T.C. Bozok Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili Ve Edebiyati Anabilim Dali
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
T.C. BOZOK ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ANABİLİM DALI Yüksek Lisans Tezi KASTAMONU EFSANELERİ Gülşah YÜKSEL Tez Danışmanı Yrd. Doç. Dr. Murat KACIROĞLU YOZGAT - 2011 İÇİNDEKİLER Sayfa ÖZET ..........................................................................................................................………...ı ABSTRACT .............................................................................................................................ıı ÖNSÖZ ....................................................................................................................................ııı KISALTMALAR ………………………………………………….…………………………v GİRİŞ ........................................................................................................................................1 1. BÖLÜM: Kastamonu İli Hakkında Genel Bilgiler..........................................................11 1.1. Coğrafi Konumu................................................................................................................11 1.1.1. Kastamonu’nun Coğrafi Durumu…………….…………………...................................11 1.1.2. Kastamonu’nun İlçeleri…………………………………………….............................. 11 1.1.2.1. Abana ………………………………………………................................................. 12 1.1.2.2. Ağlı …………………………………………………………………………………..12 1.1.2.3. Araç …………………………………………….……………………………………12 1.1.2.4. Azdavay ……………………………………………………………………………..13 1.1.2.5. Bozkurt ………………………………………………………………………………13 1.1.2.6. Cide ………………………………………………………………………………….13 1.1.2.7. Çatalzeytin …………………………………………………………………………..14 1.1.2.8. Daday………………………………………………………….……………………..14 1.1.2.9. Devrekâni ………………………………………………………………………...….14 1.1.2.10. Doğanyurt ……………………………………………………………………...…...15 1.1.2.11. Hanönü …………………………………………………………………………......15 1.1.2.12. İhsangazi ………………………………………………………………………...…15 1.1.2.13. İnebolu ……………………………………………………………………..………16 1.1.2.14. Küre …………………………………………………………………………...……16 1.1.2.15. Pınarbaşı ……………………………………………………………………………16 1.1.2.16. Seydiler ………………………………………………………………………...…..17 1.1.2.17. Şenpazar ……………………………………………………………….…………..17 1.1.2.18. Taşköprü ……………………………………………………………………………17 1.1.2.19. Tosya …………………………………………………………………………...…..18 1.1.3. İklim……………………………………………........................................................... 18 1.2. Tarihi …………………………………………………………………………………….19 1.2.1. Kastamonu Kelimesinin Menşei ………………………………………………………19 1.2.2. Kastamonu’nun Tarihi Evrimi ……………………………………………………...…20 1.2.3. Kastamonu’da İlk Oturan Kavimler……………………………………..……………..20 1.2.4. Kastamonu’da Roma ve Bizans Dönemi ………………………………………….…..20 1.2.5. Kommenler Dönemi ……………………………………………………………..…….21 1.2.6. Kastamonu’da Selçuklu Dönemi …………………………………………………...…21 1.2.7. Beylikler Döneminde Kastamonu ……………………………………………………..22 1.2.8. Kastamonu’da Çobanoğulları Dönemi ……………………………………………..…23 1.2.9. Kastamonu’da Candaroğulları Dönemi …………………………………………….....23 1.2.10 Kastamonu’da Osmanlı Dönemi ……………………………………...………………24 1.2.11. Mutlakıyet ve Meşrutiyet Döneminde Kastamonu ………………………………..…25 1.2.12. Milli Mücadele Döneminde Kastamonu ……………………………..………………26 1.4. Nüfus …………………………………………………………………………………….27 1.5. İktisadi Durumu …………………………………………………………………………29 2. BÖLÜM: Efsanelerin Sınıflandırılması ve İncelenmesi..................................................30 2.1. Dini Efsaneler....................................................................................................................30 2.1.1. Peygamberler, Hızır ve Diğer Din Büyükleri Üzerine Anlatılan Efsaneler…………....30 2.1.2. Ziyaret Yerleri Üzerine Anlatılan Efsaneler ……………………………………..……50 2.1.3. Evliyalar Üzerine Anlatılan Efsaneler ………………………………………………...56 2.2. Yerleşim Yerleri ve Tabiat Şekillerinin Adlarıyla İlgili Efsaneler…………………..…..57 2.2.1. İl Merkezinin Adıyla İlgili Efsaneler ……………………………………………...…..57 2.2.2. İlçe Merkezlerinin Adlarıyla İlgili Efsaneler ………………………………………….59 2.2.3. Köy Adlarıyla İlgili Efsaneler …………………………………………………………62 2.2.4. Göl ve Su Adlarıyla İlgili Efsaneler ……………………………………………...……64 2.2.5. Tepe Adlarıyla İlgili Efsaneler ………….……………………………………………..66 2.3. Taş Kesilme Efsaneleri………………………………………………………………..…66 2.4.Tarihi Efsaneler ………………………………………………………………………….69 2.4.1. Tarihi Kişilerle İlgili Efsaneler ………………………………………………………..69 2.4.2. Tarihi Yapılarla İlgili Efsaneler ……………………………………………………….71 2.4.3. Tarihi Olaylarla İlgili Efsaneler ……………………………………………………….74 2.4.4. Tarihi Yollarla İlgili Efsaneler ……………………………………………………...…75 2.5. İnsana Dönüşüm Efsaneleri ………………………………………………….………….75 2.6. Olağanüstü Varlıklarla İlgili Efsaneler ………………………………………….………77 2.7. Delilerle İlgili Efsaneler …………………………………..