Liczba osób bezrobotnych w Gminie Białowieża w przeliczeniu na 100 mieszkańców w 2016r. Ilość mieszkańców Ilość Ilość osób bezrobotnych obszaru bezrobotnych na 100 mieszkańców Gmina Białowieża 2149 71 3,30 Wieś Białowieża, w tym: Białowieża - Centrum 525 28 5,33 Białowieża - Północ 569 18 3,16 Białowieża- Południe 592 25 4,22

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona 9 Pozostałe wsie Budy 67 0 0,00 Czerlonka 86 0 0,00 Grudki 172 2 1,16 Podcerkwy 3 0 0,00 Pogorzelce 55 0 0,00 Teremiski 75 0 0,00 Zwierzyniec 5 0 0,00 Źródło Opracowanie własne na podstawie danych PUP w Hajnówce oraz Urzędu Gminy w Białowieży

Pomoc społeczna

Rysunek 3 Rozkład wskaźnika ogólnej liczby osób objętych wsparciem GOPS w roku 2016 na 100 mieszkańców w Gminie Białowieża

Źródło Opracowanie własne

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona 10 Rysunek 4. Rozkład wskaźnika liczby osób objętych wsparciem GOPS ze względu na bezrobocie w roku 2016 na 100 mieszkańców w Gminie Białowieża

Źródło Opracowanie własne

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona 11 Rysunek 5. Rozkład wskaźnika liczby osób objętych wsparciem GOPS ze względu na ubóstwo w roku 2016 na 100 mieszkańców w Gminie Białowieża

Źródło Opracowanie własne

Tabela 3 Ilość osób w Gminie Białowieża korzystająca ze świadczeń pomocy społecznej na 100 mieszkańców – stan na grudzień 2016r.

Ilość Ilość

beneficjentów beneficjentów

Ilość GOPS ze wzgl. GOPS ze wzgl. na

Inne Ilość Ilość beneficjentów na ubóstwo na bezrobocie na

Liczba

Ubóstwo

Bezrobocie GOPS na 100 100 100

mieszkańców

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona 12 Pozostałe wsie 48 19 26 3 Budy 67 10 5 3 2 14,93 7,46 4,48 Czerlonka 86 15 7 8 0 17,44 8,14 9,30 Grudki 172 19 7 11 1 11,05 4,07 6,40 Podcerkwy 3 0 0 0 0 0,00 0,00 0,00 Pogorzelce 55 1 0 1 0 1,82 0,00 1,82 Teremiski 75 3 0 3 0 4,00 0,00 4,00 Zwierzyniec 5 0 0 0 0 0,00 0,00 0,00 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Białowieża oraz GOPS w Białowieży

Rysunek 6 Rozkład przestrzenny wskaźnika liczby rodzin pobierających świadczenie wychowawcze na pierwsze dziecko w ramach programu rządowego „Rodzina 500+” na 100 mieszkańców w Gminie Białowieża.

Źródło Opracowanie własne

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona 13 Tabela 4 Liczba rodzin pobierająca świadczenie wychowawcze na pierwsze dziecko w ramach programu rządowego „Rodzina 500+” na 100 mieszkańców.

Ilość rodzin pobierająca świadczenie "500+" ze względu na niskie dochody na 100 mieszkańców Gmina Białowieża 2,65 Wieś Białowieża, w tym: Białowieża - Centrum 4,19 Białowieża - Północ 1,93 Białowieża- Południe 2,03 Pozostałe wsie Budy 4,48 Czerlonka 3,49 Grudki 2,33 Podcerkwy 33,33 Pogorzelce 1,82 Teremiski 0,00 Zwierzyniec 0,00 Źródło Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Białowieża oraz GOPS w Białowieży.

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona 14 Bezpieczeństwo

Rysunek 7 Rozkład przestrzenny wskaźnika ogólnej ilości interwencji policji w 2016r. w Gminie Białowieża na 100 mieszkańców

Źródło Opracowanie własne

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona 15 Rysunek 8 Rozkład przestrzenny wskaźnika przestępstw w 2016r. w Gminie Białowieża na 100 mieszkańców

Źródło Opracowanie własne

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona 16 Rysunek 9 Rozkład przestrzenny wskaźnika wykroczeń w 2016r. w Gminie Białowieża na 100 mieszkańców

Źródło Opracowanie własne

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona 17 Rysunek 10 Rozkład przestrzenny wskaźnika interwencji policji ze względu na przemoc w 2016r. w Gminie Białowieża na 100 mieszkańców

Źródło Opracowanie własne

Tabela 5 Liczba ogółu interwencji policji na terenie Gminy Białowieża w 2016r. na 100 mieszkańców

Ilość Ilość Ilość interwencji interwencji interwencji policji ogółem Ilość Ilość zw. z policji

encje związane (przestępstwa, przestępstw wykroczeń przemocą na (ogółem) na

z przemocą

Wykroczenia Przestępstwa wykroczenia, na 100 na 100 100 100

Liczba mieszkańców

Interw przemoc) mieszkańców mieszkańców mieszkańców mieszkańców Gmina Białowieża 2149 31 106 37 174 1,44 4,93 1,72 8,10 Wieś Białowieża, w tym: Białowieża - Centrum 525 8 44 11 63 1,52 8,38 2,10 12,00 Białowieża - Północ 569 4 6 4 14 0,70 1,05 0,70 2,46 Białowieża- Południe 592 7 47 7 61 1,18 7,94 1,18 10,30

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona 18 Pozostałe wsie 12 9 15 36 Budy 67 1 1 0,00 1,49 0,00 1,49 Czerlonka 86 2 2 2,33 0,00 0,00 2,33 Grudki 172 5 3 8 16 2,91 1,74 4,65 9,30 Podcerkwy 3 0 0,00 0,00 0,00 0,00 Pogorzelce 55 1 1 2 1,82 1,82 0,00 3,64 Teremiski 75 4 4 7 15 5,33 5,33 9,33 20,00 Zwierzyniec 5 0 0,00 0,00 0,00 0,00 Źródło Opracowanie własne na podstawie danych KPP w Hajnówce

Poziom edukacji

Rysunek 11 Rozkład wskaźnika wyników egzaminu gimnazjalnego w 2016 r i 2017 r . na terenie gminy Białowieża.

Źródło Opracowanie własne

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona 19 Tabela 6 Średni wynik egzaminu gimnazjalnego w Publicznym Gimnazjum w Białowieży w latach 2016 i 2017

(%) średni wynik egzaminów gimnazjalnych z lat 2016 i 2017 Gmina Białowieża 47,02 Białowieża, w tym: Białowieża - Centrum 36,88 Białowieża - Północ 56,00 Białowieża- Południe 42,33 Pozostałe wsie Budy 51,00 Czerlonka 52,00 Grudki 36,50 Podcerkwy n/w Pogorzelce 80,00 Teremiski 45,00 Zwierzyniec n/w Źródło Opracowanie własne na podstawie danych z Gimnazjum Publicznego w Białowieży

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona 20 Aktywność społeczna

Rysunek 12 Rozkład przestrzenny wskaźnika liczby czytelników w Gminie Białowieża w przeliczeniu na 100 mieszkańców w 2016r.

Źródło Opracowanie własne

Tabela 7 Ilość czytelników w Gminie Białowieża w 2016 r. Ilość mieszkańców Ilość czytelników na obszaru Ilość czytelników 100 mieszkańców Gmina Białowieża 2149 255 11,87 Wieś Białowieża, w tym: Białowieża - Centrum 525 62 11,81 Białowieża - Północ 569 91 15,99 Białowieża- Południe 592 83 14,02 Pozostałe wsie Budy 67 2 2,99 Czerlonka 86 3 3,49

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona 21 Grudki 172 12 6,98 Podcerkwy 3 0 0,00 Pogorzelce 55 1 1,82 Teremiski 75 1 1,33 Zwierzyniec 5 0 0,00 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Gminnej Biblioteki Publicznej w Białowieży

Poziom przedsiębiorczości

Rysunek 13 Rozkład przestrzenny wskaźnika liczby działających przedsiębiorstw w Gminie Białowieża na 100 mieszkańców w listopadzie 2017r.

Źródło Opracowanie własne

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona 22 Rysunek 14 Rozkład przestrzenny wskaźnika liczby wyrejestrowanych przedsiębiorstw w Gminie Białowieża na 100 mieszkańców w listopadzie 2017r.

Źródło Opracowanie własne

Tabela 8 Poziom przedsiębiorczości w Gminie Białowieża w przeliczeniu na 100 mieszkańców.

Ilość Ilość zarejestrowanych wyrejestrowanych

działaln. gosp. na działaln. gosp. na 100 mieszkańców 100 mieszkańców

Ilość Ilość mieszkańców obszaru Ilość zarejestrowanych działalności gospodarczych(CEI DG, KRS) Ilość wyrejestrowanych działalności gosp. Gmina Białowieża 2149 107 62 4,98 2,89 Wieś Białowieża, w tym: Białowieża - Centrum 525 28 19 5,33 3,62 Białowieża - Północ 569 29 13 5,10 2,28 Białowieża- Południe 592 28 19 4,73 3,21

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona 23 Pozostałe wsie Budy 67 0 0 0,00 0,00 Czerlonka 86 4 1 4,65 1,16 Grudki 172 8 7 4,65 4,07 Podcerkwy 3 0 0,00 0,00 Pogorzelce 55 1 1 1,82 1,82 Teremiski 75 9 2 12,00 2,67 Zwierzyniec 5 0 0 0,00 0,00 Źródło: Opracowanie własne na podstawie bazy danych CEIDG oraz KRS

Emisja CO2

Rysunek 15 Rozkład przestrzenny wskaźnika liczby budynków mieszkalnych (domów) w Gminie Białowieża opalanych paliwem stałym na 100 mieszkańców

Źródło Opracowanie własne

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona 24 Tabela 9 Liczba budynków mieszkalnych (domów) w Gminie Białowieża opalana paliwem stałym na 100 mieszkańców- stan na listopad 2017r.

Liczba budynków mieszkalnych (domów) opalana paliwem stałym na 100 mieszkańców Gmina Białowieża 46,77 Wieś Białowieża, w tym: Białowieża - Centrum 49,33 Białowieża - Północ 38,31 Białowieża- Południe 55,07 Pozostałe wsie Budy 64,18 Czerlonka 29,07 Grudki 27,91 Podcerkwy 33,33 Pogorzelce 61,82 Teremiski 65,33 Zwierzyniec 40,00 Źródło Opracowanie własne na podstawie danych z Urzędu Gminy w Białowieży

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona 25 Zabytki

Rysunek 16 Rozkład przestrzenny wskaźnika ilości zabytków w gminie Białowieża z Wojewódzkiej Ewidencji Zabytków na 100 mieszkańców

Źródło Opracowanie własne

Tabela 10 Liczba zabytków w gminie Białowieża wpisanych do Wojewódzkiej Ewidencji Zabytków na 100 mieszkańców

Ilość zabytków na 100 mieszkańców Gmina Białowieża 6,79 Wieś Białowieża, w tym: Białowieża - Centrum 8,19 Białowieża - Północ 8,96 Białowieża- Południe 8,78

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona 26 Pozostałe wsie Budy 0,00 Czerlonka 0,00 Grudki 0,00 Podcerkwy 0,00 Pogorzelce 0,00 Teremiski 0,00 Zwierzyniec 0,00 Źródło Opracowanie własne na podstawie Wojewódzkiej Ewidencji Zabytków

Stan techniczny obiektów

Rysunek 17 Rozkład przestrzenny ilości obiektów użyteczności publicznej w Gminie Białowieża charakteryzujących się złym stanem technicznym

Źródło Opracowanie własne

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona 27 Tabela 11 Wykaz obiektów użyteczności publicznej w Gminie Białowieża charakteryzujących się złym stanem technicznym lp. Nazwa i adres obiektu Rok budowy Rodzaj i zakres prowadzonej Zakres prac rewitalizacyjnych działalności

1. Budynek Urzędu 1991 Białowieski Ośrodek Kultury - Termomodernizacja budynku, Gminy oraz BOK spotkania, wystawy, zajęcia dla wymiana grzejników , wymiana ul. Sportowa 1 dzieci różnego rodzaju, dachu ( przeciekający ) spotykania klubu seniora, spotykania kulturowe, koncerty, objazdowe kina, itp.. ,/ Siedziba Urzędu Gminy, siedziba Biblioteki Publicznej 2. Budynek przedszkola 1965 Użytkowane – uczęszczają dzieci Termomodernizacja, ul. Sportowa 10 z Gminy Białowieża/ zajęcia przebudowa kotłowni przedszkolne. 3. Szkoła Część szkoły Użytkowane – uczęszczają dzieci Przebudowa kotłowni, wymiana ul. Stoczek 2 +kotłownia i wczesna młodzież z Gminy ślinika ciepła i grzejników 1989, sala Białowieża/ zajęcia szkolne / gimnastyczna spotkania- turnieje sportowe w – 1998, hali..

4. Stara szkoła 1935 Nie użytkowana ( część szkoły )– Rozbiórka lub remont generalny ul. Stoczek 2 duży budynek.

5. Nieruchomość 1965 Prowadzona działalności Remont kapitalny ul. Stoczek 3 handlowa

6. Nieruchomość 1965 Prowadzona działalności Remont kapitalny ul. Stoczek 135 handlowa

7. Parking Gminny 1984 Prowadzone działalności Naprawa nawierzchni ul. Kolejowa handlowe / Imprezy i koncerty ( wymiana ) Organizowane przez BOK, UG i inne instytucje ( tj. Kupalle i Peretocze itp.. ) 8. Stadion wiejski Lata 90 XX w. Koncerty ( tj. np. pikniki rodzinne Wymiana (remont ) trybun, przy ul. Sarniej itp. ) , spotkania sportowe naprawa nawierzchni stadionu.. (organizowane przez szkołę i nie Remont schodów i wejścia na tylko) zawody OSP i inne imprezy stadion. okolicznościowe 9. Świetlica wiejska w 1984 Użytkowane ( np. w okresie Remont kapitalny ( dach, piec Pogorzelcach wakacyjnym ) termomodernizacja.) wymiana okien i drzwi..

10. Świetlica wiejska w Brak danych Użytkowane ( np. w okresie Remont kapitalny ( dach, piec Budach 34A wakacyjnym ) termomodernizacja.) wymiana okien i drzwi.. 11. Świetlica wiejska Lata 30 XX w. Użytkowane ( np. w okresie Remont kapitalny ( dach, piec Podolany Drugie 39 wakacyjnym ) termomodernizacja.) wymiana okien i drzwi.. Źródło Urząd Gminy w Białowieży

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona 28 Podsumowanie wyników delimitacji obszaru rewitalizacji. Analiza wskaźnikowa umożliwiła wyznaczenie wartości wskaźnika degradacji społecznej odpowiednio powyżej lub poniżej średniej gminnej, na podstawie którego dokonano zliczenia jednostek analitycznych, wg ilości występowania negatywnych zjawisk. Za obszar zdegradowany i do rewitalizacji uznano te jednostki analityczne, na terenie których dokonana diagnoza wykazała wartości mniej korzystne niż średnia wartość dla gminy Białowieża, w przypadku największej ilości wskaźników ze sfery społecznej, która to jest sferą priorytetową oraz przynajmniej 1 wskaźnik ze strefy gospodarczej, bądź środowiskowej, bądź technicznej, bądź przestrzenno – funkcjonalnej. Poniższe tabele obrazują zestawienie sumaryczne poszczególnych wskaźników degradacji w sferze społecznej oraz gospodarczej, środowiskowej przestrzenno-funkcjonalnej i technicznej.

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona 29 Tabela 12 Podsumowanie analizy wskaźnikowej na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego i rewitalizacji na terenie gminy Białowieża – liczba negatywnych wskaźników społecznych

SFERA SPOŁECZNA

icjentów icjentów SUMA

2017 w (%) (%) w 2017

Ilość osób osób Ilość

Ilość rodzin Ilość rodzin

egzaminów egzaminów

pobierająca pobierająca

średni wynik wynik średni

GOPS na 100 100 GOPS na

mieszkańców mieszkańców mieszkańców mieszkańców mieszkańców

mieszkańców mieszkańców

przemocą na 100 na przemocą

ubóstwo na 100 100 na ubóstwo

Ilość interwencji Ilość interwencji

sze dziecko na 100 na 100 sze dziecko

GOPS ze wzgl. na wzgl. GOPS ze na wzgl. GOPS ze

2016

100 mieszkańców 100 mieszkańców 100

100 mieszkańców mieszkańców 100 mieszkańców 100

bezrobocie na 100 100 na bezrobocie

Ilość wykroczeń na na wykroczeń Ilość

gimnazjalnych z lat lat z gimnazjalnych

policji (ogółem) na (ogółem) policji

z z

Ilość beneficjentów Ilość beneficjentów Ilość beneficjentów Ilość benef

Ilość czytelników na Ilość czytelników

Ilość przestępstw na Ilość przestępstw

Ilość interwencji zw. zw. Ilość interwencji 100 na bezrobotnych

świadczenie "500+" na "500+" świadczenie Gmina Białowieża 2,65 3,30 9,73 2,93 5,96 11,87 47,02 1,44 4,93 1,72 8,10 Wieś Białowieża, w tym: Białowieża - Centrum 4,19 5,33 10,48 3,62 6,48 11,81 36,88 1,52 8,38 2,10 12,00 11 Białowieża - Północ 1,93 3,16 8,61 2,64 4,75 15,99 56,00 0,70 1,05 0,70 2,46 0 Białowieża- Południe 2,03 4,22 9,63 1,69 6,93 14,02 42,33 1,18 7,94 1,18 10,30 5 Pozostałe wsie Budy 4,48 1,16 14,93 7,46 4,48 2,99 51,00 0,00 1,49 0,00 1,49 4 Czerlonka 3,49 0,00 17,44 8,14 9,30 3,49 52,00 2,33 0,00 0,00 2,33 6 Grudki 2,33 0,00 11,05 4,07 6,40 6,98 36,50 2,91 1,74 4,65 9,30 8 Podcerkwy 33,33 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 n/w 0,00 0,00 0,00 0,00 2 Pogorzelce 1,82 0,00 1,82 0,00 1,82 1,82 80,00 1,82 1,82 0,00 3,64 2 Teremiski 0,00 0,00 4,00 0,00 4,00 1,33 45,00 5,33 5,33 9,33 20,00 6 Zwierzyniec 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 n/w 0,00 0,00 0,00 0,00 1 Źródło Opracowanie własne

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona 30 Tabela 13 Podsumowanie analizy wskaźnikowej na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego i rewitalizacji na terenie gminy Białowieża – liczba negatywnych wskaźników społecznych oraz gospodarczych, środowiskowych, technicznych i przestrzenno – funkcjonalnych SFERA SPOŁECZNA - SFERA GOSPODARCZA, PRZESTRZENNO-FUNKCJONALNA, TECHNICZA, ŚRODOWISKOWA WYNIKI DIAGNOZY

Liczba budynków SUMA Ilość Ilość mieszkalnych Ilość SUMA zarejestrowanych wyrejestrowanych (domów) opalana zabytków na Ilość obiektów działaln. gosp. na działaln. gosp. na paliwem stałym na 100 w złym stanie 100 mieszkańców 100 mieszkańców 100 mieszkańców mieszkańców technicznym Gmina Białowieża 4,98 2,89 46,77 6,79 Wieś Białowieża, w tym: Białowieża - Centrum 11 5,33 3,62 49,33 8,19 8,00 4 Białowieża - Północ 0 5,10 2,28 38,31 8,96 0,00 1 Białowieża- Południe 5 4,73 3,21 55,07 8,78 1,00 5 Pozostałe wsie Budy 4 0,00 0,00 64,18 0,00 1 2 Czerlonka 6 4,65 1,16 29,07 0,00 0,00 1 Grudki 8 4,65 4,07 27,91 0,00 0,00 2 Podcerkwy 2 0,00 0,00 33,33 0,00 0,00 1 Pogorzelce 2 1,82 1,82 61,82 0,00 1 2 Teremiski 6 12,00 2,67 65,33 0,00 0,00 1 Zwierzyniec 1 0,00 0,00 40,00 0,00 0,00 1 Źródło Opracowanie własne

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona 31

Wyznaczony obszar rewitalizacji- Białowieża Centrum - boryka się z wieloma trudnościami na poziomie społecznym oraz gospodarczym, cechuje go przede wszystkim wysoki stopień bezrobocia (5,33/100 mieszkańców wobec średniej gminnej 3,33/100 mieszkańców), wyższe od średniej gminnej uzależnienie od korzystania z narzędzi pomocy społecznej (prawie 11 na 100 osób jest beneficjentem GOPSu przy średniej gminnej 9,7). Potencjał ludzi młodych mierzony poziomem zdawalności egzaminów gimnazjalnych jest również niewystarczający. Średni wynik dla obszaru zdegradowanego 36,88% jest o ponad 10% słabszy od średniej gminnej 47,02%. Ponadto poziom aktywności społecznej mierzony ilością czytelników również jest słabszy od średniej gminnej (odpowiednio dla obszaru 11,81/100 osób gdzie dla gminy wyniósł 11,87/100 osób). Poczucie bezpieczeństwa osób zamieszkujących obszar Białowieża Centrum w 4 badanych aspektach (przemoc, przestępstwa, wykroczenia, oraz interwencje policji ogółem) również wykazuje gorsze od średniej gminnej wyniki analizy. Zwłaszcza ilość popełnianych wykroczeń jest blisko dwukrotnie większa (8,38/100 mieszkańców) od średniej dla gminy (4,93/100 mieszkańców). Ogółem policja interweniowała aż 12 razy/100 mieszkańców gdzie w całej gminie Białowieża średni wskaźnik interwencji na 100 osób wyniósł 8. Trudną sytuacje społeczną mieszkańców obszaru Białowieża Centrum potęguje fakt dużego zubożenia społeczeństwa. Pomoc społeczna ze względu na ubóstwo wypłaca zasiłki blisko 4/100 osób przy średniej gminnej 2,93/100, a bezrobocie jest powodem wsparcia GOPSu dla 6,48/100 osób przy średniej gminnej 5,96/100). Ponadto ilość rodzin obszaru pobierająca zasiłek wychowawczy „500+” na 1-sze dziecko ze względu na niski poziom dochodów jest wyższa od średniej gminnej i wynosi 4,19/100 mieszkańców wobec 2,65/100 osób dla całej gminy. Analizując aktywność gospodarczą obszaru Białowieża Centrum możemy stwierdzić iż obszar wykazuje potencjał w postaci wyższej od średniej ilości przedsiębiorstw (5,33/100 dla obszaru przy średniej gminnej 4,98/100) jednocześnie charakteryzując się wysokim niekorzystnym wskaźnikiem liczby przedsiębiorstw wyrejestrowanych (3,62/100 przy średniej dla gminy 2,89/100 mieszkańców). Mieszkańcy obszaru rewitalizacji są aktywni gospodarczo lecz nie potrafią sobie poradzić z konkurencją oraz trudnościami na rynku pracy, co w konsekwencji prowadzi do słabej kondycji lokalnych przedsiębiorstw.

W sferze technicznej jednostka Białowieża Centrum charakteryzuje się bardzo dużą ilością nagromadzonych obiektów zabytkowych (8,19/100 mieszkańców przy średniej gminnej 6,79/100 osób) co stanowi jej ogromny potencjał i wyróżnia na tle innych jednostek w gminie, lecz ich utrzymanie jest równocześnie bardzo dużym obciążeniem finansowym dla budżetu gminnego.

Analizując sferę środowiskową największym problemem mieszkańców jest obecnie brak dostępu do pro- ekologicznych form ogrzewania domów ( gaz ziemny, OZE). Obecnie funkcjonujące rozwiązania grzewcze w postaci przestarzałych kotłów na paliwo stałe (węgiel, drewno) emitują do atmosfery bardzo duże ilości trujących gazów.

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona 32

który obecnie ze względu na fatalne warunki lokalowe i zbyt małą powierzchnię którą dysponuje- nie jest w stanie rozbudować oferty kulturalnej do różnych oczekiwań mieszkańców obszaru – zwłaszcza osób starszych z ograniczeniami ruchowymi w przemieszczaniu się i małych dzieci. Ponadto stan księgozbioru Biblioteki z racji ograniczonej powierzchni – nie może być poszerzony o nowe pozycje czytelnicze, co bardzo mocno wpływa na obniżenie poziomu czytelnictwa. Ponadto obszar Białowieża Centrum z racji swego centralnego położenia i obecności wielu atrakcji turystycznych i miejsc noclegowych, boryka się z ogromnym problemem braku miejsc parkingowych. Turyści licznie odwiedzający Białowieżę, zwłaszcza w sezonie wiosenno-letnim, parkują swe samochody przy posesjach mieszkańców obszaru Białowieża Centrum co uniemożliwia im bezpieczne poruszanie się i blokuje wjazdy na posesje.

Potencjałem którym dysponuje obszar rewitalizacji Białowieża Centrum jest przede wszystkim możliwość poprawy warunków funkcjonowania mieszkańców i przeniesienia Urzędu Gminy do niewykorzystanej obecnie części lokalowej w Zespole Szkolno-Przedszkolnym przez co Gminny Dom Kultury będzie mógł zadysponować całość budynku na potrzeby działalności kulturalno-społecznej. Powstaną nowoczesne, bezpieczne sale w których będą prowadzone liczne zajęcia dla wszystkich grup wiekowych. Będzie to również miejsce spotkań mieszkańców obszaru. Wpłynie to pozytywnie na zagospodarowanie czasu wolnego przede wszystkim młodzieży oraz osób starszych, zwiększenie poczucia wspólnoty mieszkańców i przynależności kulturowej i społecznej. Dzięki działaniom promującym bezpieczeństwo w rodzinach i różnorodnym propozycjom spędzania czasu wolnego zmniejszy się poziom zachowań dysfunkcyjnych (marazmu, niechęci do podejmowania działań, uzależnienia od pomocy społecznej) przez co wyzwolimy w ludziach większą chęć do życia , poszukiwania i rozwijania indywidualnych zdolności oraz poczucia odpowiedzialności. Będzie to miało silne przełożenie na aktywność w sferze gospodarczej i mniejsze uzależnienie od instrumentów pomocy społecznej. Jest to bardzo istotne zwłaszcza z perspektywy ludzi młodych, którzy są najbardziej narażeni na kopiowanie niechcianych zachowań społecznych (alkoholizm, wandalizm, bezrobocie, uzależnienie od pomocy społecznej, przemoc, brak poczucia odpowiedzialności). Dzięki takiemu rozwiązaniu zyskają również petenci Urzędu Gminu z obszaru zdegradowanego jak i z całej gminy Białowieża gdyż nowa siedziba Urzędu będzie spełniała najwyższe standardy funkcyjności i bezpieczeństwa w budownictwie (podjazdy, windy dla osób starszych, niepełnosprawnych ruchowo, rodziców z wózkami). Podniesie to również atrakcyjność i estetykę przestrzeni obszaru Białowieża Centrum poprzez zagospodarowanie niszczejącego obecnie pustostanu.

Kolejnym potencjałem obszaru Białowieża Centrum jest przestrzeń parkingu gminnego która obecnie jest zdewastowana i wymaga nakładów finansowych na rewitalizację. Będzie ona służyła jako miejsce parkingowe dla turystów- odciążając jednocześnie pozostałe ulice obszaru Białowieża Centrum z parkujących na chodnikach samochodów. Kolejną, niemniej ważną funkcją tego obiektu, będą organizowane dla mieszkańców obszaru liczne imprezy kulturalne. Obszar ten zyska na atrakcyjności, poprawi się jego funkcja społeczna (bezpieczeństwo), estetyczna i przestrzenno-funkcjonalna co pozytywnie wpłynie na redukcję niechcianych zachowań, które obecnie mają miejsce (spożywanie alkoholu, akty wandalizmu). Planuje się również rozbudowę miejsc handlowych i usługowych wokół parkingu dla społeczności obszaru rewitalizacji, tworząc możliwość wychodzenia z ubóstwa poprzez nowe miejsca pracy (sprzedaż różnorodnych produktów lokalnych: miody, rękodzieło, pamiątki oraz rozwój bazy gastronomicznej).

Odpowiedzią na zdiagnozowane problemy obszaru Białowieża Centrum w sferze społecznej będzie również rewitalizacja stadionu poprzez gruntowny remont i przywrócenie mu pełnych funkcji sportowych. Poprzez szereg działań sportowo- kulturalnych na odnowionym obiekcie i poszerzoną ofertę sportową dla różnych grup wiekowych podniesie się zdecydowanie poziom bezpieczeństwa i aktywności społecznej mieszkańców obszaru, co da alternatywę dla obecnej formy spędzania czasu zarówno przez ludzi młodych (spożywanie alkoholu, akty wandalizmu) oraz dzieci i starszych (wielogodzinne oglądanie telewizji ), jak również przyniesie 32

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona 33

niewątpliwe korzyści zdrowotne dla mieszkańców Białowieża Centrum. Poza funkcją sportową odnowiony stadion będzie pełnił również miejsce imprez kulturalnych.

Najważniejszym potencjałem w procesie odnowy są mieszkańcy obszaru rewitalizacji, którzy bardzo aktywnie włączyli się w cały proces odnowy terenu Białowieża Centrum i bardzo dobrze oceniają sam pomysł zmian i kierunki interwencji.

Na podstawie przeprowadzonych analiz należy stwierdzić, że zasadnym jest prowadzenie działań rewitalizacyjnych na wyznaczonym obszarze Białowieża Centrum.

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona 34

Pogłębiona analiza obszaru rewitalizacji

Charakterystyka obszaru rewitalizacji

Obszar rewitalizacji obejmuje centralną część wsi Białowieża .Obszar ograniczony jest ulicami:

- Stoczek (dawna Waszkiewicza) - Sarnia - Sportowa - Kolejowa - Parkowa - Park Pałacowy Obszar rewitalizacji zajmuje powierzchnię 48 ha czyli 0,2% ogólnej powierzchni gminy i jest zamieszkiwany przez 525 mieszkańców, którzy stanowią 25% wszystkich mieszkańców gminy. Ulice stanowiące granicę obszaru opracowania zostały przedstawione na mapie poglądowo. W obliczeniach wartości wskaźników brano pod uwagę dane statystyczne dotyczące ludności zamieszkującej obie strony ulicy.

W pogłębionej analizie obszaru rewitalizacji brano pod uwagę kilka grup wskaźników, odnoszących się do: - sfery społecznej, w tym m.in., poziomu bezrobocia, ubóstwa, bezpieczeństwa, poziomu edukacji, - sfery gospodarczej, w tym m.in. koncentracji działalności gosp. wskazującej na kryzys społeczny, - sfery środowiskowej, w tym m.in. jakości i stanu środowiska, - sfery przestrzenno-funkcjonalnej, w tym m.in. jakości przestrzeni publicznej wyznaczonej przez obiekty zabytkowe wymagające z reguły kosztowych remontów - sfery technicznej, w tym liczba obiektów użyteczności publicznej w złym stanie technicznym Analiza wskaźnikowa została uzupełniona wynikami analizy jakościowej oraz wnioskami płynącymi ze spotkań z mieszkańcami gminy a w szczególności obszaru rewitalizacji.

