Arkusz DOBRY (96)

P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY

OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A

OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000

Arkusz DOBRY (96)

Warszawa 2012 Autorzy: Ewa Krogulec*, Jan Wierchowiec*, Izabela Bojakowska, Paweł Kwecko**, Hanna Tomassi-Morawiec**, Gra Ŝyna Hrybowicz***

Główny koordynator MG ŚP: Małgorzata Sikorska-Maykowska** Plansza A - Redaktor regionalny: Albin Zdanowski** Plansza B - Redaktor regionalny: Joanna Szyborska-Kaszycka** Redaktor tekstu: Joanna Szyborska-Kaszycka**

*Segi-AT, ul. Baletowa 30, Warszawa **Pa ństwowy Instytut Geologiczny-Pa ństwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ***Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL SA, ul. Berezy ńska 39, 03-908 Warszawa

ISBN......

Copyright by PIG-PIB and M Ś, Warszawa 2011 Spis tre ści I. Wst ęp (E. Krogulec)...... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (E. Krogulec)...... 4 III. Budowa geologiczna (E. Krogulec) ...... 7 IV. Zło Ŝa kopalin (J. Wierchowiec) ...... 10 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (J. Wierchowiec) ...... 14 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin (J. Wierchowiec)...... 14 VII. Warunki wodne (E. Krogulec) ...... 17 1. Wody powierzchniowe...... 17 2. Wody podziemne...... 18 VIII. Geochemia środowiska ...... 21 1. Gleby (P. Kwecko)...... 21 2. Pierwiastki promieniotwórcze (H. Tomassi-Morawiec) ...... 24 IX. Składowanie odpadów (G. Hrybowicz) ...... 26 X. Warunki podło Ŝa budowlanego (E. Krogulec)...... 35 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (E. Krogulec) ...... 36 XII. Zabytki kultury (E. Krogulec)...... 45 XIII. Podsumowanie (E. Krogulec, J. Wierchowiec, G. Hrybowicz)...... 46 XIV. Literatura ...... 48

I. Wst ęp

Arkusz Dobry Mapy geo środowiskowej Polski (MGsP) w skali 1:50 000 opracowany został w Segi AT (plansza A), oraz w Pa ństwowym Instytucie Geologicznym-Pa ństwowym Instytucie Badawczym i Przedsi ębiorstwie Geologicznym POLGEOL SA (plansza B) w latach 2011–12. Przy opracowaniu arkusza wykorzystano materiały archiwalne arkusza Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000 (Szewczyk i in., 2005). Niniejsze opracowanie powstało zgodnie z Instrukcj ą opracowania MGsP (Instrukcja…, 2005). Mapa geo środowiskowa składa si ę z dwóch plansz – plansza A zawiera zaktualizowan ą tre ść Mapy geologiczno-gospodarczej Polski, a plansza B – warstw ę informacyjn ą „Zagro Ŝe- nia powierzchni ziemi”, opisuj ącą tematyk ę geochemii środowiska i warunki do składowania odpadów. Plansza A zawiera dane zgrupowane w nast ępuj ących warstwach informacyjnych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo, wody powierzchniowe i podziemne, warunki podło Ŝa budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Dane i oceny geo środowiskowe zaprezentowane na planszy B zawieraj ą elementy wie- dzy o środowisku przyrodniczym, niezb ędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym poszczególnych jednostek administracji pa ństwowej. Wskazane na mapie naturalne warunki izolacyjno ści podło Ŝa s ą wskazówk ą nie tylko dla bezpiecznego składowania odpadów, lecz tak Ŝe powinny by ć uwzgl ędniane przy lokalizowaniu innych obiektów, zaliczanych do kategorii szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska i zdrowia ludzi, lub mog ących pogorszyć stan środowiska. Informacje dotycz ące zanieczyszczenia gleb i osa- dów dennych wód powierzchniowych s ą u Ŝyteczne do wskazywania optymalnych kierunków zagospodarowania terenów zdegradowanych. Mapa geo środowiskowa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ństwowej, zajmuj ącej si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasoba- mi środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospodarowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte na mapie mog ą by ć wykorzystane w pracach studialnych przy opracowaniu strategii rozwoju województwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opraco- waniach ekofizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe mog ą by ć pomocne przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami.

3 Wykorzystano materiały publikowane i opracowania archiwalne, zestawione w spisie li- teratury. Pozyskano je w: Centralnym Archiwum Geologicznym PIG-PIB w Warszawie, Urz ędzie Wojewódzkim i Urz ędzie Marszałkowskim w Olsztynie, oddziale zamiejscowym archiwum województwa warmi ńsko-mazurskiego w Elbl ągu, urz ędach gmin: Godkowo, Wil- cz ęta, Młynary, Orneta, Pasł ęk, Mor ąg i Miłakowo, starostwach powiatów: Elbl ąg, Braniewo, Lidzbark Warmi ński, Ostróda oraz Nadle śnictwach Dobrocin i Młynary. Zebrane informacje zostały zweryfikowane i uzupełnione podczas wizji terenowych. Dane dotycz ące złó Ŝ kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyjnych opraco- wanych dla komputerowej bazy o zło Ŝach.

II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza

Poło Ŝenie arkusza Dobry okre ślaj ą współrz ędne geograficzne: 19 °45’ –20 °00’ długo ści geograficznej wschodniej oraz 54 °00’ –54 °10’ szeroko ści geograficznej północnej. Administracyjnie obszar ten rozdzielony jest mi ędzy cztery powiaty województwa warmi ńsko-mazurskiego. Centralna, północno-zachodnia i zachodnia jego cz ęść nale Ŝą do powiatu elbl ąskiego (gminy Godkowo, Pasł ęk i Młynary), na północy le Ŝy gmina Wilcz ęta (powiat Braniewo), a w cz ęś ci północno-wschodniej gmina Orneta, wchodz ąca w skład powiatu lidzbarskiego. Niewielki fragment obszaru, w południowej cz ęś ci, nale Ŝy do gmin Mo- rąg i Miłakowo (powiat ostródzki). Pod wzgl ędem fizycznogeograficznym, w podziale J. Kondrackiego (2000), omawiany obszar znajduje si ę we wschodniej cz ęś ci dwóch du Ŝych jednostek fizycznogeograficznych – podprowincji Pobrze Ŝy Południowobałtyckich i Pojezierzy Południowobałtyckich, które wchodz ą w skład prowincji Ni Ŝu Środkowoeuropejskiego (fig.1). Wi ększa cz ęść powierzchni arkusza le Ŝy na Równinie Warmi ńskiej, w obr ębie Pobrze Ŝa Gda ńskiego, jedynie fragment północno-zachodni poło Ŝony jest na kra ńcu Wysoczyzny Elbl ąskiej. W południowej cz ęś ci arkusza le Ŝy mezoregion Pojezierza Iławskiego. Niewielki fragment północno-wschodni wchodzi w skład mezoregionu Równiny Orneckiej, naleŜą cej do podprowincji Pobrze Ŝa Wschodniobałtyckiego, b ędącego cz ęści ą prowincji Ni Ŝu Wschodniobałtycko-Białoruskiego. Równina Warmi ńska poło Ŝona jest na wschód i południowy wschód od Wysoczyzny Elbl ąskiej, wokół rzek Baudy i Pasł ęki (dolny odcinek). Stanowi j ą obni Ŝony fragment wysoczyzny morenowej. Powierzchnia równiny pochyla si ę łagodnie od 60 –70 m w cz ęś ci połu- dniowej do 20 m n.p.m. w cz ęś ci północnej.

Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Dobry na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2000). 1 – granica prowincji, 2 – granica podprowincji, 3 – granica mezoregionu, 4 – jeziora i rzeki

Mezoregiony Pobrze Ŝa Gda ńskiego: 313.54 –śuławy Wi ślane, 313.55 – Wysoczyzna Elbl ąska, 313.56 – Równina Warmi ńska, 313.57 – Wybrze Ŝe Staropruskie, Mezoregion Pojezierza Iławskiego: 314.90 – Pojezierze Iławskie, Mezoregiony Niziny Staropruskiej: 841.57 – Wzniesienia Górowskie, 841.58 – Równina Ornecka, Mezoregion Pojezierza Mazurskiego: 842.81 – Pojezierze Olszty ńskie Wysoczyzna Elbl ąska obejmuje 450 km 2 falistej k ępy wysoczyznowej, przekraczaj ącej w rejonie elewacji wysoko ści 190 m n.p.m. Opada ona stromymi stokami ku północy w kierunku Zalewu Wi ślanego i ku zachodowi w kierunku śuław Wi ślanych; ku południowi w kierunku Równiny Warmi ńskiej ten skłon jest znacznie łagodniejszy. Znaczna wysoko ść wzgl ędna wysoczyzny przyczyniła si ę do powstania w strefie zboczowo-kraw ędziowej gł ębo- kich rozci ęć erozyjnych. Południowa i środkowa cz ęś ci arkusza le Ŝą na wysoczy źnie morenowej falistej, która do ść gwałtownie obni Ŝa si ę ku północy i północnemu zachodowi wzdłu Ŝ stromej, kilkunasto- metrowej kraw ędzi morfologicznej o przebiegu zbli Ŝonym do równole Ŝnikowego. Krajobraz wysoczyzny w znacznym stopniu urozmaicaj ą pagórki morenowe si ęgaj ące 150 –160 m n.p.m.

5 i przełom rzeki W ąskiej, płyn ącej rynn ą subglacjaln ą z południowego wschodu na północny zachód, a nast ępnie wcinaj ącą si ę w osady morenowe. Na zachodzie, przy granicy z arkuszem Pasł ęk, koryto rzeki zmienia bieg na zbli Ŝony do równole Ŝnikowego. Rynna subglacjalna ma strome zbocza, jej gł ęboko ść , w rejonie Klekotek, si ęga 40 m. Koryto rzeki W ąskiej jest gł ę- boko wci ęte w wysoczyzny morenowe i w dno rynny subglacjalnej. Strumie ń Sała, lewobrze Ŝny dopływ W ąskiej, płynie z południa na północ w gł ębokiej dolinie, wyci ętej w utworach buduj ących wysoczyzn ę polodowcow ą. Kraw ędzie ograniczaj ą- ce dolin ę maj ą wysoko ści si ęgaj ące, miejscami do 20 metrów. Na obszarze wysoczyzny wyst ępuj ą niewielkie niecki bezodpływowe, powstałe wsku- tek wytapiania si ę brył martwego lodu. Ich powierzchnie zwykle nie przekraczaj ą 0,5 km 2 i gł ębokości kilku metrów. W dolinach rzek i w bezodpływowych zagł ębieniach północnej i zachodniej cz ęś ci omawianej wysoczyzny, wyst ępuj ą niewielkie torfowiska. Najwi ększe z nich, o powierzchni rz ędu 50 ha, le Ŝy w rejonie wsi Bielica. Na północnym zachodzie wysoczyzna morenowa falista, rozdzielona wysoczyzn ą mo- renową płask ą, przechodzi w równin ę zastoiskow ą w rejonie Starego i Nowego Cieszyna. Małe, lokalne równiny zastoiskowe wyst ępuj ą tak Ŝe na północy i północnym wschodzie wysoczyzny falistej, m.in. w rejonie wsi Burdajny. Północna cz ęść obszaru arkusza le Ŝy na równinie zastoiskowej Dobrego. Jest to rozle- gła, płaska powierzchnia o wysoko ści 40 –60 m n.p.m., rozwini ęta na osadach iłów zastoiskowych. W południowo-zachodniej cz ęś ci równiny, w rejonie wsi Karwiny, wyst ępuje du Ŝe torfowisko, o powierzchni ponad 400 ha. Przez północno-wschodni ą cz ęść omawianego obszaru przepływa rzeka Pasł ęka, która wcina si ę w równin ę zastoiskow ą na gł ęboko ść kilkunastu metrów. Najwy Ŝsze wzniesienie znajduje si ę na południowo-wschodnim kra ńcu obszaru arkusza, w pobli Ŝu wsi Kalnik i osi ąga wysoko ść 174,1 m n.p.m. Najni Ŝej poło Ŝony punkt, o wysoko- ści 33 m n.p.m., le Ŝy na północnym wschodzie, w dolinie Pasł ęki. Wedle podziału Gumi ńskiego (Stopa-Boryczka, Boryczka, 2005) obszar arkusza znajduje si ę na pograniczu dzielnic klimatycznych; gda ńskiej i wschodniobałtyckiej. W opisywanym rejonie ścieraj ą si ę wpływy klimatu morskiego ( śuławy) i kontynentalnego (Wysoczy- zna Elbl ąska). W trzydziestoleciu 1966 –1995 średnia temperatura roczna wynosiła 7,7 °C (El- bl ąg) i 7,2 °C (Olsztyn), a średnie opady w roku wynosiły 653 mm w Elbl ągu i 647 mm w Olsztynie. Najpogodniejszym miesi ącem jest czerwiec, najwi ększe zachmurzenie wyst ępu- je w listopadzie. Najcz ęś ciej wiatry wiej ą z kierunku zachodniego, przechodz ącego w północ- ny i północno-zachodni. Czas zalegania pokrywy śnie Ŝnej na obszarach wysoczyznowych

6 wynosi około 70–80 dni w roku. Okres wegetacyjny trwa od 205 do 210 dni. Średnie sumy roczne parowania terenowego obliczone metod ą Konstantinowa wynosz ą około 480–500 mm. Arkusz Dobry poło Ŝony jest na terenach typowo wiejskich. Produkcja rolna obejmuje uprawy zbó Ŝ (pszenicy, j ęczmienia i pszen Ŝyta) oraz rzepaku i buraków cukrowych. Upra- wom sprzyjaj ą Ŝyzne gleby brunatne zaliczone do kompleksu pszennego dobrego, Ŝytniego bardzo dobrego i zbo Ŝowo-pastewnego, mocnego. Na glinach zwałowych i iłach zastoiskowych tworzyły si ę gleby brunatnoziemne, na piaskach gleby bielicowe, za ś na torfach gleby murszowe lub torfowe. Prawie 70% stanowi ą gleby zaliczone do klas bonitacyjnych IIIa–IVa. Rozwini ęta jest hodowla krów i trzody chlewnej. Gospodarstwa rolne s ą najcz ęś ciej niewielkie, o powierzchni do 2 ha. UŜytki rolne zajmuj ą około 70% powierzchni arkusza. W wi ększo ści s ą to grunty orne, a powierzchnia lasów i u Ŝytków zielonych nie przekracza 25%. Lasy nale Ŝą do pa ństwa i podlegaj ą Nadle śnictwom Młynary i Dobrocin. Opisywany rejon nale Ŝy do średnio uprzemysłowionych. Działaj ą tu podmioty gospodarcze o charakterze handlowym, usługowym i wytwórczym. W wi ększo ści s ą to podmioty małe i średnie. Przewa Ŝaj ą jednostki gospodarcze nale Ŝą ce do sektora prywatnego. Gęsto ść zaludnienia jest bardzo niska, rz ędu 20 mieszk./km 2. Na obszarze arkusza brak jest miast. Najwi ększ ą miejscowo ści ą jest wie ś Godkowo, siedziba gminy, licz ąca prawie 3 400 mieszka ńców. We wsi Dobry, siedzibie gminy, mieszka powy Ŝej 1600 mieszka ńców.

