ZAŁĄCZNIK NR 1 Do Uchwały Nr 706/2018 Zarządu Powiatu w Gryfinie z dnia 8 listopada 2018 r.

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Stare Czarnowo na lata 2018-2021 z perspektywą do roku 2024

GMINA STARE CZARNOWO POWIAT GRYFIŃSKI WOJEWÓDZTWO ZACHODNIOPOMORSKIE

ZAMAWIAJĄCY GMINA STARE CZARNOWO

WYKONAWCA WESTMOR CONSULTING

STARE CZARNOWO 2018 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

Wykaz skrótów występujących w opracowaniu BEiŚ – Strategia „Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko”

GUS – Główny Urząd Statystyczny

JCW – jednolite części wód

JCWPd – jednolite części wód podziemnych

GZWP – Główne Zbiorniki Wód Podziemnych

JST – jednostka samorządu terytorialnego

MŚ – Ministerstwo Środowiska

NFOŚiGW – Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej

POIiŚ – Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko 2014–2020

POŚ – Program Ochrony Środowiska

UE – Unia Europejska

WFOŚiGW – Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej

PGN – Plan Gospodarki Niskoemisyjnej

MPZP – Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego

SUiKZP – Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego

WIOŚ – Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska c.o. – centralne ogrzewanie c.w.u. – ciepła woda użytkowa

IMGW – Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej

RZGW – Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej

PSSE – Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna

WESTMOR CONSULTING 2 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

Spis treści 1. Wprowadzenie ...... 5 1.1. Cel opracowania ...... 5 1.2. Podstawa wykonania pracy ...... 5 1.3. Metodyka opracowania programu ochrony środowiska ...... 6 2. Uwarunkowania zewnętrzne ...... 8 2.1. Uwarunkowania wynikające z polityki ochrony środowiska ...... 8 2.2. Uwarunkowania wynikające z polityki ochrony środowiska na szczeblu wojewódzkim ...... 18 2.3. Uwarunkowania wynikające z polityki ochrony środowiska na szczeblu powiatowym ...... 23 2.4. Uwarunkowania wynikające z polityki ochrony środowiska na szczeblu gminnym ...... 25 3. Efekty realizacji dotychczasowego Programu Ochrony Środowiska ...... 28 4. Charakterystyka Gminy ...... 36 4.1. Położenie administracyjne i geograficzne ...... 36 4.2. Zagospodarowanie przestrzenne Gminy ...... 40 4.3. Demografia ...... 42 4.4. Sytuacja gospodarcza ...... 46 4.5. Infrastruktura drogowa i transport ...... 48 4.6. Zaopatrzenie w ciepło, gaz, energię elektryczną ...... 50 4.7. Odnawialne źródła energii ...... 52 4.7.1. Energia wiatru ...... 53 4.7.2. Energia wody ...... 55 4.7.3. Energia z biomasy i biogazu ...... 56 4.7.4. Energia geotermalna ...... 57 4.7.5. Energia słoneczna ...... 58 4.8. Włączenie aspektów ekologicznych do polityk sektorowych ...... 60 5. Analiza stanu środowiska przyrodniczego Gminy ...... 66 5.1. Ochrona klimatu i jakości powietrza ...... 66 5.2. Zagrożenia hałasem ...... 75 5.3. Pola elektromagnetyczne ...... 77 5.4. Gospodarowanie wodami ...... 80 5.5. Gospodarka wodno-ściekowa ...... 112 5.6. Zasoby geologiczne i gleby ...... 115 5.7. Gospodarka odpadami i zapobieganie powstawaniu odpadów ...... 121 5.8. Zasoby przyrodnicze ...... 126

WESTMOR CONSULTING 3 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

5.8.1. Szata roślinna ...... 126 5.8.2. Świat zwierząt ...... 129 5.8.3. Formy ochrony przyrody ...... 130 5.9. Zagrożenia poważnymi awariami ...... 151 6. Zrównoważone wykorzystanie surowców, materiałów, wody i energii ...... 153 7. Zagadnienia horyzontalne ...... 156 7.1. Adaptacja do zmian klimatu...... 156 7.2. Działania edukacyjne w zakresie ochrony środowiska ...... 157 8. Główne ustalenia gminnego Programu Ochrony Środowiska ...... 158 8.1. Nadrzędny cel programu ochrony środowiska...... 158 8.2. Kierunki interwencji, cele oraz zadania wynikające z oceny stanu środowiska ...... 158 9. Instrumenty realizacji gminnego Programu Ochrony Środowiska ...... 172 10. System zarządzania i monitoring Programu Ochrony Środowiska...... 173 10.1. Struktura zarządzania środowiskiem ...... 173 10.2. Struktura zarządzania Programem Ochrony Środowiska ...... 175 10.3. Monitoring programu ochrony środowiska ...... 176 11. Streszczenie w języku niespecjalistycznym ...... 177 12. Spis tabel ...... 181 13. Spis rysunków ...... 182 14. Spis wykresów ...... 182

WESTMOR CONSULTING 4 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

1. Wprowadzenie 1.1. Cel opracowania Zgodnie z art. 13 ustawy Prawo ochrony środowiska (Dz.U. 2018 poz. 799 z późn. zm.), „polityka ochrony środowiska to zespół działań mających na celu stworzenie warunków niezbędnych do realizacji ochrony środowiska, zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju”. Realizacja krajowej polityki ochrony środowiska jest prowadzona na podstawie strategii rozwoju, programów i dokumentów programowych, o których mowa w ustawie z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (Dz. U. 2018 poz. 1307 z późn. zm.), a także za pomocą wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska.

Podstawowym cele sporządzenia i uchwalenia POŚ jest realizacja przez jednostki samorządu terytorialnego polityki ochrony środowiska zbieżnej z założeniami najważniejszych dokumentów strategicznych i programowych. POŚ powinny stanowić podstawę funkcjonowania systemu zarządzania środowiskiem spajającą wszystkie działania i dokumenty dotyczące ochrony środowiska i przyrody na szczeblu danej JST.

Przedmiotem niniejszego opracowania jest Program Ochrony Środowiska dla Gminy Stare Czarnowo na lata 2018-2021 z perspektywą do roku 2024, który porusza zagadnienia związane z szeroko rozumianą problematyką ochrony środowiska na terenie Gminy Stare Czarnowo. POŚ definiuje cele i zadania dla najbliższych 7 lat (2018-2024), opisuje monitoring realizacji Programu oraz prognozuje nakłady finansowe potrzebne na wdrożenie założeń Programu.

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Stare Czarnowo na lata 2018-2021 z perspektywą do roku 2024 spełnia wymagania zawarte w opracowanym przez Ministerstwo Środowiska dokumencie „Wytyczne do opracowania wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska” z dnia 2 września 2015 r.

1.2. Podstawa wykonania pracy Niniejszy dokument wykonany został na podstawie umowy z dnia 19.12.2017 r., której przedmiotem było opracowanie Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Stare Czarnowo na lata 2018-2021 z perspektywą do roku 2024, zawartej pomiędzy Gminą Stare Czarnowo – Urzędem Gminy Stare Czarnowo, z siedzibą przy ul. Św. Floriana 10, 74-106, a firmą WESTMOR Consulting Urszula Wódkowska, 87-704 Bądkowo, ul. 1 Maja 1a, z siedzibą we Włocławku przy ul. Królewieckiej 27.

WESTMOR CONSULTING 5 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

1.3. Metodyka opracowania programu ochrony środowiska Gminny Program Ochrony Środowiska (POŚ) jest dokumentem strategicznym, opracowywanym na szczeblu gminnym, odnoszącym się do aspektów środowiskowych. POŚ zachowuje spójność z dokumentami o charakterze strategicznym obowiązującymi na szczeblu powiatowym i wojewódzkim. Dokument określa i systematyzuje działania środowiskowe, niezbędne do poprawy jakości życia mieszkańców i stanu środowiska na terenie gminy oraz przyczynia się do zapewnienia zrównoważonego rozwoju gminy.

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Stare Czarnowo na lata 2018-2021 z perspektywą do roku 2024 opracowany został na zlecenie Wójta Gminy Stare Czarnowo, zgodnie z art. 14 ust. 1 i ust. 2 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. 2018 poz. 799 z późn. zm.).

Projekt gminnego Programu Ochrony Środowiska zgodnie z art. 17 ust. 2 podlega zaopiniowaniu przez organ wykonawczy powiatu, czyli Zarząd Powiatu Gryfińskiego. Jednocześnie należy podkreślić, że Wójt Gminy Stare Czarnowo, zgodnie z art. 17 ust. 4, zapewnia możliwość konsultacji społecznych, na zasadach i w trybie określonym w ustawie z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz.U. z 2017 r. poz. 1405 z późn. zm.), w postępowaniu, którego przedmiotem jest sporządzenie Programu Ochrony Środowiska. Po przeprowadzeniu postępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko oraz po zaopiniowaniu przez organ wykonawczy powiatu, Program ten, zgodnie z art. 18 ust. 1 w/w ustawy, uchwala rada gminy. Ustawa ta wprowadza również obowiązek sporządzania co 2 lata raportu z wykonania Programu i przedstawienia go radzie gminy. Następnie raport przekazywany jest przez organ wykonawczy gminy do organu wykonawczego powiatu.

W sporządzanym opracowaniu uwzględniono wymagania obowiązujących przepisów prawnych dotyczących ochrony środowiska: • ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. 2018 poz. 994 z późn. zm.); • ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz.U. 2018 poz. 799 z późn. zm.); • ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz.U. 2018 poz. 1089 z późn. zm.); • ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. 2018 poz. 1614 z późn. zm.);

WESTMOR CONSULTING 6 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

• ustawa z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz. U. 2018 poz. 1454 z późn. zm.); • ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz.U. 2018 poz. 21 z późn. zm.); • ustawa z dnia 13 czerwca 2013 r. o opakowaniach i odpadach opakowaniowych (Dz. U. z 2018 r. poz. 150 z późn. zm.); • ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorstw w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej (Dz.U. 2016 poz. 1478 z późn. zm.); • ustawa z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest (Dz.U. 2017 poz. 2119 z późn. zm.); • ustawa z dnia 20 lipca 2017 r. o zmianie ustawy prawo wodne (Dz.U. 2017 poz. 1566 z późn. zm.); • ustawa z dnia 10 lipca 2007 r. o nawozach i nawożeniu (Dz.U. 2018 poz. 1259 z późn. zm.); • ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (Dz.U. 2017 poz. 1161 z późn. zm.); • ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U. z 2017 poz. 1073 z późn. zm.); • ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach (Dz.U. z 2017 poz. 788 z późn. zm.); • ustawa z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (Dz.U. 2018 poz. 1152 z późn. zm.); • ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. z 2017 poz. 2126 z późn. zm.). W trakcie prac nad Programem: • konsultowano się z pracownikami Urzędu Gminy Stare Czarnowo w zakresie pozyskania informacji niezbędnych do opracowania Programu; • dokonano oceny relacji pomiędzy zapisami środowiskowych dokumentów strategicznych szczebla centralnego, wojewódzkiego i powiatowego, w celu ustalenia uwarunkowań zewnętrznych dla opracowywanego programu; • dokonano analizy aktualnych dokumentów strategicznych Gminy Stare Czarnowo w celu zachowania spójności priorytetów oraz zapewnienia skoordynowanej realizacji planowanych działań ujętych we wszystkich dokumentach strategicznych; • określono potrzeby w zakresie ochrony środowiska na terenie Gminy Stare Czarnowo na ich podstawie sprecyzowano cele i niezbędne działania ekologiczne pozostające w zgodności z celami ujętymi w dokumentach strategicznych wyższego szczebla oraz obowiązującymi dokumentami strategicznymi dla Gminy;

WESTMOR CONSULTING 7 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

• opracowano harmonogram rzeczowo-finansowy realizacji poszczególnych działań ekologicznych, mając na uwadze pilność zaspokojenia potrzeb w zakresie ochrony środowiska, możliwości finansowe Gminy Stare Czarnowo oraz dostępne źródła finansowania; • uzgodniono sposoby wdrażania i zasady monitorowania Programu. W Programie Ochrony Środowiska dla Gminy Stare Czarnowo na lata 2018-2021 z perspektywą do roku 2024 uwzględniono następujące, zasadnicze części: • charakterystykę Gminy, uwzględniającą dane demograficzne, gospodarcze oraz o stanie infrastruktury i środowiska; • uwarunkowania zewnętrzne i wewnętrzne realizacji Programu Ochrony Środowiska na szczeblu krajowym, wojewódzkim, powiatowym oraz gminnym; • analizę jakości środowiska na terenie Gminy wraz z planowanymi działaniami ekologicznymi; • obszary interwencji, kierunki interwencji, cele oraz zadania ekologiczne planowane do realizacji przez Gminę Stare Czarnowo wraz z harmonogramem ich realizacji; • propozycje systemu wdrażania i monitorowania Programu.

Gminny POŚ odnosi się do dokumentów wyższego szczebla, a więc Programu Ochrony Środowiska dla Województwa Zachodniopomorskiego na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2024 oraz Programu Ochrony Środowiska dla powiatu gryfińskiego na lata 2016-2020. Programy te są wykonywane w określonej kolejności – od programu wojewódzkiego, poprzez programy powiatowe do gminnych. Wdrożenie założeń Programu Ochrony Środowiska przyczyni się do poprawy stanu środowiska przyrodniczego oraz wzrostu atrakcyjności Gminy Stare Czarnowo zarówno pod względem osiedleńczym, jak i inwestycyjnym.

2. Uwarunkowania zewnętrzne 2.1. Uwarunkowania wynikające z polityki ochrony środowiska

I. UWARUNKOWANIA WYNIKAJĄCE Z DOKUMENTÓW STRATEGICZNYCH UNII EUROPEJSKIEJ

STRATEGIA NA RZECZ INTELIGENTNEGO I ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU SPRZYJAJĄCEGO WŁĄCZENIU SPOŁECZNEMU „EUROPA 2020” Strategia UE została przyjęta przez Radę Europejską dnia 17 czerwca 2010 r. Dokument wskazuje trzy priorytety, których realizacja odbywa się na szczeblu unijnym oraz krajowym: 1. Wzrost inteligentny (wiedza, innowacja, edukacja, społeczeństwo cyfrowe),

WESTMOR CONSULTING 8 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

2. Wzrost zrównoważony (efektywne wykorzystywanie zasobów w produkcji przy jednoczesnym zwiększeniu konkurencyjności). 3. Wzrost sprzyjający włączeniu społecznemu (zwiększenie aktywności zawodowej, podnoszenie kwalifikacji).

W dokumencie zostały określone projekty przewodnie tzw. inicjatywy flagowe oraz zostało wskazanych 10 Zintegrowanych Wytycznych dla polityki gospodarczej i zatrudnienia państw członkowskich. W związku z powyższym cele krajowe w znacznym stopniu wpisują się we wskazane w Strategii cele zawarte w projektach.

PAKIET ENERGETYCZNO-KLIMATYCZNY DO 2020 R.

Pakiet ten został przyjęty przez Parlament Europejski 17 grudnia 2008 roku i ma na celu ograniczenie emisji gazów cieplarnianych na terenie Unii Europejskiej. Dokument zawiera szereg rozwiązań legislacyjnych. Głównym celem jest ograniczenie emisji gazów cieplarnianych do 2020 r. o 20% w stosunku do roku 1990 oraz wzrost wykorzystania odnawialnych źródeł energii, a także wzrost efektywności energetycznej do 2020 r.

Należy podkreślić, że dokumenty na szczeblu krajowym oraz wojewódzkim uwzględniają szereg zobowiązań międzynarodowych związanych z wdrażaniem Dyrektyw UE, a także są spójne ze wspólnotowymi dokumentami programowymi. W związku z tym, dokumenty szczebla lokalnego, takie jak programy ochrony środowiska dla gmin są zgodne z poniższymi dokumentami wyższego rzędu.

II. UWARUNKOWANIA WYNIKAJĄCE Z POLITYKI OCHRONY ŚRODOWISKA NA SZCZEBLU KRAJOWYM

KRAJOWY PLAN GOSPODARKI ODPADAMI 2022 + PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO Dokument przyjęty został Uchwałą nr 88 Rady Ministrów z dnia 1 lipca 2016 r. w sprawie Krajowego planu gospodarki odpadami 2022 i stanowi kontynuację wcześniejszych planów gospodarki odpadami (aktualizacja Kpgo 2014). Przedmiotowy dokument o charakterze strategicznym wyznacza kierunki działań niezbędnych dla zapewnienia zintegrowanej gospodarki odpadami w kraju na najbliższe lata (cele i kierunki działań na lata 2016-2022 oraz perspektywicznie do 2030 roku). Głównym celem dokumentu jest określenie polityki gospodarki odpadami zgodnej z hierarchią sposobów postępowania z odpadami, wpisującej się w działania gospodarki o obiegu zamkniętym. Zgodnie z założeniami Kpgo, należy przede wszystkim zapewnić realizację działań znajdujących się najwyżej w hierarchii sposobów postępowania z odpadami, a więc zapobiegać ich wytwarzaniu oraz stworzyć niezbędną infrastrukturę do selektywnego zbierania odpadów u źródła, tak aby zapewnić ich efektywny recykling i osiągnąć założone cele. Znaczna część dokumentu poświęcona jest gospodarce odpadami komunalnymi, która bezpośrednio dotyczy działalności jednostek

WESTMOR CONSULTING 9 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024 samorządu terytorialnego szczebla gminnego. Efektem wdrożenia Kpgo 2022 będzie zapewnienie racjonalnej gospodarki odpadami i ograniczenie negatywnego wpływu odpadów na środowisko.

Celami wskazanymi w dokumencie są między innymi: 1) ZPO (zapobieganie powstawaniu odpadów); 2) zmniejszenie ilości odpadów komunalnych ulegających biodegradacji kierowanych na składowiska odpadów, aby w 2020 r. nie było składowanych więcej niż 35% masy tych odpadów wytworzonych w 1995 r.; 3) dążenie do zmniejszania ilości składowanych odpadów; 4) osiągnięcie wymaganego poziomu recyklingu i przygotowania do ponownego użycia papieru, metali, tworzyw sztucznych i szkła pochodzących ze strumienia odpadów komunalnych; zapewnienie osiągnięcia odpowiedniego poziomu zbierania zużytego sprzętu oraz zużytych baterii i akumulatorów; 5) osiągnięcie odpowiedniego poziomu odzysku i recyklingu odpadów powstających z produktów, między innymi odpadów opakowaniowych, zużytych opon, olejów odpadowych; 6) dokończenie likwidacji mogilników, zawierających przeterminowane ŚOR i inne odpady niebezpieczne; 7) zwiększenie udziału odpadów poddawanych procesom odzysku.

Dla osiągnięcia założonych celów określone zostały kierunki działań dotyczące między innymi edukacji ekologicznej, rozwoju selektywnego zbierania odpadów, a także zostały wskazane działania takie jak np. prowadzenie kontroli przez inspekcję ochrony środowiska, prowadzenie kampanii informacyjno-edukacyjnych mających na celu podniesienie świadomości ekologicznej w zakresie gospodarki odpadami, wspieranie budowy sieci napraw i ponownego użycia produktów.

W ramach prac nad Kpgo 2022 sporządzona została prognoza oddziaływania na środowisko. Wnioski płynące z analizy Kpgo 2022 przeprowadzonej w ramach Prognozy: • wskazane w Kpgo 2022 cele oraz kierunki działań w zakresie gospodarki odpadami pozostają w zgodności z unijną hierarchią sposobów postępowania z odpadami; • realizacja Kpgo 2022 przyczyni się do wypełnienia przepisów prawa wspólnotowego m.in. w zakresie zapobiegania powstawaniu odpadów, osiągnięcia odpowiednich poziomów odzysku i recyklingu oraz ograniczenia składowania odpadów; • jednym z ważniejszych ustaleń Kpgo 2022 jest dążenie do redukcji ilości wytwarzanych odpadów oraz optymalnego wykorzystania substancji zawartych w odpadach (oszczędność cennych surowców oraz energii pierwotnej);

WESTMOR CONSULTING 10 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

• realizacja Kpgo 2022 jako całości będzie wpływać pozytywnie na środowisko i przyczyni się do zmniejszenia ilości wytwarzanych odpadów oraz redukcji negatywnych oddziaływań związanych z gospodarką odpadami; • postanowienia Kpgo 2022, wyznaczone w nim cele i kierunki działań są spójne wewnętrznie i pozostają w spójności z zapisami dokumentów strategicznych na poziomie globalnym, europejskim i krajowym. Kpgo 2022 będzie realizował cele wskazane w dokumentach strategicznych i przyczyniał się do ich wypełniania; • wdrażanie postanowień Kpgo 2022 skutkować będzie przeprowadzeniem szeregu zamierzeń inwestycyjnych w zakresie budowy/modernizacji/rozbudowy obiektów gospodarki odpadami. Ich realizacja będzie często wiązać się z potencjalnym negatywnym oddziaływaniem na środowisko. Dlatego też dla tego typu obiektów będzie konieczność przeprowadzenia indywidualnych ocen oddziaływania na środowisko; • realizacja Kpgo 2022 oprócz działań inwestycyjnych proponuje też szereg zamierzeń o charakterze nieinwestycyjnym (edukacja, zmiana technologii, sieci współpracy itd.). Działania te będą mieć efekt synergii w stosunku do przedsięwzięć inwestycyjnych; • odstąpienie od realizacji celów Kpgo 2022 związanych z dążeniem do stworzenia „społeczeństwa recyklingu”, które będzie „unikać wytwarzania odpadów oraz dążyć do maksymalizacji wykorzystania odpadów jako zasobów” przyczyniłoby się do kontynuowania tradycyjnego modelu korzystania z zasobów środowiska, w którym brak jest nacisku na minimalizację ilości powstających odpadów, optymalne wykorzystanie substancji zawartych w odpadach (oszczędność cennych surowców) oraz odzysk energii, a także ograniczenie negatywnego wpływu powstających odpadów na środowisko; • brak realizacji ustaleń Kpgo 2022 będzie prowadzić do stopniowego pogarszania stanu środowiska w całym kraju, co wpłynie także na zubożenie różnorodności biologicznej prawidłowego funkcjonowania ekosystemów i współtworzących je gatunków. Uwarunkowania płynące z Krajowego Planu Gospodarki Odpadami 2022 zostały uwzględnione w przedmiotowym Programie Ochrony Środowiska dla Gminy Stare Czarnowo. W dokumencie sformułowany został cel strategiczny w zakresie budowy systemu gospodarki odpadami zgodnego z wymaganiami KPGO 2022.

STRATEGIA BEZPIECZEŃSTWO ENERGETYCZNE I ŚRODOWISKO – PERSPEKTYWA DO 2020 R. Strategia Bezpieczeństwo Energetyczne i środowisko została przyjęta uchwałą nr 58 Rady Ministrów z dnia 15 kwietnia 2014 r.

WESTMOR CONSULTING 11 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

Strategia Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko (BEiŚ) obejmuje dwa niezwykle istotne obszary: energetykę i środowisko, wskazując m.in. kluczowe reformy i niezbędne działania, które powinny zostać podjęte w perspektywie do 2020 r. Celem dokumentu jest ułatwianie „zielonego” (sprzyjającego środowisku) wzrostu gospodarczego w Polsce przez zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego i dostępu do nowoczesnych, innowacyjnych technologii, a także wyeliminowanie barier administracyjnych utrudniających „zielony” wzrost.

Rysunek 1. Obszary synergii w BEiŚ

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Strategii Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko- perspektywa do 2020 r. Mimo że obszary energetyki i środowiska mają szereg punktów stycznych, to jednak część zagadnień jest charakterystyczna tylko dla jednego z nich. Podstawowe zadanie strategii BEiŚ polega na zintegrowaniu polityki środowiskowej z polityką energetyczną tam, gdzie aspekty te przenikają się w dostrzegalny sposób, jak również wytyczenie kierunków, w jakich powinna rozwijać się branża energetyczna, oraz wskazanie priorytetów w ochronie środowiska.

Celem głównym Strategii Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko jest zapewnienie wysokiej jakości życia obecnych i przyszłych pokoleń z uwzględnieniem ochrony środowiska oraz stworzenie warunków do zrównoważonego rozwoju nowoczesnego sektora energetycznego, zdolnego zapewnić Polsce bezpieczeństwo energetyczne oraz konkurencyjną i efektywną gospodarkę.

Cel główny BEiŚ realizowany będzie przez cele szczegółowe i kierunki interwencji przedstawione na poniższym schemacie:

WESTMOR CONSULTING 12 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

Cele zawarte w BEiŚ są spójne z celami zawartymi w Programie Ochrony Środowiska dla Gminy Stare Czarnowo. Niniejszy Program uwzględnia dobro środowiska przyrodniczego przy jednoczesnym rozwoju gospodarczym Gminy.

DŁUGOOKRESOWA STRATEGIA ROZWOJU KRAJU. POLSKA 2030. TRZECIA FALA NOWOCZESNOŚCI

Dokument przyjęty Uchwałą Nr 16 Rady Ministrów z dnia 5 lutego 2013 r. w sprawie przyjęcia Długookresowej Strategii Rozwoju Kraju. Polska 2030. Trzecia Fala Nowoczesności (M.P. 2013 poz. 121).

Strategia określa główne trendy, wyzwania i scenariusze rozwoju społeczno-gospodarczego Polski, a także kierunki przestrzennego zagospodarowania kraju, z uwzględnieniem zrównoważonego rozwoju. Stanowi opis nowego projektu cywilizacyjnego, zorientowanego na przyszłość, w perspektywie do 2030 roku.

WESTMOR CONSULTING 13 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

W dokumencie wyznaczone zostały następujące obszary i cele strategiczne: Obszar konkurencyjności i innowacyjności gospodarki Cel strategiczny 1. Wspieranie prorozwojowej alokacji zasobów w gospodarce, stworzenie warunków dla wzrostu oszczędności oraz podaży pracy i innowacji Cel strategiczny 2. Zmniejszenie długu publicznego i kontrola deficytu w cyklu koniunkturalnym Cel strategiczny 3. Poprawa dostępności i jakości edukacji na wszystkich etapach oraz podniesienie konkurencyjności i nauki Cel strategiczny 4. Wzrost wydajności i konkurencyjności gospodarki Cel strategiczny 5. Stworzenie Polski Cyfrowej Cel strategiczny 6. Rozwój kapitału ludzkiego poprzez wzrost zatrudnienia i stworzenie „workfare state” Cel strategiczny 7. Zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego oraz ochrona i poprawa stanu środowiska

W ramach celu „Zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego oraz ochrona i poprawa stanu środowiska” w obszarze konkurencyjności i innowacyjności gospodarki, kierunkiem interwencji jest zwiększenie poziomu ochrony środowiska. Przedmiotowy Program Ochrony

WESTMOR CONSULTING 14 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

Środowiska wpisuje się zatem w cel strategiczny 7 Długookresowej Strategii Rozwoju Kraju, gdyż przyczyni się do poprawy stanu środowiska na terenie Gminy Stare Czarnowo.

STRATEGICZNY PLAN ADAPTACJI DLA SEKTORÓW I OBSZARÓW WRAŻLIWYCH NA ZMIANY KLIMATU DO ROKU 2020 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2030 (SPA 2020)

Dokument został przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 29 października 2013 r. Głównym celem Planu „jest zapewnienie zrównoważonego rozwoju oraz efektywnego funkcjonowania gospodarki i społeczeństwa w warunkach zmieniającego się klimatu”.

W dokumencie wskazano priorytetowe kierunki działań adaptacyjnych, które należy podjąć do 2020 roku w najbardziej wrażliwych na zmiany klimatu obszarach, takich jak: gospodarka wodna, rolnictwo, leśnictwo, różnorodność biologiczna, zdrowie, energetyka, budownictwo i gospodarka przestrzenna, obszary zurbanizowane, transport, obszary górskie i strefy wybrzeża.

Działania te, podejmowane zarówno przez podmioty publiczne, jak i prywatne, będą dokonywane poprzez realizację polityk, inwestycje w infrastrukturę oraz rozwój technologii. Obejmują one zarówno przedsięwzięcia techniczne, takie jak np. budowa niezbędnej infrastruktury przeciwpowodziowej i ochrony wybrzeża, jak i zmiany regulacji prawnych, np. w systemie planowania przestrzennego ograniczające możliwość zabudowy terenów zagrożonych powodziami.

Cel 1. Zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego i dobrego stanu środowiska

Kierunek działań 1.1 – dostosowanie sektora gospodarki wodnej do zmian klimatu

 Działanie priorytetowe: zreformowanie struktur gospodarki wodnej z uwzględnieniem adaptacji do zmian klimatu.

Kierunek działań 1.2 – adaptacja strefy przybrzeżnej do zmian klimatu

 Działanie priorytetowe: Uwzględnianie aktualnego i potencjalnego wzrostu poziomu morza i zagrożenia powodziowego w planach inwestycyjnych w strefie nadmorskiej i wodach przybrzeżnych.

Kierunek działań 1.3 – dostosowanie sektora energetycznego do zmian klimatu

 Działanie priorytetowe: Przygotowanie systemu energetycznego do zmienionych warunków z uwzględnieniem szczytu zimowego i letniego zapotrzebowania na energię.

WESTMOR CONSULTING 15 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

Kierunek działań 1.4 – ochrona różnorodności biologicznej i gospodarka leśna w kontekście zmian klimatu

 Działanie priorytetowe: Przygotowanie strategii, planów ochrony, programów ochrony lub planów zadań ochronnych w zakresie ochrony przyrody z uwzględnieniem zmian warunków klimatycznych.

Kierunek działań 1.5 – adaptacja do zamian klimatu w gospodarce przestrzennej i budownictwie

 Działanie priorytetowe: Opracowanie zasad zabudowy terenów zalewowych i chronionych, obszarów zieleni w miastach, pasa nadbrzeża oraz budowy obiektów użyteczności publicznej.

Kierunek działań 1.6 – zapewnienie funkcjonowania skutecznego systemu ochrony zdrowia w warunkach zmian klimatu

 Działanie priorytetowe: Ograniczenie skutków zdrowotnych stresu termicznego i nadzwyczajnych zdarzeń klimatycznych u wrażliwych grup ludności.

Cel 2. Skuteczna adaptacja do zmian klimatu na obszarach wiejskich

Kierunek działań 2.1 – stworzenie lokalnych systemów monitorowania i ostrzegania przed zagrożeniami

 Działanie priorytetowe: Rozwój systemów monitoringu i wczesnego ostrzegania o możliwych skutkach zmian klimatycznych dla produkcji roślinnej i zwierzęcej.

Kierunek działań 2.2 – organizacyjne i techniczne dostosowanie działalności rolniczej i rybackiej do zmian klimatu

 Działanie priorytetowe: Wsparcie inwestycyjne gospodarstw oraz doradztwo technologiczne uwzględniające aspekty dostosowania budownictwa wiejskiego i produkcji rolnej do zwiększonego ryzyka klimatycznego.

Cel 3. Rozwój transportu w warunkach zmian klimatu

Kierunek działań 3.1 – wypracowywanie standardów konstrukcyjnych uwzględniających zmiany klimatu

WESTMOR CONSULTING 16 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

 Działanie priorytetowe: Uwzględnienie w procesie projektowania i budowy infrastruktury transportowej zmienionych warunków klimatycznych.

Kierunek działań 3.2 – zarządzanie szlakami komunikacyjnymi w warunkach zmian klimatu

 Działanie priorytetowe: Opracowanie harmonogramów kolejności utrzymania przejezdności tras komunikacyjnych lub zmiany tras i stosowania zastępczych środków transportowych.

Cel 4. Zapewnienie zrównoważonego rozwoju regionalnego i lokalnego z uwzględnieniem zmian klimatu

Kierunek działań 4.1 – monitoring stanu środowiska i systemy wczesnego ostrzegania w kontekście zmian klimatu (miasta i obszary wiejskie)

 Działanie priorytetowe: Przygotowanie strategii zarządzania ryzykiem na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym z uwzględnieniem działań adaptacyjnych.

Kierunek działań 4.2 – gminy polityka przestrzenna uwzględniająca zmiany klimatu

 Działanie priorytetowe: Uwzględnienie w planach zagospodarowania w miastach konieczności zwiększenia obszarów zieleni i wodnych oraz korytarzy wentylacyjnych.

Cel 5. Stymulowanie innowacji sprzyjających adaptacji do zmian klimatu

Kierunek działań 5.1 – promowanie innowacji na poziomie działań organizacyjnych i zarządczych sprzyjających adaptacji do zmian klimatu

 Działanie priorytetowe: Opracowanie procedur dotyczących współpracy służb i instytucji na potrzeby reagowania na wielowymiarowe zagrożenia zw. ze zmianami klimatu, ze szczególnym uwzględnieniem aspektu koordynacji.

Kierunek działań 5.2 – budowa systemu wsparcia polskich innowacyjnych technologii sprzyjających adaptacji do zmian klimatu

 Działanie priorytetowe: Przeprowadzenie analizy potencjału polskiej gospodarki do wytwarzania i wdrażania innowacyjnych technologii adaptacyjnych.

Cel 6. Kształtowanie postaw społecznych sprzyjających adaptacji do zmian klimatu

Kierunek działań 6.1 – zwiększenie świadomości odnośnie do ryzyk związanych ze zjawiskami ekstremalnymi i metodami ograniczania ich wpływu

WESTMOR CONSULTING 17 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

 Działanie priorytetowe: Edukacja i zwiększanie świadomości w zakresie: zmian klimatu i sposobów minimalizowania ich skutków oraz znaczenia i konieczności oszczędzania zasobów, szczególnie wody.

Kierunek działań 6.2 – ochrona grup szczególnie narażonych przed skutkami niekorzystnych zjawisk klimatycznych

 Działanie priorytetowe: Wypracowanie kompleksowych rozwiązań w zakresie pomocy Państwa udzielanej na pokrycie strat w przypadku wystąpienia klęsk żywiołowych, oraz rozwijanie systemu ubezpieczeń obejmujących ryzyko wynikające ze zmian klimatu.

Cele, kierunki działań i działania priorytetowe zawarte w Strategicznym Planie Adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu do roku 2020 z perspektywą do roku 2030 są spójne i wpisują się w cele i założenia zawarte w Programie Ochrony Środowiska dla Gminy Stare Czarnowo na lata 2018-2021 z perspektywą do roku 2024. Przede wszystkim przedmiotowy dokument przyczynia się do realizacji Celu 1 Zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego i dobrego stanu środowiska, a w szczególności jest spójny z kierunkiem działań 1.4 – ochrona różnorodności biologicznej i gospodarka leśna w kontekście zmian klimatu. Działaniem priorytetowym jest przygotowanie strategii, planów ochrony, programów ochrony lub planów zadań ochronnych w zakresie ochrony przyrody z uwzględnieniem zmian warunków klimatycznych.

2.2. Uwarunkowania wynikające z polityki ochrony środowiska na szczeblu wojewódzkim

Podstawowe uwarunkowania zewnętrzne dla Gminy Stare Czarnowo w zakresie ochrony środowiska, wynikają z następujących dokumentów strategicznych województwa zachodniopomorskiego: • Strategia Rozwoju Województwa Zachodniopomorskiego do roku 2020; • Program Ochrony Środowiska dla Województwa Zachodniopomorskiego na lata 2016-2020 z uwzględnieniem perspektywy do roku 2024;

• Plan Gospodarki Odpadami dla Województwa Zachodniopomorskiego na lata 2016- 2022 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2023-2028;

• Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Zachodniopomorskiego.

Wszelkie cele i działania w zakresie ochrony środowiska podjęte na terenie Gminy Stare Czarnowo muszą być bowiem zbieżne z celami i działaniami ujętymi w dokumentach strategicznych Województwa Zachodniopomorskiego, a także przyczyniać się do ich

WESTMOR CONSULTING 18 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024 realizacji. W związku z tym, etap formułowania celów ekologicznych dla Gminy, został poprzedzony analizą zewnętrznych uwarunkowań, podyktowanych polityką ekologiczną województwa.

STRATEGIA ROZWOJU WOJEWÓDZTWA ZACHODNIOPOMORSKIEGO DO ROKU 2020 Dokument został przyjęty Uchwałą Nr XLII/482/10 Sejmiku Województwa Zachodniopomorskiego z dnia 22 czerwca 2010 r. w sprawie przyjęcia Strategii Rozwoju Województwa Zachodniopomorskiego 2020 po aktualizacji. Od tej pory dokument wyznacza kierunki działań społeczności regionu oraz mechanizmy monitorowania jego rozwoju.

W Strategii przyjęto następującą misję dla województwa zachodniopomorskiego: „Stworzenie warunków do stabilnego i zrównoważonego rozwoju województwa zachodniopomorskiego opartego na konkurencyjnej gospodarce i przedsiębiorczości mieszkańców oraz aktywności społecznej przy optymalnym wykorzystaniu istniejących zasobów” Przeprowadzone analizy uwarunkowań i stanu rozwoju województwa oraz prognoz rozwoju województwa pozwoliły na identyfikację priorytetów rozwoju województwa.

Strategia Rozwoju Województwa Zachodniopomorskiego zawiera się w sześciu celach strategicznych, z których wyprowadzono 34 cele kierunkowe:

1) Wzrost innowacyjności i efektywności gospodarowania.

2) Wzmocnienie atrakcyjności inwestycyjnej regionu.

3) Zwiększenie przestrzennej konkurencyjności regionu.

4) Zachowanie i ochrona wartości przyrodniczych, racjonalna gospodarka zasobami.

5) Budowanie otwartej i konkurencyjnej społeczności.

6) Wzrost tożsamości i spójności społecznej regionu.

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Stare Czarnowo wpisuje się w następujący cel strategiczny:

 Zachowanie i ochrona wartości przyrodniczych, racjonalna gospodarka zasobami.

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Stare Czarnowo, wpisuje się zatem w założenia Strategii Rozwoju Województwa Zachodniopomorskiego do roku 2020, gdyż zakłada dbałość o środowisko przyrodnicze oraz przyczynia się do ograniczenia negatywnych zjawisk wpływających na stan środowiska przyrodniczego.

WESTMOR CONSULTING 19 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA WOJEWÓDZTWA ZACHODNIOPOMORSKIEGO NA LATA 2016-2020 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024 Program Ochrony Środowiska Województwa Zachodniopomorskiego na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2024 został przyjęty Uchwałą Nr XVI/298/16 Sejmiku Województwa Zachodniopomorskiego z dnia 15 listopada 2016 r. Głównym celem Programu jest dążenie do poprawy stanu środowiska w województwie, ograniczenie negatywnego wpływu zanieczyszczeń na środowisko, ochrona i rozwój walorów środowiska, a także racjonalne gospodarowanie jego zasobami.

W Programie zostały wyznaczone cele w podziale na poszczególne obszary interwencji:

Ochrona klimatu i jakości powietrza • poprawa jakości powietrza przy zapewnieniu bezpieczeństwa energetycznego w kontekście zmian klimatu, • osiągnięcie poziomu celu długoterminowego dla ozonu.

Zagrożenia hałasem • poprawa klimatu akustycznego w województwie zachodniopomorskim.

Pola elektromagnetyczne • ochrona przed polami elektromagnetycznymi.

Gospodarowanie wodami • osiągnięcie dobrego stanu jednolitych części wód powierzchniowych, podziemnych, przejściowych i przybrzeżnych, • racjonalny transport i turystyka wodna, • ochrona pasa wybrzeża, • ochrona przed zjawiskami ekstremalnymi związanymi z wodą.

Gospodarka wodno-ściekowa • prowadzenie racjonalnej gospodarki wodno-ściekowej.

Zasoby geologiczne • racjonalne gospodarowanie zasobami geologicznymi.

Gleby • ochrona gleb przed negatywnym oddziaływaniem antropogenicznym, erozją oraz niekorzystnymi zmianami klimatu, • zalesienia gruntów nieprzydanych na inne cele.

Gospodarka odpadami i zapobieganie powstawaniu odpadów

WESTMOR CONSULTING 20 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

• gospodarowanie odpadami zgodnie z hierarchią sposobów postępowania z odpadami, uwzględniając zrównoważony rozwój województwa zachodniopomorskiego.

Zasoby przyrodnicze • ochrona różnorodności biologicznej oraz krajobrazowej, • prowadzenie trwale zrównoważonej gospodarki leśnej, • zwiększanie lesistości.

Zagrożenia poważnymi awariami • ograniczenie ryzyka wystąpienia poważnych awarii.

Założenia zawarte w Programie Ochrony Środowiska dla Gminy Stare Czarnowo są spójne z założeniami Programu Ochrony Środowiska Województwa Zachodniopomorskiego, ponieważ oba dokumenty dążą do poprawy stanu środowiska przyrodniczego na terenie województwa zachodniopomorskiego.

PLAN GOSPODARKI ODPADAMI DLA WOJEWÓDZTWA ZACHODNIOPOMORSKIEGO NA LATA 2016-2022 Z UWZGLĘDNIENIEM PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2023-2028

Dokument przyjęty został przez Sejmik Województwa Zachodniopomorskiego w dniu 27 grudnia 2016 r. uchwałą Nr XVIII/321/16 w sprawie uchwalenia aktualizacji Planu Gospodarki Odpadami dla Województwa Zachodniopomorskiego na lata 2016-2022 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2023-2028. Następnie Sejmik Województwa Zachodniopomorskiego przyjął Uchwałę Nr XVIII/322/16 z dnia 27 grudnia 2016 r. w sprawie wykonania Planu Gospodarki Odpadami dla Województwa Zachodniopomorskiego na lata 2016-2022 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2023-2028.

Naczelną zasadą przyjętą w Planie jest zasada zrównoważonego rozwoju, która umożliwia zharmonizowany rozwój gospodarczy i społeczny, zgodny z przyjętym Prawem ochrony środowiska. Nadrzędnym celem Planu jest: Stworzenie systemu gospodarki odpadami zgodnego z zasadą zrównoważonego rozwoju i opartego na hierarchii sposobów postępowania z odpadami komunalnymi jak również zgodnego z zasadą zrównoważonego gospodarowania zasobami środowiska oraz zapewniającego poprawę stanu środowiska naturalnego. Jednocześnie powinien być realizowany cel społeczny budowy świadomego i odpowiedzialnego społeczeństwa na rzecz zrównoważonego rozwoju poprzez edukację ekologiczną społeczeństwa.

WESTMOR CONSULTING 21 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

Zgodnie z Krajowym Planem Gospodarki Odpadami 2022 oraz Krajowym Programem Zapobiegania Powstawaniu Odpadów, do realizacji zostały przyjęte cztery główne cele w zakresie gospodarki odpadami:

Cel 1. Utrzymanie tendencji oddzielenia wzrostu ilości wytwarzanych odpadów od wzrostu gospodarczego kraju wyrażonego w PKB.

Cel 2. Zwiększenie udziału odzysku, w szczególności recyklingu w odniesieniu do szkła, metali, tworzyw sztucznych oraz papieru i tektury, jak również odzysku energii z odpadów zgodnego z wymogami ochrony środowiska.

Cel 3. Zmniejszenie ilości odpadów kierowanych na składowiska odpadów.

Cel 4. Wyeliminowanie praktyki nielegalnego składowania odpadów.

Osiągnięcie wyznaczonych celów będzie możliwe poprzez realizację wyznaczonych kierunków działań na szczeblu wojewódzkim: • intensyfikacja edukacji ekologicznej promującej właściwe postępowanie z odpadami, • wspieranie wdrażania efektywnych ekonomicznie i ekologicznie technologii odzysku i unieszkodliwiania odpadów, w tym technologii pozwalających na recykling oraz odzysk energii zawartej w odpadach w procesach termicznego ich przekształcania, • wyeliminowanie praktyk niewłaściwej eksploatacji i rekultywacji składowisk odpadów, • Wskazanie w planie inwestycyjnym, będącym załącznikiem do WPGO, infrastruktury niezbędnej do osiągnięcia zgodności z unijnymi dyrektywami w zakresie gospodarki odpadami komunalnymi w tym wdrożenia hierarchii sposobów postępowania z odpadami, osiągnięcia wymaganych poziomów przygotowania do ponownego użycia i recyklingu oraz ograniczenia składowania odpadów komunalnych ulegających biodegradacji, • Właściwe zaplanowanie w planie inwestycyjnym niezbędnych inwestycji pozwalających na osiągnięcie celów w zakresie gospodarki odpadami wynikających z przepisów krajowych oraz UE. Realizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Stare Czarnowo pozwoli na realizację celów ogólnych w zakresie gospodarki odpadami zawartymi w dokumencie wojewódzkim. Gminny POŚ zakłada m.in. ograniczenie ilości odpadów trafiających bezpośrednio na składowisko oraz zmniejszenie uciążliwości odpadów; zapewnienie mieszkańcom możliwości segregowania odpadów komunalnych oraz likwidację azbestu, przez co jest zgodny z założeniami WPGO.

WESTMOR CONSULTING 22 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

PLAN ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO WOJEWÓDZTWA ZACHODNIOPOMORSKIEGO Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Zachodniopomorskiego, który został przyjęty Uchwałą Nr XLV/530/10 Sejmiku Województwa Zachodniopomorskiego z dnia 19 października 2010 r., jest aktem planowania, określającym zasady organizacji przestrzennej województwa. Celem Planu jest określenie polityki przestrzennej województwa zachodniopomorskiego polegającej na:

• rozmieszczeniu w przestrzeni inwestycji celu publicznego o znaczeniu ponadlokalnym zgodnie z kierunkami polityki przestrzennej w oparciu o cele i zasady zagospodarowania przestrzennego województwa,

• ukierunkowanie działań dotyczących rozwoju gospodarczego, postępu cywilizacyjnego, kultury i ochrony środowiska, poprzez uwzględnienie uwarunkowań, szans i zagrożeń wynikających ze zróżnicowanych cech przestrzeni województwa,

• wpływaniu na zachowania przestrzenne podmiotów gospodarujących w przestrzeni, tak aby były one zgodne z ogólnymi celami rozwoju województwa.

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Stare Czarnowo jest zgodny z kierunkiem działań ujętym w Planie w zakresie poprawy jakości i ochrony powietrza przed zanieczyszczeniami.

2.3. Uwarunkowania wynikające z polityki ochrony środowiska na szczeblu powiatowym PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GRYFIŃSKIEGO NA LATA 2016-2020 Dokument został przyjęty uchwałą nr XIX/127/16 Rady Powiatu w Gryfinie w dniu 30 czerwca 2016 r. Podstawowym celem Programu jest określenie priorytetów oraz działań Powiatu w dziedzinie ochrony środowiska. Realizacja założonych celów umożliwi harmonijny rozwój gospodarczy i społeczny Powiatu, co przyczyni się do poprawy jego konkurencyjności i atrakcyjności, a poprzez ochronę środowiska naturalnego stworzy odpowiednie warunki do poprawy jakości życia i zrównoważonego rozwoju. Dla poszczególnych obszarów interwencji Powiat Gryfiński zaproponował cele i odpowiadające im kierunki interwencji. Poniżej przedstawiamy cele określone w Programie Ochrony Środowiska dla powiatu gryfińskiego. 1. Powietrze atmosferyczne Cele: − Osiągnięcie wymaganych standardów jakości powietrza;; − Zwiększenie bezpieczeństwa energetycznego.

WESTMOR CONSULTING 23 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

2. Klimat akustyczny Cele: − Zmniejszenie oddziaływania hałasu. 3. Promieniowanie elektromagnetyczne Cele: − Ochrona przed oddziaływanie promieniowania elektromagnetycznego. 4. Zasoby i jakość wód Cele: − Racjonalizacja korzystania z wód. 5. Gospodarka wodno-ściekowa Cele: − Poprawa skuteczności zaopatrzenia w wodę; − Osiągnięcie i utrzymanie dobrego stanu wód powierzchniowych i podziemnych. 6. Gleby Cele: − Rekultywacja terenów zdegradowanych. 7. Gospodarka odpadami i zapobieganie powstawaniu odpadów Cele: − Racjonalne gospodarowanie odpadami zgodnie z hierarchią postępowania z odpadami; − Realizacja Gminnych Programów usuwania azbestu; − Budowa infrastruktury do selektywnego zbierania odpadów komunalnych. 8. Zasoby przyrodnicze Cele: − Ochrona walorów przyrodniczych i krajobrazowych; − Edukacja przyrodnicza. 9. Nadzwyczajne zagrożenia środowiska Cele: − Zmniejszenie ryzyka wystąpienia zagrożeń naturalnych i poważnych awarii. 10. Edukacja i świadomość ekologiczna mieszkańców Cele: − Podniesienie świadomości ekologicznej mieszkańców powiatu gryfińskiego.

Założenia zawarte w Programie Ochrony Środowiska dla Gminy Stare Czarnowo na lata 2018-2021 z perspektywą do roku 2024 są zgodne z założeniami Powiatowego Programu Ochrony Środowiska. Realizacja założeń dokumentów przyczyni się do realizacji

WESTMOR CONSULTING 24 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024 wyznaczonych celów w Powiatowym Programie Ochrony Środowiska i wpłynie na poprawę jakości środowiska przyrodniczego na terenie Powiatu Gryfińskiego.

2.4. Uwarunkowania wynikające z polityki ochrony środowiska na szczeblu gminnym

STRATEGIA ROZWOJU GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2016-2025 Przedmiotowy dokument został przyjęty Uchwałą nr XV/123/2016 Rady Gminy Stare Czarnowo w dniu z 29 lutego 2016 r. W Strategii określono następującą wizję Gminy: Gmina Stare Czarnowo bogata mieszkańcami świadomymi swojej wartości, z rozbudowaną infrastrukturą techniczną i społeczną, dbająca o środowisko naturalne, skutecznie wykorzystująca walory przyrodniczo-kulturowe w budowaniu konkurencji oferty dla turystów i przedsiębiorców. Strategia wyznacza następujące obszary strategiczne oraz cele strategiczne i uszczegółowiające je cele operacyjne.

Obszar strategiczny AKTYWNOŚĆ LOKALNA Cel strategiczny - wzmocnienie kapitału społecznego.

Obszar strategiczny KOMFORT ŻYCIA Cel strategiczny – rozwój infrastruktury technicznej służącej poprawie jakości życia mieszkańców.

Obszar strategiczny TURYSTYKA Cel strategiczny – stworzenie optymalnych warunków do rozwoju turystyki i rekreacji oraz aktywności gospodarczej na tym obszarze.

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Stare Czarnowo na lata 2018-2021 z perspektywą do roku 2024 przyczyni się do osiągnięcia założonej w Strategii Rozwoju misji Gminy. Przede wszystkim, przedmiotowy Program przyczynia się do realizacji celu strategicznego – rozwój infrastruktury technicznej służącej poprawie jakości życia mieszkańców, z obszaru priorytetowego KOMFORT ŻYCIA. W jego ramach sformułowano cel operacyjny, związany ze stworzeniem skutecznego systemu ochrony środowiska. Realizacja założeń Programu Ochrony środowiska wpłynie pozytywnie na realizację celu wymienionego w Strategii, poprawiając jakość środowiska na terenie Gminy Stare Czarnowo.

PLAN GOSPODARKI NISKOEMISYJNEJ DLA GMINY STARE CZARNOWO Dnia 23 września 2016 roku Rada Gmin Stare Czarnowo Uchwałą Nr XX/164/2016 zmieniła uchwałę nr X/76/2015 w sprawie przyjęcia i wdrożenia Planu Gospodarki Niskoemisyjnej dla

WESTMOR CONSULTING 25 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

Gminy Stare Czarnowo. Plan Gospodarki Niskoemisyjnej (PGN) to dokument strategiczny, opisujący kierunki działań zmierzających do osiągnięcia celów pakietu klimatyczno- energetycznego tj.: • redukcji emisji gazów cieplarnianych, • zwiększenia udziału energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych, • zwiększenia efektywności energetycznej oraz poprawy jakości powietrza, • zmiany postaw konsumpcyjnych użytkowników energii. Wizja Gminy Stare Czarnowo w odniesieniu do Planu Gospodarki Niskoemisyjnej brzmi: „Gmina Stare Czarnowo jest liderem działań na rzecz poprawy jakości powietrza, w tym również racjonalnego zużycia energii, wykorzystania technologii niskoemisyjnych, odnawialnych źródeł energii.” Cele Planu Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Stare Czarnowo do roku 2020 to:

Cel 1: Redukcja emisji CO2 na terenie Gminy Stare Czarnowo o 7,34% do roku 2020 r., w stosunku do roku bazowego 2013 r., Cel 2: Redukcja do 2020 r. zużycia energii finalnej o 4,87% w stosunku do roku bazowego 2013 r., Cel 3: Zwiększenie udziału wykorzystania energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych w na terenie Gminy Stare Czarnowo o 4,09% do roku 2020 r. w stosunku do roku bazowego 2013r., Cel 4: Redukcja zanieczyszczeń powietrza zgodnie z zapisami POP dla strefy zachodniopomorskiej. Cele strategiczne Gminy Stare Czarnowo: 1.Zmniejszenie stężenia substancji zanieczyszczającej powietrze na terenie Gminy Stare Czarnowo – B(a)P do poziomu docelowego i utrzymywanie jaj na tym poziomie poprzez rozwój zrównoważonego transportu na terenie Gminy; 2. Racjonalizacja wykorzystania źródeł energii oraz stymulowanie poprawy efektywności energetycznej na wszystkich etapach procesu zaopatrzenia w energię odbiorców z terenu Gminy; 3. Redukcja zużycia energii finalnej, poprzez podniesienie efektywności energetycznej budynków; 4. Zwiększenie efektywności wykorzystania odnawialnych źródeł energii; 5. Ulepszenie i optymalizacja wdrożonego systemu gospodarki odpadami: minimalizacja ilości wytwarzanych odpadów oraz wprowadzenie nowoczesnego systemu ich odzysku i unieszkodliwiania; 6. Rewitalizacja i rekultywacja zdegradowanych obszarów; 7. Edukacja i promocja w obszarze ochrony środowiska.