Sfera społeczna Tabela 14 Zestawienie wskaźników w sferze społecznej obszaru rewitalizacji ze średnią gminną

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona 35

Analizując powyższe dane należy stwierdzić, iż obszar Białowieża Centrum objęty działaniami rewitalizacyjnymi charakteryzuje się maksymalnym nagromadzeniem stanów kryzysowych (11 na 11 badanych wskaźników w sferze społecznej) w najważniejszych aspektach życia społecznego mieszkańców:

- wysoki poziom bezrobocia i ubóstwo - jest jednym z kluczowych problemów dotykających obszar rewitalizacji. Zgodnie z danymi z Powiatowego Urzędu Pracy w Hajnówce ilość osób bezrobotnych na koniec 2016r. wynosiła 19. Wskaźnik ilości osób bezrobotnych w obszarze rewitalizacji na 100 mieszkańców blisko dwukrotnie przekroczył średnią dla gminy (5,33 przy 3,30 dla gminy). Szczególnie alarmujące jest długotrwałe bezrobocie (12 miesięcy pozostawania bez pracy i więcej) które bardzo często prowadzi zarówno do wykluczenia zawodowego, jak i wykluczenia społecznego, a to z kolei pociąga za sobą wiele patologii społecznych. Przezwyciężenie długotrwałego bezrobocia jest o tyle trudne, że ludzie pozostający długo bez zatrudnienia stają się bardzo mało mobilni na rynku pracy. Ich aktywizacja zawodowa natomiast musi być poprzedzona aktywizacją społeczną. Na koniec 2016r. ilość osób długotrwale bezrobotnych na obszarze rewitalizacji wyniosła aż 12 ( w tym aż 10 to osoby pozostające bez pracy przez 24 m-ce i dłużej) co stanowiło aż 63% wszystkich bezrobotnych obszaru.

Tabela 15 Struktura osób bezrobotnych obszaru rewitalizacji Białowieża Centrum – stan na koniec 2016r.

Obszar rewitalizacji Białowieża Centrum Ogółem 19 Kobiety 7 Mężczyźni 12 Czas pozostawania bez pracy Do 1 m-ca 3 3 3 6 1 12+ 2 24+ 6 Pow. 24 4 Wiek 18-24 2 25-34 11 35-44 2 45-54 2 55-59 2 Pow. 60 0 Wykształcenie Wyższe 2 Policealne i śr. Zaw. 5 Śr. Ogólne 1 Zas. Zawodowe 4 Gimnazjalne i poniżej 7 Źródło Opracowanie własne na podstawie danych z PUP w Hajnówce

Mieszkańcy obszaru rewitalizacji cierpią również z powodu ubóstwa czego dowodem jest wysoki wskaźnik osób pobierających świadczenie wychowawcze 500+ na pierwsze dziecko oraz wysoki wskaźnik liczby osób wspartych pomocą społeczną ze względu na bezrobocie oraz ubóstwo.

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona 36

- bezpieczeństwo mieszkańców - wśród zjawisk badanych w zakresie bezpieczeństwa społecznego pod uwagę wzięto różnego rodzaju przestępstwa, wykroczenia oraz interwencje policji związane z przemocą. W każdym z wymienionych aspektów obszar rewitalizacji cechuje się nagromadzeniem zachowań kryzysowych. Szczególnie uciążliwa sytuacja w tym zakresie jest zauważalna w temacie wykroczeń, gdzie wartość wskaźnika tej zmiennej przewyższyła dwukrotnie wartość dla całej gminy. Jest to związane przede wszystkim z natężeniem ruchu kołowego z racji funkcji obszaru jako centrum administracyjno-usługowego i turystycznego całej gminy oraz brakiem wystarczających rozwiązań w zakresie parkowania aut. Równie niepokojąca jest ilość interwencji policji związana z przemocą w rodzinie oraz ilość popełnianych przestępstw. Zachowania patologiczne związane z przemocą mają swoje źródło w nieporadności życiowej, frustracji i braku perspektyw spowodowanych brakiem pracy, brakiem alternatywnych form spędzania czasu i postępującym marazmem. Zdecydowanie należy wdrożyć jak najszersze formy aktywizacji społeczno-gospodarczej by zapobiec dalszej degradacji społecznej i rozprzestrzenianiu się zjawiska. Drugim ważnym elementem jest podjęcie interwencji w zakresie budowy parkingu, co w znacznym stopniu wpłynie na poprawę poziomu bezpieczeństwa na ulicach obszaru rewitalizacji.

- niski poziom kapitału społecznego – obszaru rewitalizacji wynika przede wszystkim z niższego wskaźnika czytelników oraz niskiego poziomu wykształcenia zobrazowanego % wynikami zdawalności egzaminów gimnazjalnych w 2016 i 2017 roku. Jak wynika z przeprowadzonych analiz oraz rozmów z mieszkańcami obszaru rewitalizacji, stan ten jest spowodowany przede wszystkim brakiem właściwych wzorców w rodzinach, które cechuje brak aktywności i duże uzależnienie od pomocy społecznej przekazywane z pokolenia na pokolenie jako alternatywny model życiowy, brak chęci zmian, długotrwałe bezrobocie. Ponadto problem niskiego poziomu czytelnictwa jest spowodowany złym stanem technicznym pomieszczeń Biblioteki oraz niewystarczającym zasobem pozycji czytelniczych. Obecnie niektórzy z mieszkańców wraz z dziećmi udają się do Biblioteki w Hajnówce która dysponuje o wiele większym i bardziej urozmaiconym księgozbiorem.

Sfera gospodarcza Tabela 16 Poziom przedsiębiorczości obszaru rewitalizacji na tle gminy Białowieża

Ilość zarejestrowanych Ilość wyrejestrowanych

działalności gosp. na 100 działalności gosp. na 100 mieszkańców mieszkańców Gmina Białowieża 4,98 2,89 Białowieża - Centrum 5,33 3,62 Źródło CEIDG

Jak wynika z przeprowadzonej analizy wskaźnikowej mieszkańcy obszaru rewitalizacji wykazują się wyższą niż średnia dla gminy aktywnością w zakresie zakładania działalności gospodarczych. Są to przede wszystkim mikro i małe przedsiębiorstwa. Główne obszary aktywności gospodarczej terenu rewitalizacji obejmują sektory: handlu, usług -zwłaszcza w sektorze turystyki (noclegi, kawiarnie, restauracje, bary, przewodnicy turystyczni, galerie z pamiątkami). Niestety ilość wyrejestrowanych firm na 100 mieszkańców wskazuje na słabą kondycję lokalnych przedsiębiorców. Wynika to przede wszystkim z sezonowości w dominującej branży usług turystycznych, której największa aktywność przypada na okres wiosenno-letni, po czym jest zawieszana na półroczny okres jesienno-zimowy, jak również niedostatecznego wsparcia w zakresie prowadzenia działalności gospodarczej i jej wysokich kosztów.

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona 37

Sfera środowiskowa i przestrzenno-funkcjonalno-techniczna Obszar Białowieża Centrum zlokalizowany w centrum miejscowości Białowieża oraz całej gminy, stanowi strefę działalności administracyjno-usługowo -turystycznej, związanej z bezpośrednim oddziaływaniem ośrodka gminnego. Najważniejsze znaczenie w rozwoju gminy i spełnianie zasadniczych funkcji centro twórczych stanowią zlokalizowane tu główne ośrodki życia publicznego: - Zespół Szkolno-Przedszkolny - Urząd Gminy -Gminna Biblioteka Publiczna - Gminny Ośrodek Pomocy Rodzinie - Dom Dziecka -Urząd Pocztowy - PTTK Białowieża - Białowieskie Centrum Sportu - Muzeum Przyrodniczo-Leśne - Instytut Biologii Ssaków PAN - Parafia prawosławna pw. Św. Mikołaja - obiekty handlu i usług (przede wszystkim sklepy oraz miejsca noclegowe i lokale gastronomiczne).

Turystyczny charakter obszaru Białowieża Centrum wynika przede wszystkim z bogatego dziedzictwa historyczno-kulturowego tego obszaru oraz obecności Białowieskiego Parku Narodowego, reprezentującego najlepiej zachowany w Europie nizinny las naturalny (grąd, ols, bór). Głównym celem przyjazdu gości jest pobyt wypoczynkowy (42,2%), rozrywka (16,2%), wędrówki (9,0%). Prawie połowa osób odwiedzających Białowieżę, w tym prawie wszyscy cudzoziemcy, nastawieni są na turystykę przyrodniczą. Główną atrakcją jest Rezerwat Pokazowy Żubrów, zaś dla przyrodników – żubry na wolności i rzadkie ptaki Puszczy Białowieskiej oraz pobliskie jezioro Siemianówka. Prócz turystyki pieszej w okolicy można uprawiać turystykę rowerową, konną i wodną (spływy kajakowe). Pierwsza znana osada na terenie Puszczy Białowieskiej powstała na przełomie XIV i XV wieku, choć znaleziska archeologiczne potwierdzają ludzką obecność na tych terenach już w okresie neolitu. Na terenie dzisiejszej Starej Białowieży w XV wieku znajdował się dwór myśliwski wielkiego księcia litewskiego Witolda i jego stryjecznego brata. Ich pobyt tutaj został odnotowany dwukrotnie – w 1409 roku w związku z polowaniem mającym na celu przygotowanie zapasów mięsa przed bitwą z Krzyżakami oraz w 1426 roku, kiedy to na terenie dworu schronili się oni wraz z rodzinami przed panującą w kraju zarazą. Za panowanie Zygmunta I Starego wzniesiono w Białowieży dom myśliwski. Za czasów Stefana Batorego - zamek myśliwski, który zlokalizowany był na terenie dzisiejszego Zamczyska. Niestety w późniejszym okresie wszystkie dworki i zamki uległy zniszczeniu. Jedynie większe głazy Zamczyska pod koniec XIX wieku posłużyły jako budulec pałacu carskiego. Mniejszymi głazami, za czasów okupacji sowieckiej, wybrukowano drogę Hajnowka- Świnoroje. Pod koniec XVI wieku, przypuszczalnie około 1594 roku, dwór królewski został przeniesiony na teren dzisiejszej Polany Białowieskiej. Zgodnie z inwentarzem z 1696 roku, Białowieża w omawianym okresie była 25-morgowym folwarkiem. W 1710 roku Białowieżę dotknęła epidemia dżumy. Spalono wówczas osadę wraz z myśliwskim dworem królewskim, a mieszkańcy, którzy uniknęli zakażenia przeprowadzili się na nowe miejsce. O spalonej wsi przypomina drewniany prawosławny krzyż ustawiony przy Drodze Browskiej, który według jednej wersji oznacza miejsce, gdzie zlokalizowana była drewniana cerkiewka, według drugiej – miejsce, gdzie niegdyś kończyła się wieś. W połowie XVIII wieku August III wybudował nowy pałac myśliwski na terenie dzisiejszego Parku Pałacowego, którego pierwszy opis pochodzi z inwentarza z 1773 roku. W dniu 27 września 1752 roku August III urządził w Puszczy Białowieskiej wielkie polowanie. Na pamiątkę tego

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona 38

wydarzenia w pobliżu pałacu ustawiono obelisk z piaskowca, na którym w języku polskim i niemieckim wyryto imiona polującej świty oraz ilość ubitej zwierzyny. W latach 1765-1780 Białowieżą władał podskarbi nadworny litewski Antoni Tyzenhauz. W 1784 roku do Białowieży przybył król Stanisław August Poniatowski. Odbyły się wówczas ostatnie królewskie łowy na terenie Puszczy Białowieskiej. Szybki rozwój Białowieży nastąpił po 1888 roku, kiedy to osada została włączona do dóbr carskich. W latach 1889-1894 wybudowano duży pałac myśliwski zaprojektowany przez Mikołaja de Rochefort. W sąsiedztwie pałacu pobudowano szereg budowli: Dom Świcki (Myśliwski) z komfortowymi, oddzielnymi pomieszczeniami, wspólną salą bilardową, wannami dla świty carskiej (spłonął w 1962 r.), Dom Hofmarszałkowski dla marszałków dworu (wybudowany w 1904 r.), budynki kuchenne, stajnię pałacową dla 40 koni, pralnię, stację telefoniczną, elektrownię (rozebrana w 1978 r.), młyn elektryczny, dom dla obsługujących konie, dom nadzorcy pałacu, dom strzelców (wybudowany w 1904 r.), drwalnię, chłodnię, piekarnię, domek dla preparowania zwierzyny leśnej itp. W efekcie powstało obszerne osiedle. W 1895 roku powstał park pałacowy w stylu angielskim o powierzchni ok. 50 ha według projektu Waleriana Kronenberga. W 1895 roku ukończono budowę i oddano do użytku nową, murowaną cerkiew pod wezwaniem św. Mikołaja Cudotwórcy, położoną w pobliżu pałacu. Na terenie rewitalizacji Białowieża Centrum zlokalizowanych jest obecnie blisko 50 zabytków (1/3 wszystkich obiektów zabytkowych w gminie) wpisanych do rejestru Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Najbardziej znane to: dworek gubernatora grodzieńskiego (obecnie siedziba Ośrodka Edukacji Przyrodniczej BPN). Stoją zbudowane za cara Aleksandra III stajnie, Dom Marszałkowski (obecnie siedziba Białowieskiego Parku Narodowego i Instytutu Badawczego Leśnictwa) oraz liczne zabudowania (dawny młyn, leśniczówka, stajnie oraz powozownia) a także cerkiew pw. św. Mikołaja Cudotwórcy oraz kościół par. p.w. św. Teresy od Dzieciątka Jezus. Obecność cennych przyrodniczo i turystycznie miejsc na obszarze rewitalizacji powoduje ogromny napływ turystów z kraju i ze świata, co generuje problemy w zakresie przepustowości obszaru. Najpilniejsze potrzeby w tym zakresie dotyczą m.in. podniesienia bezpieczeństwa ruchu pieszych poprzez budowę nowoczesnego parkingu przy wejściu do parku pałacowego i przeniesienie natężenia ruchu turystycznego z centrum miejscowości na obszar mniej zaludniony. Obecny stan zagospodarowania Białowieży Centrum, a zwłaszcza układ komunikacyjny budzi wiele zastrzeżeń. W związku z niewystarczającą ilością miejsc parkingowych zmotoryzowani, zmuszeni są parkować na poboczach ulic, co powoduje utrudnienia w komunikacji. W obecnej sytuacji brak parkingu jest dla mieszkańców i przyjezdnych bardzo uciążliwy, zwłaszcza dla dzieci i młodzieży uczęszczającej do przedszkola i szkoły podstawowej na terenie Centrum. Również stan techniczny obiektów użyteczności publicznej na terenie rewitalizacji (budynek Urzędu Gminy, Biblioteki Gminnej, stadionu) jest bardzo zły. Przeciekający dach budynku, który obecnie stanowi siedzibę 2 instytucji - Urzędu i Biblioteki Gminnej, oraz brak termomodernizacji powoduje ogromne straty ciepła w rezultacie bardzo negatywnie wpływając na środowisko naturalne i estetykę otoczenia. Dodatkowo powierzchnia użytkowa budynku nie jest wystarczająca do obsługi interesantów Urzędu oraz w bardzo dużym stopniu ogranicza możliwości organizacyjne i działalność statutową Gminnego Ośrodka Kultury przez co cierpią mieszkańcy. Działaniem wymagającym natychmiastowej interwencji jest stworzenie warunków do osobnego funkcjonowania dwóch najważniejszych z punktu widzenia mieszkańców, instytucji. Idealnym rozwiązaniem byłby gruntowny remont pustostanu - budynku po byłej szkole -i przeniesienie do niego siedziby Urzędu przez co Dom Kultury miałby wolne powierzchnie – sale do organizacji różnorodnych zajęć i spotkań z mieszkańcami. Kolejnym obiektem wymagającym jak najszybszej interwencji jest stadion gminny – obecnie zaniedbany i zdewastowany obiekt, nie spełniający funkcji sportowo-rekreacyjnej. Analizując sytuację mieszkańców obszaru pod kątem wpływu na środowisko naturalne pojawił się kolejny problem – mianowicie brak gazyfikacji, do której dostęp był umocowany stosownymi umowami z początku lat 90-tych przez ówczesne władze rządowe. Niestety do dzisiejszego dnia mieszkańcy -mimo

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona 39

licznych interwencji na szczeblu krajowym i międzynarodowym – nie są w stanie wyegzekwować postanowień tej umowy – czyli wybudowania sieci gazu ziemnego dla mieszkańców m. Białowieża. Byłby to ogromny wkład w ochronę zdrowia ludzi i dziedzictwa przyrodniczego gdyż obecnie na terenie obszaru rewitalizacji jak i całej gminy Białowieża podstawowym źródłem ciepła jest piec opalany paliwem stałym (węgiel, drewno). Z racji bardzo dużego zurbanizowania obszaru (mieszka tu 1/4 ludności całej gminy) i charakterystycznej zwartej zabudowy jednorodzinnej z początku XX wieku, występujący problem emisji CO2 stanowi ogromne zagrożenie.

Wyniki konsultacji społecznych

Podczas prac nad dokumentem, a w ramach konsultacji społecznych mających na celu zdiagnozowanie obecnej sytuacji na terenie obszaru rewitalizacji i zbudowanie założeń programowych, przeprowadzone zostało anonimowe badanie ankietowe oraz konsultacje społeczne prowadzone w formie spotkań i warsztatów z lokalną społecznością. Wyniki prowadzonych badań pokazały potrzeby i oczekiwania rewitalizacyjne z perspektywy lokalnej społeczności. Podsumowując analizę konsultacji społecznych, należy postawić następujące wnioski determinujące rewitalizację na obszarze Białowieża Centrum: 1. Najbardziej oczekiwanymi efektami procesu rewitalizacji problemowych obszarów gminy według mieszkańców są: - zwiększenie liczby miejsc pracy, - rozwój przedsiębiorczości, - poprawa stanu bezpieczeństwa komunikacyjnego w centrum Białowieży, - poprawa stanu technicznego obiektów użyteczności publicznej - stworzenie bazy turystyczno-rekreacyjnej, - zwiększenie integracji mieszkańców i pobudzenie ich aktywności lokalnej.

2. Priorytetowe działania w zakresie osiągnięcia ww. efektów rewitalizacji powinny koncentrować się na: - modernizacji infrastruktury towarzyszącej przy głównych ciągach drogowych (budowa parkingu), - modernizacji obiektów użyteczności publicznej (budynek Urzędu Gminy, budynek Gminnego Ośrodka Kultury, modernizacja zabytkowego budynku tzw. „starej szkoły”) - stworzeniu warunków do rozwoju przedsiębiorczości, - rozbudowie oferty spędzania czasu wolnego o nowe propozycje dla różnych grup wiekowych - poszerzenie zasobów biblioteki (szkolnej oraz gminnej) o nowości czytelnicze.

Zakłada się, że partycypacyjny model opracowania Programu Rewitalizacji będzie się przekształcał w partycypacyjny model wdrażania, a wokół grupy uczestniczącej w pracach nad dokumentem będą pojawiały się kolejne podmioty lokalne angażujące się w działania rewitalizacyjne.

Potrzeby rewitalizacyjne obszaru Białowieża Centrum

Mając na względzie przeprowadzoną diagnozę obszaru rewitalizowanego dokonano identyfikacji potrzeb rewitalizacyjnych:

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona 40

- ograniczenie skali występowania negatywnych zjawisk społecznych, w tym poprzez aktywizację zawodową mieszkańców, działania na rzecz ograniczenia wykluczenia społecznego mieszkańców i marginalizacji, - ograniczenie skali przestępczości, - zwiększenie poczucia bezpieczeństwa, - aktywizacja mieszkańców w zakresie udziału w życiu publicznym, aktywizacja obywatelska, wzmacnianie relacji sąsiedzkich, - wdrożenie działań z zakresu rozwoju przedsiębiorczości i podnoszenia kwalifikacji zawodowych, - poprawa jakości przestrzeni publicznej, zagospodarowanie przestrzeni publicznych, - poprawa stanu technicznego obiektów użyteczności publicznej oraz mieszkaniowych, zwiększenie efektywności energetycznej budynków, - wdrożenie działań na rzecz ograniczenia niskiej emisji, - wykorzystanie niezagospodarowanych terenów i budynków do pełnienia nowych funkcji na rzecz społeczności lokalnej, - stworzenie w obrębie ścisłego centrum miejsc do podejmowania różnorodnych inicjatyw społecznych i kulturowych, - poprawa walorów estetyki infrastruktury śródmiejskiej, - poprawa dostępności komunikacyjnej, stworzenie bezpiecznych miejsc parkingowych,

Potencjały obszaru rewitalizacji

- usytuowanie obszaru rewitalizacji w centrum miejscowości Białowieża, - funkcja reprezentacyjna obszaru rewitalizacji, w ramach którego odbywają się m.in. przedsięwzięcia kulturalne, społeczne, - wysokie walory kulturowe, środowiskowe i historyczne obszaru (duża liczba obiektów wpisanych do ewidencji zabytków), - dostępność do instytucji użyteczności publicznej, - spójność terytorialna miejsca rewitalizacji – jeden zwarty obszar, - zaangażowani i zdeterminowani mieszkańcy – lokalni działacze , - możliwości reorganizacyjne wpływające na poprawę funkcjonalności i bezpieczeństwa terenu (możliwość wybudowania parkingu, pustostan do zagospodarowania), - dobrze rozwinięta infrastruktura techniczna, w szczególności infrastruktura sieciowa (sieć kanalizacyjna, wodociągowa, oświetleniowa), - koncentracja życia kulturalnego (w obrębie terenu odbywa się większość organizowanych wydarzeń kulturalno-społecznych), - obszar najczęściej odwiedzany przez turystów

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona 41

Wizja i cele programu rewitalizacji

Realizacja zadań zaplanowanych w ramach procesu rewitalizacji w Białowieży przyczyni się do wielu pozytywnych zmian. Zrewitalizowany obszar stanie się lokalnym centrum integracji mieszkańców, „sercem Białowieży”.

„Serce” miejscowości to miejsce, które „tętni życiem” za sprawą koncentracji wielu istotnych funkcji, nie tylko mieszkaniowo-usługowych, ale przede wszystkim społeczno-gospodarczych oraz integrujących mieszkańców.

Po zakończeniu procesu rewitalizacji obszar objęty interwencją będzie miejscem przyjaznym mieszkańcom, bezpiecznym, atrakcyjnym, a przede wszystkim tętniącym życiem i entuzjazmem swoich mieszkańców. Zdegradowanym przestrzeniom zostaną nadane nowe funkcje.

Turyści odwiedzający Białowieżę skorzystają z bezpiecznego i nowoczesnego parkingu, zatrzymają się w jednym z lokali gastronomicznych oraz zakupią miejscowe specjały od lokalnych twórców. Zostaną ugoszczeni zdrowymi regionalnymi potrawami przygotowanymi przez ludzi z pasją do pracy i dumnych z miejsca, w którym żyją. Będą mogli też odwiedzić zrewitalizowany stadion, będący miejscem ciekawych wydarzeń kulturalno-artystycznych jak również sportowych.

Zrewitalizowany obszar będzie przestrzenią ożywioną, w pełni funkcjonalną, zamieszkałą przez zintegrowane społeczeństwo, charakteryzujące się poczuciem lokalnej przynależności oraz wrażliwością społeczną. Miejscowy Dom Kultury wraz lokalnymi działaczami zadba o rozbudowaną i zróżnicowaną ofertę spędzania wolnego czasu dla małych i dużych mieszkańców. Będzie również miejscem tętniącym życiem i energią ludzi z pasjami.

Cele określone w Lokalnym Programie Rewitalizacji dla Gminy Białowieża na lata 2017-2023 są wynikiem pełnego spojrzenia na zidentyfikowane, na etapie diagnozy gminy, problemy społeczne oraz gospodarczo-przestrzenno-środowiskowe obszaru rewitalizacji. Cele te wynikają z przyjętej wizji obszaru po rewitalizacji.

Cel ogólny

Poprawa jakości życia oraz jego warunków mieszkańców obszaru rewitalizacji Białowieża Centrum poprzez szereg działań rewitalizacyjnych służących eliminacji negatywnych zjawisk w sferze społeczno-gospodarczej oraz przestrzenno – funkcjonalnej, środowiskowej oraz technicznej w celu stworzenia przestrzeni przyjaznej mieszkańcom.

Realizacja celu ogólnego określonego w Programie Rewitalizacji nastąpi poprzez realizację następujących celów szczegółowych i kierunków działań:

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona 42

Tabela 17 Cele szczegółowe programu rewitalizacji gminy Białowieża Cele szczegółowe Działania: Cel szczegółowy 1: Lepsza jakość życia Przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu i ubóstwu, mieszkańców obszaru rewitalizacji w sferze poprzez działania na rzecz aktywizacji społeczno – społecznej i gospodarczej zawodowej mieszkańców Wspieranie aktywności gospodarczej i przedsiębiorczości mieszkańców obszaru rewitalizacji Zwiększenie bezpieczeństwa publicznego na obszarze rewitalizacji, poprzez przeciwdziałanie negatywnym zjawiskom społecznym Wzmacnianie tożsamości lokalnej mieszkańców obszaru rewitalizacji Cel szczegółowy 2: Poprawa jakości Poprawa jakości i estetyki przestrzeni publicznej poprzez infrastruktury, ładu przestrzennego i poprawę stanu technicznego obiektów budowlanych estetyki przestrzeni przy uwzględnieniu publicznych i prywatnych, w tym zabytkowych, aspektów środowiskowych Zwiększenie bezpieczeństwa publicznego na obszarze rewitalizacji poprzez poprawę jakości infrastruktury drogowej i infrastruktury towarzyszącej

Polepszenie stanu środowiska naturalnego, w tym jakości powietrza z uwzględnieniem zasad gospodarki niskoemisyjnej Poprawa stanu infrastruktury społecznej przyczyniająca się do włączenia społecznego.

Nadanie obiektom i terenom zdegradowanym nowych funkcji społeczno - gospodarczych

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona 43

Projekty i przedsięwzięcia rewitalizacyjne

Wszystkie projekty rewitalizacyjne z listy podstawowej łączy wspólny mianownik: silnie oddziaływują na niwelowanie problemów mieszkańców obszaru rewitalizacji w aspekcie społeczno - gospodarczym a także technicznym i przestrzenno-funkcjonalnym, gwarantując osiągnięcie zaplanowanych w Programie celów. Drugim ważnym elementem spajającym te projekty jest grupa docelowa, czyli mieszkańcy różnych grup wiekowych zamieszkujący obszar rewitalizacji. Wszystkie pozostałe projekty których zadaniem jest likwidowanie zdiagnozowanych wcześniej stanów kryzysowych w sferze społeczno-gospodarczej i przestrzenno – środowiskowej, lecz z racji charakterystyki działań i oczekiwanych rezultatów oddziaływują nie tylko na społeczność obszaru rewitalizacji, lecz na wszystkich mieszkańców gminy – zostały umieszczone na liście działań uzupełniających.

Projekty podstawowe

Tabela 18 Lista podstawowych projektów i przedsięwzięć rewitalizacyjnych L.P Nazwa projektu Wartość inwestycji w Podmioty realizujące PLN Projekty podstawowe

1. Zagospodarowanie i Gmina Białowieża, Urząd Gminy w uporządkowanie przestrzeni Białowieży, Partner Prywatny publicznej przy ul. Kolejowej w 600 000,00 Białowieży 2. Remont sali kinowej BOK Gmina Białowieża, Białowieski 350 000,00 Ośrodek Kultury

3. Uporządkowanie, poprawa Białowieski Park Narodowy bezpieczeństwa oraz zwiększenie walorów estetycznych w 6 216 000,00 południowej części Parku Pałacowego 4. „Stara Szkoła” – Tradycji, Historii, Gmina Białowieża Kultury – Ośrodek Edukacji 4 000 000,00 Partner Prywatny Regionalnej Puszczy Białowieskiej 5. "Zmieniamy siebie" zwiększenie Gmina Białowieża, Gminny aktywności zawodowej osób 60 000,00 Ośrodek Pomocy Społecznej w bezrobotnych z obszaru rewitalizacji Białowieży 6. "Szach-Mat" tajniki gry w szachy Gmina Białowieża, Zespół Szkolno- zajęcia dla dzieci, młodzieży i 4 000,00 Przedszkolny w Białowieży dorosłych z obszaru rewitalizacji

7. "DO YOU SPEAK ENGLISH?" kursy Gmina Białowieża, Zespół Szkolno- językowe j. angielskiego 30 000,00 Przedszkolny w Białowieży

8. "Dobra książka" popularyzacja Gmina Białowieża, Zespół Szkolno- czytelnictwa wśród mieszkańców 40 000,00 Przedszkolny w Białowieży obszaru rewitalizacji

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona 44

9. „Edukacja w naturze” – aktywności Organizacje pozarządowe, Gmina przybliżające dzieci i młodzież do Białowieża, Zespół Szkolno- tematyki wartości kulturowych, 17 000,00 Przedszkolny w Białowieży, historycznych i przyrodniczych Białowieski Ośrodek Kultury swojego miejsca zamieszkania 10. „Aktywne Razem” Organizacje pozarządowe, Gmina 14 000,00 Białowieża,

11. Wykonanie pomostu edukacyjno- Gmina Białowieża widokowego z miejscem do wodowania kajaków, plaży publicznej wraz z towarzyszącą 500 000,00 infrastrukturą techniczną

Źródło Opracowanie własne

Projekt 1. pt.: Zagospodarowanie i uporządkowanie przestrzeni publicznej przy ul. Kolejowej w Białowieży ZGŁASZAJĄCY PROJEKT I.1. Osoba do kontaktu

Imię i nazwisko

Telefon kontaktowy E-mail Instytucja/organizacja Gmina Białowieża, Urząd Gminy CHARAKTERYSTYKA PLANOWANEGO PROJEKTU Tytuł projektu: Zagospodarowanie i uporządkowanie przestrzeni publicznej przy ul. Kolejowej w Białowieży

II.1. Lokalizacja projektu na obszarze rewitalizacji Ulica(e)/nr ewidencyjny(e) Ul. Kolejowa działki II.2. Informacje dotyczące planowanego projektu 1. Cele projektu Projekt zakłada uporządkowanie miejsca będącego punktem startowym w Białowieży tzw. „ parking” - który obecnie jest przestrzenią ogólnodostępną na terenie naszej gminy. I jedynym z większych miejsc gdzie można bezpiecznie zaparkować samochód czy autobus. Cel jaki sobie zakładamy to przede wszystkim stworzenie bezpiecznej i nowoczesnej przestrzeni publicznej, dostępnej dla wszystkich i zaspakajającej potrzeby mieszkańców oraz turystów licznie odwiedzających nasz teren.