……………………………..78 2.8. Diğer Efsaneler ……………………………………………………………………...….79 3.BÖLÜM: Metinler ……………………..............................................................................80 SONUÇ ................................................................................................................................. 204 KAYNAKÇA ........................................................................................................................208 EKLER ..................................................................................................................................212 ÖZGEÇMİŞ...........................................................................................................................221 ÖZET Yüksek Lisans Tezi Kastamonu Efsaneleri Gülşah YÜKSEL Bozok Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı 2011:228 Sayfa Bu çalışmanın amacı, Türk kültür mirası için önemli bir merkez olan Kastamonu ve ilçelerinde sözlü gelenek yoluyla anlatıla anlatıla günümüze kadar gelmiş efsaneleri derleyerek yazıya geçirip, üzerilerinde incelemeler yaparak Halk Edebiyatı literatürüne katkı sağlamak ve bu değerleri gelecek kuşaklara aktarmaktır. Kastamonu Efsaneleri adlı bu çalışma, yöredeki halk kültürü ürünlerinden biri olan efsanelerin tespiti, konu ve fonksiyonları bakımından sınıflandırılması, incelenmesi ve motif yapılarının çıkarılmasından oluşmuştur. Bu çalışmada, kaynak taraması ve alan araştırması yöntemleri kullanılmıştır. Alan araştırması yöntemi ile efsane derlemesi yapılırken “görüşme tekniği” kullanılmıştır. Derlenen, Kastamonu Efsaneleri 8 ana başlıkta sınıflandırılmıştır. Bu başlıklar sınıflandırılan efsaneler tasnif edilmiş ve numaralandırılmış biçimde verilmiştir. Çalışmanın sonuç kısmında, Kastamonu ve ilçelerinde anlatılan efsanelerin sosyal çevreye uyum sağlayarak varlıklarını sürdürdükleri görülmüştür. Ayrıca aynı efsane metninin farklı kişilerce anlatımında değişik varyantlarının da olduğu tespit edilmiştir. Bu efsane metinlerinin içinde benzer motiflerin varlığı görülmüştür. Anahtar Sözcükler: Kastamonu, Halk Kültürü, Efsane, Motif i ABSTRACT MA Thesis The Legends of Kastamonu Gülşah YÜKSEL Bozok University Institute of Social Sciences Department of Turkish Language and Literature 2011:228 Page This study aimed to contribute to Turkish Folk literature by compiling and analyzing the legends told orally in Kastamonu, a district of paramount importance for Turkish cultural inheritance, and to pass them to the next generations. Firstly, the study determined the legends in Kastamanu district, classified them in terms of their subjects and functions, and then analyzed their motive structures. It used literature review and field investigation as the research method. During the field investigation, the interview technique was used. The study classified Kastamonu legends under eight main titles. Under these titles were the legends assorted and numbered. The study concluded that the legends in Kastamonu district survived by adapting to the social environment. It also concluded that some of these legends differed in the ways they were told, but they had the same or similar motives. Key Words: Kastamonu, Folk Culture, Legend, Motive ii ÖN SÖZ Sözlü kültür ürünlerinin bir türü olan efsaneler, sözlü gelenek yoluyla anlatıla anlatıla günümüze kadar gelmiş, günlük konuşma diliyle icra edilen halk kültürü ürünleridir. Avrupa’da on dokuzuncu yüzyılda başlayan efsane çalışmaları, Türkiye’de yirminci yüzyılın başlarında metinlerin derlenmesi ve yazıya geçirilmesi ile başlamıştır. Günümüzde efsaneler üzerinde daha çok ilmî tahlil ve incelemeler yapılarak kültürel zenginlikler yeni kuşaklara aktarılmak istenmektedir. Çünkü bilim ve teknoloji alanındaki gelişmeler, çağdaş insanın sosyal ve kültürel değerlerini, maddi ve manevi ihtiyaçlarını karşılama biçimini değiştirmiştir. Bilim insanları bu çalışmalarla bir milletin yaşam tarzını ve kuşaktan kuşağa aktardığı değerleri koruyarak hem milli kültürüne hem de dünya kültür mirasına sahip çıkmaktadırlar. Kültürümüz halkımızın duygu, düşünce, dil, inanç, yaşam tarzı ve beğenisiyle oluşmuş nesilden nesile aktarılarak bugüne gelmiştir. Bu bağlamda Türk milleti yaşadığı coğrafyaya kültürünü nakış nakış işlemiş ve bu kültürel birikimi ile yaşadığı toprakların tapu senetlerini oluşturmuştur. Bu çalışmada Türk kültür değerlerinin yaşatılması konusunda önemli bir coğrafya olan Kastamonu ve ilçelerinde anlatılmakta olan efsanelerin usulüne uygun olarak sözlü ve yazılı kaynaklardan derlenmesi ve incelenmesi amaçlanmıştır. Araştırma, önsöz ve giriş kısımları dışında üç bölüm ve sonuçtan oluşmaktadır. Çalışmamızın “Giriş” kısmında efsane kavramı üzerinde durulmuş, efsanenin sözlüklerde, ansiklopedilerde ve bilim insanları tarafından yapılan tanımlarına yer verilmiştir. Ayrıca bu bölümde efsanenin özellikleri ve toplumdaki yeri hakkında bilgiler