WESTMOR CONSULTING 26 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

Założenia zawarte w Planie Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Stare Czarnowo są spójne z założeniami Programu Ochrony Środowiska, co sprawia, że dokumenty te wzajemnie się uzupełniają. Wdrożenie postanowień Programu Ochrony Środowiska przyczyni się do poprawy jakości powietrza atmosferycznego na terenie Gminy Stare Czarnowo.

STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY STARE CZARNOWO Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego określona politykę przestrzenną Gminy. Celem dokumentu jest: • określenie istniejących uwarunkowań oraz problemów związanych z rozwojem gminy; • wyznaczenie obszarów objętych ochroną środowiska przyrodniczego i kulturowego oraz określenie zasad ich użytkowania; • sformułowanie kierunków zagospodarowania przestrzennego i zasad polityki przestrzennej Gminy; • koordynacja planów miejscowych i wydanych decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu.

Założenia zawarte w Programie Ochrony Środowiska dla Gminy Stare Czarnowo za lata 2018-2021 z perspektywą do roku 2024 są spójne ze Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Stare Czarnowo.

MIEJSCOWE PLANY ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO Na terenie Gminy Stare Czarnowo obowiązują miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego zawarte w poniższej tabeli.

Tabela 1. Wykaz uchwał miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego obowiązujących na chwilę obecną na terenie Gminy Stare Czarnowo

Lp. Nazwa planu Nr uchwały 1 MPZP w części obszaru ewidencyjnego Glinna Uchwała nr XVI/135/2016 Rady Gminy Stare Czarnowo 2 MPZP części obrębu Kołowo Uchwałą nr XIII/101/2015 Rady Gminy Stare Czarnowo 3 MPZP części obrębu Binowo Uchwałą nr XVI/120/12 Rady Gminy Stare Czarnowo 4 MPZP dla części obrębu Żelewo Uchwała nr X/63/11 Rady Gminy Stare Czarnowo 5 MZPZ dla części obrębu Stare Czarnowo Uchwała nr XLII/298/10 Rady Gminy Stare Czarnowo

Źródło: http://planyzagospodarowania.pl/, dane z Urzędu Gminy Stare Czarnowo

WESTMOR CONSULTING 27 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

GMINNY PROGRAM GOSPODARKI WODNO – ŚCIEKOWEJ GMINY STARE CZARNOWO

Gminny Program Gospodarki Wodno – Ściekowej przedstawia charakterystykę gospodarki – wodno ściekowej na terenie Gminy Stare Czarnowo, analizuje możliwe warianty w tym zakresie pod względem ekologicznym i ekonomicznym oraz zawiera przygotowanie programu inwestycyjnego określającego optymalny kierunek rozwoju gospodarki wodno- ściekowej.

W zadaniach ujętych w Programie Ochrony Środowiska uwzględniono rozwiązania z zakresu budowy kanalizacji sanitarnej i sieci wodociągowej oraz modernizacji stacji uzdatniania wody. Przy ich realizacji Gmina będzie posiłkowała się Gminny Program Gospodarki Wodno – Ściekowej.

3. Efekty realizacji dotychczasowego Programu Ochrony Środowiska

Poprzednio obowiązującym dokumentem z zakresu ochrony środowiska na terenie Gminy Stare Czarnowo był Program Ochrony Środowiska dla Gminy Stare Czarnowo, przyjęty w dniu 31 marcia 2005 r. przez Radę Gminy Stare Czarnowo Uchwałą nr XXIII/189/05. Realizacja zadań inwestycyjnych i nie inwestycyjnych w zakresie ochrony środowiska była systematycznie realizowana zgodnie z możliwościami finansowymi Gminy Stare Czarnowo. Zgodnie z oceną w raporcie z wykonania Program Ochrony Środowiska dla Gminy Stare Czarnowo na lata 2010-2013 z perspektywą do roku 2017 został zrealizowany w większości wskazanych zadań i celów. Poprawie uległ system gospodarowania odpadami, zarządzania środowiskiem oraz poziom świadomości ludności. W okresie obowiązywania Programu zrealizowano następujące zadania: 1. Poprawa Gospodarki Wodami • Budowa nowych odcinków sieci kanalizacji sanitarnej na obszarze Gminy: W okresie obowiązywania programu skanalizowano miejscowości Stare Czarnowo oraz Kołowo. Wykonano również nowe elementy sieci kanalizacyjnej o znaczeniu lokalnym, głównie polegających na podłączaniu nowych odbiorców indywidualnych • Prowadzenie ewidencji zbiorników bezodpływowych na terenie Gminy, wraz z ich opisem technicznym oraz przeprowadzaniem kontroli częstotliwości ich opróżniania: Gmina realizuje zadanie w sposób ciągły w szczególności w odniesieniu do konieczności podłączania się do istniejącej sieci kanalizacyjnej mieszkańców miejscowości skanalizowanych. Działania podejmowane są także interwencyjnie oraz na zgłoszenie.

WESTMOR CONSULTING 28 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

• Wspieranie budowy zbiorników bezodpływowych na terenach Gminy, gdzie nie jest możliwa bądź ekonomicznie uzasadniona budowa sieci kanalizacyjnej: Gmina zachęca do budowy przydomowych oczyszczalni ścieków odstępując jednocześnie od konieczności przyłączenia się do nowopowstałych sieci kanalizacyjnych, co pozwala na osiągnięcie celu ekonomicznego dla tego rodzaju instalacji. • Prowadzenie kontroli zrzutu ścieków przemysłowych: Kontrole były realizowane przez Gminę oraz inne jednostki • Uporządkowanie gospodarki osadami ściekowymi w oczyszczalniach ścieków: Gospodarka osadami ściekowymi realizowana jest zgodnie z przepisami ustawy. • Gromadzenie i przekazywanie aktualnych informacji mieszkańcom Gminy na temat jakości wody przeznaczonej do spożycia oraz jakości wody w kąpieliskach zlokalizowanych na terenie Gminy. Informacje o stanie i jakości wody do spożycia udostępniane są na bieżąco za pośrednictwem BIP i obwieszczeń. Na terenie Gminy nie ma wyznaczonych kąpielisk stałych i czasowych. • Budowa nowych odcinków sieci wodociągowej na terenie Gminy: Sieci wodociągowe powstały m.in. w miejscowości Stare Czarnowo obecnie korzystającej z wody dostarczanej przez Wodociągi Szczecin, a także np. przy ul. Cichej, Słonecznej, Polnej, oraz w innych miejscowościach. • Wymiana i renowacja wyeksploatowanych odcinków sieci wodociągowej, w tym azbestowych odcinków sieci wodociągowej: Remonty sieci realizowane są na bieżąco w zależności od potrzeb i stanu sieci oraz wystąpienia awarii. • Utrzymanie i stała konserwacja urządzeń melioracji wodnych. Konserwacja wykonywana jest na bieżąco. Większość z urządzeń wymaga gruntownej renowacji, celem przywrócenia ich sprawności. Urządzenia, które poddane zostały gruntownym remontom są na bieżąco konserwowane poprzez zabiegi koszenia i odmulania. • Dokonywanie przeglądu nieczynnych ujęć wód podziemnych: Zadanie realizowane w zakresie wskazanym w przepisach ustawowych. • Optymalizacja zużycia wody poprzez minimalizację strat wody na przesyle oraz wprowadzenie zamkniętych obiegów wody w przemyśle i oszczędne korzystanie z wody przez użytkowników indywidualnych: Awarie sieci usuwane są na bieżąco.

WESTMOR CONSULTING 29 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

• Prowadzenie akcji edukacyjnych nawiązujących do optymalizacji zużycia wody przez indywidualnych użytkowników: Sposoby oszczędzania wody oraz jej optymalne wykorzystywanie realizowane jest na etapie edukacji w jednostkach oświatowych Gminy Stare Czarnowo. 2. Poprawa jakości powietrza i spełnienie wymagań prawnych w zakresie jakości powietrza • Termomodernizacja budynków użyteczności publicznej na terenie Gminy: W ramach zadania wykonano termomodernizacje między innymi: Urzędu Gminy Stare Czarnowo, Świetlic wiejskich w miejscowościach Dobropole Gryfińskie, Binowo, Żelewo, Żelisławiec, Stare Czarnowo • Redukcja zanieczyszczeń pochodzących z transportu poprzez modernizację dróg i ciągów komunikacyjnych w gminie: Wykonano m.in. budowę drogi: ul. Polna i Krótka w miejscowości Żelisławie, odcinek drogi w Żelewo (ok. 500m), odcinek drogi w miejscowości Glinna (ok. 500m), ul. Słoneczna, Cicha w miejscowości Stare Czarnowo. Wykonywane były także na bieżąco remonty cząstkowe dróg. • Rozwój sieci gazowej na terenie Gminy: Sieć gazowa na terenie Gminy została powiększona o przyłącza indywidualne. • Promowanie nowych nośników energii ekologicznej pochodzącej ze źródeł odnawialnych – energia słoneczna, wiatrowa i wodna: Wsparto proceduralnie budowę elektrowni fotowoltaicznej o mocy około 1MW w miejscowości Stare Czarnowo. • Prowadzenia działań edukacyjnych mających na celu zaznajomienie społeczeństwa z tematyką wykorzystywania konwencjonalnych źródeł energii oraz nośników energii odnawialnej: Tematyka nośników źródeł energii i sposobu jej wykorzystywania, jest poruszana w ramach zajęć dydaktycznych prowadzonych przez jednostki oświatowego Gminy. • Kontrola przedsiębiorstw w zakresie emisji pyłów i gazów: Zadanie realizowane jest przez WIOŚ oraz Gminę Stare Czarnowo. Z uwagi na niewielka ilość zakładów przemysłowych kontrole dotyczą głównie zakładu znajdującego się przy ul. Szkolnej w miejscowości Stare Czarnowo. Zlikwidowano także nielegalną instalacje do suszenia zrębki tworzyw sztucznych w Nieznaniu. • Promowanie nowych nośników energii opartych o surowce odnawialne: Tematyka jest poruszana w ramach zajęć dydaktycznych prowadzonych przez jednostki oświatowego Gminy. Gmina rozpowszechnia wskazane

WESTMOR CONSULTING 30 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

informację, także poprzez pozyskane materiały w postaci ulotek, broszur, gazety lokalnej. • Systematyczna oszczędność energii cieplnej w Urzędzie Gminy oraz innych jednostkach organizacyjnych: Wykonano termomodernizację we wcześniej wymienionych budynkach, gdzie wymieniono okna, instalowano ocieplenie zewnętrzne i wewnętrzne, a także wymieniano instalacje C.O. na nowszej generacji. • Uwzględnienie w opracowaniach planistycznych terenów możliwych do lokalizacji elektrowni wodnych, wiatrowych i innych obiektów źródeł odnawialnej energii: Na terenie Gminy nie wskazano możliwych miejsc lokalizacji urządzeń elektrowni wodnej. Sieć rzeczna Gminy jest nie wystarczająca dla tego typu instalacji. W dokumentach planistycznych wskazano możliwy obszar oddziaływania elektrowni wiatrowych, który znajduje się w południowej części Gminy, niedaleko miejscowości Kartno w kierunku miejscowości Babinek. 3. Poprawa jakości środowiska – poprawa klimatu akustycznego • Uwzględnienie w opracowaniach planistycznych danych o dopuszczalnym poziomie hałasu w środowisku na terenach chronionych akustycznie: W dokumentach planistycznych nie wskazano przedmiotowych miejsc z uwagi na brak emiterów. Z uwagi na odciążenie ruchu samochodowego na trasie Szczecin – Gorzów Wlkp. z drogi nr 119 na drogę ekspresową S3, zagrożenie hałasem zostało w znacznym stopniu ograniczona. Na terenie Gminy brak jest dużych zakładów przemysłowych emitujących energię akustyczną. • Wspieranie inwestycji ograniczających negatywny wpływ hałasu komunikacyjnego na terenie Gminy (budowa ekranów akustycznych, tworzenie pasów zwartej zieleni ochronnej oraz izolacji budynków: Na bieżąco wykonuje się nasadzenia roślinności głównie wysokiej w ciągach dróg komunikacyjnych. W największym ciągu komunikacyjnych – drogi woj. nr 120 i 119 wykonano około 700 szt. nasadzeń drzew. • Systematyczna kontrola zakładów pod względem stosowania obudów dźwiękochłonnych, ekranów oraz tłumików akustycznych, stosowania maszyn i urządzeń o obniżonej emisji hałasu w przypadku przekroczeń emisji: Nie wskazano zakładów produkcyjnych i maszyn mogących przekraczać emisję hałasu. • Monitorowanie natężenia ruchu i poziomu hałasu wzdłuż głównych ciągów komunikacyjnych Dane dot. natężenia ruchu publikowane są przez ZZDW

WESTMOR CONSULTING 31 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

w Koszalinie i wskazują na sukcesywne zwiększanie się natężenia ruchu na terenie Gminy. 4. Ochrona mieszkańców przed oddziaływaniem pól elektromagnetycznych • Preferowanie niskokonfliktowych lokalizacji źródeł promieniowania elektromagnetycznego zgodnych z zapisem w opracowaniach planistycznych, dotyczących terenów chronionych pod katem promieniowania elektromagnetycznego: W dokumentach planistycznych gminy nie wskazano stref budowy stacji bazowych telefonii komórkowych realizowana jest głównie poprzez uzyskanie decyzji o ustaleniu warunków zabudowy oraz pozwolenia na budowę 5. Poprawa gospodarki odpadami • Systematyczne informowanie mieszkańców Gminy o zasadach funkcjonowania systemu gospodarki odpadami w gminie oraz metodach, które pomagają eliminować wytwarzanie odpadów: We wskazanych latach mieszkańcy w sposób cykliczny byli informowani o sposobie gospodarowania odpadami. Obecnie taką role wypełniają Związek Gmin Dolnej Odry we współpracy z Gminą. • Wdrażanie realizacji opracowania Programu usuwania Azbestu oraz wyrobów zawierających azbest na terenie Gminy Stare Czarnowo poprzez dofinansowanie demontażu, zabezpieczenia, transportu i utylizacji: Realizacja programu przebiega systematycznie. Ilość wyrobów zawierających azbest zmniejsza się. • Prowadzenie ciągłej kontroli wyposażenia nieruchomości w pojemniki na odbiór odpadów komunalnych Za kontrolę odpowiada Związek Gmin. Liczba posesji bez pojemników zmniejsza się. • Rozwój selektywnego zbierania odpadów wielkogabarytowych ze strumienia odpadów komunalnych, odpadów niebezpiecznych ze strumienia odpadów komunalnych Za zbieranie ww. odpowiada Związek Gmin. Odpady zabierane są okresowo. Nastąpiło zwiększenie ilości odbioru odpadów. • Rozwój selektywnego zbierania odpadów biodegradowalnych ze strumienia odpadów komunalnych: Odpady biodegradowalne zbierane są cyklicznie z odpadami komunalnymi. • Określenie zasad zbiórki odpadów ulegających biodegradacji: Zasady zostały określone. Jednocześnie wskazując na możliwość kompostowania odpadów w kompostownikach przydomowych.

WESTMOR CONSULTING 32 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

• Zakup odpowiedniego sprzętu w celu utworzenia systemu zbierania odpadów ulegających biodegradacji: Za odbiór odpadów biodegradowanych odpowiedzialna jest firma odbierająca wszystkie odpady. Zbierane odpady biodegradowalne są w systemie workowym, worki zaś dostarcza firma odbierająca odpady. • Rozwój selektywnego zbierania odpadów budowlanych ze strumienia odpadów komunalnych: Odpady budowlane można przekazywać przy zbiórce odpadów gabarytowych. Obecnie dominuje zakup pojemników na gruz i odpady od firm zewnętrznych, jako sposób wygodniejszy, szybszy i tańszy. • Organizacja edukacji w zakresie nowoczesnych metod zagospodarowania odpadów dla mieszkańców powiatu oraz małych i średnich podmiotów gospodarczych: Gmina przekazuje systematycznie dostarczane broszury, plakaty i inne materiału do publicznej wiadomości w tym zakresie. • Tworzenie ponadgminnych struktur w celu realizacji regionalnych zakładów zagospodarowania odpadami (region Południowo-Zachodni) W trakcie obowiązywania Programu utworzono Związek Gmin Dolnej Odry, który obsługuje systemem kilkanaście Gmin w regionie, co pozwala scentralizować i ujednolicić system zbierania i kontrolowania ilości odpadów komunalnych i innych. 6. Ochrona gleb przed negatywnym oddziaływaniem oraz rekultywacja terenów zdegradowanych • Ochrona gleb i wprowadzanie zadrzewień śródpolnych i przydrożnych, które spełniają rolę przeciwerozyjną Gmina wykonuje nasadzenia kompensacyjne wzdłuż ciągów komunikacyjnych: Nasadzenia otrzymują jednostki ubiegające się o nasadzenia kompensacyjne. Usuwanie drzew i krzewów śródpolnych realizowane jest w zakresie nienaruszania ich ciągłości. Cięcia pielęgnacyjne drzew i krzewów śródpolnych realizowane są jedynie w przypadkach zagrożeniu w ruchu drogowym. • Upowszechnianie oraz promocja stosowania Kodeksu Dobrych Praktyk rolniczych: Gmina zakupuje i udostępnia branżowe materiały prasowe rolnikom oraz udostępnia i organizuje spotkania z przedstawicielami jednostek pomocniczych. • Podejmowanie działań ochronnych mających na celu przeciwdziałanie erozji gleb oraz zakwaszenie Zadanie realizowane głównie przez właścicieli gruntów. Gmina dba o główne o ciągi urządzeń melioracji wodnej, co

WESTMOR CONSULTING 33 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

przyczynia się do zmniejszenia potencjału oksydacyjno-redukcyjnego i zagniwaniu gleb. 7. Ograniczenie ryzyka wystąpienia poważnych awarii i minimalizacja skutków oraz zwiększenie bezpieczeństwa chemicznego. • Informowanie i ostrzeganie mieszkańców o zagrożeniach: Z uwagi na niewielką ilość zakładów produkcyjnych, w tym żadnego określonego jako mogącego powodować poważną awarię w środowisku nie stwierdzono takiego zagrożenia. W razie wystąpienia takiego zagrożenia Gmina posiada określone systemy i regulaminy dot. zarządzania kryzysowego, które zakładają także tego typu zdarzenia i sposoby postępowania. • Wspieranie współpracy z właściwymi służbami w zakresie przeciwdziałania poważnym awariom: W ramach prowadzenia realizacje programów zarządzania kryzysowego, są one opiniowane przez inne organy. Utrzymywane są także w gotowości środki łączności na wypadek powstania awarii. Powołano sztab zarządzania kryzysowego, który w składzie posiada osoby merytorycznie przygotowane do podejmowania działań w przypadku wystąpienia awarii w środowisku. 8. Ochrona złóż kopalin • Rozpoznawania i dokumentowanie nowych złóż kopalin: Gmina opiniuje projekty decyzji pozwoleń na wydobycie złóż kopalin na terenie Gminy. Nadzoruje także bieżące wydobycie kopalin wraz z Marszałekiem Województwa. • Rekultywacja terenów poeksploatacyjnych: Obecnie na terenie Gminy stwierdzono jedno wyrobisko objęte decyzją o rekultywacji terenu. Nadzór nad wykonaniem decyzji sprawuje Starosta. • Zagospodarowanie wyrobisk poeksploatacyjnych np. dla potrzeb małej retencji: Obecnie jedno wyrobisko na terenie Gminy wypełnione jest wodą, co ma wpływ na małą retencję. • Prowadzenie bieżącej kontroli w zakresie wydawania koncesji oraz eliminacja nielegalnego wydobywania: W okresie objętym programem nie stwierdzono także prób nielegalnego wydobycia kopalin 9. Zachowanie równowagi ekologicznej w procesie rozwoju społeczno-gospodarczego • Systematyczna kontrola i ochrona obszarów i obiektów prawnie chronionych w Gminie: Zadanie ciągłe, przez gminę nadzorowane są głównie pomniki przyrody (ostatnia aktualizacja pomników i ich stanu odbyła się w roku 2017 przy współpracy Nadleśnictwa Gryfino). Kontroli podlegają także inne obszary

WESTMOR CONSULTING 34 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

w szczególności w odniesieniu do wysypisk śmieci, zmiany stosunków wodnych i innych. • Prowadzenie prac pielęgnacyjnych pomników przyrody oraz parków: Z uwagi na usytuowanie pomników przyrody w terenach leśnych za ich pielęgnacje i realizacje odpowiada nadleśnictwo Gryfino. • Wzbogacanie naturalnej bazy żerowej dla zwierzyny Zadanie realizowane przez koła łowieckie. Na terenie Gminy, nie stwierdzono spadkowych tendencji sytuowania urządzeń pojąco-karmiących • Uwzględnienie w opracowaniach planistycznych lokalizacji terenów o wyjątkowych walorach przyrodniczych: Wszystkie dokumenty planistyczne Gminy zawierają wzmianki na temat walorów przyrodniczych Gminy. 10. Ochrona i racjonalne użytkowanie lasów • Przeprowadzenie waloryzacji przyrodniczej obszarów leśnych: Waloryzacja była przeprowadzona przy tworzeniu planu urządzania lasu dla Nadleśnictwa Gryfino. • Przeprowadzenie monitoringu środowiska leśnego w celu przeciwdziałania stanom niepożądanym (choroby, szkodniki): PUL zakłada wszystkie zabiegi ochronne dla zachowania kondycji lasu. • Zadania koordynowane: Zadania realizowane są przez Nadleśnictwo Gryfino, i raportowanie ich jest tożsame z zadaniami wyżej. Wszystkie elementy określone w celu ekologicznym są jednolite z Planem Urządzania Lasu Nadleśnictwa Gryfino, który został pozytywnie zaopiniowany. Gmina nie nadzoruje zadań dot. gospodarki leśnej. 11. Wzmocnienie systemu zarządzania środowiskiem i podniesienie świadomości ekologicznej społeczeństwa. • Prowadzenie monitoringu środowiska na terenie Gminy Stare Czarnowo w tym: Jakości wód, powietrza, klimatu akustycznego, pól elektromagnetycznych: Stan środowiska jest regularnie nadzorowany przez Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska w Szczecinie. W monitoring wchodzą badania wód, emisji energii akustycznej, gleby, powietrza w tym modelowanie stanu jakości powietrza w odniesieniu do lokalizacji stałych stacji meteorologicznych i czujnikowych zanieczyszczeń. • Uwzględnienie w opracowaniach planistycznych zapisów określających zasady w zakresie zagospodarowania sozotechnicznego terenów atrakcyjnych turystycznie Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy oraz miejscowe plany

WESTMOR CONSULTING 35 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

zagospodarowania przestrzennego wskazują miejsca o dobrych walorach turystycznych, które jednocześnie spełniać mogą funkcje dot. rozpowszechnienia informacji o tematyce sozologicznej. • Prowadzenie edukacji ekologicznej w jednostkach gminnych: Prowadzone są akcje ekologiczne, konkursy, upowszechniane są ulotki oraz inne materiały promocyjne i edukacyjne. Edukacja prowadzona jest także przez inne jednostki w tym Nadleśnictwo Gryfino, Zespół Parków Krajobrazowych i inne o pokrewnej tematyce. • Wsparcie projektów edukacyjnych realizowanych przez różne instytucje. Gmina wspiera przedmiotowe projekty od strony merytorycznej, finansowej, kadrowej i materialnej • Szkolenie przedstawicieli administracji publicznej, organizacji pozarządowych oraz przedsiębiorców w zakresie przepisów o dostępie do informacji o środowisku: Szkolenia realizowane są przez Gminę dla własnej kadry. • Egzekwowanie wiedzy o środowisku i jego ochronie od wszystkich pracowników sektora publicznego oraz zapewnienie doskonalenia tej wiedzy: W Urzędzie Gminy wprowadzono system zbierania odpadów selektywnych. Wymaga się od pracowników pełnego zaangażowania w sprawy dotyczące ochrony środowiska. Prowadzone są dodatkowe szkolenia dla obecnych oraz nowych pracowników w przedmiotowym zakresie. Szczegółowy zakres wszystkich zadań zaplanowanych w ramach POŚ i ich realizacja zostały przedstawione w raporcie z wykonania „Planu Ochrony Środowiska dla Gminy Stare Czarnowo na lata 2010-2013 z perspektywą do roku 2017. 4. Charakterystyka Gminy 4.1. Położenie administracyjne i geograficzne POŁOŻENIE ADMINISTRACYJNE Gmina Stare Czarnowo położona jest w województwie zachodniopomorskim, w powiecie gryfińskim. Gmina sąsiaduje z miastem wojewódzkim – Szczecinem. Od miasta powiatowego oddalona jest o ok. 27,9 km. Gmina Stare Czarnowo zajmuje obszar o powierzchni 153 km2.

WESTMOR CONSULTING 36 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

Rysunek 2. Gmina Stare Czarnowo na tle województwa zachodniopomorskie i powiatu gryfińskiego

Źródło: http://www.gminy.pl/ Gmina Stare Czarnowo sąsiaduje z następującymi jednostkami samorządu terytorialnego: • miasto na prawach powiatu Szczecin, woj. zachodniopomorskie; • Gmina Gryfino, powiat gryfiński, woj. zachodniopomorskie; • Gmina Bielice, powiat pyrzycki, woj. zachodniopomorskie; • Gmina Pyrzyce, powiat pyrzycki, woj. zachodniopomorskie; • Gmina Warnice, powiat pyrzycki, woj. zachodniopomorskie; • Gmina Kobylanka, powiat stargardzki, woj. zachodniopomorskie; • Gmina Stargard, powiat stargardzki, woj. zachodniopomorskie.

POŁOŻENIE GEOGRAFICZNE

Według podziału fizycznogeograficznego Polski wg Kondrackiego (2002), Gmina Stare Czarnowo położona jest na terenie czterech mezoregionów fizycznogeograficznych: Wzgórza Bukowe, Równina Goleniowska, Równina Pyrzycka oraz Równina Wełtyńska. Szczegółowa regionalizacja fizycznogeograficzna Gminy została zaprezentowana w poniższej tabeli.

WESTMOR CONSULTING 37 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

Tabela 2. Położenie Gminy Stare Czarnowo wg regionalizacji fizycznogeograficznej Polski

Gmina Stare Czarnowo Prowincja Niż Środkowoeuropejski Podprowincja Pobrzeże Południowobałtyckie Makroregion Pobrzeże Szczecińskie Wzgórza Równina Równina Równina Mezoregion Bukowe Goleniowska Pyrzycko - Wełtyńska Stargardzka

Źródło: Kondracki J. (2002), Geografia regionalna Polski Wzgórze Bukowe (313.27) – mezoregion fizycznogeograficzny Pobrzeża Szczecińskiego, położony na południowy wschód od Szczecina, na prawym, wschodnim brzegu rzeki Odry – częściowo w granicach administracyjnych miasta (Prawobrzeże), a także przyległych gmin: Gryfino i Stare Czarnowo. Wzgórza Bukowe są jednym z najwyższych pasm wzniesień morenowych na zachodnim skraju Pomorza. Są doskonale widoczne z odległości wielu kilometrów i dominują w krajobrazie obszarów graniczących od południa ze Szczecinem. Stanowią wysoki wał morenowy, którego najwyższym punktem jest góra Bukowiec o wysokości 149 m n.p.m. oraz różnicami terenu dochodzącymi do 100 m i z licznymi jarami, parowami i dolinami potoków. Wzgórza ciągną się od Regalicy aż po obniżenie jeziora Miedwie i oddzielone są od Wału Stobniańskiego i Wzgórz Warszewskich na zachodzie szeroką na kilka kilometrów Doliną Dolnej Odry. Na obszarze tym dominującym drzewostanem jest: bukowy, dębowy, sosnowy i mieszany. Nazwano go Puszczą Bukową, chronioną jako Szczeciński Park Krajobrazowy "Puszcza Bukowa"; fragmenty najcenniejsze pod względem przyrodniczym chronione są także w 7 rezerwatach. W Puszczy wytyczono wiele turystycznych szlaków pieszych, rowerowych i konnych.

Źródło: „Geografia regionalna Polski” – J. Kondracki, PWN, Warszawa 2009 Równina Goleniowska (313.25) – mezoregion fizycznogeograficzny w północno - zachodniej Polsce, będący częścią Pobrzeża Szczecińskiego, w województwie zachodniopomorskim. Równina Goleniowska charakteryzuje się krajobrazem równinnym, utworzonym w wyniku akumulacji rzecznej i lodowcowej. Występują tutaj tarasy wydmowe oraz kilka ostańców morenowych (tj. Góra Lotnika, Wzgórze Wypłosze), pagórków oraz wałów wydmowych. Obszar ten pokrywają gleby bielicowe oraz znajduje się tutaj niewiele jezior (Czerńsko, Przybiernowskie). W południowej części Równina Goleniowska, przecięta doliną Iny i jej dopływami: Wisełką i Wiśniówką, w części północnej przecinają ją m.in. Gowienica i Wołczenica. Większość obszaru jest porośnięta lasami Puszczy Goleniowskiej, borami sosnowymi, przystosowanymi do trudnych warunków glebowych. W południowej części

WESTMOR CONSULTING 38 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024 znajdują się liczne torfowiska leśne i łąkowe (eksploatacja torfu), dalej na północ eksploatuje się piaski i żwiry. Równina obejmuje swoim zasięgiem tereny gmin: Kobylanka, Stargard, Goleniów, miasto Szczecin, Stepnica, Przybiernów, Golczewo i Wolin. Największe miasta lub miejscowości leżące na jej terenie lub na skraju to (od południa): Kobylanka, Reptowo, Sowno, Kliniska Wielkie, Goleniów, Miękowo, Łożnica, Przybiernów, Żarnowo, Wysoka Kamieńska, Recław.

Źródło: „Geografia regionalna Polski” – J. Kondracki, PWN, Warszawa 2009

Równina Pyrzycko – Stargardzka (313.31) - mezoregion fizycznogeograficzny położony w południowo-wschodniej części Pobrzeża Szczecińskiego, między Wzgórzami Bukowymi i Równiną Wełtyńską na zachodzie, równinami: Goleniowską i Nowogardzką na północy a Pojezierzem Zachodniopomorskim na południu i wschodzie. Jest ona zbudowana z iłów i mułków pojeziornych oraz gliny zwałowej (na obrzeżu regionu); liczne pola drumlinowe (m.in. Grzędzice); odwadniana przez prawe dopływy Odry – Inę (wraz z Małą Iną) i Płonię; na północy jeziora Miedwie i Płoń. Obszar ten bogaty jest w urodzajne gleby (czarne ziemie); rozwinięte rolnictwo (pszenica, buraki cukrowe). Źródło: „Geografia regionalna Polski” – J. Kondracki, PWN, Warszawa 2009 Równina Wełtyńska (313.28) – mezoregion fizycznogeograficzny; falista i pagórkowata wysoczyzna z płaskimi równinami, zagłębieniami i dolinami. Położona w północno- zachodniej Polsce, na wschód od Doliny Dolnej Odry i na południe od Puszczy Bukowej. Zajmuje powierzchnię 969 km². Obszar równiny zbudowany jest głównie z gliny morenowej. Część wschodnia bezleśna o charakterze rolniczym. Część zachodnia o większej lesistości, z urozmaiconym krajobrazem i z kilkoma jeziorami. Od południa przechodzi w Pojezierze Myśliborskie. Źródło: „Geografia regionalna Polski” – J. Kondracki, PWN, Warszawa 2009

WESTMOR CONSULTING 39 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

Rysunek 3. Położenie Gminy Stare Czarnowo na tle regionów fizyczno - geograficznych

Źródło: Państwowy Instytut Geologiczny, Centralna Baza Danych Geologicznych, http://web3.pgi.gov.pl/

4.2. Zagospodarowanie przestrzenne Gminy

W skład Gminy wchodzi 12 sołectw: Binowo, Dębina, Dobropole Gryfińskie, Glinna, Kartno, Kołbacz, Kołowo, Komorówko, Nieznań, Stare Czarnowo, Żelewo, Żelisławiec.

WESTMOR CONSULTING 40 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

Rysunek 4. Struktura Gminy Stare Czarnowo

Źródło: https://pl.wikipedia.org/ Zgodnie z danymi GUS, największą powierzchnię Gminy Stare Czarnowo stanowią lasy i grunty leśne (46,02%) ogólnej powierzchni Gminy. Dużą cześć zajmują również użytki rolne (44,90%). Wśród nich przeważają grunty orne – 30,72% przestrzeni rolniczej.

Tabela 3. Struktura zagospodarowania gruntów Gminy Stare Czarnowo w 2017 r.

Wyszczególnienie Powierzchnia (ha) Udział % Powierzchnia ogółem 15 288 100% użytki rolne 6 665 43,60% grunty orne 4 681 70,24% sady 50 0,75% łąki 1 581 23,71% pastwiska 353 5,30% lasy i grunty zadrzewione 7 037 46,00% tereny zabudowane i 595 3,90% zurbanizowane nieużytki 335 2,20% tereny różne 71 0,47%

WESTMOR CONSULTING 41 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

Wyszczególnienie Powierzchnia (ha) Udział % wody 585 3,83%

Źródło: Dane z Urzędu Gminy Stare Czarnowo

4.3. Demografia Zgodnie z danymi Urzędu Gminy Stare Czarnowo, liczba mieszkańców Gminy w 2017 r. wynosiła 3 831 osoby. W latach 2012-2016 liczba mężczyzn przewyższała liczbę kobiet na terenie Gminy. Szczegółowe dane zostały zaprezentowane w poniższej tabeli.

Tabela 4. Liczba mieszkańców Gminy Stara Czarnowo 2012-2016

Wyszczególnienie 2012 2013 2014 2015 2016 ogółem 864 3 875 3 861 3 844 3 831 mężczyźni 2 018 2 016 2 007 1 984 1 980 Udział % 52,23% 52,03% 51,98% 51,61% 51,68% kobiety 1 846 1 859 1 854 1 860 1 851 Udział % 47,77% 47,97% 48,02% 48,39% 48,32%

Źródło: Dane z GUS W poniższej tabeli przedstawiono statystkę ludności na dzień 31.12.2017 r. wg danych z Urzędu Gminy Stare Czarnowo. Największa liczba ludności zamieszkuje miejscowość Kołbacz i Stare Czarnowo.

Tabela 5. Liczba ludności na terenie Gminy Stare Czarnowo na dzień 31.12.2017

Miejscowość Liczba mieszkańców Stali mieszkańcy RAZEM GMINA 3 736 Binowo 281 Dębino 302 Dobropole Gryfińskie 174 Gliniec 25 Glinna 335 Kartno 152 Kołbacz 1154 Kołowo 83 Kołówko 3 Komorówko 30 Mazurkowo 1 Nieznań 77 Sosnówko 91

WESTMOR CONSULTING 42 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

Miejscowość Liczba mieszkańców Stare Czarnowo 600 Żelewo 170 Żelisławiec 258 Czasowi Mieszkańcy RAZEM GMINA 46 Binowo 3 Dębino 1 Dobropole Gryfińskie 2 Gliniec 0 Glinna 10 Kartno 1 Kołbacz 4 Kołowo 1 Kołówko 0 Komorówko 0 Mazurkowo 0 Nieznań 1 Sosnówko 1 Stare Czarnowo 8 Żelewo 10 Żelisławiec 4

Źródło: Dane z Urzędu Gminy w Starym Czarnowie Zgodnie z danymi zawartymi w poniższej tabeli, najliczniejszą grupę wiekową na terenie Gminy stanowią osoby w wieku 35-39 lat, w tej grupie znajduje się też największa liczba mężczyzn. Natomiast największa liczba kobiet znajduje się w przedziale wiekowym 60 - 64 lat.

Tabela 6. Ludność według wieku na terenie Gminy Stare Czarnowo w 2016 roku

Wiek Mężczyzn Kobiet Ogółem 0-4 95 77 172 5-9 106 93 199 10-14 82 79 161 15-19 124 96 220 20-24 137 108 245 25-29 140 111 251 30-34 159 143 302

WESTMOR CONSULTING 43 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

Wiek Mężczyzn Kobiet Ogółem 35-39 182 146 328 40-44 146 139 285 45-49 132 124 256 50-54 125 117 242 55-59 151 129 280 60-64 153 155 308 65-69 126 137 263 70-74 57 53 110 75-79 26 52 78 80-84 27 45 72 85 i więcej 12 47 59

Źródło: Dane z GUS Kolejna tabela przedstawia również statystykę mieszkańców wg stanu na dzień 31.12.2017 wg danych pochodzących z Urzędu Gminy Stare Czarnowo.

Tabela 7. Statystyka mieszkańców wg wieku i płci na terenie Gminy Stare Czarnowo wg stanu na dzień 31.12.2017

Wiek Mężczyzn Kobiet Ogółem 0-2 58 54 112 3 24 9 33 4-5 38 43 81 6 17 19 36 7 20 23 43 8-12 95 80 175 13-15 57 48 105 16-17 42 38 80 18 26 15 41 19-65 1321 0 1321 19-60 0 1008 1008 >65 235 0 235 >60 0 466 466 ogółem 1933 1803 3736

Źródło: Dane z Urzędu Gminy w Starym Czarnowie

WESTMOR CONSULTING 44 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

Zgodnie z danymi GUS, liczba urodzeń i liczba zgonów na przełomie lat 2012-2017 spadła. Wskaźnik przyrostu naturalnego w latach 2012-2017 przyjmował wartości ujemne, co świadczy o większej liczbie zgonów na terenie Gminy niż urodzeń żywych. Dokładne dane dotyczące przyrostu naturalnego na terenie Gminy Stare Czarnowo przedstawione są w poniższej tabeli oraz na wykresie.

Tabela 8. Przyrost naturalny na terenie Gminy Stare Czarnowo na lata 2012-2017

Lata Wyszczególnienie 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Urodzenia żywe ogółem 32 42 31 41 31 22 mężczyźni 13 19 20 22 21 11 kobiety 19 23 11 19 10 11 Zgony ogółem 33 51 37 42 37 30 mężczyźni 15 29 24 25 22 20 kobiety 18 22 13 17 15 10 Przyrost naturalny ogółem -1 -9 -6 -1 -6 -8 mężczyźni -2 -10 -4 -3 -1 -9 kobiety 1 1 -2 2 -5 1

Źródło: Dane z GUS

Wykres 1. Wielkość przyrostu naturalnego w latach 2012-2017 w Gminie Stare Czarnowo

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z GUS

WESTMOR CONSULTING 45 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

W 2017 roku ludność w wieku produkcyjnym stanowiła 62,69 % ogółu mieszkańców Gminy Stare Czarnowo. Osoby w wieku przedprodukcyjnym stanowiły 16,95%, a osoby w wieku poprodukcyjnym 20,36%. W latach 2012-2017 dostrzec można spadek liczby ludności w wieku przedprodukcyjnym o 9%, spadek liczby ludności w wieku produkcyjnym o 5,79% oraz wzrost udziału ludności w wieku poprodukcyjnym o 26,75%. Taka sytuacja świadczy o niekorzystnym zjawisku starzenia się społeczeństwa na terenie Gminy Stare Czarnowo.

Tabela 9. Struktura demograficzna Gminy Stare Czarnowo w latach 2012-2017

Wyszczególnienie 2012 2013 2014 2015 2016 2017 ludność w wieku przedprodukcyjnym ogółem 711 696 682 675 656 647 mężczyźni 382 373 367 360 352 343 kobiety 329 323 315 315 304 304 ludność w wieku produkcyjnym ogółem 2 540 2 540 2 500 2 463 2 438 2 393 mężczyźni 1 434 1 430 1 412 1 392 1 380 1 362 kobiety 1 106 1 110 1 088 1 071 1 058 1 031 ludność w wieku poprodukcyjnym ogółem 613 639 679 706 737 777 mężczyźni 202 213 228 232 248 271 kobiety 411 426 451 474 489 506

Źródło: Dane z GUS

4.4. Sytuacja gospodarcza Zgodnie z danymi GUS, na terenie Gminy Stare Czarnowo na koniec 2017 roku działało 454 podmiotów gospodarczych, z czego 97,80% funkcjonowało w sektorze prywatnym. Liczba podmiotów gospodarczych ogółem w stosunku do roku 2012 wzrosła o 11 podmiotów.

Strukturę działalności gospodarczej prowadzonej na terenie Gminy, zarówno w sektorze publicznym jak i prywatnym, prezentuje poniższa tabela.

Tabela 10. Struktura działalności gospodarczej według sektorów w Gminie Stare Czarnowo w latach 2012-2017

Podmioty gospodarki narodowej wpisane do rejestru REGON 2012 2013 2014 2015 2016 2017 podmioty gospodarki narodowej ogółem 443 440 426 440 442 454 ogółem 8 8 10 9 9 9 sektor publiczny państwowe i samorządowe jednostki prawa budżetowego 4 4 5 4 4 4 spółki handlowe 2 2 2 2 2 2 sektor prywatny ogółem 435 432 416 430 432 444

WESTMOR CONSULTING 46 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

Podmioty gospodarki narodowej wpisane do rejestru REGON 2012 2013 2014 2015 2016 2017 osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą 356 350 330 343 342 353 spółki handlowe 20 23 26 26 28 30 spółki handlowe z udziałem kapitału zagranicznego 3 3 3 3 3 3 spółdzielnie 3 3 3 3 3 3 stowarzyszenia i organizacje społeczne 15 15 15 17 17 17

Źródło: Dane z GUS

Zgodnie z danymi dotyczącymi struktury działalności gospodarczej prowadzonej w sektorze prywatnym, przedstawionymi na poniższym wykresie, prywatna działalność gospodarcza prowadzona na terenie Gminy Stare Czarnowo koncentruje się głównie na: handlu hurtowym i detalicznym (sekcja G – 100 podmiotów), budownictwie (sekcja F- 78 podmiotów), działalności profesjonalnej, przetwórstwie przemysłowym (sekcja C – 67 podmiotów) oraz transporcie i gospodarce magazynowej (sekcja H – 53 podmioty).

Wykres 2. Struktura działalności gospodarczej na terenie Gminy Stare Czarnowo w 2017 r. wg sekcji PKD 2007

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z GUS

Legenda:

A Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo B Górnictwo i wydobywanie C Przetwórstwo przemysłowe Wytwarzanie i zaopatrzenie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów D klimatyzacyjnych E Dostawa wody: gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją F Budownictwo G Handel hurtowy i detaliczny, naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle

WESTMOR CONSULTING 47 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

H Transport i gospodarka magazynowa I Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi J Informacja i komunikacja K Działalność finansowa i ubezpieczeniowa L Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości M Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna N Działalność w zakresie usług administrowania i działalności wspierająca O Administracja publiczna i obrona narodowa, obowiązkowe ubezpieczenia społeczne P Edukacja Q Opieka zdrowotna i pomoc społeczna R Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją S Pozostała działalność usługowa Gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników; gospodarstwa domowe produkujące wyroby i T świadczące usługi na własne potrzeby U Organizacje i zespoły eksterytorialne

4.5. Infrastruktura drogowa i transport Na infrastrukturę drogową na terenie Gminy Stare Czarnowo składają się: • droga wojewódzka (DW119, DW120), • drogi powiatowe, • drogi gminne (41,288 km).

Na pięciu działkach w obrębie Radziszewo Las, na północnym skraju Gminy Stare Czarnowo, wydzielono na poszerzenie pasa drogowego (pobocze) wspólny odcinek autostrady A6 i drogi krajowej S3 (do działek tych należą dz. nr: 241/1, 241/2,242/1, 243/3 i 243/5 obręb Radziszewo Las).

Część infrastruktury, tj. drogi, pobocza, rowy odwadniające należące do Gminy są w niedostatecznych stanie infrastrukturalno-użytkowym. W poniższej tabeli przedstawiono wykaz dróg gminnych na terenie Gminy Stare Czarnowo.

WESTMOR CONSULTING 48 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

Tabela 11. Wykaz dróg gminnych z terenu Gminy Stare Czarnowo

Długość Lp. Numer drogi Nazwa drogi standard (m) 1 400024Z m. Stare Czarnowo – ul. Św. Floriana 432 VI 2 400025Z m. Stare Czarnowo – ul. Dębińska 204 VI 3 400023Z m. Stare Czarnowo – ul. Słoneczna 1174 VI 4 400022Z m. Stare Czarnowo – ul. Polna 743 VI

5 400020Z m. Stare Czarnowo – ul. Cicha 201 VI

6 400021Z m. Stare Czarnowo – ul. Szkolna 305 VI

7 400003Z m. Binowo - Ustronie 871 VI

8 400026Z Stare Czarnowo – Dębina 2605 VI

9 400027Z m. Dębina 480 VI

10 400028Z Dębina – Komorówko (cała miejscowość) 2374 VI

11 400029Z m. Komorówko 620 VI 12 400018Z Glinna – była stacja PKP 387 VI 13 400017Z Glinna – kierunek południowy 349 VI 14 400014Z Glinna – kierunek Puszcza Bukowa 133 VI 15 400015Z Glinna – kierunek północno zachodni 152 VI

16 400016Z Glinna – Gliniec (kierunek Ogród Dendrologiczny) 1400 VI

17 m. Kołbacz – ul. A. Jagiellonki 222 VI 18 Nieznań 400 VI 19 400030Z Żelewo 1225 VI 20 400006Z m. Kołowo – ul. Szkolna 249 VI 21 400007Z m. Kołowo – ul. Lipowa i ul. Ogrodowa 311 VI 22 400001Z Binowo – kierunek Karczma 1751 VI

23 400002Z Binowo 226 VI

24 400003Z Binowo 464 VI 25 400005Z Binowo-Kołowo 2644 VI 26 Kołowo Stacja Telewizyjna 450 VI 27 400011Z m. Kartno – ul. Boczna 145 VI 28 400012Z m. Kartno – ul. Końcowa 129 VI 29 400013Z m. Kartno – ul. Leśna 460 VI 30 400008Z m. Żelisławiec – ul. Okrężna 877 VI 31 400009Z m. Żelisławiec – u. Dębowa 361 VI 32 400010Z m. Żelisławiec – ul. Krótka 604 VI

WESTMOR CONSULTING 49 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

Długość Lp. Numer drogi Nazwa drogi standard (m) 33 400019Z m. Dobropole Gryf. – dr. Nr 207 660 VI 34 1355Z Nieznań – Żelewo 4960 VI 35 1352Z Szczecin – Kołowo 5065 VI 36 1350Z Żelisławiec – Binowo – krzyż z drogą Szczecin - Kołowo 7655 VI razem 41 288 -

Źródło: Dane z Urzędu Gminy Stare Czarnowo Na poniższym rysunku przedstawiono układ sieci dróg gminnych na terenie Gminy Stare Czarnowo.

4.6. Zaopatrzenie w ciepło, gaz, energię elektryczną ZAOPATRZENIE W CIEPŁO Ciepło wykorzystywane jest do: • ogrzewania pomieszczeń i przygotowania ciepłej wody użytkowej w budownictwie mieszkaniowym; • przygotowania posiłków w gospodarstwach domowych; • ogrzewania pomieszczeń i przygotowania c.w.u., na potrzeby technologiczne (w kuchniach) w szkołach i innych obiektach usługowych. Na terenie Gminy Stare Czarnowo nie istnieje centralna sieć ciepłownicza. Zarówno budynki jednorodzinne, jak i zakłady usługowe oraz obiekty użyteczności publicznej ogrzewane są z indywidualnych kotłowni. Główne źródło ciepła - kotłownia, zlokalizowana jest przede wszystkim są w Kołbaczu. W celach grzewczych wykorzystywane są w paliwa stałe, płynne i gazowe.

Źródło: Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Stare Czarnowo W poniższej tabeli przedstawiono % udział mieszkań wyposażonych w instalacje c.o.

Tabela 12. Mieszkania wyposażone w instalacje c.o. – w % ogółu mieszkań w latach 2012-2016

ROK Wyszczególnienie Jedn. 2012 2013 2014 2015 2016 Centralne ogrzewanie % 83,4 83,6 83,8 83,9 83,9

Źródło: Dane z GUS

ZAOPATRZENIE W GAZ SIECIOWY Przez część obszaru Gminy Stare Czarnowo, tj. północno-zachodnie obrzeża Gminy, przebiega gazociąg wysokiego ciśnienie Stargard Szczeciński – Szczecin. Miejscowości, które są z niego zaopatrywane w gaz to: Stare Czarnowo, Kołbacz, Żelewo i Nieznań.

WESTMOR CONSULTING 50 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

Pozostała część mieszkańców, zapotrzebowanie na energię do celów grzewczych pokrywa z lokalnych kotłowni lub pieców zasilanych głównie paliwem stałym lub ciekłym.

Źródło: Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Stare Czarnowo

Tabela 13. Wyposażenie Gminy Stare Czarnowo w gaz sieciowy w latach 2012-2016

ROK Wyszczególnienie J.m. 2012 2013 2014 2015 2016 długość czynnej sieci m 9 438 19 427 19 427 19 427 19 427 ogółem długość czynnej sieci m 19 438 19 427 19 427 19 427 19 427 rozdzielczej czynne przyłącza do budynków ogółem szt. 244 247 249 251 252 (mieszkalnych i niemieszkalnych) odbiorcy gazu gosp. 445 449 449 449 451 tys. zużycie gazu 219,0 172,8 409,1 458,6 324,7 m3 ludność korzystająca z osoba 1 501 1 499 1 489 1 477 1 468 sieci gazowej korzystający z instalacji w % 38,8 38,7 38,6 38,4 38,3 % ogółu ludności

Źródło: Dane z GUS Zgodnie z danymi z GUS, długość czynnej sieci ogółem na terenie Gminy Stare Czarnowo w 2016 r. wynosiła 19 427 m, czynnych przyłączy do budynków ogółem odnotowano 252 szt. Z sieci gazowej korzystało 1 468 osób co stanowiło 38,3% ogółu ludności Gminy.

ZAOPATRZENIE W ENERGIĘ ELEKTRYCZNĄ Przez obszar Gminy Stare Czarnowo, przebiegają dwie linie napowietrzne najwyższych napięć o znaczeniu krajowym i wojewódzkim: linia Krajnik (gmina Gryfino) – Morzyczyn – Dunowo – 400 kV oraz linia Krajnik (Gmina Gryfino) – Morzyczyn (Gmina Kobylanka) – 220 kV, a także linie WN [110kV]: linia GPZ Pomorzany (miasto Szczecin) – Morzyczyn (Gmina Kobylanka), linia GPZ Gryfino – GPZ Dąbie (miasto Szczecin), linia GPZ Dąbie (miasto Szczecin) – Morzyczyn (Gmina Kobylanka). Znajdują się tu również stację GPZ (Główny Punkt Zasilania), których zadaniem jest przetworzenie energii elektrycznej i „wprowadzenie” jej w lokalną sieć rozdzielczą średniego napięcia 15kV zasilającą odbiorców przemysłowych i komunalnych. Stąd lokalizacja stacji, a także moc znamionowa transformatorów, jest ściśle związana z zapotrzebowaniem na energię. Stacja elektroenergetyczne znajdująca się na obszarze Gminy to stacja 110/15kV (GPZ Kołbacz), o mocy 2 x 6,3 MVA. GPZ Kołbacz zasila średnim napięciem odbiorców na terenie

WESTMOR CONSULTING 51 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

Gminy Stare Czarnowo i Kobylanka. Poszczególne jednostki osadnicze zasilane są zgodnie z informacjami powyżej siecią napowietrzną średniego napięcia 15 kV z GPZ Kołbacz oraz z terenu gmin sąsiednich. Część linii Sn pracuje w układzie promieniowym nie posiadają rezerwacji zasilania.

