Inspelen op de digitale revolutie in gemeente Winterswijk

Informatietechnologie als strategische hulpbron voor het realiseren van maatschappelijke opgaven

Colofon

Dit onderzoek is uitgevoerd door de Rekenkamercommissie Aalten, Oost Gelre, Winterswijk. De rekenkamercommissie stemt geregeld af met een raadswerkgroep (bestaande uit twee raadsleden per gemeente) over de selectie van onderwerpen, de opzet van onderzoeken en de rapportagevorm.

Directeur van de rekenkamercommissie is dr. Igno Pröpper. Hij voerde dit onderzoek uit met drs. Bart Litjens.

Dit onderzoek is uitgevoerd op verzoek van de gemeenteraad van Winterswijk. Voor het onderzoek is een raadswerkgroep ingesteld bestaande uit de volgende raadsleden:  dhr. Tom de Graaff  mevr. Ruth van der Meulen  dhr. André van Nijkerken  dhr. Jeroen Rensen  dhr. Frank Roerdinkholder  dhr. Fränklin Vlam  dhr. Ubel Zuiderveld

De raadswerkgroep werd ondersteund door mevr. Floor Jansen van de raadsgriffie.

De rekenkamercommissie bedankt alle betrokkenen voor hun bijdrage aan dit onderzoek, met name de diverse gesprekspartners en de ICT-organisatie voor het verstrekken van informatie en gegevens.

Winterswijk, 24 oktober 2017

Leeswijzer

DEEL I: DE KERN Dit deel bevat de belangrijkste resultaten van het onderzoek in de vorm van conclusies en aanbevelingen. Ook tref je hier de doel- en vraagstelling aan.

DEEL II: VERKENNING EN BEVINDINGEN Dit deel bestaat uit de verkenning van de ICT-ontwikkelingen de bevindingen van het onderzoek.

DEEL III: DE BIJLAGEN Dit deel bevat de onderzoeksopzet, een overzicht van de gebruikte bronnen en een gedetailleerde weergave van de ICT begroting voor de periode 2017-2020.

Inhoudsopgave

Deel I: De Kern ...... 1 Managementsamenvatting ...... 1 Aanleiding en doel ...... 2 Vraagstelling en aanpak ...... 2 Conclusies ...... 4 Aanbevelingen ...... 7 Deel II: Verkenning en bevindingen ...... 11 1 Verkenning van de omgeving ...... 11 (0) De digitale transformatie ...... 11 (1) Virtual and Augmented reality ...... 13 (2) Internet of Things (IoT) en Internet of Everything ...... 14 (3) Blockchain Technology ...... 15 (4) Artificial Intelligence (AI) ...... 16 (5) Big Data, Deep Data en Cognitive computing ...... 17 (6) Social Platforms en Platform Ecosystems ...... 19 (7) Workforce Marketplace ...... 20 2 Toekomstige ontwikkelingen en uitdagingen ten aanzien van beleids- en dienstverleningsopgaven ...... 21 2.1 Algemeen beeld ...... 21 2.2 Dienstverlening ...... 22 2.3 Decentralisaties in het sociaal domein ...... 23 2.4 Fysieke domein en Omgevingswet ...... 23 3 Organisatie en besturingsmodel ...... 25 3.1 Organisatie van de ICT-functie ...... 25 3.2 Besturingsmodel ...... 27 4 Inspelen op technologische ontwikkelingen ...... 29 4.1 Inspelen op technologische ontwikkelingen binnen de gemeentelijke organisatie . 29 4.2 Technologieën en toepassingen die in beeld zijn bij de gemeente ...... 33 4.3 Inspelen op technologische ontwikkelingen in samenspel met partijen in de samenleving ...... 34 5 Stimulansen en belemmeringen ...... 38 5.1 Stimulansen ...... 38 5.2 Belemmeringen ...... 38 Deel III: De Bijlagen ...... 41 1 Onderzoeksopzet ...... 41

2 Bronnen ...... 45 3 Begroting voor ICT en informatievoorziening ...... 49

Pagina 1

Deel I: De Kern

Managementsamenvatting

Er voltrekt zich een digitale transformatie waarbij digitale technologie doordringt in alle aspecten van ons leven en onze samenleving. Deze transformatie heeft ook grote gevolgen voor de gemeente Winterswijk. Technologische ontwikkelingen stellen gemeenten voor nieuwe uitdagingen. Tegelijkertijd bieden ze ook geheel nieuwe mogelijkheden.

Binnen gemeente Winterswijk is beperkte ruimte om goed in te spelen op deze uitdagingen en mogelijkheden – ondanks een grote inzet van de ICT organisatie.

 ICT en informatievoorziening worden vooral gezien en aangestuurd als bedrijfsmiddel en nauwelijks als strategische hulpbron voor dienstverlening en het realiseren van maatschappelijke opgaven.  Er is beperkte tijd en ruimte om te ontwikkelen en te experimenteren. Bovendien zijn de opleidingsbudgetten voor de ICT-organisatie beperkt.  De gemeentelijke ICT-organisatie is nog vooral bezig om de basis wat betreft ICT en informatievoorziening op orde te krijgen. Dit traject loopt nog zeker door tot 2020. Daarbij gaat een aanzienlijk deel van de tijd en capaciteit uit naar informatiebeveiliging en privacybescherming om te voldoen aan omvangrijke eisen van de rijksoverheid en de Europese Unie op dit gebied.

Ondertussen voltrekken de technologische ontwikkelingen zich alleen maar sneller. Om te voorkomen dat de gemeente blijvend achterop raakt is dringend een aantal stappen nodig. Het is essentieel dat ICT en informatievoorziening veel meer wordt aangestuurd als een strategische hulpbron en de raad, college/ ambtelijke organisatie heldere keuzen maken over het ambitieniveau.

Het is belangrijk dat de gemeente tot 2020 slagvaardig doorwerkt aan het op orde brengen van de basis. Tegelijkertijd is nodig dat de gemeente tijd en ruimte maakt voor concrete pilots om innovatieve oplossingen uit te proberen en te ontdekken rond verschillende vraagstukken op gebied van dienstverlening, sociaal domein, fysiek domein en democratie. Het opzetten van een ‘Research and Development team’ is belangrijk om deze pilots op een goede manier voor te bereiden en te begeleiden.

Pagina 2

Aanleiding en doel

De gemeenteraad van Winterswijk heeft de rekenkamercommissie verzocht onderzoek te doen naar het strategische gehalte en het functioneren van de ICT-functie van de gemeente Winterswijk.

Aanleiding voor het onderzoek is een motie, ingediend door de fractie van Winterswijks Belang tijdens de begrotingsbehandeling in oktober 2016. In die motie is gesteld:

1 dat ICT in een steeds groter tempo een steeds grotere impact heeft op onze samenleving (denk aan social media, robotisering, domotica, sensoren, virtual & augmented reality, zelfrijdende auto's, e-health et cetera); 2 dat ook overheden zich daarop moeten voorbereiden en vooral aanpassen; 3 dat ICT al lang niet meer vervanger voor de typemachine is, maar een strategisch bedrijfsmiddel en vooral een 'enabler' (een factor die volstrekt andere manieren van werken mogelijk maakt); 4 dat zeker bestuurders en veel managers in de overheid geen enkele affiniteit hebben met of benul hebben van ICT; 5 dat mede als gevolg hiervan, veel ICT-organisaties en -afdelingen zeker bij de overheid niet zijn of lijken te zijn toegerust op alle nieuwe kansen en uitdagingen die ICT ons geeft; 6 dat onze afhankelijkheid van goed functionerende ICT steeds groter wordt en dat dit ons tegelijkertijd steeds kwetsbaarder maakt, ook op het gebied van privacy en informatieveiligheid; 7 dat het ook voor de gemeente Winterswijk essentieel is dat ICT de aandacht en positie krijgt die het verdient.

Op basis van deze overwegingen heeft de fractie van Winterswijks Belang voorgesteld onderzoek te doen naar het strategische gehalte en functioneren van de ICT-functie van de gemeente Winterswijk, met als centrale vraag of ICT de plek heeft die het verdient en de ICT-organisatie daarop voldoende is

De gemeenteraad wenst een waarderend onderzoek als ‘ steun in de rug’ voor de organisatie van informatievoorziening en ICT. Het onderzoek moet met andere woorden benoemen wat nog verbeterd kan of moet worden, maar met waardering voor wat er al is. Dit betekent tevens dat het onderzoek realisatiegericht is: ‘Wat wil ik realiseren, hoe kan ik dat doen, in het licht van waar in nu sta en waar ik vandaan kom’. Het gaat hierbij om:  Focus op het realiseren van de gemeente van de toekomst met behulp van informatievoorziening en ICT.  Zinvol voortbouwen op en leren van de huidige situatie.

Vraagstelling en aanpak

De hoofdvragen van dit onderzoek zijn als volgt:

 Krijgt ICT zowel in het bestuur als in de ambtelijke organisatie van de gemeente Winterswijk de aandacht die het als strategisch bedrijfsmiddel verdient?  Is de Informatievoorziening- en ICT-organisatie voldoende toegerust op haar takenpakket inclusief alle ontwikkelingen die op gemeenten in het algemeen en dus ook op de gemeente Winterswijk af komen?

De volledige vraagstelling en het evaluatiekader zijn opgenomen in bijlage 1.

Pagina 3

De aanpak van het onderzoek bestaat uit de volgende activiteiten:  Verkenning van technologische ontwikkelingen.  Bestudering van schriftelijk materiaal van de gemeente.  Analyse relevante externe bronnen over technologische ontwikkelingen.  Gesprekken met interne sleutelpersonen binnen het bestuur en de ambtelijke organisatie.  Gesprekken met een aantal ICT partners van de gemeente en experts.

Een raadswerkgroep bestaande uit zes raadsleden begeleidde dit onderzoek. De rol van de raadswerkgroep bestond uit het mee richten van de opzet en aanpak van het onderzoek, bewaken van de kwaliteitszorg en voortgang, meedenken over wegen om de behandeling en het gebruik van het onderzoek te stimuleren.

Toelichting op twee begrippen in dit onderzoek

 In dit onderzoek bedoelen we met de ICT-organisatie het geheel van informatiemanagement, automatisering, databeheer en documentaire informatievoorziening.

 Met het primaire proces duiden we in dit onderzoek op iedereen die concreet bezig is met maatschappelijke opgaven vanuit beleid, dienstverlening en projecten. Dit wordt ondersteund door bedrijfsvoering, facilitaire zaken en ICT.

Pagina 4

Conclusies

1 Er voltrekt zich een digitale transformatie waarbij digitale technologie doordringt in alle aspecten van ons leven en onze samenleving. Deze transformatie heeft ook grote gevolgen voor de werkwijzen van overheden, bedrijven en maatschappelijke organisaties – en de wijze waarop zij met elkaar samenwerken. Er is sprake van een ‘tweede industriële revolutie’. Deze raakt alle gemeenten in Nederland en dus ook gemeente Winterswijk.

2 In deze digitale transformatie spelen zeven belangrijke technologische ontwikkelingen een belangrijke rol, namelijk:

Virtual and De computer genereert een realistisch nagebootste omgeving. augmented reality De beleving en consequenties van een bouwproject kunnen bijvoorbeeld zichtbaar worden gemaakt – waarbij je je waant in beoogde situatie.

Internet of Things Apparaten zijn verbonden met het internet en kunnen met (IoT) en Internet of elkaar ‘communiceren’. Everything Bijvoorbeeld een sensor in een vuilnisbak kan aangeven wanneer deze geleegd moet worden.

Blockchain Deze technologie maakt het mogelijk dat een netwerk van Technology computers gezamenlijk ‘transacties’ verifiëert voordat deze in een digitaal grootboek worden opgeslagen – zonder vertrouwde tussenpersonen zoals overheden, banken en notarissen. Relevant voor bijvoorbeeld belastingheffing en digitaal stemmen.

Artificial Computers/ machines beschikken over een zekere mate van Intelligence (AI) intelligentie om net zoals mensen in te kunnen spelen op de situatie/ omgeving en op basis daarvan beslissingen te nemen en te handelen. Bijvoorbeeld relevant voor vergunningverlening en verstrekken van uitkeringen.

Big Data, Deep Het toekennen van betekenisvolle informatie aan heel veel en Date en Cognitive hele grote datasets – door koppeling gegevens en het computing herkennen en ontdekken van patronen. Relevant voor bijvoorbeeld integrale wijkananalyse en beleidsontwikkeling.

Social Platforms en Online sociale platformen zoals Facebook en Twitter waarbij Platform deze een online ecosysteem vormen als het ‘digitale leven’ van Ecosystems een persoon. Onder meer relevant voor communicatie, mobilisatie van mensen/organisaties en samenwerking.

Workforce Nieuwe wijze van samenwerken en organiseren waarbij Marketplace samenwerking dwars door de bestaande organisatiesgrenzen digitaal wordt gefaciliteerd. Bijvoorbeeld samenwerken rond complexe opgaven met een groot aantal personen/ organisaties.

Pagina 5

3 Deze ICT-toepassingen kunnen op drie manieren doorwerken op de te maken financiële kosten door de gemeente – waarbij dit per toepassing kan verschillen: > Minder kosten: de ICT-toepassing leidt tot een meer efficiënt proces en reduceert (andere kosten) – bijvoorbeeld de inzet van mensen. > Meer kosten: de ICT-toepassing creëert nieuwe wensen en behoeften en maakt een hogere kwaliteit van dienstverlening of inzet mogelijk > Een andere verdeling van kosten: de ICT-toepassing maakt nieuwe vormen van samenwerking en taakverdeling tussen gemeente en ( maatschappelijke) partners mogelijk. Dit kan betekenen dat de gemeente minder of juist meer doet.

4 Gemeente Winterswijk (staat net als alle andere gemeenten in Nederland) voor een groot aantal uitdagingen, waarbij ICT een rol kan spelen, onder meer: > Met open data en transparante besluitvorming bijdragen aan democratisering. > Samenwerken met een groot aantal verschillende spelers – bewoners, organisaties, bedrijven en andere overheden – rond concrete vraagstukken en opgaven en dwars door organisatiegrenzen heen. > Snel en flexibel kunnen inspelen op ontwikkelingen, initiatieven en vragen in de samenleving. > Altijd actueel inzicht in de feitelijke situatie in de samenleving hebben.

5 De ICT-organisatie is in Winterswijk traditioneel georganiseerd waarbij Automatisering, Databeheer en Documentaire informatievoorziening ondergebracht zijn in bedrijfsvoering en deel uitmaken van een functionele (en daarmee verkokerde) organisatiestructuur. De informatiemanager en tevens Chief Information Security Officer (CISO) is onderdeel van de staf en heeft een adviserende rol richting het college en managementteam.

6 De aansturing van de ICT-functie gebeurt voor het grootste gedeelte door het Rijk en de ICT specialisten zelf. De aansturing vanuit de organisatieleiding en het college vindt in beperkte mate plaats. Dit sluit aan bij het feit dat de ICT-organisatie nog vooral bezig is om de basis op orde te krijgen.

7 Ondanks een grote inzet van de ICT-organisatie is de basis wat betreft ICT en Informatievoorziening nog niet op orde. a Wat betreft de basisregistraties, privacy en beveiliging en zaakgericht werken is de gemeente redelijk op koers (in een traject lopend tot 2020). b Het plaats- en tijdonafhankelijk werken blijft achter. c Informatievoorziening rond inhoudelijke of strategisch belangrijke zaken is nog heel weinig ontwikkeld.