2. Główne działania/zadania · Remont (modernizacja albo ulepszenie parametrów ) nawierzchni parkingu, · ustawianie krawężników, obrzeży · wykonanie odpowiednich spadków w celu dążenia do samoistnego odwodnienia placu (parkingu), · podzielenie miejsc postojowych dla samochodów,

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona 45

· wydzielenie dodatkowych miejsc oraz przystosowanie obecnych postojów dla osób niepełnosprawnych wg. obowiązujących norm, · wyznaczenie specjalnych (bezpiecznych) ciągów dla ruchu pieszego i rowerowego (ciągu komunikacyjnego),

· wyznaczenie miejsc stanowiskowych pod stragany, ( budowa stoisk handlowych pasujących do lokalnej przestrzeni ), · wymiana słupów oraz kabli oświetleniowych (oświetlenie zapewniając bezpieczeństwo) · montaż monitoringu wizyjnego (poprawa bezpieczeństwa podczas imprez plenerowych) · montaż elementów małej architektury · zakup ławki solarnej (umożliwiającej ładowanie urządzeń elektronicznych poprzez wykorzystanie OZE) · uruchomienie bezpłatnego Internetu WiFi - zagospodarowanie oraz uporządkowanie przestrzeni przed sceną - montaż elementów siłowni plenerowej

3. Uzasadnienie potrzeby realizacji projektu W sezonie wiosenno -letnim miejscowość Białowieża jest bardzo mocno odwiedzana przez turystów, główny ruch samochodów i autobusów skupia się na ul. Sportowej, ul. Parkowej i ul. Stoczek - czyli w obrębie obszaru rewitalizacji - ( turyści odwiedzający Białowieżę parkują auta po obu storach ulicy ) przez co przejechanie bezpiecznie autem lub korzystanie z chodników przez mieszkańców jest bardzo trudne i niebezpieczne, a także utrudnia dojazd np. karetki do osoby poszkodowanej czy wymagającej natychmiastowej pomocy. Jednocześnie ul. Stoczek jest punktem startowym, z którego to turysta najczęściej zaczyna pobyt w Białowieży . Dlatego też niezbędne jest zorganizowanie profesjonalnego parkingu dla turystów przez co zwiększy się bezpieczeństwo i komfort życia mieszkańców obszaru rewitalizacji. Parking przy ul. Kolejowej będzie miejscem na, którym turysta, zostawi swoje auto ale także może odpocząć. Nowoczesny parking będzie również miejscem spotkań mieszkańców obszaru rewitalizacji, imprez kulturalno- rozrywkowych, m.in. na tym terenie znajduję się scena, tablice informacyjne z planem oraz atrakcjami turystycznymi naszej gminny, w pobliżu znajdują się obiekty usługowe –wypożyczalnie sprzętu turystycznego, gastronomia, informacja turystyczna itp. Na chwilę obecną przestrzeń przy ul. Kolejowej jest bardzo mocno zdegradowana- nie spełnia standardów technicznych. Gmina Białowieża poczyniła już pewnego rodzaju kroki w celu poprawy wyglądu tego miejsca: została wyremontowana scena oraz budynek znajdujący się na tym terenie natomiast aby miejsce to tworzyło pewien spójny pod względem estetycznym układ przestrzenny potrzebne są dalsze działania m.in. naprawa nawierzchni, rozbudowa, wyposażenie tego terenu w elementy infrastruktury. Przewidziane jest również stworzenie nowoczesnych stoisk handlowych. Będzie to miejsce rozwoju lokalnej przedsiębiorczości (sprzedaż pamiątek, lokalnych produktów) poprzez udostepnienie powierzchni handlowych i usługowych w centrum ruchu turystycznego.

4. Jakie trzy najważniejsze efekty zostaną osiągnięte w wyniku realizacji projektu? Wzrost wykształcenia i dostosowanie kwalifikacji Poprawa estetyki i funkcjonalności przestrzeni  tak mieszkańców do potrzeb publicznych rynku pracy

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona 46

Włączenie społeczne osób wykluczonych i/lub Poprawa stanu infrastruktury technicznej tak tak zagrożonych i drogowej marginalizacją Zwiększenie integracji mieszkańców Stworzenie i/lub rozszerzenie bazy turystycznej tak tak i pobudzenie ich i rekreacyjnej aktywności lokalnej Poprawa bezpieczeństwa tak Stworzenie i/lub rozszerzenie bazy sportowej  publicznego

Poprawa jakości i Ograniczenie tzw. niskiej emisji i poprawa zwiększenie dostępności   jakości środowiska naturalnego do usług publicznych

Odnowa, ochrona i udostępnienie dziedzictwa Pozyskanie inwestorów   kulturowego i naturalnego

Rozwój mikro i małej Inne (jakie?) tak  przedsiębiorczości ………………………………………………………………………..

społecznej 5. W jakich sferach

projekt wpłynie technicznej gospodarczej na rozwiązanie

problemów? (proszę przestrzenno- podkreślić właściwe) funkcjonalnej

6. Planowany termin od 2020 do 2021 realizacji (mm/rr)

7. Czy projekt będzie realizowany sektor publiczny we współpracy z partnerem/ami? (jeśli tak, proszę ich sektor społeczny wskazać) sektor gospodarczy

8. Szacunkowa wartość całego projektu 600 000,00 zł w złotych (netto)

Projekt nr 2 pt.: Remont sali kinowej BOK ZGŁASZAJĄCY PROJEKT I.1. Osoba do kontaktu

Imię i nazwisko Irena Chyra

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona 47

Telefon kontaktowy E-mail

Instytucja/organizacja Towarzystwo Przyjaciół Energii Odnawialnej TPEO

CHARAKTERYSTYKA PLANOWANEGO PROJEKTU Tytuł projektu: Remont sali kinowej BOK

II.1. Lokalizacja projektu na obszarze rewitalizacji

Ulica(e)/nr Ul. Sportowa 1 ewidencyjny(e) działki

II.2. Informacje dotyczące planowanego projektu 1. Cele projektu Głównym celem projektu jest poprawa jakości życia mieszkańców gminy Białowieża poprzez podniesienie jakości i zwiększenie dostępności oferty społecznej, kulturalnej, turystycznej i rekreacyjnej w odnowionym budynku kina Żubr w Białowieży. Cele szczegółowe: -poprawa jakości infrastruktury społecznej, kulturalnej, edukacyjnej, turystycznej i rekreacyjnej w odnowionym budynku kina; -nadanie nowych walorów funkcjonalnych przestrzeni poprzez stworzenia atrakcyjnego, ogólnodostępnego miejsca kultury i rekreacji, w części przystosowanego do potrzeb osób niepełnosprawnych; -zwiększenie ilościowe dostępności obiektu dzięki pracom modernizacyjnym w ramach projektu; -stworzenie miejsca do spędzania wolnego czasu, rekreacji i uczestniczenia lokalnej społeczności w wydarzeniach kulturalnych, co wpłynie na zmniejszenie poczucia wykluczenia społecznego oraz wzrost integracji społecznej; -zwiększenie atrakcyjności gminy jako miejsca pracy i zamieszkania.

2. Główne działania/zadania Realizacja przedmiot projektu dotyczy rewitalizacji obiektu Białowieskiego Ośrodka Kultury (dawnego kina Żubr. Obiekt znajduję się w centrum Białowieży na obszarze objętym programem rewitalizacji. W ramach zadania przewiduję się prace remontowe oraz zakup i montaż nowoczesnego wyposażenia do budynku w postaci foteli w tym także mobilnych, oświetlenia, kurtyn, nagłośnienia i projektora

3. Uzasadnienie potrzeby realizacji projektu Jednym z istotnych problemów w zakresie rozwoju kultury jest budynek po dawnym kinie Żubr w którym obecnie mieści się Białowieski Ośrodek Kultury. Zły stan techniczny obiektu (stara infrastruktura techniczna jak oświetlenie, nagłośnienie, kurtyny, stare fotele oraz zły stan techniczny wewnątrz budynku –odrapane ściany, uszkodzona podłoga itp.) bardzo niekorzystnie wpływają na funkcjonowanie BOK, który obecnie ze względu na fatalne warunki lokalowe i zbyt mała powierzchnię którą dysponuje nie jest w stanie rozbudować oferty kulturalnej do rożnych oczekiwań mieszkańców obszaru. Generuje to problemy w postaci: -małej ilości osób uczestniczących w organizowanych wydarzeniach, wystawach; -dyskomfort udziału w wydarzeniach osób niepełnosprawnych, które muszą stać w przejściu lub pod sama sceną; -brak możliwości organizowania imprez o charakterze bardziej socjalno-społecznym, edukacyjnym dla lokalnych mieszkańców – młodzieży, seniorów -brak możliwości poprawienia oferty skierowanej do turystów przyjeżdzających do Białowieży; 47

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona 48

-trudności stworzenia w BOK miejsca „miłego” mieszkańcom w którym chcieliby oni spędzać czas.

4. Jakie trzy najważniejsze efekty zostaną osiągnięte w wyniku realizacji projektu? Wzrost wykształcenia i dostosowanie kwalifikacji Poprawa estetyki i funkcjonalności  tak mieszkańców do potrzeb przestrzeni publicznych rynku pracy Włączenie społeczne osób wykluczonych i/lub Poprawa stanu infrastruktury technicznej  tak zagrożonych i drogowej marginalizacją Zwiększenie integracji mieszkańców Stworzenie i/lub rozszerzenie bazy tak tak i pobudzenie ich turystycznej i rekreacyjnej aktywności lokalnej Poprawa bezpieczeństwa Stworzenie i/lub rozszerzenie bazy   publicznego sportowej

Poprawa jakości i Ograniczenie tzw. niskiej emisji i poprawa zwiększenie dostępności tak  jakości środowiska naturalnego do usług publicznych

Odnowa, ochrona i udostępnienie Pozyskanie inwestorów  tak dziedzictwa kulturowego i naturalnego

Inne (jakie?) Rozwój mikro i małej  ………………………………………………………………  przedsiębiorczości ………..

społecznej 5. W jakich sferach

projekt wpłynie technicznej gospodarczej na rozwiązanie

problemów? (proszę środowiskowej przestrzenno- podkreślić właściwe) funkcjonalnej

6. Planowany termin od 2019 do 2020 realizacji (mm/rr)

7. Czy projekt będzie realizowany we współpracy z sektor publiczny partnerem/ami? (jeśli tak, proszę ich wskazać) sektor społeczny

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona 49

sektor gospodarczy

8. Szacunkowa wartość całego projektu 350 000zł w złotych (netto)

Projekt nr 3 pt.: Uporządkowanie, poprawa bezpieczeństwa oraz zwiększenie walorów estetycznych w południowej części Parku Pałacowego

ZGŁASZAJĄCY PROJEKT I.1. Osoba do kontaktu

Imię i nazwisko Białowieski Park Narodowy

Telefon kontaktowy E-mail [email protected]

Instytucja/organizacja Białowieski Park Narodowy

CHARAKTERYSTYKA PLANOWANEGO PROJEKTU Tytuł projektu: Uporządkowanie, poprawa bezpieczeństwa oraz zwiększenie walorów estetycznych w południowej części Parku Pałacowego

II.1. Lokalizacja projektu na obszarze rewitalizacji

Ulica(e)/nr ewidencyjny(e) Park Pałacowy działki

II.2. Informacje dotyczące planowanego projektu 1. Cele projektu

Projekt zakłada uporządkowanie i poprawę bezpieczeństwa publicznego oraz zwiększenie walorów estetycznych w południowej części Parku Pałacowego.

2. Główne działania/zadania  Remont (modernizacja wraz z ulepszeniem parametrów) nawierzchni alejek spacerowych na odcinkach wzmożonego ruchu na terenie Parku Pałacowego;  Wymianę oświetlenia.

3. Uzasadnienie potrzeby realizacji projektu

Południowa część Parku Pałacowego jest obszarem odwiedzanym przez kilkadziesiąt tysięcy turystów rocznie oraz wielu mieszkańców gminy Białowieża. Poprawa stanu nawierzchni alejek przyczyni się do częstszych spacerów po tym terenie, a modernizacja oświetlenia poprawi bezpieczeństwo odwiedzających szczególnie w godzinach wieczornych. Zachęci to również rodziny z dziećmi do spacerów po urokliwym terenie zabytkowego Parku Pałacowego a także mieszkańcy gminy będą częściej odwiedzać to miejsce, gdyż m.in. zwiększy się bezpieczeństwo w godzinach wieczornych. Poprawa stanu nawierzchni alejek i modernizacja oświetleni może się przyczynić do wydłużenia pobytu turystów na terenie gminy Białowieża.

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona 50

4. Jakie trzy najważniejsze efekty zostaną osiągnięte w wyniku realizacji projektu? Wzrost wykształcenia i dostosowanie kwalifikacji Poprawa estetyki i funkcjonalności  tak mieszkańców do potrzeb przestrzeni publicznych rynku pracy Włączenie społeczne osób wykluczonych i/lub Poprawa stanu infrastruktury technicznej  tak zagrożonych i drogowej marginalizacją Zwiększenie integracji mieszkańców Stworzenie i/lub rozszerzenie bazy  tak i pobudzenie ich turystycznej i rekreacyjnej aktywności lokalnej Poprawa bezpieczeństwa Stworzenie i/lub rozszerzenie bazy tak  publicznego sportowej

Poprawa jakości i Ograniczenie tzw. niskiej emisji i poprawa zwiększenie dostępności   jakości środowiska naturalnego do usług publicznych

Odnowa, ochrona i udostępnienie Pozyskanie inwestorów  tak dziedzictwa kulturowego i naturalnego

Inne (jakie?) Rozwój mikro i małej  ………………………………………………………………  przedsiębiorczości ………..

społecznej 5. W jakich sferach

projekt wpłynie technicznej gospodarczej na rozwiązanie

problemów? (proszę środowiskowej przestrzenno- podkreślić właściwe) funkcjonalnej

6. Planowany termin od 2019 do 2021 realizacji (mm/rr)

7. Czy projekt będzie realizowany we współpracy z sektor publiczny partnerem/ami? (jeśli tak, proszę ich wskazać) sektor społeczny

sektor gospodarczy

8. Szacunkowa wartość całego projektu 6 216 000zł w złotych (netto)

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona 51

Projekt nr 4 pt.: „Stara Szkoła” – Tradycji, Historii, Kultury – Ośrodek Edukacji Regionalnej Puszczy Białowieskiej ZGŁASZAJĄCY PROJEKT I.1. Osoba do kontaktu

Imię i nazwisko Lech Nowacki/ Gmina Białowieża

Telefon kontaktowy E-mail

Instytucja/organizacja

CHARAKTERYSTYKA PLANOWANEGO PROJEKTU Tytuł projektu: „Stara Szkoła” – Tradycji, Historii, Kultury – Ośrodek Edukacji Regionalnej Puszczy Białowieskiej II.1. Lokalizacja projektu na obszarze rewitalizacji

Ulica(e)/nr ewidencyjny Ul. Stoczek (e) działki

II.2. Informacje dotyczące planowanego projektu 1. Cele projektu Głównym celem zadania jest stworzenie w oparciu o zabytkową substancję budynku starej szkoły (centrum Białowieży, ul. Stoczek), ośrodka edukacji regionalnej. Cele szczegółowe to: -integracja społeczności regionalnej; -przywrócenie zabytkowej zabudowy ulicy Stoczek; -powiększenie katalogu atrakcji turystycznych; -gromadzenie, ochrona i udostępnienie substancji zabytkowej; -zwiększenie potencjału turystycznego miejscowości; -stworzenie bazy lokalowej dla prowadzenia edukacji regionalnej.

2. Główne działania/zadania W ramach ośrodka powstanie: Muzeum Regionu Puszczy Białowieskiej (wystawy: historia traktu królewskiego, wybitne osoby w Puszczy Białowieskiej, przeszłość w zabytkach archeologicznych, terytorium WKL, „Tutejsi” – etnografia, kultura i sztuka – interpretacja dziewiczej przyrody); cześć kreatywna (sale do spotkań, eventów społeczności lokalnych, sale edukacyjne i warsztatowe, wystawowe –czasowe wystawy, biblioteka regionalna), część informacyjno-promocyjna (informacja turystyczna, wystawa promocyjna). Przewidywane działania: -wykonanie inwentaryzacji budowlanej obiektu; -wykonanie projektu architektoniczno-budowlanej i kosztorysów inwestorskich; -realizacja i wykonanie scenariuszy, projektów i programów do poszczególnych części wnętrz; -uruchomienie ośrodka i wdrożenie programów.

3. Uzasadnienie potrzeby realizacji projektu

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona 52

Na naszym terenie brak jest wielofunkcyjnego obiektu ukazującego bogate i zarazem różnorodne dziedzictwo naszego regionu. Ciekawa i bogata historia, unikatowe w skali światowej zasoby przyrodnicze, imponujące grono twórców realizujących się w wielu dziedzinach jest podstawą do powstania miejsca o znaczeniu ponadregionalnym. Będzie to inwestycja w kulturę i dziedzictwo regionalne Województwa Podlaskiego z uwzględnieniem twórczości artystów związanych z Białowieżą i inspirowanych przyrodą Puszczy Białowieskiej. „Białowieża„ i „Puszcza Białowieska” to dwie najbardziej rozpoznawalne na świecie marki naszego województwa, a sama miejscowość jest coraz chętniej odwiedzana przez turystów krajowych i zagranicznych. Białowieża posiada niezwykły potencjał rozwojowy z uwagi na dziedzictwo 600- letniej historii i wieloetnicznej kultury pogranicza na obszarze dawnego Wielkiego Księstwa Litewskiego oraz jedynego kompleksu lasów strefy umiarkowanej w Europie, który zachował charakter lasu pierwotnego. Rosnąca popularność miejscowości predestynuje ją do zlokalizowania tu poważnej inwestycji promującej kulturę i dziedzictwo zarówno regionu Puszczy Białowieskiej jak i całego Województwa Podlaskiego.

4. Jakie trzy najważniejsze efekty zostaną osiągnięte w wyniku realizacji projektu? Wzrost wykształcenia i dostosowanie kwalifikacji Poprawa estetyki i funkcjonalności  tak mieszkańców do potrzeb przestrzeni publicznych rynku pracy Włączenie społeczne osób wykluczonych i/lub Poprawa stanu infrastruktury technicznej   zagrożonych i drogowej marginalizacją Zwiększenie integracji mieszkańców Stworzenie i/lub rozszerzenie bazy tak  i pobudzenie ich turystycznej i rekreacyjnej aktywności lokalnej Poprawa bezpieczeństwa Stworzenie i/lub rozszerzenie bazy   publicznego sportowej

Poprawa jakości i Ograniczenie tzw. niskiej emisji i poprawa zwiększenie dostępności   jakości środowiska naturalnego do usług publicznych

Odnowa, ochrona i udostępnienie Pozyskanie inwestorów  tak dziedzictwa kulturowego i naturalnego

Inne (jakie?) Rozwój mikro i małej  ………………………………………………………………  przedsiębiorczości ………..

społecznej 5. W jakich sferach

projekt wpłynie technicznej gospodarczej na rozwiązanie

problemów? (proszę środowiskowej przestrzenno- podkreślić właściwe) funkcjonalnej

6. Planowany termin od 2020 d0 2023 realizacji (mm/rr)

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona 53

7. Czy projekt będzie realizowany we współpracy z sektor publiczny Gmina Białowieża partnerem/ami? (jeśli tak, proszę ich wskazać) sektor społeczny

sektor gospodarczy

8. Szacunkowa wartość całego projektu 4 000 000 zł w złotych (netto)

Projekt 5 pt. „Zmieniamy siebie” zwiększenie aktywności zawodowej osób bezrobotnych z obszaru rewitalizacji ZGŁASZAJĄCY PROJEKT I.1. Osoba do kontaktu

Imię i nazwisko

Telefon kontaktowy E-mail

Instytucja/organizacja Gmina Białowieża, GMINNY OSRODEK POMOCY SPOŁECZNEJ W BIAŁOWIEŻY

CHARAKTERYSTYKA PLANOWANEGO PROJEKTU Tytuł projektu: „Zmieniamy siebie” zwiększenie aktywności zawodowej osób bezrobotnych z obszaru rewitalizacji

II.1. Lokalizacja projektu na obszarze rewitalizacji

Ulica(e)/nr ewidencyjny Ul. Sportowa 10 (e) działki

II.2. Informacje dotyczące planowanego projektu 1. Cele projektu

Zwiększenie aktywności zawodowej osób z obszaru rewitalizacji pozostających bez pracy, zarejestrowanych w Powiatowym Urzędzie Pracy w Hajnówce. Przeszkolenie pozwoli na podjęcie zatrudnienia lub założenie własnej działalności gospodarczej. Pozwoli na nabycie nowych umiejętności i przeciwdziałaniu wykluczeniu społecznemu osób pozostających bez pracy w tym długotrwale, podniesie poczucie własnej wartości.

2. Główne działania/zadania

W ramach projektu zaplanowano szkolenia z następujących tematów - kurs opiekuna osób starszych, - kurs wykańczania wnętrz oraz działania towarzyszące: - trening komunikacji

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona 54

- wsparcie psychologiczne - trening asertywności -doradztwo zawodowe 3. Uzasadnienie potrzeby realizacji projektu

W gminie Białowieża brak jest osób które mogłyby świadczyć pracę opiekunki osób starszych a z racji obecności Domu Pomocy Społecznej w Białowieży takie osoby są bardzo poszukiwane na rynku pracy. Również branża remontowa cierpi z powodu braku wykwalifikowanych osób. Wielu fachowców wyjechało za granicę i obecnie jest bardzo duże zapotrzebowanie rynku na robotników remontowo-budowlanych.

4. Jakie trzy najważniejsze efekty zostaną osiągnięte w wyniku realizacji projektu?

Wzrost wykształcenia i dostosowanie kwalifikacji Poprawa estetyki i funkcjonalności przestrzeni tak  mieszkańców do potrzeb publicznych rynku pracy Włączenie społeczne osób wykluczonych i/lub Poprawa stanu infrastruktury technicznej tak  zagrożonych i drogowej marginalizacją Zwiększenie integracji mieszkańców Stworzenie i/lub rozszerzenie bazy turystycznej tak  i pobudzenie ich i rekreacyjnej aktywności lokalnej Poprawa bezpieczeństwa  Stworzenie i/lub rozszerzenie bazy sportowej  publicznego

Poprawa jakości i Ograniczenie tzw. niskiej emisji i poprawa zwiększenie dostępności   jakości środowiska naturalnego do usług publicznych

Odnowa, ochrona i udostępnienie dziedzictwa Pozyskanie inwestorów   kulturowego i naturalnego

Rozwój mikro i małej Inne (jakie?) tak  przedsiębiorczości ………………………………………………………………………..

5. W jakich sferach społecznej projekt wpłynie technicznej na rozwiązanie gospodarczej

problemów? (proszę podkreślić właściwe) przestrzenno- funkcjonalnej

6. Planowany termin realizacji (mm/rr) od 2018 do 2020

7. Czy projekt będzie realizowany we współpracy z sektor publiczny partnerem/ami?

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona 55

(jeśli tak, proszę ich sektor społeczny wskazać)

sektor gospodarczy 8. Szacunkowa wartość całego projektu 60 000,00 zł w złotych (netto)

Projekt 6 pt.: „Szach-Mat” tajniki gry w szachy zajęcia dla dzieci, młodzieży i dorosłych z obszaru rewitalizacji ZGŁASZAJĄCY PROJEKT I.1. Osoba do kontaktu

Imię i nazwisko

Telefon kontaktowy E-mail

Instytucja/organizacja Gmina Białowieża, Zespół Szkolno- Przedszkolny w Białowieży

CHARAKTERYSTYKA PLANOWANEGO PROJEKTU Tytuł projektu: „Szach-Mat” tajniki gry w szachy zajęcia dla dzieci, młodzieży i dorosłych z obszaru rewitalizacji

II.1. Lokalizacja projektu na obszarze rewitalizacji

Ulica(e)/nr ewidencyjny(e) Ul. Stoczek 2 działki

II.2. Informacje dotyczące planowanego projektu 1. Cele projektu

Celem projektu jest zainteresowanie zarówno dzieci, młodzieży jak i osoby dorosłe grę w szachy , połączenie rozrywki z edukacją, znalezienie alternatywy na wykorzystanie wolnego czasu. Jest to też idealna nauka logicznego i analitycznego myślenia, rozwiązywania problemów, orientacji przestrzennej koncentracji i długotrwałej pracy intelektualnej. Jest to wzbogacenie poprzez rozrywkę szerokich umiejętności. Szachy rozwijają kompetencje społeczne, kreatywność cierpliwość, systematyczność, pilność emocje, integrują grupy społeczne 2. Główne działania/zadania

Projekt oferuje pozaszkolne zajęcia gry w szachy dla 2 grup z obszaru rewitalizacji (dzieci ze szkoły podstawowej oraz dorośli), które będą obywać się w Szkole. W ramach realizacji projektu zostanie zakupiony interaktywny program do gry w szachy, a także zestawy szachowe i art. Pomocnicze. W trackie realizacji projektu uczestnicy otrzymają możliwość wyjazdu na rozgrywki szachowe do innych miejscowości celem sprawdzenia swoich umiejętności i wiedzy. Na zakończenie projektu zostanie zorganizowany turniej szachowy. 3. Uzasadnienie potrzeby realizacji projektu

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona 56

Jest to doskonała forma integracji różnych grup wiekowych i społecznych. Dla osób dorosłych jest to dobra okazja do wyjścia z domu, spotkań z innymi. Dla dzieci jest to okazja by nie spędzać czasu wolnego przed telewizorem i komputerem a także nauka budowania realizacji międzypokoleniowej, pozwoli także pomóc uczyć się zdyscyplinowania i systematyczność. Szachy ćwiczą pamięć, wyobraźnię przestrzenną, rozwijają zdolność koncentracji.

4. Jakie trzy najważniejsze efekty zostaną osiągnięte w wyniku realizacji projektu?

Wzrost wykształcenia i dostosowanie kwalifikacji Poprawa estetyki i funkcjonalności przestrzeni   mieszkańców do potrzeb publicznych rynku pracy Włączenie społeczne osób wykluczonych i/lub Poprawa stanu infrastruktury technicznej tak  zagrożonych i drogowej marginalizacją Zwiększenie integracji mieszkańców Stworzenie i/lub rozszerzenie bazy turystycznej tak  i pobudzenie ich i rekreacyjnej aktywności lokalnej Poprawa bezpieczeństwa  Stworzenie i/lub rozszerzenie bazy sportowej  publicznego

Poprawa jakości i Ograniczenie tzw. niskiej emisji i poprawa zwiększenie dostępności   jakości środowiska naturalnego do usług publicznych

Odnowa, ochrona i udostępnienie dziedzictwa Pozyskanie inwestorów   kulturowego i naturalnego

Rozwój mikro i małej Inne (jakie?)   przedsiębiorczości ………………………………………………………………………..

5. W jakich sferach społecznej

projekt wpłynie technicznej na rozwiązanie gospodarczej

problemów? (proszę

podkreślić właściwe) przestrzenno- funkcjonalnej

6. Planowany termin realizacji (mm/rr) od 2018 do 2020

7. Czy projekt będzie realizowany we współpracy z sektor publiczny partnerem/ami? (jeśli tak, proszę ich wskazać) sektor społeczny

sektor gospodarczy

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona 57

8. Szacunkowa wartość całego projektu 4 000,00 zł w złotych (netto)

Projekt 7 pt.: „DO YOU SPEAK ENGLISH?” kursy językowe j. angielskiego ZGŁASZAJĄCY PROJEKT I.1. Osoba do kontaktu

Imię i nazwisko

Telefon kontaktowy E-mail

Instytucja/organizacja Gmina Białowieża, Zespół Szkolno- Przedszkolny w Białowieży

CHARAKTERYSTYKA PLANOWANEGO PROJEKTU Tytuł projektu: „DO YOU SPEAK ENGLISH?” kursy językowe j. angielskiego

II.1. Lokalizacja projektu na obszarze rewitalizacji

Ulica(e)/nr ewidencyjny(e) Ul. Stoczek 2 działki

II.2. Informacje dotyczące planowanego projektu 1. Cele projektu

• Podnoszenie kompetencji językowych i zawodowych ( podnoszenie znajomości języka ) • zapoznanie z kulturą krajów anglojęzycznych ; • motywowanie do komunikacji w języku angielskim • ukazanie potrzeby nauki języka obcego • rozwijanie umiejętności skutecznego komunikowalna w języku angielskim • przełamanie stereotypów • nabycie pewności siebie 2. Główne działania/zadania

Zakup dodatkowych materiałów do nauki języka angielskiego. Rozwijanie kompetencji językowych: umiejętności słuchania, pisania czytania i mówienia w oparciu o wykorzystanie nowoczesnych technologii komunikacji. W tym stworzenie Sali językowej z prawdziwego zdarzenia, funkcjonalnej dzięki której nauka języka będzie dużo przyjemniejsza. Przykładowa pracownia na 16 stanowisk by zawierała: • jednostkę centralną ze zintegrowanym wzmacniaczem stereo, • moduł cyfrowej regulacji siły głosu, • moduł DSP, • notebook Win8, • program PC2 do sterowania z komputera,

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona 58

• Recorder – oprogramowanie magnetofonu cyfrowego z Trenerem Wymowy, • słuchawki z mikrofonem BL-888, • dwa głośniki, • stoliki uczniowskie i biurko nauczyciela. • Krzesła ucznia i fotel nauczyciela 2. Stworzenie i prowadzenie kursów dla 2 grup po 16 osób (min. 12 miesięcy) – dzieci i dorosłych po godzinach pracy dla polepszenia kwalifikacji zawodowych. 3. Uzasadnienie potrzeby realizacji projektu

• Niski poziom kompetencji językowych, jak również kompetencji komunikacyjnych; • potrzeba rozwijania umiejętności w posługiwaniu się w j. Angielskim ze względu na zapotrzebowanie rynku pracy, • brak motywacji dzieci i dorosłych z obszaru rewitalizacji do rozwijania umiejętności językowych, • niska świadomość wykorzystania znajomości j. Angielskiego np. w celu pisania projektów

4. Jakie trzy najważniejsze efekty zostaną osiągnięte w wyniku realizacji projektu?

Poprawa bezpieczeństwa  Stworzenie i/lub rozszerzenie bazy sportowej  publicznego

Poprawa jakości i Ograniczenie tzw. niskiej emisji i poprawa zwiększenie dostępności   jakości środowiska naturalnego do usług publicznych

Odnowa, ochrona i udostępnienie dziedzictwa Pozyskanie inwestorów   kulturowego i naturalnego

Rozwój mikro i małej Inne (jakie?) tak  przedsiębiorczości ………………………………………………………………………..