Źródło: Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Stare Czarnowo W najbliższych dziesięciu latach zmiany w zakresie zapotrzebowania na energię elektryczną, mogą być podyktowane głównie inwestycjami prowadzonymi na terenie Gminy Stare Czarnowo w zakresie budownictwa mieszkaniowego, komunalnego, usługowego oraz produkcyjnego. Wpływ na zmniejszenie zapotrzebowania na energię elektryczną będzie miało coraz powszechniejsze stosowanie energooszczędnych świetlówek kompaktowych w miejsce dotychczas stosowanych żarówek do oświetlenia mieszkań i obiektów użyteczności publicznej. Nie mniej jednak, z uwagi na ciągły rozwój cywilizacyjny nastąpi wzrost konsumpcji energii elektrycznej spowodowany: • wzrostem ilości odbiorców, • wzrostem ilości odbiorników zainstalowanych u poszczególnych odbiorców, • rozwojem przemysłu i usług, • ewentualnie szerszym wykorzystaniem energii elektrycznej do celów grzewczych. Wzrost ten będzie nieco wyhamowywany poprzez wymianę części stosowanych już urządzeń na nowe, energooszczędne, ale zwiększenie ogólnej liczby odbiorców i odbiorników, zgodnie z globalnymi tendencjami, spowoduje zwiększenie zużycia energii elektrycznej.

4.7. Odnawialne źródła energii Możliwość eksploatacji i rozwój ekologicznych źródeł energii jest szansą dla województwa zachodniopomorskiego na zwiększenie bezpieczeństwa energetycznego, a także stwarza możliwość poprawy zaopatrzenia w energię terenów o słabo rozwiniętej infrastrukturze energetycznej. Powstawanie w województwie nowych inwestycji w zakresie odnawialnych

źródeł energii (OZE) może przyczynić się również do redukcji emisji CO2 oraz wpłynąć na oszczędność energii i zwiększenie efektywności energetycznej.

Montaż tego typu urządzeń wiąże się z dość wysokimi nakładami na etapie inwestycyjnym, natomiast w fazie eksploatacji pozwala na duże oszczędności na opłatach za energię, w porównaniu do powszechnie stosowanych źródeł ciepła opalanych węglem, olejem czy gazem. Ze względu na coraz atrakcyjniejsze ceny urządzeń grzewczych bazujących na odnawialnych źródłach energii oraz dodatkowo szerokich możliwościach współfinansowania takich inwestycji np. z WFOSiGW oraz funduszy Unii Europejskiej, prognozuje się, że gminy

WESTMOR CONSULTING 52 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024 będą podejmowały działania mające na celu zachęcenie mieszkańców do wyposażenia budynków mieszkalnych w urządzenia bazujące na odnawialnych źródłach energii.

4.7.1. Energia wiatru Energia wiatru należy do odnawialnych źródeł energii, nie jest jednak dla środowiska neutralna. W praktyce bowiem elektrownie wiatrowe mogą wywierać negatywny wpływ na otoczenie – ludzi, ptaki, i nietoperze oraz krajobraz. Problemem jest np. wytwarzany przez turbiny wiatrowe monotonny, stały hałas o niskim natężeniu, który niekorzystnie oddziałuje na psychikę człowieka. Innym ujemnym aspektem jest wpływ elektrowni na ptaki. Szacuje się bowiem, że farma wiatrowa o mocy 80 MW może zabić nawet 3500 ptaków w ciągu roku. Inwestycja taka może również negatywnie oddziaływać na nietoperze zarówno na etapie budowy jak i eksploatacji. Wynikiem tego najczęściej są: utrata miejsc żerowania lub ich zakłócanie, przecinanie tras przelotów, w tym tras migracyjnych, płoszenie w wyniku emisji dźwięków o rosnącej częstotliwości oraz śmiertelność w wyniku kolizji z pracującym rotorem lub urazu ciśnieniowego. Nie można też zapomnieć o ujemnym wpływie farm na krajobraz, zajmują one bowiem duże powierzchnie i zlokalizowane są często w rejonach turystycznych lub nadmorskich, co zniechęca część osób do odwiedzenia takich miejsc. Instalacje wiatrowe utrudniają także rozchodzenie się fal radiowych. Zaletami siłowni wiatrowych są: − bezpłatność energii wiatru; − brak zanieczyszczenia środowiska przyrodniczego; − możliwość budowy na nieużytkach. Z kolei jako wady wymienić należy: − wysokie koszty inwestycyjne i eksploatacyjne; − zagrożenie dla ptaków; − zniekształcenie krajobrazu; − negatywny wpływ na psychikę człowieka. Korzyścią ekologiczną wyprodukowania 1 kWh energii elektrycznej z elektrowni wiatrowej, w stosunku do tradycyjnie wyprodukowanej w elektrowni węglowej, jest uniknięcie emisji do atmosfery następujących zanieczyszczeń: 5,5 g SO2, 4,2 g NOx, 700 g CO2, 49 g pyłów i żużlu. Z uwagi na uwarunkowania prawne, przyrodnicze, krajobrazowe i sozologiczne należy - uznać za wyłączone dla lokalizacji elektrowni wiatrowych następujące obszary: • wszystkie tereny objęte formami ochrony przyrody, • projektowane obszary ochronne, w tym zwłaszcza obszary wytypowane w ramach tworzenia Europejskiej Sieci Obszarów Chronionych NATURA 2000, projektowane

WESTMOR CONSULTING 53 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

i postulowane zespoły przyrodniczo-krajobrazowe, • tereny tworzące osnowę ekologiczną województwa, której zasięg określony został w planie zagospodarowania przestrzennego województwa zachodniopomorskiego, • tereny położone w strefach ekspozycji obiektów dziedzictwa kulturowego: pomników historii, cennych założeń urbanistycznych i ruralistycznych oraz założeń zamkowych, parkowo-pałacowych i parkowo-dworskich, • tereny w otoczeniu lotnisk wraz z polami wznoszenia i podejścia do lądowania.

Największy potencjał produkcji energii elektrycznej pochodzącej z wiatru w Polsce przypada na okres jesienno - zimowy, kiedy to prędkości wiatru są najwyższe. Zaistniała sytuacja jest bardzo korzystna, ze względu na fakt, że maksymalne sezonowe zasoby energii wiatru pokrywają się z największym zapotrzebowaniem na energię w okresie grzewczym.

Zgodnie z raportem Urzędu Regulacji Energetyki (URE), wg stanu na czerwiec 2015 r., województwo zachodniopomorskie posiada 62 instalacje wiatrowe o łącznej mocy 1 154,2 MW. Pod względem mocy farm wiatrowym w Polsce, województwo zachodniopomorskie plasuje się na pierwszym miejscu. Najwięcej turbin wiatrowych zlokalizowanych jest w województwie kujawsko-pomorskim (237), a ich łączna moc wynosi 315,8 MW.

Źródło: Energetyka wiatrowa w Polsce, Raport 2015 r.

Gmina Stare Czarnowo położona jest w II strefie energetycznej wiatru w Polsce (strefa korzystna). Największy potencjał produkcji energii elektrycznej pochodzącej z wiatru w Polsce przypada na okres jesienno – zimowy, kiedy to prędkości wiatru są najwyższe. Sytuacja ta jest bardzo korzystna, ze względu na fakt, że maksymalne sezonowe zasoby energii wiatru pokrywają się z największym zapotrzebowaniem na energię w okresie grzewczym.

WESTMOR CONSULTING 54 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

Rysunek 5. Strefy energetyczne wiatru Polsce

Źródło: http://www.oze.otwartaszkola.edu.pl/

Aktualnie na terenie Gminy Stare Czarnowo nie występują elektrownie wiatrowe. Na terenie Gminy można jednak wziąć pod uwagę rozwój małych turbin wiatrowych (MTW), wykorzystywanych na potrzeby własne właściciela, m.in. do oświetlenia domów, pomieszczeń gospodarczych, ogrzewania. Obecność obszarów chronionych (m.in. Obszary Natura 2000, Park Krajobrazowy, Rezerwaty) znajdujących się w granicach Gminy, dodatkowo wpływają na trudności w realizacji tego typu przedsięwzięć.

4.7.2. Energia wody Energia wody jest nieszkodliwa dla środowiska, nie przyczynia się do emisji gazów cieplarnianych, nie powoduje zanieczyszczeń, a jej produkcja nie pociąga za sobą wytwarzania odpadów. Poza tym koszty użytkowania elektrowni wodnych są niskie. Ich zaletą jest także stworzenie możliwości wykorzystania zbiorników wodnych do

WESTMOR CONSULTING 55 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024 rybołówstwa, celów rekreacyjnych czy ochrony przeciwpożarowej. Wśród wad hydroenergetyki należy wymienić niekorzystny wpływ na populację ryb, którym uniemożliwia się wędrówkę w górę i w dół rzeki, niszczące oddziaływanie na środowisko nabrzeża, a także fakt, że uzależnione od dostaw wody hydroelektrownie mogą być niezdolne do pracy np. w czasie suszy. Wadą jest również fakt, że niewiele jest miejsc odpowiednich do lokalizacji takich elektrowni.

Obecnie na terenie analizowanej jednostki samorządu terytorialnego nie funkcjonuje żadna mała elektrownia wodna (MEW). Gmina nie posiada również korzystnych warunków do zagospodarowania hydroenergetycznego. Pomimo rzek znajdujących się na obszarze Gminy, doliny ich są płaskie i posiadają zbyt małe spadki.

4.7.3. Energia z biomasy i biogazu Największy potencjał w zakresie wykorzystania biomasy i biogazu posiadają tereny rolnicze oraz charakteryzujące się występowaniem dużej koncentracji hodowli zwierzęcej. Opłacalność budowy biogazowni zależy również od dodatkowych czynników, m.in. bliskiego sąsiedztwa licznych ferm w stosunku do planowanej biogazowni, dużej koncentracji zakładów surowcowego przetwórstwa rolnego, spożywczego albo rzeźni, a także zapewnienia odpowiedniego zbytu ciepła lub energii elektrycznej. Jednym ze sposobów produkcji biomasy jest także uprawa roślin energetycznych.

BIOMASA Zgodnie z zapisami Dyrektywy 2009/28/WE biomasa oznacza podatne na rozkład biologiczny produkty oraz ich frakcje, odpady i pozostałości przemysłu rolnego (łącznie z substancjami roślinnymi i zwierzęcymi), leśnictwa, związanych z nim gałęzi gospodarki, jak również podatne na rozkład biologiczny frakcje odpadów przemysłowych i miejskich. Ustawa o biokomponentach i paliwach ciekłych definiuje biomasę jako „stałe lub ciekłe substancje pochodzenia roślinnego lub zwierzęcego, które ulegają biodegradacji, pochodzące z produktów, odpadów i pozostałości z produkcji rolnej oraz leśnej, przemysłu przetwarzającego ich produkty, a także części pozostałych odpadów, które ulegają biodegradacji, a w szczególności surowce rolnicze” (Art. 2 ust. 1 pkt. 2). Jednym ze sposobów produkcji biomasy jest także uprawa roślin energetycznych.

Obecnie ocenia się, że biomasa jest źródłem energii odnawialnej o największym potencjale do wykorzystania w Polsce. Również na terenie Gminy Stare Czarnowo wykorzystywana jest energia z biomasy. Mieszkańcy wykorzystują biomasę pochodzenia rolniczego i leśnego (często również jako dodatek do tradycyjnych nośników energii) w indywidualnych piecach.

WESTMOR CONSULTING 56 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

BIOGAZ Prawo energetyczne definiuje biogaz rolniczy jako „paliwo gazowe otrzymywane w procesie fermentacji metanowej surowców rolniczych, produktów ubocznych rolnictwa, płynnych lub stałych odchodów zwierzęcych, produktów ubocznych lub pozostałości z przetwórstwa produktów pochodzenia rolniczego lub biomasy leśnej, z wyłączeniem gazu pozyskanego z surowców pochodzących z oczyszczalni ścieków oraz składowisk odpadów” (Art. 3 ust. 20a). Biogaz może być również wytwarzany podczas fermentacji anaerobowej bądź rozpadu gnilnego ścieków i odpadów komunalnych.

Opłacalność budowy biogazowni zależy od wielu czynników, m.in. bliskiego sąsiedztwa licznych ferm w stosunku do planowanej biogazowni, dużej koncentracji zakładów surowcowego przetwórstwa rolnego, spożywczego albo rzeźni, a także zapewnienia odpowiedniego zbytu ciepła lub energii elektrycznej.

W 2014 roku w województwie zachodniopomorskim funkcjonowało łącznie sześć biogazowni zlokalizowanych w miejscowościach: Giżyno, Nacław, Świelino, Grzmiąca, Byszewo oraz Przemysław. Bezpośrednio na terenie Gminy Stare Czarnowo nie funkcjonuje biogazownia rolnicza.

4.7.4. Energia geotermalna

Gmina Stare Czarnowo znajduje się na terenie szczecińsko-łódzkiego okręgu geotermalnego o wysokim potencjale 246 000 tpu/km2. Są to tereny cechujące się znaczącymi w skali kraju potencjalnymi zasobami energii.

WESTMOR CONSULTING 57 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

Rysunek 6. Potencjał energii geotermalnej z uwzględnieniem okręgów i subbasenów

Źródło: Roman Ney i Julian Sokołowski, 1992. Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią Polska Akademia Nauk, Kraków Na terenie Gminy Stare Czarnowo w chwili obecnej wykorzystywana są pompy ciepła, jednak brak dokładnej ewidencji. Biorąc pod uwagę brak obowiązku zgłaszania tego typu instalacji w budynkach jednorodzinnych, istnieją trudności w oszacowaniu ich ilości. Ze względu na stosunkowo wysoki koszt urządzeń należy się spodziewać, że będą one pełniły marginalną rolę w produkcji energii.\

4.7.5. Energia słoneczna Energię słoneczną wykorzystuje się przetwarzając ją w inne użyteczne formy, a więc w energię elektryczną – za pomocą ogniw fotowoltaicznych oraz w ciepło – za pomocą kolektorów słonecznych.

W Polsce wykorzystanie paneli fotowoltaicznych w układach zasilających jest ograniczone jedynie do specyficznych zastosowań, na ogół tam, gdzie ze względu na małą moc odbiornika doprowadzenie sieci elektroenergetycznej jest mało opłacalne. Ogniwa fotowoltaiczne mogą być wykorzystane do zasilania znaków ostrzegawczych przy drogach i reklam. Na terenach o silnej koncentracji zabudowy mogą zostać zamontowane na dachach budynków mieszkalnych oraz budynków użyteczności publicznej, natomiast na terenach niezagospodarowanych – mogą powstać farmy fotowoltaiczne.

WESTMOR CONSULTING 58 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

Warunki dla rozwoju energetyki w tej części województwa zachodniopomorskiego są korzystne. Analizowana jednostka samorządu terytorialnego położona jest na obszarze, gdzie usłonecznienie względne w ciągu roku (czyli liczba godzin z bezpośrednio widoczną tarczą słoneczną) waha się w granicach 34-36% i należy do jednego z najwyższych w Polsce. Roczna suma napromieniowania słonecznego wynosi ok. 1550 kWh/m2. Oznacza to, że Gmina Stare Czarnowo posiada duży potencjał w zakresie wykorzystania energii słonecznej na cele c.o. i c.w.u.

Rysunek 7. Usłonecznienie względne na terenie Polski

Źródło: http://maps.igipz.pan.pl/atlas/

Planując inwestycje w technologie energii słonecznej należy pamiętać, że nasłonecznienie podlega wahaniom w zależności od pory dnia i roku.. Główną barierą ograniczającą stosowanie instalacji solarnych w Polsce jest także dość wysoki koszt realizacji przedsięwzięcia. Coraz wyższa jest jednak dostępność preferencyjnych źródeł finansowania tego typu proekologicznych inwestycji, co przyczynia się do ich popularyzacji i powszechniejszego zastosowania, także w budownictwie indywidualnym.

Aktualnie, potencjał Gminy Stare Czarnowo w zakresie wykorzystania energii słonecznej jest w części wykorzystywany. Znajdują się tutaj 3 farmy fotowoltaiczne: 1 w miejscowości Stare Czarnowo oraz 2 w miejscowości Żelewo. Ponadto, na terenie Gminy występują też małe indywidualne instalacje wykorzystujące OZE (kolektory słoneczne, panele fotowoltaiczne), zainstalowane głównie w gospodarstwach domowych lub w prywatnych

WESTMOR CONSULTING 59 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024 przedsiębiorstwach. W kolejnych latach zaplanowano inwestycję polegających na montażu tego typu instalacji na budynkach użyteczności publicznej, jednakże warto jeszcze bardziej. zintensyfikować działania w celu rozpowszechniania wykorzystania energii słonecznej na potrzeby c.o. i c.w.u.

Źródło: Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Stare Czarnowo, Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gryfińskiego na lata 2016-2020 Elektrownie fotowoltaiczne na terenie Gminy należą do: • ZWIK – Elektrownia fotowoltaiczna Zakładu Wodociągów i Kanalizacji w Szczecinie, która zaopatruje w energię stacje uzdatnia wód, pompownie wody i ujęcie wody. Działa od 2015 r. w roku 2016 wyprodukowała 2 136 821kWh • SELFA G.E. – Elektrownia fotowoltaiczna przedsiębiorstwa produkującego systemy fotowoltaiczne. Moc max. elektrowni - 1MW. Obecna produkcja energii to około 40 000kWh Źródło: Dane z Urzędu Gminy Stare Czarnowo

W związku z tym, na terenie analizowanej jednostki samorządu terytorialnego powinny być propagowane działania (zarówno wśród mieszkańców jak i lokalnych przedsiębiorców) promujące i wskazujące na korzyści wynikające z wykorzystania energii słonecznej. Jedną z zalet wykorzystywania energie słonecznej są bardzo małe koszty energii w zł za 1 kWh, uzyskanej z kolektorów słonecznych w porównaniu z pozostałymi paliwami konwencjonalnymi. Wykorzystanie paneli fotowoltaicznych powoduje zmniejszenie zużycia energii, a co za tym idzie wpływa na niższą emisję zanieczyszczeń do atmosfery. Oszczędność energii stanowi szybki i skuteczny oraz opłacalny sposób ograniczenia emisji gazów cieplarnianych i poprawy jakości powietrza, co pozytywnie wpływa na poprawę środowiska naturalnego. Inwestycje w zakresie farm fotowoltaicznych powinny być planowane, uwzględniając aspekty ochrony przyrody, by nie wywierać, ewentualnego negatywnego oddziaływania na środowisko. Istotna jest odpowiednia lokalizacja farm, a przede wszystkim omijanie terenów chronionych, gdyż mogą one spowodować bezpośrednią utratę siedlisk naturalnych, fragmentację siedlisk i/lub ich modyfikację, zaburzenia związane ze straszeniem przebywających tam gatunków ptaków.

4.8. Włączenie aspektów ekologicznych do polityk sektorowych ROLNICTWO Do pożądanych, planowanych do osiągnięcia cech zrównoważenia sektora rolnictwa należą:  optymalne wykorzystanie potencjału biologicznego gleb, poprzez dostosowanie rodzaju produkcji do jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej, zalesienie

WESTMOR CONSULTING 60 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

nieprzydatnych dla rolnictwa oraz zminimalizowanie powierzchni gruntów rolnych przekazywanych na inne cele, zwłaszcza gruntów wysokich klas bonitacyjnych,  podniesienie dochodowości gospodarstw rolnych dzięki poprawie jakości produkcji rolniczej,  powszechne wdrożenie dobrych praktyk rolniczych, zwłaszcza w zakresie stosowania nawozów mineralnych i chemicznych środków ochrony roślin, nawożenia i gospodarowania obornikiem i gnojowicą, regulacji stosunków wodnych, mechanizacji prac polowych,  wprowadzenie na szeroką skalę rolnictwa ekologicznego i rozwój agroturystyki,  rozwój infrastruktury technicznej na obszarach wiejskich w szczególności infrastruktury związanej z ochroną środowiska.

Zgodnie z Rozporządzeniem Dyrektora Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Szczecinie z dnia 1 lutego (Dz. URZ. Woj. Zach. Z 2017 poz. 608) w sprawie określenia wód wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych oraz obszaru szczególnie narażonego, z którego odpływ azotu ze źródeł rolniczych do tych wód należy ograniczyć, na terenie Gminy Stare Czarnowo znajdują się obszary szczególnie narażone na zanieczyszczenia związkami azotu pochodzenia rolniczego (obszary OSN), z których należy ograniczyć odpływ azotu ze źródeł rolniczych do wód.

• Wykaz obrębów ewidencyjnych w których są zlokalizowane tereny z wodami podziemnymi wrażliwymi na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych na terenie Gminy Stare Czarnowo: Dębina 0010, Glinna 0008, Kartno 0005, , Kołbacz 0012, Komorówko 0011, Nieznań 0013, Stare Czarnowo 0009, Żelewo 0014, Żelisławiec 0004.

Ze względu na charakter zlewni (zlewnia to podstawowa jednostka podziału hydrograficznego; jest to obszar, z którego wody spływają do jednego wspólnego odbiornika - rzeki, jeziora itp.; granice zlewni wyznacza dział wodny, biegnący najczęściej grzbietami wzniesień), Gminę Stare Czarnowo można zaliczyć do obszarów narażonych na zanieczyszczenia związkami azotowymi pochodzenia organicznego i mineralnego. Gospodarstwa rolne, które realizują proces produkcji żywności, pasz dla zwierząt lub surowców rolnych, zużywają duże ilości substancji nawozowych. Znaczna, niewykorzystana część tych substancji ulega kumulacji w glebie, spływa do wód powierzchniowych i gruntowych oraz migruje do atmosfery. Są to w szczególności pierwiastki biogenne - azot i fosfor, które jednocześnie wpływając pozytywnie na poziom produkcji rolnej, w nadmiernych ilościach stanowią groźne zanieczyszczenie i potencjalne zagrożenie dla środowiska

WESTMOR CONSULTING 61 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024 przyrodniczego. Wg danych z 2014 roku pochodzących z GUS, użytki rolne stanowiły 44,90% powierzchni Gminy Stare Czarnowo.

PRZEMYSŁ Na terenach przewidzianych do zagospodarowania w ramach produkcji przemysłowej, usług i handlu proponuje się wprowadzenie następujących zasad zrównoważonego rozwoju: 1. zasada zapobiegania powstawaniu zanieczyszczeń, 2. zasada utrzymania i ochrony istniejących zasobów środowiska przyrodniczego, 3. zasada racjonalnego zagospodarowania powierzchni ziemi przy zachowaniu wysokiego udziału terenów zielonych, 4. zasada stosowania najlepszej dostępnej techniki (BAT), w tym technologii energooszczędnych z maksymalnym wykorzystaniem energii odpadowej oraz energii odnawialnej, 5. zasada ograniczania ryzyka wystąpienia poważnej awarii oraz jej skutków dla ludzi i środowiska.

Wg danych z 2017 roku pochodzących z GUS, na terenie Gminy Stare Czarnowo w sektorze prywatnym funkcjonowało 67 podmiotów należących do Sekcji C – przetwórstwo przemysłowe. Na terenie Gminy nie funkcjonują jednak zakłady przemysłowe, które mogą stanowić uciążliwość dla środowiska przyrodniczego.

TRANSPORT Jednym z atutów Gminy jest dobry układ komunikacyjny. Z uwagi na zwiększający się ruch pojazdów proponuje się następujące cele dla zrównoważenia sektora transportu:

 Poprawa bezpieczeństwa ruchu drogowego poprzez: • uzyskanie przez wszystkie eksploatowane środki transportu parametrów w zakresie walorów użytkowych oraz w zakresie oddziaływania na środowisko, jakie będą w tym czasie obowiązywały w Unii Europejskiej, • doprowadzenie ogólnej przepustowości szlaków i węzłów infrastruktury transportowej, a także jej rozmieszczenia przestrzennego, do stanu w pełni odpowiadającego rzeczywistym potrzebom przewozowym, eliminującego zarówno „zatory” transportowe, jak i zbyt mały stopień wykorzystania stworzonego potencjału oraz ewentualne, związane z takim zjawiskiem straty, • poprawę stanu istniejących dróg i ulic (w zależności od konieczności - poprzez ich przebudowę, utwardzenie, modernizację, poszerzenie),  Usprawnienie i wzmocnienie połączeń komunikacyjnych,  Rozwój komunikacji zbiorowej oraz poprawa warunków podróżowania.

WESTMOR CONSULTING 62 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

Sieć komunikacyjna Gminy Stare Czarnowo jest dobrze rozbudowana, tworzą ją przede wszystkim drogi wojewódzkie (DW119, DW120), drogi powiatowe oraz ok. 41 (288 km) dróg gminnych.

GOSPODARKA KOMUNALNA I BUDOWNICTWO Zamierzenia w zakresie uzyskania docelowych cech zrównoważenia gospodarki komunalnej i budownictwa obejmują:

1. Spełnienie wszystkich wymagań wynikających z przepisów prawa krajowego i regulacji Unii Europejskiej, a także określonych regułami racjonalności i dobrej praktyki gospodarowania, dotyczących stanu infrastruktury technicznej gospodarki komunalnej w zakresie: uzdatniania wody do picia, oczyszczania i odprowadzania ścieków, zagospodarowania odpadów, ograniczania emisji ze spalania w lokalnych kotłowniach, opomiarowanie zużycia wody i ciepła, zmniejszenie strat przesyłowych wody i ciepła,

2. Tworzenie bądź utrzymanie ładu przestrzennego w Gminie, obejmującego zachowanie właściwych relacji pomiędzy terenami zabudowanymi i terenami otwartymi; zaplanowany, zharmonizowany z krajobrazem kształt architektoniczno-urbanistyczny pojedynczych budynków i ich zespołów, dbałość o czystość i porządek,

3. Całkowite wyeliminowanie samowoli budowlanej,

4. Szerokie wdrażanie tzw. dobrych praktyk w zakresie realizacji prac budowlanych (organizacja zaplecza i placu budowy, stosowane technologie, jakość, a zwłaszcza uciążliwość dla środowiska, maszyn i urządzeń oraz środków transportu, porządkowanie i rekultywacja zajętego terenu po zakończeniu inwestycji, itp., skuteczne wspierane nadzorem inwestorskim i administracyjnym w pełni wykorzystującym zalecenia zawarte w wykonanych ocenach oddziaływania projektowanych inwestycji na środowisko.

TURYSTYKA I REKREACJA Na obszarze Gminy Stare Czarnowo znajdują się obiekty zabytkowe i turystyczne. Zgodnie z informacjami rejestru zabytków nieruchomych należą do nich obiekty: • w miejscowości Binowo: Kościół parafialny pw. św. Maksymiliana Marii Kolbego oraz cmentarz przykościelny, • w miejscowości Kartno: Kościół parafialny pw. Podniesienia Krzyża Świętego, cmentarz przykościelny, budynek inwentarski 81g1, • w miejscowości Kołbacz: założenie klasztorne (zespół, nawa kościoła, Dom konwersów), Dom opata, Baszta, Siedziba domeny, Dwór (w zespole klasztornym); • w miejscowości Stare Czarnowo: zespół ruralistyczny, cmentarz przykościelny,

WESTMOR CONSULTING 63 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

• w miejscowości Zelewo: Kościół parafialny p.w. Matki Boskiej Wspomożycielki Wiernych i cmentarz przykościelny, • Żelisławiec: Kościół fil. p.w. NMP Matki Kościoła i cmentarz przykościelny. Ponadto, na terenie Gminy znajdują się zabytki ruchome oraz stanowiska archeologiczne. Poniżej bliżej opisanych zostało kilka obiektów zabytkowych i współczesnych o walorach turystycznych, które znajdują się na terenie Gminy. Dom Konwersów w Kołbaczu – obiekt dawniej, gdy w Kołbaczu istniał trójskrzydłowy klasztor cysterski, na początku XIII w. był jego zachodnim skrzydłem. Służył on braciom zakonnym bez święceń kapłańskich czyli konwersom, którzy zajmowali się głównie pracą fizyczną w klasztorze. Zabytek, odbudowany w latach siedemdziesiątych XX wieku, przeznaczony został na cele kulturalne. Dom Opata w Kołbaczu - przy ul. Warcisława 8 w Kołbaczu znajduje się dawny gotycki dwór znany jako „Dom Opata”. Jest to budynek dwukondygnacyjny i podpiwniczony, założony na planie prostokąta, w górnej części w konstrukcji ryglowej, kryty dachem dwuspadowym. Jest to pozostałość po klasztorze cystersów pochodząca z pierwszej połowy XIV wieku. Budynek został usytuowany na terenie tzw. małego klasztoru położonego po południowo-wschodniej stronie kościoła zakonnego. Po kasacji zakonu w 1534 roku budynek został przeznaczony na letnią rezydencję książąt pomorskich, a w sąsiednich budynkach mieściła się sala balowa oraz mieszkania dla dworu. Jak wynika ze wspomnień doradcy artystycznego dworu F. Heinhofera, obiekt w 1617 roku pełnił funkcję letniej rezydencji. Po 1721 roku został siedzibą dzierżawcy majątku. W drugiej połowie XVIII wieku i w XIX wieku został gruntownie przebudowany (układ wnętrz, więźba dachowa oraz pokrycie dachu) i pozbawiony niektórych cech gotyckich. W 1900 roku był zrujnowany. W późniejszych latach obiekt został ponownie wyremontowany i urządzono w nim siedzibę sądu rejonowego oraz mieszkanie sędziego. Obecnie mieści się tutaj filia Gminnej Biblioteki Publicznej w Starym Czarnowie oraz punkt pocztowy.

Pałac klasycystyczny w Kołbaczu - Obiekt pochodzi z 2. polowy XVIII w., przebudowany w XX w., obecnie siedziba Zakładu Doświadczalnego Instytutu Zootechniki Państwowego Instytutu Badawczego w Krakowie. Pałac znajduje się przy ul. Warcisława (naprzeciw kościoła) po zachodniej stronie drugiego dworu. Jest to neoklasycystyczny pałac z pierwszej połowy XIX wieku o powierzchni 2 010 m2. Jest to budynek zaprojektowany przez znanego architekta Davida Gilly'ego, dwukondygnacyjny, z użytkowym poddaszem, założony na rzucie prostokąta, z bogatym portalem wejściowym w elewacji środkowej, ozdobiony ryzalitami, kryty mansardowym dachem z lukarnami. Pierwotnie pałac był budynkiem biurowym i mieszkalnym należącym do zarządu domeny. Z historycznego wyposażenia

WESTMOR CONSULTING 64 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024 wnętrza zachowała się klasycystyczna, drewniana klatka schodowa. Przy pałacu ustawione głazy, m.in. pomnik przyrody Miedwieński Kamień (Czarci Głaz) o obwodzie 9,0 m i wysokości 2,2 m, z tablicą z 1973 upamiętniającą 800 lat Kołbacza, inny głaz o obwodzie 10,4 m i wysokości 1,55 m, z tablicą z 1985 z okazji 40. rocznicy powrotu Pomorza Zachodniego do Macierzy. Głazy zostały przywiezione z okolicznych pól. W sąsiedztwie obiektu znajdują się zachowane budynki folwarczne z XIX wieku m.in. owczarnia i gorzelnia.

Cmentarz Wojenny Żołnierzy Niemieckich w Glinnej – Cmentarz Wojenny Żołnierzy Niemieckich w Glinnej – od 2009 r. zwany Niemieckim Cmentarzem Wojennym w Glinnej - Starym Czarnowie. Jeden z 13-stu zbiorczych cmentarzy wojennych w Polsce gdzie pochowani są żołnierze niemieccy, którzy zginęli podczas działań wojennych na terenie naszego kraju. Cmentarz znajduje się w miejscowości Glinna k/Starego Czarnowa, na skraju Puszczy Bukowej, ok. 500 m. od Ogrodu Dendrologicznego. Duży, lekko wznoszący się teren o powierzchni ok. 3,5 ha został bezpłatnie przekazany przez gminę Stare Czarnowo Niemieckiemu Ludowemu Związkowi Opieki nad Grobami Wojennymi (Volksbund Deutsche Kriegsgräberfürsorge). Jesienią 2000 r. żołnierze niemieccy i polscy ogrodzili go drucianą siatką oraz ustawili drewniany krzyż. W tym samym roku przeniesiono tu szczątki niemieckich żołnierzy ekshumowane z Cmentarza Centralnego w Szczecinie.

Prace budowlane trwały do 2003 r. Przy wejściu znajduje się budynek informacyjny, w którym mieści się ekspozycja oraz księgi z nazwiskami poległych w II wojnie światowej żołnierzy niemieckich. Od wejścia główna aleja prowadzi do krzyża, będącego centralnym punktem cmentarza, a od niej biegną alejki otaczające cały teren. Po obu ich stronach znajdują się kwatery zbiorowych mogił z ustawionymi trzema krzyżami oraz dużymi, marmurowymi płytami z alfabetycznym spisem poległych (nazwisko, imię, data urodzenia i śmierci, bez przynależności do jednostki i bez stopnia wojskowego). Oficjalne otwarcie cmentarza nastąpiło 15 lipca 2006 r. W uroczystości udział wzięli m.in. arcybiskup Marian Przykucki, Wojewoda Zachodniopomorski - Robert Krupowicz, Starosta - Ewa De La Torre, Mieszkańcy gminy, stronę niemiecką reprezentowali min. - Ute Minke- König - Konsul Generalny, Reinhard Führer - Prezydent VDK e. V (Niemiecki Ludowy Związek Opieki Nad Grobami Żołnierskimi), dr Gottfried Timm - Minister Spraw Wewnętrznych - Meklemburgii – Przdpomorza. Cmentarz przewidziany jest na ok. 32 tys. grobów (według stanu z grudnia 2010 r. spoczęło tu 18.170 poległych). Akcję ekshumacji i przenoszenia szczątków żołnierzy prowadzi polska Fundacja Pamięć wraz z Niemieckim Ludowym Związkiem Opieki nad Grobami Wojennymi. Przed pochówkiem podejmowane są starania identyfikacji zmarłego. Źródło: https://stareczarnowo.pl/aktualnosci/dzial/38

WESTMOR CONSULTING 65 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

5. Analiza stanu środowiska przyrodniczego Gminy 5.1. Ochrona klimatu i jakości powietrza

KLIMAT Zgodnie z regionalizacją rolniczo – klimatyczną wg W. Okołowicza i D. Martyn, obszar Gminy Stare Czarnowo znajduje się w obrębie zaliczanym do pomorskiej dzielnicy rolniczo- klimatycznej. Klimat tej dzielnicy charakteryzuje: • średnia temperatura roczna powietrza: 7,5 - 8°C; • roczna suma opadów – od 600 do 650 mm, • długość wegetacyjnego roślin (210-224 dni).

Rysunek 8. Dzielnice rolniczo-klimatyczne Polski wg W. Okołowicza i D. Martyn

WESTMOR CONSULTING 66 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

Źródło: http://www.wiking.edu.pl POWIETRZE ATMOSFERYCZNE Powietrze atmosferyczne należy do najważniejszych chronionych komponentów środowiska przyrodniczego. Obowiązujące regulacje prawne odnoszą się przede wszystkim do jego jakości oraz kontroli emisji w postaci pozwoleń na emisję gazów i pyłów. Ze względu na porozumienia międzynarodowe, ochrona powietrza atmosferycznego obejmuje również warstwę ozonową i klimat.

W polskim prawie środowiskowym zakres i sposoby ochrony powietrza atmosferycznego są określone głównie w ustawie Prawo ochrony środowiska. Przepisy te dotyczą ochrony zasobów środowiska przyrodniczego, przeciwdziałania zanieczyszczeniom, wydawania pozwoleń, opłat i kar administracyjnych za wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza

Potrzeba prawnej ochrony powietrza jest skutkiem jego zanieczyszczenia. Zgodnie z art. 3 pkt. 4 ustawy Prawo ochrony środowiska zdefiniowano następująco pojęcie emisji: emisja - rozumie się przez to wprowadzenie bezpośrednio lub pośrednio, w wyniku działalności człowieka, do powietrza, wody, gleby lub ziemi: a) substancje, b) energie, takie jak ciepło, hałas, wibracje lub pola elektromagnetyczne.

Postępująca urbanizacja przyczynia się do wzrostu liczby źródeł emisji zanieczyszczeń. Badania jakości powietrza potwierdzają, że emisja antropogeniczna jest głównym źródłem zanieczyszczeń powietrza w województwie zachodniopomorskim.

Najczęściej stosowaną klasyfikacją źródeł emisji jest następujący podział:

• źródła punktowe (emisja punktowa) związane z energetycznym spalaniem paliw i procesami technologicznymi w zakładach przemysłowych; • źródła liniowe (emisja liniowa) związane z komunikacją; • źródła powierzchniowe (emisja powierzchniowa) niskiej emisji rozproszonej komunalno-bytowej i technologicznej.

Emisja punktowa Punktowe źródła mają istotny wpływ na wielkość i zasięg stężeń zanieczyszczeń w powietrzu atmosferycznym. Emisja punktowa pochodzi głównie z dużych zakładów przemysłowych emitujących pyły, dwutlenek siarki, tlenek azotu, tlenek węgla oraz metale ciężkie. Zgodnie z ustawą z dnia 17 lipca 2009 r. o systemie zarządzania emisjami gazów cieplarnianych i innych substancji (Dz.U. 2018 poz. 1271 z późn. zm.), podmioty gospodarcze zobowiązane są do sporządzania rocznych raportów o wielkościach emisji gazów cieplarnianych i innych substancji, wprowadzanych do powietrza. Ustawowy

WESTMOR CONSULTING 67 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024 obowiązek raportowania danych o emisji gazów cieplarnianych do powietrza dotyczy wszystkich korzystających ze środowiska. Na stan czystości powietrza w Gminie Stare Czarnowo mają wpływ zanieczyszczenia związane z energetyką zawodową i działalnością zakładów przemysłowych zlokalizowanych na jej terenie. Zanieczyszczenia te to przede wszystkim pyły, tlenki węgla, siarki i azotu, które w sprzyjających warunkach meteorologicznych przenoszone są poprzez atmosferę na znaczne odległości. Zanieczyszczenia pochodzące z procesów technologicznych to głównie pyły oraz często toksyczne gazy.

Emisja liniowa Emisja zanieczyszczeń ze źródeł komunikacyjnych to tzw. emisja liniowa. System komunikacyjny ma istotny wpływ na stan jakości powietrza głównie z tytułu transportu drogowego. Pomimo działań w zakresie modernizacji i przebudowy dróg, ciągły wzrost ruchu samochodowego pociąga za sobą degradację stanu technicznego nawierzchni, a co za tym idzie zwiększenie hałasu komunikacyjnego i wzrost ilości zanieczyszczeń uwalnianych do atmosfery. W im gorszym stanie technicznym znajduje się nawierzchnia drogi, tym mniejsza prędkość poruszania się pojazdem. Powoduje to dłuższy czas pokonania danego odcinka trasy, a co za tym idzie, większe spalanie i większą emisję spalin do powietrza. Poziom zanieczyszczenia powietrza jest zależny od natężenia ruchu na poszczególnych trasach komunikacyjnych. Wielkość emisji za źródeł komunikacyjnych zależna jest od ilości i rodzaju samochodów oraz rodzaju stosowanego paliwa jak również od procesów związanych ze zużyciem opon, hamulców, a także ścierania nawierzchni dróg. Emisję związaną z ww. procesami zalicza się do tzw. emisji poza spalinowej. Dodatkowy wpływ na wielkość emisji pyłu PM10 ma tzw. emisja wtórna (z unoszenia) pyłu PM10 z nawierzchni dróg. Na terenie Gminy Stare Czarnowo, największa emisja liniowa występuje w obrębie dróg krajowych, dróg wojewódzkich, dróg powiatowych i gminnych. Jest to główna przyczyna zanieczyszczenia powietrza w wyniku emisji liniowej. Na obszarach szczególnie narażonych na zanieczyszczenia powietrza oraz hałas komunikacyjny ważne jest prowadzenie działań naprawczych, w tym mających na celu ograniczenie emisji zanieczyszczeń komunikacyjnych (w tym pyłu zawieszonego i hałasu), poprzez przywrócenie wymaganych standardów dróg lokalnych i regionalnych oraz wykorzystanie mniej uciążliwych dla środowiska form ruchu, tj. ruch pieszy i rowerowy. W celu redukcji emisji zanieczyszczeń ze źródeł liniowych warto kontynuować działania polegające na poprawie stanu technicznego dróg już istniejących (w tym również likwidacja nieutwardzonych poboczy). Dodatkowym istotnym elementem przyczyniającym się do zmniejszenia unosu pyłu z dróg również w okresie bezopadowym.

WESTMOR CONSULTING 68 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

Do ograniczenia emisji ze źródeł liniowych na terenie Gminy Stare Czarnowo przyczynią się głównie inwestycje w zakresie przebudowy/modernizacji szlaków komunikacyjnych oraz wzrastające ceny paliw, które prawdopodobnie zmuszą część społeczeństwa do zmiany nawyków na bardziej ekonomiczne. Korzystny wpływ na ograniczenie tego rodzaju emisji wywierają również kampanie społeczne o tematyce proekologicznej (zachęcanie do korzystania ze środków transportu publicznego), ekonomicznego podróżowania samochodem (zorganizowanie dojazdów przy maksymalnym wykorzystaniu liczby miejsc w pojeździe, co zmniejsza koszty podróży i jednocześnie ogranicza emisję zanieczyszczeń na skutek mniejszej ilości spalonego paliwa) lub jeśli to tylko możliwe, zastępowanie samochodu rowerem.

Emisja powierzchniowa Źródłem emisji powierzchniowej, pochodzącej z sektora bytowego, są lokalne kotłownie i paleniska domowe. Na terenie Gminy Stare Czarnowo duża część mieszkańców ogrzewa swoje domy węglem, co przyczynia się do wysokiej emisji dwutlenku siarki, tlenku azotu, pyłów, sadzy oraz tlenku węgla i węglowodorów aromatycznych. Coraz wyższe ceny paliw opałowych przyczyniają się z kolei do poszukiwania różnego rodzaju oszczędności. Z tego powodu część mieszkańców spala w swoich piecach różnego rodzaju odpady, emitujące duże ilości toksycznych zanieczyszczeń do atmosfery. Praktyki te są w dalszym ciągu powszechne na obszarach wiejskich. W konsekwencji, na terenie Gminy Stare Czarnowo, podobnie jak w całej Polsce, zaobserwować można zjawisko tzw. „niskiej emisji”, czyli emisji pochodzącej ze źródeł o wysokości nieprzekraczającej kilkunastu metrów wysokości. Zjawisko to jest obserwowalne na terenach zwartej zabudowy, charakteryzującej się brakiem możliwości przewietrzania. Elementem składowym „niskiej emisji” są zanieczyszczenia emitowane podczas ogrzewania budynków mieszkalnych. Do źródeł niskiej emisji należy zaliczyć przede wszystkim indywidualne posesje, w których występuje opalanie węglowe, a także mniejsze zakłady produkcyjne, punkty usługowe i handlowe. Ze względu na dużą ilość tego typu źródeł emisji nie jest możliwe monitorowanie każdego z nich, a tym samym określenie dokładnej ilości dostających się z nich do atmosfery zanieczyszczeń. Sposobem ograniczenia niskiej emisji na terenie Gminy jest termomodernizacja budynków mieszkalnych oraz budynków użyteczności publicznej, których przegrody zewnętrzne nie spełniają warunków technicznych w zakresie wartości współczynnika przenikania ciepła. Docieplenie ścian zewnętrznych, stropów lub stropodachów, wymiana stolarki okiennej i drzwiowej oraz usprawnienia w zakresie instalacji c.o. i c.w.u. wiążą się z istotnym ograniczeniem zapotrzebowania budynku na ciepło, co znajduje bezpośrednie odzwierciedlenie w ilości spalanego paliwa, a w rezultacie emisji zanieczyszczeń.

WESTMOR CONSULTING 69 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

W związku z termomodernizacją budynków należy zauważyć, że budynki mieszkalne i inne obiekty budowlane stanowią potencjalne siedliska gatunków chronionych, w szczególności ptaków i nietoperzy. Niewłaściwie prowadzane remonty i ocieplenia budynków wykonywane bez uwzględniania potrzeb biologicznych zwierząt je zasiedlających mogą naruszać przepisy ustawy o ochronie przyrody, a także istotnie przyczyniać się do zmniejszenia populacji gatunków chronionych, takich jak jerzyk (Apus apus), pustułka (Falco tinnunculus), mroczek późny (Eptesicus serotinus) i innych. W celu uniknięcia nieumyślnego niszczenia siedlisk gatunków chronionych należy przed przystąpieniem do prac w obrębie budynków dokonać ich obserwacji pod kątem występowania gatunków chronionych. W przypadku gdy planowane czynności wiążą się z naruszeniem zakazów określonych w art. 52 cyt. ustawy o ochronie przyrody, przed ich wykonaniem należy uzyskać stosowane zezwolenie wydawane przez Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska lub Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Szczecinie. W wyniku spalania paliw naturalnych, oprócz ciepła, powstają również gazy spalinowe oraz – w przypadku paliw stałych – popioły i żużle. Skład spalin jest różny w zależności od rodzaju paliwa oraz samego procesu spalania, który wbrew pozorom jest procesem skomplikowanym, zależnym od temperatury, ilości paliwa, rodzaju palnika lub paleniska i wielu innych czynników. Głównym składnikiem spalin powstających przy spalaniu paliw stałych jest dwutlenek węgla

(CO2), w mniejszych ilościach dwutlenek siarki (SO2), tlenek węgla (CO), tlenki azotu (NO2), para wodna (H2O), sadza i pył. W przypadku paliw ciekłych i gazowych udział pary wodnej w spalinach jest większy i porównywalny z ilością CO2, natomiast nie ma w nich pyłów, a w przypadku gazu ziemnego – SO2. Niektóre gatunki ropy naftowej także nie posiadają związków siarki. W spalinach pochodzących z paliw ciekłych i gazowych również występują, choć w mniejszych ilościach, tlenki azotu i sadza, gdyż ich obecność jest związana raczej z samym procesem spalania niż z rodzajem paliwa. • Tlenki węgla Z punktu widzenia ochrony środowiska rozróżnia się dwa rodzaje dwutlenków węgla: przyjazny dla środowiska – o krótkim (trwającym od 1 roku kilkudziesięciu lat) obiegu w przyrodzie, który powstaje w procesach utleniania biomasy (drewna, słomy, biopaliw i biomasy) i nieprzyjazny, który jest produktem spalania paliw nieodnawialnych (węgla, ropy, gazu), a cykl jego obiegu określa się w milionach lat. • Tlenki siarki

Głównym źródłem emisji SO2 jest energetyka – 90%, natomiast za pozostałe 10% emisji odpowiada przemysł i komunikacja. Dwutlenek siarki, jako taki nie szkodzi

środowisku, jednak w obecności ozonu – O3, który powstaje podczas wyładowań

WESTMOR CONSULTING 70 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

atmosferycznych, przekształca się w bardzo niebezpieczny dla środowiska SO3, który łączy się w chmurach z parą wodną i spada na ziemię w postaci kwaśnego deszczu. • Związki organiczne Związki organiczne w spalinach to głównie węglowodory alifatyczne (parafiny), które są praktycznie obojętne dla środowiska, oraz policykliczne węglowodory aromatyczne (wielopierścieniowe), które alergizują, podrażniają błony śluzowe, a nawet mogą wywoływać nowotwory. Najbardziej znany z tych związków to benzo(a)piren (BaP), który jest związkiem silnie rakotwórczym. Przyczyną powstawania tych węglowodorów jest niepełne spalanie paliw przy zbyt małej ilości powietrza, termiczny rozkład paliwa (piroliza) również wobec braku tlenu, a także gwałtowne schładzanie płomienia na skutek nierównomiernego spalania, rozruchu urządzenia lub spalania paliw w nieodpowiednich kotłach, palnikach lub silnikach. • Sadza Głównym składnikiem sadzy, która tworzy ze spalinami lub powietrzem aerozol nazywany dymem, jest węgiel bezpostaciowy. Sadza zawiera także węglowodory. Ponieważ z węglowodorów aromatycznych sadza powstaje łatwiej niż z alifatycznych, więc to one są drugim składnikiem sadzy. Należy zatem przypuszczać, że sadza może mieć, podobnie jak i węglowodory aromatyczne, działanie rakotwórcze. • Pyły Pyły i popioły to stałe składniki mineralne, które pozostają po spaleniu paliw. Popiół i sadza stanowią główne składniki dymu, którego cząsteczki o rozmiarach nieprzekraczających 0,1 μm mają bardzo dobrze rozwiniętą powierzchnię, dzięki której adsorbują lotne toksyczne składniki spalin i dlatego są bardzo niebezpieczne dla zdrowia ludzi i zwierząt, a także roślin. Najważniejsze negatywne skutki oddziaływania produktów spalania paliw nieodnawialnych, głównie węgla kamiennego i brunatnego, to pogłębienie się efektu cieplarnianego oraz powiększanie się stref występowania smogu. Kwaśny smog, zwany londyńskim, na skutek inwersji aerozolu, składającego się z tlenków siarki i pyłu ze spalonego węgla oraz mgły, zamiast unosić się jako cieplejszy od powietrza, opada na miasto i zatruwa jego mieszkańców. Wraz z rozwojem motoryzacji i komunikacji miejskiej, oprócz smogu londyńskiego, pojawił się nowy rodzaj smogu, zwany fotochemicznym, który atakuje w upalne lata. Smog ten zawiera, oprócz tlenków siarki i pyłów, także: tlenki azotu, związki organiczne, np. aldehydy, ketony, azotany i nadtlenki organiczne oraz ozon. W efekcie zamkniętego cyklu ponad 200 reakcji chemicznych, efekt smogu fotochemicznego pogłębia się, a jego produkty nie są obojętne dla środowiska. Wolne rodniki działają rakotwórczo, a ozon, który w stratosferze chroni nas przed promieniowaniem ultrafioletowym, w dolnych

WESTMOR CONSULTING 71 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024 warstwach atmosfery jest równie niebezpieczny dla organizmów żywych jak związki rakotwórcze.

Negatywne oddziaływanie energetyki konwencjonalnej na środowisko obejmuje ponadto: • zakwaszenie atmosfery tlenkami siarki i azotu wskutek czego giną lasy, zamiera życie w rzekach i jeziorach; • brak tlenu w środowisku morskim, co jest następstwem emisji tlenków azotu, zaburza równowagę pokarmową w morzu ze szkodą dla żyjących w nim organizmów roślinnych i zwierzęcych; • zanieczyszczenie wód zaskórnych metalami ciężkimi wymywanymi z nieprawidłowo składowanych popiołów i żużli, a także produktami ubocznymi powstającymi podczas oczyszczania spalin metodami mokrymi i suchymi.

Zagrożenia wynikające z zanieczyszczeń powietrza są groźniejsze od zanieczyszczeń wód czy gleb, ze względu na nie dającą nie kontrolować łatwość rozprzestrzeniania.

STAN POWIETRZA WIOŚ w Szczecinie w 2016 r. nie prowadził pomiarów jakości powietrza na terenie Gminy Stare Czarnowo. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 2 sierpnia 2012 r. w sprawie stref, w których dokonuje się oceny jakości powietrza (Dz.U. 2012 r., poz. 914) wykonuje coroczne oceny jakości powietrza w obszarze następujących stref: aglomeracji szczecińskiej, mieście Koszalin oraz w strefie zachodniopomorskiej, której częścią jest obszar Gminy Stare Czarnowo. Do oceny jakości powietrza WIOŚ w Szczecinie, zgodnie z ustalonym systemem oceny jakości powietrza, wykorzystuje wyniki obliczeń modelowych rozprzestrzeniania zanieczyszczeń, które wykonywane są w oparciu o inwentaryzację emisji, dane meteorologiczne oraz informacje o ukształtowaniu terenu. Wyniki modelowania spełniają kryteria określone w Rozporządzeniu Ministra Środowiska w sprawie dokonywania oceny poziomów substancji w powietrzu (Dz.U. 2018 r. poz. 1119) i umożliwiają uzyskiwanie przestrzennego rozkładu stężeń substancji w powietrzu na obszarach gdzie nie są wykonywane pomiary. Przy użyciu wspomnianych obliczeń została również przeprowadzona ocena jakości powietrza na obszarze Gminy Stare Czarnowo.

Podstawą klasyfikacji stref w rocznej ocenie jakości powietrza są wartości poziomów: dopuszczalnego, dopuszczalnego powiększonego o margines tolerancji, docelowego i celu długoterminowego, określone w ww. rozporządzeniu Ministra Środowiska.

W wyniku klasyfikacji, w zależności od analizy stężeń w danej strefie, można wydzielić następujące klasy stref:

1. Dla substancji, dla których określone są poziomy dopuszczalne lub docelowe:

WESTMOR CONSULTING 72 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

• klasa A – stężenia zanieczyszczeń na terenie strefy nie przekraczają poziomów dopuszczalnych i poziomów docelowych, • klasa C – stężenia zanieczyszczeń na terenie strefy przekraczają poziomy dopuszczalne i poziomy docelowe.