8 Binnen de ICT-organisatie is er goed zicht op de toekomstige technologische mogelijkheden (zie ook conclusie 1) en op beperkte schaal lukt het hen tot een aantal stappen ‘in de bredere organisatie te zetten bovenop de ‘basis’. Recentelijk zijn diverse proefprojecten/ pilots gestart, onder meer rond virtual reality (3D ruimtelijk domein), blockchain technologie (WOZ) en ‘internet of things’ (het legen van vuilnisbakken).

9 Vanuit het team Beleid faciliteert de gemeente een netwerk van bedrijven en organisaties in het toepassen van ICT-technologie om samen te werken rond een groot aantal maatschappelijke vraagstukken, rond economische ontwikkeling, toerisme, sociale versterking van het platteland, klimaat, wonen, werken en bereikbaarheid.

10 We zien een aantal stimulansen voor de een goede manier toepassen van ICT en Informatievoorziening, namelijk:

Pagina 6

> De huidige ICT-organisatie is productief met de bestaande formatie. > De portefeuillehouder en de gemeentesecretaris staan open voor toekomstige mogelijkheden van ICT. > Binnen het beleidsonderdeel economie is er veel kennis en ervaring met moderne ICT technieken en wordt dit ook ingezet om maatschappelijke samenwerking te faciliteren rond een groot aantal maatschappelijke vraagstukken.

11 Door een aantal factoren is het op een goede manier inzetten van ICT en Informatievoorziening belemmerd, namelijk: > De beschikbare middelen staan niet in verhouding tot de ambities. > Er is sprake van stagnatie als gevolg van wachten op mogelijke ICT-samenwerking in de regio. > Integraal werken, professioneel beleid ontwikkelen en ICT-vaardigheden breed in de organisatie, zijn onvoldoende. > Het inzetten op ICT-oplossingen in eigen beheer is niet efficiënt en sluit niet aan bij technologische ontwikkelingen.

Pagina 7

Aanbevelingen

1 Breng balans aan tussen twee belangrijke aanjagers en verbindt ze op een goede manier: > Aanjager: wat kan ik voor de samenleving betekenen? > Aanjager: wat maakt informatie- en communicatietechnologie mogelijk?

Pagina 8

Dit wordt mogelijk gemaakt door het zetten van de volgende stappen:

a Versterken en professionaliseren van de organisatie voor het mogelijk maken van goede interactie tussen de twee aanjagers: – Versterken van de ICT-organisatie met ‘technologie- en innovatiemakelaars’. Dit vraagt naast technische kennis en vaardigheden ook vaardigheden op gebied van faciliteren en coachen van innovatie. – Versterken van het primaire proces door het vergroten van affiniteit met en het gevoel voor informatie- en communicatietechnologie en professionaliteit in het omgaan met informatie – via training en bij de werving/ selectie.

b Organiseren van de interactie tussen beide aanjagers in een ‘Research and Development team’ onder rechtstreekse verantwoordelijkheid van de gemeentesecretaris/ directie. Het team bestaat uit een vaste en een flexibele kern met leden uit zowel de ICT-organisatie als het primaire proces. Het R&D team gaat concreet aan de slag rond opgaven waar technologie en vraagstukken voor de samenleving samen komen, zoals rond dienstverlening en het sociaal domein (zie ook aanbeveling 2).

c Meer tijd en financiële middelen om hier werkelijk invulling aan te kunnen geven.

2 Maak meer tijd en ruimte voor het ontdekken en uitproberen van innovatieve oplossingen. Start daartoe vier concrete pilots rond nieuwe oplossingen aan de hand van een innovatie agenda. De twee aanjagers uit aanbeveling 1 ontmoeten elkaar in de innovatie agenda en de pilots.

> Richt de vier pilots op de volgende kansrijke onderwerpen: – Dienstverlening, vergunningverlening, belastingen. – Sociaal domein. – Fysiek domein, Omgevingswet, besluitvorming ruimtelijke projecten. – Democratie inclusief informatievoorziening aan de raad en de bredere samenleving.

> Ontwikkel voor elke pilot een businesscase waarin in ieder geval op drie componenten wordt in gegaan (zie ook conclusie 3):

– Efficiency verbetering/ minder kosten: de ICT-toepassing leidt tot een meer efficiënt proces en reduceert (andere kosten) – bijvoorbeeld de inzet van mensen. – Hogere kwaliteit van dienstverlening/ meer kosten: de ICT-toepassing creëert nieuwe wensen en behoeften en maakt een hogere kwaliteit van dienstverlening of inzet mogelijk – Herverdeling van wie wat doet/ een andere verdeling van kosten: de ICT-toepassing maakt nieuwe vormen van samenwerking en taakverdeling tussen gemeente en (maatschappelijke) partners mogelijk. Dit kan betekenen dat de gemeente minder of juist meer doet.

> Koppel de pilots aan training en opleiding. Deelnemen aan pilots kan goed hand in hand gaan met scholing, training en opleiding. > Leg vanuit de pilots een relatie met de samenleving, zoals klanten en samenwerkingspartners en kennisinstellingen – ook in (EU)regioverband.

3 Ga veel meer in de cloud werken en maak daarmee mogelijk dat de gemeente veel minder op eigen houtje pioniert, zoals rond systeem- en applicatiebeheer.

Pagina 9

> Werk daarbij meer samen met andere gemeenten – dat kan ook juist door de cloud virtueel, los van bestaande regionale grenzen. > Doe een verkenning naar gemeenten die vooroplopen. Organiseer samenwerking met deze gemeenten. > Zoek in de cloud ook meer samenwerking met innovatieve leveranciers om tot innovatie en kennisuitwisseling te komen. Betrek leveranciers om deze reden ook bij pilots (aanbeveling 2) zodat zij op een goede manier kunnen bijdragen aan innovaties.

4 Werk bij de prioriteit in het coalitieakkoord voor het realiseren van “met 1 druk op de knop een actueel overzicht hebben van de voortgang in doelbereiking, werkzaamheden en besteding van middelen” aan een goed inhoudelijk roer en een concrete technische invulling. Ook hier komen de twee aanjagers uit aanbeveling 1 samen: a) de doelbereiking in termen van wat je voor de samenleving wilt realiseren, b) informatievoorziening en ICT om ‘1 druk op de knop’ feitelijk mogelijk te maken.

a Richten > Start bij de inhoud: Wat wil je voor de samenleving precies realiseren? Waar stuur je op? Wat is de feitelijke situatie in de samenleving? > Preciseer en vertaal dit naar concrete ambities en doelen. Wat zijn de maatschappelijke opgaven en effecten?

b Inrichten > Maak met inzet van ICT mogelijk dat de informatie ook op handige en transparante wijze beschikbaar is voor inwoners en samenwerkingspartners over de feitelijke situatie in de samenleving. > Realiseer via deze weg tevens de bestaande ambitie voor een ‘centraal gegevensmagazijn’.

Pagina 10

5 Stuur als raad op ICT en informatievoorziening meer als een strategische hulpbron voor het realiseren van maatschappelijke opgaven – in plaats van ICT als bedrijfsmiddel. > Draag vanuit de raad bij aan duidelijkheid en helderheid over wat de gemeente voor de samenleving wil realiseren. Zie ook aanbeveling 4. > Maak heldere keuzen in het licht van de drie niveaus in conclusie 4 en aanbeveling 2. Is de raad bijvoorbeeld bereid voor een hoger kwaliteitsniveau van dienstverlening meer middelen in te zetten? Of ziet de raad ICT vooral als middel voor bedrijfsvoering – en geldverspilling?

Pagina 11

Deel II: Verkenning en bevindingen

1 Verkenning van de omgeving

Wat zijn op voorhand relevante ontwikkelingen op het terrein van ICT en informatievoorziening voor in principe alle gemeenten dus ook voor Winterswijk?

Wat zijn in de toekomst geheel nieuwe mogelijkheden die ICT en informatievoorziening bieden en die ook een geheel nieuwe blik werpen op hoe je als gemeente wil werken met de toepassing van ICT? Aan de hand van een literatuurscan en gesprekken met experts geven we een overzicht. Dit overzicht is ook gedeeld met sleutelpersonen van de gemeente tijdens diverse gesprekken.

(0) De digitale transformatie Er voltrekt zich een digitale transformatie of zelfs tweede industriële revolutie waarbij digitale technologie doordringt in alle aspecten van ons leven en onze samenleving. Deze transformatie heeft ook grote gevolgen voor de werkwijzen van overheden, bedrijven en maatschappelijke organisaties – en de wijze waarop zij met elkaar samenwerken.

Tim Urban (2015) drukt bijvoorbeeld de impact van Artificial Intelligence uit op de ontwikkeling van de mensheid in de volgende twee figuren.1 Daarbij citeert hij Vernor Vinge in 1993: “We are on the edge of change comparable to the rise of human life on Earth.”2

“What does it feel like to stand here? It seems like a “But then you have to remember something about pretty intense place to be standing.” what it’s like to stand on a time graph: you can’t see what’s to your right. So here’s how it actually feels to stand there. Which probably feels pretty normal…” Figuur 1.1: aan de vooravond staan van een exponentiële technologische ontwikkeling.

Digitale technologie wordt steeds meer een integraal onderdeel van alle opgaven, werkwijzen, processen en activiteiten. Organisaties staan voor de opgave hoe zijn inspelen op de mogelijkheden

1 Tim Urban, The AI Revolution: The Road to Superintelligence, 2015; https://waitbutwhy.com/2015/01/artificial- intelligence-revolution-1.html Zie ook: Eric Brynjolfsson en Andrew McAfee, The second machine age, Work progress, and prosperity in a time of brilliant technologies, 2014. 2 Vernor Vinge,The Coming Technologic Singularity: How to Survive in the Post-Human Era, 1993.

Pagina 12

van technologische ontwikkelingen en de eisen die hun omgeving stelt aan het gebruik van digitale technologie.

Individuals and businesses alike are embracing the digital revolution. Social networks and digital devices are being used to engage government, businesses and civil society, as well as friends and family. People are using mobile, interactive tools to determine who to trust, where to go and what to buy. At the same time, businesses are undertaking their own digital transformations, rethinking what customers value most and creating operating models that take advantage of what’s newly possible for competitive differentiation. The challenge for business is how fast and how far to go on the path to digital transformation.3

We onderscheiden hier zeven majeure technologische ontwikkelingen – we sluiten aan bij de meest gangbare Engelse labels:4

(1) Virtual and augmented reality (2) Internet of Things (IoT) en Internet of Everything (3) Blockchain Technology (4) Artificial Intelligence (AI) (5) Big Data, Deep Date en Cognitive computing (6) Social Platforms en Platform Ecosystems (7) Workforce Marketplace

Verschillende technologische ontwikkelingen staan niet op zich zelf. Het Internet of Things gaat bijvoorbeeld hand in hand met de ontwikkeling van Big Data en Cognitive computing. Hetzelfde geldt voor Artificial Intelligence waarbij computers steeds beter in staat zijn om data op een intelligentie manier te verwerken – dat kan ook een auto zijn die communiceert met de omgeving.

3 IBM Corporation, https://www-935.ibm.com/services/us/gbs/thoughtleadership/ibv-digital-transformation.html 4 Er zijn allerlei indelingen en afbakeningen van technologische ontwikkelingen in omloop. Zo publiceert het Amerikaanse IT bedrijf Gartner elk jaar een trend rapport, zie: https://www.gartner.com/smarterwithgartner/gartners- top-10-technology-trends-2017. Zie bijvoorbeeld ook Maria Fonseca, Intelligent HQ, 12 Disruptieve Technology Examples, 2 maart 2014: https://www.intelligenthq.com/technology/12-disruptive-technologies/). Initiate onderkent bijvoorbeeld de volgende zeven ontwikkelingen: Artificial Intelligence, 3D en 4D printen, Drones, Blockchain, Robotica, Vitual en Augmented Realitity, Smart Cities. Drones en robots beschouwen we hier als toepassingen op het kruisvlak tussen Artificial Intelligence, Internet of Things en Big Data. Het gaat om slimme apparaten uitgerust met Artificial intelligence en verbonden met het internet. Denk aan de onbemande vliegtuigen die door Aerialtronics in Nederland worden gebouwd en zijn uitgerust met IBM’s Watson Internet of Things technologie (zie: aerialtronics.com). Dit geldt bijvoorbeeld ook voor volledig autonome of zelfrijdende auto’s die Tesla ontwikkelt in de VS. Smart City toepassingen ontwikkelen zich eveneens op het kruispunt van verschillende technologische ontwikkelingen. Zie verder: Initiate, Distruptieve technologieën, Wat zijn het en hoe kunnen gemeenten ermee aan de slag, geen datum.

Pagina 13

(1) Virtual and Augmented reality De fysieke en virtuele wereld gaan in elkaar over:  Virtual reality betekent ‘bijna werkelijkheid’. De computer geneert een realistische nagebootste omgeving die de mens met bepaalde hulpmiddelen – zoals een speciale bril – kan verkennen. Denk aan een drie dimensionale, digitale rondleiding door een nagebootst gebouw. Het kan gaan om een gebouw dat werkelijk bestaat of om een fantasie gebouw. Veel games maken gebruik van virtual reality.  Augmented reality: aan de werkelijkheid wordt een virtuele laag toegevoegd. Denk bijvoorbeeld aan je telefoon die tijdens een stadswandeling allerlei informatie geeft over omliggende gebouwen en winkels. Het spelletje Pokémon Go is ook een voorbeeld van augmented reality. Aan het beeld van de werkelijkheid – opgevangen door de camera van je telefoon – wordt informatie toegevoegd waardoor je Pokémon kunt zien.

Virtual reality kan ons ook helpen om bepaalde complexe processen en systemen te begrijpen in inzichtelijk te maken. Hoe verspreidt bijvoorbeeld een virus zich onder een groep inwoners? Wat gebeurt er als op locatie X een dijk doorbreekt? Hoe kun je als overheid bepaalde maatschappelijke doelen zoals tolerantie, bewegen en onderwijs goed realiseren met een groot bereik en vertaling naar feitelijk gedrag door je inwoners – en negatief gedrag tegengaan?

GENERIEKE FUNCTIONALITEIT  Op afstand levensechte contacten met andere personen onderhouden.  Het verbeteren en versnellen van besluitvorming en van het maken van afwegingen tussen verschillende alternatieven – door het digitaal simuleren van verschillende omgevingen, gebouwen en processen. De feitelijke effecten bijvoorbeeld de schaduwwerking van een gebouw worden zichtbaar gemaakt.  De fysieke omgeving verrijken met allerlei lagen aan digitale informatie die gebruikers naar eigen inzicht kunnen aanspreken.

5 CONCRETE TOEPASSINGSMOGELIJKHEDEN EN VOORBEELDEN  Inwoners hoeven door gebruik van een virtual reality niet meer het huis uit om visueel contact te krijgen met een gemeentemedewerker of hulpverlener.  Inwoners kunnen virtueel rondlopen in driedimensionale modellen van gebouwen en de leefomgeving verkennen voordat daadwerkelijk wordt gebouwd of ontwikkeld.  Inwoners zien hoe ervaren hoe een plan kan uitwerken in het kader van de Omgevingswet  Bezoekers maken een digitale stadswandeling of een wandeling met een virtual reality-bril waarbij de omgeving wordt voorzien van allerlei extra informatie, zoals over monumenten, interessante geschiedenis, beschikbaarheid van openbaar vervoer, restaurants et cetera.