III. Budowa geologiczna

Obszar arkusza Dobry le Ŝy na platformie wschodnioeuropejskiej, w obr ębie syneklizy perybałtyckiej (Tyski, 1969; Po Ŝaryski, Kota ński, 1974). Utwory kenozoiczne na obszarze arkusza Dobry scharakteryzowano na podstawie Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz Dobry wraz z obja śnieniami (Petelski, Gondek, 2003). Znajomo ść budowy geologicznej formacji przedkenozoicznych na arkuszu Dobry jest oparta na profilach dwóch otworów wiertniczych − Gładysze 1 i Gładysze 2, nawiercaj ących podło Ŝe krystaliczne. Utwory prekambru wyst ępuj ą tu na gł ęboko ści odpowiednio 2 774,5 m i 2 830,0 m. Obni Ŝenie jego stropu wypełnia gruba pokrywa osadowa, zbudowana ze skał paleozoiku (kambr, ordowik i sylur), o mi ąŜ szo ści 1262 −1314 m, ponad którymi zalegaj ą osady permo-mezozoiczne i mezozoiczne (perm+trias, trias, jura i kreda górna). Sp ąg utwo- rów kenozoicznych nawiercono na gł ęboko ściach 252,5 m i 257,5 m. Ze wzgl ędu na znaczn ą gł ęboko ść i niewielk ą liczb ę otworów badawczych, wgł ębna budowa geologiczna obszaru nie jest dobrze poznana. Bezpo średnim podło Ŝem osadów czwartorz ędowych, pokrywaj ących

7 cał ą powierzchni ę arkusza, s ą osady paleocenu, reprezentowane przez drobnoziarniste piaski, oraz nierozdzielonego eocenu i oligocenu, do którego zaliczane s ą iłowce, mułowce i pia- skowce glaukonitowe z fosforytami. Rze źba podło Ŝa utworów czwartorz ędu na omawianym obszarze jest mało urozmaicona. Powierzchnia podczwartorz ędowa, która w południowej cz ęś ci obszaru arkusza le Ŝy na wysoko ści 110 m p.p.m., opada łagodnie ku północy na wysoko ść 150 m p.p.m., tworz ąc obni Ŝenie morfologiczne otwieraj ące si ę ku północnemu zachodowi. Dno zagł ębienia wyprepa- rowane jest w osadach paleocenu. Mi ąŜ szo ść pokrywy czwartorz ędowej wynosi od 190 m do 290 m. Nale Ŝą do niej osady plejstocenu reprezentowane przez utwory interglacjału augustowskiego oraz zlodowace ń: południowopolskich, środkowopolskich i północnopolskich, rozdzielonych interglacjałami mazowieckim i eemskim (fig. 2). Najstarsze utwory (interglacjału augustowskiego) tworz ą ci ągł ą pokryw ę o mi ąŜ szo ści 20 −30 m, zło Ŝon ą z piasków i Ŝwirów rzecznych, przechodz ących w cz ęś ci stropowej w muł- ki. Osady te przykryte s ą glinami zwałowymi zlodowace ń południowopolskich: nidy, sanu 1 i sanu 2, które le Ŝą prawie poziomo, tworz ąc kompleks o mi ąŜ szo ści rz ędu 50 m. Ze schył- kiem zlodowacenia sanu 1 zwi ązana jest seria piasków i mułków zastoiskowych o miąŜ szo ści wzrastaj ącej od 6 m na południu do 20 m na północy, natomiast z zanikaniem l ądolodu zlodowacenia sanu 2 wi ąŜ e si ę kolejna seria iłów, mułków i piasków zastoiskowych o mi ąŜ szo- ści ponad 40 m, tworz ących podstaw ę wyniesienia w południowej cz ęś ci obszaru. Osady interglacjału mazowieckiego – piaski i Ŝwiry rzeczno-peryglacjalne pokrywaj ą prawie cały omawiany teren, nadbudowuj ąc osady zastoiskowe schyłku zlodowacenia sanu 2. Po interglacjale mazowieckim zarysowały si ę wysoczyzny polodowcowe w południowej cz ęści obszaru arkusza Dobry. Na południu strop glin zwałowych le Ŝy na wysoko ści 60 m n.p.m., a na północy na 40 m p.p.m. Deniwelacje lokalne si ęgaj ą 100 m, a rze źba zaczynała przypomina ć współczesne zró Ŝnicowanie. Na erozyjnie ści ętej powierzchni le Ŝą utwory zlodowace ń środkowopolskich (odry i warty). W profilu osadów zlodowacenia odry wyró Ŝnia si ę iły i mułki zastoiskowe mi ąŜ szo- ści od 8 m do 40 m i le Ŝą ce na nich gliny zwałowe, mi ąŜ szo ści od 20 do 40 m, której strop obni Ŝa si ę ku północy. L ądolód zlodowacenia warty pozostawił jeden zwarty poziom br ązo- wych glin zwałowych o mi ąŜ szo ści od 13 do 46 m. Strop tych glin le Ŝy na północy na wysoko ści 100 m n.p.m., a na południu obni Ŝa si ę do 20 m p.p.m. Piaski i mułki zastoiskowe, roz- dzielaj ące gliny zwałowe zlodowace ń środkowopolskich, wyst ępuj ą jedynie w centralnej cz ę- ści obszaru arkusza.

Fig. 2. Poło Ŝenie arkusza Dobry na tle Mapy geologicznej Polski w skali 1:500 000 wg. Marksa, Bera, Go- gołka, Piotrowskiej (2006). Czwartorz ęd Holocen: 1 – piaski, mułki, iły, gytie jeziorne, 3 – piaski, Ŝwiry, mady rzeczne oraz torfy i namuły, 6 – piaski i Ŝwiry sto Ŝków napływowych; Plejstocen, zlodowacenia północnopolskie: 10 – gliny, piaski i gliny z rumoszami, soliflukcyjno-deluwialne, 11 – piaski, Ŝwiry i mułki jeziorne, 13 – iły, mułki i piaski zastoiskowe, 14 – piaski i Ŝwiry sandrowe, 15 – piaski i mułki kemów, 17 – Ŝwiry, piaski, głazy i gliny moren czołowych, 18 – gliny zwałowe, ich zwietrzeliny oraz piaski i Ŝwiry lodowcowe Zachowano oryginaln ą numeracj ę z Mapy geologicznej Polski w skali 1:500 000

Zlodowacenia północnopolskie reprezentuj ą trzy poziomy br ązowych glin zwałowych, dokumentuj ące trzykrotne nasuwanie si ę l ądolodu w czasie zlodowacenia wisły. Gliny pod- ścielone s ą piaskami i Ŝwirami wodnolodowcowymi, zachowanymi w południowej cz ęś ci

9 obszaru, oraz cienk ą warstw ą osadów zastoiskowych. Najbardziej rozpowszechnionym wy- dzieleniem na powierzchni terenu całego arkusza Dobry s ą gliny zwałowe górnego stadiału zlodowacenia Wisły. Pokrywaj ą one wszystkie wysoczyzny polodowcowe centralnej i połu- dniowej cz ęś ci obszaru oraz wyniesienia na północy i północnym zachodzie, a ich mi ąŜ szo ść maksymalna si ęga 40 m. Piaski i Ŝwiry oraz gliny zwałowe akumulacji szczelinowej grupuj ą si ę w pas wyst ąpie ń biegn ących z południowego wschodu na północny zachód, od okolic Stru Ŝyny po rejon Słobit i w wielu odcinkach wzdłu Ŝ rzeki W ąskiej. Wyst ępuj ą tak Ŝe na po- łudniowym skłonie obni Ŝenia morfologicznego „zastoiska Dobrego”, m.in. w rejonach Szym- borów, Godkowa, Osieka oraz w dolnym biegu rzeki Sała, w pobli Ŝu Surowego. Holoce ńskie piaski rzeczne facji korytowej wypełniaj ą doliny wi ększo ści cieków na omawianym obszarze. W dolinach rzek W ąskiej i Pasł ęki wyst ępuj ą piaski tarasów zalewo- wych na wysoko ści około 1 m n.p. rzeki, a w dolinie rzeki Pasł ęki, tak Ŝe piaski średnioziarni- ste tarasów nadzalewowych. W holocenie trwały procesy denudacji, a w zagł ębieniach bezodpływowych gromadziły si ę namuły. Na wysoczy źnie morenowej utworzyły si ę namuły torfiaste, kreda jeziorna (w okolicy wsi Bielica) i gytie (w pobli Ŝu wsi Z ąbrowiec). Zachodziła tak Ŝe akumulacja tor- fów, która ma miejsce do dzisiaj, zwłaszcza w pobliŜu wsi Bielica.