2. Dla substancji, dla których określone są poziomy celu długoterminowego: • klasa D1 – stężenie ozonu i współczynnik AOT40 nie przekraczają poziomu celu długoterminowego, • klasa D2 – stężenia ozonu i współczynnik AOT40 przekraczają poziom celu długoterminowego. 3. Dla PM2,5 dla którego określono poziom dopuszczalny dla fazy II: • klasa A1 – stężenia PM2,5 na terenie strefy nie przekraczają poziomu dopuszczalnego dla fazy II, • klasa C1 – stężenia PM2,5 przekraczają poziom dopuszczalny dla fazy II. Poziom dopuszczalny faza I - poziom dopuszczalny określony dla fazy I jest to wartość która powinna być osiągnięta w 2015 roku. Poziom dopuszczalny faza II - poziom dopuszczalny określony dla fazy II jest to orientacyjna wartość dopuszczalna, która zostanie zweryfikowana przez Komisję Europejską w świetle dalszych informacji, w tym na temat skutków dla zdrowia i środowiska oraz wykonywalności technicznej.

W poniższej tabeli zawarte jest zestawienie wynikowej klasyfikacji poszczególnych zanieczyszczeń w powietrzu dla strefy zachodniopomorskiej.

Tabela 14. Wynikowa klasyfikacja dla strefy zachodniopomorskiej w 2017 r. ze względu na poszczególne zanieczyszczenia pod kątem ochrony zdrowia

Nazwa Kod Klasy dla poszczególnych zanieczyszczeń w obszarze strefy strefy strefy SO2 NO2 CO PM10 PM2,5 C6H6 Pb As Cd Ni B(a)P O3 Strefa A/D zachodnio- PL3203 A A A A A A A A A A C 2 pomorska

Źródło: Roczna ocena jakości powietrza w województwie zachodniopomorskim. Raport za rok 2017, WIOŚ Szczecin 1) wg poziomu dopuszczalnego (faza I), 2) wg poziomu dopuszczalnego (faza II), 3) wg poziomu docelowego, 4) wg poziomu celu długoterminowego, Zidentyfikowany powyżej stan zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego strefy zachodniopomorskiej, a tym samym położonej na jej terenie Gminy Stare Czarnowo, stanowi świadectwo dość dobrego stanu powietrza atmosferycznego na niniejszym obszarze.

WESTMOR CONSULTING 73 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

Stężenia na terenie strefy zachodniopomorskiej zanieczyszczeń tj. PM10, SO2, NO2, C6H6,

CO, O3, PM2,5 oraz metali: Pb, Cd, Ni, As nie przekraczały wartości dopuszczalnych, dlatego też klasą wynikową dla wymienionych zanieczyszczeń jest klasa A.

Z danych zestawionych w powyższej tabeli wynika, iż poziomy stężeń pyłu benzo(a)piranu kształtowały się powyżej poziomu dopuszczalnego, co zadecydowało o klasyfikacji wynikowej C dla tego zanieczyszczeń. Najwyższe stężenia B(a)P zanotowano na terenach, gdzie emisja niska z indywidualnego ogrzewania budynków jest dominująca. W sezonie grzewczym wielkości stężeń B(a)P były bardzo wysokie, natomiast w okresie letnim niskie. Najwyższy poziom stężeń benzo(a)piranu odnotowywany w okresie grzewczym dodatkowo uzasadnia konieczność wdrażania na terenie województwa, a więc i Gminy Stare Czarnowo nowych rozwiązań mających na celu racjonalizację wykorzystania energii oraz promowanie wykorzystania źródeł odnawialnych.

Tabela 15. Wynikowa klasyfikacja dla strefy zachodniopomorskiej w 2017 r. ze względu na poszczególne zanieczyszczenia pod kątem ochrony roślin

Klasy dla poszczególnych Nazwa strefy Kod strefy zanieczyszczeń w obszarze strefy

SO2 NOx O3 Strefa zachodnio- PL3203 A A A/D2 pomorska

Źródło: Roczna ocena jakości powietrza w województwie zachodniopomorskim. Raport za rok 2017, WIOŚ Szczecin

W wyniku oceny za rok 2017 pod kątem stężeń dwutlenku siarki i tlenków azotu strefę zaliczono do klasy A. Oznacza to, że w województwie nie odnotowano przekroczenia dopuszczalnego poziomu tych substancji. Również wyniki modelowania matematycznego przeprowadzonego dla ozonu pod kątem ochrony roślin nie wskazują przekroczeń poziomu docelowego w województwie zachodniopomorskim. Na podstawie otrzymanych wyników strefę zaliczono do klasy A, natomiast ze względu na poziom celu długoterminowego strefę zaliczono do klasy D2.

Źródło: Roczna ocena jakości powietrza w województwie zachodniopomorskim. Raport za rok 2016, WIOŚ Szczecin

Na terenie Gminy zlokalizowane są dwie duże farmy charakteryzujące się wytwarzaniem odorów. Pierwsza to Ferma Drobiu. zlokalizowana pomiędzy miejscowością Kołbacz a Dębina. Na fermie hoduje się drób obecnie najprawdopodobniej Indyki. Kolejna to duży zakład chowu bydła mlecznego w miejscowości Dębina, prowadzonego przez Zakład Doświadczalny Instytutu PIB w Kołbaczu sp. z o.o. W zależności od pory roku oraz intensyfikacji produkcji występują uciążliwości wynikające z powstawania odorów.

PODSUMOWANIE

WESTMOR CONSULTING 74 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

Tabela 16. Analiza SWOT dla obszaru interwencji: Ochrona klimatu i jakości powietrza

Mocne strony Słabe strony • korzystne warunki klimatyczne do rozwoju • Wysokie wykorzystanie nieekologicznych odnawialnych źródeł energii (wiatrowa, nośników ciepła (np. węgiel kamienny) przez słoneczna, geotermalna), gospodarstwa domowe, • obowiązujący Plan Gospodarki • niskie wykorzystanie odnawialnych źródeł Niskoemisyjnej, energii na potrzeby c.o. i c.w.u., • brak zakładów uciążliwych dla powietrza • słabo rozbudowana sieć gazowa, atmosferycznego, • zły stan niektórych dróg na terenie Gminy, • monitoring powietrza na terenie strefy zachodniopomorskiej, do której należy Gmina • niewystarczająca wiedza mieszkańców Stare Czarnowo, Gminy w obszarze ochrony klimatu, • duży udział lasów i gruntów leśnych w • położenie Gminy w strefie powierzchni Gminy ogółem. zachodniopomorskiej, dla której odnotowano przekroczony poziom benzo(a)pirenu, O3 oraz pyłu PM10 i PM2,5 w powietrzu. Szanse Zagrożenia • nowe technologie energetyczne, bazujące na • duże natężenie ruchu na szlakach odnawialnych źródłach energii, komunikacyjnych, • planowana wymiana źródeł ciepła, • napływ zanieczyszczeń powietrza spoza • rosnące zainteresowanie wśród mieszkańców Gminy. wykorzystaniem OZE;

Źródło: Opracowanie własne

5.2. Zagrożenia hałasem Hałas zgodnie z definicją znajdującą się w ustawie Prawo Ochrony Środowiska to dźwięki o częstotliwościach od 16 Hz do 16 000 Hz. Hałas jest zanieczyszczeniem środowiska przyrodniczego charakteryzującym się różnorodnością źródeł i powszechnością występowania. Dopuszczalne poziomy hałasu dla wskaźników długookresowych i krótkookresowych określa rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 roku w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. 2014, poz. 112).

Hałas pochodzenia antropogenicznego, dzieli się w zależności od sposobu powstawania, na hałas komunikacyjny i przemysłowy:

• Hałas przemysłowy jest to hałas stworzony przez źródła zlokalizowane wewnątrz i na zewnątrz obiektów budowlanych różnego typu. Bywa on najczęstszą przyczyną skarg ludności. Wynika to między innymi z faktu, że hałasy tego typu mają najczęściej charakter ciągły, często o bardzo dokuczliwym brzmieniu. Największymi źródłami są zakłady przemysłowe, wytwórcze i rzemieślnicze.

• Hałas komunikacyjny pochodzi od środków transportu lotniczego, kolejowego i drogowego. Szczególnie narażone są tereny znajdujące się w pobliżu większych

WESTMOR CONSULTING 75 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

tras komunikacyjnych. Wynika to z dużej dynamiki wzrostu ilości środków transportu, zwłaszcza pojazdów samochodowych notowanego w ostatnich latach oraz wzmożonego ruchu tranzytowego (towarowego i osobowego) w komunikacji międzynarodowej.

Do najważniejszych czynników mających wpływ na akustykę Gminy zaliczyć należy komunikację drogową i w niewielkim stopniu hałas przemysłowy, którego uciążliwość ma charakter lokalny. Hałas przemysłowy Dominującymi źródłami hałasu przemysłowego są: instalacje wentylacji ogólnej, odpylania i odwiórowania, sprężarki, chłodnie, maszyny tartaczne, maszyny stolarskie, maszyny do plastycznej obróbki metalu, maszyny budowlane, węzły betoniarskie, sieczkarnie, specjalistyczne linie technologiczne, transport wewnątrzzakładowy oraz urządzenia nagłaśniające. Na terenie Gminy Stare Czarnowo nie ma zakładów przemysłowych, których działalność w znaczny sposób mogłaby stanowić potencjalne źródło hałasu.

Hałas komunikacyjny Największa uciążliwość hałasu obserwowana jest na obszarach położonych wzdłuż szlaków komunikacyjnych. Należy się spodziewać, że w najbliższych latach natężenie ruchu kołowego (w tym maszyn rolniczych) będzie wzrastać, co przyczyni się do zwiększenia natężenia hałasu w sąsiedztwie tych szlaków. Na terenie Gminy Stare Czarnowo uciążliwy dla niektórych mieszkańców jest hałas, który ma swoje źródło we wzmożonym ruchu samochodowym, wzdłuż szlaków komunikacyjnych (droga wojewódzka DW119, DW120). Hałas dokuczliwy jest też dla wszelkich zabudowań usytuowanych przy w/w trasach. Jego uciążliwość może być zmniejszana poprzez zakładanie wzdłuż wymienionej trasy – tam gdzie tylko to jest możliwe i uzasadnione pasów zieleni izolacyjnej lub ekranów tłumiących hałas.

BADANIA NATĘŻENIA HAŁASU W 2017 roku WIOŚ w Szczecinie nie prowadził pomiarów hałasu komunikacyjnego i przemysłowego na terenie Gminy Stare Czarnowo.

Źródło: Stan środowiska w województwie zachodniopomorskim, Raport 2017; https://www.wios.szczecin.pl

WESTMOR CONSULTING 76 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

PODSUMOWANIE

Tabela 17. Analiza SWOT dla obszaru interwencji: Zagrożenia hałasem

Mocne strony Słabe strony • brak zakładów przemysłowych mogących • rozbudowana sieć komunikacyjna, stwarzać potencjalne zagrożenie hałasem. • brak kontroli natężenia hałasu na terenie Gminy ze strony WIOŚ. Szanse Zagrożenia • nowe technologie ochrony przed hałasem • rozwój komunikacji przy jednoczesnym złym (ekrany akustyczne, maty antywibracyjne, stanie dróg (zanieczyszczenie powietrza pasy zieleni, większa izolacyjność akustyczna i hałas); budynków).

Źródło: Opracowanie własne

5.3. Pola elektromagnetyczne W aktualnym stanie prawnym można wyróżnić promieniowanie: • jonizujące, powstające w wyniku użytkowania substancji promieniotwórczych w energetyce jądrowej, ochronie zdrowia, przemyśle, badaniach naukowych, przed którym ochrona unormowana jest w ustawie z 29 listopada 2000 r. Prawo atomowe, • niejonizujące promieniowanie elektromagnetyczne, związane ze zmianami pola elektromagnetycznego wytwarzanego przez źródła energetyczne i radiokomunikacyjne, przed którym ochronę reguluje ustawa Prawo ochrony środowiska, w dziale VI pod nazwą „Ochrona przed polami elektromagnetycznymi”. Niejonizujące promieniowanie elektromagnetyczne w postaci pól elektromagnetycznych (PEM) zawsze występowało w środowisku naturalnym. Pochodzi ono od naturalnych źródeł, jakimi są np.: Słońce, Ziemia, zjawiska atmosferyczne. Natomiast sztuczne pola elektromagnetyczne zaczęły pojawiać się w środowisku ponad sto lat temu i były związane z techniczną działalnością człowieka. Promieniowanie elektromagnetyczne występuje wszędzie. Do najważniejszych źródeł promieniowania należą: • stacje i linie energetyczne, • nadajniki radiowe i telewizyjne oraz CB-radio i radiostacje amatorskie, • stacje bazowe telefonii komórkowej, • wojskowe i cywilne urządzenia radionawigacji i radiolokacji, • urządzenia powszechnego użytku: kuchenki mikrofalowe, monitory, aparaty komórkowe itp.

Zgodnie z art. 3 pkt 18 u.p.o.ś przez pola elektromagnetyczne rozumie się pole elektryczne, magnetyczne oraz elektromagnetyczne o częstotliwościach od 0 Hz do 300 GHz. Promieniowanie niejonizujące uważa się obecnie za jedno z poważniejszych zanieczyszczeń środowiska. Pole elektromagnetyczne wytwarzane przez silne źródło niekorzystnie zmienia

WESTMOR CONSULTING 77 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024 warunki bytowania człowieka, wpływa na przebieg procesów życiowych. Może powodować wystąpienie zaburzeń funkcji ośrodkowego układu nerwowego, układów: rozrodczego, hormonalnego, krwionośnego oraz narządów słuchu i wzroku. Obecnie prowadzone są także badania nad wpływem promieniowania elektromagnetycznego na powstawanie nowotworów u człowieka.

SIECI I URZĄDZENIA WYSOKIEGO, ŚREDNIEGO I NISKIEGO NAPIĘCIA Podstawowym zadaniem stacji GPZ (Główny Punkt Zasilania) jest przetworzenie energii elektrycznej i „wprowadzenie” jej w lokalną sieć rozdzielczą średniego napięcia 15kV zasilającą odbiorców przemysłowych i komunalnych. Stąd lokalizacja stacji, a także moc znamionowa transformatorów, jest ściśle związana z zapotrzebowaniem na energię elektryczną na danym obszarze.

Energia elektryczna na terenie Gminy Stare Czarnowo rozprowadzana jest do odbiorców poprzez sieć linii napowietrznych i kablowych 15kV oraz 0,4kV oraz stacji transformatorowych 110/15kV. Stacja elektroenergetyczne znajdująca się na obszarze Gminy to stacja 110/15kV (GPZ Kołbacz), o mocy 2 x 6,3 MVA.

Źródło: Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Stare Czarnowo

INSTALACJE RADIOKOMUNIKACYJNE Na obszarze Gminy Stare Czarnowo zlokalizowane są stacje bazowe telefonii komórkowej. Są to nadajniki o standardach GSM i UMTS, w których transmisja mowy i danych może odbywać się w różnych pasmach częstotliwości. Poniższy rysunek przedstawia zlokalizowane na terenie Gminy stacje telefonii komórkowej: Aero2 (kolor błękitny), Plus (kolor zielony), T-mobile (kolor różowy), Orange (kolor pomarańczowy), Play (kolor fioletowy).

WESTMOR CONSULTING 78 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

Rysunek 9. Operatorzy sieci GSM na terenie Gminy Stare Czarnowo

Źródło: Mapa nadajników GSM, UMTS, CDMA w Polsce, http://beta.btsearch.pl/ BADANIA PEM

Pomiary monitoringowe pół elektromagnetycznych prowadzone są w cyklu trzyletnim, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 12 listopada 2007 r. w sprawie zakresu i sposobu prowadzenia okresowych badań poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku (Dz. U. 2007 Nr 221 poz. 1645).

Ponadto, na podstawie art. 124 ust. 1 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska wojewódzki inspektor ochrony środowiska prowadzi, aktualizowany corocznie, rejestr zawierający informacje o terenach, na których stwierdzono przekroczenie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku, z wyszczególnieniem terenów przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową oraz miejsc dostępnych dla ludności.

W 2016 r. powtórzony został pomiar natężenia składowej elektrycznej pola elektromagnetycznego w środowisku, w przedziale częstotliwości od 3 MHz do 3000 MHz w Starym Czarnowie, przy ulicy Szczecińskiej (53°16’36,19”, 14°46’45,84”). Zmierzona

WESTMOR CONSULTING 79 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024 wartość wyniosła 0,22 V/m, tym samym była znacznie poniżej wartości dopuszczalnej (7 V/m), określonej w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 30 października 2003 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów (Dz. U. Nr 192, poz. 1883).

Źródło: Dane udostępnione przez WIOŚ w Szczecinie, Stan środowiska w województwie zachodniopomorskim. Raport 2017, https://www.wios.szczecin.pl PODSUMOWANIE

Tabela 18. Analiza SWOT dla obszaru interwencji: Pola elektromagnetyczne

Mocne strony Słabe strony • mała koncentracja bazowych stacji • brak telefonicznych, • prowadzenie monitoringu PEM ze strony WIOŚ, • brak przekroczeń dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych na terenie Gminy. Szanse Zagrożenia • szczegółowe regulacje prawne dotyczące • wzrastające zapotrzebowanie społeczeństwa poziomów dopuszczalnych pól elektromag- na media (radio, telewizję, Internet), netycznych oraz lokalizacji instalacji • lokalizacja GPZ na terenie Gminy. emitujących pola elektromagnetyczne, • uwzględnianie infrastruktury technicznej emitującej promieniowanie elektromag- netyczne w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego, • wydawanie decyzji związanych z lokalizacją instalacji, • prowadzenie procedur oddziaływania na środowisko.

Źródło: Opracowanie własne

5.4. Gospodarowanie wodami

WODY POWIERZCHNIOWE Wody powierzchniowe na obszarze Gminy obejmują również oprócz naturalnych zbiorników sztuczne cieki oraz zbiorniki wodne.

W pobliżu zachodniej granicy Gminy Stare Czarnowo przebiega rzeka Odra. Jest to jedna z najdłuższych rzek w Polsce. Rzeka ma długość ok. 854,3 km, z czego 742 km przebiega przez Polskę. Rzeka uchodzi do Roztoki Odrzańskiej, będącej zatoką Zalewu Szczecińskiego. Przez teren Gminy przepływają również mniejsze rzeki m.in. rzeka Płonia i rzeka Krzekna. Na terenie Gminy znajduje się 20 jezior o powierzchni powyżej 1 ha. Do najważniejszych nalezą: jezioro Binowskie, Kizika, Glinna I, Będgoszcz, Zaborsko, Płonno, Żelewo, Racze. Ponadto, Gmina leży przy granicy z jeziorem Miedwie, które stanowi piąte co do wielkości jezioro w Polsce. Do małych cieków wodnych znajdujących się na terenie

WESTMOR CONSULTING 80 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

Gminy należą liczne potoki i strumienie. Wody powierzchniowe na terenie Gminy Stare Czarnowo to również: kanały melioracyjne i sieci rowów melioracyjnych, stawy rybne w starym Czarnowie, stawy pokopalniane k/Dębiny.

Źródło: Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gryfińskiego na lata 2016-2020, Prognoza oddziaływania na środowisko Planu Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Stare Czarnowo

Rysunek 10. Gmina Stare Czarnowo na tle rzeki Odry

Źródło: Centralna Baza Danych Geologicznych http://bazagis.pgi.gov.pl/website/cbdg/viewer.htm

ZAGROŻENIA WÓD POWIERZCHNIOWYCH Zanieczyszczenia wód powierzchniowych powodowane jest głównie przez wzmożoną działalność antropogeniczną na terenie zlewni, tj. urbanizacja, rolnictwo czy uprzemysłowienie. Do głównych zagrożeń zasobów i jakości wód na terenie Gminy Stare Czarnowo należy zaliczyć: • emisję ścieków komunalnych; • odprowadzanie ścieków nieoczyszczonych lub niedostatecznie oczyszczonych; • spływ powierzchniowy biogenów z pól i niewłaściwe składowanie nawozów naturalnych. Istotnym źródłem presji na środowisko wodne jest niedostateczna sanitacja obszarów wiejskich. Rozproszenie zabudowy mieszkaniowej na obszarach wiejskich Gminy Stare Czarnowo sprawia, że budowa kanalizacji sanitarnej jest ekonomicznie nieuzasadniona. W takiej sytuacji, mieszkańcy obszarów nieskanalizowanych korzystają ze zbiorników bezodpływowych (szamba), opróżnianych przez wyspecjalizowane firmy. Korzystanie z nieszczelnego szamba grozi skażeniem bakteriologicznym gleby oraz wody wokół posesji, a zanieczyszczenia chemiczne są wchłaniane przez rośliny, w tym warzywa i zboża. Szkodliwe związki chemiczne rozprzestrzeniają się także na większe odległości, skażając wody podziemne.

WESTMOR CONSULTING 81 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

Kolejnym zagrożeniem czystości wód w gminach wiejskich są spływy powierzchniowe zanieczyszczeń, obciążone głównie związkami biogennymi (azotem i fosforem) pochodzenia rolniczego. Zjawisko to jest potęgowane przez niewłaściwe przechowywanie i stosowanie nawozów mineralnych i organicznych, nadmierne stosowanie chemicznych środków ochrony roślin oraz niewłaściwe wykonywanie zabiegów agrotechnicznych. W przypadku nadmiernego, długotrwałego spływu składników biogennych do wód, dochodzi do ich przeżyźnienia. Proces ten, zwany eutrofizacją prowadzi do szeregu konsekwencji tj. zakwity (gwałtowny rozwój makrofitów i toksycznego fitoplanktonu – glony, sinice), zakwaszenie wód, pogłębienie strefy beztlenowej, spadek przezroczystości wody, wymieranie ichtiofauny, znaczne pogorszenie walorów użytkowych, przyrodniczych i rekreacyjnych wód. W efekcie, zbiornik wodny ulega postępującej degradacji, która może doprowadzić do jego całkowitego zaniku na skutek zarastania. Eutrofizacja stanowi obecnie ogromne zagrożenie dla wszystkich wód powierzchniowych na terenie Polski ze względu na nadużywanie nawozów i środków ochrony roślin, które dostają się do wód na skutek spływu powierzchniowego. Rolnictwo zanieczyszcza wodę poprzez niewykorzystane składniki środków ochrony roślin, czy nawozów, nieodpowiednie miejsca składowania i przechowywania odchodów zwierzęcych (stałych i płynnych), które znajdują się w pobliżu obór, chlewików, czy kurników. Powodem zanieczyszczeń wód są także wybiegi dla zwierząt i drobiu oraz miejsca spływu wód z terenu zagród, jak również miejsca składowania kiszonki. Wszystko to może powodować, że jakość wód powierzchniowych i podziemnych nie będzie odpowiadać wymaganym standardom. Na czystość wód powierzchniowych ma również sposób użytkowania melioracji wodnych szczegółowych. Celem melioracji jest regulacja stosunków wodnych w celu polepszenia zdolności produkcyjnej gleby, ułatwienia jej uprawy oraz ochrona użytków rolnych przed powodziami. W sytuacji kiedy surowe ścieki (bytowo-gospodarcze, rolnicze) są odprowadzane bezpośrednio do rowów melioracyjnych, mogą przedostawać się one wód powierzchniowych oraz gruntowych i znacznie pogarszać ich jakość. Na terenie Gminy stan urządzeń melioracyjnych jest niedostateczny.

ZAGROŻENIE POWODZIOWE Według Map zagrożenia powodziowego i map ryzyka powodziowego, dostępnych na stronie internetowej Informatycznego Systemu Osłony Kraju, w pobliżu Gminy Stare Czarnowo występują obszary narażone na niebezpieczeństwo wystąpienia powodzi. Tereny te zlokalizowane są w sąsiedztwie rzeki Odry. Na terenie samej Gminy Stare Czarnowo nie występują jednak obszary narażone na niebezpieczeństwo powodzi.

WESTMOR CONSULTING 82 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

Rysunek 11. Mapa obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi – Gmina Stare Czarnowo i okolice

Źródło: http://mapy.isok.gov.pl/imap/; Wstępna ocena ryzyka powodziowego

WESTMOR CONSULTING 83 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

JAKOŚĆ WÓD POWIERZCHNIOWYCH Program monitoringu jakości wód powierzchniowych na terenie województwa zachodniopomorskiego prowadzi WIOŚ w Szczecinie. Na terenie Gminy Stare Czarnowo znajdują się 3 JCWP rzeczne: JCWP Krzekna od źródeł do jez. Będgoszcz, Płonia na jez. Miedwie z Miedwinką i dopł. Z Bielkowa oraz JCWP Płonia od wypływu z Jez. Żelewo do Dopływu z Buczynowych Wąwozów. Na podstawie oceny wpływu znaczących oddziaływań na stan wszystkie 3 JCWP zaklasyfikowane zostały jako zagrożone niespełnieniem określonych dla nich celów środowiskowych.

Tabela 19. Zestawienie jednolitych części wód powierzchniowych badanych na terenie Gminy Stare Czarnowo przez WIOŚ w Szczecinie

Lp. Nazwa jednolitej części wody Nazwa punktu reprezentatywnego Rok badań Płonia na jez. Miedwie z Miedwinką i 1. Płonia – poniżej jeziora Miedwie 2016 dopł. z Bielkowa Płonia od wypływu z jez. Żelewo do 2. Płonia – w m. Kłobacz 2016 Dopływu z Buczynowych Wąwozów 3. Krzekna od źródeł do jez. Będgoszcz Krzekna – ujście do jez. Będgoszcz 2016 Źródło: Dane z WIOŚ w Szczecinie

Zgodnie z Programem Państwowego Monitoringu Środowiska Województwa Zachodniopomorskiego na lata 2016-2020 w 2016 r. WIOŚ w Szczecinie przeprowadził badania dla wszystkich ww. JCWP, znajdujących się na terenie Gminy Stare Czarnowo. Badania zostały wykonane w zakresie monitoringu operacyjnego i monitoringu obszarów chronionych (przeznaczonych do ochrony siedlisk lub gatunków oraz położonych na obszarach zagrożonych eutrofizacją ze źródeł komunalnych). Badane były elementy biologiczne i fizykochemiczne.

Ocena jednolitych części wód została wykonana na podstawie rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2016 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych (Dz. U. z 2016 r. poz. 1187) oraz wytycznych Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska. Badania monitoringu wód powierzchniowych prowadzone są co trzy lata. Poniżej przedstawiono wyniki badań jednolitych części wód rzek na terenie Gminy Stare Czarnowo.

WESTMOR CONSULTING 84 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

Tabela 20. Wyniki oceny jednolitych części wód powierzchniowych badanych na terenie Gminy Stare Czarnowo w przez WIOŚ w Szczecinie w 2016 r.

Kod ppk PL02S0101 0476 PL02S0I01 0486 PL02S0I01 0487

Krzekna - ujście do Płonią - poniżej Płonią - w m. Nazwa ppk jez. Będgoszcz jeziora Miedwie Kolbacz PLRW Kodjcwp PLRW60002319766729 PLRW600025197679 6000201976919 Płonią od wypływu Płonią na jez. z Jez. Żelewo do Krzekna od źródeł do Miedwie z Nazwa jcwp Dopływu z jez. Będgoszcz Miedwinką i dopl. z Buczynowych Bielkowa Wąwmzów Typ abiotyczny jcwp 23 25 20

Status ¡cwp sew/szew SCW/SZCW NAT

MO TAK TAK TAK

Rodzaj monitoringu MOna TAK TAK

MOEU TAK

wartość 0,66 indeksu* Fitoplankton Klasa 2

wartość Chlorofil a 10,8 7,5 19,6 indeksu*

wartość 0,429 0,518 0,649 Makrobezkręgowce indeksu* bentosowe Klasa 4 3 3

Klasa elementów Klasa 4 3 3 biologicznych wartość 1 1 1,13 Obserwacje indeksu* hydromorfologiczne Klasa 1 1 1

stężenie 14 15 16 Temperatura wody średnie* klasa 1 1 1

stężenie 7 10,6 10 średnie* Tlen rozpuszczony klasa 2 1 1

stężenie 2,6 2,4 3,3 średnie* BZT5 klasa 1 1 2

stężenie Ogólny węgiel organiczny 12,7 9,6 11,2 średnie*

WESTMOR CONSULTING 85 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

klasa 1 1 2

wartość 675 517 534 średnia* Przewodność w 20 °C klasa >2 2 >2

stężenie 482 373 38S średnie* Substancje rozpuszczone klasa - - >2

wartość 351 240 241 średnia* klasa >2 2 2 Twardość ogólna rok 2016 2016 2016

wartość 7,57-8,1 8,1 -8,7 8-8,6 średnia* Odczyn pH klasa 1 >2 >2

stężenie 0,13 0,03 0,094 średnie* Azot amonowy1 klasa 1 1 1

stężenie 1,4 1,1 1,4 średnie* Azot Kjcldahla klasa 2 2 >2

stężenie 0,6 0,06 0,1 średnie* Azot azotanowy' klasa 1 1 1

stężenie 0,01 0,001 0,003 średnie* Azot azotynowy klasa 1 1 1

stężenie 1,9 1,1 1,5 średnie* /\zot ogólny klasa 1 1 1

stężenie 0,025 0,008 0,013 średnie* Fosfor fosforanowy (V) klasa 1 1 1

stężenie 0,09 0,05 0,07 Fosfor ogólny średnie* klasa 1 1 1

Klasa elementów fizykochemicznych {grupa 3.1 - Klasa >2 >2 >2 3.5)

WESTMOR CONSULTING 86 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

Rok najstarszych 2016 2016 2016 badań

Klasyfikacja stanu / potencjału Rok 2016 2016 2016 ekologicznego Klasa 4 3 3

Stan / Słaby potencjał umiarkowany potencjał umiarkowany stan potencjał ekologiczny ekologiczny ekologiczny ekologiczny

Rok najstarszych 2016 2016 2016 badań Rok Ocena stanu jcwp najnowszych 2016 2016 2016 badań

Ocena Zły stan wód Zły stan wód Zły stan wód

Ocena spełnienia wymagań dla obszarów NIE NIE NIE chronionych

Źródło: Dane WIOŚ w Szczecinie

Objaśnienia:

*- w przypadku wskaźników podlegających klasyfikacji wyniki zaokrąglany jest do dokładności z jaką podana jest norma środowiskowa MO – monitoring operacyjny; MOna – monitoring obszarów chronionych przeznaczonych do ochrony siedlisk lub gatunków; MOEU – monitoring obszarów chronionych wrażliwych na eutrofizację wywołaną zanieczyszczeniami pochodzącymi ze źródeł komunalnych.

Kolejna tabela przedstawiania natomiast ocenę stanu JCWP.

WESTMOR CONSULTING 87 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

Tabela 21. Wyniki badań jednolitych części wód powierzchniowych badanych na terenie Gminy Stare Czarnowo przez WIOŚ w Szczecinie w 2016 roku

- -

-

PQ¡/1)

/l) -

3

P

/l) 3

Data

Nazwa jcwp Kod jcwp Nazwa ppk Kod ppk 4

poboru rzek O2/l NO (mg/1) NH CaCOj/l) NO3/l) Odczyn ph bentosowe Obserwacje Fitoplankton OWO (mg C/l) BZT5 (mg O (mg BZT5 Temperatura (°C) Chlorofil „a” (pg/l) Makrobezkręgowce hydromorfologiczne Azot ogólny (mg N/l) Twardość ogólna (mg Fosfor ogólny (mg P/l) Tlen rozpuszczony (mg Azot amonowy (mg N Azot Kjcldahla (mg N/l) Azot azotanowyAzot (mg N Fosforany (mg Azot azotynowyAzot (mg N Substancje rozpuszczone Przewodność w 20°C (uS/cm) Krzekna od źródeł do PLRW60002319766729 Krzekna - ujście do jez. PL02S0101JM7 02.03.20 0,1 6,3 3,9 12 1,7 12,6 728 588 389 7,7 0,14 1,3 2,4 0,01 3,7 0,062 0,06 jez Bydgoszcz Będgoszcz 6 16 3 Krzekna od źródeł do PLRW60002319766729 Krzekna - ujście do jez. PL02S010!_047 06.04.20 0,1 18,1 12, 9,03 2,8 13,6 693 500 367 8 0,09 1,4 0,81 0,01 2,3 0,013 0,11 jez. Bydgoszcz Będgoszcz 6 16 2 3 Krzekna od źródeł do PLRW60002319766729 Krzekna - ujście do jez. PL02S0101_04 04.05.20 0,1 41,4 14, 10,6 3,9 13 625 428 345 8,1 0,06 1,5 0,14 0,00 1,6 < 0,09 jez. Bydgoszcz Będgoszcz 76 16 1 7 0,0045 Krzekna od źródeł do Krzekna - ujście do jez. PL02S0101_04 06.06.20 18, 0,02 PLRW60002319766729 0,1 5 3,24 3,4 10 635 426 334 7,7 0,27 1,2 0,11 1,3 0,016 0,1 jez. Bydgoszcz Będgoszcz 76 16 6 6

Krzekna od źródeł do Krzekna - ujście do jez. PL02S0101_04 10.06.20 PLRW60002319766729 0,1 0,429 jez. Bydgoszcz Będgoszcz 76 16 Krzekna od źródeł do Krzekna - ujście do jez PL02S0101047 04.07.20 16, 0,01 PLRW60002319766729 0,1 3,3 i 5,4 2,3 13,8 664 480 327 7,6 0,14 1,6 0,15 1,8 0,016 0,1 jez. Bydgoszcz Będgoszcz 6 16 8 2

Krzekna od źródeł do Krzekna - ujście do jez. PL02S0101_04 01.08.20 18, 0,01 PLRW60002319766729 0,1 2,6 4,73 2,3 11 673 498 339 7,6 0,14 1,1 0,21 1,3 0,033 0,08 jez. Bydgoszcz Będgoszcz 76 16 4 3 Krzekna od źródeł do PLRW60002319766729 Krzekna - ujście do jez. PL02S0101_04 05.09.20 0,1 7,4 16, 4,68 1,8 15,2 677 492 354 7,6 0,09 1,5 0,19 0,00 1,7 0,042 0,12 jez. Bydgoszcz Będgoszcz 76 16 5 9 Krzekna od źródeł do PLRW60002319766729 Krzekna - ujście do jez. PL02S0101_04 05.10.20 0,1 2,3 10, 6,37 2,4 12,5 705 446 356 7,57 0,13 1,2 0,5 0,01 1,7 0,016 0,06 jez. Bydgoszcz Będgoszcz 76 16 6 7 Płonią najeż. Miedwie z PLRW600025197679 Płonią - poniżej jeziora PL02S0101_04 02.03201 24, 0,75 8,3 2,9 14,02 3,1 9,3 545 398 257 8,5 0,01 0,8 0,2 0,00 1 0,010 0,06 Miedwinką i dopl. z Miedwie 86 6 0 9 1 2 Bielkowa Płonią najeż. Miedwie z PLRW600025197679 Płonią - poniżej jeziora PL02S0101_04 06.04.20 24, 0,74 16,9 8,4 14,4] 2,3 10,1 523 348 251 8,5 0,02 1 0,1 0,00 1,1 0,010 0,05 Miedwinką i dopł. z Miedwie 86 16 0 6 2 Bielkowa Płonią najeż. Miedwie z PLRW600025197679 Płonią - poniżej jeziora PL02S0101_04 04.05.20 24, 0,70 12,3 10, 12,13 2,4 10 529 356 254 8,3 0,01 0,9 <0,03 0,00 0,94 < 0,05 Miedwinką i dopł. z Miedwie 86 16 0 6 1 4 1 0,0045 Bielkowa Płonią najeż. Płonią - poniżej jeziora PL02S0101_04 03.06.20 24, Miedwie z PLRW600025197679 0,518 Miedwinką i dopł. z Miedwie 86 16 0 Bielkowa

WESTMOR CONSULTING 88 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

- -

-

PQ¡/1)

/l) -

3

P

/l) 3

Data

Nazwa jcwp Kod jcwp Nazwa ppk Kod ppk 4

poboru rzek O2/l NO (mg/1) NH CaCOj/l) NO3/l) Odczyn ph bentosowe Obserwacje Fitoplankton OWO (mg C/l) BZT5 (mg O (mg BZT5 Temperatura (°C) Chlorofil „a” (pg/l) Makrobezkręgowce hydromorfologiczne Azot ogólny (mg N/l) Twardość ogólna (mg Fosfor ogólny (mg P/l) Tlen rozpuszczony (mg Azot amonowy (mg N Azot Kjcldahla (mg N/l) Azot azotanowyAzot (mg N Fosforany (mg Azot azotynowyAzot (mg N Substancje rozpuszczone Przewodność w 20°C (uS/cm) Płonią najeż. Miedwie z PLRW600025197679 Płonią - poniżej jeziora PL02S0101J34 06 24, 0,65 2,2 20, 8,71 2,2 9,8 524 371 243 8,7 0,09 1,4 <0,03 < 1,4 < 0,05 Miedwinką i dopł. z Miedwie 86 06.2016 0 1 9 0,001 0,0045 Bielkowa Płonią na jez. Miedwie z Płonią - poniżej jeziora PL02S0101048 04.07201 24, 0,70 19, 0,00 < PLRW600025197679 3,9 8,26 3,3 9,4 511 368 242 8,2 0,03 1,2 0,04 1,2 0,04 Miedwinką i dopl. z Miedwie 6 6 0 3 7 1 0,0045 Bielkowa Płonią najeż. Miedwie z PLRW600025197679 Płonią - poniżej jeziora PL02S0101 01.08201 24, 0,54 2,3 21, 9,42 2,5 9,2 498 418 217 8,4 0,02 1,1 0,03 0,00 1,1 0,010 0,04 Miedwinką i dopł. z Miedwie 0486 6 0 4 4 1 Bielkowa Płonią najeż. Miedwie z PLRW600025197679 Płonią - poniżej jeziora PL02S0101_04 05.09.20 24, 0,55 6,6 i 21, 8,99 2,2 9,2 496 366 228 8,24 0,04 0,9 <0,03 0,00 0,9 0,020 0,04 Miedwinką i dopł. z Miedwie 86 16 0 9 9 2 Bielkowa Płonią najeż. Miedwie z Płonią - poniżej jeziora PL02S0101_04 05.10.20 24, 0,53 14, 0,00 PLRW600025197679 7,2 8,92 1,4 9,7 506 356 224 8.1 0,03 1,2 0,04 1,2 0,010 0,04 Miedwinką i dopł. z Miedwie 86 16 0 7 3 2 Bielkowa Płonią od wypływu z Jez. Że lewo do 02.03.20 19, 0,00 Dopływu z PLRW6000201976919 Płonią - w m. Kolbacz PL02S0I010487 16 7 20,3 3,4 15,23 2 10,5 577 383 256 8,6 0,04 0,8 0,17 3 0,97 0,029 0,06 Buczvnowvch Wąwozów Płonią od wypływu z Jez. Żelewo do PL02S0101 06.04201 19, 10, 0,00 Dopływu z PLRW6000201976919 Płonią - w m. Kołbacz 0487 6 7 14,1 5 14,35 3,5 11,3 553 393 258 8,5 0,06 1,4 0,03 2 1,4 0,010 0,05 Buczvnowvch Wąwozów Płonią od wypływu z Jez. Żelewo do PL02S0101048 04.05.20 19, 13, 0,00 < Dopływu z PLRW6000201976919 Płonią - w m. Kolbacz 7 16 7 11 4 10,81 2,9 11,4 543 354 255 8 0,02 1,4 0,03 1 1,4 0,0045 0,06 Buczvnowvch Wąwozów Płonią od wypływu z Jez. Żelewo do PL02S0101J34 06.06.20 19, 23, 0,00 < Dopływu z PLRW6000201976919 Płonią - w m. Kolbacz 87 16 7 9,1 3 6,47 3,4 9,8 544 382 247 8 0,1 1,5 0,03 2 1,5 0,0045 0,08 Buczvnowvch Wąwozów Płonią od wypływu z Jez. Żelewo do PL02S0101_04 23.06.20 19, Dopływu z PLRW6000201976919 Płonią - w m. Kołbacz 87 16 7 0,649 Buczvnowvch Wąwozów

WESTMOR CONSULTING 89 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

- -

-

PQ¡/1)

/l) -

3

P

/l) 3

Data

Nazwa jcwp Kod jcwp Nazwa ppk Kod ppk 4

poboru rzek O2/l NO (mg/1) NH CaCOj/l) NO3/l) Odczyn ph bentosowe Obserwacje Fitoplankton OWO (mg C/l) BZT5 (mg O (mg BZT5 Temperatura (°C) Chlorofil „a” (pg/l) Makrobezkręgowce hydromorfologiczne Azot ogólny (mg N/l) Twardość ogólna (mg Fosfor ogólny (mg P/l) Tlen rozpuszczony (mg Azot amonowy (mg N Azot Kjcldahla (mg N/l) Azot azotanowyAzot (mg N Fosforany (mg Azot azotynowyAzot (mg N Substancje rozpuszczone Przewodność w 20°C (uS/cm) Płonią od wypływu z Jez. Żelewo do PL02S0101_04 04.07.20 19, 21, 0,00 < Dopływu z PLRW6000201976919 Płonią - w m. Kolbacz 87 16 7 16,6 3 7,3 4,2 11,5 537 398 240 8 0,05 1,5 0,11 2 1,6 0,0045 0,07 Buczvnowvch Wąwozów Płonią od wypływu z Jez. Żelewo do PL02S0101048 01.08.20 19, 22, 0,00 Dopływu z PLRW6000201976919 Płonią - w m. Kolbacz 7 16 7 31 6 8,24 3,7 11,3 506 437 220 8,3 0,39 1.4 0,21 4 1,6 0,036 0,07 Buczynowych Wąwozów Płonią od wypływu z Jez. Żelewo do PL02S0101048 05.09.20 19, 1,1 19, 0,00 < Dopływu z PLRW6000201976919 Płonią - w m. Kolbacz 7 16 7 27,8 3 9 7,9 4,2 13 502 388 226 8,2 0,06 1,8 0,05 5 1,8 0,0045 0,07 Buczvnowvch Wąwozów Płonią od wypływu z Jez. Żelewo do PL02S0101_04 05 19, 13, 0,00 Dopływu z PLRW6000201976919 Płonią - w m. Kołbacz 87 10.2016 7 26,8 5 9,3 2,4 10,9 513 368 229 8,01 0,03 1,4 <0,03 2 1,4 0,016 0,06 Buczynowych Wąwozów Źródło: Dane WIOŚ w Szczecinie

WESTMOR CONSULTING 90 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

Rzeka Krzekna od źródeł do jez. Będgoszcz jest silnie zmienioną jednolitą częścią wód. Punktem reprezentatywnym dla oceny tej JCWP był punkt zlokalizowany na zamknięciu JCWP przed ujściem do jeziora Będgoszcz. W 2016 roku realizowano program monitoringu operacyjnego i monitoringu obszarów chronionych położonych na obszarach zagrożonych eutrofizacja ze źródeł komunalnych. W tym czasie badane były elementy biologiczne i fizykochemiczne. Potencjał ekologiczny tej JCWP oceniono jako słaby. Standardów określonych dla dobrego stanu wód nie spełniały elementy biologiczne (makrobezkręgowce bentosowe) oraz elementy fizykochemiczne (przewodność oraz twardość ogólna). Z uwagi na umiarkowany potencjał ekologiczny stanu ww. JCWP oceniono jako zły.

Źródło: Dane udostępnione przez WIOŚ w Szczecinie Rzeka Płonia na jez. Miedwie z Miedwinką i dopł. z Bielkowa Będgoszcz jest również silnie zmienioną jednolitą częścią wód. Oceniana jest na podstawie danych z punktu pomiarowo – kontrolnego Płonia – poniżej jeziora Miedwie, który zlokalizowany jest w sąsiedztwie JCWP – Płonia od Jez. Miedwie do wpływu z Jez. Żelewo. W 2016 r. realizowany program monitoringu operacyjnego oraz obszarów chronionych sieci Natura 2000, badał elementy biologiczne i fizykochemiczne rzeki. Potencjał JCWP oceniono jako umiarkowany. Z uwagi na umiarkowany potencjał ekologiczny stan ww. JCWP oceniono jako zły. Standardów określonych dla dobrego stanu wód nie spełniły elementy biologiczne (makrobezkręgowce bentosowe) oraz elementy fizykochemiczne (odczyn pH).

Źródło: Dane udostępnione przez WIOŚ w Szczecinie Rzeka Płonia od wypływu z Jez. Żelewo do Dopływu z Buczynowych Wąwozów jest to naturalna jednolita część wód. Punktem reprezentatywnym dla oceny JCWP jest punkt zlokalizowany w miejscowości Kołbacz. W 2016 roku wykonano badania JCWP w zakresie monitoringu operacyjnego oraz obszarów chronionych sieci Natura 2000, gdzie badane były elementy biologiczne i fizykochemiczne. Stan ekologiczny JCWP oceniono jako umiarkowany. Standardów określonych dla dobrego stanu wód nie spełniały elementy biologiczne (makrobezkręgowce bentosowe) oraz elementy fizykochemiczne (przewodność, substancje rozpuszczone oraz odczyn pH). Z uwagi na umiarkowany stan ekologiczny stan JCWP oceniono jako zły.

Źródło: Dane udostępnione przez WIOŚ w Szczecinie Ostatnie badania monitoringowe wód jezior na terenie Gminy Stare Czarnowo zostały przeprowadzone przez WIOŚ w Szczecinie w 2014 roku i dotyczyły Jeziora Będgoszcz. Jezioro to ma powierzchnie 264,3 ha i głębokość maksymalną do 13 m. Położone jest na terenie dwóch Gmin: Stare Czarnowo (powiat gryfiński) oraz Pyrzyce (powiat pyrzycki). Główne dopływy jeziora to rzeka Krzekna i Kanał Nieborowski. W 2014 prowadzono na ww. akwenie badania stanu ekologicznego oraz stanu chemicznego. Ocena wyników monitoringu

WESTMOR CONSULTING 91 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024 diagnostycznego, została wykonana w oparciu o rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2016 roku w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych (Dz. U. z 2016 r., poz. 1187).

Źródło: Dane udostępnione przez WIOŚ w Szczecinie Wyniki badań jeziora Będgoszcz przedstawiono w poniższych tabelach.

Tabela 22. Wyniki badań biologicznych i fizyko – chemicznych wykonanych przez WIOŚ w Szczecinie w 2014 roku.

2014- 2014- 2014- 2014- data wartość 03-24 06-25 08-20 10-09 Lp. wskaźniki stan. stan. stan. stan. miejsce średnia max min 01 01 01 01

Przezroczystość 1 /widzialność krążka m 1,8 1,2 0.6 1,0 1,2 1,8 0,6 Sccchiego/

Przewodność elektrolit, 2 gS/cm 693 629 568 566 614 693 566 wł.

3 Odczyn pH - 8,3 7,7 8,6 8,0 8,2 8,6 7,7

4 Barwa mg Pt/1 25 25 25 25 25 25 25

5 Azot anionowy mg N/l 0,04 0,01 0,02 0,06 0,03 0,06 0,01

6 Azot azotanowy mgN/1 0,63 0,07 <0,03 <0,03 0,18 0,63 0,02

7 Azot azotynowy mg N/l 0,005 0,003 0,002 0,001 0,003 0,005 0,001

8 Azot KJ mgN/1 1,00 1,10 1,70 1,60 1,35 1,70 1,00

9 Azot ogólny mg N/l 1,64 1,17 1,72 1,62 1,54 1,72 1,17

10 Fosforany mgP/1 0,010 0,006 0,008 0,020 0,011 0,020 0,006

11 Fosfor ogólny mg P/l 0,040 0,060 0,100 0,110 0,078 0,1 0,0

12 Chlorofil "a" mg/tti'1 17,0 27,9 88,4 50,6 46,0 88,4 17,0

13 Feofityna mg/mJ 5,0 9,0 19,0 8,7 10,4 19,0 5,0

14 Biomasa fitoplanktonu mg/1 3,440 2,106 24,955 14,446 11,237 24,955 2,106

15 Biomasa sinic mg/1 0,000 0,000 6,794 10,854 4,412 10,854 0,000 Liczebność ogólna 16 os./ml 5 197 2 364 16 348 9 972 8 470 16 348 2 364 fitoplanktonu 17 Krzemionka mg /I 6,1 5,6 7,3 9,3 7,1 9,3 5,6

18 Wapń mg/1 118 103 85 82 97 118 82

19 Twardość ogólna mg CaCOj/l 337 330 272 286 306 337 272

WESTMOR CONSULTING 92 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

2014- 2014- 2014- 2014- data wartość 03-24 06-25 08-20 10-09 Lp. wskaźniki stan. stan. stan. stan. miejsce średnia max min 01 01 01 01

20 Zasadowość ogólna mg CaCO,/l 274 232 192 191 222 274 191

21 Indeks fitoplanktonowy FMPL 3,707

22 Indeks makrofitowy ESMI 0,247

Indeks fitobentosu 23 IOJ 0,716 okrzemkowego

24 Aldehyd mrówkowy mg/1 <0.015 <0.015 <0.015 <0.015 n.w.

0,00 25 Arsen mg /I <0,001 <0,001 0,002 0,002 0,001 0,002 1

26 Bar mg/1 0,045 0,051 0,049 0,048 0,048 0,051 0,04 5 27 Bor mg /I <0,100 <0,100 <0,100 <0,100 n.w.

28 Chrom mg/1 <0,001 <0,001 <0,001 <0,001 n.w. sześciowartościowy Chrom ogólny metodą 29 mg /I <0,001 <0,001 <0,001 <0,001 n.w. AAS

30 Cynk mg /I 0,005 <0,005 <0,005 <0,005 0,003 0,005 0,003

31 Miedź rozpuszczona mg/1 0,002 0,001 0,003 <0,001 0,002 0,003 0,00 1

32 Indeks fenolowy mg/1 0,0012 0,0012 0,0008 0,0013 0,0011 0,0013 0,0008

Węglowodory - indeks 33 mg/1 0,05 <0.05 <0.05 <0.05 0,03 0,05 0,03 olejowy 0,00 34 Glin mg/1 <0.005 <0.005 0,030 0,015 0,013 0,030 3

35 Cyjanki wolne mg /I <0,003 <0,003 <0,003 <0,003 n.w.

36 Molibden mg/1 <0,010 <0,010 <0,010 <0,010 n.w.

37 Selen mg/1 <0,002 <0,002 <0,002 <0,002 n.w.

38 Srebro mg/1 <0,001 <0,001 <0,001 <0,001 n.w.

39 Tal mg/1 <0.0005 <0.0005 <0.0005 <0.0005 n.w.

40 Tytan mg /I <0,010 <0,010 <0,010 <0,010 n.w.

WESTMOR CONSULTING 93 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

2014- 2014- 2014- 2014- data wartość 03-24 06-25 08-20 10-09 Lp. wskaźniki stan. stan. stan. stan. miejsce średnia max min 01 01 01 01

41 Wanad mg/1 <0,010 <0,010 <0,010 <0,010 n.w.

42 Antymon mg/1 <0.0005 <0.0005 <0.0005 <0.0005 n.w.

43 Fluorki mg/1 0,274 0,276 0,278 0,255 0,271 | 0,2781 0,255

44 Beryl mg/1 <0,0002 <0,0002 <0,0002 <0,0002 n.w.

45 Kobalt mg/1 <0,010 <0,010 <0,010 <0,010 n.w.

46 Cyna mg/1 <0,001 <0,001 <0,001 <0,001 n.w.

Źródło: Dane udostępnione przez WIOŚ w Szczecinie

WESTMOR CONSULTING 94 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

Tabela 23. Profile termiczno-tlenowe wód jeziora Będgoszcz wykonane przez WIOŚ w Szczecinie w 2014 roku

data 2014-03-24 data 2014-06-25 data 2014-08-20 data 2014-10-09 stanowisko 01 stanowisko 01 stanowisko 01 stanowisko 01

G G Ip. 42 1 42 js

+-> tlenem tlenem 4-> tlenem tlenem nasycenie nasycenie nasycenie nasycenie głębokość głębokość głębokość głębokość temperatura temperatura temperatura temperatura

[m] [°c; [mg/l] [%] [m] [°c] [mg/l] [%] [m] [°c] [mg/l] [%] [m] [°c] [mg/l] [%]

1 0,2 7,5 12,7 106,8 0,2 17,9 13,2 138,8 0,2 19,0 11,4 121,6 0,2 15,0 8,4 82,6

o 2 1 7,5 12,4 104,0 1 17,9 yo 137,1 1 19,0 11,4 121,6 1 14,9 8,1 80,4

3 2 7,4 12,4 104,0 2 17,7 12,5 131,2 2 19,0 11,4 121,1 2 14,9 7,9 77,7

4 3 7,4 12,4 103,9 3 17,6 12,1 128,2 3 18,7 10,8 111,0 3 14,9 7,8 77,2

5 4 7,4 12,3 103,3 4 17,5 11,8 123,0 4 18,0 10,8 110,6 4 14,9 7,7 77,0

6 5 7,4 12,2 102,0 5 17,5 11,4 119,4 -*5 17,1 9,3 97,4 5 14,9 7,6 75,8

7 6 7,3 12,2 101,4 6 17,5 11,3 118,4 6 15,0 8,4 89,2 6 14,9 7,6 75,5

8 7 7,3 12,1 101,6 7 17,5 11,2 117,1 7 13,4 7,2 80,0 7 14,9 7,6 75,3

9 8 7,3 11,9 98,9 8 17,4 11,0 114,8 8 11,7 6,5 71,2 8 14,9 7,5 74,9

10 9 7,3 11,5 96,9 9 16,5 4,9 50,6 9 10,2 5,3 59,9 9 14,7 7,4 73,1

11 10 7,2 11,4 94,8 10 14,5 4,3 41,2 10 8,3 4,9 51,0 10 14,4 7,4 72,5

12 11 7,2 11,3 93,8 11 14,3 4,1 40,5 11 6,9 4,7 48,2 11 13,7 6,2 64,7

13 12 7,1 11,3 93,6 - - . _ 12 6,0 3,9 41,1 12 12,3 4,0 57,3

Źródło: Dane udostępnione przez WIOŚ w Szczecinie

WESTMOR CONSULTING 95 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

Poniżej przedstawiono klasyfikację ekologiczną i ocenę stanu JCWP jeziora Będgoszcz. Stan ekologiczny jeziora Będgoszcz w roku 2014 sklasyfikowano jako słaby (IV klasa). Ocenę tę zdeterminował indeks fitoplanktonowy (Tabela 9). Ocena wskaźników fizykochemicznych została określona jako poniżej dobrego z uwagi na obniżoną przezroczystość wód spowodowaną obfitym rozwojem fitoplanktonu. Wysoka przewodność elektrolityczna uwarunkowana była geogenicznie i została wyłączona z oceny. Wskaźniki zanieczyszczeń syntetycznych i niesyntetycznych spełniały wartości graniczne dla II klasy.