5 Onder meer: Initiate, Distruptieve technologieën, Wat zijn het en hoe kunnen gemeenten ermee aan de slag?, geen datum.

Pagina 14

(2) Internet of Things (IoT) en Internet of Everything Internet of Things verwijst naar intelligente apparaten ofwel hardware uitgerust met sensoren die verbonden zijn met het internet. Deze apparaten zijn in staat om zelfstandig informatie door te geven met andere apparaten en te handelen op basis van de informatie die zij vergaren.6 De cloud is daarbij de grote verbinder tussen mensen, processen en apparaten.7 Een voorbeeld is de Nest thermostaat die zelfstandig in staat is om de instelling van je verwarming te bepalen op basis van de aan- of afwezigheid van de bewoners in een huis. Een ander voorbeeld is een intelligente koelkast die een berichtje stuurt wanneer een bepaald item bijna op is of waarvan de houdbaarheidsdatum binnenkort verloopt.

GENERIEKE FUNCTIONALITEIT  Realiseren van het Smart Cities concept door het aan elkaar koppelen van allerlei apparaten en hardware in een stedelijke omgeving die met elkaar kunnen communiceren.8  Verminderen verkeerscongestie en verkeersoverlast.  Efficiëntere processen/ lagere kosten.  Vergroten van duurzaamheid en veiligheid.  Inspelen op klimaatadaptatie

CONCRETE TOEPASSINGSMOGELIJKHEDEN EN VOORBEELDEN  Intelligent verkeersmanagement door wegen met meetapparatuur en sensoren.9  Smart parking: identificatie van vergunningshouders, monitoren bezettingsgraad, toe leiden naar vrije plaatsen, eigenaren die hun parkeerplaats verhuren.  Efficiënter openbaar vervoer met betere aansluitingen en informatievoorziening.  Inspectie van infrastructuur door drones.  Camera toezicht voor effectief crowd management, voorkomen en monitoren van geweld en misdrijven.  Drones die ondersteunen bij crowd management, in kaart brengen van rampgebieden, bewaking.  Vergroten verkeersveiligheid, bijvoorbeeld sensoren die voetgangers en fietsers waarschuwen voor aankomend verkeer.  Snel opsporen en herstellen van water- en gaslekken.  Slimme hardware in de openbare ruimte: vuilnisbakken geven een seintje geven als ze vol zijn, lantaarnpalen geven alleen licht als er verkeer is.  ‘Precision Agriculture’: verzamelen en verwerken van live data bij het maken van beslissingen voor planten, bemesten en oogsten van gewassen.10  Slimme energiemeters in woningen en bedrijven.  Intelligente inzet van sluizen en waterafvoersystemen bij overmatige neerslag.  Monitoring van waterkwaliteit.  Toepassing van domotica voor technisch ondersteunende voorzieningen in huis om langer veilig en zelfstandig te wonen.  Zorgprofessionals en mantelzorgers kunnen via technologie ook op afstand contact houden.  Inwoners houden via allerlei applicaties gezondheidsgegevens bij en delen deze met professionals, zoals hartslagmonitoring, zuurstofniveau in bloed et cetera.

6 KING, digitale agenda 2020, www.da2020.nl/roadmap/blockchain 7 Zie: Sietse Herrema, De cloud is de grote verbinder, 2014, www.technologischeontwikkeling.nl/ict/de-cloud-is-de- grote-verbinder. 8 Vergelijk onder meer met IBM’s SmarterCities, zie ook: smartcitiescouncil.com 9 Zie bijvoorbeeld: IBM Corporation, Intelligent Transportation Solution for Active Traffic Management, 2013. 10 Zie onder meer IBM: https://www.research.ibm.com/articles/precision_agriculture.shtml

Pagina 15

(3) Blockchain Technology De blockchaintechnologie biedt een transparant, efficiënter alternatief voor de huidige vertrouwde tussenpersonen, zoals overheden, banken, notarissen en accountants. De technologie biedt een protocol waarbij een netwerk van computers gezamenlijk ‘transacties’ verifiëren voordat deze in een digitaal grootboek worden opgeslagen. Via complexe algoritmes wordt een gemeenschappelijk grootboek bijgehouden. Computers verbonden met het internet controleren het grootboek. Dit grootboek is openbaar en niet langer het bezit van één partij. Dit wordt de blockchain genoemd. In de blockchain worden alle transacties bijgehouden, inclusief informatie over de tijd, datum, deelnemers en omvang van de transactie. Het gedeelde systeem zorgt ervoor dat data geverifieerd en up-to-date zijn en biedt betere bescherming tegen cyberaanvallen. De blockchaintechnologie heeft de potentie om eigenaarschap en wederzijds vertrouwen op een betere wijze te organiseren of faciliteren.

Bij transacties hoeft het niet om geld te gaan, maar gaat het ook om eigendommen, onroerend goed, visa, certificaten of een stem tijdens verkiezingen. Dankzij de blockchain technologie is het mogelijk om betalingen ‘slim’ te maken. Zo is het mogelijk om bepaalde budgetten te voorzien van een label, zoals zorgkosten koppelen aan specifieke zorgleveranciers. Of de Stadjerspas in Groningen waarmee inwoners van de stad specifieke, door de overheid gesubsidieerde diensten, afnemen. Er is voorgeprogrammeerd waarvoor het geld kan worden uitgegeven. Hiermee worden administratieve en financiële processen vele malen efficiënter.11

GENERIEKE FUNCTIONALITEIT  Efficiëntie administratieve processen en registraties.  Vergroten wederzijds vertrouwen en veiligheid bij waardevolle/ belangrijke transacties.  Voorkomen van oneigenlijk gebruik en fraude.

CONCRETE TOEPASSINGSMOGELIJKHEDEN EN VOORBEELDEN  Innen van belastingen/ heffingen.  Registreren van onroerende goederen.12  Uitgifte identiteitsbewijzen.  Veilig bewaren en uitwisselen van burgergegevens.  Verlenen van uitkeringen.  Verstrekken van vergunningen.  Veilig stemmen.

11 Deels ontleend aan: KING, digitale agenda 2020, www.da2020.nl/roadmap/internet-things en aan: www.initiate.nl/2017/03/23/disruptie/ 12 Zie een casus uit Nederland op de internationale site van IBM: https://www.ibm.com/blogs/insights-on- business/government/blockchain-asset-registration/

Pagina 16

(4) Artificial Intelligence (AI) Computers/ machines beschikken over een zekere mate van intelligentie om net zoals mensen in te kunnen spelen op de situatie/ omgeving en op basis daarvan beslissingen te nemen en te handelen.  Sterke artificiële intelligentie: het dupliceren van menselijke intelligentie in termen van denken, begrijpen en gedrag. In de praktijk is er nog weinig vooruitgang geboekt op dit terrein.13  Zwakke artificiële intelligentie: computers die zich gedragen als mensen – maar dat gedrag niet ontlenen aan een menselijke denkwijze. Een voorbeeld is de schaakcomputer Deep Blue (IBM) die heel goed kan schaken, maar niet speelt zoals een mens doet.  Ergens in het midden bevinden zich systemen die zijn geïnspireerd op menselijke intelligentie maar niet als doel hebben om dat te perfectioneren. Een voorbeeld is Deep Learning (Google) dat is gebaseerd op de structuur van de hersenen en menselijke taken kan leren zoals beeld- en spraakherkenning. Een ander voorbeeld is IBM Watson Analytics14 waarbij het bijvoorbeeld mogelijk is patronen in tekst te herkennen om antwoorden te genereren.15

GENERIEKE FUNCTIONALITEIT  Betere besluitvorming rond complexe vraagstukken.  Goedkopere dienstverlening.  Betere en snellere informatieverstrekking.  Computers werken zij aan zij met medewerkers.  Computers met nieuwe vaardigheden leren mensen nieuwe functies uit te oefenen.

16 CONCRETE TOEPASSINGSMOGELIJKHEDEN EN VOORBEELDEN  Snel vervaardigen van slimme analyses en voorspellingen.  Digitale woordvoerding door de gemeente.  Ondersteuning bij het verstrekken van vergunningen en uitkeringen – waarbij aanvragers door het digitale proces worden geleid.  Digitale loketfuncties: natuurlijke stem kunnen interpreten, complexe vragen kunnen beantwoorden, inwoners van relevante informatie voorzien door te putten uit omvangrijke interne en externe datasets (zie ook big data).  Vertalen van (gemeentelijke) informatie in andere talen.  Autonome apparaten die beslissingen nemen en taken van mensen overnemen, denk aan zelfrijdende auto’s, drones, robots in de huishouding.  Efficiëntere regulering en handhaving van verkeersstromen.  Vergroten van verkeersveiligheid door vervoersmiddelen die rekening houden met hun omgeving.  Efficiënte benutting van de capaciteit van het wegenverkeerssystemen.

13 Zie: Steve LeVine, Artificial intelligence pioneer says we need to start over, september 2017: https://www.axios.com/ai- pioneer-advocates-starting-over- 2485537027.html?utm_source=linkedin&utm_medium=lisocialshare&utm_campaign=organic 14 www.ibm.com/watson-analytics 15 Kris Hammond, What is artificial intelligence, http://www.computerworld.com/article/2906336/emerging- technology/what-is-artificial-intelligence.html 16 Zie ook: governmentcomputing.com, The practical implications of public sector AI, maart 2017, http://www.governmentcomputing.com/features/the-practical-implications-of-public-sector-ai-5773654

Pagina 17

(5) Big Data, Deep Data en Cognitive computing Big data duidt vooral op de grote omvang van allerlei datasets die exponentieel toenemen. Door deze toename aan data zijn traditionele databasesystemen steeds minder in staat om de hoeveelheid data goed te beheren. In dit kader wordt ook wel gesproken over een ‘data tsunami’. De kwaliteit en betrouwbaarheid van datasets kan sterk variëren evenals de structuur van de data. Het komt daarom steeds meer aan op goede technieken en algoritmen om snel relevante gegevens uit de grote hoeveelheden data te kunnen ontginnen – en informatie ‘overload’ te beperken.

Bij Deep data ligt de nadruk meer op de kwaliteit dan op de kwantiteit van datasets. Het gaat om het opbouwen of verzamelen van betekenisvolle datasets met deelnemers die over een langere periode inzicht en overzicht willen creëren.17 Je baseert je niet uitsluitend op data die door anderen (over anderen) is opgeslagen in willekeurige datasets, maar zoekt naar zinvolle data en combinaties die de kern van de zaak raken van wat jij wilt weten. Doel is om een bepaalde situatie te begrijpen en te doorgronden als een basis voor betere samenwerking en maatschappelijke effecten.18

Figuur 1.2: Waarde ontlenen aan big data 19. In plaats van ‘proces van de organisatie’ kan het ook gaan om maatschappelijke opgaven of de samenleving.

Cognitive computing: 20 snel en effectief ontginnen van allerlei gestructureerde en vooral ongestructureerde data om relevante inzichten aan te ontlenen. Cognitive computing kan ook

17 Zie: Arjan Haring, Sune Lehmann: van big data naar deep data,http://www.marketingfacts.nl/berichten/van-big-data- naar-deep-data 18 Zie: Otto Scharmer, From Big Data to Deep Data, http://www.huffingtonpost.com/otto-scharmer/from-big-data-to- deep-dat_b_5599267.html 19 Kennisnet, Trendrapport 2016-2017, Technologiekompas voor het onderwijs, 2016, p. 49.

Pagina 18

natuurlijke spraak en taal begrijpen – inclusief sociale media – en deze verwerken zodat de afstand tussen mens en computer steeds kleiner wordt. Cognitive computing kan leren van handelingen en resultaten uit het verleden.21 Figuur 1.2 geeft weer hoe je met goede analyse waarde aan Big Data kan ontlenen.

GENERIEKE FUNCTIONALITEIT  Beter en sneller kunnen begrijpen en doorgronden van complexe en veranderlijke situaties.  Waarde uit grote hoeveelheden data halen door ‘datamining’ en analyse door ‘cognitive computing’: snel kunnen verkennen en analyseren van grote hoeveelheden gegevens om relevante verbanden, patronen en informatie te ontdekken die de mens moeilijk zelf in beeld kan brengen.  De waarde van steeds meer data en bronnen weten te benutten voor samenwerking tussen coproducenten en het realiseren van maatschappelijke effecten.  Betere besluitvorming op basis van inzicht en overzicht.

CONCRETE TOEPASSINGSMOGELIJKHEDEN EN VOORBEELDEN  Beter en sneller maatwerk bieden aan inwoners ook in licht van preventie of juist proactief handelen.22 Bijvoorbeeld door sociale teams: identificeren van vragen en behoeften, de situatie en gezinsopgave goed doorgronden, een maatwerkplan opstellen en managen, evaluatie van de opgave.23  Tegengaan en ontdekken van fraude door zorgaanbieders en cliënten.  Betere samenwerking en informatie-uitwisseling tussen gemeente, zorgverleners en inwoners.  Beter managen van vergoedingensystemen en verminderen van administratieve lasten tussen (regionale) gemeenten en zorgverleners.  Betere besluitvorming in crisissituaties, bijvoorbeeld op gebied van openbare orde.  Inzet van technologie en data om belastingopbrengsten te maximaliseren, bijvoorbeeld door slimme selectie van kansrijke casus voor audits.24  Sneller en efficiënter opsporen van fraude en fouten.  Gezamenlijke monitoring en evaluatie door veel preciezer inzicht in maatschappelijke effecten met de mogelijkheid om in- en uit te zoomen op allerlei niveaus (gezin, straat, buurt, wijk, dorp/ kern).  Verbinden van allerlei partners bij gezamenlijke monitoring en evaluatie. Een voorbeeld is het Global Wellbeing Lab. Dat verbindt overheden, bedrijven en maatschappelijke organisaties bij het formuleren van evalueerbare maatstaven en deep data tools om goed zicht te krijgen op de samenleving en zo op het spoor te komen van nieuwe werkwijzen.  Visualiseren van gemeentelijke resultaten en prestaties aan de hand van GEO-informatie en geografische kaarten.  Grote hoeveelheden data verbinden en gebiedsgericht aanbieden aan gebruikers waardoor de relevantie van data toeneemt.

20 Vaak wordt ook gesproken over Advanced analytics, Business analytics of Learning Analytics. Zie voor ‘cognitive computing’ en ‘cognitive government’ ook: IBM, https://www-935.ibm.com/industries/government/. 21 Zie met name IBM: https://www.research.ibm.com/cognitive-computing; en https://www.ibm.com/developerworks/learn/cognitive/index.html. 22 Zie ook: Kennisnet, Trendrapport 2016-2017, Technologiekompas voor het onderwijs, 2016, p. 48 23 Zie: IBM, video: ‘Social programs in the cognitive era’, https://www-935.ibm.com/industries/government/government- social-programs.html (Vijf stappen voor zorg en ondersteuning: “Identify, Acssess, Respond, Manage, Measure”) 24 Zie ook: IBM Corporation, Tax revenue management and economic vitality, 2014.

Pagina 19

(6) Social Platforms en Platform Ecosystems Een steeds groter deel van het maatschappelijke en economisch verkeer loopt over allerlei online platformen zoals Facebook, Twitter, Instagram, Pinterest, LinkedIn, Parkmobile, Peerby, Airbnb, Uber en Spotify. Ze vormen een digitale samenleving waar mensen en organisaties relaties onderhouden, informatie uit wisselen en tot (economische) transacties komen.25

Een online ecosysteem is universeel en altijd aanwezig in de levens van mensen. Daarbij maakt het steeds minder uit of je continu bent ingelogd op het platform of niet. FaceBook beweegt zich bijvoorbeeld meer en meer in deze richting. Gebruikers nemen hun digitale leven overal via de telefoon met zich mee. Ontwikkelaars maken steeds meer toepassingen voor het platform waardoor de noodzaak om van andere toepassingen en platforms gebruik te maken afneemt.