IV. Zło Ŝa kopalin

Na obszarze arkusza Dobry wyst ępuj ą trzy kompleksy litologiczno-surowcowe: ilasty, na który składaj ą si ę iły zastoiskowe czwartorz ędu, b ędące kopalin ą do produkcji ceramiki budowlanej, okruchowy − piasków i Ŝwirów, stanowi ących kruszywo naturalne dla budownictwa i drogownictwa oraz w ęglanowy – kredy jeziornej i torfowy dla rolnictwa. Obecnie w granicach arkusza Dobry jest udokumentowanych pi ęć złó Ŝ kopalin, w tym 3 zło Ŝa kopalin ilastych ceramiki budowlanej oraz po jednym zło Ŝu kruszywa naturalnego piaskowo-Ŝwirowego i torfów (tabela 1). Zło Ŝe iłów ceramiki budowlanej „Zastawie” (Bujal- ska, 1963) wykre ślono z bilansu ze wzgl ędu na wyczerpanie zasobów bilansowych. Wszystkie zło Ŝa iłów do produkcji ceramiki budowlanej s ą zwi ązane z „zastoiskiem Dobrego”. S ą to zło Ŝa: „Gładysze” (Teisseyre, Wilczy ńska, 1969a,b), „Rej. Słobity” (Mich- nowicz, 1959a,b) i „Osiek” (Wojtkiewicz, 1986).

10 Tabela 1 Zło Ŝa kopalin i ich charakterystyka gospodarcza oraz klasyfikacja

Zasoby geo- Stan Wiek logiczne Kategoria zagospoda- Wydobycie Zastosowanie Rodzaj kompleksu bilansowe 3 Klasyfikacja złó Ŝ Przyczyny kon- Nazwa zło Ŝa 3 rozpoznania rowania (tys. m ) kopaliny a na mapie kopaliny litologiczno- (tys. m ) fliktowo ści zło Ŝa Ŝ zło Ŝa surowcowego (tys. t) *

Nr zło wg stanu na rok 2010 (Szuflicki i in. red, 2011) Klasy1–4 Klasy A–C 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

1 Gładysze i(ic) Q 1 781 B+C 1 N - Scb 4 B Gl, K i(ic), 1 926 A+B+C 2 Rej. Słobity Q 1 N - Scb 4 B Gl, K p 162 1) A 3 Józefowo t Q 3 474 B G 54 Sr 4 B Gl, K

11 4 Osiek i (ic) Q 15 918 C2 N - Scb 4 B Gl, K

* * 5 Maciejowizna pŜ Q 94 C1 Z - Sd 4 B K

* Zastawie i (ic) Q - C1 ZWB - Scb - - -

Rubryka 3: i(ic) – iły ceramiki budowlanej, p - piaski; p Ŝ - piaski i Ŝwiry, t - torfy Rubryka 4: Q – czwartorz ęd Rubryka 5: 1) – wg dokumentacji geologicznej * Rubryka 6: kategorie rozpoznania zasobów udokumentowanych: A, B, C1, C 2 ; zło Ŝe zarejestrowane (kategoria przypisana umownie): C 1 Rubryka 7: zło Ŝa: N – niezagospodarowane, G – zagospodarowane, Z – zaniechane; ZWB – wykre ślone z bilansu (zlokalizowane na mapie dokumentacyjnej, zamieszczonej w materiałach archiwalnych) Rubryka 9: surowce: Sd - kruszyw drogowych; Scb – ceramiki budowlanej, Sr - rolnicze Rubryka 10: zło Ŝa: 4 – powszechne; licznie wyst ępuj ące, łatwo dost ępne Rubryka 11: zło Ŝa: B – konfliktowe Rubryka 12: Gl – ochrona gleb, K – ochrona krajobrazu

Zło Ŝe „Gładysze” poło Ŝone jest na południe od miejscowo ści Gładysze udokumentowano w kategori B+C1. Całkowita jego powierzchnia wynosi 29,38 ha, w tym w kategorii B –17,73 ha, a w kategorii C1 – 11,64 ha. Zło Ŝe ma kształt prostok ąta, wydłu Ŝonego z połu- dniowego zachodu na północny wschód. Średnia mi ąŜ szo ść serii zło Ŝowej zmienia si ę od

5,5 m (w kat. C 1) do 6,1 m (w kat. B). Kopalin ą s ą iły średnio-tłuste, w partiach stropowych i sp ągowych przechodz ące w mułki lub mułki ilaste. W sp ągu serii zło Ŝowej zalegaj ą ciemnoszare, piaszczyste gliny zwałowe górnego stadiału zlodowacenia Wisły, a w nadkładzie jest tylko gleba. W Ŝadnym z odwierconych otworów nie stwierdzono poziomu wodono śnego. Średnie parametry jako ściowe iłów i mułków: zawarto ść margla ziarnistego 0,19% wag., zawarto ść wody zarobowej 29,9% wag., skurczliwo ść wysychania 7,1%; oraz nasi ąkli- wo ść tworzywa ceramicznego wypalonego w temperaturze 950˚C 19% wag. i jego średnia wytrzymało ść na ściskanie 19,4 MPa, kwalifikuj ą kopalin ę ilast ą z tego zło Ŝa do produkcji cegły pełnej i kratówki (Teisseyre, Wilczy ńska, 1969a,b).

Obszar zło Ŝowy „Rej. Słobity” udokumentowany został w kategorii A+B+C 1 i składa si ę z dwóch pól eksploatacyjnych poło Ŝonych na wschód i południowy wschód od miejscowo ści Słobity. Zło Ŝe ma form ę pokładow ą i nie jest zawodnione. W polu wschodnim, o powierzchni 13,9 ha, wyst ępuj ą iły i mułki zastoiskowe przydatne do produkcji cegły, za ś w polu południowo-wschodnim o powierzchni około 6 ha i poło Ŝonym obok nieczynnej pia- skowni – piaski akumulacji wodnolodowcowej, udokumentowane jako surowiec schudzaj ący (Michnowicz, 1959a). Mi ąŜ szo ść zło Ŝowej serii ilastej wynosi od 3,3 do 19,7 m ( średnio 13,8 m), natomiast piasków od 2,0 do 11,5 ( średnio 3,4 m). W sp ągu zło Ŝa wyst ępuj ą mułki piaszczyste i gliny zwałowe. Zawarto ść margla ziarnistego <0,4% wag., zawarto ść wody zarobowej średnio 30% wag., średnia skurczliwo ść wysychania 6,2% oraz nasi ąkliwo ść tworzywa ceramicznego wypalonego w temperaturze 950 oC średnio 15,9% wag. i jego średnia wytrzymało ść na ściskanie 18,1 MPa kwalifikuj ą kopalin ę ilast ą z tego zło Ŝa do produkcji cegły pełnej klasy 100 i cegły kratówki klas 50 i 75 (Michnowicz, 1959a).

Zło Ŝe iłów ceramiki budowlanej „Osiek” udokumentowane w kategorii C 2 ma powierzchni ę 159,8 ha, mi ąŜ szo ść od 4,1 do 16,0 m ( śr. 10,1 m) i jest suche (Wojtkiewicz, 1986). W nadkładzie o średniej grubo ści 1,3 m wyst ępuj ą: gleba, piaski pylaste i piaski gli- niaste. Seri ę zło Ŝow ą stanowi ą plejstoce ńskie iły zastoiskowe z przerostami mułków, lokalnie mułków piaszczystych. Średnie parametry jako ściowe iłów i mułków: zawarto ść margla ziarnistego 0,05% wag., zawarto ść wody zarobowej 35,6% wag., skurczliwo ść wysychania 8,6%; oraz nasi ąkliwo ść tworzywa ceramicznego wypalonego w temperaturze 950 oC – 18,1% wag.