Tabela 24. Klasyfikacja ekologiczna jeziora Będgoszcz badanego przez WIOŚ w Szczecinie w 2014 r. – typ abiotyczny 3a

Zakres Indeksy Badany element Ocena badań biologiczne Fitoplankton PMPL =3,71 IV klasa Badania Makrofity ESMI =0,247 III klasa biologiczne Fitobentos IOJ = 0,716 1 klasa OCENA BIOLOGICZNA IV klasa wartości średnie

Widzialność krążka Secchiego 1,2 m

Przewodność elektrolityczna 614 pS/cm

Wskaźniki Wartości średnie wspierające badania Koncentracja azotu ogólnego 1,54 mg N/l lub ekstremalne biologiczne Badania Koncentracja fosforu ogólnego 0,078 mg P/l fizyko chemiczne wartości minimalne

Nasycenie tlenem hypolimnionu 44,7 %

aldehyd mrówkowy, Al, As, Ba, Specyficzne B, Cr, Zn, Ca, indeks fenolowy, zanieczyszczenia stan Wartości średnie indeks olejowy, cyjanki wolne, syntetyczne i Mo, Se, Ag, Tl, Ti, V, Sb, fluorki, dobry niesyntetyczne Be, Co, Sn

OCENA WSKAŹNIKÓW fizykochemicznych poniżej dobrego

STAN EKOLOGICZNY słaby IV klasa

Źródło: Dane udostępnione przez WIOŚ w Szczecinie Dobry stan chemiczny wód stwierdzono na podstawie kompleksowych badań stanu chemicznego przeprowadzonych z częstotliwością 12 razy w roku. Badano występowanie 41 substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego. Żaden z badanych wskaźników nie przekroczył granicznych wartości norm środowiskowych dla substancji priorytetowych i innych substancji zanieczyszczających (według KOM 2006/0129 COD). Z uwagi na słaby stan ekologiczny stan jeziora Będgoszcz oceniono jako zły.

WESTMOR CONSULTING 96 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

Tabela 25. Ocena stanu jeziora Będgoszcz badanego przez WIOŚ w Szczecinie w 2014 roku

Ocena stanu jednolitej części wód Będgoszcz LW 11-41 Stan JCW Stan ekologiczny IV klasa Zły Stan chemiczny dobry

Źródło: Dane udostępnione przez WIOŚ w Szczecinie Na poniższym rysunku przedstawiono graficzne odwzorowanie JCWP na obszarze dorzecza Odry, do którego należą JCW znajdujące się na terenie Gminy Stare Czarnowo.

Rysunek 12. Graficzne odwzorowanie JCWP na obszarze dorzecza Odry

Źródło: Załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 18 października 2016 r. (poz. 1967) Plan gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry Na terenie Gminy Stare Czarnowo znajdują się również następujące JCW, wymienione w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 18 października 2016 r. w sprawie Planu gospodarowania wodami na obszarze Odry (Dz.U. z 2016 r., poz. 1967). PLRW600017197696 Niedźwiedzianka; PLRW600017197692 Dopływ z Buczynowych Wąwozów; PLRWW600169766724 Dopływ spod Dobropola Gryfińskiego; PLRW60001619766722 Dopływ z Jez. Glinno; PLRW60002319769132 Dopływ spod Starego Czarnowa; PLRW6000251976911 Płonia od Jez. Miedwie do wpływu z Jez. Żelewo; PLLW11043 Binowskie; PLLW11044 Glinno (Glinna); PLLW11045 Żelewo (Żelewko).

WESTMOR CONSULTING 97 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

W poniższej tabeli przedstawiono szczegółowe informacje dotyczące występujących na terenie Gminy Stare Czarnowo JCW.

Tabela 26. Charakterystyka Jednolitych części wód powierzchniowych

Ocena ryzyka nieosiągnięcia Termin osiągnięcia celów Ocena Cel Działania zaleca do Kod JCWP Nazwa JCWP Typ JCWP Status celów środowiskowych i stanu środowiskowy wdrożenia środowiskowy uzasadnienie odstępstwa ch 2021 3a Jeziora o wysokiej Dobry stan zagrożenie ocenione jedynie Ograniczenie odpływu zawartości wapnia, Naturalna ekologiczny na podstawie analizy presji; LW11041 Będgoszcz zły zagrożona planowany jest monitoring, biogenów z terenów o dużym wpłynie część wód Dobry stan co pozwoli na precyzyjne rolniczych zlewni, chemiczny stratyfikowane określenie niezbędnych działań w przyszłości 2021 2b Jeziora o Kontrola Dobry stan zagrożenie ocenione jedynie wysokiej użytkowników zawartości wapnia, Naturalna ekologiczny na podstawie analizy presji; LW11043 Binowskie - zagrożona planowany jest monitoring, prywatnych i o małym wpływie część wód Dobry stan co pozwoli na precyzyjne przedsiębiorstw zlewni, chemiczny niestratyfikowanie określenie niezbędnych Monitoring wód działań w przyszłości 2021 2a Jezioro o Kontrola Dobry stan zagrożenie ocenione jedynie wysokiej użytkowników zawartości wapnia, Naturalna ekologiczny na podstawie analizy presji; LW11044 Glinna - zagrożona planowany jest monitoring, prywatnych i o małym wypływie część wód Dobry stan co pozwoli na precyzyjne przedsiębiorstw zlewni, chemiczny stratyfikowane określenie niezbędnych Monitoring wód działań w przyszłości 2027 odstępstwo z powodu 3b Jezioro o konieczności ustanowienia wysokiej Dobry stan obszaru ochronnego jeziora; Kontrola zawartości wapnia, Naturalna ekologiczny użytkowników LW11045 Żelewo zły zagrożona ze względów o dużym wypływie część wód Dobry stan organizacyjnoprawnych, prywatnych i zlewni, przedsiębiorstw chemiczny ekonomicznych i niestratyfikowane społecznych ustanowienie obszaru ochronnego tego jeziora możliwe będzie

WESTMOR CONSULTING 98 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

Ocena ryzyka nieosiągnięcia Termin osiągnięcia celów Ocena Cel Działania zaleca do Kod JCWP Nazwa JCWP Typ JCWP Status celów środowiskowych i stanu środowiskowy wdrożenia środowiskowy uzasadnienie odstępstwa ch dopiero w kolejnym cyklu wodnym 2027 brak możliwości technicznych. W zlewni JCWP występuje presja Działania wynikające rolnicza. W programie z konieczności działań zaplanowano porządkowania wszystkie możliwe działania systemu gospodarki mające na celu ograniczenie ściekowej Dobry stan tej presji tak, aby możliwe Kontrola 16 Potok nizinny ekologiczny było osiągnięcie dobrego Naturalna użytkowników RW60001619389 Omulna lessowy lub zły zagrożona stanu. Z uwagi jednak na część wód Dobry stan prywatnych i gliniasty czas niezbędny dla chemiczny przedsiębiorstw wdrożenia działań, a także okres Monitoring wód niezbędny aby wdrożone Opracowanie działania przyniosły warunków korzystania wymierne efekty, dobry stan z wód zlewni będzie mógł być osiągnięty do roku 2027. 2021 brak możliwości technicznych oraz Działania wynikające dysproporcjonalne koszty. Z z konieczności uwagi na niską porządkowania Dobry stan wiarygodność oceny i systemu gospodarki 16 Potok nizinny RW600016197667 Dopływ z Jez. Naturalna ekologiczny związany z tym brak ściekowej lessowy lub zły zagrożona 22 Glinno część wód możliwości wskazania Kontrola gliniasty Dobry stan chemiczny przyczyn nieosiągnięcia użytkowników dobrego stanu brak jest prywatnych i możliwości zaplanowania przedsiębiorstw racjonalnych działań Monitoring wód naprawczych. Zaplanowanie i wdrożenie jakichkolwiek działań będzie generowało

WESTMOR CONSULTING 99 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

Ocena ryzyka nieosiągnięcia Termin osiągnięcia celów Ocena Cel Działania zaleca do Kod JCWP Nazwa JCWP Typ JCWP Status celów środowiskowych i stanu środowiskowy wdrożenia środowiskowy uzasadnienie odstępstwa ch nieuzasadnione koszty. W związku z tym w JCWP zaplanowano działanie mające na celu rozpoznanie rzeczywistego stanu ekologicznego – przeprowadzenie monitoringu badawczego. W przypadku potwierdzenia złego stanu po 2 latach wprowadzone zostanie działanie mające na celu rozpoznanie jego przyczyn. Takie etapowe postępowanie pozwoli na racjonalne zaplanowanie niezbędnych działań i zapewnienie ich wymaganej skuteczności. 2021 brak możliwości technicznych oraz dysproporcjonalne koszty. Z uwagi na niską Działania wynikające wiarygodność oceny i z konieczności związany z tym brak porządkowania możliwości wskazania Dobry stan systemu Dopływ spod 16 Potok nizinny przyczyn nieosiągnięcia RW600016197667 Naturalna ekologiczny gospodarki ściekowej Dobropola lessowy lub zły zagrożona dobrego stanu brak jest 24 część wód Gryfińskiego gliniasty Dobry stan możliwości zaplanowania Kontrola chemiczny racjonalnych działań użytkowników naprawczych. Zaplanowanie prywatnych i i wdrożenie jakichkolwiek przedsiębiorstw działań będzie generowało monitoring wód nieuzasadnione koszty. W związku z tym w JCWP zaplanowano działanie mające na celu rozpoznanie rzeczywistego stanu

WESTMOR CONSULTING 100 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

Ocena ryzyka nieosiągnięcia Termin osiągnięcia celów Ocena Cel Działania zaleca do Kod JCWP Nazwa JCWP Typ JCWP Status celów środowiskowych i stanu środowiskowy wdrożenia środowiskowy uzasadnienie odstępstwa ch ekologicznego – przeprowadzenie monitoringu badawczego. W przypadku potwierdzenia złego stanu po 2 latach wprowadzone zostanie działanie mające na celu rozpoznanie jego przyczyn. Takie etapowe postępowanie pozwoli na racjonalne zaplanowanie niezbędnych działań i zapewnienie ich wymaganej skuteczności. Działania wynikające Dobry stan z konieczności Dopływ z 17 Potok nizinny Naturalna ekologiczny porządkowania RW600017197692 Buczynowych dobry niezagrożona 2015 piaszczysty część wód systemu gospodarki Wąwozów Dobry stan chemiczny ściekowej

Działania wynikające Dobry stan z konieczności 17 Potok nizinny Naturalna ekologiczny porządkowania RW600017197696 Niedźwiedzianka dobry niezagrożona 2015 piaszczysty część wód Dobry stan systemu gospodarki chemiczny ściekowej

dobry stan 2027 Działania wynikające ekologiczny; brak możliwości z konieczności możliwość Płonia od technicznych. W zlewni Porządkowania migracji wypływu z Jez. JCWP występuje presja systemu organizmów RW600020197691 Żelewo do 20 Rzeka nizinna Naturalna rolnicza. W programie zły zagrożona wodnych na gospodarki ściekowej 9 Dopływu z żwirowa część wód działań zaplanowano odcinku cieku Buczynowych wszystkie możliwe działania istotnego - Płonia Wąwozów mające na celu ograniczenie Ograniczenie odpływu w obrębie tej presji tak, aby możliwe biogenów JCWPDobry stan było osiągnięcie wskaźników z terenów rolniczych chemiczny zgodnych z wartościami dla

WESTMOR CONSULTING 101 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

Ocena ryzyka nieosiągnięcia Termin osiągnięcia celów Ocena Cel Działania zaleca do Kod JCWP Nazwa JCWP Typ JCWP Status celów środowiskowych i stanu środowiskowy wdrożenia środowiskowy uzasadnienie odstępstwa ch dobrego stanu. Z uwagi jednak na czas niezbędny dla wdrożenia działań, a także okres niezbędny aby wdrożone działania przyniosły wymierne efekty, dobry stan będzie mógł być osiągnięty do roku 2027. 2027 brak możliwości Działania wynikające dobry stan technicznych. W zlewni z konieczności ekologiczny; JCWP występuje presja porządkowania możliwość hydromorfologiczna. W Płonia od systemu gospodarki migracji programie działań dopływu z ściekowej Silnie organizmów Buczynowych 20 Rzeka nizinna zaplanowano działania RW600020197699 zmieniona zły zagrożona wodnych na obejmujące opracowanie Wąwozów do żwirowa Zapewnienie ciągłości część wód odcinku cieku programu renaturyzacji ujścia do jez. rzek i potoków przez istotnego - Płonia JCWP. Działanie to ma na Dąbie udrożnienie obiektów w obrębie JCWP celu szczegółowe stanowiących Dobry stan rozpoznanie możliwości przeszkodę dla chemiczny redukcji tej presji tak, aby migracji ryb możliwe było osiągnięcie dobrego stanu 2027 brak możliwości technicznych. W zlewni Dostęp do informacji, JCWP nie zidentyfikowano presji mogącej być Działania wynikające przyczyną z konieczności dobry stan Odra od Odry Silnie Występujących przekroczeń Porządkowani 21 Wielka rzeka ekologiczny; RW6000211971 Zachodniej do zmieniona zły zagrożona wskaźników jakości. systemu gospodarki nizinna Parnicy część wód dobry stan Konieczne jest dokonanie ściekowej chemiczny szczegółowego rozpoznania Realizacja KPOŚK przyczyn w celu Opracowanie prawidłowego zaplanowania warunków korzystania działań naprawczych. z wód zlewni Rozpoznanie przyczyn nieosiągnięcia dobrego

WESTMOR CONSULTING 102 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

Ocena ryzyka nieosiągnięcia Termin osiągnięcia celów Ocena Cel Działania zaleca do Kod JCWP Nazwa JCWP Typ JCWP Status celów środowiskowych i stanu środowiskowy wdrożenia środowiskowy uzasadnienie odstępstwa ch stanu zapewni realizacja działań na poziomie krajowym: utworzenie krajowej bazy danych o Zmianach hydromorfologicznych, przeprowadzenie pogłębionej analizy presji pod kątem zmian hydromorfologicznych, opracowanie dobrych praktyk w zakresie robót hydrotechnicznych i prac utrzymaniowych wraz z ustaleniem zasad ich wdrażania oraz opracowanie krajowego programu renaturalizacji wód powierzchniowych. 2027 brak możliwości technicznych. W zlewni JCWP występuje presja Działania wynikające dobry potencjał przemysłowa. W programie z konieczności ekologiczny; działań zaplanowano porządkowania możliwość działanie obejmujące systemu gospodarki migracji przegląd pozwoleń ściekowej Silnie organizmów Odra od Parnicy 21 Wielka rzeka wodnoprawnych na Realizacja KPOŚK RW6000211999 zmieniona zły zagrożona do ujścia nizinna wodnych na wprowadzanie ścieków do Opracowanie część wód odcinku cieku wód lub do ziemii przez warunków korzystania istotnego - Odra użytkowników w zlewni z wód zlewni w obrębie JCWP JCWP z uwagi na Przegląd pozwoleń dobry stan zagrożenie osiągnięcia wodnoprawnych chemiczny celów środowiskowych, zgodnie z art. 136 ust. 3 ustawy - Prawo wodne, mające na celu szczegółowe rozpoznanie i w rezultacie

WESTMOR CONSULTING 103 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

Ocena ryzyka nieosiągnięcia Termin osiągnięcia celów Ocena Cel Działania zaleca do Kod JCWP Nazwa JCWP Typ JCWP Status celów środowiskowych i stanu środowiskowy wdrożenia środowiskowy uzasadnienie odstępstwa ch ograniczenie tej presji tak, aby możliwe było osiągnięcie wskaźników zgodnych z wartościami dla dobrego stanu. Z uwagi jednak na czas niezbędny dla wdrożenia tego działania, następnie konkretnych działań naprawczych, a także okres niezbędny aby wdrożone działania przyniosły wymierne efekty, dobry stan będzie mógł być osiągnięty do roku 2027 23 Potok lub Działania wynikające strumień na dobry potencjał Krzekna od Silnie z konieczności RW600023197667 obszarze będącym ekologiczny; źródeł do jez. zmieniona zły niezagrożona 2015 porządkowania 29 pod wpływem Będgoszcz część wód dobry stan systemu gospodarki procesów chemiczny ściekowej torfotwórczych Działania wynikające 23 Potok lub z konieczności strumień na Dobry stan porządkowania Dopływ spod RW600023197691 obszarze będącym Naturalna ekologiczny, systemu gospodarki Starego dobry zagrożona 2015 32 pod wpływem część wód dobry stan ściekowej Czarnowa procesów chemiczny Ograniczenie odpływu torfotwórczych miogenów z terenów rolniczych

2027 Dostęp do informacji brak możliwości Działania wynikające Płonia na jez. Dobry potencjo technicznych. W zlewni z konieczności Silnie Miedwie z 25 Ciek łączący ekologie kol JCWP występuje presja porządkowania RW600025197679 zmieniona zły zagrożona Miedwinką i dopł. jeziora dobry stan rolnicza. W programie systemu gospodarki część wód z Bielkowa chemiczny działań zaplanowano ściekowej wszystkie możliwe działania Kontrola mające na celu ograniczenie użytkowników tej presji tak, aby możliwe prywatnych i

WESTMOR CONSULTING 104 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

Ocena ryzyka nieosiągnięcia Termin osiągnięcia celów Ocena Cel Działania zaleca do Kod JCWP Nazwa JCWP Typ JCWP Status celów środowiskowych i stanu środowiskowy wdrożenia środowiskowy uzasadnienie odstępstwa ch było osiągnięcie wskaźników przedsiębiorstw zgodnych z wartościami dla Ograniczenie odpływu dobrego stanu. Z uwagi miogenów z terenów jednak na czas niezbędny rolniczych dla wdrożenia działań, a także okres niezbędny aby Realizacja KPOŚK wdrożone działania przyniosły wymierne efekty, dobry stan będzie mógł być osiągnięty do roku 2027. 2021 brak możliwości technicznych oraz dysproporcjonalne koszty. Z uwagi na niską Działania wynikające wiarygodność oceny i z konieczności związany z tym brak porządkowania możliwości wskazania systemu gospodarki przyczyn nieosiągnięcia ściekowej dobry stan dobrego stanu brak jest ekologiczny; Kontrola możliwości zaplanowania możliwość użytkowników racjonalnych działań migracji prywatnych i naprawczych. Zaplanowanie Płonia od Jez. organizmów przedsiębiorstw RW600025197691 Miedwie do 25 Ciek łączący Naturalna i wdrożenie jakichkolwiek zły zagrożona Ograniczenie odpływu 1 wypływu z Jez. jeziora część wód wodnych na działań będzie generowało miogenów z terenów Żelewo odcinku cieku nieuzasadnione koszty. W istotnego - Płonia związku z tym w JCWP rolniczych w obrębie zaplanowano działanie Monitoring wód JCWPdobry stan mające na celu rozpoznanie Zapewnienie ciągłości chemiczny rzeczywistego stanu rzek i potoków przez ekologicznego – udrożnienie obiektów przeprowadzenie stanowiących monitoringu badawczego. W przeszkodę dla przypadku potwierdzenia migracji ryb złego stanu po 2 latach wprowadzone zostanie działanie mające na celu rozpoznanie jego przyczyn. Takie etapowe

WESTMOR CONSULTING 105 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

Ocena ryzyka nieosiągnięcia Termin osiągnięcia celów Ocena Cel Działania zaleca do Kod JCWP Nazwa JCWP Typ JCWP Status celów środowiskowych i stanu środowiskowy wdrożenia środowiskowy uzasadnienie odstępstwa ch postępowanie pozwoli na racjonalne zaplanowanie niezbędnych działań i zapewnienie ich wymaganej skuteczności. Brak możliwości technicznych. Wdrożenie skutecznych i efektywnych działań naprawczych wymaga szczegółowego rozpoznania wpływu zidentyfikowanej presji i możliwości jej redukcji. W bieżącym cyklu planistycznym dokonano rozpoznania potrzeb w zakresie przywrócenia ciągłości morfologicznej w kontekście dobrego stanu ekologicznego JCWP. W programie działań zaplanowano działanie „wariantowa analiza sposobu udrożnienia budowli piętrzących na cieku Płonia wraz ze wskazaniem wariantu do realizacji oraz opracowaniem dokumentacji projektowej” obejmujące szczegółową analizę lokalnych uwarunkowań, mającą na celu dobór optymalnych rozwiązań technicznych. Wdrożenie konkretnych działań naprawczych będzie możliwe dopiero po przeprowadzeniu wyżej wymienionych analiz.

Źródło: Załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 18 października 2016 r. (poz. 1967) Plan gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry

WESTMOR CONSULTING 106 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

WODY PODZIEMNE Zgodnie z definicją zawartą w Ramowej Dyrektywie Wodnej (2000/60/WE (RDW) z dnia 23 października 2000 r., jednolite części wód podziemnych (JCWPd) obejmują wody podziemne, które występują w warstwach wodonośnych o porowatości i przepuszczalności, umożliwiających pobór znaczący w zaopatrzeniu ludności w wodę lub przepływ o natężeniu znaczącym dla kształtowania pożądanego stanu wód powierzchniowych i ekosystemów lądowych. Gmina Stare Czarnowo znajduje się na obszarze JCWPd (jednolita część wód powierzchniowych) o nr 23 i 24 (wg obowiązującego podziału na 172 JCWPd w kraju). Wody te objęte są badaniami w ramach monitoringu diagnostycznego a dodatkowo JCWPd nr 23, która wykazywała słaby stan chemiczny w poprzednich latach badana jest w ramach monitoringu operacyjnego.

Rysunek 13. Lokalizacja Gminy Stare Czarnowo na tle JCWPd nr 23 oraz JCWPd nr 24

Źródło: http://geoportal.kzgw.gov.pl/gptkzgw/

WESTMOR CONSULTING 107 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

Źródło: https://www.pgi.gov.pl/psh/zadania-psh/8913-zadania-psh-jcwpd

BADANIA MONITORINGOWE WÓD PODZIEMNYCH Strategiczne znaczenie gospodarcze wód podziemnych i powszechność presji ograniczająca szybkość regeneracji tych zasobów, wymuszają potrzebę ich stałej kontroli. Jest ona realizowana w ramach monitoringu wód podziemnych, który jako element Państwowego

WESTMOR CONSULTING 108 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

Monitoringu Środowiska dostarcza informacji o stanie chemicznym wód, określa trendy zmian i sygnalizuje zagrożenia. W procedurze przeprowadzania tych działań jednostką bilansowania jest jednolita część wód podziemnych (JCWPd), definiowana jako objętość wód w warstwach wodonośnych, które są lub mogą być źródłem wody do spożycia znaczącym w zaopatrzeniu ludności lub istotnym dla kształtowania pożądanego stanu wód powierzchniowych i ekosystemów lądowych. Celem monitoringu jakości wód podziemnych jest dostarczenie informacji o stanie chemicznym wód, śledzenie jego zmian oraz sygnalizacja zagrożeń, na potrzeby zarządzania zasobami wód podziemnych i oceny skuteczności podejmowanych działań ochronnych związanych z osiągnięciem dobrego stanu ekologicznego, określonego przez Ramową Dyrektywę Wodną (RDW).

Badania wód podziemnych na poziomie regionalnym wykonywane są przez WIOŚ w zlewni rzeki Płoni (JCWPd nr 24), gdzie wyznaczony był obszar szczególnie narażony na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczy (OSN), do których odpływ zanieczyszczeń z tego obszaru należy ograniczyć (od 2017 roku OSN obejmuje teren całego województwa). Na terenie Gminy w miejscowości Stare Czarnowo, znajduje się 1 punkt pomiarowy (PL 9) objęty monitoringiem regionalnym wód podziemnych w byłym OSN w zlewni rzeki Płoni. Badania wód podziemnych dotyczą monitorowania stopnia zanieczyszczenia wód podziemnych związkami azotu.

W 2016 roku monitoring wód podziemnych prowadzony był w oparciu o rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 15 listopada 2011 r. w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód podziemnych (Dz.U. Nr 258, poz. 1550) i rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 21 listopada 2013 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych (Dz.U z dnia 16 grudnia 2013 r. poz. 1558). Badania wód podziemnych na terenie gminy wykonane zostały na poziomie krajowym w ramach monitoringu diagnoz stycznego w 1 punkcie pomiarowym w miejscowości Dobropole Gryfińskie (punkt nr 2529). Na poziomie regionalnym natomiast badania wykonano w punkcie pomiarowym w miejscowości Stare Czarnowo (PL 9). Oceny stanu chemicznego w jednolitych częściach wód (JCWPd) i w poszczególnych punktach badawczych dokonuje się w oparciu o rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 21 grudnia 2015 r. w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu jednolitych części wód podziemnych (Dz. U. z 2016 r. poz. 85), które wyróżnia pięć klas jakości wód: • klasa I – wody bardzo dobrej jakości, • klasa II – wody dobrej jakości, • klasa III – wody zadowalającej jakości,

WESTMOR CONSULTING 109 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

• klasa IV – wody niezadowalającej jakości, • klasa V – wody złej jakości oraz dwa stany chemiczne wód: • stan dobry (klasy I, II i III), • stan słaby (klasy IV i V). Zasada zaliczania wód do odpowiedniej klasy polega na dopuszczeniu przekroczenia wartości granicznych elementów fizykochemicznych, gdy jest ono spowodowane przez naturalne procesy, pod warunkiem, że mieszczą się one w granicach przyjętych dla bezpośrednio niższej klasy jakości. Jako niedopuszczalne przyjęto przekroczenie wartości granicznych oznaczonych w rozporządzeniu indeksem „H” wskaźników nieorganicznych: antymonu, arsenu, azotanów, azotynów, boru, chromu, cyjanków, fluorków, glinu, kadmu, niklu, ołowiu, rtęci, selenu i srebra oraz wskaźników organicznych: adsorbowanych związków chloroorganicznych (AOX), benzo(a)pirenu, benzenu, lotnych węglowodorów aromatycznych (BTX), substancji ropopochodnych, pestycydów, tetrachloroetenu, trichloroetenu i wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA). WIOŚ wykonał także ocenę wyników badań w oparciu o rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie kryteriów wyznaczania wód wrażliwych na zanieczyszczenia związkami azotu ze źródeł rolniczych (Dz.U. Nr 241, poz. 2093) oraz ocenę przydatności wód do spożycia w oparciu o rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 13 listopada 2015 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz.U. z 2015 r. poz. 1989). Zakres i częstotliwość badań wynika z rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 19 lipca 2016 r. w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych (Dz.U. z 2016 r. poz. 1178). Ocena jakości wód podziemnych wykonana przez WIOŚ w Szczecinie PIG- PIB, została przedstawiona poniżej:

WESTMOR CONSULTING 110 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

Tabela 27. Zestawienie punktów pomiarowych i wyniki oceny jakości wód podziemnych badanych na terenie Gminy Stare Czarnowo przez WIOŚ w Szczecinie i PIG-PIB w 2016 r.

Wskaźnik Wskaźnik i fizyczno i fizyczno- Numer Głębokość – Wskaźniki chemiczn Punktu Nr od stropu Typ chemiczc Klasa Stan przekraczając Stężenie Miejscowoś Współrzędn Współrzędn Stratygrafi Zwierciadł a w PIG- Gmina JCWP warstwy ośrodk e w jakośc chemiczn e wartości azotanó ć a X a Y a o wody zakresie PIB/WIO d wodonośn a zakresie i y progowe dla w [mg/l] stężeń V Ś ej [m] stężeń IV wód pitnych klasy klasy jakości jakości

Monitoring krajowy

Stare Dobropole 217068,147 612903,853 czwartorzę 2529 Czarnow 24 7,20 swobodne porowy brak brak II dobry Mn,Fe 0,33 Gryfińskie 0 4 d o

Monitoring regionalny

Stare Stare 218789,639 606791,905 czwartorzę PL9 Czarnow 24 16,00 napięte porowy Brak oceny ze względu na ograniczony zakres pomiarowy <0,44 Czarnowo 5 4 d o

Źródło: Dane udostępnione przez WIOŚ w Szczecinie

Tabela 28. Wyniki badań wód podziemnych wykonanych na terenie Gminy Stare Czarnowo przez WIOŚ w Szczecinie w 2016 roku

Przewodność Azot Numer punktu Tlen Joan Azot Azotany Azot Azotyny Nazwa Data Odczyn elektrolityczna Temperatura amonowy monitoringu rozpuszczony w amonowy azotanowy [mg - azotynowy [mg punktu poboru pH właściwa wody [oC] [mg N- regionalnego wodzie [mg/l] [mg NH4/l] [mg N-NO3/l] NO3/l] [mg N-NO2/l] NO2/l] [μS/cm] NH4/l]

Będgoszcz 2016-06- PL9 8,0 683 10,8 7,78 0,31 0,40 <0,1 <0,44 0,002 0,007 Karczma 17

Będgoszcz 2016-11- PL( 7,6 677 10,8 7,29 0,29 0,37 <0,1 <0,44 0,004 0,013 Karczma 16

Wartość średnia 7,8 680 10,8 7,535 0,30 0,387 <0,1 <0,44 0,003 0,010

Wartość minimalna 7,6 677 10,8 7,29 0,29 0,37 <0,1 <0,44 0,002 0,007

Źródło: Dane udostępnione przez WIOŚ w Szczecinie

WESTMOR CONSULTING 111 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

Ocena JCWPD wykonana przez PIG-PIB dotyczy roku 2012. W punkcie badanym w ramach monitoringu krajowego stwierdzono występowania wód II klasy (wody dobrej jakości) reprezentujących dobry stan chemiczny. W obu badanych punktach nie stwierdzono zanieczyszczeniami wód azotanami (stężenie azotanów powyżej 50 mgNO3/l) i zagrożenia takimi zanieczyszczeniem (stężenie azotanów od 40 do 50 mgNO3/l z tendencją rosnącą). Stężenie azotanów kształtowało się na niskim poziomie, odpowiadając I klasie jakości wód podziemnych.

PODSUMOWANIE

Tabela 29. Analiza SWOT dla obszarów interwencji: Gospodarowanie wodami

Mocne strony Słabe strony • rosnące wykorzystanie przydomowych • niedostateczny stopień oczyszczania oczyszczalni ścieków, ścieków; • monitoring jakości wód powierzchniowych i • Występowanie obszarów szczególnie podziemnych na terenie Gminy, narażony na zanieczyszczenie azotanami (OSN). Szanse Zagrożenia • wzrost świadomości ekologicznej • obniżanie się poziomu wód gruntowych, społeczeństwa, • spływ powierzchniowy biogenów z pól i niewłaściwe składowanie nawozów naturalnych, • umiarkowany potencjał ekologiczny JCW, • zagrożenie czystości wód z uwagi na dominującą działalność rolniczą (bogaty w biogeny spływ powierzchniowy zanieczyszczeń), • zagrożenie suszą, • odprowadzanie do wód powierzchniowych i podziemnych niedostatecznie oczyszczonych ścieków.

Źródło: Opracowanie własne 5.5. Gospodarka wodno-ściekowa

SIEĆ WODOCIĄGOWA Obecność sieci wodociągowej istotnie podnosi jakość życia mieszkańców poprzez zapewnienie ciągłości dostaw wody spełniającej wszelkie normy sanitarne. Wyposażenie obszaru w podstawową infrastrukturę techniczną zwiększa również atrakcyjność osiedleńczą dla potencjalnych mieszkańców oraz inwestorów. Według danych GUS w latach 2012-2017 długość czynnej sieci wodociągowej na terenie Gminy nie zmieniła się i wynosiła 31,9 km. W 2017 roku gospodarstwom domowym dostarczono 126,9 dam3 wody, a zużycie wody w gospodarstwach na jednego mieszkańca wynosiło 33,3 m3.

WESTMOR CONSULTING 112 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

Tabela 30. Sieć wodociągowa na terenie Gminy Stare Czarnowo w latach 2012-2017

Wyszczególnienie j.m 2012 2013 2014 2015 2016 2017 długość czynnej sieci km 31,9 31,9k 31,9 31,9 31,9 31,9 rozdzielczej woda dostarczona gospodarstwom dam3 112,8 97,6k 113,5 139,1 115,8 126,9 domowym ludność korzystająca Osoba 3 575 3 586 3 574 3 558 3 552 - z sieci wodociągowej zużycie wody w gospodarstwach m3 29,2 25,3k 29,3 36,1 30,2 33,3 domowych na wsi na 1 mieszkańca

Źródło: Dane z GUS Kolejna tabela przedstawia zestawienie ujęć wody na terenie Gminy Stare Czarnowo.

Tabela 31. Zestawienie ujęć wody na terenie Gminy Stare Czarnowo

Miejscowości objęte Lokalizacja Właściciel Uwagi wodociągiem Wymagana Binowo Gmina Stare Czarnowo Binowo, Kołowo modernizacja Dobropole Gryfińskie, Wymagana Dobropole Gryfińskie Gmina Stare Czarnowo Glinna modernizacja Żelisławiec Gmina Stare Czarnowo Kartno, Żelisławiec brak Istniejąca stacja jest prowizoryczna i nadaje się do gruntownej Nieznań Gmina Stare Czarnowo Nieznań przebudowy lub likwidacji. Wymagana budowa nowego wodociągu. Instytut Zootechniki w Dębina , Obiekty Dębina brak Kołbaczu Instytutu w Kołbaczu Stare Czarnowo, Żelewo ZWiK Szczecin brak Kołbacz, Żelewo.

Źródło: Gminny Program Gospodarki Wodno -Ściekowej Zgodnie z danymi z GUS z sieci wodociągowej w 2016 r. korzystało 92,7% mieszkańców Gminy Stare Czarnowo.

WESTMOR CONSULTING 113 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

SIEĆ KANALIZACYJNA Sieć wodno-kanalizacyjna jest jednym z podstawowych elementów warunkujących rozwój mieszkalnictwa i przedsiębiorczości na każdym terenie i gwarantuje wysoką jakość życia mieszkańcom. Rozbudowa sieci wodociągowej i rozwiązanie problemu gospodarki ściekowej może zachęcić do osiedlania się, jak również do rozwoju działalności gospodarczej na danym terenie. Rozbudowa infrastruktury technicznej powinna następować stopniowo, a w pierwszej kolejności na obszarze gminy o większych skupiskach mieszkańców, gdzie jest to uzasadnione i opłacalne ekonomicznie. Zgodnie z danymi z GUS w 2017 r. długość czynnej sieci kanalizacji wynosiła 13,5 km, natomiast liczba przyłączy 280 szt. W 2016 r. z sieci korzystało 2 776 osób.

Zgodnie z danymi z GUS z sieci kanalizacyjnej w 2016 r. korzystało 72,5% mieszkańców Gminy Stare Czarnowo. Mieszkańcy nieruchomości, które nie są podłączone do sieci kanalizacyjnej gromadzą nieczystości ciekłe w zbiornikach bezodpływowych (szamba) lub korzystają z przydomowych oczyszczalni ścieków.

OCZYSZCZALNIE ŚCIEKÓW

Gospodarka ściekowa Gminy opiera się na oczyszczalniach ścieków zlokalizowanych w miejscowości Żelisławiec – Kartno (przepustowość oczyszczalni 300 m3/d), Żelewo, (przepustowość oczyszczalni 25 m3/d), Kołbacz przepustowość oczyszczalni 350 m3/d), Dębina (przepustowość oczyszczalni 46 m3/d), Glinna (przepustowość oczyszczalni 25 m3/d), Kołowo (przepustowość oczyszczalni 10 m3/d), i Stare Czarnowo przepustowość oczyszczalni 120 m3/d).

Źródło: Gminny Program Gospodarki Wodno – Ściekowej Gminy Stare Czarnowo Istniejące oczyszczalnie nie są w dostatecznym stanie technicznym oraz nie usuwają skutecznie ścieków ze związków biogennych.

Według danych z GUS na koniec 2016 r. liczba zbiorników bezodpływowych na terenie Gminy Stare Czarnowo wynosiła 64 szt. (w stosunku do 2012 ich ilość nie zmieniła się), natomiast liczba przydomowych oczyszczalni ścieków wynosiła 9 szt.(w stosunku do roku 2012 ich ilość wzrosła o 28,57%.

Tabela 32. Liczba zbiorników bezodpływowych, oczyszczalni przydomowych oraz stacji zlewnych na terenie Gminy Stare Czarnowo w latach 2012-2016

Wyszczególnienie 2012 2013 2014 2015 2016 zbiorniki bezodpływowe 64 64 64 64 64 oczyszczalnie przydomowe 7 8 8 9 9 stacje zlewne 5 5 5 5 5

Źródło: Dane z GUS

WESTMOR CONSULTING 114 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

PODSUMOWANIE

Tabela 33. Analiza SWOT dla obszarów interwencji: Gospodarka wodno-ściekowa

Mocne strony Słabe strony • funkcjonowanie oczyszczalni ścieków, • odprowadzanie ścieków nieoczyszczonych • bieżące inwestycje dotyczące rozbudowy lub niedostatecznie oczyszczonych, infrastruktury wodno-ściekowej, • niedostateczne wyposażenie Gminy w sieć • rozbudowana sieć wodociągowa na terenie kanalizacyjną (72,5% korzystających Gminy, mieszkańców). • rosnące wykorzystanie przydomowych oczyszczalni ścieków. Szanse Zagrożenia • rozbudowa i modernizacja sieci wodno- • niewłaściwe zagospodarowywanie kanalizacyjnej; nieczystości ciekłych przez właścicieli • wyposażenie nieruchomości w przydomowe nieruchomości. oczyszczalnie ścieków,

Źródło: Opracowanie własne 5.6. Zasoby geologiczne i gleby

GLEBY Jakość gleb na terenie gminy w istotny sposób wpływa na jej potencjał. Gleby dobrej jakości oznaczają nie tylko zdrowe i wysokie plony, ale także warunkują prawidłowy rozwój człowieka, gdyż wraz z pożywieniem roślinnym i zwierzęcym dostarczają odpowiedniej ilości wysokokalorycznych składników odżywczych, witamin, substancji mineralnych, niezbędnych do budowy i właściwego funkcjonowania organizmu. Razem z pożywieniem człowiek pobiera składniki korzystne, jak i niekorzystne dla swego rozwoju. Jakość gleb ma wpływ na rozmieszenie upraw rolniczych, ale zależy ona również od odpowiedniej wilgotności, nawożenia mineralno-organicznego, warunków termicznych oraz opadów atmosferycznych.

Na stan gleb na terenie Gminy Stare Czarnowo wpływają głównie czynniki pochodzenia antropogenicznego:

• Intensywne rolnictwo – stosowanie wysoko wydajnych maszyn, technik uprawy i hodowli, nadmierne wykorzystywanie nawozów mineralnych i środków ochrony roślin - co może prowadzić do degradacji chemicznej gleb (przeciążenie nadmierną ilością substancji chemicznych, w tym metalami ciężkimi, co prowadzi do zakwaszenia, zasolenia, alkalizacji, zmian jakościowych i ilościowych w próchnicy) oraz degradacji fizycznej gleb (utrata określonej masy gleby, zmiany struktury gleby, nadmierne zagęszczenie i niekorzystne zmiany stosunków wodnych, erozja spowodowana niewłaściwym użytkowaniem gruntów);

WESTMOR CONSULTING 115 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

• Działalność zakładów produkcyjno-usługowych – przyczyniająca się głównie do degradacji chemicznej gleb, na skutek emisji szkodliwych substancji do atmosfery, odprowadzania ścieków;

• Komunikacja i transport samochodowy – przyczyniający się do zanieczyszczenia gleb położonych w bezpośrednim sąsiedztwie intensywnie użytkowanych szlaków komunikacyjnych (degradacja chemiczna);

Ponadto, negatywny wpływ na jakość gleb wywierają: składowanie odpadów w miejscach do tego nie przeznaczonych, wypalanie traw, palenie odpadów na powierzchni ziemi, odprowadzanie nieoczyszczonych ścieków do środowiska, nieszczelne szamba.

Nasilające się stałe wpływy różnorodnych form działalności rolniczej, usługowej i urbanizacyjnej przyczyniają się do znacznych zmian w naturalnych warunkach glebowych. Zmiany te przejawiają się w postaci szeregu form degradacji pokrywy glebowej i prowadzą do wytworzenia gleb o zmienionym profilu i właściwościach fizykochemicznych. Procesy degradacji gleb związane są przede wszystkim z: • rejonami intensywnej produkcji rolnej i hodowlanej, • intensywnej melioracji gleb, • rejonami budowy nowych osiedli mieszkaniowych, • trasami komunikacyjnymi, • terenami eksploatacji kopalin lub wyrobisk poeksploatacyjnych.

Przekształcenia mechaniczne gleb powodowane są przez zabudowę terenu, utwardzanie i ubicie podłoża, zdjęcie pokrywy glebowej lub jej wymieszanie z elementami obcymi (np. gruzem budowlanym) oraz w wyniku formowania wykopów i wyrównań. Ważnym czynnikiem jest emisja zanieczyszczeń powietrza i opad zanieczyszczeń oraz procesy chemicznej degradacji gleb przez niewłaściwie prowadzoną gospodarkę ściekową i odpadową.

Na obszarze Gminy Czarnowo występują gleby od II do VI klasy bonitacyjnej. Ich udział od największego do najmniejszego przedstawia się następująco: IV klasa (ok. 62,09%), III klasa (18,56%), V klasa (14,36%), VI klasa (4,18%), VIz klada (0,71%), II klasa (0,08%).

Źródło: Prognoza oddziaływania na środowisko Planu Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Stare Czarnowo BADANIA MONITORINGOWE GLEB Obowiązek prowadzenia badań gleb wynika z zapisów krajowych aktów prawnych m.in. art. 26 ust. 1 pkt. 3 ustawy Prawo Ochrony Środowiska (Dz. U. 2018 poz. 799 z późn. zm.).

Badania chemizmu gleb realizowane są przez Instytut Upraw Nawożenia i Gleboznawstwa na zlecenie Głównego Inspektora Ochrony Środowiska. Żadne z punktów pomiarowych

WESTMOR CONSULTING 116 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024 analizowanych w opracowaniu Monitoring Chemizmu Gleb Ornych w Polsce w latach 2015- 2017 nie był zlokalizowany na terenie Gminy Stare Czarnowo.

Źródło: http://www.gios.gov.pl/pl/

GEOLOGIA Według Centralnej Bazy Danych Geologicznych na terenie Gminy Stare Czarnowo dominują żwiry, piaski, głazy i gliny moren czołowych, gliny zwałowe, ich zwietrzeliny oraz piaski i żwiry lodowcowe. Ich rozmieszczenie zaprezentowane zostało na poniższym rysunku.

Rysunek 14. Położenie geologiczne Gminy Stare Czarnowo

Źródło: Państwowy Instytut Geologiczny, Centralna Baza Danych Geologicznych, web3.pgi.gov.pl OBSZARY GÓRNICZE Na terenie Gminy występują złoża surowców naturalnych. Występują tu złoża kredy i kruszyw naturalnych. Złoża „Dębina”, „Żelewo” i „Żelisławiec”, które zostały szczegółowo rozpoznane. Złoże piaskowe „Glinna” w 2011 r. zostało skreślone z bilansu zasobów. Złoże „Dębina III” jest eksploatowane okresowo a jego użytkownikiem jest Spółdzielnia Kółek Rolniczych w Starym Czarnowie.

Źródło: Prognoza oddziaływania na środowisko Planu Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Stare Czarnowo

OSUWISKA

Ruchy masowe ziemi stanowią w niektórych przypadkach zagrożenie dla obiektów budowlanych posadowionych na uruchomionej powierzchni oraz zagrożenie dla życia i zdrowia.

WESTMOR CONSULTING 117 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

Zgodnie z mapą dostępną na stronie Państwowego Instytutu Geologicznego (System Osłony Przeciwosuwiskowej SOPO), na terenie analizowanej Gminy występują obszary naturalnych zagrożeń geologicznych, w tym zagrożeń osuwania się mas ziemnych/skalnych. Tereny zagrożone prezentują poniższe tabela oraz rysunek.

Tabela 34. Obszary naturalnych zagrożeń geologicznych na terenie Stare Czarnowo

Nr osuwiska Miejscowość Powierzchnia (ha) 80674 KRO Podjuchy - Szczecin 0,99 80675 KRO Podjuchy - Szczecin 0,62

Źródło: System Osłony Przeciwosuwiskowej; http://geoportal.pgi.gov.pl/portal/page/portal/SOPO

WESTMOR CONSULTING 118 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

Rysunek 15. Obszary naturalnych zagrożeń geologicznych na terenie Gminy Stare Czarnowo

Źródło: http://geoportal.pgi.gov.pl/portal/page/portal/SOPO

WESTMOR CONSULTING 119 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

PODSUMOWANIE

Tabela 35. Analiza SWOT dla obszaru interwencji: Zasoby geologiczne

Mocne strony Słabe strony • występowanie złóż kruszyw naturalnych • występowanie obszarów naturalnych zagrożeń geologicznych, w tym zagrożeń osuwania się mas ziemnych/skalnych. Szanse Zagrożenia • rozwój nowych technologii poszukiwania • presja ze strony działających podmiotów i eksploatacji surowców mineralnych, gospodarczych zajmujących się eksploatacją złóż kopalin.

Źródło: Opracowanie własne

Tabela 36. Analiza SWOT dla obszaru interwencji: Gleby

Mocne strony Słabe strony • korzystne położenie fizyczno- • brak monitoringu jakości gleb, geograficzne Gminy. • duży odsetek gleb o niskich klasach bonitacyjnych. Szanse Zagrożenia • wzrost świadomości ekologicznej • zagrożenie jakości gleb z uwagi na społeczeństwa, dominującą działalność rolniczą (degradacja • stopniowa likwidacja szamb, biologiczna i chemiczna), • popularyzacja rolnictwa ekologicznego. • wysokie wykorzystanie nawozów mineralnych w rolnictwie, • postępująca urbanizacja i fragmentacja terenu. • pogorszenie jakości gleb, w tym ich struktury na wskutek przesuszenia (zwłaszcza w rejonach o niedostatecznej retencji wodnej), w związku ze zjawiskiem ocieplenie klimatu.

Źródło: Opracowanie własne

WESTMOR CONSULTING 120 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

5.7. Gospodarka odpadami i zapobieganie powstawaniu odpadów

Problem gospodarki odpadami jest jednym z ważniejszych zagadnień ochrony środowiska. Niewłaściwe postępowanie z odpadami ma negatywny wpływ na otaczającą przyrodę oraz zdrowie ludzi. Z tego powodu istotne jest prowadzenie racjonalnej gospodarki w tym zakresie oraz minimalizacja ilości powstających odpadów.

Zgodnie z Planem Gospodarki Odpadami Województwa Zachodniopomorskiego, obszar województwa zachodniopomorskiego podzielony został na poszczególne regiony gospodarki odpadami. Wyróżnionych zostały 2 regiony: zachodni oraz wschodni.

Gmina Stare Czarnowo należy do regionu zachodniego.

Rysunek 16. Położenie Gminy Stare Czarnowo na tle regionów gospodarki odpadami w województwie zachodniopomorskim

Źródło: : Plan Gospodarki Odpadami dla Województwa Zachodniopomorskiego na lata 2016-2022 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2018-2023

WESTMOR CONSULTING 121 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

Na terenie Gminy Stare Czarnowo obowiązuje Regulamin utrzymania czystości i porządku na terenie Gminy Stare Czarnowo przyjęty Uchwałą nr XXVIII/232/2017 Rady Gminy Stare Czarnowo z dnia 27 czerwca 2017 r. w sprawie ustalenia zasad utrzymania czystości i porządku na terenie Gminy Stare Czarnowo. Jego wykonanie zostało powierzone Wójtowi Gminy Stare Czarnowo. Regulamin określa szczegółowe zasady utrzymania czystości i porządku na terenie Gminy Stare Czarnowo. Właściciele nieruchomości w zabudowie jednorodzinnej w tym budynków szeregowych, grupowych na których zamieszkują mieszkańcy, właściciele nieruchomości w zabudowie wielolokalowej na których zamieszkują mieszkańcy oraz właściciele nieruchomości, na których nie zamieszkują mieszkańcy, a powstają odpady komunalne obowiązani są do prowadzenia selektywnego zbierania odpadów komunalnych według określonych zasad. Dotyczy to następujących odpadów:

a) papier i tektura, czasopisma, gazety, itp., w tym opakowania, b) szkło opakowaniowe bezbarwne i kolorowe z wyłączeniem opakowań po środkach ochrony roślin, środkach medycznych i truciznach, c) metal, tworzywa sztuczne, w tym opakowania oraz opakowania wielomateriałowe i typu tetrapak, d) odpady ulegające biodegradacji, w tym bioodpady i odpady zielone, e) zużyte opony, z wyłączeniem opon pochodzących z działalności rolniczej oraz z pojazdów większych niż pojazdy o dopuszczalnej masie całkowitej do 3,5 tony, f) odpady wielkogabarytowe, g) przeterminowane leki i opakowania po lekach, h) chemikalia i opakowania po chemikaliach, w tym farby, rozpuszczalniki, oleje odpadowe, itp., i) zużyte baterie i akumulatory, j) zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny, k) wszelkiego rodzaju lampy żarowe, halogenowe, świetlówki, l) odpady budowlane i rozbiórkowe.

Gmina Stare Czarnowo należy od 2013 roku do Związku Gmin Dolnej Odry, który odpowiedzialny jest za prowadzenie kompleksowego systemu gospodarowania odpadami na terenie Gminy.

Zasięg obowiązywania przepisów zawartych w regulaminie obejmuje nieruchomości zamieszkałe i niezamieszkałe na terenie Gminy Stare Czarnowo. W ramach omawianych przepisów, mieszkańcy za zryczałtowaną opłatę mogą oddawać nielimitowane ilości odpadów komunalnych. Mieszkańcy gospodarstw domowych, którzy nie zdecydują się na prowadzenie segregacji, ponoszą wyższe koszty, związane z odprowadzaniem odpadów

WESTMOR CONSULTING 122 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024 komunalnych. W ramach opłaty odbierane są zarówno odpady zebrane selektywnie jak i odpady zmieszane. Harmonogram szczegółowych terminów odbioru odpadów znajduje się na oficjalnej stronie Urzędu Gminy, a także jest dostępny w Urzędzie.

Na terenie Gminy Stare Czarnowo nie funkcjonuje Punkt Selektywnej Zbiórki Odpadów Komunalnych (PSZOK). Dla Gminy zrzeszonych w ZGDO, Punkt taki znajduje się w gminie Chojna. Do PSZOK przyjmowane są następujące rodzaje odpadów: a) papier i tektura, czasopisma, gazety, w tym opakowania, b) szkło i odpady opakowaniowe ze szkła bezbarwnego i kolorowego, c) metal, tworzywa sztuczne w tym opakowania oraz opakowania wielomateriałowe i typu tetrapak, d) odpady ulegające biodegradacji, w tym odpady zielone, e) meble i inne odpady wielkogabarytowe, f) przeterminowane leki i opakowania po lekach, g) chemikalia i opakowania po chemikaliach w tym farby, rozpuszczalniki, oleje odpadowe powinny znajdować się w oryginalnych, nieuszkodzonych opakowaniach producenta oraz powinny zawierać etykiety, h) zużyte baterie i akumulatory, i) zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny, j) wszelkiego rodzaju lampy żarowe, halogenowe, świetlówki, k) zużyte opony, z zastrzeżeniem ust. 5 lit. C. l) odpady budowlane i rozbiórkowe pochodzące z drobnych prac wykonywanych we własnym zakresie, w szczególności odpadowy materiał budowlany w postaci potłuczonych wyrobów ceramiki budowlanej (na przykład pustaków, cegieł, dachówek, kafli i in.) oraz pokruszonego betonu, tynku, gipsu, cementu, z zastrzeżeniem ust. 5 lit. b.