GENERIEKE FUNCTIONALITEIT  Grensoverschrijdend samenwerken met andere organisaties/ partners.  Verbinden van organisaties en mensen.  Met ICT op ‘afstand nabij zijn’ bij inwoners en bedrijven.  Faciliteren van coproductie en participatie.  Realiseren van de participatiesamenleving.

CONCRETE TOEPASSINGSMOGELIJKHEDEN EN VOORBEELDEN  Slim samenwerken met andere overheden, bedrijven, maatschappelijke organisaties en inwoners door de inzet van ICT, bijvoorbeeld door allerlei ‘crowd’-toepassingen: Crowd labor, Crowd funding, Crowd voting, Crowd colloaboration, Crowd competition.26  Gezamenlijke werkruimten voor het bouwen aan maatschappelijke opgaven.27  Communiceren en samenwerken met een veel groter bereik, ook met inwoners die je nooit in levende lijve hoeft zien of te ontmoeten.  Een digitale kaart biedt inwoners, bedrijven en maatschappelijke organisaties gebiedsgerichte informatie die voor personen en organisaties in dat gebied relevant zijn.

25 Zie ook: KING, digitale agenda 2020, https://www.da2020.nl/roadmap/platform-samenleving 26 Zie ook: Kees van den Tempel en Seba Tomatala-Vig (Native Consuling), Informatiebeleidsplan 2017-2020. Naar de flexibele innovatieve gemeente in 2020, 9 maart 2016, p. 18. 27 Zie ook: Sietse Herrema, De cloud is de grote verbinder,2014, www.technologischeontwikkeling.nl/ict/de-cloud-is-de- grote-verbinder (“Tegenwoordig wordt ICT steeds vaker ingezet bij maatschappelijke problemen”).

Pagina 20

(7) Workforce Marketplace Een bijzondere ontwikkeling op gebied van Social Platforms is de Workforce Marketplace.28 Deze ontwikkeling verdient afzonderlijke aandacht en combineert een aantal trends:

 Het einde van het traditionele werkgeversmodel en de introductie van een veel flexibeler arbeidsmarkt met veel meer ‘los-vast’ dienstverbanden.  Zelfsturende teams en opgaven gestuurd werken. Individuen en organisaties organiseren zich rond opgaven.29  Toename van online talenten platforms voor de flexibele vraag en aanbod van talenten– in plaats van traditionele functies.  Het managen en faciliteren van talenten in een arbeidsmarkt waar organisaties vechten om het aantrekken van talenten (‘War of Talent’). De meest aantrekkelijke werkgever wint deze strijd.  Toename van digitaal gereedschap die professionals beter in staat stelt hun talenten te ontplooien en opgaven te realiseren.  Samenwerken en tot coproductie komen tussen mensen en organisaties die (tijdelijke) gemeenschappen vormen rond opgaven.  Gegevens zijn altijd beschikbaar: altijd, overal en vanaf elke locatie.  Mensen werken minder op kantoor en het kantoor gaat tegelijkertijd een belangrijkere rol spelen bij het mogelijk maken van samenwerking, coproductie en het onderhouden van sociale contacten.

GENERIEKE FUNCTIONALITEIT  ICT stelt professionals en teams beter in staat in te spelen op (maatschappelijke) opgaven en het formeren van de benodigde coproductie om deze te realiseren.  Zijn van een aantrekkelijke werkgever voor moderne professionals  Managen en aantrekken van talent.

CONCRETE TOEPASSINGSMOGELIJKHEDEN EN VOORBEELDEN  Mogelijk maken van Het Nieuwe Werken.  Opgaven gestuurd werken en Teamcasting om het beste team samen te stellen voor de opgave.30  Toename van samenwerking, coproductie en zichtbaar samen bouwen via specifieke applicaties.  Gebruik van data door medewerkers wordt tijd, plaats en apparaat onafhankelijk. Medewerkers kunnen altijd en overal bij data om te werken, ook met hun eigen apparaten.  De fysieke en digitale werkruimte vullen elkaar aan: de fysieke werkruimte is steeds meer ingericht op teams en coproductie. Digitaal gereedschap, data en digitale werkruimten stimuleren productiviteit en coproductie.31

28 Zie: Accenture Technology vision for Oracle 2017, Trend 3: Workforce, 2017. Zie ook: McKinsey&Company, A Labor Market that Works: Connecting Talent with Opportunity,” June 2015. Zie ook: Centre for People and Buildings en Hospitality Group, Toekomst van werk in 2015, december 2016, https://www.hospitality-group.nl/media/werken-en-de- werkomgeving-in-2025/ 29 Zie ook: Igno Pröpper, Bart Litjens en Peter Struik, Naar een opgaven gestuurde organisatie, Samen meer realiseren, Partners+Pröpper, november 2012. 30 Zie: opgavengestuurdwerken.nl 31 Zie ook: Centre for People and Buildings en Hospitality Group, Toekomst van werk in 2015, december 2016, https://www.hospitality-group.nl/media/werken-en-de-werkomgeving-in-2025/

Pagina 21

2 Toekomstige ontwikkelingen en uitdagingen ten aanzien van beleids- en dienstverleningsopgaven

 Wat zijn toekomstige ontwikkelingen en uitdagingen ten aanzien van beleids- en dienstverleningsopgaven?  Is sprake van een goed doordachte en goed uitgewerkte visie op dienstverlening en beleidsopgaven, passend bij de omgeving en alle ontwikkelingen die zich daarin voordoen of gaan voordoen?

2.1 Algemeen beeld

In 2016 is het informatiebeleidsplan vastgesteld waarin de strategische visie op informatievoorziening en ICT is geschetst.32 Het informatiebeleidsplan is gericht op de gehele organisatie en ondersteunt daarmee een gemeenschappelijke en gemeentebrede werkwijze. In het bijzonder gaat het om zaakgericht werken, digitale werkprocessen, een digitaal archief en gegevensuitwisseling die plaats- en tijdonafhankelijk werken mogelijk maakt.

STRATEGISCHE VISIE VAN GEMEENTE WINTERSWIJK OP INFORMATIEVOORZIENING 2016-2019 “Wij moderniseren onze processen en richten deze digitaal, vraag- en zaakgericht in. In 2017 willen wij al onze diensten ook digitaal kunnen leveren en intern digitaal gaan werken. Wat bijdraagt aan het herinrichten aan de ontwikkeling naar een klantgericht en efficiënte organisatie is dat wij onze processen inrichten op de vraag van de burger en te sturen op de resultaten van deze processen. Hierbij spelen de ‘grenzen’ van de teams geen rol. We gaan onze organisatie verbeteren door van buiten naar binnen procesmanagement verder vorm te geven volgens de 'LEAN'-uitgangspunten: elimineren van verspilling, sturen op resultaat en een cultuur ontwikkelen van continu verbeteren. Onze nadruk ligt bij de primaire en secundaire processen. Digitale dienstverlening houdt in dat de website ons voorkeurskanaal is. Deze is altijd beschikbaar en is ook nog eens het goedkoopste kanaal. Andere kanalen zijn een aanvulling daarop. Burgers ontsluiten statusinformatie en belangrijke documenten via een persoonlijke internetpagina. Wij staan voor eenmalige opslag van gegevens en meervoudig gebruik. Door het eenmalig verzamelen van gegevens worden de administratieve lasten voor burgers en bedrijven beperkt en tevens kwaliteitsverbeteringen en kostenbesparingen voor de gemeentelijke bedrijfsvoering gerealiseerd. Wij moderniseren de werkplekken, de ICT infrastructuur en de Informatievoorziening. Het moderniseren van de informatievoorziening en onze processen vraagt ook vernieuwing aan de technische kant. Vernieuwing van de werkplekken zal moeten omdat de gebruiker steeds meer vraagt naar tijds- en plaats onafhankelijk werken en meer en meer op internet gebaseerde functionaliteit. Beelden en documenten worden steeds meer alleen nog digitaal opgeslagen wat veel vraagt van de technische archiverings- en opslagcapaciteit. Dit gaan wij uitwerken in een concept voor werkplekinrichting en ondersteunende apparaten zoals bijvoorbeeld tablets, smartphones, laptops en presentatieschermen.” Bron: Gemeente Winterswijk, Informatiebeleid 2016 – 2019, januari 2016.

Algemene uitdagingen beleid en dienstverlening waar ICT een rol in kan spelen Gemeenten staan voor een aantal uitdagingen die ook in gemeente Winterswijk worden herkend als inzet voor ICT en informatievoorziening:

 Met open data en transparante besluitvorming bijdragen aan democratisering.  Samenwerken met een groot aantal verschillende spelers – bewoners, organisaties, bedrijven en andere overheden – rond concrete vraagstukken en opgaven en dwars door organisatiegrenzen heen.

32 Gemeente Winterwijk, Informatiebeleid 2016 – 2019, januari 2016. Het informatiebeleid is vertaald naar een informatieplan en projecten voor een periode van vier jaar en een jaarlijks automatiseringsplan.

Pagina 22

 Snel en flexibel kunnen inspelen op ontwikkelingen, initiatieven en vragen in de samenleving.  Actueel inzicht in de feitelijke situatie in de samenleving.  Integraal werken –verbinden – afhankelijk van het vraagstuk/ opgave – van in principe alle beleidsterreinen/ dienstverleningsonderwerpen.  Groei in efficiëntie en effectiviteit – meer realiseren met minder middelen (productiviteitsgroei).

2.2 Dienstverlening

Het beleidsplan sluit aan bij de uitgangspunten in het coalitieprogramma 2014 - 2018 om informatievoorziening en ICT in te zetten als strategisch bedrijfsmiddel voor bedrijfsprocessen en de communicatie met partijen in de samenleving. Aanleiding zijn tevens belangrijke ontwikkelingen binnen de bredere overheid waarop gemeente Winterswijk moet inspelen. In het bijzonder gaat het om het realiseren van de digitale overheid33, Overheidsbrede dienstverlening 202034 en de generieke digitale infrastructuur (GDI)35 om de digitale overheid mogelijk te maken.

In 2010 hebben de gezamenlijke overheden onder de benaming ‘dienstverlening: samen doen’ een overheidsbrede visie op dienstverlening vastgesteld. Daarin zijn zes ambities geformuleerd waaraan hun dienstverlening in 2020 moet voldoen:  De vraag van burgers, ondernemers en instellingen staat centraal in ons handelen.  Wij zorgen ervoor dat burgers, ondernemers en instellingen hun zaken snel en zeker kunnen regelen.  Wij vallen burgers, ondernemers en instellingen niet lastig met de verschillen tussen onze organisaties: wij opereren als één overheid.  Wij stellen geen overbodige vragen. Gegevens die in basisregistraties zijn opgenomen en informatie die binnen onze eigen organisatie beschikbaar is vragen wij niet nogmaals.  Wij zijn transparant en aanspreekbaar.  Wij richten onze dienstverlening zo efficiënt mogelijk in, met inachtneming van de behoeften van burgers, ondernemers en instellingen. Bron: King, Dienstverlening – samen doen, 2010

In de programmabegroting 2017 zijn een aantal concrete doelen voor dienstverlening opgenomen:

 Het merendeel van de diensten wordt via internet verleend, bij voorkeur 24 uur per dag en zeven dagen per week.  Mogelijk maken dat mensen digitaal aangifte kunnen doen van overlijdens en geboortes.  Het gebruik van gemeentelijke e-producten en e-diensten neemt toe met minimaal 30%.  Gegevens die al binnen de overheid bekend zijn, worden niet opnieuw aan burgers en bedrijven gevraagd (één overheid, één loket, éénmalige gegevensaanlevering, meervoudig gebruik).

33 Dit is gericht op het verbeteren van de digitale dienstverlening. Zo moeten bedrijven en inwoners alle zaken die ze met de overheid regelen, digitaal kunnen afhandelen. Zie onder meer de Visiebrief digitale overheid 2017 van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties aan de Tweede Kamer (23 mei 2013, kenmerk 2013-000003066907). 34 Invulling geven aan zes ambities om dienstverlening beter en goedkoper te realiseren. Zie: Vereniging Directeuren Publieksdiensten (en anderen), Overheidsbrede Dienstverlening 2020, Van organisaties ... naar organiseren, februari 2014. 35 Het gaat om de ontwikkeling van overheidsbrede standaarden, producten en voorzieningen de digitale overheid mogelijk te maken (voorheen: iNUP). Het stelsel van basisregistraties maakt hiervan onderdeel uit. Zie ook: https://www.digitaleoverheid.nl/dossiers/gdi-voorzieningen/

Pagina 23

 De gemeente is transparant: wet- en regelgeving, publicaties, aankondigingen en dergelijke zijn voor iedereen goed toegankelijk.  Verbeteren van de website zodat het gebruik door mobiele telefoons makkelijker wordt en onderzoeken of WhatsApp kan worden toegevoegd voor contact met de klant.

Rond dienstverlening en vergunningverlening is ook de uitdaging burgers sneller en beter te helpen doordat burgers zelf een actieve rol vervullen in een (grotendeels) digitaal af te handelen proces.

2.3 Decentralisaties in het sociaal domein

Het informatiebeleidsplan gaat in op het realiseren van een goede informatievoorziening aan inwoners of zorgcliënten en ter ondersteuning van de samenwerking tussen allerlei (zorg)partijen in het sociaal domein. Een ander aandachtspunt is het inspelen op nieuwe ontwikkelingen om de zorg aan cliënten te verbeteren, zoals innovatieve technologieën waardoor mensen langer thuis kunnen wonen en het op afstand begeleiden en verzorgen van cliënten. Belangrijke uitdagingen voor de toekomst zijn ook:  Persoonlijke behandeling en menselijke maat binnen bestaande juridische kaders.  Sterke beperking van administratieve lasten en meer aandacht voor het primaire proces (planning en control integreren in primaire proces).

2.4 Fysieke domein en Omgevingswet

Invoering van de Omgevingswet vereist dat de gemeente aansluit op het digitale Omgevingsloket en het Digitaal Stelsel Omgevingswet.36 Dit is cruciaal voor gegevensuitwisseling tussen betrokken partners en processen voor planvorming, vergunningverlening, toezicht en handhaving. De kwaliteit van gegevens in de verschillende basisregistraties is hierbij van groot belang. De Omgevingswet gaat daarnaast uit van een gelijke informatiepositie van burgers, bedrijven, maatschappelijke organisaties en de overheid. Alle digitale informatie is straks op één plek te vinden in het nieuwe Omgevingsloket (zie figuur 2.1). Belangrijke uitdagingen voor de toekomst zijn ook:  Faciliteren van samenwerking tussen alle betrokken partijen en van een goede en zorgvuldige belangenafweging en besluitvorming.  Sneller inspelen op initiatieven en snellere besluitvorming op basis van een doorleefd beeld van de feitelijke en gewenste toekomstige situatie (en eventuele alternatieven daarvoor) op basis van een virtuele weergave van de toekomst.

36 Zie: https://aandeslagmetdeomgevingswet.nl/digitaal-stelsel/

Pagina 24

Figuur 2.1: de digitale structuur voor de Omgevingswet. ‘Met één klik op de kaart vindt men alle beschikbare informatie over de van toepassing zijnde wet- en regelgeving en de fysieke omgevingskwaliteit ter plaatse’. 37

37 Zie: Gemeente Winterswijk, De nieuwe Omgevingswet, Verkenningsfase – inventarisatie van Werkgroep Informatiemanagement, 20 april 2017 (PowerPoint presentatie).