5. W jakich sferach społecznej projekt wpłynie technicznej gospodarczej na rozwiązanie

problemów? (proszę podkreślić właściwe) przestrzenno- funkcjonalnej

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona 59

6. Planowany termin realizacji (mm/rr) od 2018 do 2020

7. Czy projekt będzie realizowany we współpracy z sektor publiczny partnerem/ami? (jeśli tak, proszę ich wskazać) sektor społeczny

sektor gospodarczy 8. Szacunkowa wartość całego projektu 30 000,00 zł w złotych (netto)

Projekt 8 pt.: „Dobra książka” popularyzacja czytelnictwa wśród mieszkańców obszaru rewitalizacji ZGŁASZAJĄCY PROJEKT I.1. Osoba do kontaktu

Imię i nazwisko

Telefon kontaktowy E-mail

Instytucja/organizacja Gmina Białowieża, Zespół Szkolno- Przedszkolny w Białowieży

CHARAKTERYSTYKA PLANOWANEGO PROJEKTU Tytuł projektu: „Dobra książka” popularyzacja czytelnictwa wśród mieszkańców obszaru rewitalizacji

II.1. Lokalizacja projektu na obszarze rewitalizacji

Ulica(e)/nr ewidencyjny(e) Ul. Stoczek 2 działki

II.2. Informacje dotyczące planowanego projektu 1. Cele projektu

• Popularyzowanie czytelnictwa i motywowanie uczniów i osoby dorosłe do czytania • zachęcanie uczniów do sięgania po literaturę piękną i książki popularnonaukowe • rozwijanie zainteresowań przedmiotowych: literackich, przyrodniczych • kształcenie wrażliwości czytelniczej • motywowanie dzieci do korzystania z biblioteki szkolnej oraz biblioteki gminnej • kształtowanie postaw ukierunkowanych na pozyskiwanie wiedzy z książek • kształtowanie umiejętności korzystania z ważnych źródeł informacji w tym książki • poszukiwanie wartości moralnych w książkach ( uczciwości, odpowiedzialności, .itp.) • rozwijanie kontaktu z książką, które rozwija wyobraźnie i daje radość

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona 60

2. Główne działania/zadania

• Zwiększenie czytelnictwa wśród dzieci i młodzieży z obszaru rewitalizacji zorganizowanie kącika czytelniczego • przygotowanie zestawu książek chętnie czytanego przez uczniów • zakup nowych książek zgodnie z propozycjami uczniów • współpraca między bibliotekami (gminną i szkolną) w celu popularyzacji czytelnictwa • spotkania dzieci i dorosłych z obszaru rewitalizacji ( głośne czytanie przez dorosłych ) • zakup książek w wersji elektronicznej ( audiobooki, e-booki ) – pozwoli na rozwój biblioteki szkolnej zgodnie z duchem technologii 3. Uzasadnienie potrzeby realizacji projektu

Chcemy żeby książka dostępna w bibliotece stała się alternatywą spędzania wolnego czasu na przerwie ale i też w domu. Zwiększenie zasobów biblioteki szkolnej jest bardzo ważnym elementem rozwoju dzieci i młodzieży na dzień dzisiejszy zasób książek nie jest tak obszerny i rozbudowany. Wzbogacenie jej o księgozbiory nowości wydawniczych pomoże trafić do szerszego grona czytelników o różnych zainteresowaniach. Zakup nowych książek np. w wersji elektronicznej stanie się atrakcyjne dla młodego czytelnika i w ten sposób zachęci do sięgania po książki także w tradycyjnej wersji. 4. Jakie trzy najważniejsze efekty zostaną osiągnięte w wyniku realizacji projektu?

Poprawa jakości i Ograniczenie tzw. niskiej emisji i poprawa zwiększenie dostępności   jakości środowiska naturalnego do usług publicznych

Odnowa, ochrona i udostępnienie dziedzictwa Pozyskanie inwestorów   kulturowego i naturalnego

Rozwój mikro i małej Inne (jakie?)   przedsiębiorczości ………………………………………………………………………..

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona 61

5. W jakich sferach społecznej

projekt wpłynie technicznej na rozwiązanie gospodarczej

problemów? (proszę

podkreślić właściwe) przestrzenno- funkcjonalnej

6. Planowany termin realizacji (mm/rr) od 2018 do 2020

7. Czy projekt będzie realizowany we współpracy z sektor publiczny partnerem/ami? (jeśli tak, proszę ich wskazać) sektor społeczny

sektor gospodarczy Szacunkowa wartość całego projektu 40 000,00 zł w złotych (netto)

Projekt 9 pt. „Edukacja w naturze” –aktywności przybliżające dzieci i młodzież do tematyki wartości kulturowych, historycznych i przyrodniczych swojego miejsca zamieszkania ZGŁASZAJĄCY PROJEKT I.1. Osoba do kontaktu

Imię i nazwisko Grażyna Chyra

Telefon kontaktowy E-mail [email protected]

Instytucja/organizacja Nieformalna grupa mieszkańców „Wspólna Białowieża”

CHARAKTERYSTYKA PLANOWANEGO PROJEKTU Tytuł projektu: ”Edukacja w naturze”

II.1. Lokalizacja projektu na obszarze rewitalizacji

Ulica (e)/nr ewidencyjny Nie dotyczy (e) działki

II.2. Informacje dotyczące planowanego projektu 1. Cele projektu

• integracja mieszkańców (dzieci i młodzieży) • profilaktyka syndromu deficytu natury • zwiększenie świadomości wartości kulturowej, historycznej i przyrodniczej miejsca zamieszkania • profilaktyka zachowań ryzykownych (narkomania, alkoholizm u młodzieży)

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona 62

• zorganizowany czas dla dzieci np. podczas wakacji

2. Główne działania/zadania

W ramach projektu zostaną zorganizowane aktywności, które przybliżą dzieci i młodzież do tematyki wartości kulturowej, historycznej i przyrodniczej Białowieży i Puszczy Białowieskiej poprzez wycieczki piesze i rowerowe, wyprawy z przewodnikiem i zajęcia uzupełniające o w/w tematyce: warsztaty plastyczne, artystyczne, sylwoterapii itp. 3. Uzasadnienie potrzeby realizacji projektu

Dzieci i młodzież potrzebują kontaktu z naturą – jest to warunek prawidłowego rozwoju. Zajęcia umożliwią w bezpieczny sposób bycie pośród dzikiej przyrody dzieciom, poznanie przyrody Puszczy Białowieskiej i jej znaczenia. Podczas wakacji nie ma aktualnie oferty skierowanej do dzieci i młodzieży z gminy w formie aktywnego spędzania czasy na łonie natury.

4. Jakie trzy najważniejsze efekty zostaną osiągnięte w wyniku realizacji projektu?

Wzrost wykształcenia i dostosowanie kwalifikacji Poprawa estetyki i funkcjonalności   mieszkańców do potrzeb przestrzeni publicznych rynku pracy Włączenie społeczne osób wykluczonych i/lub Poprawa stanu infrastruktury technicznej tak  zagrożonych i drogowej marginalizacją Zwiększenie integracji mieszkańców Stworzenie i/lub rozszerzenie bazy tak  i pobudzenie ich turystycznej i rekreacyjnej aktywności lokalnej

Poprawa bezpieczeństwa Stworzenie i/lub rozszerzenie bazy tak  publicznego sportowej

Poprawa jakości i Ograniczenie tzw. niskiej emisji i poprawa zwiększenie dostępności   jakości środowiska naturalnego do usług publicznych

Odnowa, ochrona i udostępnienie Pozyskanie inwestorów  tak dziedzictwa kulturowego i naturalnego

Rozwój mikro i małej Inne (jakie?)   przedsiębiorczości ……………………………………………..

5. W jakich sferach społecznej

projekt wpłynie technicznej na rozwiązanie gospodarczej

problemów? (proszę środowiskowej podkreślić właściwe) przestrzenno- funkcjonalnej

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona 63

6. Planowany termin realizacji (mm/rr) od 2019 do 2020

7. Czy projekt będzie realizowany we współpracy z sektor publiczny Gmina Białowieża partnerem/ami? (jeśli tak, proszę ich wskazać) sektor społeczny

sektor gospodarczy 8. Szacunkowa wartość całego projektu 17 000,00 zł w złotych (netto)

Projekt 10 pt. „Aktywne razem” ZGŁASZAJĄCY PROJEKT I.1. Osoba do kontaktu

Imię i nazwisko Grażyna Chyra

Telefon kontaktowy E-mail [email protected]

Instytucja/organizacja Nieformalna grupa mieszkańców „Wspólna Białowieża”

CHARAKTERYSTYKA PLANOWANEGO PROJEKTU Tytuł projektu: ”Aktywne Razem”

II.1. Lokalizacja projektu na obszarze rewitalizacji

Ulica/nr ewidencyjny Nie dotyczy działki

II.2. Informacje dotyczące planowanego projektu 1. Cele projektu

• aktywizacja społeczna kobiet ze szczególnym uwzględnieniem rewitalizacji • integracja mieszkańców • promocja zdrowego stylu życia • zwiększenie aktywności fizycznej mieszańców 2. Główne działania/zadania

Projekt zakłada organizację rożnych form zajęć rekreacyjno-ruchowych oraz warsztatów rozwojowych dla kobiet, szczególnie zajęć na powietrzu. Proponowane aktywności: warsztaty WenDo, warsztaty sylwoterapii, nordic walking, pilates, zdrowy kręgosłup itp.

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona 64

3. Uzasadnienie potrzeby realizacji projektu

Mieszkańcy, zwłaszcza kobiety sygnalizują potrzebę spędzania czasu w sposób aktywny i zorganizowany. Z powodów ekonomicznych oraz wykluczenia komunikacyjnego części mieszkańców, oferta taka powinna być dostępna blisko miejsca zamieszkania.

4. Jakie trzy najważniejsze efekty zostaną osiągnięte w wyniku realizacji projektu?

Poprawa jakości i Ograniczenie tzw. niskiej emisji i poprawa zwiększenie dostępności   jakości środowiska naturalnego do usług publicznych

Odnowa, ochrona i udostępnienie Pozyskanie inwestorów   dziedzictwa kulturowego i naturalnego

Inne (jakie?) Rozwój mikro i małej  Aktywizacja społeczna i ruchowa, tak przedsiębiorczości poprawa zdrowia i kondycji fizycznej

5. W jakich sferach społecznej projekt wpłynie technicznej na rozwiązanie gospodarczej

problemów? (proszę środowiskowej podkreślić właściwe) przestrzenno- funkcjonalnej

6. Planowany termin realizacji (mm/rr) od 2020 do 2021

7. Czy projekt będzie realizowany we współpracy z sektor publiczny Gmina Białowieża partnerem/ami? (jeśli tak, proszę ich wskazać) sektor społeczny

sektor gospodarczy

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona 65

8. Szacunkowa wartość całego projektu 14 000,00 zł w złotych (netto)

Projekt nr 11 – Wykonanie pomostu edukacyjno-widokowego z miejscem do wodowania kajaków, plaży publicznej wraz z towarzyszącą infrastrukturą techniczną

ZGŁASZAJĄCY PROJEKT I.1. Osoba do kontaktu

Imię i nazwisko

Telefon kontaktowy 85 6812487 E-mail [email protected]

Instytucja/organizacja Gmina Białowieża

CHARAKTERYSTYKA PLANOWANEGO PROJEKTU Tytuł projektu: ” Wykonanie pomostu edukacyjno-widokowego z miejscem do wodowania kajaków, plaży publicznej wraz z towarzyszącą infrastrukturą techniczną”

II.1. Lokalizacja projektu na obszarze rewitalizacji

Ulica (e) /nr ewidencyjny Miejscowość Białowieża, nr. geod. 889/5 obręb 004 Białowieża (e) działki

II.2. Informacje dotyczące planowanego projektu 1. Cele projektu

 powstanie miejsca przeznaczonego do integracji i spędzania czasu wolnego przez mieszkańców  lepsze wykorzystanie potencjału przyrodniczego i kulturowego poprzez stworzenie nowej atrakcji turystycznej na terenie cennym przyrodniczo;  realizacja przedsięwzięcia przyczyni się do uatrakcyjnienia wypoczynku turystom licznie odwiedzającym nasz teren oraz wydłuży ich pobyt co bezpośredni będzie miało odzwierciedlenie w uzyskaniu większych dochodów z ich obsługi;

2. Główne działania/zadania

Przedmiotowe zadanie zakłada zagospodarowanie terenu przy rzece Narewka. Realizacja projektu będzie polegała na rewitalizacji istniejącego w I połowie XX wieku basenu kąpielowego przy rzece Narewka oraz zagospodarowaniu przyległego terenu w celach rekreacyjno-wypoczynkowych. Ponadto w ramach przedmiotowego zadania zakładamy wykonanie pomostu edukacyjno-widokowego, z miejscem do wodowania kajaków. 3. Uzasadnienie potrzeby realizacji projektu

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona 66

-w naszej miejscowości brak jest terenów rekreacyjnych, dostępnych dla mieszkańców, które zachęcałyby do aktywnego spędzania i zagospodarowania czasu wolnego na świeżym powietrzu -nadanie nowych walorów funkcjonalnych przestrzeni poprzez stworzenia atrakcyjnego, ogólnodostępnego miejsca edukcyjno-rekreacyjnego,

4. Jakie trzy najważniejsze efekty zostaną osiągnięte w wyniku realizacji projektu?

Wzrost wykształcenia i dostosowanie kwalifikacji Poprawa estetyki i funkcjonalności  tak mieszkańców do potrzeb przestrzeni publicznych rynku pracy Włączenie społeczne Poprawa stanu infrastruktury osób wykluczonych i/lub  technicznej  zagrożonych i drogowej marginalizacją Zwiększenie integracji mieszkańców Stworzenie i/lub rozszerzenie bazy  tak i pobudzenie ich turystycznej i rekreacyjnej aktywności lokalnej Poprawa bezpieczeństwa Stworzenie i/lub rozszerzenie bazy   publicznego sportowej

Poprawa jakości i Ograniczenie tzw. niskiej emisji i zwiększenie dostępności  poprawa jakości środowiska  do usług publicznych naturalnego

Odnowa, ochrona i udostępnienie Pozyskanie inwestorów  tak dziedzictwa kulturowego i naturalnego

Inne (jakie?) Rozwój mikro i małej  Aktywizacja społeczna i ruchowa,  przedsiębiorczości poprawa zdrowia i kondycji fizycznej

5. W jakich sferach społecznej

projekt wpłynie technicznej na rozwiązanie gospodarczej

problemów? (proszę środowiskowej podkreślić właściwe) przestrzenno- funkcjonalnej

6. Planowany termin realizacji (mm/rr) od 2020 do 2021

7. Czy projekt będzie realizowany we współpracy z sektor publiczny Gmina Białowieża partnerem/ami? (jeśli tak, proszę ich wskazać) sektor społeczny

sektor gospodarczy

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona 67

8. Szacunkowa wartość całego projektu 500 000,00 zł w złotych (netto)

Projekty i działania uzupełniające Tabela 19 Lista uzupełniających projektów i przedsięwzięć rewitalizacyjnych

Wartość inwestycji w L.P Nazwa projektu Podmioty realizujące Główne założenia przedsięwzięcia PLN

Projekty uzupełniające (B)

Działania modernizacyjne zmierzające do kapitalnego remontu „wieloBOK kultury” zdegradowanego budynku modernizacja Gmina Białowieża, Białowieskiego Ośrodka Kultury, który budynku 1 B. 600 000,00 Białowieski Ośrodek jest w strefie ochrony konserwatorskiej. Białowieskiego Kultury Etap 1 przedsięwzięcia obejmuje Ośrodka Kultury etap remont pokrycia dachowego oraz 1. termomodernizację budynku wraz z odnowieniem jego elewacji.

Projekt ma na celu zwiększenie czytelnictwa w gminie Białowieża „Poprawa estetyki poprzez poprawę infrastruktury pomieszczeń Gminnej technicznej Gminnej Biblioteki Biblioteki Publicznej Publicznej im. Igora Newerlego w im. Igora Newerlego Gmina Białowieża, Białowieży oraz rozbudowę oraz założenie Koła 2 B 28 211,00 Gminna Biblioteka księgozbioru. Teatralnego w celu Publiczna Koło teatralne ma rozbudzić rozwijania twórczości zainteresowanie uczniów z gminy i potencjału dzieci i Białowieża teatrem, przygotować do młodzieży z Gminy świadomego i aktywnego uczestnictwa Białowieża” w kulturze, rozbudzać zainteresowanie książką, kształtować właściwe postawy wychowawcze, zapobiegać przemocy i nałogom.

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona 68

Modernizacja stadionu, przy ul. Sarniej, jako ważny element, rozwoju Gminny Białowieża, zakłada wymianę nawierzchni wraz z instalacją nawadniającą, remont trybun wraz z ciągiem pieszym, zakup wyposażenia (bramki, + siatki), budowę części socjalnej (przebieralnie, toalety) oraz Rewitalizacja zagospodarowanie placu wokół 3 B stadionu gminnego w 135 000,00 Gmina Białowieża stadionu (parking, oświetlenie) Białowieży Inwestycja ma na celu rozwój sportu i poprawę konkurencyjności regionu oraz będzie optymalnym miejscem do organizacji wielu imprez sportowo- kulturalnych ze względu na dużą atrakcyjność turystyczną gminy oraz dużą liczbę odwiedzających z kraju i zagranicy.

Głównym filarem naszego projektu są warsztaty teatru cieni skierowane do najmniejszych dzieci z gminy, a więc w sposób dosłowny i przenośny chcemy umożliwić naszym dzieciom wyjście z cienia. Aby oswoić małe dzieci i z teatrem, zaczniemy jednak pracę z pacynkami zwierząt, a w kolejnych etapach pracy będziemy wkraczać w świat cieni. Chcąc czerpać jak najwięcej z bogactwa, które nas otacza, nasze przedstawienia będą oscylowały wokół tematyki zwierzęco-przyrodniczej. Aby lepiej wcielić się i odtworzyć postacie zwierzęce na scenie, dzieci poznają zwierzęce zwyczaje. W tym celu udamy się na prelekcje do miejscowych ośrodków popularyzujących wiedzę Wyjdźmy z cienia! przyrodniczo-leśną: Muzeum Gmina Białowieża, Nowatorskie metody Przyrodniczo-Leśnego BPN, Rezerwatu 4 B 20 000,00 Białowieski Ośrodek pracy z dzieckiem i Pokazowego Żubrów i Ośrodka Edukacji Kultury integracja rodzin Leśnej „Jagiellońskie” w Nadleśnictwie Białowieża. Po tak gruntownym i wszechstronnym przygotowaniu w końcu będziemy mogli zaprezentować efekty swojej pracy szerszej, lokalnej publiczność – dzieci dadzą dwa przedstawienia. Pierwsze przedstawienie odbędzie się w Domu Pomocy Społecznej „Rokitnik” w Białowieży, co będzie doskonałą formą integracji z ludźmi starszymi i wykluczonymi społecznie poprzez swoją niepełnosprawność. Drugie przedstawienie z zakresu teatru cieni zwierząt, wieńczące cały projekt, planujemy wystawić w plenerze o zmierzchu, w atmosferze pohukiwania sów i wycia wilków na scenie w leśnej żwirowni przy Ośrodku Edukacji Leśnej 68

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona 69

„Jagiellońskie” Nadleśnictwa Białowieża. Po spektaklu odbędzie się popremierowy poczęstunek z kiełbaską na patyku w roli głównej, czyli integracyjne ognisko dla dziecięcych aktorów, rodzeństwa, rodziców i dziadków. Głównym celem projektu jest przeciwdziałanie wykluczeniu cyfrowemu osób najbardziej potrzebujących mieszkańców gminy Białowieża (starszych, bezrobotnych, bez kwalifikacji zawodowych) poprzez rozwijanie motywacji do poznania użyteczności komputera i Internetu w życiu codziennym, Kształtowanie i umiejętności korzystania ze sprzętu i sieci, Wyposażenie w kompetencje kluczowe, które ułatwią kierowanie własnym rozwojem, Pokazanie sposobów wykorzystywania TIK w celu pełniejszego ich włączania do inspirowania i aktywizacji osób z mniejszymi możliwościami Z Internetem za pan zawodowymi, Nabycie i rozwój 5 B brat 11 100,00 Gmina Białowieża umiejętności w zakresie technologii informacyjno-komunikacyjnych, które umożliwiałyby im zmianę lub znalezienie nowej pracy, Rozwijanie motywacji do poznania użyteczności komputera i Internetu w życiu codziennym, Kształtowanie i umiejętności korzystania ze sprzętu i sieci, Wyposażenie w kompetencje kluczowe, które ułatwią kierowanie własnym rozwojem, Pokazanie sposobów wykorzystywania TIK w celu pełniejszego ich włączania do inspirowania i aktywizacji osób z mniejszymi możliwościami zawodowymi, Nabycie i rozwój umiejętności w zakresie technologii informacyjno-komunikacyjnych, które umożliwiałyby im zmianę lub znalezienie nowej pracy. Aplikacja dostępna będzie na smartfony. Będzie zawierała prezentację atrakcji i usług turystycznych z możliwością ich rezerwacji. Aplikacja będzie spełniać Mobilna aplikacja funkcję swoistego niezbędnika, który umożliwiająca 6B 150 000,00 Gmina Białowieża pomoże zaplanować podróż rezerwacji usług odwiedzających nasz teren turystów ale turystycznych także będzie stanowić informację dla mieszkańców naszej gminy.

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona 70

W ramach zadania planujemy zakup oraz montaż elementów infrastruktury turystycznej tj. ławki, kosze na śmieci, stojaki na rowery, oznakowanie atrakcji Zakup elementów turystycznych itp., które posłużą 7B infrastruktury 100 000,00 Gmina Białowieża społeczności lokalnej oraz turystom turystycznej odwiedzającym nasz teren.

Dalszy rozwój wyremontowanego budynku pn. „Centrum Aktywności Lokalnej”. Wprowadzenie rożnego rodzaju działań (szkolenie, warsztaty, kursy, zajęcia edukacyjno-dydaktyczne) Rozwój „Centrum 8B 70 000,00 Gmina Białowieża skierowane do seniorów, mieszkańców, Aktywności Lokalnej” dzieci i młodzieży z terenu gminy.

Remont schroniska turystycznego obejmuję przystosowanie tego obiektu do wymagań związanych z bezpieczeństwem oraz zakup niezbędnego wyposażenia. Remont schroniska 9B 150 000,00 Gmina Białowieża turystycznego

Zadanie to jest komplementarne z zadaniem dotyczącym wykonanie pomostu edukacyjnego-widokowego i obejmuję budowę budynku z Budowa budynku do przeznaczeniem na przechowywanie 10B przechowywania 60 000,00 Gmina Białowieża kajaków o powierzchni do 35 m² kajaków (obiekt nie wymaga pozwolenia na budowę)

Aby Program Rewitalizacji był elastyczny i mógł reagować na zmieniające się potrzeby mieszkańców, poniżej zaprezentowano zakres tematyczny projektów, które będą mogły być podejmowane w ramach programu rewitalizacji: - wyrównywanie szans społecznych i zawodowych osób wykluczonych bądź zagrożonych wykluczeniem społecznym (w tym działania z zakresu aktywnej integracji społecznej); - działania włączające osoby narażone na utrwalone wykluczenie społeczne, w szczególności programy resocjalizacyjne i terapeutyczno-resocjalizacyjne, działania profilaktyczne, diagnostyczne, leczniczo-

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona 71

rehabilitacyjne i terapeutyczno-edukacyjne; - integracja i aktywizacja mieszkańców oraz zwiększenie ich udziału w życiu publicznym; - aktywizacja i integracja społeczna seniorów; - rozwijanie usług opiekuńczych oraz interwencja kryzysowa; - poprawa jakości i dostępności do infrastruktury społecznej i ochrony zdrowia; - rozwijanie kształcenia ogólnego z zakresu wychowania szkolnego i przedszkolnego, z zakresu wspierania uczniów uzdolnionych; - rozwijanie kształcenia zawodowego uczniów i osób dorosłych; - rozwój kapitału ludzkiego poprzez wzmocnienie kwalifikacji i umiejętności mieszkańców; - rozwijanie infrastruktury edukacyjnej; - inicjatywy samopomocowe, współdziałanie sąsiedzkie, projekty wymiany usług i współużytkowania dóbr, budowanie trwałej sieci wzajemnego wsparcia; - przeciwdziałanie bezrobociu oraz aktywizacja zawodowa mieszkańców; - promowanie przedsiębiorczości, podejmowanie działań na rzecz rozwoju gospodarczego, w tym podejmowanie działań sprzyjających tworzeniu nowych firm i rozwoju kompetencji przedsiębiorczości mieszkańców; - wsparcie przedsiębiorczości społecznej; - poprawa stanu zagospodarowania oraz jakości przestrzeni publicznych i półpublicznych; - rozwój nowych przestrzeni publicznych służących zaspokajaniu różnych potrzeb społecznych; - kształtowanie z udziałem mieszkańców przestrzeni publicznych, takich jak: place, skwery, trakty piesze, parki, zielone enklawy, kameralne miejsca wypoczynku i spotkań; - poprawa efektywności energetycznej oraz wykorzystanie odnawialnych źródeł energii; - zachowanie, ochrona, promowanie i rozwój dziedzictwa naturalnego historycznego i kulturowego; - ochrona obiektów dziedzictwa kulturowego i ich udostępnianie na cele społeczne i gospodarcze; - ochrona środowiska przyrodniczego; - poprawa stanu technicznego obiektów użyteczności publicznej oraz zasobów mieszkaniowych; - poprawa wyposażenia obszaru w niezbędną infrastrukturę sieciową, w tym: ciepłowniczą, gazową i teletechniczną; - rozwijanie infrastruktury transportu publicznego, w tym tras rowerowych - szeroka promocja walorów historyczno-kulturowych i przyrodniczych gminy.

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona 72

Szacunkowe ramy finansowe programu rewitalizacji oraz potencjalne źródła finansowania

W procesie rewitalizacji bardzo ważnym elementem jest zapewnienie zróżnicowanych form finansowania przedsięwzięć rewitalizacyjnych w celu zagwarantowania jak najpełniejszego udziału różnego rodzaju grup interesariuszy. Finansowanie z różnych źródeł (komplementarność finansowa) sprawia, że realizacja przedsięwzięć rewitalizacyjnych będzie efektywna (projekt ma szanse na powodzenie i realizację założeń). Dywersyfikacja źródeł finansowania daje możliwość korzystania zarówno z funduszy komercyjnych, środków publicznych i prywatnych, środków Unii Europejskiej, budżetu Państwa i innych dostępnych w danym czasie zewnętrznych źródeł pozyskiwania funduszy.

Tabela 20 Lista podstawowych projektów rewitalizacyjnych wraz ze źródłem finansowania

Wartość L.P Nazwa projektu Źródło finansowania Czas realizacji inwestycji w PLN

Projekty podstawowe

1. Zagospodarowanie i 600 000,00 Gmina Białowieża, 2020-2021 uporządkowanie EFRR, Partnerstwo przestrzeni publicznej przy Publiczno-Prywatne ul. Kolejowej w Białowieży

2. Remont sali kinowej BOK 350 000,00 Gmina Białowieża, 2019-2020 Białowieski Ośrodek Kultury

3. Uporządkowanie, poprawa 6 216 000,00 Białowieski Park 2019- 2021 bezpieczeństwo oraz Narodowy zwiększenie walorów estetycznych w południowej części Parku Pałacowego 4. „Stara Szkoła” – Tradycji, 4 000 000,00 Gmina Białowieża 2020-2023 Historii, Kultury – Ośrodek Edukacji Regionalnej Puszczy Białowieskiej 5. "Zmieniamy siebie" 60 000,00 Gmina Białowieża, EFS, 2018-2020 zwiększenie aktywności Ministerstwo Pracy i zawodowej osób Polityki Społecznej bezrobotnych z obszaru rewitalizacji

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona 73

6. "Szach-Mat" tajniki gry w 4 000,00 Gmina Białowieża, EFS 2018-2020 szachy zajęcia dla dzieci, młodzieży i dorosłych z obszaru rewitalizacji

7. "DO YOU SPEAK ENGLISH?" 30 000,00 Gmina Białowieża, EFS 2018-2020 kursy językowe j. angielskiego

8. "Dobra książka" 40 000,00 Gmina Białowieża, EFS 2018-2020 popularyzacja czytelnictwa wśród mieszkańców obszaru rewitalizacji 9. „Edukacja w naturze” – 17 000,00 Organizacje 2019-2020 aktywności przybliżające pozarządowe, Gmina dzieci i młodzież do Białowieża, Zespół tematyki wartości Szkolno-Przedszkolny w kulturowych, historycznych Białowieży, Białowieski i przyrodniczych swojego Ośrodek Kultury miejsca zamieszkania 10. „Aktywne Razem” 14 000,00 Organizacje 2020-2021 pozarządowe, Gmina Białowieża

11. Wykonanie pomostu 500 000,00 Gmina Białowieża 2020-2021 edukacyjno-widokowego z miejscem do wodowania kajaków, plaży publicznej wraz z towarzyszącą infrastrukturą techniczną

Suma 11 831 000,00

Tabela 21 Lista uzupełniających projektów rewitalizacyjnych wraz ze źródłem finansowania

L.P Nazwa projektu Wartość inwestycji w PLN Źródło finansowania Czas realizacji

Projekty uzupełniające (B) 1 B. "wieloBOK kultury" 600 000,00 Gmina Białowieża, EFRR, 2018-2021 modernizacja Ministerstwo Kultury i budynku Dziedzictwa Narodowego Białowieskiego Ośrodka Kultury etap 1.

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona 74

2 B "Poprawa estetyki 28 211,00 Gmina Białowieża, EFRR, 2018-2020 pomieszczeń Gminnej EFS, Ministerstwo Kultury Biblioteki Publicznej i Dziedzictwa Narodowego im. Igora Newerlego oraz założenie Koła Teatralnego w celu rozwijania twórczości i potencjału dzieci i młodzieży z Gminy Białowieża"

3 B Rewitalizacja 135 000,00 Gmina Białowieża, EFRR, 2019-2022 stadionu gminnego w Ministerstwo Sportu Białowieży

4 B Wyjdźmy z cienia! 20 000,00 Gmina Białowieża, EFS 2018-2020 Nowatorskie metody pracy z dzieckiem i integracja rodzin

5 B Z Internetem za pan 11 100,00 Gmina Białowieża, EFS 2018-2020 brat

6B Mobilna aplikacja 150 000,00 Gmina Białowieża, EFRR 2020-2021 umożliwiająca rezerwacji usług turystycznych 7B Zakup elementów 100 000,00 Gmina Białowieża, EFRR, 2020-2023 infrastruktury Ministerstwo Sportu i turystycznej Turystyki 8B Rozwój „Centrum 70 000,00 Gmina Białowieża, EFS 2020-2023 Aktywności Lokalnej”

9B Remont schroniska 150 000,00 Gmina Białowieża, EFRR, 2020-2022 turystycznego Ministerstwo Sportu i Turystyki 10B Budowa budynku do 60 000,00 Gmina Białowieża, EFRR, 2020-2021 przechowywania Ministerstwo Sportu i kajaków Turystyki Suma 1 324 311,00

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona 75

Mechanizmy zapewniające komplementarności

Przedstawione poniżej mechanizmy zapewnienia komplementarności projektowo-podmiotowej wpływają docelowo na kompleksowość programu rewitalizacji, który nie pomija aspektów społecznych, gospodarczych lub przestrzenno-funkcjonalnych, technicznych i środowiskowych - związanych zarówno z obszarem rewitalizacji gminy Białowieża, jak i jego otoczeniem. Powiązane ze sobą projekty rewitalizacyjne, zgłoszone w ramach Programu, tworzą całościowy mechanizm kompleksowości interwencji przez co zabezpieczają właściwą synchronizację efektów ich oddziaływania na sytuację kryzysową.

1. Komplementarność przestrzenna Pomiędzy projektami zaplanowanymi do realizacji na obszarze rewitalizacji będzie zachodził efekt synergii. Oznacza to, że przedsięwzięcia zostały zaplanowane w taki sposób, aby dopełniały się wzajemnie. Ich realizacja będzie wpływała na cały dotknięty sytuacją kryzysową obszar - w sposób kompleksowy, a nie jedynie punktowo. Tym samym, zdiagnozowane problemy rozwiązywane będą u źródła, co uniemożliwi przenoszenie ich na inne obszary gminy. Poniższa mapa przedstawia rozmieszczenie przestrzenne projektów zaplanowanych w ramach Lokalnego Programu Rewitalizacji gminy Białowieża.