Źródło: http://zgdo.eu

Dane dotyczące ilości zebranych odpadów w 2017r. na terenie Gminy Stare Czarnowo prezentuje poniższa tabela.

Tabela 37. Rodzaje oraz masa odpadów zebranych przez PSZOK w 2017 r.

Masa zebranych odpadów KOD Rodzaje odpadów komunalnych w Mg 2017 r. 15 01 01 Opakowania z papieru i tektury 1,820 15 01 02 Opakowania z tworzyw sztucznych 1,048 15 01 06 Zmieszane odpady opakowaniowe 97,060

WESTMOR CONSULTING 123 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

Masa zebranych odpadów KOD Rodzaje odpadów komunalnych w Mg 2017 r. 15 01 07 Opakowania ze szkła 46,400 Zmieszane opady z betonu, gruzu ceglanego, 17 01 07 odpadowych materiałów ceramicznych i elementów 3,200 wyposażenia inne niż wymienione w 17 01 06 16 01 03 Zużyte opony 1,400 Zużyte urządzenia elektryczne i elektroniczne inne niż 20 01 36 6,440 wymienione w 20 01 21 20 01 23 20 01 35 20 03 01 Niesegregowane (zmieszane odpady komunalne) 920,490 20 03 07 Odpady wielkogabarytowe 55,480 20 03 99 Odpady komunalne niewymienione w innych podgrupach 3,560

Źródło: Załącznik nr 1 do analizy Analiza stanu gospodarki odpadami komunalnymi na terenie Związku Gminy Dolnej Odry w granicach administracyjnych gmin: Banie, Bielice, Boleszkowice, Cedynia, Chojna, Dolice, Kozielice, Krzęcin, Lipiany, Marianowo, Moryń, Nowogródek Pomorski, Recz, Stare Czarnowo, Stargard (Gmina wiejska), Warnice, Widuchowa za rok 2017 W poniższych tabelach przedstawione zostało porównanie między wymaganymi poziomami recyklingu, określonymi w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 14 grudnia 2016 r. w sprawie poziomów recyklingu, przygotowania do ponownego użycia i odzysku innymi metodami niektórych frakcji odpadów komunalnych (Dz.U. 2016 poz. 2167) oraz Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 15 grudnia 2017 r. w sprawie poziomów ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji przekazywanych do składowania oraz sposobu obliczania poziomu ograniczania masy tych odpadów (Dz.U. z 2017 r., poz. 2412) a poziomami recyklingu osiągniętymi przez Gminę Stare Czarnowo.

Tabela 38. Poziomy recyklingu, przygotowania do ponownego użycia papieru, szkła, metali i tworzyw sztucznych przewidziane do osiągnięcia w poszczególnych latach

Poziomy recyklingu i przygotowania do ponownego użycia [Mg] 2012 r. 2013 r. 2014 r. 2015 r. 2016 r. 2017 r. 2018 r. 2019 r. 2020 r. 10% 12% 14% 16% 18% 20% 30% 40% 50%

Źródło: Załącznik do Rozporządzenia Ministra Środowiska z dn. 14 grudnia 2016 r. Osiągnięty przez Gminę Stare Czarnowo w 2017 r. poziom recyklingu i przygotowania do ponownego użycia następujących frakcji odpadów komunalnych: papieru, metali, tworzyw sztucznych i szkła odebranych z obszaru gminy, wyniósł 33,21%. Oznacza to, że Gmina Stare Czarnowo wywiązała się z obowiązku narzuconego w ww. rozporządzeniu.

Źródło: Załącznik nr 1 do analizy Analiza stanu gospodarki odpadami komunalnymi na terenie Związku Gminy Dolnej Odry w granicach administracyjnych gmin: Banie, Bielice, Boleszkowice, Cedynia, Chojna, Dolice, Kozielice, Krzęcin, Lipiany, Marianowo, Moryń, Nowogródek Pomorski, Recz, Stare Czarnowo, Stargard (Gmina wiejska), Warnice, Widuchowa za rok 2017

WESTMOR CONSULTING 124 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

Tabela 39. Poziomy recyklingu, przygotowania do ponownego użycia i odzysku innymi metodami innych niż niebezpieczne odpadów budowlanych i rozbiórkowych przewidziane do osiągnięcia w poszczególnych latach

Poziomy recyklingu i przygotowania do ponownego użycia [Mg] 2012 r. 2013 r. 2014 r. 2015 r. 2016 r. 2017 r. 2018 r. 2019 r. 2020 r. 30% 36% 38% 40% 42% 45% 50% 60% 70%

Źródło: Załącznik do Rozporządzenia Ministra Środowiska z dn. 14 grudnia 2016 r. Ponadto, zgodnie z ww. rozporządzenie Gmina Stare Czarnowo osiągnęła 100% poziomu recyklingu, przygotowania do ponownego użycia i odzysku innymi metodami innych niż niebezpieczne odpadów budowlanych i rozbiórkowych, w związku z tym wywiązała się z obowiązku narzuconego przedmiotowym rozporządzeniem.

Źródło: Załącznik nr 1 do analizy Analiza stanu gospodarki odpadami komunalnymi na terenie Związku Gminy Dolnej Odry w granicach administracyjnych gmin: Banie, Bielice, Boleszkowice, Cedynia, Chojna, Dolice, Kozielice, Krzęcin, Lipiany, Marianowo, Moryń, Nowogródek Pomorski, Recz, Stare Czarnowo, Stargard (Gmina wiejska), Warnice, Widuchowa za rok 2017

Tabela 40. Dopuszczalny poziom masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji przekazywanych do składowania w stosunku do masy tych odpadów wytworzonych w 1995 r. [%]

Dopuszczalny poziom masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji 2012 r. 16 lipca 2013 r. 2014 r. 2015 r. 2016 r. 2017 r. 2018 r. 2019 r. 16 lipca 2020 r. 75% 50% 50% 50% 45% 45% 40% 40% 35%

Źródło: Załącznik do Rozporządzenia Ministra Środowiska z dn. 25 maja 2012 Poziom ograniczania masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji przekazywanych do składowania dla Gminy Stare Czarnowo w 2017 r. wyniósł 16,74 %, w związku z tym wywiązała się z obowiązku narzuconego przedmiotowym rozporządzeniem.

Źródło: Załącznik nr 1 do analizy Analiza stanu gospodarki odpadami komunalnymi na terenie Związku Gminy Dolnej Odry w granicach administracyjnych gmin: Banie, Bielice, Boleszkowice, Cedynia, Chojna, Dolice, Kozielice, Krzęcin, Lipiany, Marianowo, Moryń, Nowogródek Pomorski, Recz, Stare Czarnowo, Stargard (Gmina wiejska), Warnice, Widuchowa za rok 2017 Osiągnięte poziomy recyklingu powodują, że na Gminę Stare Czarnowo nie zostaną nałożone kary pieniężne wynikające z ustawy i utrzymania czystości i porządku w gminach.

W miejscowości Stare Czarnowo znajduje się duże nieczynne składowisko odpadów. W latach poprzednich planowane były prace polegające na jego rekultywacji, lecz z uwagi na zbyt wysokie koszty zadania, działania zaniechano. Mieszkańcy Gminy wskazują na istotny problem dotyczący występowania na jej obszarze dzikich składowisk, zaśmieconych terenów przydrożnych, wokół jezior oraz leśnych.

Gmina posiada Program Usuwania Azbestu i Wyrobów Zawierających Azbest na terenie Gminy Stare Czarnowo, który opracowano w 2008 roku. Przeprowadzona inwentaryzacja w tym czasie wykazała, iż na terenie Gminy Stare Czarnowo znajduje się 25 983,5 m2

WESTMOR CONSULTING 125 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024 wyrobów zawierających azbest. Celem programu było doprowadzenie do stopniowej eliminacji wyrobów zawierających azbest z otoczenia człowieka oraz ich bezpieczne i prawidłowe unieszkodliwienie.

PODSUMOWANIE

Tabela 41. Analiza SWOT dla obszarów interwencji: Gospodarka odpadami i zapobieganie powstawaniu odpadów

Mocne strony Słabe strony • uporządkowany system gospodarki • PSZOK jest oddalony od Gminy o około odpadami, 60km (znajduje się w Chojnie) • osiągnięte wymagane poziomy recyklingu na 2016 r., Szanse Zagrożenia • brak • rosnąca produkcja odpadów, • niedostateczny poziom recyklingu odpadów.

Źródło: Opracowanie własne

5.8. Zasoby przyrodnicze 5.8.1. Szata roślinna Powierzchnia lasów i gruntów leśnych na terenie Gminy Stare Czarnowo w 2017 r. wg danych GUS wynosiła 7 011,16 ha. Lesistość (wskaźnik pokrycia lasem określonej powierzchni) Gminy wg danych GUS z 2017 r. wynosiła ok. 44,7%. Lasy Państwowe znajdujące się na terenie Gminy znajdują się w zarządzie Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Szczecinie (Nadleśnictwo Gryfino). Na terenie Nadleśnictwa dominują drzewostany o wysokiej zasobności i dobrej jakości.

WESTMOR CONSULTING 126 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

Rysunek 17. Lasy na terenie Gminy Stare Czarnowo

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych o Lasach http://www.bdl.lasy.gov.pl/portal/

Plan urządzania lasu stanowi szczegółowy leśny plan gospodarczy i jest to podstawowy dokument gospodarki leśnej opracowywany dla lasów stanowiących własność Skarbu Państwa (sporządzany dla nadleśnictw na 10 lat). Dla Nadleśnictwa Gryfino obowiązuje Plan Urządzania Lasu Nadleśnictwa Gryfino na lata 2017 - 2026.

Kompleksy leśne Gminy charakteryzują się dużą zwartością powierzchni zalesionej. Największą koncentrację lasów stanowi Puszcza Bukowa, zajmująca północną, środkową i zachodnią część gminy, z wyłączeniem rozległych polan śródleśnych w okolicy Kołowa, Dobropola i Binowa. Dominującym typem siedliskowym lasu jest las świeży. Siedliska lasowe zajmują ogólnie 76% powierzchni nadleśnictwa, a siedliska borowe ok. 17%. Znaczny jest również udział siedlisk wilgotnych na tym obszarze – 7%. Gospodarka leśna w Nadleśnictwie Gryfino ma charakter wielofunkcyjny i jest prowadzona z zachowaniem funkcji ochronnych i społecznych (środowiskotwórczych, ekologicznych i gospodarczych). W ramach zrównoważonej gospodarki leśnej prowadzonej przez nadleśnictwo na podstawach ekologicznych tutejsze lasy podzielono na 3 grupy: I - rezerwaty (zajmujące 4,18 % powierzchni nadleśnictwa)II- lasy ochronne (zajmujące 60,53 %), do których należą m.in. lasy w miastach i wokół miast, cenne fragmenty rodzimej przyrody, lasy wodochronne oraz glebochronne, ostoje zwierząt, drzewostany nasienne- III- lasy wielofunkcyjne (35,29 %).

WESTMOR CONSULTING 127 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

Źródło: http://www.gryfino.szczecin.lasy.gov.pl/

Głównym zadaniem Lasów Państwowych jest zrównoważona gospodarka leśna, dzięki której las ma spełniać różnorodne funkcje. Wykorzystanie gospodarcze drzewostanów stwarza finansowe warunki do realizacji pozostałych funkcji – społecznych i ochronnych. Jednakże jednym z problemów, który jest związany z wykonywaniem zadań w zakresie gospodarki leśnej związanych z wycinką i wywózką drzew jest pogorszenie stanu dróg leśnych i szlaków turystycznych. Rozwiązaniem tego problemu może być tam, gdzie jest to możliwe stworzenie szlaku transportowego, który zmniejszyłyby presje czynności gospodarczych na środowisko, a także wydzielenie fragmentów, które nie powinny być ruszane ze względu na pełnienie przez nich ważnych funkcji klimatycznych i glebochronnych.

Ważną rolę w rolniczym krajobrazie Gminy Stare Czarnowo pełnią również zadrzewienia, które pełnią różnorodne funkcje ochronne, mikroklimatyczne, biocenotyczne, produkcyjne i rekreacyjno-turystyczne. Powierzchnia gruntów zadrzewionych i zakrzewionych w 2017 r. wynosiła 7 037 ha

W czasie trwania inwentaryzacji przyrodniczej w Gminie w latach 2005/2006 na jej obszarze stwierdzono: • występowanie 855 gatunków flory roślin naczyniowych, a wśród nich: − rośliny objęte ochroną prawną (gatunki) dziko występujących roślin objętych ochroną. − gatunki rzadkie i zagrożone wyginięciem w skali regionalnej lub krajowej (67 z nich objęte są ochroną prawną). 37 gatunków to rośliny rzadkie w skali regionalnej lub lokalnej − 184 gatunki zostały uznane za wymarłe − 60 gatunków roślin rzadkich na Pomorzu Zachodnim i lokalnie w gminie − 5 gatunków jest wymienionych w załączniku 2 Dyrektywy Habitatowej, są to: obówik pospolity, lipiennik Loesela, elisma wodna, jezierza giętka, skalnica trójpalczasta • 19 rodzajów cennych siedlisk przyrodniczych znajdujących się w wykazie Załącznika I Dyrektywy Siedliskowej. Ich występowanie uwarunkowane jest położonymi na obszarze Gminy Stare Czarnowo Specjalnymi Obszarami Siedlisk Natura 2000, które zostały scharakteryzowane w rozdziale 5.8.1. Siedliska ta decydują o wysokich walorach przyrodniczych Gminy. Źródło: Waloryzacja przyrodnicza Gminy Stare Czarnowo Obiektem przyrodniczym będącym dziełem sztuki ogrodniczej znajdującym się na terenie Gminy Stare Czarnowo jest Ogród Dendrologiczny w Glinnej. Obiekt usytuowany jest ok. 1200 m na północ od wsi na terenie o bardzo korzystnych warunkach mikroklimatycznych,

WESTMOR CONSULTING 128 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024 między wzgórzami morenowymi, na południowym skraju Puszczy Bukowej. Historia ogrodu sięga 1823 r., gdy powstały tu pierwsze, prywatne szkółki drzew, przejęte w 1870 r. przez nadleśnictwo państwowe w Śmierdnicy. Z tego okresu pochodzi większość najstarszych pomnikowych dziś okazów drzew egzotycznych, które sadzone były na części terenu dawnych szkółek. Obejmuje on gatunki i odmiany drzew i krzewów z różnych grup systematycznych, zarówno iglastych jak i liściastych, pochodzących ze strefy umiarkowanej różnych części świata. Cenne skupiska drzewostanu, zwłaszcza na terenach wsi, stanowią parki podworskie. Na obszarze gminy znajdują się 3 takie parki: w Dębinie, Glinnej i Kołowie, Źródło: Studium Uwarunkowań I Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Stare Czarnowo Na terenie Gminy Stare Czarnowo występuje również królestwo grzybów. Grzyby są organizmami cudzożywnymi. Energię podtrzymującą procesy życiowe uzyskują przede wszystkim z rozkładu złożonych związków organicznych. Wg przeprowadzonej waloryzacji przyrodniczej w latach 2005/2006 na podstawie obserwacji terenowych stwierdzono 341 gatunków grzybów wieloowocnikowych.

5.8.2. Świat zwierząt

Fauna leśna bytująca na obszarze Nadleśnictwa Gryfino jest reprezentowana przez bogate populacje zwierzyny grubej, płowej i drobnej. Zwierzyna gruba reprezentowana jest przez jelenie, daniele, sarny i dziki. Z gatunków chronionych (kiedyś łownych) spotkać można wydrę, bobra, a czasami wilka. Zwierzyna drobna bytująca na terenie naszego nadleśnictwa to lisy, zające, bażanty, kuropatwy, borsuki, kuny i inne. Liczne zbiorniki wodne to prawdziwy raj dla ptactwa wodnego oraz licznych populacji ptactwa drapieżnego, w tym gatunków ptaków objętych ochroną prawną. Swoje rewiry lęgowe i żerowiska mają tu m.in. bieliki, kanie rude, kanie czarne.

Źródło: http://www.gryfino.szczecin.lasy.gov.pl/lowiectwo Na obszarze Gminy znajdują się gniazda ptaków objętych ochroną. Są to gniazda kani rudej, bociana czarnego, orlika krzykliwego i orła bielika, bociana białego. W związku z występowaniem obszarów Natura 2000, można w tych terenach spotkać również gatunki zwierząt ważne dla Europy z zał. II Dyrektywy siedliskowej i z załącznika I dyrektywy Ptasiej. Gniazda m.in. bogatek, rudzików, kowalików, dzięciołów, myszołowów, jastrzębi, czajek podlegają tym samym rygorom ochronnym jak gniazda bociana białego. Źródło: Studium Uwarunkowań I Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Stare Czarnowo, http://www.ine.eko.org.pl W czasie trwania inwentaryzacji na terenie Gminy Stare Czarnowo w 2005/2006 odnotowano występowanie chronionych gatunków zwierząt (ściśle chronionych i gatunków podlegających ochronie częściowej). Wśród bezkręgowców oznaczono 975 gatunków, gdzie najliczniejszą

WESTMOR CONSULTING 129 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024 grupę stanowiły owady. Poza skorupiakami – 21 gatunków i pajęczakami – 35 gatunków, pozostałe grupy były reprezentowane przez pojedyncze gatunki. Najwięcej gatunków zagrożonych i rzadkich występuje wśród ptaków.

Źródło: Waloryzacja przyrodnicza Gminy Stare Czarnowo

5.8.3. Formy ochrony przyrody

Formami ochrony przyrody w Polsce, w myśl ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. 2018 poz. 1614 z późn. zm.) są: • parki narodowe, rezerwaty przyrody, • parki krajobrazowe, • obszary chronionego krajobrazu, • obszary Natura 2000, • pomniki przyrody, • stanowiska dokumentacyjne, • użytki ekologiczne, • zespoły przyrodniczo-krajobrazowe, • ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów.

Na obszarze Gminy Stare Czarnowo występują następujące obszarowe form ochrony przyrody: • Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk Natura 2000 Wzgórza Bukowe PLH320020, oraz Dolina Płoni i Jezioro Miedwie PLH320006 • Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków Natura 2000 Jezioro Miedwie i okolice PLB320005, • Szczeciński Park Krajobrazowy "Puszcza Bukowa", • Rezerwat przyrody Trawiasta Buczyna im. Profesora Stefana Kownasa, Osetno, Źródliskowa Buczyna im. Jerzego Jackowskiego, Buczynowe Wąwozy im. prof. Floriana Celińskiego, Bukowe Zdroje im. Profesora Tadeusza Dominika, Kołowskie Parowy im. Józefa Lewandowskiego. Ponadto, na terenie Gminy Stare Czarnowo znajdują się pomniki przyrody i korytarze ekologiczne.

WESTMOR CONSULTING 130 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

Rysunek 18. Obszarowe formy ochrony przyrody na terenie Gminy Stare Czarnowo

Źródło: http://geoserwis.gdos.gov.pl/ Obszary Natura 2000 – program sieci obszarów objętych ochroną przyrody na terytorium Unii Europejskiej. Celem programu jest zachowanie określonych typów siedlisk przyrodniczych oraz gatunków, które uważane są za cenne i zagrożone w skali całej Europy.

SPECJALNY OBSZAR OCHRONY SIEDLISK NATURA 2000 WZGÓRZA BUKOWE PLH320020– Obszar położony jest w woj. zachodniopomorskim, pow. gryfińskim: gm. Gryfino, gm. Stare Czarnowo; pow. stargardzkim, gm. Kobylanka; pow. Szczecin, mieście Szczecin. Zajmuje on powierzchnię 12 011,1 ha. Obszar Natura 2000 został wyznaczony w związku z wypełnieniem zobowiązań Polski wynikających z Dyrektywy Rady w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory i uznany za obszar o znaczeniu dla Wspólnoty (OZW). Obszar Natura 2000 został zatwierdzony decyzją Komisji 2009/93/WE z dnia 12 grudnia 2008 r. przyjmującą na mocy dyrektywy Rady 92/43/EWG, drugi zaktualizowany wykaz terenów mających znaczenie dla Wspólnoty, składających się na kontynentalny region biogeograficzny (Dz. U. L 43 z dnia 13.2.2009 r., str. 63). Wymieniony akt prawny został zastąpiony decyzją Komisji 2013/23/UE z dnia 16 listopada 2012 r. w sprawie przyjęcia szóstego zaktualizowanego wykazu terenów mających znaczenie dla Wspólnoty składających się na kontynentalny region biogeograficzny (Dz. U. L 24 z dnia 26.1.2013 r., str. 58). Obszar obejmuje kompleks leśny zwany Puszczą Bukową, rozciągający się wzdłuż południowo-wschodnich dzielnic Szczecina i pokrywający pasmo morenowych wzgórz (do 147 m n.p.m.). Cały teren cechuje się bardzo zróżnicowaną rzeźbą terenu, wzgórza pocięte są dolinami i wąwozami, wiele bezodpływowych zagłębień wypełnionych jest jeziorami i torfowiskami. Wzgórza stanowią lokalny dział wodny; wody odprowadzane są licznymi strumieniami na zewnątrz obszaru. Lasy to głównie żyzne i kwaśne buczyny, mniejszy udział mają łęgi jesionowo-olszowe i jesionowe, kwaśne dąbrowy oraz olsy, jeszcze mniejsze powierzchnie zajmują brzeziny bagienne, lasy mieszane z sosną i bory sosnowe. Ze względu

WESTMOR CONSULTING 131 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024 na bogatą rzeźbę terenu, żyzność siedlisk i długie tradycje ochrony obiektu – lasy mają charakter zbliżony do naturalnego. Mniejszą rolę od lasów w miejscowym krajobrazie odgrywają tereny rolne (pola uprawne, użytki zielone i sady).

Źródło: http://pzo.gdos.gov.pl/obszary/item/5684-plh320020-dokumentacja-pzo-obszar.html Na obszarze Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk Natura 2000 Wzgórza Bukowe PLH320020, zgodnie z przepisami art. 33 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. 2018 poz. 1614 z późn. zm.) wprowadza się następujące zakazy: podejmowanie działań mogących osobno lub w połączeniu z innymi działaniami, znacząco negatywnie oddziaływać na cele ochrony obszaru Natura 2000, w tym w szczególności: pogorszyć stan siedlisk przyrodniczych lub siedlisk gatunków roślin i zwierząt, dla których ochrony wyznaczono obszaru Natura 2000, wpłynąć negatywnie na gatunki, dla których ochrony został wyznaczony obszar Natura 2000, pogorszyć integralność obszaru Natura 2000 lub jego powiązania z innymi obszarami. Zaplanowane w Programie Ochrony Środowiska zadania będą zgodne z Zarządzeniem Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Szczecinie z dnia 7 lipca 2017 r. zmieniającym zarządzanie w sprawie ustanowienia planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 Wzgórza Bukowe PLH320020, opublikowane w Dzienniku Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego poz. 3075. Uwzględniają określone istniejące i potencjalne zagrożenia dla zachowania właściwego stanu ochrony siedlisk przyrodniczych oraz gatunków zwierząt i ich siedlisk będących przedmiotami ochrony. Ponadto wspomagają realizację celi działań ochronnych dla poszczególnych przedmiotów ochrony oraz są spójne z działaniami ochronnymi, szczególnie w zakresie działań prowadzonych przez właścicieli i użytkowników gruntów.

SPECJALNY OBSZAR OCHRONY SIEDLISK NATURA 2000 DOLINA PŁONI I JEZIORO MIEDWIE PLH320006 - Obszar położony jest w woj. zachodniopomorskim, pow. stargardzkim: gm. Kobylanka, gm. Stargard Szczeciński, gm. Dolice; pow. gryfińskim, gm. Stare Czarnowo; pow. pyrzyckim: gm. Pyrzyce, gm. Przelewice, gm. Bielice, gm. Warnice; pow. choszczeńskim, gm. Pełczyce; pow. myśliborskim, gm. Barlinek. Zajmuje on powierzchnię 20 755,9 ha. Obszar Natura 2000 Dolina Płoni i Jezioro Miedwie PLH320006 został wyznaczony w związku z wypełnieniem zobowiązań Polski wynikających z Dyrektywy Rady w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory i uznany za obszar o znaczeniu dla Wspólnoty (OZW). Obszar Natura 2000 został zatwierdzony decyzją Komisji 2008/25/WE z dnia 13 listopada 2007 r. przyjmującą na mocy dyrektywy Rady92/43/EWG, pierwszy zaktualizowany wykaz terenów mających znaczenie dla Wspólnoty, składających się na kontynentalny region biogeograficzny (Dz. U. L 12 z 15.1.2008, str. 383). Wymieniony akt prawny został zastąpiony decyzją Komisji 2013/23/UE z dnia 16 listopada 2012 r.

WESTMOR CONSULTING 132 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024 w sprawie przyjęcia szóstego zaktualizowanego wykazu terenów mających znaczenie dla Wspólnoty składających się na kontynentalny region biogeograficzny (Dz. U. L 24 z 26.1.2013, str. 58). Obszar stanowi dolina rzeki Płoni od źródeł w rejonie Barlinka do miejscowości Kołbacz wraz z dolinami dwóch dopływów: Strzelicy i Krzekny. Obszar zróżnicowany jest na dwie jednostki o odmiennej genezie, budowie geomorfologicznej i strukturze siedlisk: − „źródliskową dolinę Płoni” – porośniętą grądami, kwaśnymi buczynami oraz lasami mieszanymi sąsiadującymi z murawami kserotermicznymi i płatami ciepłych dąbrów. Spotkać tu można suche, piaszczyste wzgórza zajęte przez bory mieszane i łąki mezofilne, torfowiska z udziałem łąk wilgotnych i zmienno wilgotnych. Wokół bogatych w węglan wapnia źródeł utworzyły się trawertyny i torfy źródliskowe; − „basen Pra-Miedwia” – obejmujący denne równiny o bardzo żyznych glebach w dolinie Płoni i Krzekny w obrębie tzw. plejstoceńskiego zastoiska wodnego i moreny, powstałe po sztucznym obniżeniu poziomu wody wielkiego jeziora tzw. Pra- Miedwia. W głębszych partiach zbiornika wykształciły się jeziora typu ramienicowego, np. Miedwie, Płoń, Będgoszcz, Zaborsko, Żelewo i Żelewko. W rejonie jeziora Płoń rozwinęły się kompleksy bagiennych olsów i łęgów oraz żyzne łęgi wiązowe i grądy. Na zboczach spotkać można murawy kserotermiczne. Do najważniejszych biotopów należą torfowiska węglanowe (Caricion davallianae). Stwierdzono tu najbogatszą w Polsce populację storczyka błotnego oraz jedno z nielicznych w Polsce stanowisk turzycy Buxbauma. Płaskie brzegi jezior pokryte są rozległymi szuwarami trzcinowymi, kłociowymi (największe powierzchnie w Polsce) i turzycowymi. W rejonie jez. Płoń rozwinęły się kompleksy bagiennych olsów i łęgów, a na skłonach doliny: żyznych łęgów wiązowych (także nad Miedwiem k. Wierzchlądu) i grądów. Na eksponowanych zboczach występują murawy kserotermiczne obfitujące w osobliwości. Ostoja obejmuje rozległe korytarze ekologiczne o randze ponadregionalnej (Dolina Płoni) i regionalnej (Dolina Krzekny) bardzo intensywnie wykorzystywane przez ptaki migrujące.

Źródło: http://pzo.gdos.gov.pl Na obszarze Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk Natura 2000 Dolina Płoni i Jezioro Miedwie PLH320006 , zgodnie z przepisami art. 33 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. 2018 poz. 1614 z późn. zm.) wprowadza się następujące zakazy: podejmowanie działań mogących osobno lub w połączeniu z innymi działaniami, znacząco negatywnie oddziaływać na cele ochrony obszaru Natura 2000, w tym w szczególności: pogorszyć stan siedlisk przyrodniczych lub siedlisk gatunków roślin i zwierząt, dla których ochrony wyznaczono obszaru Natura 2000, wpłynąć negatywnie na gatunki, dla których

WESTMOR CONSULTING 133 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024 ochrony został wyznaczony obszar Natura 2000, pogorszyć integralność obszaru Natura 2000 lub jego powiązania z innymi obszarami. Zaplanowane w Programie Ochrony Środowiska zadania będą zgodne z Zarządzeniem Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska Szczecinie z dnia 4 sierpnia 2017 r., Uwzględniają określone istniejące i potencjalne zagrożenia dla zachowania właściwego stanu ochrony siedlisk przyrodniczych oraz gatunków zwierząt i ich siedlisk będących przedmiotami ochrony. Ponadto wspomagają realizację celi działań ochronnych dla poszczególnych przedmiotów ochrony oraz są spójne z działaniami ochronnymi, szczególnie w zakresie działań prowadzonych przez właścicieli i użytkowników gruntów.

OBSZAR SPECJALNEJ OCHRONY PTAKÓW NATURA 2000 JEZIORO MIEDWIE I OKOLICE PLB320005 - Obszar położony jest w: gm. Kobylanka, gm. Stargard Szczeciński, gm. Stare Czarnowo, gm. Pyrzyce, gm. Przelewice, gm. Bielice, gm. Warnice. Zajmuje on powierzchnię 16 511,0 ha. Obszar obejmuje w północnej części duże mezotroficzne jezioro Miedwie, położone na zachód od niego mniejsze jeziora: Żelewko i Będgoszcz, rzekę Płonię i Kanał Płoński oraz Jez. Płoń w części południowo-wschodniej. Wymienione zbiorniki wodne otoczone są ekstensywnie uprawianymi łąkami oraz na południowym – zachodzie węglanowymi torfowiskami. Na wschodzie znajduje się las olszowy. Jez. Miedwie jest najniżej położonym spośród polskich jezior. Jest ono rezerwuarem wody pitnej dla Szczecina; prowadzi się na nim gospodarkę rybacką. Występują tu następujące formy ochrony: Rezerwaty: Brodogóry (5,24 ha) i Stary Przylep (2,13 ha). Obszar sąsiaduje ze Szczecińskim Parkiem Krajobrazowym Puszcza Bukowa. Obszar został wyznaczony w związku z wypełnieniem zobowiązań Polski względem wymogów Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/147/WE z dnia 30 listopada 2009 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa (Dz. U. UE. L 20 z 26.01.2010 r.), na podstawie zatwierdzającego go aktu prawa krajowego tj. rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 12 stycznia 2011 r. w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków (Dz. U. Nr 25, poz. 133 z 2011 r. ze zm.), poprzedzonego rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2004 r. w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 (Dz. U. z 2004 r. Nr 229, poz. 2313, Dz. U. z 2008 r. Nr 198, poz. 1226). Na obszarze Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków Natura 2000 Jezioro Miedwie i okolice PLB320005, zgodnie z przepisami art. 33 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. 2018 poz. 1614 z późn. zm.) wprowadza się następujące zakazy: podejmowanie działań mogących osobno lub w połączeniu z innymi działaniami, znacząco negatywnie oddziaływać na cele ochrony obszaru Natura 2000, w tym w szczególności: pogorszyć stan siedlisk przyrodniczych lub siedlisk gatunków roślin i zwierząt, dla których ochrony wyznaczono obszaru Natura 2000, wpłynąć negatywnie na gatunki, dla których

WESTMOR CONSULTING 134 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024 ochrony został wyznaczony obszar Natura 2000, pogorszyć integralność obszaru Natura 2000 lub jego powiązania z innymi obszarami. Zaplanowane w Programie Ochrony Środowiska zadania będą zgodne z Zarządzeniem Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska Szczecinie z dnia 24 sierpnia 2017 r., zmieniającym zarządzenie w sprawie ustanowienia planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 Jezioro Miedwie i okolice PLB320005, opublikowane w Dzienniku Urzędowym Województwa Zachodniopomorskiego, poz. 3567. Uwzględniają określone istniejące i potencjalne zagrożenia dla zachowania właściwego stanu ochrony siedlisk przyrodniczych oraz gatunków zwierząt i ich siedlisk będących przedmiotami ochrony. Ponadto wspomagają realizację celi działań ochronnych dla poszczególnych przedmiotów ochrony oraz są spójne z działaniami ochronnymi, szczególnie w zakresie działań prowadzonych przez właścicieli i użytkowników gruntów.

Park Krajobrazowy - zgodnie z ustawą z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. 2018 poz. 1614 z późn. zm.) „obejmuje obszar chroniony ze względu na wartości przyrodnicze, historyczne i kulturowe oraz walory krajobrazowe w celu zachowania, popularyzacji tych wartości w warunkach zrównoważonego rozwoju”.

SZCZECIŃSKI PARK KRAJOBRAZOWY „PUSZCZA BUKOWA” – został utworzony uchwałą nr IX 55/81 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Szczecinie z dnia 4 listopada 1981 r. Obecnie obowiązującym aktem prawnym dla obszaru jest Rozporządzenie nr 10/2005 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 25 maja 2005 r. (Dz. Urz. Woj. Zach. Z 2005 r. Nr 45 poz. 1052). W rozporządzeniu tym ustanowione zostały cele ochrony Parku oraz obowiązujące na nim zakazy. Znajduje się na terenie gmin: Stare Czarnowo i Gryfino, w powiecie gryfińskim i częściowo w granicach miasta Szczecin. Obszar obejmuje lasy Puszczy Bukowej na Wzgórzach Bukowych i częściowo pokrywa się z obszarem Natura 2000 Wzgórza Bukowe. Powierzchnia parku obejmuje 9096 ha, w tym 6742 ha lasów i gruntów leśnych, a także 1616 ha użytków rolnych na Polanach: Binowskiej, Kołowskiej i Dobropolskiej oraz między południową granicą lasów a jeziorami Glinna, Leniwe i Dereń. W jego granicach położony jest Park Leśny Zdroje z Jeziorem Szmaragdowym. W chwili obecnej istnieje tu 7 rezerwatów: Buczynowe Wąwozy, Bukowe Zdroje, Kołowskie Parowy, Osetno, Trawiasta Buczyna, Zdroje i Źródliskowa Buczyna. Puszcza Bukowa porasta polodowcowe wzniesienia morenowe zwane Wzgórzami Bukowymi. Najwyższym punktem jest góra Bukowiec o wysokości 148,4 m n.p.m. Deniwelacje dochodzą nawet do 100 m. Budowa geologiczna obszaru wpływa na to, że występuje tu wiele źródeł, cieków wodnych i zanikających strumieni (Ponikwa, Utrata). Występują tutaj również meandrujące potoki, zagłębienia wypełnione wodą lub torfem, a także malownicze jeziora, takie jak Glinna, Binowskie, czy Piasecznik Wielki.

WESTMOR CONSULTING 135 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

Źródło: https://pomorzezachodnie.travel Na obszarze Parku Krajobrazowego obowiązuje Rozporządzenie Nr 113/2006 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 22 sierpnia 2006 r. w sprawie ustanowienia Planu ochrony Szczecińskiego Parku Krajobrazowego "Puszcza Bukowa. Zaplanowane w Programie zadania, uwzględniają zakazy i cele ujęte w ww. rozporządzeniu.

Rezerwaty przyrody w brzmieniu Ustawy o ochronie przyrody z 2004 r. (art. 13 ust. 1) (Dz.U. 2018 poz. 1614 z późn. zm.): „...obejmuje obszary zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym, ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, a także siedliska roślin, siedliska zwierząt i siedliska grzybów oraz twory i składniki przyrody nieożywionej, wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi lub walorami krajobrazowymi.”

REZERWAT PRZYRODY TRAWIASTA BUCZYNA IM. PROFESORA STEFANA KOWNASA - został utworzony zarządzeniem Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego nr 223 z dnia 30.05.1956 r..Obecnie obowiązującym aktem prawnym na tym obszarze jest Zarządzenie Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Szczecinie z dnia 17 października 2017 r. w sprawie rezerwatu przyrody „Trawiasta Buczyna im. profesora Stefana Kownasa” (powierzchnia wg Zarządzenia – 78,56 ha). Obiekt posiada Plan ochrony zatwierdzony Zarządzeniem nr 40/2009 Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Szczecinie z 30 czerwca 2009 r. (Dz. Urz. Woj. Zach. Z 2009 r. nr 51, poz. 1271, zm. 2016 poz.1680). Rezerwat utworzono w celu zachowania i ochrony płatów roślinności zespołu buczyny pomorskiej z perłówką jednokwiatową. Rezerwat znajduje się na południowo-wschodnim krańcu Puszczy Bukowej i obejmuje równinne tereny nad rzeką Krzekną. Na płaskich obszarach u podnóża płaskowyżu wykształciły się żyzne i kwaśne buczyny, łęgi olszowo - jesionowe, olsy i kwaśne dąbrowy. Występuje tutaj następujące rodzaje drzewostanu: buk, dąb, olsza, jesion i jawor. Ponadto z roślin zielnych na obszarze tym można spotkać: rosiczkę okrągłolistną, perłówkę jednokwiatową, skrzyp bagienny, gwiazdnicę bagienną, kokorycz wątłą, bobrek trójlistkowy, przytulię pospolitą, czworolist pospolity, kokorycz wonną. Źródło: http://www.gryfino.szczecin.lasy.gov.pl REZERWAT PRZYRODY OSETNO – został ustanowiony Rozporządzeniem Nr 44/2008 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 14.11.2008 r. i obejmuje powierzchnię 111,59 ha lasów. Obecnie obowiązującym aktem prawnym jest Zarządzenie Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Szczecinie z dnia 17 października 2017 r. w sprawie rezerwatu przyrody „Osetno” (powierzchnia wg Zarządzenia – 112,22 ha). Obiekt posiada plan ochrony zatwierdzony Zarządzeniem nr 20/2013 Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Szczecinie z dnia 28 maja 2013 r. (Dz. Urz. Woj. Zach. Z 2013 r. poz. 2293, zm. 2016 poz. 4977). Celem ochrony jest zachowanie ze względów przyrodniczych, naukowych

WESTMOR CONSULTING 136 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024 i dydaktycznych licznych stanowisk ciekawych gatunków grzybów, a także cech i procesów naturalnych dla wyróżniającego się dużymi walorami biocenotycznymi i estetycznymi kompleksu buczyn, łęgów, olsów źródliskowych, źródlisk, torfowisk i oczek wodnych. Źródło: http://www.gryfino.szczecin.lasy.gov.pl REZERWAT PRZYRODY ŹRÓDLISKOWA BUCZYNA IM. JERZEGO JACKOWSKIEGO - został ustanowiony zarządzeniem Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego nr 222 z dnia 30.05.1956r. Według zarządzenia powierzchnia ogólna wynosiła 122,44 ha. Rozporządzenie Nr 27/2005 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 24 października 2005 r. ustanawia rezerwat w obecnych granicach o powierzchni 155,33 ha. Obecnie obowiązującym aktem prawnym jest Zarządzenie Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Szczecinie z dnia 17 października 2017 r. w sprawie rezerwatu przyrody „Źródliskowa Buczyna im. Jerzego Jackowskiego” (powierzchnia wg Zarządzenia – 155,44 ha). Obszar posiada plan ochrony zatwierdzony Zarządzeniem Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Szczecinie z dnia 22 maja 2009 r. Rezerwat utworzono w celu zachowania lasu bukowego o cechach zespołu naturalnego i o różnych odmianach typologicznych z bogatymi zbiorowiskami roślin zielnych w runie oraz dla zachowania bardzo rzadkiego zespołu lasu bukowego ze storczykami - buczyny źródliskowej. Rezerwat położony jest w południowym krańcu Puszczy Bukowej, na południowym stoku wału Wzgórz Bukowych. Na stokach wzgórz i płaskowyżu oraz w zagłębieniach terenu nad jez. Glinna wykształciły się żyzne buczyny, łęgi bagienne i źródliskowe oraz lasy dębowo-bukowe i olsy. Drzewostan buduje buk, dąb, olsza, jesion i grab. Na obszarze występuje również: wiciokrzew pomorski, buławnika czerwonego, kruszczyka szerokolistnego, gnieźnika leśnego, porzeczkę czarną, kalinę koralową, kruszynę pospolitą, marzankę wonną, gwiazdnicę bagienną, turzycę zgrzebłowatą, przetacznik górski, skrzyp zimowy, przylaszczkę pospolitą, zachyłkę oszczepowatą, kokorycz pustą, kokorycz wątłą, czworolist pospolity, perłówkę jednokwiatową. Źródło: http://www.gryfino.szczecin.lasy.gov.pl REZERWAT PRZYRODY BUCZYNOWE WĄWOZY IM. PROF. FLORIANA CELIŃSKIEGO - obszar rezerwatu ustanowiony został zarządzeniem Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego nr 220 z dnia 30.05.1956 r., według którego powierzchnia wynosiła 39,94 ha. Rozporządzenie Nr 30/2005 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 24 października 2005 r. powiększa rezerwat do powierzchni 56,38 ha i ustanawia go w obecnych granicach. Obecnie obowiązującym aktem prawnym jest Zarządzenie Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Szczecinie z dnia 17 października 2017 r. w sprawie rezerwatu przyrody „Buczynowe Wąwozy im. profesora Floriana Celińskiego” (powierzchnia wg Zarządzenia – 56,53 ha). Obiekt posiada plan ochrony zatwierdzony Rozporządzeniem nr 46/2008 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 14 listopada 2008 r. Rezerwat utworzono w celu

WESTMOR CONSULTING 137 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024 zachowania kompleksu zbiorowisk leśnych, zwłaszcza lasu bukowego w różnych podzespołach, odmianach i facjach. Rezerwat znajduje się w środkowej części Puszczy Bukowej na północnych stokach wzgórz, pociętych głębokimi dolinkami. Na zboczach wąwozów i jarów oraz na dnie dolin wykształciły się żyzne i kwaśne buczyny, olsy, łęgi olszowo - jesionowe oraz zbiorowiska o charakterze grądu niskiego. Drzewostany tworzy głównie buk, olsza, dąb, jesion. W podszycie dominuje buk, jawor i jesion. Do występujących tutaj roślin zielnych należą: kruszczyka sinego, buławnika czerwonego, kruszynę pospolitą, marzankę wonną, gwiazdnicę wielkokwiatową i bagienną, żywca cebulkowego, turzycę zgrzebłowatą, perłówkę zwisłą. Źródło: http://www.gryfino.szczecin.lasy.gov.pl REZERWAT PRZYRODY BUKOWE ZDROJE IM. PROFESORA TADEUSZA DOMINIKA - został ustanowiony zarządzeniem Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego nr 219 z dnia 30.05.1956 r. Według zarządzenia powierzchnia ogólna wynosiła 207,90 ha. Rozporządzenie Nr 29/2005 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 24 października 2005 r. powiększa rezerwat do powierzchni 220,50 ha i ustanawia go w obecnych granicach. Obecnie obowiązującym aktem prawnym jest Zarządzenie Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Szczecinie z dnia 15 listopada 2017 r. w sprawie rezerwatu przyrody „Bukowe Zdroje im. profesora Tadeusza Dominika” (powierzchnia wg Zarządzenia – 221,28 ha). Obiekt posiada plan ochrony zatwierdzony Zarządzeniem Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Szczecinie z dnia 30 czerwca 2009 r. Rezerwat utworzony został w celu zachowania zespołu buczyny pomorskiej w różnych podzespołach, zespołu łęgu jesionowego oraz zespołu dąbrowy. Rezerwat położony jest w północno zachodnim krańcu Puszczy Bukowej na wzgórzach gęsto pociętych głębokimi dolinami. Na wierzchowinie i stokach oraz dnie dolin znajdują się kwaśne buczyny, kwaśne dąbrowy, grądy niskie, łęgi dolinkowe i źródliskowe. Drzewostany buduje głównie buk, dąb, jesion, olsza, grab, jawor. W podszycie dominuje buk, jesion, olsza, jawor. Z ciekawszych gatunków roślin występują tu: jarząb brekinia, barwinek pospolity, buławnik czerwony, kruszczyk szerokolistny, gnieźnik leśny, kruszyna pospolita, kalina koralowa, żywiec cebulkowy, turzyca zgrzebłowata, przytulia leśna, przetacznik górski, skrzyp zimowy, zachyłka oszczepowata, pospolita, kokorycz wątła. Źródło: http://www.gryfino.szczecin.lasy.gov.pl

REZERWAT PRZYRODY KOŁOWSKIE PAROWY IM. JÓZEFA LEWANDOWSKIEGO Został ustanowiony zarządzeniem Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego nr 221 z dnia 30.05.1956r. Według zarządzenia powierzchnia ogólna wynosiła 24,30 ha. Obecnie obowiązującym aktem prawnym jest Zarządzenie Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Szczecinie z dnia 15 listopada 2017 r. w sprawie rezerwatu przyrody „Kołowskie Parowy im. Józefa Lewandowskiego” (powierzchnia wg Zarządzenia – 24,34 ha).

WESTMOR CONSULTING 138 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

Obiekt posiada plan ochrony zatwierdzony Zarządzeniem nr 12/2008 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 21 marca 2008 r. Rezerwat utworzono w celu zachowania płatów podzespołu typowego buczyny pomorskiej wraz z typowym dla tego zespołu falistym terenem morenowym oraz charakterystycznym dla miejscowych warunków geologicznych zjawiskiem zanikającego potoku. Rezerwat położony jest w środkowej części Puszczy Bukowej na północnym stoku wzgórza przeciętego głęboką doliną. Na wierzchowinie i stokach wykształciły się żyzne buczyny a na dnie doliny łęgi olszowo - jesionowe oraz olsy. Drzewostan stanowią tutaj głównie takie gatunki jak: buk, olsza i jawor. Do występujących tutaj roślin runa należą: kruszczyk szerokolistny i siny, kruszyna pospolita, kalina koralowa, marzanka wonna, szczyr trwały czartawa pospolita, turzyca zgrzebłowata, zachyłka oszczepowata, kokorycz pusta i przytulia pospolita. Źródło: http://www.gryfino.szczecin.lasy.gov.pl POMNIKI PRZYRODY Wg ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. 2018 poz. 1614 z późn. zm.) „pomnikami przyrody są pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupiska o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, okazałych rozmiarów drzewa, krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie”.

Na terenie Gminy Stare Czarnowo znajdują się liczne pomniki przyrody, zgodnie z informacjami zawartymi w poniższej tabeli.

WESTMOR CONSULTING 139 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

Tabela 42. Pomniki przyrody na terenie Gminy Stare Czarnowo

Rodzaj L.p. Typ pomnika Opis pomnika Dane aktu prawnego o utworzeniu, ustanowieniu lub wyznaczeniu i pozostałych aktów prawnych tworu Orzeczenie Nr 48/56 Prezydium WRN w Szczecinie głaz Miedwiański Głaz - głaz 1 Jednoobiektowy Uchwała Nr XX/142/04 Rady Gminy Stare Czarnowo z dnia 25 października 2004 r. w sprawie narzutowy narzutowy - granit czerwony uznania za pomniki przyrody drzew oraz głazów narzutowych znajdujących się na terenie Gminy Stare Czarnowo i określenie zakazów. Uchwała Nr XX/142/04 Rady Gminy Stare Czarnowo z dnia 25 października 2004 r. w sprawie Anna i Andrzej - Grupa 2 Wieloobiektowy Grupa drzew 2 głazów uznania za pomniki przyrody drzew oraz głazów narzutowych znajdujących się na terenie Gminy Stare Czarnowo i określenie zakazów. Uchwała Nr XX/142/04 Rady Gminy Stare Czarnowo z dnia 25 października 2004 r. w sprawie głaz Szwedzki Kamień - głaz Jednoobiektowy 3 narzutowy narzutowy - gnejs uznania za pomniki przyrody drzew oraz głazów narzutowych znajdujących się na terenie Gminy Stare Czarnowo i określenie zakazów. Uchwała Nr XXXIX/274/2001 Rady Gminy w Starym Czarnowie z dnia 28 grudnia 2001 r. w Głaz Leśny - głaz sprawie uznania za pomniki przyrody niektórych drzew, grup drzew, źródlisk i głazów głaz narzutowy - gnejs; ukryty, Jednoobiektowy narzutowych na terenie gminy Stare Czarnowo. 4 narzutowy praktycznie nie wystaje nad ziemię Uchwała Nr XX/143/04 Rady Gminy Stare Czarnowo z dnia 25 października 2004 r. w sprawie określenia zakazów dla pomników przyrody. Uchwała Nr XXXIX/274/2001 Rady Gminy w Starym Czarnowie z dnia 28 grudnia 2001 r. w sprawie uznania za pomniki przyrody niektórych drzew, grup drzew, źródlisk i głazów głaz Słupi Głaz - głaz narzutowy Jednoobiektowy narzutowych na terenie gminy Stare Czarnowo. 5 narzutowy - granit Uchwała Nr XX/143/04 Rady Gminy Stare Czarnowo z dnia 25 października 2004 r. w sprawie określenia zakazów dla pomników przyrody. Uchwała Nr XX/142/04 Rady Gminy Stare Czarnowo z dnia 25 października 2004 r. w sprawie głaz Rozbite Głazy - głaz Jednoobiektowy 6 narzutowy narzutowy - granit uznania za pomniki przyrody drzew oraz głazów narzutowych znajdujących się na terenie Gminy Stare Czarnowo i określenie zakazów Uchwała Nr XX/142/04 Rady Gminy Stare Czarnowo z dnia 25 października 2004 r. w sprawie głaz Kamień Grońskiego - głaz Jednoobiektowy 7 narzutowy narzutowy - gnejs uznania za pomniki przyrody drzew oraz głazów narzutowych znajdujących się na terenie Gminy Stare Czarnowo i określenie zakazów. Uchwała Nr XXXIX/274/2001 Rady Gminy w Starym Czarnowie z dnia 28 grudnia 2001 r. w 8 Jednoobiektowy źródło pomnik powierzchniowy sprawie uznania za pomniki przyrody niektórych drzew, grup drzew, źródlisk i głazów narzutowych na terenie gminy Stare Czarnowo.

WESTMOR CONSULTING 140 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

Rodzaj L.p. Typ pomnika Opis pomnika Dane aktu prawnego o utworzeniu, ustanowieniu lub wyznaczeniu i pozostałych aktów prawnych tworu Uchwała Nr XX/143/04 Rady Gminy Stare Czarnowo z dnia 25 października 2004 r. w sprawie określenia zakazów dla pomników przyrody. Uchwała Nr XXXIX/274/2001 Rady Gminy w Starym Czarnowie z dnia 28 grudnia 2001 r. w sprawie uznania za pomniki przyrody niektórych drzew, grup drzew, źródlisk i głazów 9 Jednoobiektowy źródło pomnik powierzchniowy narzutowych na terenie gminy Stare Czarnowo. Uchwała Nr XX/143/04 Rady Gminy Stare Czarnowo z dnia 25 października 2004 r. w sprawie określenia zakazów dla pomników przyrody. Uchwała Nr XXXIX/274/2001 Rady Gminy w Starym Czarnowie z dnia 28 grudnia 2001 r. w sprawie uznania za pomniki przyrody niektórych drzew, grup drzew, źródlisk i głazów 10 Jednoobiektowy źródło pomnik powierzchniowy narzutowych na terenie gminy Stare Czarnowo. Uchwała Nr XX/143/04 Rady Gminy Stare Czarnowo z dnia 25 października 2004 r. w sprawie określenia zakazów dla pomników przyrody. Uchwała Nr XXXIX/274/2001 Rady Gminy w Starym Czarnowie z dnia 28 grudnia 2001 r. w sprawie uznania za pomniki przyrody niektórych drzew, grup drzew, źródlisk i głazów 11 Jednoobiektowy źródło bd narzutowych na terenie gminy Stare Czarnowo. Uchwała Nr XX/143/04 Rady Gminy Stare Czarnowo z dnia 25 października 2004 r. w sprawie określenia zakazów dla pomników przyrody.

Grupa 3 dębów; 3: silne Zarządzenie Nr 46/89 Wojewody Szczecińskiego z dnia 18 sierpnia 1989 r. w sprawie uznania 12 Wieloobiektowy Grupa drzew odrośla na pniu za pomniki przyrody. grupa 16 buków - w terenie 15 drzew oraz jeden Zarządzenie Nr 46/89 Wojewody Szczecińskiego z dnia 18 sierpnia 1989 r. w sprawie uznania powalony buk; 5: za pomniki przyrody. 13 Wieloobiektowy Grupa drzew rozdwojony nisko na 2 pnie; Obwieszczenie Wojewody Szczecińskiego z dnia 12 października 1989 r. w sprawie 11: pochylony; 12: sprostowania błędów. rozgałęziony na 2 pnie Zarządzenie Nr 46/89 Wojewody Szczecińskiego z dnia 18 sierpnia 1989 r. w sprawie uznania 14 Jednoobiektowy drzewo bd za pomniki przyrody. Zarządzenie Nr 46/89 Wojewody Szczecińskiego z dnia 18 sierpnia 1989 r. w sprawie uznania za pomniki przyrody. 15 Jednoobiektowy drzewo bd Obwieszczenie Wojewody Szczecińskiego z dnia 12 października 1989 r. w sprawie sprostowania błędów.