12 i jego wytrzymało ść na ściskanie 18,3 MPa kwalifikuj ą kopalin ę ilast ą z tego zło Ŝa do produkcji cegły pełnej i kratówki (Wojtkiewicz, 1986). Kruszywo piaskowo-Ŝwirowe udokumentowano kart ą rejestracyjn ą w zło Ŝu „Maciejo- wizna”. S ą to piaski i Ŝwiry wodnolodowcowe o mi ąŜ szo ści od 2,3 do 13,6 m ( średnio 5,5 m). Nadkład stanowi gleba i piaski pylaste o grubo ści od 0,2 do 1,7 m. Zło Ŝe ma form ę pokłado- wą i nie jest zawodnione. Kopalina charakteryzuje si ę nast ępuj ącymi parametrami: punkt pia- skowy (zawarto ść frakcji <2 mm) wynosi od 40,8 do 63,1% wag. ( średnio 58,0%); zawarto ść pyłów mineralnych od 1,3 do 3,6% wag. ( śr. 1,9%), a średnia g ęsto ść nasypowa w stanie utrz ęsionym 1,8 T/m 3. Kruszywo z tego zło Ŝa mo Ŝe by ć stosowane w budownictwie ogólnym i drogownictwie (Wójcik, 1976).

Zło Ŝe torfów wieku holoce ńskiego „Józefowo” udokumentowano w kat. C 1 na powierzchni ponad 170 ha. Mi ąŜ szo ść kopaliny wynosi od 0,7 do 5,7 ( śr. 3,5), a nadkład stanowi gleba torfowa o średniej grubo ści 0,2 m. S ą to torfy o stopniu rozkładu od 5 do 17% wag. (śr. 11%), popielno ści od 1,0 do 3,8% wag. ( śr. 1,7%) oraz średnim odczynie pH 4,0. Torfy stosowane s ą w rolnictwie jako nawóz organiczny i środek poprawiaj ący struktur ę gleby. W sp ągu torfów, na obszarze ponad 120 ha, zalegaj ą gytie w ęglanowo-organiczne. Ich średnia mi ąŜ szo ść 0,65 m i trudne warunki górniczo-geologiczne pozabilansowych zasobów geologicznych wynosz ących blisko 800 tys. m 3 nie rokuj ą opłacalno ści wydobycia (Ostrzy Ŝek, Dembek, 1996). Opisane zło Ŝa zawieraj ą kopaliny pospolite, powszechnie wyst ępuj ące i łatwo dost ępne, dlatego zaklasyfikowano je z punktu widzenia ich ochrony do złó Ŝ klasy 4, stosuj ąc kryteria zawarte w wytycznych dokumentowania złó Ŝ kopalin stałych (Zasady dok..., 2002). Klasyfi- kacj ę sozologiczn ą złó Ŝ przeprowadzono uwzgl ędniaj ąc stopie ń kolizyjno ści ich eksploatacji w odniesieniu do ró Ŝnych komponentów środowiska przyrodniczego i elementów zagospodarowania przestrzennego (Instrukcja ..., 2005). Wszystkie zło Ŝa kopalin, na obszarze arkusza, uznano za konfliktowe (klasa B) z uwagi na poło Ŝenie w cało ści lub cz ęś ciowo w obszarach chronionych elementów środowiska przyrodniczego (tabela 1). Zło Ŝa iłów ceramiki budowlanej „Gładysze”, „Rej. Słobity” i „Osiek” są poło Ŝone na obszarach gleb chronionych, a zło Ŝe torfów „Józefowo” w obszarze ł ąk chronionych na glebach pochodzenia organicznego. Dodatkowo, do granicy powy Ŝszego zło Ŝa przylega rezerwat torfowiskowy ochrony maliny moroszki „81R-Osiek II”. Poza tym zło Ŝe „Gładysze” le Ŝy w Obszarze Chronionego Krajobrazu Rzeki Pasł ęki, zło Ŝe „Rej. Słobity” – na terenie Słobickiego Obszaru Chronionego Krajobrazu, a zło Ŝe „Maciejowizna” w Obszarze Chronionego Krajobrazu Rzeki W ąskiej.

13 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin

Na terenie arkusza Dobry aktualnie eksploatowane jest jedynie zło Ŝe torfu „Józefowo”. Torfy w rejonie zło Ŝa były wydobywane ju Ŝ przed rokiem 1939. W latach 60. eksploatacj ę prowadziła Spółdzielnia „Las”, a od roku 1996 przedsi ębiorstwo „HOLLAS” Sp. z o.o., na podstawie koncesji wa Ŝnej do 2025 r. Ustanowiony w roku 1996 obszar górniczy ma powierzchni ę 139,57 ha, a teren górniczy (pokrywaj ący si ę z udokumentowanym obszarem zło- Ŝa) 172,5 ha. Wydobycie prowadzone jest metod ą odkrywkow ą, jednym poziomem eksplo- atacyjnym. Z uwagi na du Ŝą powierzchni ę zło Ŝa surowiec transportowany jest z wyrobiska kolejk ą w ąskotorow ą do zakładu przeróbczego, gdzie torf jest mielony, przesiewany i pako- wany. Odsiana frakcja pylasta składowana jest w pryzmy przy zakładzie przeróbczym. Po zako ńczeniu eksploatacji proponowana jest renaturyzacja i zalesienie obszaru. Zło Ŝa iłów „Gładysze”, „Rej. Słobity” i „Osiek” nie były dotychczas eksploatowane. Na terenie arkusza Dobry iły zastoiskowe wydobywano jedynie w rejonie miejscowo ści Surowe dla potrzeb nieczynnej obecnie cegielni „Zastawie” (Bujalska, 1963). Wydobycie kopaliny przerwano w 1970 roku z powodu całkowitego wyczerpania zasobów bilansowych, a wyrobiska poeksploatacyjne zrekultywowano. Obecnie s ą tu pola uprawne. W drugiej połowie lat 70. prowadzona była eksploatacja piasków i Ŝwirów ze zło Ŝa „Maciejowizna”. Eksploatacj ę zako ńczono z powodu wyczerpania zasobów bilansowych, ale dodatku rozliczaj ącego zasoby nie wykonano. Zlikwidowano betonow ą drog ę, która prowa- dziła do wyrobiska, a teren zrekultywowano. Wokół wyrobiska, które cz ęś ciowo uległo samo- rekultywacji porastaj ąc krzewami i drzewami s ą obecnie pola uprawne. Poza tym na obszarze arkusza Dobry znajduj ą si ę odkrywki piasków, z których w przeszło ści okoliczni mieszka ńcy wydobywali kopalin ę na potrzeby własne. Punkty wyst ę- powania tego typu piasków odnotowano w rejonie miejscowo ści Gładysze i Miłosna (w granicach obszarów perspektywicznych piasków), na południe od Cieszynca i Bielicy oraz na południowy wschód od Gadkowa. Poza tym w rejonie Karwin do połowy lat 90. prowadzono niekoncesjonowan ą eksploatacje torfów. Obecnie wyrobisko praktycznie uległo samo- rekultywacji poprzez zarastanie. Pod koniec 2011 roku powy Ŝsze odkrywki nie nosiły śladów świe Ŝej eksploatacji.

VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin

Obszar arkusza Dobry został do ść szczegółowo rozpoznany pod wzgl ędem wyst ępowa- nia kopalin. Na podstawie analizy dost ępnych materiałów i opracowa ń zło Ŝowych dotycz ą-

14 cych prac poszukiwawczych za kruszywem piaskowo-Ŝwirowym (Donaj, 1971; Medy ńska, 1983), kopalinami ilastymi (Jurys, Wytyk, 1980), kred ą jeziorn ą (Kwa śniewska, 1983) i torfami (Ostrzy Ŝek, Dembek, 1996) oraz Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000 arkusz Dobry (Petelski, Gondek, 2003) w obr ębie powy Ŝszego arkusza wyznaczono cztery obszary perspektywiczne iłów ceramiki budowlanej, dwa obszary perspektywiczne pia- sków budowlanych i jeden kredy jeziornej. Z uwagi na mał ą ilo ść danych wiertniczych i przede wszystkim brak bada ń jako ściowych, nie wyznaczono prognoz wyst ępowania iłów ceramiki budowlanej, piasków oraz kredy jeziornej. Zaznaczono tak Ŝe obszary, gdzie wyniki bada ń geologicznych okazały si ę negatywne dla udokumentowania złó Ŝ piasków i Ŝwirów, piasków, kredy jeziornej oraz torfów. Poszukiwania iłów ceramiki budowlanej prowadzono w obr ębie tzw. „zastoiska Dobre- go”. W ich wyniku za perspektywiczne uznano: dwa niewielkie wyst ąpienia iłów zastoiskowych w rejonie wsi Słobity, du Ŝy obszar (o powierzchni ponad 200 ha) w rejonie na wschód od wsi Dobry oraz płat iłów i mułków, le Ŝą cy na południe od miejscowo ści Ł ępno i kontynuuj ący si ę ku wschodowi na obszarze arkusza s ąsiedniego Orneta (97). We wszystkich wyznaczonych obszarach perspektywicznych nadkład nie przekracza grubo ści 3 m i waha si ę od 0,5 m w rejonie Ł ępna, do 3,0 m w okolicach Dobrego (Jurys, Wytyk, 1980). Mi ąŜ- szo ści serii iłów i mułków piaszczystych s ą zmienne, najwi ększe w rejonie Słobit (13,5– 16,6 m) i w północnej cz ęś ci obszaru perspektywicznego okolic Dobrego (11,0–13,5 m); zde- cydowanie mniejsze w południowej cz ęś ci powy Ŝszego obszaru (5,0–6,4 m) i w okolicy Ł ęp- na (4,5–8,6 m). Poszukiwania kruszywa naturalnego piaskowo-Ŝwirowego koncentrowały si ę w strefach wychodni piasków i Ŝwirów lodowcowych lub wodnolodowcowych. Znakomita wi ększo ść wytypowanych rejonów została rozpoznana negatywnie, m.in. długa strefa rozci ągaj ąca si ę z północy na południe, od wsi Godkowo przez Skowrony po Markowo, strefa wzdłu Ŝ rzeki Wąskiej, biegn ąca przez Sałkowice i Kopin ę oraz niewielkie obszary w rejonach wsi: Plajny, Krykajny i Osetnik (północno-wschodni skraj opisywanego arkusza). W otworach wiertniczych stwierdzono brak serii piaszczysto-Ŝwirowej, przewiercaj ąc najcz ęś ciej gliny zwałowe z przewarstwieniami piasków pylastych (Donaj, 1971; Medy ńska, 1983). Poza tym obszar negatywnego rozpoznania kruszywa piaskowo-Ŝwirowego oraz piaskowego wyznaczono w rejonie na północ od Słobit. Są to w przewadze piaski pylaste z wkładkami piasków gliniastych o mi ąŜ szo ści do 5–6 metrów, lokalnie wodnolodowcowe piaski drobnoziarniste (Medy ńska, 1983).

15 W cz ęś ci obszarów negatywnego rozpoznania piasków i Ŝwirów s ą natomiast perspektywy na udokumentowanie niewielkich złó Ŝ piasków budowlanych. Perspektywy kruszywa piaskowego wyznaczono w dwóch obszarach poszukiwa ń pia- sków i Ŝwirów – na wschód od Kolonii Wilcz ęta i na zachód od wsi Miłosna. W granicach powy Ŝszych obszarów perspektywicznych znajduj ą si ę odkrywki, z których w przeszło ści okoliczni mieszka ńcy wydobywali piaski budowlane. W rejonie Miłosnej pod warstw ą gleby i piasków pylastych, grubo ści od 0,3 do 1,3 m, stwierdzono dobrze wysortowane piaski drobnoziarniste o mi ąŜ szo ści od 4,5 m do 10 m. Nagromadzenie piasków ma tu prawdopodobnie form ę gniazdow ą, gdy Ŝ w wielu s ąsiednich otworach stwierdzono gliny zwałowe. W obszarze na wschód Kolonii Wilcz ęta wyst ępuj ą drobnoziarniste piaski wodnolodowcowe o mi ąŜ szo ści 3–4 m, pod nadkładem gleby i piasków pylastych nieprzekraczaj ącym grubo ści 0,4 m. Prace poszukiwawcze maj ące na celu udokumentowanie złó Ŝ kredy jeziornej i gytii prowadzono na obszarach wyst ępowania holoce ńskich serii osadowych, w dolinach potoków Gardyna (okolice Słabit) i Szuwar (w rejonie Bielicy) oraz zagł ębieniach bezodpływowych w obr ębie torfowisk w okolicach wsi Kwitajny Wielkie, Piskajmy oraz Lesiska (Kwa- śniewska, 1983). Na zdecydowanej wi ększo ści obszarów poszukiwawczych dały one wyniki negatywne. Jedynie w rejonie na południowy wschód od Bielicy, w północnej cz ęś ci płasko- dennej depresji o negatywnym rozpoznaniu kredy jeziornej, zalega gytia wapienna i kreda o średniej mi ąŜ szo ści 1,3 m i zasadowo ści (w przeliczeniu na CaO) powy Ŝej 40%, przy śred- niej grubo ści nadkładu rz ędu 1,5 m. Po wysuszeniu surowiec nadaje si ę do celów nawozo- wych w rolnictwie, a jego szacunkowe zasoby perspektywiczne wynosz ą do około 40 tys. m 3 (Kwaśniewska, 1983). Ze wzgl ędu na niewielkie rozmiary i niekorzystny stosunek grubo ści nadkładu do mi ąŜ szo ści zło Ŝa, w powy Ŝszym obszarze nie wyznaczono obszaru prognostycz- nego kredy jeziornej. W pozostałych przebadanych obszarach stwierdzono wyst ępowanie do gł ęboko ści oko- ło 3–4 m cienkich (pozabilansowych) pokładów torfu i nisko-wapiennej gytii. Tego typu obszary negatywnego rozpoznania kredy jeziornej wyznaczono w okolicach Kwitajn Wielkich i Piskajm, gdzie pod warstw ą torfu o mi ąŜ szo ści 0,5–1,5 m, zalega około 4,0 m grubo ści płat gytii detrytusowo-wapiennej, przechodz ącej w sp ągu w gyti ę ilasto- wapienn ą o niskiej, pozabilansowej zasadowo ść , która w przeliczeniu na CaO, nie przekracza 20% wag. Podobnie niskie średnie zawarto ści w ęglanu wapnia w gytii stwierdzono w rejonie miejscowo ści Słobity i Lesiska.

16 Zgodnie z weryfikacj ą bazy zasobowej torfów (Ostrzy Ŝek, Dembek, 1996) wi ększo ść wyst ąpie ń tej kopaliny na obszarze arkusza Dobry wyst ępuje w nadkładzie gytii detrytusowo- wapiennej i nie spełnia kryteriów bilansowo ści, w zwi ązku z powy Ŝszym uznano je za negatywne dla udokumentowania złó Ŝ torfów. S ą to torfowiska niskie, gdzie dominuj ą torfy szu- warowe, turzycowiskowe i olesowe o mi ąŜ szo ści zwykle 0,5–1,0 m. W roku 2008 na obszarze opisywanego arkusza spółka „Lane Energy Poland” rozpocz ę- ła badania perspektywiczno ści skał ilastych i ilasto-mułowcowych ordowiku i dolnego syluru dla udokumentowania niekonwencjonalnych złó Ŝ gazu ziemnego (gaz łupkowy) oraz pia- skowców kambryjskich jako skał perspektywicznych dla udokumentowania tzw. gazu uwi ę- zionego. Powy Ŝsze kompleksy skalne spełniaj ą podstawowe warunki dla wyst ępowania gazu niekonwencjonalnego (Poprawa, Kiersznowski, 2008; Poprawa, 2010).