Źródło opracowanie własne

2. Komplementarność międzyokresowa Zapewnienie komplementarności międzyokresowej procesu rewitalizacji ma na celu racjonalne planowanie działań, w tym możliwość ich kontynuacji i uzupełnienia np. poprzez działania społeczne już zrealizowanych przedsięwzięć rewitalizacyjnych. Działania rewitalizacyjne współfinansowane z

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona 76

funduszy europejskich w ramach perspektywy finansowej Unii Europejskiej na lata 2007-2013 mogą być kontynuowane oraz uzupełniane poprzez realizację projektów komplementarnych, w perspektywie 2014-2020. Poniżej zestawiono najważniejsze działania o charakterze rewitalizacyjnym zrealizowane w ramach perspektywy finansowej Unii Europejskiej na lata 2007-2013 w gminie Białowieża. Tabela 22 Zadania inwestycyjne o charakterze rewitalizacyjnym zrealizowane przez gminę Białowieża z udziałem środków unijnych. Lp. Tytuł projektu Nr umowy Nazwa Nazwa instytucji Kwota programu przyznającej dofinansowania dofinansowanie 1. „Rekultywacja UDA-RPPD.05.02.00-20- Regionalny Województwo 422 231,94 zł składowiska 002/10 Program Podlaskie - ( liczona od gminnego w Operacyjny Urząd kwoty Białowieży” Województwa Marszałkowski kwalifikowalnej Podlaskiego na Województwa brutto) lata 2007-2013 Podlaskiego 2. Aktywizacja UDA-RPPD.03.01.00-20- Regionalny Województwo 809 665,35 zł potencjału 018/08 Program Podlaskie - ( liczona od turystycznego Operacyjny Urząd kwoty południowej części Województwa Marszałkowski kwalifikowalnej województwa Podlaskiego na Województwa brutto) podlaskiego lata 2007-2013 Podlaskiego poprzez stworzenie sieciowej oferty turystycznej w oparciu o markę „Białowieża” 3. „Idziemy do UDA-RPPD. 06.01.00-20- Regionalny Województwo 155 978,09 zł przedszkola 008/10 Program Podlaskie - ( liczona od łatwiejsza nauka- Operacyjny Urząd kwoty remont przedszkola Województwa Marszałkowski kwalifikowalnej w Białowieży” Podlaskiego na Województwa brutto) lata 2007-2013 Podlaskiego 4. „Nowoczesna UDA-RPPD.05.02.00-20- Regionalny Województwo 119 402,43 zł instalacja 055/14 Program Podlaskie - ( liczona od fotowoltaiczna w Operacyjny Urząd kwoty gminie Białowieża” Województwa Marszałkowski kwalifikowalnej Podlaskiego na Województwa brutto) lata 2007-2013 Podlaskiego 5. „Białowieskie 00251-6930-UM1040316/13 Program Samorząd 24 523,50 zł sporty zimowe” Rozwoju Województwa (liczona od obszarów Podlaskiego- kwoty wiejskich na lata Urząd kwalifikowalnej 2007-2013 Marszałkowski netto Województwa Podlaskiego 6. „Polowanie króla 00268-6930-UM1040367/11 Program Samorząd 24 990,00 zł Jagiełły-festyn Rozwoju Województwa ( liczona od produktów obszarów Podlaskiego- kwoty regionalnych” wiejskich na lata Urząd kwalifikowalnej 2007-2013 Marszałkowski netto) Województwa Podlaskiego 7. „Białowieskie szlaki 00288-6930-UM1040366/11 Program Samorząd 15 402,00 zł NORDIC WALKING” Rozwoju Województwa ( liczona od obszarów Podlaskiego- kwoty

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona 77

wiejskich na lata Urząd kwalifikowalnej 2007-2013 Marszałkowski netto Województwa Podlaskiego 8. „Zagospodarowanie 00044-6930-UM1030053/14 Program Samorząd 70 000,00 zł centrum Rozwoju Województwa ( liczona od turystyczno- obszarów Podlaskiego- kwoty kulturalnego oraz wiejskich na lata Urząd kwalifikowalnej remont budynku 2007-2013 Marszałkowski netto) pełniącego funkcję Województwa ekspozycyjno- Podlaskiego wystawienniczą w Białowieży” 9. „Przeciwdziałanie POIG.08.03.00-20-287/13-00 Program Centrum 1 575 476,87 zł wykluczeniu Operacyjny Projektów (dofinansowanie cyfrowemu w Innowacyjna Polska Cyfrowa 100% kwoty gminie Białowieża” Gospodarka brutto tj. 85% 2007-2013 UE i 15% budżet państwa 10. „Modernizacja Umowa nr 97/2014/Wn- Program Narodowy Pożyczka- 541 istniejącego 10/OA-ES-KU/P w formie priorytetowy Fundusz 267,00 zł, oświetlenia pożyczki Umowa nr system zielonych Ochrony dotacja 442 ulicznego na 96/2014/Wn-10/OA-ES-ZI/D w inwestycji- Środowisko i 854,00 zł terenie gminy formie dofinansowania SOWA Gospodarki Białowieża” energooszczędne Wodnej oświetlenie uliczne 11. „Budowa placu Nr Program Skarb Państwa- 40 800,00 zł zabaw przy Zespole 2015/0119/31116/SubA/DIS/T Rozwoju Ministerstwo ( liczona od Szkolno- Regionalnej Sportu i kwoty Przedszkolnym w Infrastruktury Turystyki kwalifikowalnej Białowieży Sportowej brutto) 12. Lokalna Przestrzeń Przedsięwzięcie Narodowy 16 000 zł brutto Środowiskowa pn. „ Mała Fundusz ( bez wkładu infrastruktura Ochrony własnego ) ( Realizowany przez turystyczno – Środowiska i Towarzystwo edukacyjna i Gospodarki Przyjaciół przyrodnicza Wodnej Białowieży przy sposobem na pomocy Gminy poprawę stanu ( Przy pomocy Białowieża ) środowiska Europejskiego naturalnego o Funduszu ograniczenia Rozwoju Wsi antropopresji II” Polskiej ) Przedsięwzięcie finansowane z udziałem środków o charakterze publicznym na podstawie umowy o dofinansowanie w formie dotacji z dnia 24 listopada 2016 r.

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona 78

zawartej pomiędzy FRWP a NFOŚiGW 13. Stwórzmy naszą Działaj Lokalnie Polsko- 2 500 zł brutto wizytówkę – Akademia Amerykańska wspólne działanie Filantropii w Fundacja mieszkańców Polsce Wolności Białowieży dla poprawy wizerunku naszej miejscowości 14. Budowa bulwarów Umowa nr 00173-6935- Program Samorząd 93 815 zł brutto nad rzeką Narewka UM1010247/17 Rozwoju Województwa / 100% wraz z Obszarów Podlaskiego – finansowanie oświetleniem - Etap Wiejskich 2014- Urząd I 2020 Marszałkowski Województwa Podlaskiego

3.Komplementarność proceduralno-instytucjonalna Komplementarność proceduralno-instytucjonalna wymaga zapewnienia efektywnego współdziałania różnych instytucji oraz wzajemne uzupełnianie się i spójność procedur. Komplementarność proceduralno-instytucjonalna zapewniona zostanie przez system zarządzania programem, oparty na strukturach Komisji Planowania, Gospodarki Finansowej i Komunalnej uzupełnionej pracownikami głównych komórek merytorycznych oraz jednostek organizacyjnych Urzędu Gminy Białowieża, przedstawicielami społeczności lokalnej, przedsiębiorcami oraz przedstawicielami NGO. Taka struktura reprezentująca różne grupy interesów społeczności lokalnej zapewni kompleksowość problemową na etapie wdrożenia procesu rewitalizacji. Komisja umożliwi efektywne współdziałanie różnych instytucji oraz ich wzajemne uzupełnianie się w procesie realizacji rewitalizacji. Tym samym system zarządzania rewitalizacją zostanie osadzony w istniejący efektywny system zarządzania gminą. System ten zapewni ponadto partycypację interesariuszy procesu rewitalizacji, która została szczegółowo opisana w rozdziale wdrażanie i monitoring. 4.Komplementarność problemowa Projekty wskazane do realizacji dopełniają się wzajemnie tematycznie, gdyż przyczyniają się do rozwiązania problemów w sferach: społecznej, gospodarczej, technicznej, środowiskowej, przestrzenno-funkcjonalnej, tworząc tym samym spójną i komplementarną całość. Dla każdej ze sfer zaproponowano realizację działań o największym potencjale oddziaływania przestrzennego i problemowego. Wśród przykładów wymienić można: przeciwdziałanie patologiom społecznym, rozwój kapitału społecznego, przeciwdziałanie degradacji zabudowy, rozwój infrastruktury technicznej, ograniczenie źródeł niskich emisji, zagospodarowanie przestrzeni publicznej. Przedmiotowe przedsięwzięcia wpisują się w kierunki działań wynikające z dokumentów strategicznych miasta (Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Białowieża na lata 2016 - 2022, Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Białowieża, Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Białowieża na lata 2015-2023, Program Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białowieża), dzięki czemu rozwiązują jednocześnie obszary problemowe na wielu płaszczyznach określonych przez ww. opracowania. 5.Komplementarność źródeł finansowania Proces rewitalizacji w gminie Białowieża finansowany będzie zarówno ze środków własnych interesariuszy rewitalizacji (m.in. budżet gminy, środki organizacji pozarządowych) jak i zewnętrznych źródeł finansowania inwestycji. Podmioty realizujące projekty rewitalizacyjne będą mogły się ubiegać

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona 79

o zewnętrzne dofinansowania, których źródłem będą w szczególności unijne środki EFRR i EFS. W pierwszej kolejności przewiduje się pozyskanie współfinansowania projektów właśnie ze środków pochodzących z funduszy unijnych. Szerzej na ten temat w rozdziale Szacunkowe ramy finansowe programu rewitalizacji oraz potencjalne źródła finansowania

Zarządzanie programem rewitalizacji, monitoring i ewaluacja

Za zarządzanie i monitoring Lokalnego Programu Rewitalizacji odpowiadała będzie Komisja Planowania, Gospodarki Finansowej i Komunalnej. Funkcjonowanie Komisji oparto na partycypacyjnym modelu współpracy pomiędzy przedstawicielami Władz Gminy oraz interesariuszami procesu rewitalizacji. Do głównych zadań Komisji będzie należeć koordynacja wdrażania Programu, monitorowanie i bieżąca ocena procesu rewitalizacji oraz reagowanie na czynniki zaburzające spójność tego procesu, oraz, w razie potrzeby, odpowiednie jego modyfikowanie. Ponadto Komisja odpowiadała będzie za propagowanie idei rewitalizacji wśród mieszkańców oraz za prowadzenie działalności promocyjnej i informacyjnej. W celu umożliwienia Komisji realizowania wymienionych zadań zorganizowany zostanie punkt informacyjny, zlokalizowany w budynku Urzędu Gminy w Białowieży, obsługiwany przez wyznaczonego przez Wójta urzędnika. W związku z postępującą informatyzacją społeczeństwa oraz popularnością kanałów komunikacji internetowej zasadne jest umożliwienie kontaktu elektronicznego z Komisją. W tym celu utworzona zostanie skrzynka e-mailowa udostępniona w już funkcjonującej zakładce na stronie internetowej gminy pn.: „Rewitalizacja”, w której zamieszczane będą: - Treść Lokalnego Programu Rewitalizacji dla Gminy Białowieża na lata 2017 – 2023 wraz z ewentualnymi modyfikacjami; - Formularz do zgłaszania wniosków, uwag i propozycji dotyczących procesu rewitalizacji; - Informacje na temat wdrażania procesu rewitalizacji; - Zaproszenia na wydarzenia dotyczące rewitalizacji.

Do szczegółowych zadań Komisji należeć będzie: - Monitorowanie i coroczna ocena stopnia realizacji Lokalnego Programu Rewitalizacji. Ocena będzie następowała w pierwszym kwartale kolejnego roku i będzie obejmowała całość działań wykonanych w roku poprzednim; - Nadzór nad realizacją przedsięwzięć rewitalizacyjnych zawartych w dokumencie, w tym także monitorowanie ich wdrażania; - Wnioskowanie do Wójta Gminy Białowieża i Rady Gminy o uzasadnione zmiany w treści LPR; - Przyjmowanie propozycji przedsięwzięć rewitalizacyjnych od interesariuszy procesu rewitalizacji według zasad ustalonych przez Komisję; - Działalność informacyjno-promocyjna; - Aktualizację Programu Rewitalizacji w oparciu o wyniki monitoringu i ewaluacji; - Sporządzenie raportu końcowego na zakończenie horyzontu czasowego Lokalnego Programu Rewitalizacji;

Każdorazowo, w przypadku prac nad Programem Rewitalizacji, Komisja będzie zapraszała poszczególnych interesariuszy rewitalizacji, w celu zapewnienia szerokiego modelu partycypacyjnego:

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona 80

- Sołtys sołectwa Stoczek – na terenie którego zlokalizowany jest obszar rewitalizacji – głównym zadaniem Sołtysa będzie pośrednictwo pomiędzy Urzędem Gminy a lokalną społecznością. Sołtys pełni funkcję lokalnego lidera, którego zadaniem jest zapewnienie rozwoju sołectwa, dlatego zasadnym jest włączenie go w proces rewitalizacji. Do pozostałych zadań Sołtysa należą: uczestniczenie w spotkaniach Komisji i reprezentowanie na nich lokalnej społeczności; prowadzenie konsultacji i spotkań w celu pozyskania opinii mieszkańców obszaru rewitalizacji, - Eksperci ds. Rewitalizacji – przedstawiciele Urzędu Gminy, jednostek organizacyjnych JST, w tym placówek pomocy społecznej, kulturalnych i oświatowych, a także przedstawiciele organizacji pozarządowych i sektora gospodarczego. Do zadań ekspertów należeć będą: wspomaganie Komisji w działaniach monitoringu i ewaluacji Programu poprzez aktualizację danych oraz informowanie o możliwościach finansowania projektów rewitalizacyjnych wraz z przygotowaniem pełnego wniosku aplikacyjnego w ramach zewnętrznych źródeł (UE, środki krajowe), działania informacyjno- promocyjne; pełnienie funkcji opiniodawczych; uczestnictwo w spotkaniach Komisji, - Mieszkańcy – członkowie społeczności lokalnej będą mogli brać udział w spotkaniach Komisji , podczas których będą mogli zgłaszać swoje uwagi i wnioski dotyczące procesu rewitalizacji.

Komisja będzie podejmował decyzje poprzez głosowanie większościowe. Taka organizacja składu i prac Komisji zaangażuje w proces rewitalizacji możliwie szerokie grono interesariuszy i zapewni sprawne i efektywne zarzadzanie całym procesem.

Lokalny Program Rewitalizacji podlega ocenie pod względem aktualności jego założeń, a także postępu realizacji przedsięwzięć rewitalizacyjnych. Monitoring Programu ma na celu wykrywanie nieprawidłowości oraz podejmowanie działań naprawczych. Odpowiedni system monitorowania i ewaluacji Programu Rewitalizacji zapobiega ewentualnej dezaktualizacji jego założeń. Ocena skuteczności Programu nastąpi w oparciu o wartości wskaźników, które zostały przyjęte jako mierniki przeprowadzania procesu rewitalizacji. Wskaźniki wykorzystane w celu monitorowania procesu rewitalizacji powinny spełniać następujące warunki: Trafności – czyli dostosowanie wskaźnika do charakteru przedsięwzięcia i oczekiwanych rezultatów jego realizacji; Mierzalności – powinny być wyrażone w wartościach liczbowych, umożliwiających ich weryfikację; Wiarygodności – czyli takie zdefiniowanie wskaźnika, które nie powoduje trudności z jego weryfikacją; Dostępności – powinny być łatwe do wygenerowania. Badanie efektów wdrażania nastąpi na podstawie dwóch rodzajów wskaźników: wskaźnika produktu oraz rezultatu. Wskaźniki wyróżniono zgodnie z metodologią badania efektów wdrażania stosowaną przy tworzeniu dokumentów o charakterze strategicznym oraz programowym. Wskaźniki produktu odnoszą się do wszystkich produktów, które powstały w trakcie realizowania Programu oraz w rezultacie wydatkowania przyznanych środków. Mierzony jest w jednostkach rzeczowych. Natomiast wskaźnik rezultatu dotyczy efektów działań, które nastąpiły po zakończeniu i w wyniku realizowania Programu. Informuje o zmianach jakie nastąpiły w wyniku wcielenia w życie danego przedsięwzięcia. W poniższej tabeli zestawiono wskaźniki produktu i rezultatu projektów planowanych do realizacji w ramach procesu rewitalizacji.

Tabela 24 Zestawienie wskaźników produktu i rezultatu Programu Rewitalizacji dla Gminy Białowieża Wartość bazowa dla Zakładana wartość Nazwa wskaźnika Jednostka miary obszaru docelowa w 2023r.

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona 81

Wskaźniki produktu Liczba zrealizowanych projektów szt. 0 2 inwestycyjnych Liczba zrealizowanych projektów szt. 0 4 społecznych Powierzchnia zrewitalizowanych ha 0 12 000m2 przestrzeni publicznych Powierzchnia zrewitalizowanych m2 0 70m2 obiektów publicznych Liczba zrealizowanych szkoleń szt. 0 4 podnoszących kwalifikacje Liczba nowo powstałych grup szt. 0 2 szachowych Liczba zorganizowanych imprez szt. 0 10 kulturalnych w skali roku Liczba nowo powstałych lub szt. 0 18 zmodernizowanych lokali usługowych Liczba nowo powstałych miejsc szt. 0 2 integracji społecznej Liczba nowo zakupionych pozycji szt. 0 40 czytelniczych Liczba nowo powstałych sal językowych szt. 0 1

Wskaźniki rezultatu

Zmniejszenie liczby osób bezrobotnych os. 28 18 Zmniejszenie liczby osób długotrwale os. 12 8 bezrobotnych Spadek liczby interwencji policji szt. 63 49 Liczba utworzonych miejsc pracy szt. 0 7 Liczba mieszkańców korzystających z os. 0 200 oferty kulturalnej Liczba dzieci i młodzieży i dorosłych uczęszczająca na zajęcia dodatkowe os. 0 50 (językowe, szachowe) Liczba uczestników wydarzeń ukierunkowanych na integrację os. 0 50 międzypokoleniową Wzrost ilości czytelników os. 62 82 Liczba uczestników szkoleń z zakresu os. 0 40 podnoszenia kwalifikacji zawodowych Źródło Opracowanie własne

Wszystkie wartości proponowanych wskaźników są wartościami opracowanymi na podstawie stanu wiedzy w grudniu 2017r. Będą one na bieżąco uaktualniane w momencie opracowywania szczegółów poszczególnych projektów rewitalizacyjnych (inwestycyjnych oraz tzw. „miękkich”).

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona 82

Proces partycypacji społecznej

Jednym z elementów przedmiotowego Programu są mechanizmy włączenia jak największej grupy społeczeństwa w dalszy proces programowania, a także wdrażania i oceny skutków procesu rewitalizacji. Na etapie opracowania Lokalnego Programu Rewitalizacji dla Gminy Białowieża na lata 2017-2023 udział społeczeństwa został zapewniony przez: - informacje zamieszczane na stronie internetowej Gminy (prezentacje, karty projektów, ankieta, dane kontaktowe); - ankiety – w ramach opracowywania Lokalnego Programu Rewitalizacji przeprowadzono ankietyzację wśród mieszkańców gminy Białowieża oraz pomiotów instytucjonalnych. Wyniki badania ankietowego zostały zamieszczone w załączniku nr 1 – Diagnozie oraz w rozdziale niniejszego dokumentu, dotyczącym pogłębionej analizy obszaru rewitalizacji; - cykl spotkań oraz warsztatów z mieszkańcami gminy a w szczególności mieszkańcami obszaru rewitalizacji – wyniki spotkań zostały zamieszczone w niniejszym dokumencie w rozdziale dotyczącym pogłębionej analizy obszaru rewitalizacji; - Zamieszczenie projektu Programu Rewitalizacji na stronie internetowej Urzędu Gminy z możliwością wnoszenia uwag przez zainteresowane grupy mieszkańców.

Ważnym jest aby udział lokalnej społeczności nie był ograniczony jedynie do konsultacji na etapie planowania, lecz by możliwe było uczestnictwo także na etapie wdrażania i monitoringu Programu. Partycypacja na etapie wdrażania Lokalnego Programu Rewitalizacji możliwa będzie dzięki pracom Komisji Planowania, Gospodarki Finansowej i Komunalnej (szczegółowy opis w rozdziale dot. zarzadzania i monitoringu programu). Komisja będzie współdziałała z szerokim gronem interesariuszy procesu rewitalizacji, w szczególności zapewni udział interesariuszy na etapie wdrażania i opiniowania Programu Rewitalizacji, poprzez możliwość zgłaszania opinii i sugestii. Interesariusze rewitalizacji będą mogli zgłosić propozycje przedsięwzięć rewitalizacyjnych za pomocą formularza kontaktowego zamieszczonego na stronie internetowej Gminy w zakładce Rewitalizacja lub bezpośrednio w wyznaczonym puncie informacyjnym w Urzędzie Gminy. Monitoring Lokalnego Programu Rewitalizacji służy ocenie aktualności założeń Programu, a także ewentualnej ich aktualizacji. Udział społeczności lokalnej na tym etapie zostanie zapewniony przez możliwość udziału zainteresowanych mieszkańców w spotkaniach sprawozdawczych Komisji, na których analizowane będą postępy realizacji projektów i dokonywanie ewentualnych zmian w Programie. Ponadto sprawozdania zostaną udostępnione za pośrednictwem strony internetowej Urzędu Gminy do wzglądu osobom zainteresowanym, które nie mogły pojawić się na spotkaniu. Interesariusze procesu rewitalizacji będą mieli możliwość proponowania zmian w założeniach Programu, a także proponowania nowych przedsięwzięć rewitalizacyjnych.

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona 83

Opis powiązań programu rewitalizacji z dokumentami strategicznymi i planistycznymi gminy

Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Białowieża na lata 2017-2023 wpisuje się w misję określoną w Planie Rozwoju Lokalnego Gminy Białowieża na lata 2016 – 2022, przyjętym uchwałą Rady Gminy nr XVI/87/16 w dniu 16 marca 2016 roku. Celem nadrzędnym określonym w Planie Rozwoju jest „Wzrost poziomu i jakości życia mieszkańców poprzez rozwój różnych sektorów gospodarki i wykorzystanie potencjału turystycznego gminy.”. Poniższa tabela określa cele szczegółowe oraz kierunki interwencji, tożsame z celami Programu Rewitalizacji. Tabela 25 Związek Lokalnego Programu Rewitalizacji dla Gminy Białowieża z Planem Rozwoju Lokalnego Gminy Białowieża na lata 2016 - 2022

Cele Lokalnego Programu Rewitalizacji

Cel szczegółowy 2: Poprawa jakości infrastruktury, Cel szczegółowy 1: Lepsza jakość życia mieszkańców ładu przestrzennego i estetyki przestrzeni przy obszaru rewitalizacji w sferze społecznej i gospodarczej uwzględnieniu aspektów środowiskowych

Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Białowieża na lata 2016 - 2022

I. Zwiększenie atrakcyjności gminy jako miejsca pracy III. Rozwój turystyki. i zamieszkania. - rozbudowa i modernizacja obiektów dydaktycznych i - odnowa i wyeksponowanie obiektów dziedzictwa edukacyjnych, - rozbudowa i modernizacja obiektów kulturowego, - budowa, przebudowa i sportowych, - modernizacja oraz rozbudowa modernizacja obiektów sportowych (baseny, istniejących placówek kulturalnych, stadiony, boiska i hale sportowe, obiekty sportowo - rekreacyjne, itp.), II. Zwiększenie atrakcyjności inwestycyjnej gminy i IV. Ochrona środowiska i różnorodności aktywności gospodarczej mieszkańców biologicznej gminy. - termomodernizacja budynków, - zmiana - organizacja szkoleń i usług doradczych dla osób technologii grzewczych i rozwój odnawialnych bezrobotnych, młodzieży i innych grup społecznych, w źródeł energii, - tworzenie sieci gazowych. szczególności w zakresie obsługi ruchu turystycznego, agroturystyki, przedsiębiorczości, - rozwój działań promocyjnych i wzmocnienie pozytywnego wizerunku gminy, Źródło opracowanie własne Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Białowieża jest jednym z najważniejszych dokumentów strategicznych w zakresie polityki społecznej. W Strategii określono cele strategiczne przy uwzględnieniu kluczowych problemów występujących na terenie miasta oraz grup, które wymagają szczególnego wsparcia. Ich realizacja ma za zadanie przyczynić się do poprawy jakości życia mieszkańców. Z kolei Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białowieża określa działania zmierzające do zrównoważonego rozwoju przy maksymalnej ochronie środowiska naturalnego.

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona 84

Tabela 26 Związek Lokalnego Programu Rewitalizacji dla Gminy Białowieża ze Strategią Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Białowieża na lata 2015-2023 oraz Planem Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białowieża

Cele Lokalnego Programu Rewitalizacji

Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Gminy Białowieża na lata 2015-2023 Białowieża CEL STRATEGICZNY I : WSPIERANIE RODZINY, SYSTEMU OPIEKI NAD DZIECKIEM I EDUKACJI Cel nadrzędny: „Wskazanie kierunków i sposobów CEL został skonstruowany w odpowiedzi na prognozy realizacji zrównoważonego i niskoemisyjnego społeczne, jakimi są: spadek dzietności i liczby ludności rozwoju gminy Białowieża”, a tym samym w gminie, ujemne saldo przyrostu naturalnego, przyczynienie się do osiągnięcia celów niewystarczającą pomoc terapeutyczną, logopedyczna strategicznych pakietu klimatyczno – oraz psychologiczna dla rodzin w gminie, liczbą dzieci z energetycznego 3 x 20% oraz strategii „Europa trudnościami psychofizycznymi, niewystarczającą 2020”, oferta zajęć dla rodzin, niewykorzystaną w pełni Cele operacyjne: infrastrukturę szkolną i boisk do zajęć dla dzieci i Redukcja zużycia energii finalnej; dorosłych, Zwiększenie udziału energii pochodzącej ze źródeł CEL STARTEGICZNY II : ROZWÓJ RYNKU PRACY I odnawialnych; POMOCY OSOBOM BEZROBOTNYM Redukcja emisji gazów cieplarnianych Kierunki interwencji: 1 PRZEDSIĘWZIĘCIA MODERNIZACYJNE OBNIŻAJĄCE ZUŻYCIE ENERGII CEL wynika z odpowiedzi na prognozy : wysokiego KOŃCOWEJ 1.1.Przedsięwzięcia modernizacyjne bezrobocia wśród mieszkańców, szczególnie osób obniżające zużycie energii końcowej w sektorze młodych do 30 roku życia oraz długotrwale budownictwa. W przypadku budynków obniżenie bezrobotnych, niedostosowania wykształcenia istniejącego zużycia energii końcowej można młodzieży oraz osób 50+ do lokalnego rynku pracy, uzyskać dzięki realizacji następujących dążenia rodziców do uzyskania przez młodzież przedsięwzięć: Termomodernizacji budynków wyższego wykształcenia,niedostateczną liczbę lokalnych zakładów i miejsc pracy, niechęci pracodawców do zatrudniania osób młodych, braku ofert pracy dla osób bez kwalifikacji i doświadczenia zawodowego, mało inicjatyw służących rozwojowi ekonomii społecznej. CEL STARTEGICZNY III: WZMOCNIENIE SYSTEMU Kierunek interwencji: 3 PRZEDSIĘWZIĘCIA EFEKTYWNEJ POMOCY SPOŁECZNEJ I ZDROWIA MODERNIZACYJNE POWODUJĄCE REDUKCJĘ

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona 85

Trzeci cel odpowiada na prognozy zjawisk społecznych EMISJI CO2. Przedsięwzięcia obniżające zużycie jakimi są : utrzymującą się liczbę osób i rodzin ubogich, energii końcowej oraz zwiększające wykorzystanie wieloproblemowych, korzystających z pomocy energii pochodzącej z odnawialnych źródeł społecznej, nieumiejętne zarządzanie środkami ciepła, będą jednocześnie przyczyniały się do finansowymi przez rodziny/osoby o niskich zasobach, redukcji emisji CO2. Działanie 1: Zmniejszenie niewystarczające wsparcie dla rodzin zużycie cieplnej energii końcowej w sektorze niewypełniających funkcji opiekuńczo- budownictwa w wyniku termomodernizacji wychowawczych, uzależnienie rodzin od pomocy budynków. społecznej ( większość osób korzystających z pomocy jest w wieku produkcyjnym), występuje wyobcowanie osób starszych i samotnych, niską aktywność osób starszych i niepełnosprawnych, wzrost chorób cywilizacyjnych i geriatrycznych, niską świadomość społeczna dotycząca zdrowego życia.

CEL STARTEGICZNY IV: BUDOWANIE SYSTEMU BEZPIECZEŃSTWA

Kolejna grupa prognoz wyodrębniona w strategii dotyczy sfery bezpieczeństwa i jest związana z: wzrastającą liczbą mieszkańców, których dotyka zjawisko przemocy, interwencji w tym zakresie, mieszkańcy obawiają się w największym stopniu: chuligaństwa i wandalizmu, brawurowo jeżdżących samochodami i motocyklami, alkoholizmu, utrzymują się wykroczenia związane ze szkodliwym używaniem alkoholu, Źródło opracowanie własne

W aspekcie polityki przestrzennej gminy kluczową rolę odgrywa Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego. Obecnie funkcjonujący dokument został opracowany i przyjęty Uchwałą Rady Gminy w 1999 roku. Z racji zmieniających się oczekiwań mieszkańców i niedostosowania dokumentu do obecnych uwarunkowań społeczno- gospodarczych otoczenia, Gmina Białowieża podjęła działania zmierzające do aktualizacji Studium, które w jeszcze większym stopniu kładzie nacisk na procesy rewitalizacyjne. Celem nadrzędnym aktualnie obowiązującego dokumentu jest „Zapewnienie mieszkańcom pracy i dochodów pozwalających na godziwy w odczuciu społecznym poziom życia w warunkach przestrzennych chronionego obszaru ekologicznego”. Cel ten realizowany jest poprzez cele szczegółowe, w tym w zakresie zrównoważonego rozwoju przestrzenno - gospodarczego, tworzenia prawidłowych warunków dla ochrony wartości środowiska przyrodniczego i kulturowego oraz wykorzystanie istniejącego potencjału społeczno – gospodarczego. W odniesieniu do polityki przestrzennej gminy Białowieża zasadnicze cele powiązane z tematyką rewitalizacji zostały przedstawione w poniższej tabeli:

Tabela 27 Związek Lokalnego Programu Rewitalizacji dla Gminy Białowieża ze Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Białowieża. Cele Lokalnego Programu Rewitalizacji

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona 86

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Cele społeczne w zagospodarowaniu przestrzennym Cele ekologiczne rozwoju 1. Tworzenie warunków do wzrostu miejsc pracy 1. Zapewnienie normatywnych warunków szczególnie w urządzeniach obsługi turystyki sanitarnych zamieszkiwania ludności w zakresie: jakości powietrza atmosferycznego oraz poziomu hałasu i wibracji. 2. Likwidacja barier komunikacyjnych, przestrzennych i technicznych dla osób niepełnosprawnych Cele rozwoju komunikacji

1. Należy dążyć do stworzenia właściwych 3. Walka z patologią społeczną (pijaństwo, narkomania, warunków do zaspokojenia potrzeb społecznych w nikotynizm) zakresie przemieszczania się ludzi (…). 4. Należy sprzyjać podnoszeniu poziomu wykształcenia ludności, rozwoju kultury i sportu, ochrony zdrowia i opieki społecznej. Cele rozwoju gospodarczego 1. Efektywne wykorzystanie warunków do rozwoju funkcji turystycznych gminy, (…) , surowców lokalnych, zasobów pracy i tradycji produkcyjnych.