Pagina 25

3 Organisatie en besturingsmodel

 Hoe is de ICT-functie in Winterswijk op het gebied van ICT en informatievoorziening georganiseerd?  Is sprake van een goed doordacht en goed uitgewerkt besturingsmodel passend bij de dienstverleningsvisie en beleidsopgaven – alsmede een bijpassende inrichting van de organisatie en processen?

3.1 Organisatie van de ICT-functie

De ICT functie bestaat uit informatiemanagement binnen de stafafdeling Planning & Organisatie en drie teams binnen de lijnafdeling Interne Dienstverlening. De totale formatie bestaat uit 16,05 fte.

De informatiemanager en Chief Information Security Officer (CISO) is onderdeel van de stafafdeling Planning & Organisatie (1,44 fte). Informatiemanagement adviseert het Managementteam en Burgemeester en Wethouders op het terrein van nieuwe taken en bedrijfsplannen al dan niet ingegeven door nieuwe wetgeving, door afspraken door de Vereniging van Nederlandse Gemeenten dan wel door ontwikkelingen bij de teams. De Informatiemanager draagt zorg voor het uitvoeren en ontwikkelen van de planning & control-cyclus op het gebied van informatiemanagement en bevordert professionele en integrale ondersteuning. Informatiemanagement is verantwoordelijk voor de voorbereiding van het gemeente brede informatiebeleid, waaronder informatiebeveiliging en de ontwikkelagenda Informatisering. Ook de realisatie van vernieuwingsprojecten vindt onder verantwoordelijkheid van informatiemanagement plaats. Daarnaast is Informatiemanagement verantwoordelijk voor de Informatiebeveiliging en implementatie van de Baseline Informatiebeveiliging gemeenten (BIG). 38

Binnen de lijnafdeling Interne Dienstverlening zijn drie teams zijn verantwoordelijk voor de toepassing van het informatiebeleid binnen de door het Management Team vastgestelde kaders.

 Team Automatisering richt zich op het realiseren, beheren en beveiligen van de ICT infrastructuur. Belangrijke verantwoordelijkheden zijn systeem- en netwerkbeheer, server- en databasebeheer, cloud computing, applicatiebeheer, contractbeheer, werkplekomgeving, Geo-services, open standaarden en het verzorgen van dienstverlening/ helpdesk. De formatie van het team bedraagt 6,80 fte.  Team Databeheer ondersteunt onder meer dat de basisgegevens in alle wettelijke en interne registraties actueel, juist en volledig zijn. Het gaat hier onder meer om de wettelijke Basisregistraties Adressen en Gebouwen (BAG), Basisregistratie Waardering Onroerende Zaken (WOZ), Basisregistratie Personen (BRP) en Basisregistratie Grootschalige Topgrafie (BGT). Daarnaast zijn er veel interne basisgegevens die specifiek zijn voor de gemeente Winterswijk en geen onderdeel uit maken van de wettelijke basisregistraties. De formatie van het team bedraagt 2,00 fte.  Team Documentaire informatievoorziening richt zich op het beheren, archiveren, registreren en beschikbaar stellen van documenten – onder meer in het zaaksysteem. De formatie van dit team is 5,81 fte.

In het organogram van de gemeente zijn de verschillende functies aangegeven (figuur 3.1). Op basis van dit onderzoek is het beeld dat veel kennis en expertise op gebied van

38 Gemeente Winterswijk, Informatiemanagement, Verantwoordelijkheden, overlegstructuren en rollen. Een eerste aanzet productencatalogus Informatiemanagement, juli 2016.

Pagina 26

informatievoorziening en ICT binnen de gemeente aanwezig is. Wel staan de mogelijkheden voor opleiding onder druk, vooral voor de medewerkers in het team Automatisering. De ontwikkelingen rond automatisering voltrekken zich razendsnel en vraagt het veel om bovenop de ontwikkelingen te zitten. De ervaring is ook dat ICT- vaardigheden in de bredere organisatie ondergewaardeerd worden (bron: interviews ambtelijke organisatie). Dat geldt ook vaak voor nieuwe vacatures. Nogal eens kunnen nieuwe medewerkers bijvoorbeeld niet overweg met basisapplicaties zoals Microsoft Office en ontbreek affiniteit met ICT-toepassingen.

Figuur 3.1: organogram van de gemeente en de functies voor ICT en informatievoorziening (bron: website van de gemeente).

Budget voor ICT en informatievoorziening Het jaarlijkse budget voor ICT en informatievoorziening in de periode 2017-2020 bedraagt circa € 2,3 miljoen (zie ook figuur 3.2). Het budget bestaat uit:  Circa € 1,1 miljoen kapitaallasten en exploitatie voor automatisering.  Circa € 0,09 miljoen exploitatie voor telefonie.  Circa € 1,1 miljoen loonkosten ten behoeve van informatiemanagement, databeheer, documentaire informatievoorziening en automatisering.

Hierbij valt op dat de begroting voor ICT en informatievoorziening tot en met 2020 nagenoeg constant blijft. In het licht van de opgaven en ambities is de vraag of dit volstaat (zie ook paragraaf 5.1).

Een relevante ontwikkeling binnen het budget voor ICT is een verschuiving van investeringen in de aanschaf van software naar de afname van software abonnementen. Tot nu toe kon de gemeente bij de meeste leveranciers software aanschaffen ten laste van de kredieten ‘aanschaf software’. Deze lasten kan de gemeente vervolgens voor rente en afschrijving (afschrijving in 7 jaar) doorbelasten naar de exploitatiebudgetten. Na de totale afschrijvingstermijn van 7 jaar is de software dan nog steeds te gebruiken. Steeds meer leveranciers gaan over op abonnementsvormen. Als de gemeente niet meer betaalt, mag zij de software niet meer gebruiken. Daar komt bij dat de kapitaallasten die in het verleden

Pagina 27

werden doorbelast veel lager uitvallen dan de toekomstige abonnementsbedragen. Een mogelijke oorzaak is dat dienstverleners doorgaans kortere afschrijvingstermijnen voor software investeringen hanteren. Deze trend zorgt ook voor een behoorlijke kostenstijging.

Figuur 3.2: begroting voor ICT en informatievoorziening (bron: ambtelijke organisatie).

In bijlage 3 is een gedetailleerd overzicht opgenomen van de begroting inclusief de kredieten voor hard- en software.

3.2 Besturingsmodel

De aansturing van ICT en informatievoorziening gebeurt voor een groot deel door twee spelers: het Rijk en de ICT en IT specialisten/ teams zelf. Voor alle gemeenten en dus ook voor Winterswijk geldt dat een groot deel van het werk en van de ontwikkelagenda nu nog wordt gedomineerd door de rijksoverheid. Het gaat dan onder meer om het vullen en gebruiken van landelijke basisregistraties, gegevenskwaliteit, privacy en beveiliging. Het Rijk stelt een groot aantal eisen en de invoering daarvan loopt nog zeker tot 2020 door.

ICT en Informatievoorziening is hoogspecialistisch werk en er is veel professionele autonomie om het werk in te vullen. De indruk bij externe leveranciers en de onderzoekers is dat daar binnen Winterswijk op een goede manier invulling aan wordt gegeven (zie ook paragraaf 5.1).

Ook control op voortgang en resultaten verloopt primair door deze spelers. Het Rijk stelt diverse audits of assessments verplicht, zoals de DigiD-audit39, of een jaarlijkse ‘uitwijktest.

39 Alle organisaties die DigiD gebruiken moeten voldoen aan een beveiligingsnorm. Via een ICT-beveiligingsassessment moeten zij dit laten toetsen. Zie voor meer informatie: https://www.logius.nl/ondersteuning/digid/beveiligingsassessments/

Pagina 28

Rond beveiliging wordt ook regelmatig vanuit het informatiemanagement een aantal bewustheidsacties opgezet, onder meer rond ‘fishing mail’. Er worden momenteel binnen Winterswijk geen tevredenheidsonderzoeken uitgevoerd.

Vanuit de raad en het college is er tot nu toe beperkte sturing. ICT en informatievoorziening zijn tot nu toe vooral een zaak van bedrijfsvoering. Wél stuurt de raad – onder meer via het coalitieakkoord – op bepaalde resultaten, zoals het verbeteren van de communicatie tussen burger en bestuur (via de “gemeente-app”). Ook dit onderzoek naar de ‘Goverance structuur van ICT’ vloeit hieruit voort.40 Vanuit het college is er op strategisch niveau bemoeienis hoe ICT en Informatievoorziening bedrijfsmatig worden georganiseerd. De afgelopen jaren heeft dit geleid tot verkenning van de mogelijke samenwerking met gemeenten in de Achterhoek/ Doetinchem. Het college zet ook in op zaken als digitaal vergaderen en het verbeteren van de bestuurlijke informatievoorziening.

40 Gemeente Winterswijk, “Samen verder!” Kaderstellend coalitieprogramma 2014 – 2018, p. 21.

Pagina 29

4 Inspelen op technologische ontwikkelingen

Speelt gemeente Winterswijk voldoende in op de maatschappelijke ontwikkelingen (anticipatie) en maakt Winterswijk voldoende gebruik van de mogelijkheden (actie)?

4.1 Inspelen op technologische ontwikkelingen binnen de gemeentelijke organisatie

Basis op orde krijgen vraagt veel energie De afgelopen jaren is veel geïnvesteerd om de basis wat betreft ICT en informatievoorziening op orde te krijgen. Dit is traject is nog volop gaande. Kort samengevat is het beeld als volgt:

Figuur 4.1: de basis op orde?

Figuur 4.1 geeft een goed overzicht van de stand van zaken binnen de gemeentelijke organisatie wat betreft de ontwikkelingsagenda Informatievoorziening en ICT. Het merendeel van te realiseren uitgangspunten voor de informatievoorziening is nog in uitvoering.

Op basis van gesprekken met interne sleutelpersonen stellen we in aanvulling vast dat het overzicht in figuur 4.2 op dit moment nog actueel is. Er zijn geen recentere cijfers beschikbaar (bron: opgave van de ambtelijke organisatie).

Pagina 30

Figuur 4.2: stand van zaken informatievoorziening en ICT (bron: Informatiebeleid 2016 – 2019, januari 2016).

Wat betreft de basisregistraties wordt in het bijzonder nog gewerkt aan de Basisregistratie Adressen en Gebouwen (BAG) en de Basisregistratie Grootschalige Topografie. Aandachtspunt in het bijzonder is nog het leggen van goede koppelingen tussen deze registraties.

Een groot deel van de tijd en capaciteit gaat uit naar informatiebeveiliging en privacybescherming.41 De gemeente moet voldoen aan de Baseline Informatiebeveiliging Gemeenten (BIG).42 Het gaat daarbij om 304 maatregelen. Dat vraagt veel van de beschikbare capaciteit. In de aangeleverde documentatie voor dit onderzoek valt eveneens op dat schriftelijk

41 Gemeente Winterswijk, Informatiebeveligingsbeleid Winterswijk 2015, vastgesteld 23 december 2014; Gemeente Winterswijk, Organisatie van de informatiebeveiliging, maart 2016; Gemeente Winterswijk, Bewustwordingsplan Informatiebeveiliging 2016-2019, mei 2016; Gemeente Winterswijk, Jaarplan Informatiebeveiliging 2017, december 2016. 42 Met de Baseline informatiebeveiliging (BIG) kunnen gemeenten op een vergelijkbare manier efficiënt werken met informatiebeveiliging en hebben gemeenten een hulpmiddel om aan alle eisen ten aanzien van informatiebeveiliging te kunnen voldoen. Ook zorgen gemeenten er met de BIG voor dat informatiebeveiliging een integraal onderdeel is van de bedrijfsvoering en van de keuzes die het management maakt. Met de BIG voldoen gemeenten aan een goed basis- beveiligingsniveau.

Pagina 31

materiaal over beveiliging en privacy is oververtegenwoordigd in relatie tot andere technologische ontwikkelingen. De gemeente moet ook voldoen aan de strenge Europese Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG). Met ingang van 25 mei 2018 moet de gemeente van de Autoriteit Persoonsgegevens ook over een Data Protection Officer beschikken.43 “Er is nu heel veel ingeregeld op gebied van beveiliging en privacy. Bedrijfsvoering is het ondergeschoven kindje. Daar wordt elke keer op geknepen.” (Bron: interview ambtelijke organisatie) “Nu lekt alle energie weg naar zaken die wettelijk nodig zijn voor de Baseline Informatiebeveiliging Gemeenten (BIG)” (Bron: interview ambtelijke organisatie) Naast de grote capaciteitsinzet voor gegevensbeveiliging en - en privacybescherming zijn diverse automatiseringsprojecten uitgesteld. Dit uitstel is het gevolg van het “Vanaf 25 mei 2018 behoort bedrijfsvoering te voldoen aan [Europese Algemene Verordening Gegevensbescherming] AVG. onderzoeken en besluitvorming over (…) Wie in mei 2018 niet compliant is riskeert een hoge boete de eventuele ICT samenwerking met die kan oplopen tot max € 20 mln per overtreding - Berkelland en Oost Gelre en daarna reputatieschade, politieke gevoeligheden, claims en onnodige een tweede poging met gemeente herstelkosten. Niets doen is vanuit eigen verantwoordelijkheid Doetinchem.44 niet te verdedigen.” Bron: gemeente Winterswijk, factsheet Aandacht vraagt ook nog het omgaan Europese Verordening Gegevensbescherming met privacy in relatie tot goede samenwerking tussen disciplines en samenwerking met ketenpartners. Er zijn nu privacy-schotten opgetrokken waarbij alleen direct betrokkenen vanuit een specifieke invalshoek inzicht hebben. Dat hindert een goed samenhangend beeld, een integrale aanpak van vraagstukken en een goede samenwerking in de keten.45

Gemeente Winterswijk heeft over het jaar 2016 de DigiD-audit en de zelfevaluatie Paspoortuitvoeringsregeling succesvol afgerond.46 Op dit moment wordt er gewerkt aan het inregelen van de Eenduidige Normatiek Single Information Audit (ENSIA), een overkoepelende audit.47

Het zaaksysteem Green Valley is ingevoerd inclusief een documentmanagementsysteem.48 De communicatiekanalen MijnGemeente en Mijnoverheid vallen hier ook onder. Er zijn nu meerdere systemen, maar er is nog geen ‘alomvattende koppeling’.

Plaats- en tijdonafhankelijk werken is nog steeds in voorbereiding en is tot nu toe in beperkte mate gerealiseerd.49 Het ontbreekt nog aan voorzieningen zoals handhelds/ mobile devices met de benodigde applicaties voor medewerkers, het bestuur en raadsleden. Hier zien we dat veel andere gemeenten grote stappen zetten. Een andere indicatie is dat mobiele telefoons momenteel onvoldoende zijn beveiligd en de gemeente nog veel onzekerheden ziet bij het werken in de cloud (bron: interviews met de ambtelijke organisatie en

43 Gemeente Winterswijk, Factsheet Data Protection Officer, geen datum. 44 Zie ook: Gemeente Winterswijk, Jaarrekening 2016, p. 63. 45 Bron: diverse interviews sleutelpersonen ambtelijke organisatie. 46 Bron: opgave ambtelijke organisatie, d.d. 30 augustus 2017. 47 ENSIA heeft tot doel het verantwoordingsproces over informatieveiligheid bij gemeenten verder te professionaliseren door het toezicht te bundelen en aan te sluiten op de gemeentelijke Planning & Control-cyclus. Hierdoor heeft het gemeentebestuur meer overzicht over de stand van zaken van de informatieveiligheid en kan het hier ook beter op sturen. Zie voor nadere informatie over ENSIA: https://www.ensia.nl/wat-is-ensia/#!/ 48 Zie ook: https://www.greenvalley.nl 49 Onder werkplekbeheer wordt verstaan het inrichten, op afstand beheren en monitoren van werkplekken en waar nodig ondersteuning bieden op locatie.