VII. Warunki wodne

1. Wody powierzchniowe Obszar arkusza Dobry le Ŝy w obr ębie zlewni Baudy i Pasł ęki. Zlewnia rzeki Baudy zajmuje północno-zachodni ą cz ęść obszaru. Bauda płynie przez Równin ę Warmi ńsk ą i uchodzi do Zalewu Wi ślanego w okolicach Fromborka. Rzeka o dłu- go ści 54 km tworzy zlewnie o powierzchni 339,7 km 2. W granicach arkusza do zlewni Baudy nale Ŝy rzeka W ąska, uchodz ąca do jeziora Dru Ŝno. Dopływem W ąskiej jest strumie ń Sała. Rzeka W ąska jest rzek ą o długo ści 45,2 km, wpływa do jeziora Dru Ŝno. Ma cechy rzeki wy Ŝynnej i nizinnej. Średni spadek rzeki wynosi 4,4‰ a przepływ przy uj ściu wynosi średnio 23 m 3/s. W górnym odcinku rzeka przepływa przez kilka zbiorników zaporowych, środkowy odcinek, le Ŝą cy w obr ębie Równiny Warmi ńskiej, charakteryzuje si ę gł ębok ą (30 m) dolin ą, wypełnion ą madami i piaskami rzecznymi. Pasł ęka wypływa z jeziora Pasł ęk (153 m n.p.m.) poło Ŝonego w okolicach Olsztynka i uchodzi do Zalewu Wi ślanego na północ od Braniewa. Dolina rzeki w obr ębie arkusza jest wąska o stromych zboczach zachowuj ąc naturalny kształt, a koryto o średnim spadku 0,74‰ ma rozwini ęcie meandrowe. Przepływy maksymalne i minimalne z wielolecia wynosiły dla Pasł ęki odpowiednio 100 i 1,91 m3/s. Do zlewni Pasł ęki nale Ŝy północno-wschodni kraniec obszaru arkusza, przez który płynie Pasł ęka oraz jej lewobrze Ŝne dopływy: Mły ńska Struga, Tatarka i Miłakówka. Przeprowadzono ogóln ą ocen ę jako ści wód zgodnie z ostatnio obowi ązuj ącym rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 13 maja 2009 roku w sprawie form i sposobu prowa-

17 dzenia monitoringu wód powierzchniowych (DzU Nr 81, poz. 685). Według oceny wst ępnej jako ści wód rzek badanych w 2009 roku w ramach monitoringu diagnostycznego – WIO Ś Olsztyn i Delegatury w Elbl ągu i Gi Ŝycku, rzeka Pasł ęka na odcinku od zbiornika Pierzchały do uj ścia (symbol JCWP – PLRW20002056999), poło Ŝonego poza zasi ęgiem opracowanego arkusza, charakteryzowała si ę III klas ą w zakresie elementów biologicznych, poni Ŝej stanu dobrego w zakresie elementów fizykochemicznych i umiarkowanym stanem/potencjałem ekologicznym. Stan chemiczny wody uznany został jako dobry. Według oceny wst ępnej jako- ści wód rzek badanych w 2009 roku w ramach monitoringu operacyjnego – WIO Ś Olsztyn i Delegatury w Elbl ągu i Gi Ŝycku, Pasł ęka na odcinku Pasł ęka – zbiornik Pierzchały (PLRW2000056939), poło Ŝonego poza zasi ęgiem opracowanego arkusza, charakteryzowała si ę II klas ą w zakresie elementów biologicznych, poni Ŝej stanu dobrego w zakresie elemen- tów fizykochemicznych i umiarkowanym stanem/potencjałem ekologicznym, stan chemiczny wody nie został okre ślony. Pasł ęka na odcinku od wypływu z Jeziora Sar ąg do Mor ąga z je- ziorem Ł ęguty (PLRW2000205631; poza obszarem arkusza) nale Ŝała do II klasy w zakresie elementów biologicznych i elementów fizykochemicznych oraz dobrym potencjałem ekologicznym i chemicznym wody (Raport…, 2010). Wszystkie ekosystemy wodne na obszarze województwa warmi ńsko-mazurskiego ule- gaj ą eutrofizacji. Wynika to z faktu, Ŝe na typowo rolniczym obszarze traktuje si ę cz ęść ukła- du hydrograficznego jako element kanalizacji oraz z powodu nieprawidłowego prowadzenia nawo Ŝenia w rolnictwie. W nieckach bezodpływowych, uformowanych w plejstocenie przez wytapianie si ę brył martwego lodu, znajduj ą si ę niewielkie oczka wodne, pełni ące wa Ŝne funkcje retencyjne. Najwi ększe z nich to niewielkie jeziora Okonie i Zimnochy, le Ŝą ce w dnie rynny subglacjalnej rzeki W ąskiej, które zajmuj ą powierzchni ę około 1 km 2.

2. Wody podziemne Zgodnie z podziałem wg jednostek Jednolitych Cz ęś ci Wód Podziemnych obszar arkusza jest poło Ŝony w JCWPd nr 19, w regionie Dolnej Wisły (Paczy ński, Sadurski, red. 2007). Opisywany obszar nale Ŝy, wg. Atlasu hydrogeologicznego Polski (Paczy ński, 1995) do re- gionu V – Pomorskiego. Charakterystyk ę wód podziemnych, na obszarze opisywanego arkusza, oparto na danych ze Szczegółowej mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz Dobry (Lu- bowiecki, 1998). Wyst ępuj ą tu dwa pi ętra wodono śne: czwartorz ędowe i czwartorz ędowo-

18 trzeciorz ędowe z trzema u Ŝytkowymi poziomami wodono śnymi: czwartorz ędowym górnym, czwartorz ędowym dolnym oraz trzeciorz ędowo-czwartorz ędowym. Pi ętro kredowe reprezentowane przez wapienie margliste i margle mastrychtu górnego, ze wzgl ędu na zasolenie wód, nie posiada znaczenia u Ŝytkowego. Poziom wodono śny czwartorz ędowo-trzeciorz ędowy, wyst ępuj ący jedynie w północno- zachodniej cz ęś ci arkusza, tworz ą drobnoziarniste piaski paleocenu, miejscami eocenu i oligocenu, a tak Ŝe zalegaj ące na nich piaski i Ŝwiry interglacjału augustowskiego oraz piaski i Ŝwiry wodnolodowcowe zlodowacenia sanu. Mi ąŜ szo ść poziomu wynosi od 20 do 30 m, a przewodno ść waha si ę od kilku do 500 m 2/24h. Poziom zasilany jest przede wszystkim przez lateralny dopływ z Pojezierza Iławskiego i częś ciowo ze Wzniesie ń Elbl ąskich. Najle- piej wykształcony jest ten poziom w rejonie Elbl ąga i jeziora Dru Ŝno, gdzie osi ąga mi ąŜ szo ść 30–60 m, a przewodnictwo wodne wynosi od 150 do 600 m 2/24h. Gł ębszy, czwartorz ędowy u Ŝytkowy poziom wodono śny, tworz ą osady fluwioglacjal- ne zlodowace ń południowopolskich lub osadów rzecznych interglacjału mazowieckiego, zalegaj ące bezpo średnio na osadach trzeciorz ędowych. Poziom ten jest rozdzielony od poziomu górnego 60 m kompleksem glin zwałowych zlodowacenia południowopolskiego. Poziom ten lokalnie tworz ą dwie warstwy wodono śne. Ni Ŝsza warstwa zajmuje ponad 50% obszaru; warstwy wodono śne wyst ępuj ą na gł ęboko ści od 100 m na południu do 150 m na północy, mi ąŜszo ść utworów zawodnionych zmienia si ę od 10 m na północy do 20 m na wschodzie. Moduł zasobów dyspozycyjnych wynosi 70 m3/24h/km 2. Wy Ŝsza warstwa wodono śna zajmuj ąca około 7% obszaru, wyst ępuje na gł ęboko ści rz ędu 30 m; mi ąŜ szo ść utworów zawodnionych zmienia si ę w granicach 10–20 m. Moduł zasobów dyspozycyjnych wynosi 60 m 3/24h/km 2. Wy Ŝszy poziom wodono śny zwany mi ędzymorenowym, górnym plejstoce ńskim, wyst ępuje w serii piasków wodnolodowcowych młodszych zlodowace ń północnopolskich i osadach piaszczystych interglacjału eemskiego. Strop osadów zalega na rz ędnych 50–100 m n.p.m. Osady piaszczyste przykryte s ą seri ą glin zwałowych. Warunki wyst ępowania wód s ą bardzo zró Ŝnicowane. Mi ąŜ szo ść warstwy wodono śnej zwykle nie przekracza 20 m, a przewodno ść wynosi około 100 m 2/24h. Stan chemiczny wód podziemnych na rok 2009 w obszarze arkusza okre ślony został jako dobry. Wody czwartorz ędowego poziomu wodono śnego na obszarze wysoczyzny s ą wodami II klasy jako ści – słodkimi, o odczynie od słabo kwa śnych do słabo zasadowych. Sucha pozostało ść zawarta jest w granicach 120–560 mg/dm 3. Wody s ą średnio twarde i twar-