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona 87

Załącznik nr 1 Mapa obszaru rewitalizacji

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona 88

Załącznik nr 2 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego oraz obszaru rewitalizacji gminy Białowieża

DIAGNOZA NA POTRZEBY WYZNACZENIA OBSZARU ZDEGRADOWANEGO ORAZ OBSZARU REWITALIZACJI GMINY BIAŁOWIEŻA

Białowieża, Białystok listopad 2017r.

Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej, Funduszu Spójności w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna 2014 - 2020 oraz z budżetu państwa.

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona 89

Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji gminy Białowieża

Spis treści I. Wstęp ...... 3 II. Metodologia wyznaczenia obszaru zdegradowanego i do rewitalizacji ...... 5 III. Diagnoza zjawisk kryzysowych w sferze społecznej ...... 9 III.1 Demografia ...... 9 III.2 Bezrobocie i ubóstwo ...... 10 III.3 Bezpieczeństwo ...... 18 III.4 Poziom edukacji ...... 23 III.5 Aktywność społeczna ...... 26 IV. Diagnoza zjawisk kryzysowych w sferze gospodarczej ...... 28 V. Diagnoza zjawisk kryzysowych w sferze środowiskowej ...... 31 VI. Diagnoza zjawisk kryzysowych w sferze przestrzenno-funkcjonalnej ...... 33 VII. Diagnoza zjawisk kryzysowych w sferze technicznej ...... 41 VIII. Wyznaczenie obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji ...... 43 IX. Wyniki partycypacji społecznej ……………………………………………………………………………………………… 50

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona2 90

Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji gminy Białowieża

I. Wstęp

Gmina Białowieża podjęła działania zmierzające do opracowania Lokalnego Programu Rewitalizacji gminy Białowieża na lata 2017 – 2023. Dokument ten na przestrzeni kolejnych lat odgrywać będzie bardzo ważną rolę - pozwoli bowiem wyznaczyć obszary o dużej koncentracji zjawisk problemowych na terenie Gminy a następnie priorytetowe działania w zakresie ich wyprowadzania ze stanu kryzysowego.

Należy podkreślić, że do roku 2023 samorządy mogą prowadzić działania w zakresie rewitalizacji biorąc pod uwagę dwie ścieżki działania. Podstawę prawną do uchwalenia programów rewitalizacji stanowią:

 art. 18 ust. 2 pkt 6 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2015 r. poz. 1045 ze zm.), lub

 art.14-24 ustawy o rewitalizacji (Dz.U. z 2015 r. poz. 1777 ze zm.).

Gmina Białowieża zdecydowała, że program rewitalizacji przygotuje w myśl ustawy o samorządzie gminnym. Prowadzenie rewitalizacji bez korzystania z rozwiązań ustawowych, tj. bez uchwalania Gminnego Programu Rewitalizacji zgodnie z procedurą przewidzianą w ustawie o rewitalizacji nie jest przeszkodą do aplikowania o środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej. W przypadku, w którym Gmina chce się ubiegać o otrzymanie środków unijnych na projekty rewitalizacyjne musi opracować program rewitalizacji zgodny z wymaganiami wynikającymi z Wytycznych w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014-2020 (co do zasady – w aspekcie merytorycznym są to wymogi tożsame do ustawowych, jednak uproszczone są kwestie proceduralne), oraz z wymaganiami i wytycznymi, które zostały przyjęte przez Instytucję Zarządzającą RPO.

Przed przygotowaniem właściwego programu rewitalizacji niezbędne jest jednak wskazanie obszaru będącego w stanie kryzysowym, dla którego sporządzony zostanie plan działań w zakresie rewitalizacji.

Prezentowana w niniejszym dokumencie diagnoza służąca wyznaczeniu obszaru kryzysowego (zdegradowanego oraz rewitalizacji) oparta jest na bazie zaleceń wskazanych w Wytycznych w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014-2020 Ministerstwa Rozwoju z dnia 2 sierpnia 2016r. (dalej Wytyczne).

Zgodnie z ww. dokumentem diagnoza opierać powinna się na mierzalnych wskaźnikach opisujących przede wszystkim zjawiska i problemy społeczne na danym terenie. Uwzględniając zalecenia, że obszar wymagający wsparcia stanowi jednostkę charakteryzującą się kumulacją negatywnych zjawisk i procesów oraz szczególne znaczenie dla rozwoju lokalnego, dokonano analizy podstawowych obszarów funkcjonowania gminy.

Dla wyznaczonego w ten sposób obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji zostanie opracowany program rewitalizacji, na podstawie którego prowadzony będzie proces rewitalizacji. Jest to proces wyprowadzenia ze stanu kryzysowego obszarów zdegradowanych, prowadzony w sposób kompleksowy, poprzez zintegrowane działania na rzecz lokalnej społeczności, przestrzeni i gospodarki. Obszar zdegradowany to natomiast przestrzeń, w której koncentrują się zjawiska negatywne (społeczne, gospodarcze, przestrzenno-funkcjonalne) oraz problemy, które wpływają na pogorszenie jakości życia mieszkańców.

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona3 91

Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji gminy Białowieża

Szczególne znaczenie w całym procesie odgrywać będzie obszar rewitalizacji. Obejmuje on całość lub część obszaru zdegradowanego, cechującego się szczególną koncentracją negatywnych zjawisk, na którym, z uwagi na istotne znaczenie dla rozwoju lokalnego, zamierza się przeprowadzić rewitalizację. Co istotne nie może on obejmować terenów większych niż 20% gminy oraz nie może być zamieszkiwany przez więcej niż 30% mieszkańców gminy.

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona4 92

Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji gminy Białowieża

II. Metodologia wyznaczenia obszaru zdegradowanego i do rewitalizacji

Niezbędnym elementem do skutecznego przeprowadzenia działań rewitalizacyjnych jest identyfikacja skali i charakteru zachodzących procesów degradacji.

Na podstawie Wytycznych wyznaczono obszar zdegradowany Gminy Białowieża charakteryzujący się nagromadzeniem stanów kryzysowych w najważniejszych sferach funkcjonowania mieszkańców a zwłaszcza: „(…) koncentracją negatywnych zjawisk społecznych (w szczególności bezrobocia, ubóstwa, przestępczości, niskiego poziomu edukacji lub kapitału społecznego, niewystarczającego poziomu uczestnictwa w życiu publicznym i kulturalnym), współwystępujących z negatywnymi zjawiskami w co najmniej jednej z następujących sfer: a. gospodarczej (w szczególności w zakresie niskiego stopnia przedsiębiorczości, słabej kondycji lokalnych przedsiębiorstw), b. środowiskowej (w szczególności w zakresie przekroczenia standardów jakości środowiska, obecności odpadów stwarzających zagrożenie dla życia, zdrowia, ludzi bądź stanu środowiska), c. przestrzenno-funkcjonalnej (w szczególności w zakresie niewystarczającego wyposażenia w infrastrukturę techniczną i społeczną, braku dostępu do podstawowych usług lub ich niskiej jakości, niedostosowania rozwiązań urbanistycznych do zmieniających się funkcji obszaru, niskiego poziomu obsługi komunikacyjnej, deficytu lub niskiej jakości terenów publicznych), d. technicznej (w szczególności w zakresie degradacji stanu technicznego obiektów budowlanych, w tym o przeznaczeniu mieszkaniowym, oraz braku funkcjonowania rozwiązań technicznych umożliwiających efektywne korzystanie z obiektów budowlanych, w szczególności w zakresie energooszczędności i ochrony środowiska).

Skalę negatywnych zjawisk odzwierciedlają mierniki rozwoju opisujące powyższe sfery, które wskazują na niski poziom rozwoju lub dokumentują silną dynamikę spadku poziomu rozwoju, w odniesieniu do wartości dla całej gminy.”1

Dla potrzeb wyznaczenia obszaru, w którym nastąpiła koncentracja negatywnych zjawisk określono listę potencjalnych wskaźników zgodnych z zapisami w Wytycznych. Następnie w celu przestrzennego zobrazowania problemów i potencjałów określonych w wyniku analizy Gminę podzielono zgodnie ze strukturą jednostek pomocniczych (analitycznych), uzyskanych z zasobów Urzędu Gminy – na wieś Białowieża (w podziale na mniejsze 3 jednostki : Białowieża Północ, Białowieża Centrum i Białowieża Południe) oraz pozostałe wsie, przez co uzyskano porównywalne w swej strukturze jednostki. Jest to podział zrozumiały dla mieszkańców Gminy (jako najważniejszych interesariuszy rewitalizacji), a także umożliwia przeprowadzenie analizy zróżnicowania wewnątrzgminnego dla jednostek mniejszych niż gmina. Dodatkowo, przy wyznaczaniu jednostek analitycznych wzięto pod uwagę również następujące założenia: - Żadna z jednostek analitycznych nie przekracza 20% łącznej powierzchni Gminy, - Żadna z jednostek analitycznych nie przekracza 30% ogółu mieszkańców Gminy.

1 Za: „Wytyczne w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014-2020” Ministerstwo Rozwoju Warszawa, 2 sierpnia 2016r., s.6-7.

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona5 93

Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji gminy Białowieża

Tabela 1. Podział Gminy Białowieża na jednostki analityczne

Ilość mieszkańców obszaru

Gmina Białowieża 2149

Wieś Białowieża:

Białowieża – Centrum: 525

Stoczek 374

Sarnia 3

Sportowa 79

Kolejowa 3

Parkowa 17

Park Pałacowy 49

Białowieża – Północ: 569

Browska 17

Brzozowa 3

Centura 90

Leśna 19

Podleśna 13

Wojciechówka 31

Meleszkowska 54

Zaułek Bartników 6

Zaułek Osoczników 16

Zaułek Rudników 7

Park Dyrekcyjny 118

Tropinka 178

Kamienne Bagno 7

Żubrowa 6

Jesionowa 1

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona6 94

Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji gminy Białowieża

Rzeczna 3

Białowieża- Południe: 592

Zastawa 98

Cegielniana 6

Polna 24

Południowa 48

Pałacowa 95

Krzyże 58

Grudkowska 18

Graniczna 2

Podolany I 43

Podolany II 100

Mostowa 24

Ogrodowa 21

Stacja Towarowa 18

Łowiecka 7

Nowa 30

Pozostałe wsie:

Budy 67

Czerlonka 86

Grudki 172

Podcerkwy 3

Pogorzelce 55

Teremiski 75

Zwierzyniec 5

Źródło Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy w Białowieży

Rysunek 1. Przestrzenny podział Gminy Białowieża na jednostki analityczne

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona7 95

Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji gminy Białowieża

Źródło Opracowanie własne

Dla poszczególnych jednostek analitycznych pozyskano materiały informacyjne dostępne w zasobach Urzędu Gminy, jak i specjalnie w tym celu wygenerowane przez Urząd i instytucje zewnętrzne – Powiatowy Urząd Pracy w Hajnówce, Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej, Zespół Szkolno- Przedszkolny w Białowieży, Komendę Powiatową Policji, CEDiIG, KRS, Bank Danych Lokalnych GUS.

Uzyskane dane przeanalizowano pod kątem możliwości stworzenia listy porównywalnych wskaźników odnoszących wartość danej zmiennej do obszaru.

Weryfikacja wskaźników objęła następujące elementy:

 poprawność metodologiczną - wskaźnik powinien opisywać w sposób czytelny i przejrzysty dany problem, powinien być łatwy w odbiorze przez czytelnika, łatwo weryfikowalny, powinien również różnicować przestrzeń gminy i być skonstruowany zgodnie z zasadami matematycznymi i statystycznymi.  poprawność przestrzenną - wskaźnik powinien zostać odniesiony do jednostki mniejszej niż gmina.

W wyniku tak przeprowadzonej procedury wskazano listę 16 wskaźników, które zastosowano dla wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji. Wskaźniki te obejmują sferę społeczną (demografia, bezrobocie, ubóstwo, przestępczość/patologie, kapitał społeczny, poziom uczestnictwa w życiu publicznym), sferę gospodarczą (stopień przedsiębiorczości), sferę przestrzenno-funkcjonalną (ilość zabytków) oraz sferę środowiskową i sferę techniczną (brak rozwiązań technicznych w budownictwie mieszkaniowym w zakresie zmniejszenia emisji CO2 w systemie grzewczym oraz zły stan techniczny obiektów użyteczności publicznej).

Wszystkie dane ilościowe opisujące poszczególne zostały przedstawione w przeliczeniu na 100 mieszkańców lub za pomocą % udziału wskaźnika w danej jednostce analitycznej (poziom edukacji) i

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona8 96

Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji gminy Białowieża

skumulowane we wskazanych jednostkach. W przypadku sfery technicznej sytuację kryzysową przedstawiono przy pomocy danych bezwzględnych (ilość obiektów użyteczności publicznej w złym stanie technicznym). Wewnątrz uznanej za zdegradowaną zamieszkałą jednostkę urbanistyczną, na której natężenie kryzysu było szczególnie duże oraz przez wzgląd na jej istotne znaczenie dla rozwoju gminy, wyznaczono obszar rewitalizacji.

Dodatkowym narzędziem służącym pozyskaniu informacji na potrzeby zarówno diagnozy, jak i Programu Rewitalizacji, była ankieta przeprowadzona w październiku, listopadzie 2017r. wśród mieszkańców Gminy oraz Partnerów Instytucjonalnych. Badania miały na celu poznanie opinii ludzi na temat obszarów Gminy szczególnie wymagających podjęcia działań rewitalizacyjnych - zarówno wskazania konkretnego miejsca/ulicy lub sołectwa oraz oceny kluczowych problemów na tym terenie. Wyniki ankietyzacji przedstawiono w rozdziale IX opracowania.

III. Diagnoza zjawisk kryzysowych w sferze społecznej

W pierwszym etapie diagnozy zebrano i przeanalizowano dane dotyczące degradacji w sferze społecznej, a następnie wykorzystując wskaźnik syntetyczny – wskazano te jednostki, w których występuje kryzys w tej sferze. Podstawowym czynnikiem kryzysowym systemu społecznego w Gminie Białowieża jest niekorzystna demografia oraz skumulowane bezrobocie i poziom ubóstwa mieszkańców. Bezrobotni mieszkańcy nie odnaleźli się w nowych warunkach gospodarki wolnorynkowej i duża ich część nadal korzysta z pomocy społecznej co w konsekwencji przeradza się w zachowania dysfunkcyjne w rodzinie i społeczeństwie, prowadząc do wykluczenia. Poniżej przedstawiono dane oraz mapki prezentujące rozkład wybranych wskaźników kryzysowości, które posłużyły do wyodrębnienia obszaru zdegradowanego.

III.1 Demografia

Analizę problemów społecznych dotykających Gminę Białowieża przedstawiono za pomocą dynamiki zmian w liczbie ludności. Dane statystyczne przedstawiające ilość mieszkańców Gminy na przestrzeni lat 2016 – 2010 przedstawiały ciągły trend spadkowy w poszczególnych jednostkach administracyjnych Gminy (wsiach). Dlatego też dla zobrazowania stanu kryzysowości porównano rok bazowy 2010 do roku końcowego 2016. W celu analitycznym dysponowano pełnym zakresem danych liczbowych dla poszczególnych wsi w Gminie Białowieża.

Gminę Białowieża podobnie jak większość gmin wiejskich w Polsce charakteryzuje systematyczne wyludnianie się społeczeństwa. W porównaniu z rokiem 2010 ubyło aż 161 mieszkańców co stanowi blisko 7% całej populacji Gminy. Największy problem wyludnienia zaobserwowano w miejscowości Białowieża – w porównaniu z 2010 rokiem ubyło aż 115 mieszkańców ze 161 w Gminie (ponad 70%). Wysoki poziom wyludnienia dotyczy również mieszkańców wsi Budy (15 osób, tj. 18,29% mieszkańców) oraz Grudki – 11 osób (tj. 6,01%).

Tabela 2. Dynamika zmian w liczbie ludności Gminy Białowieża w roku 2016r. w porównaniu z rokiem 2010 Ilość Ilość Ilościowy Miejscowość mieszkańców mieszkańców % spadek/wzrost wzrost/spadek 2016r 2010r

Białowieża 1686 1801 -115 -6,39%

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona9 97

Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji gminy Białowieża

Budy 67 82 -15 -18,29%

Czerlonka 86 92 -6 -6,52%

Grudki 172 183 -11 -6,01%

Podcerkwy 3 4 -1 -25,00%

Pogorzelce 55 64 -9 -14,06%

Teremiski 75 79 -4 -5,06%

Zwierzyniec 5 5 0 0,00%

Gmina Białowieża 2149 2310 -161 -6,97%

Źródło Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy w Białowieży

Według tzw. ekonomicznych grup wieku w Gminie Białowieża sytuacja kryzysowa obejmuje wszystkie grupy wiekowe (przedprodukcyjną, produkcyjną i poprodukcyjną). Niekorzystne zjawisko spadku osób w grupach przedprodukcyjnej i produkcyjnej w relacji 2010-2016 rok, odpowiednio (-22,67%) oraz (-11,78%) potęguje fakt ogromnego przyrostu osób w wieku poprodukcyjnym (blisko 20% na przestrzeni 2010-2016). Największy odsetek w 2016 r. stanowią mieszkańcy w wieku produkcyjnym (1251 osób, tj. 58% wszystkich mieszkańców Gminy). Osoby w wieku przedprodukcyjnym stanowiły w całej Gminie około 14% społeczeństwa (307 osób). Trzecią grupę ekonomiczną stanowią osoby w wieku poprodukcyjnym. Na koniec grudnia 2016r. odnotowano 591 osób, stanowiąc aż 28% całej populacji Gminy. Biorąc pod uwagę udział poszczególnych grup wiekowych w ogólnej liczbie ludności możemy stwierdzić iż społeczeństwo Gminy Białowieża jest zdecydowanie starzejące się, regresywne.

Tabela3. Struktura ludności Gminy Białowieża w ujęciu tzw. ekonomicznych grup wieku – stan na grudzień 2016r. Ilościowy % spadek/wzrost Przedział 2010r 2016r wzrost/spadek

Przedprodukcyjny (do 18 r.ż.) 397 307 -90 -22,67%

Produkcyjny (19-65) 1418 1251 -167 -11,78%

Poprodukcyjny ( 65+) 495 591 96 19,39%

Gmina Białowieża 2310 2149 -161 -6,97%

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Białowieża.

III.2 Bezrobocie i ubóstwo

Bezrobocie jest zjawiskiem kryzysu życia społecznego. Osoby bezrobotne to grupa społeczna szczególnie narażona na wykluczenie, wokół której występuje potencjalnie duże zagrożenie patologiami społecznymi.

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona10 98

Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji gminy Białowieża

Sytuację kryzysową w obszarze społecznym bezrobocia zobrazowano przy pomocy wskaźników bezrobocia w Gminie Białowieża:

• Liczba osób bezrobotnych, zarejestrowanych w Powiatowym Urzędzie Pracy w Hajnówce na 100 mieszkańców

Zgodnie z danymi Powiatowego Urzędu Pracy w Hajnówce, według stanu na grudzień 2016r. na terenie Gminy Białowieża zarejestrowanych było 71 bezrobotnych. Szczegółowe dane w tym zakresie przedstawiono poniżej. Analizując dane bezwzględne stwierdza się, iż najwięcej osób bezrobotnych odnotowano w jednostce analitycznej Białowieża Centrum -28 oraz Białowieża Południe – 25 . Urząd Gminy w Białowieży nie dysponuje danymi w zakresie podziału mieszkańców według ekonomicznych grup wiekowych w poszczególnych jednostkach analitycznych. Posiadając dane dla poszczególnych jednostek z uwzględnieniem ogólnej liczby ludności, osoby bezrobotne porównano do liczby ludności ogółem na danym obszarze w przeliczeniu na 100 mieszkańców.

Wskaźnik obrazujący liczbę osób bezrobotnych na 100 mieszkańców przyjmuje wartości od 0,00 do 5,33. Wartość wskaźnika dla Gminy wynosi 3,30. Natężenie sytuacji kryzysowej występuje w jednostkach charakteryzujących się poziomem wskaźnika powyżej wartości 3,30 co ma miejsce w przypadku Białowieża Centrum ze wskaźnikiem 5,33 osób bezrobotnych / 100 mieszkańców oraz Białowieża Południe – 4,22 osoby bezrobotnej/100 mieszkańców.

Tabela 4 Liczba osób bezrobotnych w Gminie Białowieża w przeliczeniu na 100 mieszkańców w 2016r. Ilość mieszkańców Ilość Ilość osób bezrobotnych obszaru bezrobotnych na 100 mieszkańców Gmina Białowieża 2149 71 3,30 Wieś Białowieża, w tym: Białowieża - Centrum 525 28 5,33 Białowieża - Północ 569 18 3,16 Białowieża- Południe 592 25 4,22 Pozostałe wsie Budy 67 0 0,00 Czerlonka 86 0 0,00 Grudki 172 2 1,16 Podcerkwy 3 0 0,00 Pogorzelce 55 0 0,00 Teremiski 75 0 0,00 Zwierzyniec 5 0 0,00 Źródło Opracowanie własne na podstawie danych PUP w Hajnówce oraz Urzędu Gminy w Białowieży

Rysunek 2. Rozkład wskaźnika liczby osób bezrobotnych w roku 2016 na 100 mieszkańców w Gminie Białowieża

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona11 99

Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji gminy Białowieża

Sytuację kryzysową w obszarze społecznym bezrobocia i ubóstwa zobrazowano również przy pomocy wskaźników pomocy społecznej w Gminie Białowieża:

• Liczba osób otrzymujących wsparcie z GOPS w 2016 roku na 100 mieszkańców

• Liczba osób otrzymujących wsparcie z GOPS z tytułu bezrobocia w 2016 roku na 100 mieszkańców

• Liczba osób otrzymujących wsparcie z GOPS z tytułu ubóstwa w 2016 roku na 100 mieszkańców

• Liczba rodzin pobierająca świadczenie wychowawcze na pierwsze dziecko w ramach programu rządowego „Rodzina 500+” na 100 mieszkańców.

Jak wynika z danych Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Białowieży liczba osób objętych pomocą społeczną na przestrzeni lat 2010-2016 miała tendencję spadkową. Poniższa tabela obrazuje ilościowy rozkład osób korzystających z pomocy społecznej oraz powody jej przyznawania w okresie czasowym 2010-2016.

Tabela 5 Ilościowy rozkład beneficjentów pomocy społecznej i powody jej przyznawania w Gminie Białowieża na przestrzeni lat 2010-2016 Rok Powód przyznania pomocy

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona12 100

Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji gminy Białowieża

Ilość osób (liczby oznaczają ilość osób objętych pomocą) korzystające z różnych ubóstwo bezrobocie niepełno długotrwała bezradność w alkoholizm form lub ciężka sprawach sprawność wsparcia choroba opiekuńczo- udzielanych wych. i przez GOSP prowadzenia gosp. dom.

2010 260 193 162 27 40 24 71

2011 234 150 150 26 31 24 35

2012 281 163 157 11 19 22 38

2013 278 75 139 10 19 0 36

2014 292 177 184 35 40 6 40

2015 230 57 134 31 19 2 28

2016 209 63 128 4 14 0 0

Źródło Opracowanie własne na podstawie danych z GOPS w Białowieży

Liczba osób korzystających ze świadczeń pomocy społecznej przeliczona na 100 mieszkańców mówi o skali tego zjawiska i obrazuje sytuację materialno-bytową ludności danego obszaru. W 2016r w Gminie Białowieża ze wsparcia GOPS korzystało łącznie 209 osób z 2149 ogółu mieszkańców, co stanowi 9,7%. Wskaźnik dla Gminy wyniósł 9,73 na 100 mieszkańców. Natężenie sytuacji kryzysowej ma miejsce gdzie wskaźnik charakteryzuje się poziomem wyższym od 9,73 co ma miejsce w jednostce Białowieża Centrum Białowieża Południe, Budy, Czerlonka oraz Grudki. Analizując obszary w jakich GOPS przyznawał pomoc beneficjentom niewątpliwie w każdym aspekcie zauważalna jest tendencja spadkowa. Na uwagę jednak zasługuje w dalszym ciągu bardzo wysoki poziom osób korzystających z pomocy społecznej ze względu na bezrobocie (w 2016 roku 128 osób korzystało z pomocy społecznej ze względu na bezrobocie na 209 wszystkich beneficjentów GOPS, stanowiąc ponad 61%). Obok bezrobocia niemniej istotnym problemem jest poziom ubóstwa który zmniejsza się wśród osób objętych wsparciem lecz w dalszym ciągu jest to relatywnie wysoki (w 2016 roku 63 osoby korzystały z pomocy społecznej ze względu na ubóstwo na 209 wszystkich beneficjentów GOPSu co daje wynik 30%). Dlatego też dalszej szczegółowiej analizie poddano te dwa obszary. Wskaźnik obrazujący poziom kryzysowości dotyczący ilości osób korzystających ze wsparcia GOPS ze względu na ubóstwo w 2016r przyjął średnią dla gminy 2,93 osoby/100 mieszkańców. O sytuacji kryzysowej w tym aspekcie mówimy w przypadku przekroczenia średniej gminnej, co ma miejsce w przypadku jednostek Białowieża Centrum oraz Budy, Czerlonka i Grudki. Kolejny problem gminie Białowieża to ilość osób wsparta przez pomoc społeczną ze względu na bezrobocie. Wskaźnik ilości beneficjentów GOPS ze względu na bezrobocie na 100 mieszkańców w Gminie Białowieża przyjmuje wartość 5,96 osoby. Obszarami kryzysowymi charakteryzującymi się wyższym niż średnia gminna wskaźnikiem są: Białowieża Centrum, Białowieża Południe oraz Czerlonka i Grudki.

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona13 101

Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji gminy Białowieża

Tabela 6 Ilość osób w Gminie Białowieża korzystająca ze świadczeń pomocy społecznej na 100 mieszkańców – stan na grudzień 2016r.

Ilość Ilość

beneficjentów beneficjentów

ść Ilość GOPS ze wzgl. GOPS ze wzgl.

Inne Ilo beneficjentów na ubóstwo na na bezrobocie

Liczba

Ubóstwo

Bezrobocie GOPS na 100 100 na 100

mieszkańców

GOPS ogółemGOPS beneficjentów mieszkańców mieszkańców mieszkańców Gmina Białowieża 2149 209 63 128 27 9,73 2,93 5,96 Białowieża, w tym: Białowieża - Centrum 525 55 19 34 11 10,48 3,62 6,48 Białowieża - Północ 569 49 15 27 7 8,61 2,64 4,75 Białowieża- Południe 592 57 10 41 6 9,63 1,69 6,93 Pozostałe wsie 48 19 26 3 Budy 67 10 5 3 2 14,93 7,46 4,48 Czerlonka 86 15 7 8 0 17,44 8,14 9,30 Grudki 172 19 7 11 1 11,05 4,07 6,40 Podcerkwy 3 0 0 0 0 0,00 0,00 0,00 Pogorzelce 55 1 0 1 0 1,82 0,00 1,82 Teremiski 75 3 0 3 0 4,00 0,00 4,00 Zwierzyniec 5 0 0 0 0 0,00 0,00 0,00 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Białowieża oraz GOPS w Białowieży

Rysunek 3 Rozkład wskaźnika ogólnej liczby osób objętych wsparciem GOPS w roku 2016 na 100 mieszkańców w Gminie Białowieża

Źródło Opracowanie własne

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona14 102

Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji gminy Białowieża

Rysunek 4. Rozkład wskaźnika liczby osób objętych wsparciem GOPS ze względu na bezrobocie w roku 2016 na 100 mieszkańców w Gminie Białowieża

Źródło Opracowanie własne

Rysunek 5. Rozkład wskaźnika liczby osób objętych wsparciem GOPS ze względu na ubóstwo w roku 2016 na 100 mieszkańców w Gminie Białowieża

Źródło Opracowanie własne

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona15 103

Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji gminy Białowieża

Adekwatną daną obrazującą poziom zubożenia społeczeństwa jest liczba rodzin pobierająca świadczenie wychowawcze na pierwsze dziecko w ramach programu rządowego „Rodzina 500+”. Zgodnie z zasadami przyznawania świadczenia możliwość uzyskania go na pierwsze dziecko występuje w przypadku niskiego dochodu rodziny (w przeliczeniu na osobę nie przekracza 800 zł, a w przypadku kiedy przynajmniej jedno z dzieci jest osobą niepełnosprawną - nie przekracza 1 200 zł).

Zgodnie z danymi GOPS w Białowieży na terenie gminy na koniec 2016 r. łącznie 57 rodzin pobierało świadczenie wychowawcze na pierwsze dziecko ze względu na niski poziom dochodów, co stanowi 42% wszystkich świadczeń „500+” (137 wniosków). Największe natężenie sytuacji kryzysowej zaobserwowano w miejscowości Białowieża gdzie aż 45 z 57 rodzin w Gminie objęta jest pomocą programu „500+” ze względu na niskie dochody.

Tabela 7 Liczba rodzin pobierająca świadczenie wychowawcze w ramach rządowego programu „Rodzina 500+” w Gminie Białowieża Miejscowość Świadczenie „500+” na 1-sze Świadczenie "500+" na 2-gie dziecko i kolejne dziecko

Białowieża 45 65

Budy 3 5

Czerlonka 3 3

Grudki 4 5

Podcerkwy 1 0

Pogorzelce 1 0

Teremiski 0 3

Zwierzyniec 0 0

57 81 Razem 138

Źródło Opracowanie własne na podstawie danych GOPS w Białowieży

Wskaźnik obrazujący liczbę rodzin pobierającą świadczenie wychowawcze na pierwsze dziecko w ramach programu rządowego „Rodzina 500+” na 100 mieszkańców w gminie Białowieża przyjmuje wartości od 0,00 do 33,33. Wartość wskaźnika dla gminy wynosi 2,65. Natężenie sytuacji kryzysowej występuje w jednostkach charakteryzujących się poziomem wskaźnika powyżej wartości 2,65 co ma miejsce w przypadku obszaru Białowieża Centrum, Budy, Czerlonka oraz Podcerkwy.

Tabela 8 Liczba rodzin pobierająca świadczenie wychowawcze na pierwsze dziecko w ramach programu rządowego „Rodzina 500+” na 100 mieszkańców.

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona16 104

Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji gminy Białowieża

Ilość rodzin pobierająca świadczenie "500+" na pierwsze dziecko ze względu na niskie dochody na 100 mieszkańców Gmina Białowieża 2,65 Wieś Białowieża, w tym: Białowieża - Centrum 4,19 Białowieża - Północ 1,93 Białowieża- Południe 2,03 Pozostałe wsie Budy 4,48 Czerlonka 3,49 Grudki 2,33 Podcerkwy 33,33 Pogorzelce 1,82 Teremiski 0,00 Zwierzyniec 0,00 Źródło Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Białowieża oraz GOPS w Białowieży. Rozkład przestrzenny wskaźnika liczby rodzin pobierających świadczenie wychowawcze na pierwsze dziecko w ramach programu rządowego „Rodzina 500+” na 100 mieszkańców w Gminie Białowieża prezentuje poniższa mapa.

Rysunek 6. Rozkład przestrzenny wskaźnika liczby rodzin pobierających świadczenie wychowawcze na pierwsze dziecko w ramach programu rządowego „Rodzina 500+” na 100 mieszkańców w Gminie Białowieża.