WESTMOR CONSULTING 141 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

Rodzaj L.p. Typ pomnika Opis pomnika Dane aktu prawnego o utworzeniu, ustanowieniu lub wyznaczeniu i pozostałych aktów prawnych tworu Zarządzenie Nr 46/89 Wojewody Szczecińskiego z dnia 18 sierpnia 1989 r. w sprawie uznania 16 Jednoobiektowy drzewo Wartownik - bd za pomniki przyrody. 17 Jednoobiektowy drzewo Dąb Myśliwych - bd bd Zarządzenie Nr 17/86 Wojewody Szczecińskiego z dnia 10 czerwca 1986 r. w sprawie uznania 18 Jednoobiektowy drzewo bd za pomniki przyrody. Zarządzenie Nr 46/89 Wojewody Szczecińskiego z dnia 18 sierpnia 1989 r. w sprawie uznania 19 Jednoobiektowy drzewo bd za pomniki przyrody. Uchwała Nr XXXIX/274/2001 Rady Gminy w Starym Czarnowie z dnia 28 grudnia 2001 r. w sprawie uznania za pomniki przyrody niektórych drzew, grup drzew, źródlisk i głazów grupa 17 dębów z okazami Wieloobiektowy Grupa drzew narzutowych na terenie gminy Stare Czarnowo. 20 bluszczu Uchwała Nr XX/143/04 Rady Gminy Stare Czarnowo z dnia 25 października 2004 r. w sprawie określenia zakazów dla pomników przyrody Uchwała Nr XXXIX/274/2001 Rady Gminy w Starym Czarnowie z dnia 28 grudnia 2001 r. w sprawie uznania za pomniki przyrody niektórych drzew, grup drzew, źródlisk i głazów 21 Jednoobiektowy drzewo bd narzutowych na terenie gminy Stare Czarnowo. Uchwała Nr XX/143/04 Rady Gminy Stare Czarnowo z dnia 25 października 2004 r. w sprawie określenia zakazów dla pomników przyrody. Uchwała Nr XXXIX/274/2001 Rady Gminy w Starym Czarnowie z dnia 28 grudnia 2001 r. w sprawie uznania za pomniki przyrody niektórych drzew, grup drzew, źródlisk i głazów 22 Jednoobiektowy drzewo bd narzutowych na terenie gminy Stare Czarnowo. Uchwała Nr XX/143/04 Rady Gminy Stare Czarnowo z dnia 25 października 2004 r. w sprawie określenia zakazów dla pomników przyrody. Uchwała Nr XXXIX/274/2001 Rady Gminy w Starym Czarnowie z dnia 28 grudnia 2001 r. w sprawie uznania za pomniki przyrody niektórych drzew, grup drzew, źródlisk i głazów 23 Wieloobiektowy Grupa drzew Grupa 2 buków; 2: złamane narzutowych na terenie gminy Stare Czarnowo. Uchwała Nr XX/143/04 Rady Gminy Stare Czarnowo z dnia 25 października 2004 r. w sprawie określenia zakazów dla pomników przyrody. Uchwała Nr XXXIX/274/2001 Rady Gminy w Starym Czarnowie z dnia 28 grudnia 2001 r. w 24 Jednoobiektowy drzewo bd sprawie uznania za pomniki przyrody niektórych drzew, grup drzew, źródlisk i głazów narzutowych na terenie gminy Stare Czarnowo

WESTMOR CONSULTING 142 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

Rodzaj L.p. Typ pomnika Opis pomnika Dane aktu prawnego o utworzeniu, ustanowieniu lub wyznaczeniu i pozostałych aktów prawnych tworu Uchwała Nr XX/143/04 Rady Gminy Stare Czarnowo z dnia 25 października 2004 r. w sprawie określenia zakazów dla pomników przyrody. Uchwała Nr XXXIX/274/2001 Rady Gminy w Starym Czarnowie z dnia 28 grudnia 2001 r. w sprawie uznania za pomniki przyrody niektórych drzew, grup drzew, źródlisk i głazów 25 Jednoobiektowy drzewo bd narzutowych na terenie gminy Stare Czarnowo. Uchwała Nr XX/143/04 Rady Gminy Stare Czarnowo z dnia 25 października 2004 r. w sprawie określenia zakazów dla pomników przyrody Uchwała Nr XXXIX/274/2001 Rady Gminy w Starym Czarnowie z dnia 28 grudnia 2001 r. w sprawie uznania za pomniki przyrody niektórych drzew, grup drzew, źródlisk i głazów 26 Jednoobiektowy drzewo bd narzutowych na terenie gminy Stare Czarnowo Uchwała Nr XX/143/04 Rady Gminy Stare Czarnowo z dnia 25 października 2004 r. w sprawie określenia zakazów dla pomników przyrody. Uchwała Nr XXXIX/274/2001 Rady Gminy w Starym Czarnowie z dnia 28 grudnia 2001 r. w sprawie uznania za pomniki przyrody niektórych drzew, grup drzew, źródlisk i głazów 27 Jednoobiektowy drzewo bd narzutowych na terenie gminy Stare Czarnowo Uchwała Nr XX/143/04 Rady Gminy Stare Czarnowo z dnia 25 października 2004 r. w sprawie określenia zakazów dla pomników przyrody. Uchwała Nr XXXIX/274/2001 Rady Gminy w Starym Czarnowie z dnia 28 grudnia 2001 r. w sprawie uznania za pomniki przyrody niektórych drzew, grup drzew, źródlisk i głazów 28 Jednoobiektowy drzewo bd narzutowych na terenie gminy Stare Czarnowo Uchwała Nr XX/143/04 Rady Gminy Stare Czarnowo z dnia 25 października 2004 r. w sprawie określenia zakazów dla pomników przyrody. Uchwała Nr XXXIX/274/2001 Rady Gminy w Starym Czarnowie z dnia 28 grudnia 2001 r. w sprawie uznania za pomniki przyrody niektórych drzew, grup drzew, źródlisk i głazów 29 Jednoobiektowy drzewo bd narzutowych na terenie gminy Stare Czarnowo Uchwała Nr XX/143/04 Rady Gminy Stare Czarnowo z dnia 25 października 2004 r. w sprawie określenia zakazów dla pomników przyrody. Uchwała Nr XX/142/04 Rady Gminy Stare Czarnowo z dnia 25 października 2004 r. w sprawie 30 Jednoobiektowy drzewo Dziadek - bd uznania za pomniki przyrody drzew oraz głazów narzutowych znajdujących się na terenie Gminy Stare Czarnowo i określenie zakazów.

WESTMOR CONSULTING 143 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

Rodzaj L.p. Typ pomnika Opis pomnika Dane aktu prawnego o utworzeniu, ustanowieniu lub wyznaczeniu i pozostałych aktów prawnych tworu Uchwała Nr XX/142/04 Rady Gminy Stare Czarnowo z dnia 25 października 2004 r. w sprawie 31 Jednoobiektowy drzewo bd uznania za pomniki przyrody drzew oraz głazów narzutowych znajdujących się na terenie Gminy Stare Czarnowo i określenie zakazów. Uchwała Nr XX/142/04 Rady Gminy Stare Czarnowo z dnia 25 października 2004 r. w sprawie 32 Jednoobiektowy drzewo Dąb Jerzego - bd uznania za pomniki przyrody drzew oraz głazów narzutowych znajdujących się na terenie Gminy Stare Czarnowo i określenie zakazów. Uchwała Nr XX/142/04 Rady Gminy Stare Czarnowo z dnia 25 października 2004 r. w sprawie 33 Jednoobiektowy drzewo bd uznania za pomniki przyrody drzew oraz głazów narzutowych znajdujących się na terenie Gminy Stare Czarnowo i określenie zakazów. Sąsiadki - wg aktu grupa 2 olszy - w terenie pomierzono 1 drzewo, Uchwała Nr XX/142/04 Rady Gminy Stare Czarnowo z dnia 25 października 2004 r. w sprawie 34 Jednoobiektowy drzewo drugiego nie odnaleziono uznania za pomniki przyrody drzew oraz głazów narzutowych znajdujących się na terenie Gminy (wg informacji uzyskanych Stare Czarnowo i określenie zakazów. w terenie prawdopodobnie już nie istnieje) Uchwała Nr XXVIII/220/05 Rady Gminy Stare Czarnowo z dnia 28 października 2005 r. w 35 Jednoobiektowy drzewo bd sprawie uznania za pomniki przyrody drzew znajdujących się na terenie Gminy Stare Czarnowo. Uchwała Nr XXVIII/220/05 Rady Gminy Stare Czarnowo z dnia 28 października 2005 r. w 36 Jednoobiektowy drzewo bd sprawie uznania za pomniki przyrody drzew znajdujących się na terenie Gminy Stare Czarnowo. Uchwała Nr XXVIII/220/05 Rady Gminy Stare Czarnowo z dnia 28 października 2005 r. w 37 Jednoobiektowy drzewo bd sprawie uznania za pomniki przyrody drzew znajdujących się na terenie Gminy Stare Czarnowo. Uchwała Nr XXVIII/220/05 Rady Gminy Stare Czarnowo z dnia 28 października 2005 r. w 38 Jednoobiektowy drzewo bd sprawie uznania za pomniki przyrody drzew znajdujących się na terenie Gminy Stare Czarnowo.

nagle rozszerzony w dolnej Uchwała Nr XXVIII/220/05 Rady Gminy Stare Czarnowo z dnia 28 października 2005 r. w 39 Jednoobiektowy drzewo części pnia sprawie uznania za pomniki przyrody drzew znajdujących się na terenie Gminy Stare Czarnowo.

rozgałęziony na 3 główne Uchwała Nr XXVIII/220/05 Rady Gminy Stare Czarnowo z dnia 28 października 2005 r. w 40 Jednoobiektowy drzewo pnie sprawie uznania za pomniki przyrody drzew znajdujących się na terenie Gminy Stare Czarnowo. Uchwała Nr XXVIII/220/05 Rady Gminy Stare Czarnowo z dnia 28 października 2005 r. w 41 Jednoobiektowy drzewo bd sprawie uznania za pomniki przyrody drzew znajdujących się na terenie Gminy Stare Czarnowo.

WESTMOR CONSULTING 144 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

Rodzaj L.p. Typ pomnika Opis pomnika Dane aktu prawnego o utworzeniu, ustanowieniu lub wyznaczeniu i pozostałych aktów prawnych tworu Uchwała Nr XXVIII/220/05 Rady Gminy Stare Czarnowo z dnia 28 października 2005 r. w 42 Jednoobiektowy drzewo bd sprawie uznania za pomniki przyrody drzew znajdujących się na terenie Gminy Stare Czarnowo. Uchwała Nr XXVIII/220/05 Rady Gminy Stare Czarnowo z dnia 28 października 2005 r. w 43 Jednoobiektowy drzewo bd sprawie uznania za pomniki przyrody drzew znajdujących się na terenie Gminy Stare Czarnowo.

pojedynczy dąb jako Uchwała Nr XXVIII/220/05 Rady Gminy Stare Czarnowo z dnia 28 października 2005 r. w 44 Jednoobiektowy drzewo stanowisko bluszczu pospolitego sprawie uznania za pomniki przyrody drzew znajdujacych się na terenie Gminy Stare Czarnowo. Uchwała Nr XXVIII/220/05 Rady Gminy Stare Czarnowo z dnia 28 października 2005 r. w 45 Jednoobiektowy drzewo lekko pochylony sprawie uznania za pomniki przyrody drzew znajdujacych się na terenie Gminy Stare Czarnowo.

Lipa Pokoju - wg aktu lipa Uchwała Nr XXVIII/220/05 Rady Gminy Stare Czarnowo z dnia 28 października 2005 r. w 46 Jednoobiektowy drzewo holenderska, w terenie stwierdzono lipę krymską sprawie uznania za pomniki przyrody drzew znajdujących się na terenie Gminy Stare Czarnowo. Uchwała Nr XXVIII/220/05 Rady Gminy Stare Czarnowo z dnia 28 października 2005 r. w 47 Jednoobiektowy drzewo bd sprawie uznania za pomniki przyrody drzew znajdujących się na terenie Gminy Stare Czarnowo. Uchwała Nr XXVIII/220/05 Rady Gminy Stare Czarnowo z dnia 28 października 2005 r. w 48 Jednoobiektowy drzewo bd sprawie uznania za pomniki przyrody drzew znajdujących się na terenie Gminy Stare Czarnowo. Uchwała Nr XXVIII/220/05 Rady Gminy Stare Czarnowo z dnia 28 października 2005 r. w 49 Jednoobiektowy drzewo bd sprawie uznania za pomniki przyrody drzew znajdujacych się na terenie Gminy Stare Czarnowo. Uchwała Nr XXVIII/220/05 Rady Gminy Stare Czarnowo z dnia 28 października 2005 r. w 50 Jednoobiektowy drzewo skręcona kora sprawie uznania za pomniki przyrody drzew znajdujacych się na terenie Gminy Stare Czarnowo. Uchwała Nr XXVIII/220/05 Rady Gminy Stare Czarnowo z dnia 28 października 2005 r. w 51 Jednoobiektowy drzewo bd sprawie uznania za pomniki przyrody drzew znajdujacych się na terenie Gminy Stare Czarnowo. Uchwała Nr XXVIII/220/05 Rady Gminy Stare Czarnowo z dnia 28 października 2005 r. w 52 Jednoobiektowy drzewo bd sprawie uznania za pomniki przyrody drzew znajdujących się na terenie Gminy Stare Czarnowo. Uchwała Nr XXVIII/220/05 Rady Gminy Stare Czarnowo z dnia 28 października 2005 r. w 53 Jednoobiektowy drzewo bd sprawie uznania za pomniki przyrody drzew znajdujących się na terenie Gminy Stare Czarnowo. Uchwała Nr XXVIII/220/05 Rady Gminy Stare Czarnowo z dnia 28 października 2005 r. w 54 Jednoobiektowy drzewo bd sprawie uznania za pomniki przyrody drzew znajdujących się na terenie Gminy Stare Czarnowo. 55 Jednoobiektowy drzewo bd Uchwała Nr XXVIII/220/05 Rady Gminy Stare Czarnowo z dnia 28 października 2005 r. w

WESTMOR CONSULTING 145 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

Rodzaj L.p. Typ pomnika Opis pomnika Dane aktu prawnego o utworzeniu, ustanowieniu lub wyznaczeniu i pozostałych aktów prawnych tworu sprawie uznania za pomniki przyrody drzew znajdujących się na terenie Gminy Stare Czarnowo. Uchwała Nr XXVIII/220/05 Rady Gminy Stare Czarnowo z dnia 28 października 2005 r. w 56 Jednoobiektowy drzewo bd sprawie uznania za pomniki przyrody drzew znajdujących się na terenie Gminy Stare Czarnowo. Uchwała Nr XXVIII/220/05 Rady Gminy Stare Czarnowo z dnia 28 października 2005 r. w 57 Jednoobiektowy drzewo bd sprawie uznania za pomniki przyrody drzew znajdujących się na terenie Gminy Stare Czarnowo. Uchwała Nr XXVIII/220/05 Rady Gminy Stare Czarnowo z dnia 28 października 2005 r. w 58 Jednoobiektowy drzewo bd sprawie uznania za pomniki przyrody drzew znajdujących się na terenie Gminy Stare Czarnowo. Uchwała Nr XXVIII/220/05 Rady Gminy Stare Czarnowo z dnia 28 października 2005 r. w 59 Jednoobiektowy drzewo bd sprawie uznania za pomniki przyrody drzew znajdujących się na terenie Gminy Stare Czarnowo. Uchwała Nr XXVIII/220/05 Rady Gminy Stare Czarnowo z dnia 28 października 2005 r. w 60 Jednoobiektowy drzewo bd sprawie uznania za pomniki przyrody drzew znajdujących się na terenie Gminy Stare Czarnowo. Uchwała Nr XXVIII/220/05 Rady Gminy Stare Czarnowo z dnia 28 października 2005 r. w 61 Jednoobiektowy drzewo bd sprawie uznania za pomniki przyrody drzew znajdujących się na terenie Gminy Stare Czarnowo. wg aktu 1 buk - w terenie pomierzono 2 drzewa ze względu na błędne Uchwała Nr XXVIII/220/05 Rady Gminy Stare Czarnowo z dnia 28 października 2005 r. w 62 Wieloobiektowy Inny oznakowanie (tabliczka z sprawie uznania za pomniki przyrody drzew znajdujących się na terenie Gminy Stare Czarnowo. pomnika przewieszona na nąsiedni buk) Uchwała Nr XXVIII/220/05 Rady Gminy Stare Czarnowo z dnia 28 października 2005 r. w 63 Jednoobiektowy drzewo bd sprawie uznania za pomniki przyrody drzew znajdujących się na terenie Gminy Stare Czarnowo. Uchwała Nr XXVIII/220/05 Rady Gminy Stare Czarnowo z dnia 28 października 2005 r. w 64 Jednoobiektowy drzewo bd sprawie uznania za pomniki przyrody drzew znajdujących się na terenie Gminy Stare Czarnowo. Uchwała Nr XXVIII/220/05 Rady Gminy Stare Czarnowo z dnia 28 października 2005 r. w 65 Jednoobiektowy drzewo bd sprawie uznania za pomniki przyrody drzew znajdujących się na terenie Gminy Stare Czarnowo. Uchwała Nr XXVIII/220/05 Rady Gminy Stare Czarnowo z dnia 28 października 2005 r. w 66 Jednoobiektowy drzewo bd sprawie uznania za pomniki przyrody drzew znajdujących się na terenie Gminy Stare Czarnowo. wg aktu grupa 2 zrośniętych Uchwała Nr XXVIII/220/05 Rady Gminy Stare Czarnowo z dnia 28 października 2005 r. w 67 Wieloobiektowy Grupa drzew drzew: 1 buk oraz 1 dąb bezszypułkowy - w terenie sprawie uznania za pomniki przyrody drzew znajdujących się na terenie Gminy Stare Czarnowo. stwierdzono inny

WESTMOR CONSULTING 146 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

Rodzaj L.p. Typ pomnika Opis pomnika Dane aktu prawnego o utworzeniu, ustanowieniu lub wyznaczeniu i pozostałych aktów prawnych tworu podgatunek dębu: dąb szypułkowy Uchwała Nr XXVIII/220/05 Rady Gminy Stare Czarnowo z dnia 28 października 2005 r. w 68 Jednoobiektowy drzewo bd sprawie uznania za pomniki przyrody drzew znajdujących się na terenie Gminy Stare Czarnowo. Uchwała Nr XXVIII/220/05 Rady Gminy Stare Czarnowo z dnia 28 października 2005 r. w 69 Jednoobiektowy drzewo bd sprawie uznania za pomniki przyrody drzew znajdujących się na terenie Gminy Stare Czarnowo. Uchwała Nr XXVIII/220/05 Rady Gminy Stare Czarnowo z dnia 28 października 2005 r. w 70 Jednoobiektowy drzewo bd sprawie uznania za pomniki przyrody drzew znajdujących się na terenie Gminy Stare Czarnowo. Uchwała Nr XXVIII/220/05 Rady Gminy Stare Czarnowo z dnia 28 października 2005 r. w 71 Jednoobiektowy drzewo bd sprawie uznania za pomniki przyrody drzew znajdujących się na terenie Gminy Stare Czarnowo. Uchwała Nr XXVIII/220/05 Rady Gminy Stare Czarnowo z dnia 28 października 2005 r. w 72 Jednoobiektowy drzewo bd sprawie uznania za pomniki przyrody drzew znajdujących się na terenie Gminy Stare Czarnowo. Uchwała Nr XXVIII/220/05 Rady Gminy Stare Czarnowo z dnia 28 października 2005 r. w 73 Jednoobiektowy drzewo bd sprawie uznania za pomniki przyrody drzew znajdujących się na terenie Gminy Stare Czarnowo. Uchwała Nr XXVIII/220/05 Rady Gminy Stare Czarnowo z dnia 28 października 2005 r. w 74 Jednoobiektowy drzewo bd sprawie uznania za pomniki przyrody drzew znajdujących się na terenie Gminy Stare Czarnowo. Uchwała Nr XXVIII/220/05 Rady Gminy Stare Czarnowo z dnia 28 października 2005 r. w 75 Jednoobiektowy drzewo bd sprawie uznania za pomniki przyrody drzew znajdujących się na terenie Gminy Stare Czarnowo. Uchwała Nr XXVIII/220/05 Rady Gminy Stare Czarnowo z dnia 28 października 2005 r. w 76 Jednoobiektowy drzewo bd sprawie uznania za pomniki przyrody drzew znajdujących się na terenie Gminy Stare Czarnowo. Uchwała Nr XXVIII/220/05 Rady Gminy Stare Czarnowo z dnia 28 października 2005 r. w 77 Jednoobiektowy drzewo bd sprawie uznania za pomniki przyrody drzew znajdujących się na terenie Gminy Stare Czarnowo. Uchwała Nr XXVIII/220/05 Rady Gminy Stare Czarnowo z dnia 28 października 2005 r. w 78 Jednoobiektowy drzewo bd sprawie uznania za pomniki przyrody drzew znajdujących się na terenie Gminy Stare Czarnowo. Uchwała Nr XXVIII/220/05 Rady Gminy Stare Czarnowo z dnia 28 października 2005 r. w 79 Jednoobiektowy drzewo bd sprawie uznania za pomniki przyrody drzew znajdujących się na terenie Gminy Stare Czarnowo. Uchwała Nr XXVIII/220/05 Rady Gminy Stare Czarnowo z dnia 28 października 2005 r. w 80 Jednoobiektowy drzewo bd sprawie uznania za pomniki przyrody drzew znajdujących się na terenie Gminy Stare Czarnowo.

WESTMOR CONSULTING 147 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

Rodzaj L.p. Typ pomnika Opis pomnika Dane aktu prawnego o utworzeniu, ustanowieniu lub wyznaczeniu i pozostałych aktów prawnych tworu Uchwała Nr XXVIII/220/05 Rady Gminy Stare Czarnowo z dnia 28 października 2005 r. w 81 Jednoobiektowy drzewo bd sprawie uznania za pomniki przyrody drzew znajdujących się na terenie Gminy Stare Czarnowo. Uchwała Nr XXVIII/220/05 Rady Gminy Stare Czarnowo z dnia 28 października 2005 r. w 82 Jednoobiektowy drzewo lekko pochylony sprawie uznania za pomniki przyrody drzew znajdujących się na terenie Gminy Stare Czarnowo. Uchwała Nr XXVIII/220/05 Rady Gminy Stare Czarnowo z dnia 28 października 2005 r. w 83 Jednoobiektowy drzewo bd sprawie uznania za pomniki przyrody drzew znajdujących się na terenie Gminy Stare Czarnowo.

wg aktu dąb szypułkowy - w Uchwała Nr XXVIII/220/05 Rady Gminy Stare Czarnowo z dnia 28 października 2005 r. w 84 Jednoobiektowy drzewo terenie stwierdzono dąb bezszypułkowy sprawie uznania za pomniki przyrody drzew znajdujących się na terenie Gminy Stare Czarnowo.

wg aktu dąb bezszypułkowy Uchwała Nr XXVIII/220/05 Rady Gminy Stare Czarnowo z dnia 28 października 2005 r. w 85 Jednoobiektowy drzewo - w terenie stwierdzono dąb szypułkowy sprawie uznania za pomniki przyrody drzew znajdujących się na terenie Gminy Stare Czarnowo. Uchwała Nr XXVIII/220/05 Rady Gminy Stare Czarnowo z dnia 28 października 2005 r. w 86 Jednoobiektowy drzewo bd sprawie uznania za pomniki przyrody drzew znajdujących się na terenie Gminy Stare Czarnowo. Frater - wg aktu dąb szypułkowy - w terenie Zarządzenie Nr 46/89 Wojewody Szczecińskiego z dnia 18 sierpnia 1989 r. w sprawie uznania 87 Jednoobiektowy drzewo stwierdzono dąb za pomniki przyrody bezszypułkowy

Źródło: http://crfop.gdos.gov.pl/

WESTMOR CONSULTING 148 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

TERENY ZIELENI URZĄDZONEJ

Tereny zieleni urządzonej definiuje się jako tereny wraz infrastrukturą techniczną i budynkami funkcjonalnie z nimi związanymi, pokryte roślinnością, znajdujące się w granicach wsi o zwartej zabudowie lub miast, pełniące funkcje estetyczne, rekreacyjne, zdrowotne lub osłonowe, a w szczególności parki, zieleńce, promenady, bulwary, ogrody botaniczne, zoologiczne, jordanowskie i zabytkowe oraz cmentarze, a także zieleń towarzysząca ulicom, placom, zabytkowym fortyfikacjom, budynkom, składowiskom, lotniskom oraz obiektom kolejowym i przemysłowym.

Obszary zielone modyfikują lokalne warunki klimatyczne, ale także oczyszczają atmosferę z zanieczyszczeń stałych i gazowych, regulują stosunek CO2 i O2 w atmosferze, wytłumiają hałas oraz stanowi miejsce wypoczynku i rekreacji. Rola terenów zielonych wiąże się również ze zwiększaniem różnorodności biologicznej oraz wpływem na walory estetyczne krajobrazu.

Na terenie Gminy Stare Czarnowo znajdują się parki, cmentarz, place sportowe itp.

Parki zabytkowe stanowią wartościowy element krajobrazu zarówno jako cenny składnik szaty roślinnej jak i część zasobów kulturowych. Na obszarze Gminy Stare Czarnowo znajdują się 3 parki przydworskie, z czego tylko park w Kołowie jest ewidencjonowany. Park w Dębinie i Glinnej wymaga uporządkowania informacji faktograficznych o historii i wpisania do rejestru Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków.

• Park dworski w miejscowości Kołowo - według dostępnych informacji, na podstawie wieku drzew przyjęto, że park powstał w pierwszej połowie XIX wieku. Po 1945 roku folwark został rozparcelowany i w kolejnych dziesięcioleciach zarówno zabudowania jak i założenie parkowe zostały niemal doszczętnie zniszczone. Z dawnego parku do czasów obecnych zachowało się bardzo niewiele. Starodrzew został znacznie przerzedzony przed kilkunastu laty, w roku 2004 wycięte zostały kolejne drzewa. Obecnie na terenie tym ostały się z dawnego założenia w zasadzie tylko dwa okazałe świerki, rosnące przy dawnej zachodniej ścianie zabudowań dworskich. Obecne zadrzewienie tworzą głównie pochodzące z samosiewu kilkudziesięcioletnie jesiony wyniosłe i klony pospolite. Właściciel gruntu wykonał szereg nasadzeń gatunków ozdobnych. • Obiekt parkowy w miejscowości Dębina - zlokalizowany między drogą z Dębiny do Kołbacza, drogą w kierunku jez. Żelewko i wsią. Obiekt jest zaniedbany i silnie zarośnięty samosiejkami i podszytem. Zupełnie zatarty jest układ dróg i ścieżek. W przeszłości w części wschodniej znajdował sie prawdopodobnie staw.

WESTMOR CONSULTING 149 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

• Park w miejscowości Glinna znajduje się po południowej stronie gospodarstwa rolnego, na wschód od drogi do doliny Krzewny. Dominują tu okazałe dęby i jesiony. Żywotniki olbrzymie, daglezja sina, jodła jednobarwna, lipy, robinie. W podszycie bez czarny i leszczyna. Występuje tu też bluszcz pospolity i przebiśniegi.

Źródło: Waloryzacja przyrodnicza Gminy Stare Czarnowo Znaczenie zieleni dla funkcjonowania Gminy jest nieocenione. Zieleń nie tylko modyfikuje lokalne warunki klimatyczne, ale także oczyszcza atmosferę z zanieczyszczeń stałych i gazowych, reguluje stosunek CO2 i O2 w atmosferze, wytłumia hałas oraz stanowi miejsce wypoczynku i rekreacji. Rola terenów zielonych wiąże się z kształtowaniem warunków przestrzennych i zdrowotnych oraz bezpośrednio wpływa na walory estetyczne krajobrazu.

KORYTARZE EKOLOGICZNE Wg koncepcji krajowej sieci ekologicznej ECONET-PL, obszar gm. Stare Czarnowo znajduje się na obszarze węzłowym o znaczeniu międzynarodowym UJŚCIE ODRY, w którym parki krajobrazowe m.in. Puszcza Bukowa i Doliny Dolnej Odry oraz obszar Puszczy Goleniowskiej i jezioro Miedwie z otoczeniem, uznane zostały za biocentra obszaru węzłowego (obszary nagromadzenia największych walorów przyrodniczych) Teren ten wraz z najbliższym otoczeniem stanowi fragment międzynarodowego korytarza ekologicznego. Ma on ogromne znaczenie dla wędrówek ptaków, a także stanowi ostoję ich gniazdowania. Funkcja korytarza ekologicznego umożliwia migrację roślin, zwierząt i grzybów. Jest to rodzaj łącznika pomiędzy cennymi przyrodniczo obszarami. Poza tym, na terenie Gminy występują korytarze ekologiczne o znaczeniu lokalnym.

W związku z położeniem korytarzy ekologicznych głównymi zagrożeniami jakie mogą zaistnieć dla funkcjonowania ich poszczególnych odcinków są zagrożenia wynikające z lokalizacji dróg gminnych, powiatowych, wojewódzkich oraz krajowych. Taka sytuacja prowadzi do występowania kolizji pomiędzy drogą a korytarzem, przez co podczas wzmożonego ruchu pojazdów może prowadzić do zaistnienia niebezpiecznych sytuacji. W związku z tym istotnym jest aby przy drogach znajdowały się znaki informujące, o tym że możliwe jest pojawienie się zwierząt na drodze oraz że należy zachować szczególną ostrożność szczególnie w okresach migracji zwierząt.

Minimalizacja oddziaływania bariery psychofizycznej w zasięgu korytarzy migracyjnych polega na następujących działaniach o charakterze osłonowym: • budowanie osłon (ekranów) antyolśnieniowych – chronią zwierzęta przed oślepianiem przez przejeżdżające pojazdy; osłony powinny być lokowane przede wszystkim na powierzchni i w otoczeniu przejść dla zwierząt;

WESTMOR CONSULTING 150 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

• budowanie ekranów akustycznych – ograniczają poziom hałasu obszarach sąsiadujących z drogą; powinny być stosowane w przypadku stwierdzenia oddziaływania o charakterze znaczącym na konkretne gatunki zwierząt; • wprowadzanie osłonowych i izolacyjnych nasadzeń roślinności – ograniczają poziom hałasu i emisji chemicznych w obszarach sąsiadujących z drogą.

Źródło: http://korytarze.pl/

Utrzymanie korytarzy i właściwe gospodarowanie w ich obrębie może mieć istotne znaczenie dla ochrony siedlisk i gatunków na obszarach Natura 2000, dlatego w planowaniu przestrzennym należy wziąć je pod uwagę. Zachowanie drożności i ciągłości korytarzy jest kluczowe dla zachowania spójności sieci.

Źródło: http://poznajnature.pl/

PODSUMOWANIE

Tabela 43. Analiza SWOT dla obszaru interwencji: Zasoby przyrodnicze

Mocne strony Słabe strony • występowanie obszarowych form ochrony • niechęć do stosowania przepisów ochrony przyrody: obszarów natura, park środowiska i przyrody przez społeczeństwo krajobrazowy, rezerwaty i podmioty gospodarcze, wynikająca ze zbyt • występowanie cennych siedlisk niskiej świadomości ekologicznej przyrodniczych oraz licznych gatunków flory, społeczeństwa fauny i grzybów. • zły stan szlaków turystycznych, dróg leśnych. • duży udział lasów i gruntów leśnych w powierzchni ogółem Gminy, • występowanie pomników przyrody i korytarzy ekologicznych. Szanse Zagrożenia • dostępność zewnętrznych źródeł • niska świadomość ekologiczna mieszkańców, finansowania, w tym m.in. nowa perspektywa • niewystarczające środki finansowe na finansowa Unii Europejskiej, aktywną ochronę przyrody. • regulacje ogólnokrajowe i międzynarodowe zobowiązujące do podnoszenia jakości środowiska, • rosnący popyt na żywność ekologiczną i usługi agroturystyczne, • wzrastające zainteresowanie zdrowym stylem życia wśród mieszkańców,

Źródło: Opracowanie własne 5.9. Zagrożenia poważnymi awariami

Zagadnienia związane z poważnymi awariami zostały uregulowane przede wszystkim w Ustawie Prawo ochrony środowiska (tytuł IV „Poważne awarie”). Definicja ustawowa określa poważną awarię jako „zdarzenie, w szczególności emisję, pożar lub eksplozję,

WESTMOR CONSULTING 151 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024 powstałe w trakcie procesu przemysłowego, magazynowania lub transportu, w których występuje jedna lub więcej niebezpiecznych substancji, prowadzące do natychmiastowego powstania zagrożenia życia lub zdrowia ludzi lub środowiska lub powstania takiego zagrożenia z opóźnieniem” (art. 3 pkt. 23). Definicja ta jest zbieżna z Dyrektywą Seveso II (96/82/WE) oraz Konwencją z 1992 r. w sprawie transgranicznych skutków awarii przemysłowych.

• AWARIE ELEKTROWNI JĄDROWYCH, GWAŁTOWNE POŻARY OBIEKTÓW PRZEMYSŁOWYCH, ATAKI TERRORYSTYCZNE Zakładem stwarzającym zagrożenie awarią przemysłową jest każdy zakład, na którego terenie znajdują się substancje niebezpieczne, mogące spowodować zagrożenie życia lub zdrowia ludzi lub środowiska. Ze względu na rodzaj i ilość substancji niebezpiecznych zakłady dzielimy, zgodnie z art. 248, ust. 1 u.p.o.ś., na:

− zakłady o zwiększonym ryzyku wystąpienia awarii – zakłady, na których terenie znajdują się mniej niebezpieczne substancje lub ich ilość jest mniejsza;

− zakłady o dużym ryzyku wystąpienia awarii. Na terenie Gminy Stare Czarnowo nie występują większe zakłady przemysłowe, w których prawdopodobne jest wystąpienie zdarzenia o znamionach poważnej awarii.

• TRANSPORT SUBSTANCJI NIEBEZPIECZNYCH

Poważne zagrożenie w powiecie piaseczyńskim oraz dla Gminy Stare Czarnowo stanowić może również transport substancji niebezpiecznych w ruchu drogowym. Obecność na terenie Gminy ważnych szlaków komunikacyjnych stanowi nie tylko potencjał rozwojowy Gminy, ale także zwiększa możliwość wystąpienia zagrożeń związanych z transportem substancji niebezpiecznych.

• INNE ZAGROŻENIA Wśród innych zagrożeń, które mogą wystąpić na terenie Gminy Stare Czarnowo, można wyróżnić: zagrożenia radiacyjne (skażenia promieniotwórcze), chemiczne (zagrożenie toksycznymi środkami przemysłowymi i innymi substancjami chemicznymi), biologiczne: epidemie, epizootie (plagi zwierzęce), epifitozy (choroby populacji roślinnej), awarie urządzeń infrastruktury technicznej (gazowe, energetyczne, wodociągowe), terrorystyczne (z wykorzystaniem broni, bomb, materiałów wybuchowych, środków chemicznych oraz biologicznych).

Na terenie Gminy Stare Czarnowo nie występują duże zakłady produkcyjne, w związku z tym wyklucza to wystąpienie poważnych awarii w środowisku.

WESTMOR CONSULTING 152 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

Mieszkańcy Gminy alarmują jednak o uciążliwości zakładu produkcyjnego przy ulicy Cichej, w miejscowości Stare Czarnowo. Jest to zakład, który w części produkuje wyroby z przemiału tworzyw sztucznych, głównie na cele drogowe. Obecnie Przedsiębiorstwo wystąpiło z wnioskiem o wydanie decyzji środowiskowej na rozbudowę. W analizie stwierdzono konieczność przeprowadzenia oceny oddziaływania na środowisko. W obecnej sytuacji postępowanie zostało zawieszone do czasu wykonania raportu.

PODSUMOWANIE

Tabela 44. Analiza SWOT dla obszaru interwencji: Zagrożenia poważnymi awariami

Mocne strony Słabe strony • brak zakładów przemysłowych stwarzających • występowanie obszarów naturalnych zagrożenie dla środowiska przyrodniczego. zagrożeń geologicznych, w tym zagrożeń osuwania się mas ziemnych/skalnych, Szanse Zagrożenia • opracowywanie przez prowadzących • zagrożenie pożarowe lasów, zakłady przemysłowe planów operacyjno- • ryzyko wystąpienia suszy i klęsk nieurodzaju, ratowniczych oraz zewnętrznych planów • operacyjno-ratowniczych przez Komendanta obecność zakładów o ryzyku wystąpienia Wojewódzkiego Państwowej Straży awarii, Pożarnej, • nasilające się ekstremalne zjawiska pogodowe (zmiany klimatyczne); • zagrożenie suszą wskutek zmian klimatycznych i nadmiernych odwodnień, przy niedostatecznych działaniach w zakresie małej retencji.

Źródło: Opracowanie własne

6. Zrównoważone wykorzystanie surowców, materiałów, wody i energii

Racjonalizacja użytkowania wody do celów produkcyjnych i konsumpcyjnych Osiągnięcie założonego celu, będzie możliwe w przypadku podjęcia działań przez podmioty gospodarcze funkcjonujące na terenie Gminy, zużywające na cele produkcyjne znaczne zasoby wody, a także przez jednostki komunalne, gospodarujące gminną infrastrukturą techniczną. Zgodnie z danymi GUS, zużycie wody przez wszystkich korzystających (zarówno na cele konsumpcyjne, jak i produkcyjne) systematycznie spada. To pozytywne zjawisko może wynikać zarówno z coraz wyższych jednostkowych cen wody, opomiarowania zużycia, jak i wzrostu świadomości mieszkańców co do konieczności racjonalnego gospodarowania wodą. W celu dalszego zmniejszenia wodochłonności w strefie gospodarki, zakłady korzystające ze środowiska – pobierające wodę, surowce i energię powinny stosować najlepsze dostępne techniki (BAT). Istotne jest wdrażanie systemów zarządzania środowiskowego w zakładach (normy ISO 14000), wprowadzanie zasad Czystej Produkcji oraz przystępowanie do programów sektorowych z dziedziny ochrony środowiska.

WESTMOR CONSULTING 153 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

Oszczędne gospodarowanie wodą ma istotne znacznie dla środowiska naturalnego, a skala oszczędności zależy w głównej mierze od świadomości ekologicznej i determinacji mieszkańców Gminy. Proekologiczne rozwiązania powinny być także stosowane w budynkach użyteczności publicznej usytuowanych na terenie Gminy Stare Czarnowo. Dotychczasowe doświadczenia (zebrane przez Witolda M. Lewandowskiego w opracowaniu pt. „Proekologiczne odnawialne źródła energii”), wskazują że najważniejsze oszczędności wody uzyskuje się dzięki: • „zainstalowaniu indywidualnych liczników wody w gospodarstwach domowych; • zastąpieniu tradycyjnych spłuczek o dużej pojemności rozwiązaniami o innej konstrukcji, umożliwiającymi 2-3 krotne zmniejszenie zużycia wody; • zastąpieniu zaworów dławicowych zaworami np. kulowymi, które mają mniejsze opory przepływu i nie wymagają wymiany uszczelek; • stosowaniu w bateriach umywalkowych, prysznicowych i kuchennych mieszaczy, które napowietrzają wodę, zwiększają jej efektywną objętość i tym samym zmniejszają jej pobór; • zastąpieniu wanien kabinami prysznicowymi, w których pobór wody jest 3-4 razy mniejszy; • zmianie systemu mycia w umywalkach i zlewozmywakach – nie pod bieżącą wodą; • instalowaniu pralek i zmywarek o małym poborze wody”.

Zrównoważone wykorzystanie energii Do realizacji założonego celu, ze względu na wzrastające ceny energii, będą dążyć zarówno przedsiębiorcy, jak i władze oraz mieszkańcy Gminy Stare Czarnowo. Zmniejszenie zużycia energii jest bowiem jedynym sposobem ograniczenia wydatków związanych z pozyskaniem energii elektrycznej, jak i cieplnej. Jednym z warunków rozwoju współczesnego świata jest dążenie do zmniejszenia zużycia energii w różnych procesach. Dotyczy to także procesów, które służą do utrzymania komfortu klimatycznego i komfortu użytkowania w budynkach: ogrzewania, wentylacji, klimatyzacji, podgrzewania wody wodociągowej. Niżej wymienione fakty, mówiące, że: − zasoby paliw są ograniczone, − dostępność do paliw jest coraz trudniejsza, − ceny paliw będą miały tendencję wzrostową, − należy ograniczać zanieczyszczenie środowiska produktami procesów spalania, świadczą o znacznej roli działań zmierzających do oszczędzania energii i jej efektywnego wykorzystania. Ochrona środowiska poprzez zmniejszenie zużycia energii nie musi wcale odbywać się kosztem obniżenia poziomu życia, ani wiązać się z pogorszeniem warunków pracy,

WESTMOR CONSULTING 154 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024 rezygnacją z ogrzewania mieszkań, oświetlania ich i korzystania z coraz nowocześniejszych urządzeń gospodarstwa domowego oraz zaprzestaniem korzystania ze środków transportu. Energię można bowiem zaoszczędzić następującymi metodami: • modyfikując istniejące systemy energetyczne zarówno w samym procesie jej wytwarzania, jak i transportu; • wprowadzając nowe energooszczędne technologie w przemyśle, budownictwie, rolnictwie i gospodarstwach domowych; • promując oszczędzanie energii za pomocą akcji propagandowych oraz wprowadzaniem zachęcających do oszczędzania bodźców ekonomicznych.

Działania mające na celu racjonalizację zużycia energii będą w głównej mierze prowadzone przez podmioty gospodarcze, m.in. poprzez stosowanie energooszczędnych technologii produkcji, władze samorządowe pragnące minimalizować rachunki związane z dostawami paliw i energii elektrycznej na potrzeby infrastruktury publicznej. Zadaniem władz samorządowych będzie ponadto organizacja działań edukacyjnych i informacyjnych z zakresu upowszechniania metod racjonalizacji zużycia energii. Zrównoważone wykorzystanie energii dotyczy nie tylko przemysłu, energetyki i budownictwa, ponieważ także indywidualne gospodarstwa domowe mają ogromne możliwości ochrony środowiska poprzez energooszczędne budownictwo oraz energooszczędne systemy ogrzewania.

Zrównoważone wykorzystanie materiałów Priorytetowym celem w zakresie zrównoważonego wykorzystania zasobów jest „zredukowanie negatywnego oddziaływania na środowisko spowodowanego wykorzystywaniem zasobów w sytuacji wzrostu gospodarczego-koncepcja zwana rozdzieleniem (decoupling). W praktyce oznacza to zredukowanie oddziaływania na środowisko będącego skutkiem wykorzystywania zasobów, przy jednoczesnej poprawie ogólnej wydajności zasobów w obszarze gospodarki”.

(Źródło: „Strategia tematyczna w sprawie zrównoważonego wykorzystywania zasobów naturalnych”)

Realizacja założonego celu jest uwarunkowana podjęciem proekologicznych działań przez zakłady produkcyjne funkcjonujące na terenie Gminy Stare Czarnowo. Motywację do podjęcia działań w tym zakresie stanowią coraz wyższe koszty zakupu materiałów oraz utylizacji odpadów poprodukcyjnych, w związku z czym działania ograniczające materiałochłonność oraz odpadowość produkcji przełożą się na konkretne oszczędności przedsiębiorstw.

WESTMOR CONSULTING 155 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

Zadaniem władz samorządowych oraz organów publicznych będzie natomiast informowanie, wspieranie i monitorowanie działań podejmowanych przez zakłady produkcyjne w zakresie ograniczania materiałochłonności i odpadowości produkcji oraz kontrola zgodności tych działań z obowiązującymi przepisami prawa.

7. Zagadnienia horyzontalne Zgodnie z Wytycznymi do opracowania wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska, w ramach każdego obszaru interwencji należy uwzględnić zagadnienia horyzontalne: adaptację do zmian klimatu, nadzwyczajne zagrożenia środowiska, działania edukacyjne oraz monitoring środowiska. W niniejszym rozdziale przedstawiono zagadnienia w zakresie adaptacji do zmian klimatu oraz działań edukacyjnych, natomiast pozostałe zagadnienia horyzontalne tj. nadzwyczajne zagrożenia środowiska i monitoring środowiska zostały przedstawione w pozostałych rozdziałach dokumentu (odpowiednio 5.9 oraz 11.3).

7.1. Adaptacja do zmian klimatu

Występujące w ostatnich kilku dekadach skutki zmieniającego się klimatu, zwłaszcza wzrostu temperatury, częstotliwości i nasilania zjawisk ekstremalnych, systematycznie się pogłębiają. Stanowią tym samym zagrożenie dla społecznego i gospodarczego rozwoju wielu krajów na świecie, w tym także dla Polski. Konieczne jest zatem podjęcie działań na rzecz dostosowania się (adaptacji) do prognozowanych skutków zmian klimatu, które powinny być realizowane jednocześnie z działaniami ograniczającymi emisję gazów cieplarnianych (mitygacja).

Dokument pn. „Strategiczny Plan Adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu do roku 2020 z perspektywą do roku 2030” (SPA2020) stanowi odpowiedź na walkę ze zmianami klimatu, a jego głównym celem jest zapewnienie zrównoważonego rozwoju oraz efektywnego funkcjonowania gospodarki i społeczeństwa w warunkach zmieniającego się klimatu. Ponadto, uruchomiona została strona internetowa klimada.mos.gov.pl, na której znajdują się informacje dotyczące zmian klimatu oraz adaptacji do nich.

Według SPA2020, do najważniejszych negatywnych skutków zmian klimatu w skali regionalnej zaliczyć należy niekorzystne zmiany warunków hydrologicznych, zwiększenie częstotliwości występowania ekstremalnych zjawisk pogodowych i katastrof (silne wiatry, incydentalne trąby powietrzne, wyładowania atmosferyczne, ulewne deszcze, wzrost okresów upalnych). W ostatnich latach nie odnotowano tego rodzaju zjawisk na terenie Gminy Stare Czarnowo, jednak ich pojawienia się w przyszłości nie można wykluczyć. Obszary zurbanizowane ze względu na zagęszczenie zabudowy zagrożone są ponadto powstawaniem tzw. wyspy ciepła, która jest efektem nadmiernej emisji energii z różnych

WESTMOR CONSULTING 156 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

źródeł. Dodatkowo wzmacnia ją wzrastająca temperatura, co sprzyja stagnacji powietrza nad obszarami zabudowanymi i wzrostowi koncentracji zanieczyszczeń powietrza. Również obszary wiejskie, na których brak centralnych systemów ciepłowniczych, gdzie dominuje ogrzewanie indywidualne z kotłowni przydomowych, powinny podejmować działania zmierzające do ograniczenia emisji gazów cieplarnianych, zwłaszcza poprzez rozwijanie odnawialnych źródeł energii oraz właściwe planowanie przestrzenne. Ponadto, poważnym zagrożeniem jest susza. Polska leży w strefie klimatu przejściowego umiarkowanego, ale pomimo to na jej obszarze występują susze o ujemnych skutkach, stanowiące poważny problem ekonomiczny, społeczny i środowiskowy dla jednostek, gdzie powierzchnia użytków rolnych przekłada się na charakter gospodarczy obszaru. Dla województwa zachodniopomorskiego rekomenduje się podejmowanie następujących działań adaptacyjnych: • wdrożenie zaleceń programu „Odra 2006” oraz zabezpieczenie rzek Przymorza przed powodziami powodowanymi przez opady nawalne wobec występującego zagrożenia powodziowego w kilku powiatach, • rozwój systemów ograniczających podtopienia i zalania w miastach poprzez zwiększenie obszarów zielonych i wodnych oraz rozwój kanalizacji opadowej, a także zwiększenie wykorzystania tych wód dla potrzeb gospodarczych, • ochrona i stabilizacja brzegu morskiego oraz ochrona portów, plaż i klifów przed wzrostem poziomu morza i erozją morską i opadową.

Źródło: http://klimada.mos.gov.pl/ 7.2. Działania edukacyjne w zakresie ochrony środowiska

Zgodnie z art. 77 ust. 1 ustawy Prawo ochrony środowiska, „problematykę ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju uwzględnia się w podstawach programowych kształcenia ogólnego dla wszystkich typów szkół”. Obowiązkiem tym ustawodawca objął również organizatorów kursów prowadzących do uzyskania kwalifikacji zawodowych (art. 77 ust. 2). Konstytucyjnych podstaw dla realizacji edukacji ekologicznej należy upatrywać w zasadzie zrównoważonego rozwoju (art. 5 Konstytucji Rzeczpospolitej Polski z dnia 2 kwietnia 1997 r.) oraz w generalnym obowiązku każdego obywatela do dbałości o stan środowiska oraz odpowiedzialności za spowodowane przez siebie jego pogorszenie określonym w art. 86 Konstytucji RP.

Obecnie edukacja ekologiczna na terenie Gminy Stare Czarnowo prowadzona jest przede wszystkim w formalnym systemie kształcenia. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego 2017 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia

WESTMOR CONSULTING 157 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024 ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej wprowadza edukację ekologiczną w postaci oddzielnej ścieżki edukacyjnej o charakterze wychowawczo- dydaktycznym począwszy od II etapu edukacyjnego (klasy IV-VIII). Dodatkowo realizowana jest również przez Nadleśnictwo Gryfino. Na terenie Gminy organizowane są konkursy wiedzy, wycieczki krajoznawcze po terenach chronionych oraz między innymi do parku Dendrologicznego w Glinnej. Edukacja osób starszych realizowana jest poprzez gazetę gminną. W gazecie zamieszczane są artykuły o charakterze proekologicznym. Mieszkańcy wykazują się stosunkowo dobra wiedzą ekologiczna. Nie mniej jednak występują sytuacje nałożenia decyzji nakazującej usunięcie odpadów z miejsc do tego nie przeznaczonych oraz innych związanych ze składowaniem odpadów bądź spaleniem odpadów.

Gmina powinna podejmować jednak dalsze działania w celu poprawy świadomości ekologicznej mieszkańców,. Proponowane zadania w zakresie edukacji ekologicznej to: • Kształtowanie postaw proekologicznych wszystkich grup społecznych, wiekowych i zawodowych. • Polepszenie dostępu do informacji o stanie środowiska. • Zwiększenie akceptacji społecznej dla realizacji niezbędnych inwestycji. • Wdrażanie programów służących ochronie środowiska.

8. Główne ustalenia gminnego Programu Ochrony Środowiska 8.1. Nadrzędny cel programu ochrony środowiska

8.2. Kierunki interwencji, cele oraz zadania wynikające z oceny stanu środowiska

ZRÓWNOWAŻONY ROZWÓJ GMINY STARE CZARNOWO, WYSOKA JAKOŚĆ ŻYCIA MIESZKAŃCÓW ORAZ ZACHOWANIE WALORÓW PRZYRODNICZYCH GMINY Na podstawie diagnozy stanu istniejącego oraz zagrożeń środowiska przyrodniczego Gminy, zachowując spójność z dokumentami strategicznymi i planistycznymi na szczeblu krajowym, wojewódzkim oraz powiatowym, dla każdego z obszarów interwencji określono cel i kierunki interwencji oraz wyznaczono zadania do realizacji.

W ramach poszczególnych obszarów interwencji wyznaczono cele operacyjne i działania ekologiczne, które zostały zaprezentowane w formie tabelarycznej. Harmonogram zaplanowanych w przedmiotowym dokumencie zadań został przedstawiony głównie

WESTMOR CONSULTING 158 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024 dla zadań własnych samorządu gminnego. Do zadań monitorowanych samorządu gminnego należy przede wszystkim nadzór nad wdrażaniem postanowień przedmiotowego dokumentu. Zgodnie z Wytycznymi do opracowania wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska (Ministerstwo Środowiska, Warszawa, 2 września 2015 r.), w przedmiotowym dokumencie należy zamieszczono harmonogram rzeczowo-finansowy realizacji zadań własnych samorządu opracowującego POŚ.