Pagina 32

externe leveranciers). Wel wordt binnenkort ‘server-based computing’ uitgerold zodat medewerkers ook met Windows programma’s op handhelds en andere apparaten kunnen werken. “We zijn mondjesmaat begonnen met het meenemen van de agenda op de mobiele telefoon.” (Bron: interview ambtelijke organisatie).

De informatievoorziening rond inhoudelijke of strategisch belangrijke zaken staat nog in de kinderschoenen - uitgaande van de al beschikbare mogelijkheden die ICT biedt. Er is heel veel informatie, maar het ontsluiten, koppelen, analyseren en gebruiken van informatie gebeurt nog in zeer beperkte mate. Een van de ambtenaren verwoordt dit als volgt:

“We doen nog onvoldoende aan informatiemanagement. We hebben heel veel informatie. Maar als ik kijk naar ontsluiten, koppelen, analyseren en gebruik van informatie, dan is het beeld dat we dat nog niet of nauwelijks doen. Ik zie hier een relatie met big data. Je zou slimme analyses kunnen maken van wijken waarbij je gegevens uit verschillende bronnen gebruikt – op het vlak van sociaal, verkeerstechnisch en woningbouw, et cetera. Dat doen we nog niet – als je dat wel zou doen dan zou je beter beleid kunnen maken. We maken ook nog te weinig gebruik van de data van ketenpartners. Ook daar kunnen we veel meer mee.” (Bron: interview ambtelijke organisatie)

In het coalitieakkoord 2014-2018 is de ambitie uitgesproken om “op elk gewenst moment met 1 druk op de knop” een actueel overzicht te hebben van de voortgang in doelbereiking, werkzaamheden en besteding van middelen (ten opzichte van de afgesproken planning).50 Ook dit is tot nu toe nog niet gerealiseerd. Momenteel is er een werkgroep onder aansturing van de portefeuillehouder aan de slag om dit op te pakken. Doel van deze werkgroep is om de ‘stuurinformatie voor het college’ te verbeteren Belangrijk ontwikkelpunt hier is eerst om helder te krijgen waarop op je stuurt en wat je wilt bereiken. De huidige strategische visie en programmabegroting bieden hiervoor nog onvoldoende richting. (Bron: interviews ambtelijke organisatie en portefeuillehouder). De ambitie bestaat ook om toe te werken naar een ‘centraal gegevensmagazijn’. Deze is er momenteel nog niet.

Eerste stappen voorbij de basis Op dit moment wordt uitvoering gegeven aan het project informatievoorziening sociaal domein met diverse projectgroepen. Een belangrijke bouwsteen is het Inwonerportaal. Het Inwonerportaal biedt informatie aan inwoners of gezinsleden zodat zij zelf regie kunnen voeren op zorg en ondersteuning. Later zal een doorontwikkeling plaatsvinden om ook de inwoners op andere domeinen te bedienen.51

De gemeente start een proefproject voor het realiseren van Virtual Reality voor GEO-informatie over de binnenstad. Gebruiksmogelijkheden zijn er onder meer voor de Waardering van Onroerende Goederen (WOZ) en handhaving van allerlei vergunningen en bouwbesluiten. De gemeente gaat ook monitoren voor 3- dimensionele weergave aanschaffen, onder meer voor het beter ontsluiten van kaartmateriaal en GEO-informatie.

50 Gemeente Winterswijk, ‘Samen verder’, Kaderstellend coalitieprogramma 2014-2018, p. 20. 51 Onder meer: Gemeente Winterswijk, Werkgroepen informatievoorziening, tussentijdse rapportage, geen datum.

Pagina 33

De gemeente is momenteel bezig met een ‘stedelijke herverkaveling’. De gemeente koopt winkelpanden op om tot herbestemming te komen. Hier wordt ook gebruik gemaakt van 3D presentatie.

Op korte termijn start een werkgroep met een pilot voor het toepassen van Blockchain Technology om de authenticiteit van belangrijke digitale documenten te bewaken. De verwachting is dat hiermee ook besparingen worden geboekt omdat tijd en hulpmiddelen voor het autoriseren en toetsen van documenten niet meer nodig is. Toepassingen zijn volgens sleutelpersonen binnen de ambtelijke organisatie legio, zoals e- facturen, uitkeringen en interne verlofregistratie. Een mogelijke toepassingen die concreet in beeld is, is het digitaal versturen van WOZ-aanslagen aan de hand van digitale authentificatie. Een ambtenaar becijfert dat dit ook tot een besparing kan leiden: “Versturen per post kost zeker 2 euro meer. Uitgaande van het grote aantal aanslagen (circa 15.000), kan dit een forse besparing opleveren”.

De gemeente verkent momenteel de digitalisering van werkprocessen in het kader van de Omgevingswet en de uitdagingen op het gebied van het delen van informatie met alle ketenpartners en inwoners via een digitale kaart.52 De precieze realisatie is vooralsnog onbepaald. Op dit moment maakt de gemeente ruimtelijke plannen toegankelijk via Ruimtelijkeplannen.nl. Deze informatie is nog vooral toegespitst op professionals.

De gemeente heeft de eerste stappen gezet met ‘Internet of things’. Samen met lokale ondernemers wordt een ‘vulgraadmodule’ in afvalbakken ontwikkeld. Deze zendt een signaal uit als de afvalbak vol is. Doel is om de kwaliteit en de efficiëntie van dienstverlening te verbeteren.

4.2 Technologieën en toepassingen die in beeld zijn bij de gemeente

In gesprekken met interne sleutelpersonen wordt aangegeven dat mogelijkheden om goed en snel in te spelen op nieuwe technologieën beperkt zijn. Medewerkers hebben vooral de handen vol aan de eisen voor gegevensbeveiliging en privacybescherming. Maar ook de budgetten zijn beperkt terwijl abonnementen voor software steeds duurder worden (zie ook paragraaf 3). Ook zien medewerkers mogelijkheden om nog beter gebruik te maken van bestaande toepassingen. Desondanks zien medewerkers verschillende kansen om nieuwe technologieën aan te boren. We geven een aantal voorbeelden. “We willen niet helemaal voorop lopen maar ook met de tijd mee gaan” (Bron: interview ambtelijke organisatie). De gemeente wil aansluiten op de Social Platforms en Platform Ecosystems van inwoners. Via die weg wil zij inwoners ondersteunen in de participatie-samenleving. Het is nu voor inwoners en bedrijven bijvoorbeeld niet mogelijk in het gemeentelijke zaaksysteem Green Valley mee te kijken. Via een sociaal platform wordt het mogelijk om beter met inwoners samen te werken.

Een andere manier om goed aan te sluiten op sociale netwerken is het monitoren van berichten op social media die voor de gemeente relevant zijn. Daarmee krijgt de gemeente goed inzicht in onderwerpen en thema’s die binnen social media leven. De gemeente kan daarop sneller inspelen,

52 Gemeente Winterswijk, De nieuwe Omgevingswet, Verkenningsfase – inventarisatie van Werkgroep Informatiemanagement, 20 april 2017 (PowerPoint presentatie).

Pagina 34

bijvoorbeeld door direct interactie te organiseren via verschillende social media. In het Automatiseringsplan is hiertoe voorzien door te gaan werken met de applicatie Coosto.53

“Digitale burgers leven en werken in hun eigen digitale netwerken. De verwachting is dat deze ontwikkeling zich voort zal zetten.” Het gemeentelijke Informatieplan biedt voorbeelden om hier op aan te sluiten:  “Integreren van apps van verschillende aanbieders rond individuele gebruikers;  integreren van gegevens van toepassingen van verschillende leveranciers rond betrokken behandelaars van burgers;  integreren van gegevens van burgers in de systemen van instellingen en organisaties;  presenteren van actuele informatie aan burgers over de lokale kwaliteit van leven op het gebied van zorg, welzijn, openbaar bestuur en veiligheid;  ontwikkelen informatiefunctie voor maatschappelijke organisaties om burgers te voorzien van actuele en juiste informatie rond kwaliteit van leven;  ontwikkelen en beschikbaar maken van een samenhangende stelsel van kennisvoorzieningen rond maatschappelijke activiteiten van burgers.” Ontleend aan: Gemeente Winterswijk, Informatieplan 2016-2019, maart 2016.

De gemeentelijke website is en blijft een belangrijk portaal voor inwoners van de gemeente. Sleutelpersonen binnen de ambtelijke organisatie zien mogelijkheden om de website in de toekomst verder te verbeteren door toepassingen op het gebied van Artificial Intelligence.

“Ik wil graag zien wat mensen op onze website opzoeken, bijvoorbeeld veel vragen over schuldhulpverlening. Daar zou je via Artificial Intelligence op in kunnen spelen door meteen interactie aan te gaan. Zover zijn we nog lang niet, maar daar zie ik wel mogelijkheden.” (bron: interview ambtelijke organisatie)

Sleutelpersonen zien ook mogelijkheden in het sociaal domein, zoals door toepassingen op gebied van Artificial Intelligence en het Internet of Things:  Familieleden van ouderen die op afstand een camera kunnen inschakelen om het welzijn van hun naaste te volgen.  Beter ondersteunen van de werkwijze één gezin, één plan, één regisseur waarbij alle verslagen en afspraken voor een cliënt of gezin door betrokken familieleden en mantelzorgers zijn in te zien.  Ondersteunen van zelfredzaamheid van inwoners door inzet van robots, zoals slimme stofzuigers of gordijnen die vanzelf sluiten.

Ook wordt gewezen op het inzetten van slimme drones voor het uitvoeren van inspecties, bijvoorbeeld rond asbestsanering.

4.3 Inspelen op technologische ontwikkelingen in samenspel met partijen in de samenleving

De gemeente faciliteert netwerkopbouw en stimuleert daarmee het ontstaan van kansrijke maatschappelijke initiatieven die ook goed aansluiten bij gemeentelijke en regionale doelen op gebied van economische ontwikkeling, toerisme, sociale versterking van het platteland, klimaat, wonen, werken en bereikbaarheid. De gemeente brengt actief ondernemers en andere belanghebbenden zoals onderwijs- en kennisinstellingen bij elkaar rond actuele thema’s. Dit gebeurt zowel lokaal, regionaal en Euregionaal.54 Op lange termijn verwacht de gemeente vooral onderscheidende meerwaarde van de

53 Zie: https://www.coosto.com/nl/

Pagina 35

Euregio (Achterhoek, Twente, Münsterland). Uit het netwerk en ontmoeting ontstaan initiatieven die belanghebbenden vervolgens zelf verder uitbouwen en realiseren. Er zijn diverse voorbeelden van dergelijke maatschappelijke initiatieven op het gebied van Internet of Things, Smart City en Smart Industry.55

Samen met maatschappelijke initiatiefnemers zet de gemeente eerste stappen op weg naar een SmartCity. Zo faciliteert de gemeente een initiatief voor een hoogwaardig WiFi netwerk met een zeer hoge beveiligingsgraad in het centrum – zodat gebruikers bijvoorbeeld ook veilig kunnen internetbankieren. Op langere termijn zal verkend worden hoe het lokale bedrijfsleven nieuwe diensten kan aanbieden via dit netwerk. Ook wil de gemeente verkennen hoe zij – rekening houdend met alle privacygegevens – inzicht kan krijgen in gedrag en bewegingen van bezoekers om bijvoorbeeld zicht te krijgen op koopstromen in het centrum.

In de Achterhoek is een ‘Long Range Radio netwerk ‘(LoRa) aangelegd om het Internet of Things mogelijk te maken.56 Het Internet Huis werkt met een groot aantal regionale bedrijven aan toepassingen om het Internet of Things concreet te realiseren. Een belangrijk toepassingsgebied is de agrarische sector waarmee tevens invulling wordt gegeven aan ‘Precision Agriculture’, zoals:  Koevolgsysteem om transparant te laten zien, dat de boer weidemelk levert.  Monitor voor waterverbruik in de agrarische sector.  Monitoren van technische installaties zodat onverwacht onderhoud zoveel mogelijk wordt voorkomen.57

Voor de Gemeente Winterswijk werken lokale ondernemers aan een Smart City module waarmee de vulgraad van afvalbakken eenvoudig kan worden vastgesteld. Aan de hand van deze gegevens kan (kosten)efficiënt afvalmanagement worden gerealiseerd. Afvalbakken gaan uitgerust worden met een sensor voor het meten van de vulgraad en een communicatiemodule.58

54 Zie ook: Achterhoek Agenda 2020. http://www.achterhoek2020.nl/ 55 Het realiseren van Smart Industry is een belangrijke regionale ambitie. Zie: http://www.achterhoek2020.nl/werken/crossovers-smart-industry/ 56 LoRa kent een vrije standaard. Dat wil zeggen dat iedereen een netwerk van gateways aan mag leggen en daarop zou kunnen ontwikkelen. Dit netwerk maakt het mogelijk dat Internet of Things uitgerold gaat worden. In Nederland heeft KPN een dekkend LoRa productienetwerk maar men kan ook privé netwerken aanleggen zodat men niet vast hoeft te zitten aan een provider. Figuren op deze pagina zijn afkomstig van: http://www.sensornetwerkachterhoek.nl/ 57 http://www.hetinternethuis.nl/onze-iot-projecten 58 http://www.loratec.nl/smart-city/

Pagina 36

De gemeente werkt grensoverschrijdend samen met de Fachhochschule in Bocholt om Internet of Things toepassingen te ontwikkelen, zoals:  Een toepassing voor de brandweer om snel te achterhalen hoeveel mensen zich in een gebouw bevinden.  Een toepassing voor watermanagement met sensoren bij rivieren.

Een ander voorbeeld is het 3D-Xperiencetrum waarin ook gemeente Winterswijk participeert. In het centrum worden design, technologie, kennis en ervaringen op het gebied van 3D printing bij elkaar gebracht. Industrie, dienstverlening, onderwijs en overheid bundelen de krachten om de regio Winterswijk en Achterhoek samen met de Duitse partners verder te ontwikkelen op het gebied van alles wat met 3D printen te maken heeft. Hiermee wordt een extra stimulans gegeven aan de ontwikkeling van Smart Industry, een belangrijke ambitie binnen de regio.59

Onderdeel van deze samenwerking is ook het 3D Xperience Café waar allerlei partijen kennis delen en elkaar inspireren om tot nieuwe ideeën, initiatieven, samenwerkingsverbanden, producten en diensten te komen.60

Verschillende initiatiefnemers ontwikkelen momenteel een ‘Gebiedsapp Winterswijk – Vreden’ (werktitel). Het gaat om Stichting Winterswijk Marketing, Stichting Waardevol Cultuur Landschap Winterswijk en Stadmarketing Vreden. De app wordt voor het volgende toeristische seizoen in april 2018 opgeleverd. De app geeft de bezoeker van het gebied mobiel toegang tot uitgebreide, multimediale informatie over interessante locaties in het gebied, inclusief routemogelijkheden. De app biedt thematische verhaallijnen over onder meer natuur, kunst en cultuur, erfgoed en landbouw. Doel is dat de inzet van nieuwe communicatietechnieken bijdraagt aan een sterkere beleving van het gebied en een grotere waardering. Dit moet resulteren in langer verblijf van bezoekers, vaker terugkomen en het doorvertellen van de ervaring binnen de eigen sociale netwerken.61

Een goed voorbeeld van een regionale netwerkbijeenkomst is de bijeenkomst op 28 november 2016 met circa 70 ondernemers uit de Smart Industry en de vrijetijdssector over de vraag: “Hoe kan technologie, Smart Industry de vrijetijdssector nog verder ondersteunen?” Tijdens vijf verschillende brainstormsessies (Lora, Virtual en Augmented Reality, app ontwikkeling, big data en Ibeacon) konden ondernemers kennismaken met de technologie en ideeën vormen over toepassingsmogelijkheden binnen de vrijetijdssector.