Źródło Opracowanie własne

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona17 105

Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji gminy Białowieża

III.3 Bezpieczeństwo

Poczucie bezpieczeństwa to jedno z podstawowych kryteriów oceny obszaru, w którym żyjemy, pracujemy i spędzamy czas.

Przestępczość stanowi jeden z ważniejszych czynników wpływających na jakość życia mieszkańców. Jak wynika z danych Komendy Powiatowej Policji w Hajnówce w 2016 r. na terenie Gminy odnotowano 174 interwencje policji z czego 31 dotyczyło przestępstw, 106 – wykroczeń i 37 – interwencje związane z przemocą.

W celu wyznaczenia obszaru zdegradowanego wykorzystano wskaźnik:

• Ilość interwencji policji ogółem (przestępstw, wykroczeń oraz interwencji związanych z przemocą) w 2016 r., na 100 mieszkańców

• Ilość przestępstw w gminie Białowieża w 2016r. na 100 mieszkańców

• Ilość wykroczeń w Gminie Białowieża w 2016r. na 100 mieszkańców

• Ilość interwencji policji związanych z przemocą w 2016r. w Gminie Białowieża na 100 mieszkańców.

Główną przyczyną interwencji, szczególnie domowych są nieporozumienia rodzinne, często spowodowane bezrobociem i trudną sytuacją materialną rodzin, nadużywaniem alkoholu oraz stosowaniem przemocy fizycznej i psychicznej wobec członków rodzin. Ich sprawcami w większości są będącym pod wpływem alkoholu mężczyźni. Natomiast interwencje w miejscach publicznych dotyczą osób, które swoim zachowaniem zakłócają spokój i porządek publiczny lub spoczynek bądź dopuszczają się nieobyczajnych wybryków.

Rozkład przestrzenny interwencji policji na terenie Gminy Białowieża w 2016r. przedstawia się następująco.

Tabela 9 Liczba ogółu interwencji policji na terenie Gminy Białowieża w 2016r. na 100 mieszkańców

Ilość Ilość Ilość interwencji interwencji interwencji policji ogółem Ilość Ilość zw. z policji (przestępstwa, przestępstw wykroczeń przemocą na (ogółem) na

z przemocą

Wykroczenia Przestępstwa wykroczenia, na 100 na 100 100 100

Liczba mieszkańców

Interwencje związane przemoc) mieszkańców mieszkańców mieszkańców mieszkańców Gmina Białowieża 2149 31 106 37 174 1,44 4,93 1,72 8,10 Wieś Białowieża, w tym: Białowieża - Centrum 525 8 44 11 63 1,52 8,38 2,10 12,00 Białowieża - Północ 569 4 6 4 14 0,70 1,05 0,70 2,46 Białowieża- Południe 592 7 47 7 61 1,18 7,94 1,18 10,30 Pozostałe wsie 12 9 15 36 Budy 67 1 1 0,00 1,49 0,00 1,49 Czerlonka 86 2 2 2,33 0,00 0,00 2,33 Grudki 172 5 3 8 16 2,91 1,74 4,65 9,30

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona18 106

Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji gminy Białowieża

Podcerkwy 3 0 0,00 0,00 0,00 0,00 Pogorzelce 55 1 1 2 1,82 1,82 0,00 3,64 Teremiski 75 4 4 7 15 5,33 5,33 9,33 20,00 Zwierzyniec 5 0 0,00 0,00 0,00 0,00 Źródło Opracowanie własne na podstawie danych KPP w Hajnówce Rozkład przestrzenny przestępczości i wykroczeń w Gminie Białowieża zaprezentowano za pomocą 4 wskaźników: ilości interwencji policji na 100 mieszkańców, ilości przestępstw na 100 mieszkańców ilość wykroczeń na 100 mieszkańców oraz ilość interwencji policji ze względu na przemoc na 100 mieszkańców. Średnie wartości poszczególnych wskaźników dla gminy Białowieża wynosiły odpowiednio:

- dla wskaźnika ilości interwencji policji na 100 mieszkańców- 8,10/100

- dla wskaźnika ilości przestępstw na 100 mieszkańców – 1,44 / 100

- dla wskaźnika ilości wykroczeń na 100 mieszkańców – 4,93/ 100

- dla wskaźnika ilość interwencji policji ze względu na przemoc na 100 mieszkańców – 1,72/100

Natężenie sytuacji kryzysowej występuje w jednostkach charakteryzujących się poziomem wyższym niż średnia gminna dla wszystkich 4 wskaźników obrazujących poziom bezpieczeństwa co ma miejsce w przypadku obszaru Białowieża Centrum oraz m. Teremiski.

Rysunek 7 Rozkład przestrzenny wskaźnika ogólnej ilości interwencji policji w 2016r. w Gminie Białowieża na 100 mieszkańców

Źródło Opracowanie własne

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona19 107

Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji gminy Białowieża

Rysunek 8 Rozkład przestrzenny wskaźnika przestępstw w 2016r. w Gminie Białowieża na 100 mieszkańców

Źródło Opracowanie własne

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona20 108

Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji gminy Białowieża

Rysunek 9 Rozkład przestrzenny wskaźnika wykroczeń w 2016r. w Gminie Białowieża na 100 mieszkańców

Źródło Opracowanie własne

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona21 109

Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji gminy Białowieża

Rysunek 10 Rozkład przestrzenny wskaźnika interwencji policji ze względu na przemoc w 2016r. w Gminie Białowieża na 100 mieszkańców

Źródło Opracowanie własne

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona22 110

Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji gminy Białowieża

III.4 Poziom edukacji

Jakość kapitału społecznego oraz stany kryzysowe w tej materii możemy zobrazować miarą edukacji społeczeństwa, rozumianą, jako poziom wykształcenia mieszkańców oraz ich potencjał intelektualny. Jest to niezbędny filar budowania wykształconego społeczeństwa, zdolnego do podejmowania pracy zarobkowej oraz wpływania na rozwój Gminy. Kształcenie na poziomie przedszkolnym, szkoły podstawowej i gimnazjum w Gminie Białowieża zapewnia Zespół Szkolno- Przedszkolny w Białowieży.

Poniżej przeanalizowano zmianę liczby uczniów Publicznego Gimnazjum w Białowieży w poszczególnych latach.

Tabela10 Ilość uczniów Gimnazjum w Białowieży w latach 2010- 2017 Rok szkolny Ilość uczniów w Gimnazjum

2010/2011 82 uczniów

2011/2012 72 uczniów

2012/2013 68 uczniów

2013/2014 52 uczniów

2014/2015 51 uczniów

2015/2016 50 uczniów

2016/2017 40 uczniów

Źródło: Zespół Szkolno-Przedszkolny w Białowieży

Z przedstawionych danych wynika iż rokrocznie na przestrzeni ostatnich lat obserwowany jest spadek liczby uczniów spowodowany złą sytuacją demograficzną oraz społeczno-gospodarczą w gminie (starzenie się społeczeństwa, migracja ludności do większych aglomeracji miejskich, brak perspektyw). Porównując lata 2010 i 2016 spadek ten osiągnął wartość ponad 50%. Analiza liczby uczniów gimnazjalnych w kolejnych latach pokazuje iż będzie ona systematycznie spadała do wartości „0” jako wynik wprowadzonej we wrześniu 2017 roku reformy edukacji zakładającej likwidację gimnazjów na rzecz wydłużenia edukacji w szkołach podstawowych i średnich. W związku z tym naboru do klas I gimnazjum w roku szkolnym 2017/2018 nie było. Niemniej jednak czynnik wprowadzenia reformy edukacji w niniejszym opracowaniu nie miał wpływu na analizę ilości uczniów w gimnazjum gdyż poziom edukacji w Gminie Białowieża przeprowadzono badając wyniki egzaminów gimnazjalnych w latach 2016 i 2017 (sprzed reformy).

Poniżej dokonano zobrazowania rozkładu przestrzennego wskaźnika poziomu edukacji, rozumianego, jako % średni wynik egzaminu gimnazjalnego z 2016 r. i 2017r. z poszczególnych przedmiotów (j. polski historia, wos, matematyka, przedmioty przyrodnicze, j. angielski podstawowy j. angielski

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona23 111

Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji gminy Białowieża

rozszerzony, j. rosyjski) w podziale na jednostki referencyjne. Przy analizie dysponowano pełnym zakresem danych.

Wskaźnik obrazujący średni % wynik egzaminu gimnazjalnego w 2016 i 2017r. przyjmuje wartości od 36,88 w jednostce Białowieża Centrum do 80 w m. Pogorzelce . Wartość średniego wskaźnika dla gminy wynosi 47,02. Natężenie sytuacji kryzysowej występuje w jednostkach charakteryzujących się poziomem wskaźnika poniżej wartości 47,02, co ma miejsce w przypadku Białowieży Centrum, Białowieży Południe, oraz m. Grudki i Teremiski. W jednostkach Zwierzyniec, Podcerkwy zjawisko nie występuje gdyż żadne z dzieci zamieszkujących te miejscowości w latach 2016-2017 nie kończyło gimnazjum.

Tabela 11 Średni wynik egzaminu gimnazjalnego w Publicznym Gimnazjum w Białowieży w latach 2016 i 2017

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona24 112

Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji gminy Białowieża

Rysunek 11 Rozkład wskaźnika wyników egzaminu gimnazjalnego w 2016 r i 2017 r . na terenie gminy Białowieża.

Źródło Opracowanie własne

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona25 113

Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji gminy Białowieża

III.5 Aktywność społeczna

Aktywność społeczności lokalnej może mieć istotny wpływ na zmiany zachodzące w ich otoczeniu. Jednym z przejawów aktywności mieszkańców jest uczestnictwo w życiu publicznym. Niska aktywność mieszkańców sprzyja rozluźnieniu wewnętrznych więzi społecznych i braku poczucia wspólnoty lokalnej, co doprowadza do marginalizowania grup społecznych w gorszym położeniu i wykluczaniu ich z nurtu życia społecznego gminy. Ze względu na cele diagnozy (wytypowanie obszarów zdegradowanych wymagających rewitalizacji) istotne jest wskazanie miejsc o najniższych wartościach omawianego wskaźnika w celu pobudzenia aktywności mieszkańców na etapie wdrażania programu rewitalizacji.

Analizując ten wskaźnik badaniom poddano poziom czytelnictwa w gminie Białowieża na podstawie danych przekazanych przez Gminną Bibliotekę w Białowieży. Analiza czytelnictwa w poszczególnych jednostkach pozwoliła wskazać obszary Gminy, w których wskaźnik aktywności mieszkańców w życiu publicznym, mierzony ilością czytelników w 2016 roku, był poniżej średniej dla gminy.

Tabela 12 Ilość czytelników w Gminie Białowieża w 2016 r. Ilość mieszkańców Ilość czytelników na obszaru Ilość czytelników 100 mieszkańców Gmina Białowieża 2149 255 11,87 Wieś Białowieża, w tym: Białowieża - Centrum 525 62 11,81 Białowieża - Północ 569 91 15,99 Białowieża- Południe 592 83 14,02 Pozostałe wsie Budy 67 2 2,99 Czerlonka 86 3 3,49 Grudki 172 12 6,98 Podcerkwy 3 0 0,00 Pogorzelce 55 1 1,82 Teremiski 75 1 1,33 Zwierzyniec 5 0 0,00 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Gminnej Biblioteki Publicznej w Białowieży

Wskaźnik obrazujący liczbę czytelników w Gminie Białowieża w przeliczeniu na 100 mieszkańców przyjmuje wartości od 0 do 15,99. Wartość wskaźnika dla gminy wynosi 11,87. Natężenie sytuacji kryzysowej rozumiane jako niski poziom czytelnictwa występuje w jednostkach charakteryzujących się poziomem wskaźnika poniżej 11,87 co ma miejsce w przypadku m. Zwierzyniec, Podcerkwy, Teremiski, Pogorzelce, Budy, Czerlonka, Grudki oraz Białowieża Centrum.

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona26 114

Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji gminy Białowieża

Rysunek 12 Rozkład przestrzenny wskaźnika liczby czytelników w Gminie Białowieża w przeliczeniu na 100 mieszkańców w 2016r.

Źródło Opracowanie własne

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona27 115

Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji gminy Białowieża

IV. Diagnoza zjawisk kryzysowych w sferze gospodarczej

Stan kryzysowy danej jednostki może wynikać również z niskiego poziomu przedsiębiorczości. Dobrze rozwinięta sfera działalności gospodarczej zależy głównie od potencjału kapitału ludzkiego w zakresie prowadzenia działalności indywidualnej, ale także jest wypadkową takich zmiennych jak lokalizacja czy wsparcie władz gminy w sferze rozwoju przedsiębiorczości lokalnej.

Poniżej dokonano analizy rozkładu przestrzennego poziomu przedsiębiorczości, rozumianego, jako wskaźnik liczby przedsiębiorstw na 100 mieszkańców. Wskaźnik obrazujący poziom przedsiębiorczości rozumiany, jako liczba działających przedsiębiorstw na 100 mieszkańców przyjmuje wartości od 0 w m. Podcerkwy Zwierzyniec i Budy do 12 w m. Teremiski. Wartość wskaźnika dla gminy wynosi 4,98. Natężenie sytuacji kryzysowej występuje w jednostkach charakteryzujących się poziomem wskaźnika poniżej wartości 4,98 co ma miejsce w przypadku miejscowości Budy, Podcerkwy, Zwierzyniec, Czerlonka, Grudki, Pogorzelce oraz Białowieża Południe.

Badając Gminę w aspekcie przedsiębiorczości jako wskaźnik obrazujący sytuację gospodarczą zaproponowano liczbę wyrejestrowanych podmiotów gospodarczych na 100 mieszkańców. Analiza oceny klimatu aktywności gospodarczej poszczególnych jednostek umożliwia rozpoznanie czy mieszkańcy są aktywni gospodarczo oraz czy potrafią sobie poradzić z konkurencją oraz trudnościami na rynku pracy. W świetle zebranych danych, w listopadzie 2017r. przeciętna liczba wyrejestrowanych podmiotów gospodarczych przypadająca na 100 mieszkańców w gminie wyniosła 2,89. W wartościach bezwzględnych liczba wyrejestrowanych podmiotów gospodarczych na terenie gminy wyniosła ogółem 62, w tym w m. Białowieża – 51 podmiotów. Sytuacja kryzysowa dotyczy obszarów charakteryzujących się wskaźnikiem wyższym niż 2,89. Ma to miejsce w przypadku obszaru Białowieża Centrum, Białowieża Południe oraz m. Grudki.

Tabela 13 Poziom przedsiębiorczości w Gminie Białowieża w przeliczeniu na 100 mieszkańców.

Ilość Ilość zarejestrowanych wyrejestrowanych

działaln. gosp. na działaln. gosp. na

ności ności gosp. l l 100 mieszkańców 100 mieszkańców

Ilość Ilość mieszkańców obszaru Ilość zarejestrowanych działa gospodarczych(CEI DG, KRS) Ilość wyrejestrowanych działa Gmina Białowieża 2149 107 62 4,98 2,89

Wieś Białowieża, w tym: Białowieża - Centrum 525 28 19 5,33 3,62 Białowieża - Północ 569 29 13 5,10 2,28 Białowieża- Południe 592 28 19 4,73 3,21 Pozostałe wsie Budy 67 0 0 0,00 0,00 Czerlonka 86 4 1 4,65 1,16 Grudki 172 8 7 4,65 4,07 Podcerkwy 3 0 0,00 0,00 Pogorzelce 55 1 1 1,82 1,82 Teremiski 75 9 2 12,00 2,67 Zwierzyniec 5 0 0 0,00 0,00 Źródło: Opracowanie własne na podstawie bazy danych CEIDG oraz KRS

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona28 116

Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji gminy Białowieża

Rysunek 13 Rozkład przestrzenny wskaźnika liczby działających przedsiębiorstw w Gminie Białowieża na 100 mieszkańców w listopadzie 2017r.

Źródło Opracowanie własne

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona29 117

Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji gminy Białowieża

Rysunek 14 Rozkład przestrzenny wskaźnika liczby wyrejestrowanych przedsiębiorstw w Gminie Białowieża na 100 mieszkańców w listopadzie 2017r.

Źródło Opracowanie własne

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona30 118

Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji gminy Białowieża

V. Diagnoza zjawisk kryzysowych w sferze środowiskowej

W ramach diagnozy zjawisk kryzysowych w sferze środowiskowej przeanalizowano istniejące zasoby mieszkaniowe w Gminie pod kątem stosowanego systemu grzewczego i jego potencjalnego negatywnego wpływu na środowisko.

Koncentracja budynków, w których system grzewczy oparty jest o tradycyjne piece na paliwo stałe stanowi wyraźne zagrożenie w postaci tzw. niskiej emisji wynikającej ze spalania niskoenergetycznego węgla oraz drewna. Jak wynika z Planu Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białowieża emisja CO2 występująca na terenie gminy Białowieża z energii cieplnej używanej do ogrzania budynków stanowi blisko 36% całkowitej emisji CO2 w Gminie.2 Stan kryzysowy potęguje fakt iż wiele budynków nie spełnia norm energooszczędności i w dalszym ciągu wymaga gruntownej termomodernizacji.

Wskaźnik obrazujący koncentrację budynków mieszkalnych opalanych tradycyjnym sposobem ogrzewania (drewno, węgiel) na 100 mieszkańców przyjmuje wartości od 27,91 do 64,18.

Średnia wartość wskaźnika dla Gminy wynosi 46,77 budynku/100 mieszkańców. Natężenie sytuacji kryzysowej (rozumianej jako liczba budynków z tradycyjnym kotłem grzewczym węglowo-drzewnym) występuje w jednostkach charakteryzujących się poziomem wskaźnika powyżej wartości 46,77 co ma miejsce w przypadku jednostek: Białowieża Centrum, Białowieża Południe Budy, Pogorzelce, Teremiski.

Tabela 14 Liczba budynków mieszkalnych (domów) w Gminie Białowieża opalana paliwem stałym na 100 mieszkańców- stan na listopad 2017r.

Rysunek 15 Rozkład przestrzenny wskaźnika liczby budynków mieszkalnych (domów) w Gminie Białowieża opalanych paliwem stałym na 100 mieszkańców

2 Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białowieża, Białowieża, lipiec 2015, s.5

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona31 119

Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji gminy Białowieża

Źródło Opracowanie własne

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona32 120

Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji gminy Białowieża

VI. Diagnoza zjawisk kryzysowych w sferze przestrzenno-funkcjonalnej

Informacje ogólne o Gminie Białowieża

Białowieża jest jedną z 7 gmin wiejskich wchodzących w skład powiatu hajnowskiego. Położona jest we wschodniej części województwa podlaskiego.

Położenie Gminy Białowieża na tle powiatu hajnowskiego i woj. podlaskiego, źródło http://region.e- podlasie.pl

W skład Gminy wchodzą następujące wsie: Białowieża, Budy, Czerlonka, Grudki, Podcerkwy, Pogorzelce, Przewłoka (wieś obecnie wyludniona), Teremiski, Zwierzyniec.

Powierzchnia gminy wynosi 203 km2, co plasuje ją w gronie średnich gmin w powiecie. Na koniec 2016 r. w gminie zamieszkiwało 2 149 osób, co stanowiło nieco ponad 5% ludności powiatu i 0,2% ludności województwa. Charakteryzuje się ona jednym z najniższych wskaźników zaludnienia zarówno w powiecie, jak i w województwie (12 osób na km2 wobec 29 – w powiecie i 59 – w województwie).

Gmina położona jest w całości na obszarze Puszczy Białowieskiej, która stanowi rozległy kompleks leśny zlokalizowany po obu stronach granicy Polski i Białorusi. Ponad 87% powierzchni gminy zajmują lasy (najwyższy odsetek w województwie), co determinuje charakter gminy i rodzaj prowadzonej w niej działalności.

W listopadzie 2017r. w gminie zarejestrowanych było 107 podmiotów. Najwięcej podmiotów działa w sekcjach: rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo (około 27%), działalność usługowa komunalna, społeczna i indywidualna, pozostała (nieco ponad 14%) oraz hotele i restauracje (niecałe 11%). Ze względu na łatwość pozyskiwania surowca, w gminie rozwija się produkcja wyrobów z drewna.

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona33 121

Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji gminy Białowieża

Poziom wyposażenia w podstawowe urządzenia infrastruktury komunalnej w dużej mierze wpływa na ogólny komfort życia mieszkańców. W tym względzie sytuacja w Gminie Białowieża w roku 2016 przedstawiała się następująco: 99,7% budynków mieszkalnych w gminie Białowieża podłączonych było do wodociągów, a jedynie 68,1% - do kanalizacji. W tym aspekcie możemy mówić o sytuacji kryzysowej Gminy w zakresie dostępu mieszkańców do instalacji kanalizacyjnej. Niemniej jednak jest ona lepsza od poziomu skanalizowania mieszkań w powiecie hajnowskim (46,7%) i woj. Podlaskim (38,8%).

Tabela 15 Budynki mieszkalne w Gminie Białowieża podłączone do infrastruktury technicznej (wodnokanalizacyjnej) – w % ogółu budynków mieszkalnych – stan na 2016r. Instalacja wodociągowa Instalacja kanalizacyjna

[%] [%]

PODLASKIE 82,3 38,8

Powiat hajnowski 90,2 46,7

Gmina Białowieża 99,7 68,1

Źródło BDL GUS

Białowieża jest jedną z najbardziej atrakcyjnych turystycznie gmin województwa. Dzieje się tak za sprawą unikalnego w skali światowej obiektu, jakim jest Białowieski Park Narodowy. Obszary o szczególnych walorach przyrodniczych prawnie chronione w gminie stanowią prawie 94% powierzchni. Na jej terenie znajduje się 545 pomników przyrody, tj. prawie połowa wszystkich pomników w powiecie.

Siedzibą Gminy i jednocześnie największym ośrodkiem życia społeczno – gospodarczo-kulturalnego jest wieś Białowieża. Na koniec 2016 roku zamieszkiwało ją ponad 3/4 wszystkich mieszkańców Gminy (1 686 mieszkańców z 2149 wszystkich mieszkańców). Cztery km od miejscowości znajduje się pieszo- rowerowe polsko-białoruskie przejście graniczne w Grudkach.

We wsi znajdują się: - siedziba Urzędu Gminy Białowieża wraz z jednostkami podległymi - siedziba Białowieskiego Parku Narodowego - Muzeum Przyrodniczo-Leśne BPN - Białowieska Stacja Geobotaniczna Uniwersytetu Warszawskiego, - Instytut Biologii Ssaków Polskiej Akademii Nauk - Europejskie Centrum Lasów Naturalnych Instytutu Badawczego Leśnictwa - Zespół Szkolno - Przedszkolny - Parafia Rzymskokatolicka pw. Świętej Teresy od Dzieciątka Jezus - Parafia Prawosławna pw. Świętego Mikołaja - Kościół Chrześcijan Baptystów Zbór w Białowieży - Placówka Straży Granicznej - Posterunek Policji - Białowieski Ośrodek Kultury oraz Gminna Biblioteka Publiczna - stacja paliw

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona34 122

Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji gminy Białowieża

- bogata baza gastronomiczno-noclegowa (restauracje, bary, hotele, pensjonaty, apartamenty, pokoje gościnne, gospodarstwa agroturystyczne, pole namiotowe, kamping). - ośrodek zdrowia - sklepy wielobranżowe i punkty usługowe.

Najstarsze ślady obecności człowieka w okolicach Białowieży pochodzą z neolitu, mają więc około 5 tysięcy lat. Pierwsze wzmianki dotyczące nowożytnego osadnictwa w Białowieży pochodzą z roku 1639, gdy istniał tu folwark i dwór królewski króla Władysława IV Wazy.

Do czynników kryzysowych w sferze przestrzenno - funkcjonalnej zaliczyć można takie zjawiska, jak: niewystarczające wyposażenie w infrastrukturę techniczną i społeczną lub jej zły stan techniczny, brak dostępu do podstawowych usług lub ich niska jakość, niedostosowanie rozwiązań urbanistycznych do zmieniających się funkcji obszaru, niski poziom obsługi komunikacyjnej, niedobór lub niska jakość terenów publicznych.

Gmina posiada niezwykle bogate dziedzictwo kulturowe w postaci licznych obiektów architektonicznych, zachowanych historycznie układach osady oraz krajobrazu. Ze względu na walory gminy i jej silnie turystyczny charakter do analizy przyjęto wskaźnik obrazujący liczbę zabytków wpisanych do Wojewódzkiej Ewidencji Zabytków.

Tabela 16 Zabytki w Gminie Białowieża wpisane do Wojewódzkiej Ewidencji Zabytków Gmina Adres Białowieża część układu osady, XVI-XIX w. ul. gen. Waszkiewicza Białowieża (obecnie Stoczek) kościół par. p.w. św. Teresy od Dzieciątka Jezus Białowieża ul. gen. Waszkiewicza plebania katolicka Białowieża cmentarz przykościelny p.w. św. Teresy od Dzieciątka Jezus Białowieża ul. Sportowa nr 3 cerkiew prawosławna parafialna p.w. św. Mikołaja Cudotwórcy Białowieża dom duchowieństwa prawosławnego cerkiew greko-katolicka, ob. prawosławna cmentarna p.w. śś. Białowieża Cyryla i Metodego Białowieża ul. Zaułek Rudników nr 14 dom, ob. modlitewny Polskiego Kościoła Chrześcijan Baptystów Białowieża ul. Sportowa kapliczka prawosławna Białowieża cmentarz parafii prawosławnej, rzymskokatolickiej i baptystów Białowieża cmentarz wojenny- miejsce straceń Białowieża cmentarz żołnierzy z I wojny św. Białowieża ul. Podolany cmentarz- zbiorowa mogiła z 2 wojny światowej Białowieża dom hofmarszalski w zespole pałacowym Białowieża dom jegierski nr 2/3 w zespole pałacowym Białowieża dom szoferów w zespole pałacowym Białowieża dom, tzw. mały dom jegierski Białowieża d. leśniczówka w zespole pałacowym ul. Parkowa Białowieża młyn w zespole pałacowym Białowieża d. stajnie i powozownia w zespole pałacowym Białowieża magazyn w zespole pałacowym Białowieża d. łaźnia w zespole pałacowym Białowieża brama wjazdowa do parku pałacowego

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona35 123

Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji gminy Białowieża

Białowieża budynek bramy w zespole pałacowym Białowieża dom mieszkalny nr 9 w zespole pałacowym Białowieża park pałacowy Białowieża budynek Zarządu Puszczy Białowieskiej Białowieża magazyn Białowieża internat męski gimnazjum leśnego, ob.. Dom mieszkalny nr 4 Białowieża stolarnia, następnie garaż nr 4a Białowieża stróżówka, ob. dom mieszkalny nr 4a Białowieża stołówka nr 4a Białowieża dom urzędniczy nr 7 Białowieża dom urzędniczy nr 8 Białowieża ul. Park Dyrekcyjny dom urzędniczy nr 10 Białowieża dom urzędniczy nr 11 Białowieża dom urzędniczy nr 12 Białowieża dom urzędniczy nr 13 Białowieża dom mieszkalny nr 14 Białowieża dom urzędniczy nr 15 Białowieża dom urzędniczy nr 19 Białowieża dom mieszkalny nr 21 Białowieża park dyrekcyjny Białowieża zespół budynków Białowieża Towarowa Białowieża Stacja Białowieża Towarowa dworzec kolejowy PKP Białowieża Towarowa Białowieża wieża w zespole stacji Białowieża Towarowa przepompownia wody w zespole budynków stacji Białowieża Białowieża Stacja Białowieża Towarowa Towarowa budynek magazynowy w zespole budynków stacji Białowieża Białowieża Stacja Białowieża Towarowa Towarowa budynek magazynowy (po zachodniej stronie budynku dworca) Białowieża Stacja Białowieża Towarowa magazyn w zespole budynków stacji Białowieża Towarowa budynek mieszkalny przy przepompowni wody w zespole Białowieża Stacja Białowieża Towarowa budynków Białowieża Towarowa Białowieża Stacja Białowieża Towarowa dom nr 4 w zespole budynków stacji Białowieża Towarowa Białowieża Stacja Białowieża Towarowa dom nr 7 w zespole budynków stacji Białowieża Towarowa dom mieszkalny nr 10 w zespole budynków stacji Białowieża Białowieża Stacja Białowieża Towarowa Towarowa budynek gospodarczy (obora) w zespole budynków Białowieża Białowieża Stacja Białowieża Towarowa Towarowa budynek szaletu w zespole budynków stacji Białowieża Białowieża Stacja Białowieża Towarowa Towarowa budynek szalet w zespole budynków stacji Białowieża Białowieża Stacja Białowieża Towarowa Towarowa Białowieża Stacja Białowieża Towarowa budynek szaletu w zespole budynków Białowieża Towarowa Białowieża Stacja Białowieża Towarowa budynek mieszkalny nr 3 w zespole Stacji Białowieża Towarowa Białowieża Stacja Białowieża Towarowa magazyn kolejowy nr 8 w zespole Stacja Białowieża Towarowa Białowieża Stacja Białowieża Towarowa magazyn w zespole Stacja Białowieża Towarowa Białowieża ul. Zastawa nr 69 zespół budownictwa drewnianego (skansen) Białowieża ul. Zastawa nr 69 łaźnia w zespole budownictwa drewnianego (skansen) Białowieża ul. Zastawa nr 69 warsztat w zespole budownictwa drewnianego (skansen)

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona36 124

Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji gminy Białowieża

dom (chałupa), ob. Dom Bractwa Młodzieży Prawosławnej w Białowieża ul. Zastawa nr 69 zespole budownictwa drewnianego (skansen) Białowieża ul. Zastawa nr 69 dom (chałupa) w zespole budownictwa drewnianego (skansen) dom (chałupa) I w zespole budownictwa drewnianego Białowieża ul. Zastawa nr 69 (skansen) dom (chałupa) II w zespole budownictwa drewnianego Białowieża ul. Zastawa nr 69 (skansen) budynek mieszkalno - gospodarczy (obora) w zespole Białowieża ul. Zastawa nr 69 budownictwa drewnianego (skansen) stodoła ze spichlerzem w zespole budownictwa drewnianego Białowieża ul. Zastawa nr 69 (skansen) wiatrak koźlak (duży) w zespole budownictwa drewnianego Białowieża ul. Zastawa nr 69 (skansen) wiatrak koźlak (mały) w zespole budownictwa drewnianego Białowieża ul. Zastawa nr 69 (skansen) Białowieża Zastawa wiatrak kozłowy Białowieża ul. Podolany nr II zespół budynków Nadleśnictwa Jagiellońskiego z ok. 1927 leśniczówka - mieszkanie leśniczego w zespole Nadleśnictwa Białowieża ul. Podolany II Jagiellońskiego leśniczówka II - budynek urzędu w zespole Nadleśnictwa Białowieża ul. Podolany II Jagiellońskiego Białowieża ul. Podolany nr II wozownia ze stodołą w zespole Nadleśnictwa Jagiellońskiego Białowieża ul. Podolany nr II stajnia w zespole Nadleśnictwa Jagiellońskiego stodoła ze spichlerzem i oborą w zespole Nadleśnictwa Białowieża ul. Podolany II Jagiellońskiego Białowieża ul. Podolany II ogród w zespole Nadleśnictwa Jagiellońskiego Białowieża ul. Wojciechówka nr 4 zespół leśniczówek z lat 1925 - 27 wraz z otaczającym gruntem leśniczówka - budynek urzędu nr 4 w zespole Nadleśnictwa Białowieża ul. Wojciechówka nr 4 Białowieża dom mieszkalny - "sekretarzówka" nr 2 w zespole Nadleśnictwa Białowieża ul. Wojciechówka nr 4 Białowieża Białowieża ul. Wojciechówka nr 4 brama wjazdowa Białowieża ul. Wojciechówka nr 4 stodoła nr 4 Białowieża ul. Wojciechówka nr 1 stodoła z oborą nr 1 Białowieża ul. Wojciechówka nr 1/3 stodoła II, ob. garaż nr 1/3 Białowieża ul. Wojciechówka nr 3 stróżówka nr 3 Białowieża Osada Dziedzinka leśniczówka "Dziedzinka" Białowieża Osiedle Dziedzinka stodoła ze spichlerzem w leśniczówce "Dziedzinka" Białowieża ul. Century nr 8 wieża ciśnień Białowieża ul. Century nr 1 budynek zarządu I Białowieża ul. Century nr 2 budynek zarządu II Białowieża ul. Century nr 3 dom nr 3 Białowieża ul. Century nr 3 budynek gospodarczy nr 3 Białowieża ul. Century nr 4 dom nr 4 Białowieża ul. Century nr 5 dom nr 5 Białowieża ul. Century nr 6 dom nr 6 Białowieża ul. Century nr 7 dom nr 7 Białowieża ul. Century nr 8 dom nr 8