WESTMOR CONSULTING 159 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

Tabela 45. Cele i kierunki interwencji oraz zadania Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Stare Czarnowo

Wskaźnik Obszar Podmiot Lp. Cel Kierunek interwencji Zadania Ryzyka interwencji Nazwa (+źródło Wartość Wartość odpowiedzialny danych) bazowa docelowa

• Poprawa jakości powietrza na terenie Gminy; Brak środków • Ograniczanie emisji zanieczyszczeń finansowych; Remont budynku pochodzących ze źródeł niskiej emisji, Urząd zmiana zwłaszcza benzo(a)pirenu; Urzędu Gminy Stare uwarunkowań Gminy Stare • Poprawa efektywności energetycznej Czarnowo (wraz z prawnych; Liczba budynków; Czarnowo nagłe, montażem oze) 0 4 • Termomodernizacja budynków nieprzewidzia POPRAWA JAKOŚCI zmodernizowany mieszkalnych oraz użyteczności ne zdarzenia OCHRONA ch budynków– POWIETRZA publicznej; KLIMATU I ATMOSFERYCZNEG szt. 1. JAKOŚCI O NA TERENIE (Protokół • Poprawa jakości powietrza na terenie Termomodernizacja GMINY STARE POWIETRZA zdawczo – Gminy; budynków Brak środków CZARNOWO odbiorczy) • Ograniczanie emisji zanieczyszczeń administrowanych finansowych; pochodzących ze źródeł niskiej emisji, Urząd zmiana zwłaszcza benzo(a)pirenu; przez SM „Płonia” w uwarunkowań Gminy Stare • Poprawa efektywności energetycznej Kołbaczu (16 prawnych; budynków; Czarnowo nagłe, budynków) wraz z • Termomodernizacja budynków nieprzewidzia mieszkalnych oraz użyteczności modernizacją ne zdarzenia publicznej; kotłowni

Brak środków Długość finansowych; zmodernizowany zmiana ch dróg – km • Ograniczenie natężenia hałasu Modernizacja dróg Urząd Gminy uwarunkowań (Protokół wzdłuż ciągów komunikacyjnych gminnych Stare Czarnowo prawnych; zdawczo – nagłe, OGRANICZENIE odbiorczy) 3 4,5 nieprzewidzia UCIĄŻLIWOŚCI ne zdarzenia SYSTEMU ZAGROŻENIA KOMUNIKACYJNEG Brak środków 2. Budowa ścieżki HAŁASEM O I POPRAWA finansowych;

JAKOŚCI DRÓG NA rowerowej łączącej Urząd zmiana Ilość • Ograniczenie natężenia hałasu uwarunkowań TERENIE GMINY Gminę Stare Gminy Stare STARE CZARNOWO wybudowanych wzdłuż ciągów komunikacyjnych prawnych; Czarnowo z miastem Czarnowo nagłe, ścieżek rowerowych – Szczecin nieprzewidzia km. 0 9 ne zdarzenia (Protokół • Ograniczenie natężenia hałasu Budowa ścieżki Urząd Brak środków zdawczo – wzdłuż ciągów komunikacyjnych finansowych;

WESTMOR CONSULTING 160 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

Wskaźnik Obszar Podmiot Lp. Cel Kierunek interwencji Zadania Ryzyka interwencji Nazwa (+źródło Wartość Wartość odpowiedzialny danych) bazowa docelowa odbiorczy) rowerowej łączącej Gminy Stare zmiana Gminę Stare Czarnowo uwarunkowań prawnych; Czarnowo z nagłe, Gryfińskim Parkiem nieprzewidzia ne zdarzenia Przemysłowym Utrzymanie natężania pola Brak środków ZACHOWANIE elektromagnetyc Inwentaryzacja źródeł finansowych; POZIOMÓW PÓŁ emisji pól zmiana POLA zneg ELEKTROMAGNETY Ograniczanie zagrożenia polami elektromagnetycznych Urząd Gminy uwarunkowań 3. ELEKTROMAG o poniżej stanu 0 ( <7 V/m) CZNYCH PONIŻEJ elektromagnetycznymi i obszarów objętych Stare Czarnowo prawnych; NETYCZNE dopuszczalnego DOPUSZCZALNYCH oddziaływaniem tych nagłe, (Protokół z NORM pól nieprzewidzia inwentaryzacji ne zdarzenia danych z pomiaru WIOŚ)

Ilość metrów Brak środków bieżących Konserwacja finansowych; Poprawa jakości wód konserwowanych urządzeń melioracji Urząd zmiana urządzeń – km 0 powierzchniowych i podziemnych; uwarunkowań 10 wodnej szczególnie Gminy Stare • Ochrona i zrównoważone prawnych; (Protokół) – rowów i gospodarowanie zasobami wodnymi Czarnowo nagłe, przepustów nieprzewidzia ne zdarzenia DOBRY STAN WÓD GOSPODARO 4. POWIERZCHNIOWY WNIE WODAMI Ilość nowych CH I PODZIEMNYCH Brak środków urządzeń finansowych; melioracji wodnej Poprawa jakości wód Budowa nowych Urząd zmiana i zbiorników powierzchniowych i podziemnych; urządzeń melioracji uwarunkowań Gminy Stare retencyjnych – • Ochrona i zrównoważone wodnej i zbiorników prawnych; szt. 5 Czarnowo nagłe, 0 gospodarowanie zasobami wodnymi retencyjnych (Protokół nieprzewidzia zdawczo – ne zdarzenia odbiorczy)

Liczba Poprawa jakości wód Brak środków ROZBUDOWA I wybudowanych powierzchniowych i podziemnych; finansowych; GODPODARK MODERNIZACJA Budowa Urząd oczyszczalni zmiana 5. A WODNO- INFRASTRUKTURY • Rozbudowa infrastruktury wodno- oczyszczalni i Gminy Stare uwarunkowań ścieków – szt. 5 6 kanalizacyjnej; ŚCIEKOWA WODNO- kanalizacji Czarnowo prawnych; KANALIZACYJNEJ (Protokół • Ochrona i zrównoważone nagłe, zdawczo – gospodarowanie zasobami wodnymi; nieprzewidzia

WESTMOR CONSULTING 161 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

Wskaźnik Obszar Podmiot Lp. Cel Kierunek interwencji Zadania Ryzyka interwencji Nazwa (+źródło Wartość Wartość odpowiedzialny danych) bazowa docelowa odbiorczy) • Zapewnienie dostępu do czystej wody ne zdarzenia dla społeczeństwa i gospodarki; • Realizacja programu działań Długość wybudowanej mających na celu ograniczenie sieci odpływu azotu ze źródeł rolniczych na kanalizacyjnej wyznaczonych obszarach szczególnie narażonych (OSN). (km) (Protokół 13,5 15,2 zdawczo – odbiorczy) Brak środków

• Rozbudowa infrastruktury wodno- finansowych; kanalizacyjnej; Modernizacja stacji Urząd zmiana • Ochrona i zrównoważone uzdatniania wód i uwarunkowań Gminy Stare gospodarowanie zasobami wodnymi; wodociągów. prawnych; Ilość • Zapewnienie dostępu do czystej wody Czarnowo nagłe, zmodernizowanych dla społeczeństwa i gospodarki; nieprzewidzia stacji uzdatniania ne zdarzenia wód i 0 1 wodociągów – szt.

Liczba Brak środków

wykonanych Ograniczanie presji na wykorzystanie Inwentaryzacja finansowych; RACJONALNE zmiana ZASOBY inwentaryzacji zasobów geologicznych złóż kopalin; Gminy pod kątem Urząd GOSPODAROWANIE uwarunkowań 6. GEOLOGICZN – szt. 0 1 występowania złóż Gminy Stare ZASOBAMI Zabezpieczenie przestrzenne prawnych; E (Protokół z surowców GEOLOGICZNYMI obszarów pod kątem ochrony zasobów Czarnowo nagłe, inwentaryzacji) geologicznych złóż kopalin; mineralnych nieprzewidzia ne zdarzenia

Liczba Podnoszenie Brak środków przeprowadzonych finansowych; świadomości działań ekologicznej wśród Urząd zmiana Ochrona powierzchni ziemi uwarunkowań edukacyjnych – 0 5 rolników z zakresu Gminy Stare i gleb przed degradacją rolniczą prawnych; OCHRONA GLEB szt. stosowania Czarnowo nagłe, 7. GLEBY PRZED (Raport/notatka z nawozów i środków nieprzewidzia DEGRADACJĄ przeprowadzonych ochrony roślin działań) ne zdarzenia Brak środków Ochrona powierzchni ziemi Rekultywacja i Urząd finansowych; i gleb przed degradacją rolniczą przywracanie Gminy Stare zmiana

WESTMOR CONSULTING 162 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

Wskaźnik Obszar Podmiot Lp. Cel Kierunek interwencji Zadania Ryzyka interwencji Nazwa (+źródło Wartość Wartość odpowiedzialny danych) bazowa docelowa wartości użytkowej Czarnowo uwarunkowań Powierzchnia gruntom prawnych; nagłe, zrekultywowany zdegradowanym 0 5 nieprzewidzia ch obszarów – ne zdarzenia ha (Protokół z rekultywacji)

Ilość osób Urząd Gminy Brak środków Stare Czarnowo biorących udział finansowych; przy współpracy w akcjach 5 20 Ograniczenie ilości odpadów zmiana edukacyjnych trafiających bezpośrednio na Zarządu Parków uwarunkowań Akcje edukacyjne (Raport/notatka z składowisko oraz zmniejszenie Krajobrazowych, prawnych; przeprowadzonych uciążliwości odpadów; Nadleśnictwa nagłe, działań/listy Gryfino oraz nieprzewidzia obecności) Zespołu Szkół w ne zdarzenia Kołbaczu

Brak środków finansowych;

Ograniczenie ilości odpadów Urząd zmiana trafiających bezpośrednio na Usuwanie dzikich uwarunkowań Gminy Stare GOSPODARK BUDOWA SYSTEMU składowisko oraz zmniejszenie wysypisk śmieci prawnych; Czarnowo A ODPADAMI I GOSPODARKI uciążliwości odpadów; nagłe, Ilość usuniętych nieprzewidzia ZAPOBIEGANI ODPADAMI 0 6 8. wysypisk – ton ne zdarzenia E ZGODNEGO Z (Raport/notatka z POWSTAWANI WYMAGANIAMI przeprowadzonych Ograniczenie ilości odpadów Brak środków U ODPADÓW KPGO 2022 finansowych; działań) trafiających bezpośrednio na składowisko oraz zmniejszenie Urząd zmiana Zakup sprzętu uwarunkowań uciążliwości odpadów; Gminy Stare monitorującego prawnych; • Zapewnienie mieszkańcom Czarnowo nagłe,

możliwości segregowania odpadów nieprzewidzia komunalnych ne zdarzenia Ilość 0 4 Brak środków zakupionego finansowych; sprzętu Urząd zmiana monitorującego uwarunkowań Usuwanie azbestu Gminy Stare – szt. • Likwidacja azbestu prawnych; (faktury) Czarnowo nagłe, nieprzewidzia ne zdarzenia

WESTMOR CONSULTING 163 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

Wskaźnik Obszar Podmiot Lp. Cel Kierunek interwencji Zadania Ryzyka interwencji Nazwa (+źródło Wartość Wartość odpowiedzialny danych) bazowa docelowa

Ilość usuniętego 347 583 azbestu – ton (Protokół z przeprowadzonych działań)

Brak środków finansowych; Wykonywanie Urząd zmiana uwarunkowań • Rozwój obszarów zieleni oraz nowych nasadzeń Gminy Stare prawnych; Ilość nasadzonej utrzymanie terenów już istniejących roślinności. Czarnowo nagłe, roślinności – szt. nieprzewidzia ne zdarzenia ZACHOWANIE (Protokół z WALORÓW I przeprowadzonych 0 2 działań) ZASOBÓW PRZYRODNICZYCH

ZASOBY Z UWZGLĘDNIENIEM 9. PRZYRODNIC RÓZNORODNOŚCI Liczba BIOLOGICZNEJ Brak środków ZE zrewitalizowanych ORAZ UTRZYMANIE Wzmocnienie systemu obszarów finansowych; skwerów, parków Rewitalizacja ISTNIEJĄCYCH chronionych; Urząd zmiana i innych terenów skwerów, parków i uwarunkowań FORM OCHRONY • Promocja walorów przyrodniczych i Gminy Stare zieleni – szt innych terenów prawnych; PRZYRODY zrównoważony rozwój turystyki; (Protokół z 0 5 zieleni Czarnowo nagłe, • Ochrona lasów i jezior przeprowadzonych nieprzewidzia działań) ne zdarzenia

0 5 Brak środków Liczba Kontrole zakładów finansowych; skontrolowanych Minimalizacja możliwości wystąpienia mogących mieć Urząd zmiana zakładów – szt. negatywny wpływ na uwarunkowań OCHRONA PRZED poważnych awarii Gminy Stare ZAGROŻENIA POWAŻNYMI (Protokół z stan środowiska i prawnych;

10. POWAŻNYMI AWARIAMI I przeprowadzonych bezpieczeństwo Czarnowo nagłe, AWARIAMI ZAGROŻENIAMI działań) mieszkańców nieprzewidzia NATURALNYMI ne zdarzenia 2 Brak środków • Zwiększenie wsparcia dla jednostek Doposażenie Urząd Liczba 0 straży pożarnych finansowych; jednostek Straży Gminy Stare zmiana

WESTMOR CONSULTING 164 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

Wskaźnik Obszar Podmiot Lp. Cel Kierunek interwencji Zadania Ryzyka interwencji Nazwa (+źródło Wartość Wartość odpowiedzialny danych) bazowa docelowa doposażonych Pożarnej Czarnowo uwarunkowań jednostek straży prawnych; pożarnych – szt. nagłe, nieprzewidzia (Protokół ne zdarzenia zdawczo- odbiorczy)

Brak środków Stworzenie systemu finansowych; Liczba informowania o 0 1 Minimalizacja możliwości wystąpienia Urząd zmiana utworzonych możliwości uwarunkowań poważnych awarii Gminy Stare systemów wystąpienia prawnych; informowania zagrożenia Czarnowo nagłe, (szt.) nieprzewidzia (Protokół ne zdarzenia zdawczo- odbiorczy)

Źródło: Dane z Urzędu Gminy Stare Czarnowo

Tabela 46. Harmonogram realizacji zadań własnych wraz z ich finansowaniem Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Stare Czarnowo

Podmiot Szacunkowe koszty realizacji zadania odpowiedzialny Dodatkowe Źródła Lp. Obszar interwencji Zadanie za realizację informacje o finansowania (+jednostki 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 Razem zadaniu włączone) RPO WM Remont budynku Urząd 2014-2020 Urzędu Gminy Stare PROW 2014- Gminy Stare ------300 tys. - Czarnowo (wraz z 2020 Czarnowo budżet gminy montażem oze) OCHRONA KLIMATU I WFOŚIGW 1. JAKOŚCI POWIETRZA Termomodernizacja RPO WM budynków Urząd 2014-2020 300 3 500 600 600 PROW 2014- administrowanych Gminy Stare - 600 tys. - 2 450 tys. - tys. tys.. tys. tys. 2020 przez SM „Płonia” w Czarnowo budżet gminy Kołbaczu (16 WFOŚIGW

WESTMOR CONSULTING 165 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

Podmiot Szacunkowe koszty realizacji zadania odpowiedzialny Dodatkowe Źródła Lp. Obszar interwencji Zadanie za realizację informacje o finansowania (+jednostki 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 Razem zadaniu włączone) budynków) wraz z modernizacją kotłowni RPO WM 2014-2020 Urząd Modernizacja dróg 90 1300 PROW 2014- Gminy Stare 1300 tys. - - - -- 2 690 tys. - gminnych tys. tys. 2020 Czarnowo budżet gminy WFOŚIGW

Budowa ścieżki RPO WM 2014-2020 rowerowej łączącej Urząd 90 5300 PROW 2014- Gminę Stare Gminy Stare - - - - - 5860 tys. - 2. ZAGROŻENIA HAŁASEM tys. tys. 2020 Czarnowo z miastem Czarnowo budżet gminy Szczecin WFOŚIGW Budowa ścieżki RPO WM rowerowej łączącej Urząd 2014-2020 Gminę Stare PROW 2014- Gminy Stare ------3 000 tys. 2020 - Czarnowo z Czarnowo budżet gminy Gryfińskim Parkiem WFOŚIGW Przemysłowym Inwentaryzacja źródeł RPO WM emisji pól Urząd 2014-2020 POLA elektromagnetycznych PROW 2014- 3. Gminy Stare ------4 tys. - ELEKTROMAGNETYCZNE i obszarów objętych 2020 oddziaływaniem tych Czarnowo budżet gminy pól WFOŚIGW RPO WM 2014-2020 Konserwacja Urząd urządzeń melioracji 50 53,5 60 60 60 PROW 2014- GOSPODAROWNIE Gminy Stare 60 tys. 60 tys. 403,5 tys. - 4. wodnej szczególnie – tys. tys. tys. tys. tys. 2020 WODAMI rowów i przepustów Czarnowo budżet gminy WFOŚIGW

Budowa nowych Urząd ------120 tys. RPO WM -

WESTMOR CONSULTING 166 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

Podmiot Szacunkowe koszty realizacji zadania odpowiedzialny Dodatkowe Źródła Lp. Obszar interwencji Zadanie za realizację informacje o finansowania (+jednostki 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 Razem zadaniu włączone) urządzeń melioracji Gminy Stare 2014-2020 wodnej i zbiorników Czarnowo PROW 2014- retencyjnych 2020 budżet gminy WFOŚIGW RPO WM Urząd 2014-2020 Budowa oczyszczalni 31 107,26 2025.526 365,236 2529,022 PROW 2014- Gminy Stare - - - - i kanalizacji tys. tys. tys. tys. tys. 2020 Czarnowo budżet gminy WFOŚIGW GODPODARKA WODNO- 5. ŚCIEKOWA RPO WM 2014-2020 Modernizacja stacji Urząd uzdatniania wód i 100 520,5 740,32 1360,82 PROW 2014- Gminy Stare - - - - - wodociągów. tys. tys. tys. tys. 2020 Czarnowo budżet gminy WFOŚIGW RPO WM Inwentaryzacja Gminy 2014-2020 pod kątem Urząd 30 PROW 2014- 6. ZASOBY GEOLOGICZNE występowania złóż Gminy Stare ------30 tys. - tys. 2020 surowców Czarnowo budżet gminy mineralnych WFOŚIGW

Podnoszenie RPO WM świadomości Urząd 2014-2020 ekologicznej wśród PROW 2014- rolników z zakresu Gminy Stare - - 1 tys. 1 tys. 1 tys. 1 tys. 1 tys. 5 tys. 2020 - 7. stosowania nawozów i Czarnowo budżet gminy środków ochrony roślin WFOŚIGW GLEBY RPO WM 2014-2020 Rekultywacja i Urząd przywracanie wartości PROW 2014- Gminy Stare ------50 tys. - użytkowej gruntom 2020 zdegradowanym Czarnowo budżet gminy WFOŚIGW

WESTMOR CONSULTING 167 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

Podmiot Szacunkowe koszty realizacji zadania odpowiedzialny Dodatkowe Źródła Lp. Obszar interwencji Zadanie za realizację informacje o finansowania (+jednostki 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 Razem zadaniu włączone) Urząd Gminy Stare Czarnowo RPO WM przy współpracy 2014-2020 Zarządu Parków PROW 2014- Akcje edukacyjne Krajobrazowych, ------20 tys. 2020 - Nadleśnictwa budżet gminy Gryfino oraz WFOŚIGW Zespołu Szkół w Kołbaczu RPO WM Urząd 2014-2020 Usuwanie dzikich 20 20 20 PROW 2014- Gminy Stare - 20 tys. 20 tys. 20 tys. 120 tys. - GOSPODARKA wysypisk śmieci tys. tys. tys. 2020 ODPADAMI I Czarnowo budżet gminy 8. ZAPOBIEGANIE WFOŚIGW POWSTAWANIU ODPADÓW RPO WM 2014-2020 Urząd Zakup sprzętu PROW 2014- Gminy Stare - - 2 tys. 2 tys. 2 tys. 2 tys. - 8 tys. - monitorującego 2020 Czarnowo budżet gminy WFOŚIGW RPO WM 2014-2020 Urząd 20 20 20 PROW 2014- Usuwanie azbestu Gminy Stare - - 20 tys. 20 tys. 100 tys. - tys. tys. tys. 2020 Czarnowo budżet gminy WFOŚIGW RPO WM Urząd 2014-2020 Wykonywanie nowych 6,5 10 10 10 PROW 2014- Gminy Stare 10 tys. 10 tys. 10 tys. 66,5 tys. - nasadzeń roślinności. tys. tys. tys. tys. 2020 Czarnowo budżet gminy 9. ZASOBY PRZYRODNICZE WFOŚIGW

Rewitalizacja Urząd RPO WM skwerów, parków i ------250 tys. 2014-2020 - Gminy Stare innych terenów zieleni PROW 2014-

WESTMOR CONSULTING 168 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

Podmiot Szacunkowe koszty realizacji zadania odpowiedzialny Dodatkowe Źródła Lp. Obszar interwencji Zadanie za realizację informacje o finansowania (+jednostki 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 Razem zadaniu włączone) Czarnowo 2020 budżet gminy WFOŚIGW

Kontrole zakładów RPO WM mogących mieć Urząd 2014-2020 negatywny wpływ na PROW 2014- Gminy Stare ------5 tys. - stan środowiska i 2020 bezpieczeństwo Czarnowo budżet gminy mieszkańców WFOŚIGW RPO WM Doposażenie Urząd 2014-2020 ZAGROŻENIA jednostek Straży 140 PROW 2014- 10. Gminy Stare ------140 tys. - POWAŻNYMI AWARIAMI Pożarnej tys. 2020 Czarnowo budżet gminy WFOŚIGW

Stworzenie systemu RPO WM 2014-2020 informowania o Urząd możliwości PROW 2014- Gminy Stare ------8 tys. - wystąpienia 2020 zagrożenia Czarnowo budżet gminy WFOŚIGW

Źródło: Dane z Urzędu Gminy Stare Czarnowo

WESTMOR CONSULTING 169 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

Tabela 47. Harmonogram realizacji zadań monitorowanych wraz z ich finansowaniem

Podmiot Szacunkowe Dodatkowe odpowiedzialny za Źródła Lp. Obszar interwencji Zadanie koszty realizacji informacje o realizację (+jednostki finansowania zadania (w tys. zł) zdaniu włączone) Prowadzenie systemu monitoringu powietrza Zgodnie z planem OCHRONA KLIMATU I oraz kontrola budżetu jednostek Budżet Państwa, 1. WIOŚ - JAKOŚCI POWIETRZA dotrzymania realizujących WIOŚ standardów zadanie emisyjnych Zgodnie z planem Prowadzenie budżetu jednostek Budżet Państwa, 2. ZAGROŻENIA HAŁASEM monitoringu poziomu WIOŚ - realizujących hałasu w środowisku WIOŚ zadanie Prowadzenie Zgodnie z planem POLA monitoring natężenia budżetu jednostek Budżet Państwa, 3. WIOŚ - ELEKTROMAGNETYCZNE pól realizujących WIOŚ elektromagnetycznych zadanie Prowadzenie Zgodnie z planem monitoringu jakości GOSPODAROWANIE budżetu jednostek Budżet Państwa, 4. wód WIOŚ - WODAMI realizujących powierzchniowych i WIOŚ zadanie podziemnych

Zgodnie z planem Środki własne GOSPODARKA WODNO- Kontrola pozwoleń Urząd Marszałkowski, budżetu jednostek 5. jednostek - ŚCIEKOWA wodno-prawnych WIOŚ realizujących zadanie realizujących

Kontrola i Zgodnie z planem Budżet Państwa, ograniczenie Okręgowy Urząd budżetu jednostek 6. ZASOBY GEOLOGICZNE - nielegalnej Górniczy realizujących Środki własne eksploatacji kopalin zadanie OUG 7. GLEBY Zapobieganie Urząd Marszałkowski, Zgodnie z planem Środki własne -

WESTMOR CONSULTING 170 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

Podmiot Szacunkowe Dodatkowe odpowiedzialny za Źródła Lp. Obszar interwencji Zadanie koszty realizacji informacje o realizację (+jednostki finansowania zadania (w tys. zł) zdaniu włączone) zanieczyszczeniom ZODR, Właściciele budżetu jednostek jednostek gleb, zwłaszcza gospodarstw rolnych realizujących realizujących środkami ochrony zadanie roślin i metalami ciężkimi Zgodnie z planem Budżet Państwa, GOSPODARKA ODPADAMI I Prowadzenie i budżetu jednostek fundusze 8. ZAPOBIEGANIE monitorowanie bazy Urząd Marszałkowski - realizujących zewnętrzne POWSTAWANIU ODPADÓW danych azbestu i PCB zadanie Monitorowanie i Zgodnie z planem kontrolowanie budżetu jednostek Budżet Państwa, 9. ZASOBY PRZYRODNICZE podmiotów WIOŚ - realizujących korzystających ze WIOŚ zadanie środowiska Zgodnie z planem Prowadzenie kontroli ZAGROŻENIA POWAŻNYMI budżetu jednostek Budżet Państwa, 10. na terenach zakładów WIOŚ - AWARIAMI realizujących przemysłowych WIOŚ zadanie

WESTMOR CONSULTING 171 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

9. Instrumenty realizacji gminnego Programu Ochrony Środowiska

Ochrona środowiska przyrodniczego realizowana jest na mocy wielu ustaw, wśród których najważniejsze to Prawo ochrony środowiska, Prawo wodne, ustawa o zagospodarowaniu przestrzennym, ustawa o ochronie przyrody, ustawa o odpadach, Prawo geologiczne i górnicze, Prawo budowlane. Instrumenty realizacji Programu Ochrony Środowiska wynikające z zapisów ustawowych można podzielić na: prawne, finansowe, społeczne, polityczne i strukturalne. • Instrumenty polityczne Do najważniejszych instrumentów politycznych należy: Strategia „Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko – perspektywa do 2020 r.”, Strategia Rozwoju Województwa Zachodniopomorskiego do roku 2020; Program Ochrony Środowiska dla Województwa Zachodniopomorskiego na lata 2012-2015 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2023- 2028; Plan Gospodarki Odpadami dla Województwa Zachodniopomorskiego na lata 2016- 2022 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2023-2028; Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Zachodniopomorskiego oraz Strategiczny Plan Adaptacji dla Sektorów i Obszarów Wrażliwych na Zmiany Klimatu do roku 2020 z perspektywą do roku 2030 (SPA 2020). • Instrumenty prawne Wśród instrumentów prawnych wyróżnić można:  pozwolenie wodnoprawne,  decyzję o emisji do powietrza,  decyzję dotyczącą hałasu,  decyzję o wykonaniu oceny oddziaływania na środowisko istniejącego obiektu,  decyzję dotyczącą gospodarowania odpadami. • Instrumenty finansowe Do instrumentów finansowych należy m. in.: opłata za gospodarcze korzystanie ze środowiska, administracyjna kara pieniężna. Źródłami pozyskiwania środków na finansowanie zadań związanych z ochroną środowiska są także:  Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej,  Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej,  emisja obligacji komunalnych,  kredyty bankowe,

WESTMOR CONSULTING 172 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

 fundusze unijne (strukturalne, programy pomocowo-operacyjne, pozostałe instrumenty finansowe unijne wspomagające ochronę środowiska np. Fundusz LIFE+); • Instrumenty społeczne Można je podzielić na dwie zasadnicze grupy:  wewnętrzne, czyli dotyczące działań samorządów i realizowane poprzez działania edukacyjne,  zewnętrzne – polegające na budowaniu komunikacji społecznej (konsultacje, debaty publiczne, kampanie edukacyjne). • Instrumenty strukturalne Są to przede wszystkim strategie i programy wdrożeniowe oraz systemy zarządzania środowiskowego.

10. System zarządzania i monitoring Programu Ochrony Środowiska 10.1. Struktura zarządzania środowiskiem Sprawna i skuteczna realizacja planowanych zadań w zakresie ochrony środowiska na terenie Gminy Stare Czarnowo umożliwi osiągnięcie założonych celów, określonych w ramach kilku istotnych obszarów interwencji. W związku z tym, Gmina musi jednocześnie dysponować zasobami finansowymi, organizacyjnymi oraz infrastrukturalnymi.

• ZASOBY FINANSOWE Realizacja zadań Programu Ochrony Środowiska wymaga zabezpieczenia i uzyskania środków budżetowych, jak i pozabudżetowych. Wdrażanie Programu powinno być możliwe między innymi dzięki stworzeniu sprawnego systemu finansowania ochrony środowiska, w którym podstawowymi źródłami finansowania są fundusze ekologiczne, programy pomocowe, środki własne inwestorów oraz budżet Gminy.

Realizacja inwestycji w zakresie ochrony środowiska może być wspierana za pomocą funduszy zewnętrznych pozyskiwanych w formie dotacji bezzwrotnej lub preferencyjnej pożyczki. Źródłem finansowania inwestycji z zakresu infrastruktury przyczyniającej się do ochrony środowiska, mogą być fundusze Unii Europejskiej, WFOŚiGW, NFOŚiGW.

• ZASOBY ORGANIZACYJNE Realizacja planowanych inwestycji, oprócz zabezpieczenia odpowiedniego finansowania, wymaga również właściwej organizacji wewnętrznej. Ponadto, problem ochrony środowiska na analizowanym obszarze odgrywa kluczową rolę na etapie opracowywania dokumentów

WESTMOR CONSULTING 173 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024 planistycznych. Cele i zadania w zakresie szeroko pojętej ochrony środowiska zostały ujęte w opracowanych planach i strategiach, obowiązujących na terenie Gminy.

Cele zawarte w tych dokumentach są sukcesywnie realizowane przez pracowników Urzędu Gminy Stare Czarnowo oraz przez przedsiębiorców i inne jednostki, w szczególności w zakresie edukacji ekologicznej dzieci i młodzieży oraz rozbudowy i modernizacji infrastruktury technicznej Gminy. Gmina Stare Czarnowo dysponuje odpowiednio przygotowanym zasobem organizacyjnym, umożliwiającym skuteczną i sprawną realizację zaplanowanych zadań.

• ZASOBY INFRASTRUKTURALNE Zadania planowane do realizacji w ramach poszczególnych priorytetów i celów, zostały określone z uwzględnieniem obecnych zasobów infrastrukturalnych Gminy oraz realnych możliwości ich potencjalnej rozbudowy. W związku z tym można przyjąć, że z punktu widzenia zasobów infrastrukturalnych, realizacja planowanych zadań jest możliwa.

Analizując możliwość zastosowania przedstawionych rozwiązań na podstawie uwarunkowań dotyczących istniejącej infrastruktury, organizacji i zarządzania ochroną środowiska oraz sytuacji finansowej Gminy, stwierdzono, że wszystkie zaproponowane przedsięwzięcia są możliwe do zrealizowania uwzględniając następujące warunki:

 etapowość wdrażania przewidzianych do realizacji zadań,

 powołanie zespołu konsultacyjnego, którego zadaniem byłby nadzór w zakresie wdrażania, realizacji oraz monitoringu funkcjonowania programu,

 pozyskanie dodatkowych środków finansowych na realizację przewidzianych w planie zadań inwestycyjnych i pozainwestycyjnych.

Pomimo że analizowana jednostka samorządu terytorialnego posiada niezbędne zasoby, sprawną i skuteczną realizację planowanych zadań mogą uniemożliwić następujące czynniki:

 zmiana uwarunkowań prawnych, mających wpływ na zmianę zakresu obowiązków dla władz Gminy oraz mających wpływ na jego sytuację finansową,

 niewłaściwe zarządzanie wdrażaniem Programu, monitorowanie efektów, brak korekt i uprzedzania ewentualnych zagrożeń,

 nieumiejętność pozyskania funduszy na realizację zamierzonych działań,

 brak koordynacji pomiędzy gminami, a także brak współpracy ponadregionalnej w zakresie niektórych działań,

 wystąpienie nagłych, nieprzewidzianych awarii lub klęsk, które spowodują konieczność innego rozdysponowania środków finansowych.

WESTMOR CONSULTING 174 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

PODMIOTY, DO KTÓRYCH KIEROWANE SĄ OBOWIĄZKI USTALONE W PROGRAMIE

Opracowane w Programie Ochrony Środowiska cele i wytyczone działania w zakresie ochrony środowiska na terenie Gminy wymagają określenia podmiotów, do których adresowane są obowiązki wynikające z realizacji tych celów i działań. Są to grupy podmiotów, których zadaniem jest: • organizacja i zarządzanie Programem, • realizacja celów i zadań określonych w Programie, • nadzór i monitoring realizacji Programu.

Ponadto, określono również obowiązki dla podmiotów korzystających ze środowiska w celu ograniczenia ich negatywnego oddziaływania na poszczególne elementy środowiska. Bardzo istotną rolę w realizacji programu odgrywają mieszkańcy Gminy. W związku z tym, również do tej grupy społeczeństwa kierowane są zadania.

Realizacja zadań i celów określonych w programie kierowana jest także do administracji samorządowej i rządowej, jednostek pozarządowych i przedsiębiorstw produkcyjnych i usługowych, prowadzących działalność na terenie Gminy, a w szczególności do: • Urzędu Gminy Stare Czarnowo, • Starostwa Powiatowego w Gryfinie, • Urzędu Marszałkowskiego Województwa Zachodniopomorskiego, • Nadleśnictwa Gryfino, • Właścicieli lasów prywatnych, • Wojewódzkiego Zarządu Melioracji i Urządzeń Wodnych, • Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej, • Regionalnego Centrum Edukacji Ekologicznej, • przedsiębiorstw komunalnych, • przedsiębiorstw budowlanych, • przedsiębiorstw energetycznych, • przedsiębiorstw transportowych, • placówki oświatowe.

10.2. Struktura zarządzania Programem Ochrony Środowiska Zarządzanie Programem Ochrony Środowiska powinno odbywać się w strukturze zadaniowo-instrumentalnej, obejmując wszystkie jednostki organizacyjne świadomie uczestniczące w jego realizacji.

Do podmiotów uczestniczących w organizacji i zarządzaniu Programem Ochrony Środowiska należą:

WESTMOR CONSULTING 175 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

• Wójt Gminy Stare Czarnowo, • Rada Gminy.

Do grupy podmiotów monitorujących przebieg realizacji i efekty Programu należą: • WIOŚ, PSSE, IMGW, RZGW, • Wojewódzki Konserwator Przyrody, • Podmioty gospodarcze (w określonym zakresie), • Jednostki naukowo-badawcze (na zlecenia w określonym zakresie), • Podmioty finansujące realizację zadań,

Do grupy podmiotów kształtujących społeczne wsparcie Programu Ochrony Środowiska należą: • lokalne media, • szkoły (system edukacji ekologicznej), • organizacje pozarządowe funkcjonujące na obszarze Gminy.

Do grupy podmiotów bezpośrednio realizujących Program Ochrony Środowiska należą: • podmioty gospodarcze realizujące zadania własne, • samorząd gminny realizujący zadania publiczne w zakresie ochrony środowiska na swoim terenie. Odbiorcą Programu Ochrony Środowiska jest społeczeństwo Gminy Stare Czarnowo, która dokonuje jego oceny: akceptacji lub krytyki zaplanowanych działań oraz uczestniczy w negocjacjach rozwiązujących konflikty na tle lokalizacji inwestycji lub przeznaczenia określonych terenów.

10.3. Monitoring programu ochrony środowiska Zgodnie z art. 18 ust. 2 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz.U. 2018 poz. 799 z późn. zm.), organ wykonawczy gminy jest zobowiązany sporządzać co dwa lata raporty z wykonania programów ochrony środowiska, które następnie przedstawia na posiedzeniach rady gminy, a następnie przekazuje organowi wykonawczemu powiatu. Wskazane jest by ewentualne korekty Programu Ochrony Środowiska były wprowadzane w drodze uchwały rady gminy. Pierwszy raport z wykonania przedmiotowego Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Stare Czarnowo lata 2018-2021 z uwzględnieniem perspektywy do roku 2024 zostanie przygotowany za lata 2018 i 2019, a następny za lata 2020 i 2021. Podczas opracowywania raportu należy wykorzystać wyniki badań prowadzonych w ramach: Państwowego Monitoringu Środowiska, informacje zawarte w raportach i publikacjach Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Szczecinie, a także Wojewódzkiej

WESTMOR CONSULTING 176 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Szczecinie, jak również informacje z pozostałych podmiotów, które zajmują się kwestiami ochrony środowiska na terenie Gminy Stare Czarnowo.

W związku z powyższym, podstawowe działania mające na celu kontrolę wdrażania programu obejmują:  sporządzenie raportu co dwa lata, oceniającego postęp wdrażania programu ochrony środowiska,  ocenę efektywności wykonania zadań;  ocenę aktualności zidentyfikowanych problemów ekologicznych oraz adekwatności podjętych działań;  ocenę stopnia realizacji Programu w odniesieniu do stopnia realizacji założonych działań i przyjętych celów;  ocenę rozbieżności pomiędzy założonymi celami i działaniami, a ich wykonaniem;  ocenę przyczyn ewentualnych rozbieżności pomiędzy założonymi celami i działaniami, a ich wykonaniem;  ocenę niezbędnych modyfikacji Programu.

Nadzór i kontrola przebiegu realizacji i efektów wdrażania programu prowadzona będzie przez: - Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Szczecinie, - Wojewódzką i Powiatową Stację Sanitarno-Epidemiologiczną, - Urząd Gminy Stare Czarnowo.

11. Streszczenie w języku niespecjalistycznym Opracowanie gminnego Programu Ochrony Środowiska wynika z art. 17 ustawy z dnia dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz.U. 2018 poz. 799). Niniejszy Program zgodny jest z powyższą ustawą oraz innymi dokumentami na szczeblu krajowym, wojewódzkim i powiatowym, w których poruszana jest szeroko rozumiana problematyka ochrony środowiska.

Program Ochrony Środowiska jest dokumentem strategicznym, odnoszącym się do aspektów środowiskowych. Dokument ten określa i systematyzuje działania środowiskowe, niezbędne do poprawy jakości życia i stanu środowiska na terenie Gminy Stare Czarnowo oraz przyczynia się do zapewniania zrównoważonego rozwoju Gminy.

Gmina wiejska Stare Czarnowo położona jest w województwie zachodniopomorskim, w powiecie gryfińskim i graniczy z Miastem Szczecin. Gmina Stare Czarnowo zajmuje

WESTMOR CONSULTING 177 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024 obszar o powierzchni 15 288 km2. Na terenie Gminy użytki rolne stanowią 44,90% powierzchni Gminy, a lasy oraz grunty leśne 46,02%.

Stan zaopatrzenia Gminy w sieć wodociągową jest dobry. Według danych GUS na rok 2017 długość sieci wodociągowej na terenie Gminy wynosi ok. 31,9 km. Zgodnie z danymi z GUS z sieci wodociągowej w 2016 r. korzystało 92,7% mieszkańców Gminy Stare Czarnowo.

Zgodnie z danymi z GUS w 2017 r. długość czynnej sieci kanalizacji wynosiła ok. 13,5 km. Mieszkańcy nieruchomości, które nie są podłączone do sieci kanalizacyjnej gromadzą nieczystości ciekłe w zbiornikach bezodpływowych (szamba) lub korzystają z przydomowych oczyszczalni ścieków. Zgodnie z danymi z GUS z sieci kanalizacyjnej w 2016 r. korzystało 72,5% mieszkańców Gminy Stare Czarnowo.

Gospodarka ściekowa Gminy opiera się na oczyszczalniach ścieków zlokalizowanych w miejscowości Żelisławiec, Kartno, Żelewo, Kołbacz, Dębina, Glinna, Kołowo i Stare Czarnowo.

Układ sieci komunikacyjnej na terenie Gminy Stare Czarnowo tworzą drogi wojewódzkie, drogi powiatowe oraz drogi gminne (41,288 km).

Na terenie Gminy Stare Czarnowo nie istnieje centralna sieć ciepłownicza. Zarówno budynki jednorodzinne, jak i zakłady usługowe oraz obiekty użyteczności publicznej ogrzewane są z indywidualnych kotłowni. Główne źródła ciepła (kotłownie o mocy powyżej 0,5 MW), zlokalizowane są w Starym Czarnowie, Glinnej i w Kołbaczu. W celach grzewczych wykorzystywane są w paliwa stałe, płynne i gazowe. Przez część obszaru Gminy Stare Czarnowo, tj. północno-zachodnie obrzeża Gminy, przebiega gazociąg wysokiego ciśnienie Stargard Szczeciński – Szczecin. Miejscowości, które są z niego zaopatrywane w gaz to: Stare Czarnowo, Kołbacz, Żelewo i Nieznań. Pozostała część mieszkańców, zapotrzebowanie na energię do celów grzewczych pokrywa z lokalnych kotłowni lub pieców zasilanych głównie paliwem stałym lub ciekłym. Stan zaopatrzenia Gminy Stare Czarnowo w energię elektryczną jest dobry. Istniejąca infrastruktura pokrywa obecne zapotrzebowanie mieszkańców na energię elektryczną.

Na terenie Gminy istnieje uporządkowany system gospodarki odpadami. Przedmiotowa jednostka należy do regionu zachodniego gospodarki odpadami województwa zachodniopomorskiego. Na terenie Gminy obowiązuje Regulamin utrzymania czystości i porządku na terenie Gminy Stare Czarnowo przyjęty na mocy uchwały Rady Gminy Stare Czarnowo. W ramach regulaminu, właściciele nieruchomości są zobowiązani do utrzymania czystości oraz porządku. Gmina Stare Czarnowo należy od 2013 roku do Związku Gmin Dolnej Odry, który odpowiedzialny jest za prowadzenie kompleksowego systemu

WESTMOR CONSULTING 178 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024 gospodarowania odpadami na terenie Gminy. Na terenie Gminy Stare Czarnowo nie funkcjonuje Punkt Selektywnej Zbiórki Odpadów Komunalnych (PSZOK). Dla Gminy zrzeszonych w ZGDO, Punkt taki znajduje się w gminie Chojna. Na obszarze Gminy Stare Czarnowo występują następujące obszarowe formy ochrony przyrody: Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk Natura 2000 Wzgórza Bukowe PLH320020, oraz Dolina Płoni i Jezioro Miedwie PLH320006, Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków Natura 2000 Jezioro Miedwie i okolice PLB320005, Szczeciński Park Krajobrazowy "Puszcza Bukowa", Rezerwat przyrody Trawiasta Buczyna im. Profesora Stefana Kownasa, Osetno, Źródliskowa Buczyna im. Jerzego Jackowskiego, Buczynowe Wąwozy im. prof. Floriana Celińskiego, Bukowe Zdroje im. Profesora Tadeusza Dominika. Ponadto, na terenie Gminy Gminy znajdują się pomniki przyrody i korytarze ekologiczne.

Stan środowiska przyrodniczego na terenie Gminy ogólnie można ocenić jako dobry. Stan powietrza atmosferycznego, wód powierzchniowych, podziemnych oraz poziomu poł elektromagnetycznych na terenie Gminy poddawane są regularnym badaniom. Monitoringiem w tym zakresie zajmuje się WIOŚ w Szczecnie. Gmina nie jest w dużym stopniu narażona na występowanie zagrożeń naturalnych tj. susze. Występuje tu zagrożenie powodziowe ze strony rzeki Odry oraz naturalne zagrożenia geologiczne w postaci osuwisk.

W dokumencie został sformułowany nadrzędny cel Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Stare Czarnowo który brzmi:

ZRÓWNOWAŻONY ROZWÓJ GMINY STARE CZARNOWO, WYSOKA JAKOŚĆ ŻYCIA MIESZKAŃCÓW ORAZ ZACHOWANIE WALORÓW PRZYRODNICZYCH GMINY

W ramach poszczególnych obszarów interwencji wyznaczono kierunki interwencji, cele i zadania, które zostały zaprezentowane w formie tabelarycznej. Harmonogram zaplanowanych w przedmiotowym dokumencie zadań obejmuje jedynie zadania własnych samorządu gminnego.

Wdrażanie Programu odbywać się będzie przez stałe monitorowanie uzyskiwanych efektów stwierdzanych jako poprawa jakości środowiska, zmniejszenie emisji zanieczyszczeń oraz skutki podejmowanych działań. W celu monitorowania stanu środowiska zastosowane zostaną wskaźniki stanu środowiska, oddziaływania na środowisko oraz wskaźniki reakcji na złą jakość środowiska albo na nadmierne oddziaływania.

Działania mające na celu kontrolę wdrażania Programu będą obejmowały sporządzenie raportu oceniającego postęp wdrażania Programu Ochrony Środowiska co dwa lata oraz

WESTMOR CONSULTING 179 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024 bieżące kontrolowanie postępu w zakresie wykonania przedsięwzięć zdefiniowanych w Programie.

WESTMOR CONSULTING 180 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

12. Spis tabel

Tabela 1. Wykaz uchwał miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego obowiązujących na chwilę obecną na terenie Gminy Stare Czarnowo ...... 27 Tabela 2. Położenie Gminy Stare Czarnowo wg regionalizacji fizycznogeograficznej Polski 38 Tabela 3. Struktura zagospodarowania gruntów Gminy Stare Czarnowo w 2017 r...... 41 Tabela 4. Liczba mieszkańców Gminy Stara Czarnowo 2012-2016...... 42 Tabela 5. Liczba ludności na terenie Gminy Stare Czarnowo na dzień 31.12.2017 ...... 42 Tabela 6. Ludność według wieku na terenie Gminy Stare Czarnowo w 2016 roku ...... 43 Tabela 7. Statystyka mieszkańców wg wieku i płci na terenie Gminy Stare Czarnowo wg stanu na dzień 31.12.2017 ...... 44 Tabela 8. Przyrost naturalny na terenie Gminy Stare Czarnowo na lata 2012-2017 ...... 45 Tabela 9. Struktura demograficzna Gminy Stare Czarnowo w latach 2012-2017 ...... 46 Tabela 10. Struktura działalności gospodarczej według sektorów w Gminie Stare Czarnowo w latach 2012-2017 ...... 46 Tabela 11. Wykaz dróg gminnych z terenu Gminy Stare Czarnowo ...... 49 Tabela 12. Mieszkania wyposażone w instalacje c.o. – w % ogółu mieszkań w latach 2012- 2016 ...... 50 Tabela 13. Wyposażenie Gminy Stare Czarnowo w gaz sieciowy w latach 2012-2016 ...... 51 Tabela 14. Wynikowa klasyfikacja dla strefy zachodniopomorskiej w 2017 r. ze względu na poszczególne zanieczyszczenia pod kątem ochrony zdrowia ...... 73 Tabela 15. Wynikowa klasyfikacja dla strefy zachodniopomorskiej w 2017 r. ze względu na poszczególne zanieczyszczenia pod kątem ochrony roślin ...... 74 Tabela 16. Analiza SWOT dla obszaru interwencji: Ochrona klimatu i jakości powietrza ...... 75 Tabela 17. Analiza SWOT dla obszaru interwencji: Zagrożenia hałasem ...... 77 Tabela 18. Analiza SWOT dla obszaru interwencji: Pola elektromagnetyczne ...... 80 Tabela 19. Zestawienie jednolitych części wód powierzchniowych badanych na terenie Gminy Stare Czarnowo przez WIOŚ w Szczecinie ...... 84 Tabela 20. Wyniki oceny jednolitych części wód powierzchniowych badanych na terenie Gminy Stare Czarnowo w przez WIOŚ w Szczecinie w 2016 r...... 85 Tabela 21. Wyniki badań jednolitych części wód powierzchniowych badanych na terenie Gminy Stare Czarnowo przez WIOŚ w Szczecinie w 2016 roku ...... 88 Tabela 22. Wyniki badań biologicznych i fizyko – chemicznych wykonanych przez WIOŚ w Szczecinie w 2014 roku...... 92 Tabela 23. Profile termiczno-tlenowe wód jeziora Będgoszcz wykonane przez WIOŚ w Szczecinie w 2014 roku ...... 95 Tabela 24. Klasyfikacja ekologiczna jeziora Będgoszcz badanego przez WIOŚ w Szczecinie w 2014 r. – typ abiotyczny 3a ...... 96 Tabela 25. Ocena stanu jeziora Będgoszcz badanego przez WIOŚ w Szczecinie w 2014 roku ...... 97 Tabela 26. Charakterystyka Jednolitych części wód powierzchniowych ...... 98 Tabela 27. Zestawienie punktów pomiarowych i wyniki oceny jakości wód podziemnych badanych na terenie Gminy Stare Czarnowo przez WIOŚ w Szczecinie i PIG-PIB w 2016 r...... 111 Tabela 28. Wyniki badań wód podziemnych wykonanych na terenie Gminy Stare Czarnowo przez WIOŚ w Szczecinie w 2016 roku ...... 111 Tabela 29. Analiza SWOT dla obszarów interwencji: Gospodarowanie wodami ...... 112 Tabela 30. Sieć wodociągowa na terenie Gminy Stare Czarnowo w latach 2012-2017 ...... 113 Tabela 31. Zestawienie ujęć wody na terenie Gminy Stare Czarnowo ...... 113 Tabela 32. Liczba zbiorników bezodpływowych, oczyszczalni przydomowych oraz stacji zlewnych na terenie Gminy Stare Czarnowo w latach 2012-2016 ...... 114 Tabela 33. Analiza SWOT dla obszarów interwencji: Gospodarka wodno-ściekowa ...... 115 Tabela 34. Obszary naturalnych zagrożeń geologicznych na terenie Stare Czarnowo ...... 118 Tabela 35. Analiza SWOT dla obszaru interwencji: Zasoby geologiczne ...... 120

WESTMOR CONSULTING 181 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE CZARNOWO NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2024

Tabela 36. Analiza SWOT dla obszaru interwencji: Gleby ...... 120 Tabela 37. Rodzaje oraz masa odpadów zebranych przez PSZOK w 2017 r...... 123 Tabela 38. Poziomy recyklingu, przygotowania do ponownego użycia papieru, szkła, metali i tworzyw sztucznych przewidziane do osiągnięcia w poszczególnych latach ...... 124 Tabela 39. Poziomy recyklingu, przygotowania do ponownego użycia i odzysku innymi metodami innych niż niebezpieczne odpadów budowlanych i rozbiórkowych przewidziane do osiągnięcia w poszczególnych latach ...... 125 Tabela 40. Dopuszczalny poziom masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji przekazywanych do składowania w stosunku do masy tych odpadów wytworzonych w 1995 r. [%] ...... 125 Tabela 41. Analiza SWOT dla obszarów interwencji: Gospodarka odpadami i zapobieganie powstawaniu odpadów ...... 126 Tabela 42. Pomniki przyrody na terenie Gminy Stare Czarnowo ...... 140 Tabela 43. Analiza SWOT dla obszaru interwencji: Zasoby przyrodnicze ...... 151 Tabela 44. Analiza SWOT dla obszaru interwencji: Zagrożenia poważnymi awariami ...... 153 Tabela 45. Cele i kierunki interwencji oraz zadania Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Stare Czarnowo ...... 160 Tabela 46. Harmonogram realizacji zadań własnych wraz z ich finansowaniem Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Stare Czarnowo ...... 165 Tabela 47. Harmonogram realizacji zadań monitorowanych wraz z ich finansowaniem...... 170

13. Spis rysunków

Rysunek 1. Obszary synergii w BEiŚ ...... 12 Rysunek 2. Gmina Stare Czarnowo na tle województwa zachodniopomorskie i powiatu gryfińskiego ...... 37 Rysunek 3. Położenie Gminy Stare Czarnowo na tle regionów fizyczno - geograficznych ....40 Rysunek 4. Struktura Gminy Stare Czarnowo ...... 41 Rysunek 6. Strefy energetyczne wiatru Polsce ...... 55 Rysunek 7. Potencjał energii geotermalnej z uwzględnieniem okręgów i subbasenów ...... 58 Rysunek 8. Usłonecznienie względne na terenie Polski ...... 59 Rysunek 9. Dzielnice rolniczo-klimatyczne Polski wg W. Okołowicza i D. Martyn ...... 66 Rysunek 10. Operatorzy sieci GSM na terenie Gminy Stare Czarnowo ...... 79 Rysunek 11. Gmina Stare Czarnowo na tle rzeki Odry ...... 81 Rysunek 12. Mapa obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi – Gmina Stare Czarnowo i okolice ...... 83 Rysunek 13. Graficzne odwzorowanie JCWP na obszarze dorzecza Odry...... 97 Rysunek 14. Lokalizacja Gminy Stare Czarnowo na tle JCWPd nr 23 oraz JCWPd nr 24 .. 107 Rysunek 15. Położenie geologiczne Gminy Stare Czarnowo ...... 117 Rysunek 16. Obszary naturalnych zagrożeń geologicznych na terenie Gminy Stare Czarnowo ...... 119 Rysunek 17. Położenie Gminy Stare Czarnowo na tle regionów gospodarki odpadami w województwie zachodniopomorskim ...... 121 Rysunek 18. Lasy na terenie Gminy Stare Czarnowo ...... 127 Rysunek 19. Obszarowe formy ochrony przyrody na terenie Gminy Stare Czarnowo ...... 131

14. Spis wykresów

Wykres 1. Wielkość przyrostu naturalnego w latach 2012-2017 w Gminie Stare Czarnowo .45 Wykres 2. Struktura działalności gospodarczej na terenie Gminy Stare Czarnowo w 2017 r. wg sekcji PKD 2007 ...... 47

WESTMOR CONSULTING 182