59 http://3dxperience.eu/ Foto: 3D Xperience bijeenkomst (bron: http://3dxperience.eu) 60 http://3dxperience.eu/events/lijst/?tribe_paged=1&tribe_event_display=past 61 Bron: Projectplan regeling uitvoering projecten LEADER Achterhoek. Zie ook: http://www.leaderachterhoek.nl/leaderachterhoek.nl/projecten/gebiedsapp | Foto: leaderachterhoek.nl

Pagina 37

De bijeenkomst leidt tot concrete initiatieven die momenteel gerealiseerd worden. Een voorbeeld is het optimaliseren van mobiliteit tussen de attracties in de Achterhoek door middel van SMAAS: Smart Mobility As a Service. Het idee bestaat uit het ontwikkelen van een toeristenkaart, tevens een mobiliteitskaart, een smart deelfietsensysteem en een Achterhoek app met achterliggend smart platform die inzicht geeft in toeristische informatie, vervoersdata en dergelijke. Het project wordt gerealiseerd door een ‘coalition of the willing’ die bestaat uit circa 15 partijen waaronder verschillende ondernemers, kennisinstellingen, Achterhoek Toerisme en Arriva.62

Een ander voorbeeld is de toepassing van iBeacon technologie. Hiermee kunnen musea, monumenten, winkels en horecagelegenheden en toeristische attracties content (beeld, geluid, tekst) sturen naar mensen in de directe omgeving. iBeacons kunnen gebruikt worden voor virtuele simulaties, om gebeurtenissen uit het verleden zelf te ervaren Er wordt gebruik gemaakt van Bluetooth voor de draadloze verbinding. Door toepassing bij toeristische attracties en in bijvoorbeeld musea kan bij elk object informatie naar smartphones worden gestuurd. De bezoeker krijgt gerichte aanvullende informatie over de objecten of kunstwerken dankzij audio- en videofragmenten en foto’s over het kunstwerk en de maker. Bezoekers kunnen zo directer en actiever betrokken worden bij de kunstwerken. Ook is een betere aansluiting met de jeugd mogelijk. Toepassing binnen educatie is ook mogelijkheid.63

In 2016 nam gemeente Winterswijk zelf een initiatief voor video conferencing. De gemeente wilde dit initiatief in samenwerking met andere Achterhoekse gemeenten op pakken. Het ontbrak aan voldoende steun voor realisatie bij andere gemeenten.64 Het idee was ook om het initiatief via een ICT samenwerking met gemeente Doetinchem op te pakken. Deze samenwerking is echter niet van de grond gekomen (zie ook paragraaf 4.1).

62 Mobiliteit als beleving met SMAAS, Concept projectplan, 24 juni 2017. Foto: Nieuwsupdate Achterhoek Toerisme, december 2016. 63 Zie: Achterhoek Agenda 2020, Uitvoeringsagenda 2.0, Actieplan SmartIndustry, geen datum. 64 Gemeente Winterswijk, Management-nota Videoconferencing (106634), 27 januari 2016.

Pagina 38

5 Stimulansen en belemmeringen

 Wat zijn stimulansen en belemmeringen voor het op een goede manier toepassen van ICT en informatievoorziening?  In het bijzonder is de ICT-organisatie voldoende goed toegerust om de gewenste informatievoorziening en ICT-ondersteuning te kunnen leveren?

5.1 Stimulansen

Huidige ICT-organisatie productief met bestaande formatie De huidige ICT-organisatie is met de bestaande formatie productief. Er ligt een enorme opgave om te voldoen aan alle eisen vanuit het Rijk ten aanzien van onder meer de basisregistraties, beveiliging en privacy. Een van de leveranciers geeft hierover het volgende aan: “Er loopt een aantal mensen rond die op hun vakgebied goed weten wat er nodig is. Ze zijn innovatief, maar weten ook wat een goed tempo is voor de eigen organisatie en ze weten te realiseren wat nodig is. Dat zie je niet vaak bij gemeenten van deze omvang.”

De huidige ICT organisatie is gedreven en gemotiveerd om niet alleen te voldoen aan de wettelijke basis, maar ook om bij te dragen aan veel grotere meerwaarde van ICT. We constateren dat medewerkers in hun eigen tijd het vakgebied bijhouden (bij gebrek aan opleidingsbudget) en leveranciers constateren dat functionarissen meerder taken weten te combineren – waar dat bij andere gemeenten door meerdere personen gebeurt.

Portefeuillehouder en gemeentesecretaris staan open voor toekomstige mogelijkheden van ICT De portefeuillehouder verantwoordelijk voor ICT en de gemeentesecretaris zetten zich in de regio in om meer gebruik te maken van ICT. De portefeuillehouder zet zich bijvoorbeeld in voor meer gebruik te maken van Internet of things – onder meer rond afvalinzameling en voor het inzetten van digitale dienstverlening. De gemeentesecretaris wil in de Achterhoek een congres organiseren rond open data – mede in relatie tot democratie en transparant bestuur (samen met een collega secretaris).

Economie en toerisme levert bijdrage aan een productieve en inspirerende maatschappelijke samenwerking – met inzet van ICT Binnen het beleidsonderdeel economie is veel kennis en ervaring met moderne ICT technieken aanwezig. Dit wordt ook ingezet om maatschappelijke samenwerking te faciliteren rond een groot aantal maatschappelijke vraagstukken (zie ook paragraaf 4.3).

5.2 Belemmeringen

De beschikbare middelen staan niet in verhouding tot de ambities De huidige formatie en middelen zijn toereikend om rond 2020 te voldoen aan alle wettelijke eisen en de basis op orde te krijgen (zie paragraaf 4.1), maar ontoereikend om adequaat in te spelen op toekomstige mogelijkheden van ICT. De afgelopen jaren zijn getekend door bezuinigingen met als gevolg beperkte tijd en ruimte om te ontwikkelen en te experimenteren, maar ook beperkte opleidingsbudgetten.

Pagina 39

Stagnatie door wachten op mogelijke ICT-samenwerking in de regio Zowel het realiseren van “de basis op orde” als het inspelen op toekomstige technische mogelijkheden is belemmerd doordat in de vorige en de huidige collegeperiode is gewacht op mogelijke samenwerking. In eerste instantie is samenwerking verkend met Berkelland en Oost- Gelre. Daarna is vanaf 2014 is gekeken of ICT-samenwerking met Doetinchem een optie was. In 2016 is besloten vooralsnog niet over te gaan tot deze samenwerking.65 Gevolg is wel dat gewenste investeringen zijn aangehouden en de formatie ‘on hold’ is gezet (boven op de bezuinigingen) om af te wachten hoe de samenwerking zich zou ontwikkelen.

Integraal werken, professioneel beleid ontwikkelen en ICT-vaardigheden breed in de organisatie onvoldoende Gebruik van toekomstige technische mogelijkheden van ICT vraagt een integrale aanpak waarbij diverse beleidsvelden op elkaar worden betrokken en data uit verschillende domeinen worden gekoppeld. Bijvoorbeeld vanuit vergunningverlening, de WOZ en handhaving zou integraal meer naar ‘objecten’ (gebouwen) gekeken kunnen worden.

De ICT organisatie functioneert nog te veel geïsoleerd binnen de organisatie – waarbij ICT vooral een zaak is van bedrijfsvoering. ICT is nog onvoldoende geïntegreerd in de primaire processen van beleid en dienstverlening. Typerend is ook dat de ICT organisatie niet is betrokken bij het faciliteren door de beleidsafdeling van maatschappelijke samenwerking met behulp van nieuwe ICT toepassingen (zie paragraaf 4.3) en er over en weer geen contact is. Op zijn minst zijn hieruit lessen te trekken die ook voor de rest van de gemeente nuttig zijn.

De huidige organisatie werkt nog verkokerd. Dit is onderkend door de organisatieleiding en momenteel is er een traject om dit te verbeteren via ‘opgavegericht werken’.

Ontwikkelpunt is ook het versterken van professionaliteit van beleidsmakers met het omgaan met informatie. Dit betekent preciezer willen weten wat er feitelijk aan de hand is in de samenleving (‘meten is weten’). Dit vraagt ook kennis van technieken en mogelijkheden om dit zelf of in samenwerking met collega’s / samenwerkingspartners te verzamelen, te koppelen, te analyseren en te gebruiken. In de huidige organisatie wordt snel naar de ICT organisatie gekeken en onderkennen mensen onvoldoende dat dit ook tot hun eigen beleidsprofessionaliteit behoort. Een paar voorbeelden: “Een van de medewerkers vroeg me voor de website een kaartje te maken waarin uitgebeeld werd welke voorzieningen waar te vinden zijn. Op de vraag welke voorzieningen, was het antwoord: ‘dat kan jezelf bepalen’. En op de vraag hoe dit kaartje actueel gehouden moet worden, kwam het antwoord: ‘dat weet ik niet!’” (Bron: interview ambtelijke organisatie) “Vanuit applicatiebeheer ondersteunen we belasting met allerlei lijsten – bijvoorbeeld ook richting het Kadaster. Als een medewerker vertrekt kijkt men bij het vinden van een opvolger onvoldoende naar ‘digi-vaardigheden’, alleen naar vakkennis. Het is veel beter en efficiënter als men zelf deze lijsten kan draaien. De afhankelijkheid van ondersteuning vanuit automatisering zou dan vele minder kunnen zijn – dit geldt voor de gehele organisatie. We zouden dan ook daarbij ook kunnen helpen, bijvoorbeeld met het geven van een ‘Excel-cursus’ – daar zou dan meer tijd voor zijn.” (Bron: interview ambtelijke organisatie)

65 Gemeente Winterswijk, B&W-nota ICT-samenwerking Achterhoek, 4 juli 2016.

Pagina 40

Ook dit punt is onderkend bij de organisatieleiding en de inzet is om dit via het te ontwikkelen ‘strategisch personeelsbeleid’ op te pakken.

ICT-organisatie fungeert onvoldoende als technologie- en innovatiemakelaar De ICT-organisatie is sterk gericht op het op orde krijgen van de ICT-basis met name ten aanzien van privacy en beveiliging en de basisregistraties (zie paragraaf 4.1). Het ontbreekt aan ruimte en deels ook vaardigheden om innovaties in het primaire proces te coachen en te faciliteren – naast de inhoudelijke en technische vaardigheden. Leveranciers van de gemeente geven aan dat dit bij nagenoeg alle gemeenten speelt en dat gemeente Winterswijk wat hen betreft wel uitsteekt boven het gemiddelde beeld.

ICT-oplossingen in eigen beheer Een mogelijke belemmering is ook dat de gemeente (net als veel andere gemeenten) nog sterk inzet op ICT-oplossingen in eigen beheer. ICT-ontwikkelingen gaan heel snel en vragen heel veel expertise. Landelijk zien we dat het Rijk alle gemeenten laat worstelen om de basisregistraties en de eisen aan beveiliging en privacy op orde te krijgen. De vraag is of dat niet efficiënter kan. De vraag is ook of de gemeente systeembeheer en applicatiebeheer nog zelf moet doen en beter over kan gaan naar ‘online dienstverlening in de cloud’. Dit zou mogelijk maken om veel meer dan nu het accent te leggen op informatiemanagement en samenwerking met beleid en dienstverlening om primaire processen te vernieuwen en te verbeteren.

Pagina 41

Deel III: De Bijlagen

1 Onderzoeksopzet

1.1 Vraagstelling

Verkenning van de omgeving

1 Wat zijn op voorhand relevante ontwikkelingen op het terrein van ICT en informatievoorziening voor in principe alle gemeenten dus ook voor Winterswijk?

> Toegespitst op het aanbod: technologische mogelijkheden op gebied van ICT en informatievoorziening die voor gemeenten en ook voor Winterswijk relevant zijn.

Wat zijn in de toekomst geheel nieuwe mogelijkheden die ICT en informatievoorziening bieden en die ook een geheel nieuwe blik werpen op hoe je als gemeente wil werken met de toepassing van ICT?

> Denk aan: privacy en veiligheid, big data, het (verder) koppelen van systemen, sociale media, robotisering, Internet of Things, domotica, zelfrijdende auto’s, virtual en augmented reality, e-health.

2 Wat zijn toekomstige ontwikkelingen en uitdagingen ten aanzien van beleids- en dienstverleningsopgaven?

> Toegespitst op die opgaven die een specifieke vraag oproepen ten aanzien de ondersteuning door middel van ICT en informatievoorziening.

Welke eisen of wensen formuleer je als gemeente ten aanzien van informatievoorziening en ICT – in het licht van de beleids- en dienstverleningsopgaven waarvoor je in de toekomst staat?

Organisatie van de ICT-functie

3 Hoe is de ICT-functie in Winterswijk op het gebied van ICT en informatievoorziening georganiseerd?

> Waaruit bestaat de ICT-functie en hoe is deze binnen de organisatie belegd? > Wat zijn taken, verantwoordelijkheden en opgaven voor de ICT-functie? > Wie zijn binnen de organisatie verantwoordelijkheden voor de inzet en kwaliteit van ICT en informatievoorziening? > Welke middelen zijn beschikbaar voor uitoefening van de ICT-functie (geld, capaciteit, expertise en dergelijke)?

Pagina 42

Beoordeling van de huidige situatie

INSPELEN OP ONTWIKKELINGEN EN GEBRUIK MAKEN VAN MOGELIJKHEDEN 4 Speelt gemeente Winterswijk voldoende in op de maatschappelijke ontwikkelingen (anticipatie) en maakt Winterswijk voldoende gebruik van de mogelijkheden (actie)?

> Hoe is de balans in de anticipatie tussen ICT als strategische hulpbron (‘lust’) voor het realiseren van (maatschappelijke) opgaven en ICT als kostenpost (‘last’)? > Sluit deze balans aan op de wijze waarop de ICT-functie is georganiseerd? (zie vraag 3)

5 Is sprake van een goed doordachte en goed uitgewerkte visie op dienstverlening en beleidsopgaven, passend bij de omgeving en alle ontwikkelingen die zich daarin voordoen of gaan voordoen?

6 Is sprake van een goed doordacht en goed uitgewerkt besturingsmodel passend bij de dienstverleningsvisie en beleidsopgaven – alsmede een bijpassende inrichting van de organisatie en processen?

STIMULANSEN EN BELEMMERINGEN

7 Wat zijn stimulansen en belemmeringen voor het op een goede manier toepassen van ICT en informatievoorziening?

8 In het bijzonder is de ICT-organisatie voldoende goed toegerust om de gewenste informatievoorziening en ICT-ondersteuning te kunnen leveren?

Optimaliseren van vraag en aanbod van ICT om de organisatie van de toekomst te realiseren

9 Welke aanbevelingen kunnen worden gedaan om goed in te spelen op relevante maatschappelijke ontwikkelingen en gebruik te maken van de mogelijkheden die ICT biedt?