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona37 125

Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji gminy Białowieża

Białowieża ul. Century nr 9 dom nr 9 Białowieża ul. Century nr 10 dom dyrektora firmy nr 10 Białowieża ul. Kolejowa pawilon PTTK Białowieża ul. Kolejowa dom mieszkalny przy stacji Białowieża Pałac Białowieża ul. Krzyże nr 17 dom (chałupa) nr 17 Białowieża ul. Krzyże nr 29 budynek nadleśnictwa (d. drogomistrzówka) Białowieża ul. Krzyże nr 29 obora nr 29 Białowieża ul. Krzyże nr 29 stodoła ze spichlerzem nr 29 Białowieża ul. Krzyże nr 31 gajówka, ob. dom mieszkalny nr 31 Białowieża ul. Krzyże nr 36 drogomistrzówka, ob. hotel nr 36 ul. Olgi Grabiec nr 71 Białowieża (obecnie Pałacowa) drogomistrzówka, ob. dom mieszkalny nr 71 Białowieża ul. Parkowa nr 3 szkoła Białowieża ul. Parkowa nr 7 dom dróżnika, następnie kasa, ob. dom mieszkalny nr 7 Białowieża ul. Podolany II nr 29 dom (chałupa) nr 29 Białowieża ul. Podolany II nr 21 dom nr 21 Białowieża ul. Podolany II nr 28 dom nr 28 Białowieża ul. Podolany I nr 29 dom nr 29 Białowieża ul. Podolany II nr 31 dom nr 31 Białowieża ul. Podolany II nr 33 dom nr 33 Białowieża ul. Podolany II nr 35 dom nr 35 Białowieża ul. Podolany II nr 44 dom (chałupa) nr 44 Białowieża ul. Podolany II nr 45 dom (chalupa) nr 45 Białowieża ul. Południowa nr 4 dom (chałupa) nr 4 Białowieża ul. Tropinka nr 30 dom nr 30 Białowieża ul. Tropinka nr 45 dom (chałupa) nr 45 Białowieża ul. Tropinka nr 47 dom (chałupa) nr 47 Białowieża ul. Tropinka nr 52 dom (chałupa) nr 52 Białowieża ul. Tropinka nr 57 dom nr 57 Białowieża ul. Tropinka nr 67 dom (chałupa) nr 67 Białowieża ul. Tropinka nr 78 dom (chałupa) nr 78 Białowieża ul. Tropinka nr 83 dom (chałupa) nr 83 Białowieża ul. Tropinka nr 90 dom (chałupa) nr 90 Białowieża ul. Tropinka nr 96 dom (chałupa) nr 96 Białowieża ul. Tropinka nr 103 dom (chałupa) nr 103 Białowieża ul. Tropinka nr 119 dom (chałupa) nr 119 Białowieża ul. Wojciechowska nr 3 dom nr 3 ul. Waszkiewicza nr 10 Białowieża (obecnie ul. Stoczek) dom nr 10 Białowieża ul. Waszkiewicza nr 96 dom (chałupa) nr 96 Białowieża ul. Waszkiewicza nr 13 dom (chałupa) nr 13 Białowieża ul. Waszkiewicza 68 studnia kamienna Białowieża ul. Waszkiewicza nr 78 dom nr 78 Białowieża stacja kolejowa Białowieża cmentarz - mogiła z II wojny św. Źródło : http://wuozbialystok.bip.gov.pl/rejestry-ewidencje-archiwa/wojewodzka-ewidencja-zabytkow.html

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona38 126

Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji gminy Białowieża

Wskaźnik obrazujący liczbę zabytków wpisanych do Wojewódzkiej Ewidencji Zabytów na 100 mieszkańców gminy przyjmuje wartości od 0 do 8,96.

Średnia wartość wskaźnika dla Gminy wynosi 6,79. Natężenie sytuacji kryzysowej (rozumianej jako liczba zabytków wymagających wsparcia inwestycyjnego w przeliczeniu na 100 mieszkańców) występuje w jednostkach charakteryzujących się poziomem wskaźnika powyżej wartości 6,79 co ma miejsce w przypadku Białowieży Centrum, Białowieży Północ i Białowieży Południe.

Tabela 17 Liczba zabytków w gminie Białowieża wpisanych do Wojewódzkiej Ewidencji Zabytków na 100 mieszkańców

Ilość zabytków na 100 mieszkańców Gmina Białowieża 6,79 Wieś Białowieża, w tym: Białowieża - Centrum 8,19 Białowieża - Północ 8,96 Białowieża- Południe 8,78 Pozostałe wsie Budy 0,00 Czerlonka 0,00 Grudki 0,00 Podcerkwy 0,00 Pogorzelce 0,00 Teremiski 0,00 Zwierzyniec 0,00 Źródło Opracowanie własne na podstawie Wojewódzkiej Ewidencji Zabytków

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona39 127

Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji gminy Białowieża

Rysunek 16 Rozkład przestrzenny wskaźnika ilości zabytków w gminie Białowieża z Wojewódzkiej Ewidencji Zabytków na 100 mieszkańców

Źródło Opracowanie własne

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona40 128

Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji gminy Białowieża

VII. Diagnoza zjawisk kryzysowych w sferze technicznej

Wśród grupy zjawisk negatywnych Wytyczne wyodrębniają także czynniki kryzysowe w sferze technicznej, rozumiane przede wszystkim, jako degradację stanu technicznego obiektów budowlanych w tym budynków użyteczności publicznej . Aby lepiej zobrazować stan kryzysu w tym zakresie, analizie poddano obiekty użyteczności publicznej w gminie Białowieża w złym i bardzo złym stanie technicznym, jako miejsc świadczących najważniejsze usługi swym mieszkańcom. Do nich zaliczyć możemy obiekty: urzędów, kultury, kultu religijnego, oświaty, szkolnictwa, nauki, wychowania, opieki zdrowotnej, społecznej lub socjalnej, obsługi bankowej, handlu, gastronomii, usług etc. Nadrzędnym celem poprawy stanu technicznego obiektów jest poprawa funkcjonalności, estetyki a przede wszystkim bezpieczeństwa użytkowania z punktu widzenia beneficjentów jak i osób w nich pracujących.

Tabela 18 Wykaz obiektów użyteczności publicznej w Gminie Białowieża charakteryzujących się złym stanem technicznym lp. Nazwa i adres obiektu Rok budowy Rodzaj i zakres prowadzonej Zakres prac rewitalizacyjnych działalności

4. Stara szkoła 1935 Nie użytkowana ( część szkoły )– Rozbiórka lub remont generalny ul. Stoczek 2 duży budynek.

5. Nieruchomość 1965 Prowadzona działalności Remont kapitalny ul. Stoczek 3 handlowa

6. Nieruchomość 1965 Prowadzona działalności Remont kapitalny ul. Stoczek 135 handlowa

7. Parking Gminny 1984 Prowadzone działalności Naprawa nawierzchni ul. Kolejowa handlowe / Imprezy i koncerty ( wymiana ) Organizowane przez BOK, UG i inne instytucje ( tj. Kupalle i

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona41 129

Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji gminy Białowieża

Peretocze itp.. ) 8. Stadion wiejski Lata 90 XX w. Koncerty ( tj. np. pikniki Wymiana (remont ) trybun, przy ul. Sarniej rodzinne itp. ) , spotkania naprawa nawierzchni stadionu.. sportowe (organizowane przez Remont schodów i wejścia na szkołę i nie tylko) zawody OSP i stadion. inne imprezy okolicznościowe 9. Świetlica wiejska w 1984 Użytkowane ( np. w okresie Remont kapitalny ( dach, piec Pogorzelcach wakacyjnym ) termomodernizacja.) wymiana okien i drzwi..

Rysunek 17 Rozkład przestrzenny ilości obiektów użyteczności publicznej w Gminie Białowieża charakteryzujących się złym stanem technicznym

Źródło Opracowanie własne

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona42 130

Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji gminy Białowieża

VIII. Wyznaczenie obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji

W celu wyznaczenia obszaru zdegradowanego i rewitalizacji w gminie Białowieża opracowano charakterystykę wszystkich wyznaczonych jednostek analitycznych położonych na terenie gminy Białowieża poprzez zebranie i analizę danych dotyczących w szczególności sytuacji społecznej mieszkańców opisywanego obszaru. Analizie poddano kwestie związane koncentracją negatywnych zjawisk, w szczególności: bezrobocia, poziomu wyksztalcenia młodych mieszkańców gminy , wysokiego poziomu ubóstwa, oraz poziomu przestępczości i aktywności społecznej.

Należy przypomnieć, iż wyznaczając obszar zdegradowany należy stwierdzić stan kryzysowy w przypadku koncentracji negatywnych zjawisk społecznych (jako sfera priorytetowa) w przypadku występowania na nim ponadto co najmniej jednego z następujących negatywnych zjawisk:

- gospodarczych – w szczególności niskiego stopnia przedsiębiorczości, słabej kondycji lokalnych przedsiębiorstw lub

- środowiskowych – w szczególności przekroczenia standardów jakości środowiska, obecności odpadów stwarzających zagrożenie dla życia, zdrowia ludzi lub stanu środowiska, lub

- przestrzenno-funkcjonalnych – w szczególności niewystarczającego wyposażenia w infrastrukturę techniczną i społeczną lub jej złego stanu technicznego, braku dostępu do podstawowych usług lub ich niskiej jakości, niedostosowania rozwiązań urbanistycznych do zmieniających się funkcji obszaru, niskiego poziomu obsługi komunikacyjnej, niedoboru lub niskiej jakości terenów publicznych lub

- technicznych – w szczególności degradacji stanu technicznego obiektów budowlanych, w tym o przeznaczeniu mieszkaniowym, oraz niefunkcjonowaniu rozwiązań technicznych umożliwiających efektywne korzystanie z obiektów budowlanych, w szczególności w zakresie energooszczędności i ochrony środowiska.

Zebrane dane są rzetelne i porównywalne, ponieważ zostały pozyskane z instytucji bezpośrednio zajmujących się poszczególnymi kwestiami społecznymi, środowiskowymi oraz technicznymi.

Procedura wyznaczenia obszaru zdegradowanego na terenie gminy Białowieża została przeprowadzona w następujący sposób:

1) Dokonano analizy wskaźnikowej wszystkich badanych jednostek, uwzględniając zweryfikowane, mierzalne i porównywalne dane dotyczące sfery społecznej, mając na uwadze, że jest ona podstawą do wskazania stanu kryzysowego. Spośród 16 zastosowanych wskaźników, 11 opisuje sferę społeczną 2 wskaźniki dotyczą sfery gospodarczej oraz po 1 ze sfery: środowiskowej, technicznej i przestrzenno – funkcjonalnej. 2) Za obszar zdegradowany uznano te jednostki analityczne, na terenie których dokonana diagnoza wykazała wartości mniej korzystne niż średnia wartość dla gminy Białowieża w przypadku największej ilości wskaźników ze sfery społecznej, która to jest sferą priorytetową oraz przynajmniej 1 wskaźnik ze strefy gospodarczej, bądź środowiskowej, bądź technicznej, bądź przestrzenno – funkcjonalnej.

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona43 131

Tabela 19 Podsumowanie analizy wskaźnikowej na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego i rewitalizacji na terenie gminy Białowieża – liczba negatywnych wskaźników społecznych

SFERA SPOŁECZNA

na 100 na

pstw na pstw SUMA

ecko na 100 na 100 ecko

2017 w (%) (%) w 2017

Ilość osób osób Ilość

Ilość rodzin Ilość rodzin

egzaminów egzaminów

pobierająca pobierająca

średni wynik wynik średni

GOPS na 100 100 GOPS na

mieszkańców mieszkańców mieszkańców mieszkańców mieszkańców

mieszkańców mieszkańców

ubóstwo na 100 100 na ubóstwo

Ilość interwencji Ilość interwencji

sze sze dz

GOPS ze wzgl. na wzgl. GOPS ze na wzgl. GOPS ze

2016

100 mieszkańców 100 mieszkańców 100

100 mieszkańców mieszkańców 100 mieszkańców 100

bezrobocie na 100 100 na bezrobocie

Ilość wykroczeń na na wykroczeń Ilość

gimnazjalnych z lat lat z gimnazjalnych

policji (ogółem) na (ogółem) policji

z z przemocą

Ilość beneficjentów Ilość beneficjentów Ilość beneficjentów Ilość beneficjentów

Ilość czytelników na Ilość czytelników

Ilość przestę

Ilość interwencji zw. zw. Ilość interwencji 100 na bezrobotnych

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona 132

Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji gminy Białowieża

Tabela 20 Podsumowanie analizy wskaźnikowej na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego i rewitalizacji na terenie gminy Białowieża – liczba negatywnych wskaźników społecznych oraz gospodarczych, środowiskowych, technicznych i przestrzenno – funkcjonalnych SFERA SPOŁECZNA - SFERA GOSPODARCZA, PRZESTRZENNO-FUNKCJONALNA, TECHNICZA, ŚRODOWISKOWA WYNIKI DIAGNOZY

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona45 133

Wobec zebranych informacji proponuje się wyznaczenie 1 obszaru zdegradowanego, który charakteryzują się koncentracją wszystkich zaprezentowanych, negatywnych 11 zjawisk ze sfery społecznej oraz przynajmniej 1 negatywnym zjawiskiem ze sfery gospodarczej lub środowiskowej lub technicznej lub przestrzenno – funkcjonalnej. Jest to obszar Białowieża Centrum.

Obszarem rewitalizacji może zostać obszar zdegradowany w całości lub jego część jeśli łącznie nie przekracza 20% powierzchni gminy oraz 30% jej ludności.

Łączna ilość mieszkańców wyznaczonego obszaru zdegradowanego Białowieża Centrum wynosi 525 osób. Liczba ludności całej gminy Białowieża wynosi 2149 osób, zatem zaproponowany obszar zdegradowany jest zamieszkały przez blisko 25% ogółu mieszkańców gminy Białowieża i nie przekracza wartości brzegowej 30%. Powierzchnia gminy Białowieża wynosi 20 436,42 ha, a powierzchnia proponowanego obszaru zdegradowanego wynosi 48 ha czyli 0,2% powierzchni całej gminy a więc nie przekracza 20%. Oznacza to, że powierzchnia wyznaczonego obszaru zdegradowanego oraz ilość osób tam zamieszkujących spełniają kryteria zawarte w Wytycznych w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014-2020.

Obszar rewitalizacji ponadto musi cechować się tzw. potencjałem rozwojowym, który da możliwość rozwiązywania wcześniej zdiagnozowanych problemów przede wszystkim społeczno-gospodarczych oraz przestrzenno-funkcjonalnych, środowiskowych i technicznych. Poniżej przedstawiono krótką charakterystykę problemów oraz potencjałów obszaru rewitalizacji.

Proponowany obszar zdegradowany Białowieża Centrum boryka się z wieloma trudnościami na poziomie sfery społecznej oraz gospodarczej, cechuje go przede wszystkim wysoki stopień bezrobocia (5,33/100 mieszkańców wobec średniej gminnej 3,33/100 mieszkańców), wyższe od średniej gminnej uzależnienie od korzystania z narzędzi pomocy społecznej (prawie 11 na 100 osób jest beneficjentem GOPSu przy średniej gminnej 9,7). Potencjał ludzi młodych mierzony poziomem zdawalności egzaminów gimnazjalnych jest również niewystarczający. Średni wynik dla obszaru zdegradowanego 36,88% jest ponad 10% słabszy od średniej gminnej 47,02%. Ponadto poziom aktywności społecznej mierzony ilością czytelników również jest słabszy od średniej gminnej (odpowiednio dla obszaru 11,81/100 osób gdzie dla gminy wyniósł 11,87/100 osób). Poczucie bezpieczeństwa osób zamieszkujących obszar Białowieża Centrum w 4 badanych aspektach (przemoc, przestępstwa, wykroczenia, oraz interwencje policji ogółem) również wykazuje gorsze od średniej gminnej wyniki analizy. Zwłaszcza ilość popełnianych wykroczeń jest blisko dwukrotnie większa (8,38/100 mieszkańców) od średniej dla gminy (4,93/100 mieszkańców). Ogółem policja interweniowała aż 12 razy/100 mieszkańców gdzie w całej gminie Białowieża średni wskaźnik interwencji na 100 osób wyniósł 8. Trudną sytuacje społeczną mieszkańców obszaru Białowieża Centrum potęguje fakt dużego zubożenia społeczeństwa. Pomoc społeczna ze względu na ubóstwo wypłaca zasiłki blisko 4/100 osób przy średniej gminnej 2,93/100, a bezrobocie jest powodem wsparcia GOPSu dla 6,48/100 osób przy średniej gminnej 5,96/100). Ponadto ilość rodzin obszaru pobierająca zasiłek wychowawczy „500+” na 1-sze dziecko ze względu na niski poziom dochodów jest wyższa od średniej gminnej i wynosi 4,19/100 mieszkańców wobec 2,65/100 osób dla całej gminy. Analizując aktywność gospodarczą obszaru Białowieża Centrum możemy stwierdzić iż obszar wykazuje potencjał w postaci wyższej od średniej ilości przedsiębiorstw /100 mieszkańców (5,33/100 przy średniej gminnej 4,98/100) jednocześnie charakteryzując się wysokim niekorzystnym wskaźnikiem liczby przedsiębiorstw wyrejestrowanych (3,62/100 przy średniej dla gminy 2,89/100 mieszkańców). Mieszkańcy obszaru rewitalizacji są aktywni

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona 134

gospodarczo lecz nie potrafią sobie poradzić z konkurencją oraz trudnościami na rynku pracy, co w konsekwencji prowadzi do słabej kondycji lokalnych przedsiębiorstw.

Jednostka Białowieża Centrum charakteryzuje się bardzo dużą ilością nagromadzonych obiektów zabytkowych (8,19/100 mieszkańców przy średniej gminnej 6,79/100 osób) co stanowi jej ogromny potencjał i wyróżnia na tle innych jednostek w gminie, lecz ich utrzymanie jest równocześnie bardzo dużym obciążeniem finansowym dla budżetu gminnego.

Problemem w sferze przestrzenno-funkcjonalnej są natomiast obiekty użyteczności publicznej w złym stanie technicznym - ważne z perspektywy mieszkańców obszaru rewitalizacji, gdyż z jednej strony stanowią niezbędną przestrzeń do codziennego życia i funkcjonowania w społeczeństwie (Urząd Gminy, Biblioteka, Zespół Szkolno-Przedszkolny, obiekty sakralne, sklepy, parking, stadion) a z drugiej – w obecnym złym stanie technicznym bardzo mocno wpływają na możliwości ich bezpiecznego wykorzystania oraz zaniżają estetyzację obszaru, który z racji centralnego położenia i pełnionych licznych funkcji społeczno-gospodarczych – jest „wizytówką” całej gminy Białowieża. Najważniejszym problemem jest przede wszystkim budynek w którym obecnie mieści się Urząd Gminy oraz Gminny Dom Kultury z Biblioteką. Zbyt mała powierzchnia obiektu oraz jego zły stan techniczny (3- kondygnacyjny drewniany budynek w sferze nadzoru konserwatorskiego, bez termomodernizacji, przeciekający dach, niefunkcjonalne rozwiązania ciągów komunikacyjnych, liczne wysokie schody) bardzo niekorzystnie wpłynęły na funkcjonowanie Domu Kultury, który obecnie ze względu na fatalne warunki lokalowe i zbyt małą powierzchnię którą dysponuje- nie jest w stanie rozbudować oferty kulturalnej do różnych oczekiwań mieszkańców obszaru – zwłaszcza osób starszych z ograniczeniami ruchowymi w przemieszczaniu się i małych dzieci. Ponadto stan księgozbioru Biblioteki z racji ograniczonej powierzchni – nie może być poszerzony o nowe pozycje czytelnicze, co bardzo mocno wpływa na obniżenie poziomu czytelnictwa. Ponadto obszar Białowieża Centrum z racji swego centralnego położenia i obecności wielu atrakcji turystycznych i miejsc noclegowych, boryka się z ogromnym problemem braku miejsc parkingowych. Turyści licznie odwiedzający Białowieżę, zwłaszcza w sezonie wiosenno-letnim, parkują swe samochody przy posesjach mieszkańców obszaru Białowieża Centrum co uniemożliwia im bezpieczne poruszanie się i blokuje wjazdy na posesje.

Potencjałem którym dysponuje proponowany obszar zdegradowany Białowieża Centrum jest przede wszystkim możliwość przeniesienia Urzędu Gminy do niewykorzystanej obecnie części lokalowej w Zespole Szkolno-Przedszkolnym przez co Gminny Dom Kultury będzie mógł zadysponować całość budynku na potrzeby działalności kulturalno-społecznej. Powstaną nowoczesne, bezpieczne sale w których będą prowadzone liczne zajęcia dla wszystkich grup wiekowych. Będzie to również miejsce spotkań mieszkańców obszaru. Wpłynie to pozytywnie na zagospodarowanie czasu wolnego przede wszystkim młodzieży oraz osób starszych, zwiększenie poczucia wspólnoty mieszkańców i przynależności kulturowej i społecznej. Dzięki działaniom promującym bezpieczeństwo w rodzinach i różnorodnym propozycjom spędzania czasu wolnego zmniejszy się poziom zachowań dysfunkcyjnych (marazmu, niechęci do podejmowania działań, uzależnienia od pomocy społecznej) przez co wyzwolimy w ludziach większą chęć do życia , poszukiwania i rozwijania indywidualnych zdolności oraz poczucia odpowiedzialności. Będzie to miało silne przełożenie na aktywność w sferze gospodarczej i mniejsze uzależnienie od instrumentów pomocy społecznej. Jest to bardzo istotne zwłaszcza z perspektywy ludzi młodych, którzy są najbardziej narażeni na kopiowanie niechcianych zachowań społecznych (alkoholizm, wandalizm, bezrobocie, uzależnienie od pomocy społecznej, przemoc, brak poczucia odpowiedzialności). Dzięki takiemu rozwiązaniu zyskają również petenci Urzędu Gminu z

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona47 135

obszaru zdegradowanego jak i z całej gminy Białowieża gdyż nowa siedziba Urzędu będzie spełniała najwyższe standardy funkcyjności i bezpieczeństwa w budownictwie (podjazdy, windy dla osób starszych, niepełnosprawnych ruchowo, rodziców z wózkami). Podniesie to również atrakcyjność i estetykę przestrzeni obszaru Białowieża Centrum poprzez zagospodarowanie niszczejącego obecnie pustostanu.

Wobec powyższego proponuje się uznanie obszaru zdegradowanego Białowieża Centrum jako obszaru rewitalizacji za zasadne. Jednostka ta, jako centrum miejscowości Białowieża i najważniejszy obszar gminy, jest kluczowa z punktu widzenia jej rozwoju. Sytuację kryzysową na tym obszarze potwierdzają wszystkie wskaźniki społeczne, wskaźniki ze sfery technicznej i przestrzenno – funkcjonalnej oraz niewykorzystany jeszcze w pełni istotny potencjał rozwojowy.

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona48 136

Rysunek 18 Mapa obszaru rewitalizacji Gminy Białowieża – Białowieża Centrum.

Źródło Opracowanie własne

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona49 137

IX. Wyniki partycypacji społecznej

W związku z przystąpieniem gminy Białowieża do opracowania Programu Rewitalizacji, na przełomie października i listopada 2017r. zostały przeprowadzone badania ankietowe wśród wszystkich mieszkańców gminy Białowieża. Mieszkańcy samodzielnie wypełniali ankiety, rozpropagowane poprzez Urząd Gminy, Sołtysów, lokalnych aktywistów oraz nauczycieli, wskazując jakie wg. nich problemy dotykają gminę, gdzie one występują, w jakiej sferze (społecznej, gospodarczej, środowiskowej, przestrzenno- funkcjonalnej, technicznej) oraz mieli możliwość wskazania, co należy zrobić aby zminimalizować wymienione problemy.

Łącznie w badaniu ankietowym wzięło udział 37 respondentów. Uzyskane odpowiedzi w poszczególnych kategoriach zostały zaprezentowane poniżej.

1. Proszę wskazać obszar Gminy, który Pani/Pana zdaniem wymaga konieczności podjęcia działań rewitalizacyjnych ze względu na kumulację problemów społecznych, gospodarczych, środowiskowych, przestrzenno-funkcjonalnych i technicznych: (Proszę wskazać 1 obszar).

Nazwa obszaru Ilość % Sołectwo Budy 0 0,00% Sołectwo Czerlonka 3 8,11% Sołectwo Grudki 1 2,70% Sołectwo Podolany 2 5,41% Sołectwo Pogorzelce 1 2,70% Sołectwo Stoczek 27 72,97% Sołectwo Teremiski 0 0,00% Sołectwo Zastawa 3 8,11%

2. Co Panią/Pana łączy ze wskazanym obszarem: Ilość % Jestem mieszkańcem 34 91,89% Prowadzę działalność gospodarczą/społeczną 0 0,00% Pracuję na tym terenie 1 2,70% Spędzam czas wolny 2 5,41%

3. Proszę wskazać problemy SPOŁECZNE występujące na wybranym przez Panią/Pana obszarze (Proszę wskazać maksymalnie 3 problemy):

Nazwa obszaru problematycznego Ilość % Bezrobocie 8 21,62% Ubóstwo 9 24,32% Przestępczość, w tym chuligaństwo, przestępczość młodocianych 6 16,22% Alkoholizm 7 18,92% Narkomania 0 0,00% Niepełnosprawność 5 13,51%

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona50 138

Przemoc w rodzinie 0 0,00% Emigracja mieszkańców 20 54,05% Ujemny przyrost naturalny 10 27,03% Problemy wychowawcze 5 13,51% Mała liczba miejsc oferujących zagospodarowanie czasu wolnego 12 32,43% Uboga oferta kulturalna 2 5,41% Niski poziom uczestnictwa w życiu publicznym 13 35,14%

Inny ( proszę wpisać jaki) "Brak chodnika do centrum Białowieży; Niska świadomość potencjału Białowieży i Puszczy Białowieskiej) 2 5,41%

4. Proszę wskazać problemy GOSPODARCZE występujące na wybranym przez Panią/Pana obszarze (Proszę wskazać maksymalnie 3 problemy):

Nazwa obszaru problematycznego Ilość % Niska aktywność przedsiębiorcza mieszkańców 9 24,32% Niedostateczna liczba podmiotów tworzących miejsca pracy 21 56,76% Trudności z pozyskaniem inwestorów na rozwój funkcji turystycznej 4 10,81% Zbyt mała liczba podmiotów związanych z obsługą ruchu turystycznego 3 8,11%

Słaba kondycja finansowa lokalnych przedsiębiorstw 12 32,43%

Niedostateczna promocja walorów turystycznych, przyrodniczych, kulturowych, historycznych obszaru 18 48,65% Zbyt mało usług dla ludności 18 48,65%

Inny ( proszę wpisać jaki): 1 2,70%

5. Proszę wskazać problemy ŚRODOWISKOWE występujące na wybranym przez Panią/Pana obszarze (Proszę wskazać maksymalnie 3 problemy):

Nazwa obszaru problematycznego Ilość % Zanieczyszczenie powietrza 8 21,62% Niska jakość wód 2 5,41% Zanieczyszczenie gleby 2 5,41% Uciążliwy hałas 3 8,11% Niski stopień wykorzystania odnawialnych źródeł energii 31 83,78%

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona51 139

Inny (proszę wpisać jaki): Nieuporządkowany stan prawny infrastruktury wodno-kanalizacyjnej (potrzeba modernizacji tejże infrastruktury; obecność dużych zwierząt na terenach zabudowanych) 7 18,92%

6. Proszę wskazać problemy PRZESTRZENNO-FUNKCJONALNE występujące na wybranym przez Panią/Pana obszarze (Proszę wskazać maksymalnie 3 problemy):

Nazwa obszaru problematycznego Ilość % Niedostosowanie infrastruktury i przestrzeni do funkcji publicznych 9 24,32% Brak infrastruktury na potrzeby prowadzenia działalności gospodarczej 3 8,11%

Brak miejsc zapewniających opiekę nad dziećmi do 3 lat 5

Niedostateczna baza lokalowa do rozwoju inicjatyw kulturalnych/ organizacji wolnego czasu 9 24,32% Zły stan infrastruktury drogowej 29 78,38% Niezadowalający stan przestrzeni publicznej (placów zabaw, ścieżek, zieleni, itp.) 6 16,22% Niedostateczna ilość i stan terenów rekreacyjno- wypoczynkowych 3 8,11%

Niewystarczający dostęp do sieci: elektroenergetycznej, wodnokanalizacyjnej, ciepłowniczej, gazowej, telekomunikacyjnej 9 24,32% Brak publicznych źródeł dostępu do Internetu 4 10,81% Zbyt mała liczba mieszkań komunalnych 2 5,41% Zbyt mała liczba ścieżek rowerowych 12 32,43% Inny (proszę wpisać jaki): brak miejsc łatwo dostępnych ( osobom starszym i niepełnosprawnym) miejsc integracji społecznej; nieuporządkowany stan prawy infrastruktury sieci wodno -kanalizacyjnej oraz drogowej) 8 21,62%

7. Proszę wskazać problemy TECHNICZNE występujące na wybranym przez Panią/Pana obszarze (Proszę wskazać maksymalnie 3 problemy):

Nazwa obszaru problematycznego Ilość % Zły stan budynków użyteczności publicznej (szkoły, urzędy, świetlice, kościoły, itp.) 30 81,08% Zły stan zabytków, degradacja techniczna zabytków, obiektów cennych historycznie 22 59,46% Mała liczba obiektów dostosowanych do norm dotyczących energooszczędności i ochrony środowiska 9 24,32%

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona52 140

Bariery architektoniczne dla osób niepełnosprawnych 15 40,54%

Inny (proszę wpisać jaki): Stan techniczny budynków ( domów prywatnych, azbest na dachach, stare systemu grzewcze) 2 5,41%

Źródło Opracowanie własne na podstawie ankiet, n=37

Id: 48F9F540-51BC-4F71-B53D-7D53385D219D. Podpisany Strona53 141