1.2 Evaluatiekader

Om de onderzoeksvragen te beantwoorden maakt de rekenkamercommissie gebruik van het volgende evaluatiekader. De raadswerkgroep heeft bouwstenen voor dit evaluatiekader aangereikt inclusief de twee onderstaande figuren.

ICT en informatievoorziening worden gezien en benut als strategische hulpbron ICT en informatievoorziening zijn een hulpbron voor het realiseren van bestuurskracht en maatschappelijke opgaven. De organisatorische positie van ICT past bij de strategische functie van ICT – zodat het strategisch potentieel werkelijk benut kan worden.

 De gemeente is in staat goed in te spelen op relevante technologische ontwikkelingen op het terrein van informatievoorziening en ICT (aanbod).  De gemeente is in staat om de realisatie van opgaven en doelen goed die adequate ondersteuning van ICT en informatievoorziening vragen goed te ondersteunen en daarmee de bestuurskracht te vergroten (vraag).

Pagina 43

ICT- en informatievoorziening zijn een integrale verantwoordelijkheid binnen het gemeentebestuur

ICT en informatievoorziening zijn een integraal onderdeel van verschillende gemeentelijke opgaven Het is met andere woorden geen parallel spoor/ het komt er niet bij.  De verantwoordelijkheid voor ICT is integraal belegd – dit wordt ook zo gevoeld en beleefd door alle betrokken binnen in de wisselwerking tussen raad, college, directie en de ICT organisatie.  Raad, college en directie pakken hun rol ten aanzien van ICT en informatievoorziening op en tonen commitment voor de strategische functie ervan.

Het ‘negen-vlaks model’ drukt uit dat ICT en informatievoorziening een integraal onderdeel uitmaken van de gehele politiek-bestuurlijke organisatie en de maatschappelijke opgaven en doelen (‘Business’) die de gemeente met ICT en informatievoorziening en ICT (‘Technologie’) wil realiseren:

Pagina 44

Bron: Rik Maes, het “negen-vlaks model”.

Pagina 45

2 Bronnen

2.1 Gesprekspartners

Naam Functie Organisatie Dhr. Wil van de Berg Senior adviseur Nedgraphics Dhr. Mario Damen Informatiemanager en CISO Gemeente Winterswijk Dhr. Bob Eijsma Regional Account Manager Centric Dhr. Norbert Eekelder Teamcoördinator Automatisering Gemeente Winterswijk Dhr. Gert-Jan te Gronde Wethouder Gemeente Winterswijk Dhr. Robert Jansen Manager Team automatisering Gemeente Winterswijk Dhr. Richard Jellema Executive Accountmanager Premium Insight Dhr. Rick Meijerink Accountmanager Nedgraphics Dhr. Alwin Oortgiessen Gemeentesecretaris Gemeente Winterswijk Dhr. Bert Roeterdink Beleidsmedewerker Economie Gemeente Winterswijk Dhr. Pascal Slaats Docent Business Intelligence en ICT Hogeschool Zuyd, Innovatie Faculteit ICT Dhr. Maris van Sprang Executive IT Operational Analytics IBM Architect Dhr. Ad Strack van Schijndel Directeur / ICT specialist Wikibase Solutions Dhr. Bert Timpert Teamcoördinator Databeheer en Gemeente Winterswijk Documentaire voorziening Mevr. Susan Tolkamp Juridisch beleidsmedewerker en Gemeente Winterswijk teamcoördinator ruimtelijke ontwikkelingen

2.2 Schriftelijke bronnen

Bronnen gemeente Winterswijk

Gemeente Winterswijk, Overzicht exploitatie en kredieten ICT 2017-2020, 23 augustus 2017. Gemeente Winterswijk, GEMMA Softwarecatalogus Winterswijk, 30 januari 2017 Gemeente Winterswijk, Automatiseringsplan, 2017 Gemeente Winterswijk, ENSIA, één controle op de verantwoording voor informatieveiligheid, 13 februari 2017 Gemeente Winterswijk, Gemma transitieproof, 24 april 2017 Gemeente Winterswijk, ENSIA fact sheet, 4 februari 2017 Gemeente Winterswijk, Werkgroep, 20 april 2017 Gemeente Winterswijk, Jaarrekening 2016, 2017 Diverse partijen, Digitale beleving, Bijeenkomst Smart (Slimme) Bedrijfsvoering, 2017 Gemeente Winterswijk, De nieuwe Omgevingswet, Verkenningsfase – inventarisatie van Werkgroep Informatiemanagement, 20 april 2017 (PowerPoint presentatie) Gemeente Winterswijk, Informatiemanagement verantwoordelijkheden, overlegstructuren en rollen, juli 2016 Gemeente Winterswijk, Bewustwordingsplan informatiebeveiliging 2016-2019, mei 2016 Gemeente Winterswijk, Informatiebeleid 2016-2019, januari 2016 Gemeente Winterswijk, Informatieplan 2016-2019, maart 2016 Gemeente Winterswijk, Jaarplan informatiebeveiliging, 2 november 2016 Gemeente Winterswijk, Poster Informatiebeveiliging, 23 augustus 2016 Gemeente Winterswijk, Samenvatting Informatie Privacy Management systeem, 31 augustus 2016 Gemeente Winterswijk, Collegevoorstel ICT-samenwerking, 4 juli 2016

Pagina 46

Gemeente Winterswijk, Jaarplan Informatiebeveiliging Winterswijk,02 november 2016 Gemeente Winterswijk, Aanzet producentencatalogus informatiemanagement, 1 juli 2016 Gemeente Winterswijk, Oplegnotitie automatiseringsplan 2017, 9 november 2016 Gemeente Winterswijk, Programmabegroting 2017-2020, 2016 Stichting Achterhoek Toerisme, Nieuwsupdate, december 2016 Stichting Achterhoek Toerisme, Uitnodiging bijeenkomst ondernemers uit de vrijetijdseconomie in contact brengen met Smart Industrie bedrijven, november 2016 Gemeente Winterswijk, Informatiemanagement, Verantwoordelijkheden, overlegstructuren en rollen. Een eerste aanzet productencatalogus Informatiemanagement, juli 2016 Gemeente Winterswijk, B&W-nota, ICT-samenwerking Achterhoek, 4 juli 2016 Gemeente Winterswijk, Collegevoorstel ICT-samenwerking, 31 juli 2015 Gemeente Winterswijk, Impact analyse Winterswijk, versie V2. 11, december 2015 Gemeente Winterswijk, Tussentijdse rapportage werkgroepen informatievoorziening, 25 oktober 2014 Gemeente Winterswijk, Openstaande punten werkgroepen, 12 oktober 2014 Gemeente Winterswijk, Tactisch informatiebeveiligingsbeleid gemeente Winterswijk, 9 december 2014 Gemeente Winterswijk, De nieuwe omgevingswet, verkenningsfase-inventarisatie van werkgroep informatiemanagement, 2014 Gemeente Winterswijk, Openstaande punten werkgroepen, 10 december 2014 Gemeente Winterswijk, Gemma transitieproof, 18 januari 2016 Gemeente Winterswijk, Strategisch informatiebeveiligingsbeleid Winterswijk, vastgesteld 23 december 2014 Gemeente Winterswijk, Informatiearchitectuur, 22 december 2010 Gemeente Winterswijk en Phanos, Informatiearchitectuur (poster), geen datum. Gemeente Winterswijk, Nulmeting AVG ingevuld, geen datum Gemeente Winterswijk, Ontwikkelagenda informatisering, geen datum Gemeente Winterswijk, Managementnota Videoconferencing, 27 januari 2016 (106634) Gemeente Winterswijk, Factsheet Europese algemene verordening gegevensbescherming (AGV Gemeente Winterswijk, Factsheet Data Protection Officier Prof. Dr. Horst Toonen (Hochshule), Protokoll LORA Meeting, 17 mei 2017 Stichting Winterswijk Marketing, Bijlage format projectplan regeling uitvoering projecten LEADER Achterhoek t.b.v. Gebiedsapp Winterswijk-Vreden, geen datum Werkgroep SMAAS, Conceptprojectplan Mobiliteit als beleving met SMAAS, 24 juni 2017 Gemeente Winterswijk, factsheet Europese Verordening Gegevensbescherming, geen datum Gemeente Winterswijk, Samen verder’, Kaderstellend coalitieprogramma 2014-2018 Achterhoek Agenda 2020, Uitvoeringsagenda 2.0, Actieplan SmartIndustry, geen datum

Externe bronnen

Accenture, Technology vision 2017, the sort report – Technology for people, 2017 Accenture, Technology vision 2017, Trend 3 – Workforce Marketplace, 2017 Arjan Haring, Sune Lehmann: van big data naar deep data, 13 November, Marketingfacts, 2013, http://www.marketingfacts.nl/berichten/van-big-data-naar-deep-data BI-Suvey.com, Top Business Intelligence Trends 2017,What 2,800 BI Professionals Really Think, https://bi-survey.com/top-business-intelligence-trends-2017 Centre for People and Building en Hospitality Group, Toekomst van werk in 2025, 2016. https://www.hospitality-group.nl/media/werken-en-de-werkomgeving-in-2025 Clayton Christensen and Michael Raynor, The innovator’s Solutions, 2003. Computerworld, 10 IT-trends voor de komende 10 jaar computerworld.nl/security/79921-10-it-trends-voor-de-komende-10-jaar-deel-1/pagina-4 en: http://computerworld.nl/security/79925-10-it-trends-voor-de-komende-10-jaar-deel-2 Erick Brynjolfsson en Eric McAfee, The second machine age, Work progress, and prosperity in a time of brilliant technologies, 2014. Futures Forum, Toekomst van werk in 2025, december 2016

Pagina 47

Gartner, Technology Trends 2017, https://www.gartner.com/smarterwithgartner/gartners-top-10-technology- trends-2017/ Global Well Being Lab, https://globalwellbeinglab.com/ Governmentcomputing.com, The practical implications of public sector AI, maart 2017 http://www.governmentcomputing.com/features/the-practical-implications-of-public-sector-ai-5773654 IBM, A perspective on government in the Cognitive Era, https://www-935.ibm.com/industries/government/ IBM, AI and Cognitive Computing, https://www.research.ibm.com/cognitive-computing/ IBM, Blockchain for Asset Registration, https://www.ibm.com/blogs/insights-on- business/government/blockchain-asset-registration/ IBM, Cognitive computing, https://www.ibm.com/developerworks/learn/cognitive/index.html IBM, Digital Transformation, https://www-935.ibm.com/services/us/gbs/thoughtleadership/ibv-digital- transformation.html IBM, Intelligent Transportation Solution for Active Traffic Management, 2013 IBM, Precision Agriculture, https://www.research.ibm.com/articles/precision_agriculture.shtml IBM, Tax revenue management and economic vitality, 2014 ICT Informatiecentrum, Dit zijn de ICT gevaren van 2017, geen datum ICT Informatiecentrum, Actuele trends in digitalisering, geen datum ICT Informatiecentrum, Business Intelligence trends, deel 2, geen datum ICT Informatiecentrum, De werkplek van 2025, 6 trends http://www.ictberichten.nl/werkplek-van-2025-6-trends ICT Informatiecentrum, ERP trends, http://www.ictinformatiecentrum.nl/erp-software/erp-trends ICT Informatiecentrum, Procesanalyse eerste stap voor digitale transformatie www.ictberichten.nl/procesanalyse-eerste-stap-digitale-transformatie Igno Pröpper, Bart Litjens en Peter Struik, Naar een opgaven gestuurde organisatie, Samen meer realiseren, Partners+Pröpper, november 2012. Ingrid Hoogstrate (KING), iBestuur online, Praktisch beginnen, 5 juli 2017, https://ibestuur.nl/weblog/Praktisch-beginnen Initiate, Distruptieve technologieën, Wat zijn het en hoe kunnen gemeenten ermee aan de slag?, geen datum Kennisnet, Technologiekompas voor het onderwijs, Kennisnet Trendrapport 2016-2017, 2016 Kees van den Tempel en Seba Tomatala-Vig (Native Consult), Informatiebeleidsplan 2017-2020. Naar de flexibele innovatieve gemeente in 2020, 9 maart 2016. KING, Digitale agenda 2020, www.da2020.nl en www.da2020.nl/roadmap KING, Dienstverlening – samen doen, 2010 Koos Overbeeke, De toekomst van ICT binnen organisaties http://www.slagkracht-management.nl/de-toekomst-van-ict Maria Fonseca, Intelligent HQ, 12 Disruptieve Technology Examples, 2 maart 2014 https://www.intelligenthq.com/technology/12-disruptive-technologies/ McKinsey & Company, A Labor market that works, Connecting talent with opportunity in the digital age, juni 2015 Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, Visiebrief digitale overheid 2017 aan de Tweede Kamer, 23 mei 2013, kenmerk 2013-000003066907. Otto Scharmer, Huffington Post, From Big Data to Deep Data, 17 September, 2014 http://www.huffingtonpost.com/otto-scharmer/from-big-data-to-deep-dat_b_5599267.html Rabobank, Techtrends, blockchain tot augment reality https://www.rabobank.nl/bedrijven/cijfers-en-trends/techtrends/ Sietske Herrema, De cloud is de grote verbinder, juni 2014, www.technologischeontwikkeling.nl/ict/de-cloud- is-de-grote-verbinder Steve LeVine, Artificial intelligence pioneer says we need to start over, September 2017 https://www.axios.com/ai-pioneer-advocates-starting-over- 2485537027.html?utm_source=linkedin&utm_medium=lisocialshare&utm_campaign=organic Tableau, Top 10 Business Intelligence rends for 2017, https://www.tableau.com/learn/whitepapers/top-10- business-intelligence-trends-2017 en: https://www.tableau.com/about/blog/2016/12/top-10-bi-trends-

Pagina 48

2017-63208 Technologische ontwikkeling.nl, Alle disciplines betrokken bij waardecreatie, http://www.technologischeontwikkeling.nl/innovatie/alle-specialismen-betrokken-bij-waardecreatie-en- sneller-ontwikkeltraject Technologische ontwikkeling.nl, Meer samenwerking tussen overheid en bedrijfsleven, http://www.technologischeontwikkeling.nl/ict/meer-samenwerking-tussen-overheid-en-bedrijfsleven Technologische ontwikkeling.nl, Nederland is goed in complexe vraagstukken, http://www.technologischeontwikkeling.nl/innovatie/nederland-is-goed-in-complexe-vraagstukken Technologische ontwikkeling.nl, Niet groeien maar klein blijven, http://www.technologischeontwikkeling.nl/ict/niet-groeien-maar-klein-blijven Technologische otnwikkeling.nl, ICT bij hervorming van de overheid, http://www.technologischeontwikkeling.nl/ict/ict-bij-hervormingen Tim Urban, The AI Revolution: The Road to Superintelligence, 22 January 2015 https://waitbutwhy.com/2015/01/artificial-intelligence-revolution-1.html Tim Urban, The AI Revolution: Our Immortality or Extinction, 27 January 2015 https://waitbutwhy.com/2015/01/artificial-intelligence-revolution-2.html Vereniging Directeuren Publieksdiensten, Toekomstverkenning Gemeentelijke Dienstverlening 2020, 1 december 2008. Vereniging Directeuren Publieksdiensten (en anderen), Overheidsbrede Dienstverlening 2020, Van organisaties ... naar organiseren, februari 2014. Vernor Vinge, The Coming Technologic Singularity: How to Survive in the Post-Human Era, 1993 (San Diego State University) World Economic Forum, The future of jobs , January 2017

Pagina 49

3 Begroting voor ICT en informatievoorziening

Opgave verstrekt door de ambtelijke organisatie, d.d. 23 augustus 2017.