19 de (3,1–10,0 mval/dm 3). Wykazuj ą podwy Ŝszone zawarto ści zwi ązków Ŝelaza i manganu, przez co wymagaj ą prostego uzdatniania. St ęŜ enia jonów chlorkowych i siarczanowych nie przekraczaj ą dopuszczalnych warto ści dla wód pitnych. Na Warmii i Mazurach wyst ępuj ą znaczne nadwy Ŝki wód podziemnych wynosz ące około 80% cało ści zasobów dyspozycyjnych. Wi ększo ść istniej ących uj ęć wody posiada re- zerwy wydajno ści, pozwalaj ące w perspektywie na rozwój mieszkalnictwa i gospodarki. Na mapie zaznaczono uj ęcia, których zasoby eksploatacyjne s ą wy Ŝsze ni Ŝ 20 m 3/h (tab. 2).

Tabela 2 Czynne uj ęcia wód podziemnych o wydajno ści > 20 m 3/h Rok wykonania Miejscowo ść otworu 1 2 Słobity, wodoci ąg gminny 1977 Jankówko, wie ś 1973 Tatarki, wie ś 1972 Bielica, wodoci ąg gminny 1985 Osiek, wodoci ąg gminny 1986 Siedlisko, wie ś 1963 Godkowo, wodoci ąg gminny 1975 Surowe, wodoci ąg gminny 1978 Surowe, wodoci ąg gminny 1991 Gr ądki, gospod. rolne + wie ś 1982 Ząbrowiec, wodoci ąg gminny 1968 Markowo, gospod. rolne + wie ś 1971 Gilginie, wie ś 1977 Gilginie, wie ś 1978

Przy zachodniej granicy omawianego obszaru (fig.3) zamyka si ę główny zbiornik wód podziemnych (GZWP) – śuławy Elbl ąskie (204) (Kleczkowski, 1990). Jest to zbiornik czwartorz ędowy, okre ślony jako mi ędzymorenowy, o średniej gł ęboko ści uj ęć 80–100 m p.p.t.. W 2000 r. Orłowski wykonał dokumentacj ę hydrogeologiczn ą dla zbiornika, poniewa Ŝ zbiornik GZWP 204 nie jest zbiornikiem mi ędzymorenowym lecz zwi ązanym z poziomem „ró Ŝnowiekowym” i nie spełnia kryteriów wymaganych od GZWP zbiornik ten wykre ślono z listy.

Fig. 3. Poło Ŝenie arkusza Dobry na tle głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce, wymagaj ących szczególnej ochrony, w skali 1:500 000 wg A. S. Kleczkowskiego (1990). 1 – obszar wysokiej ochrony (OWO), 2 – Obszar najwyŜszej ochrony (ONO), 3 – granica GZWP w o środku porowym, 4 – jeziora i rzeki

Numer i nazwa GZWP, wiek utworów wodono śnych: 201 – Zbiornik mi ędzymorenowy D ąbrowa, czwartorz ęd (Q), 204 – Zbiornik mi ędzymorenowy śuławy Elbl ąskie, czwartorz ęd (Q), 207 – Zbiornik mi ędzymorenowy Mor ąg, czwartorz ęd (Q), 209 – Zbiornik mi ędzymorenowy Karsin, czwartorz ęd (Q)

VIII. Geochemia środowiska

1. Gleby Kryteria klasyfikacji gleb Dla oceny zanieczyszczenia gleb zastosowano warto ści dopuszczalne st ęŜ eń metali okre ślone w Zał ączniku do Rozporz ądzenia Ministra środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów gleby oraz standardów jako ści ziemi (DzU nr 165 z dnia 4 pa ździerni- ka 2002 r., poz. 1359). Dopuszczalne warto ści pierwiastków dla poszczególnych grup u Ŝyt- kowania, ich zakresy oraz przeci ętne zawarto ści w glebach z terenu arkusza 96 – Dobry, umieszczono w tabeli 3. W celu porównania tabel ę uzupełniono danymi o przeci ętnej zawar-

21 to ści (median) pierwiastków w glebach terenów niezabudowanych Polski (najmniej zanieczyszczonych w kraju).

Materiał i metody bada ń laboratoryjnych Dla oceny zanieczyszczenia gleb wykorzystano wyniki ze zbioru analiz chemicznych wykonanych do „Atlasu geochemicznego Polski 1:2 500 000” (Lis, Pasieczna, 1995). Próbki gleb pobierano za pomoc ą sondy r ęcznej z wierzchniej warstwy (0,0–0,2 m) w regularnej siatce 5x5 km. Pobierana gleba o masie około 1000 g była suszona w temperaturze pokojo- wej, kwartowana i przesiewana przez sita nylonowe o wymiarach oczka 2 mm. Przedmiotem zainteresowania była grupa metali, której źródłem s ą zanieczyszczenia antropogeniczne, a wi ęc pierwiastki słabo zwi ązane i łatwo ługowalne z gleb. Gleby minerali- zowano w kwasie solnym (HCl 1:4), w temperaturze 90oC, w ci ągu 1 godziny. Oznaczenia As, Ba, Cd, Co, Cr, Cu, Ni, Pb i Zn wykonano za pomoc ą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-AES Inductively Coupled Plasma Atomic Emission Spec- trometry ) z zastosowaniem spektrometrów: PV 8060 firmy Philips i JY 70 Plus Geoplasma firmy Jobin-Yvon. Analizy Hg przeprowadzono metod ą absorpcyjnej spektrometrii atomowej technik ą zimnych par (CV-AAS Cold Vapour Atomic Absorption Spectrometry ) z u Ŝyciem spektrometru Perkin-Elmer 4100 ZL z systemem przepływowym FIAS-100. Wszystkie oznaczenia wykonano w laboratorium Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie. Kon- trol ę jako ści gwarantowały analizy wielokrotne tych samych próbek umieszczanych losowo w seriach analitycznych oraz stosowanie materiałów referencyjnych (wzorce Montana Soil, SRM 2710, SRM 2711, IAEA/Soil 7).

Prezentacja wyników Zastosowana g ęsto ść pobierania próbek (1 próbka na około 25 km 2) nie jest dostateczna do wykre ślenia izoliniowej mapy zawarto ści pierwiastków zgodnie z zasadami przyj ętymi w kartografii (dla skali 1:50 000 konieczne jest opróbowanie w siatce 0,5x0,5 km, czyli jedna próbka – jedna informacja na 1 cm2 mapy dla całego arkusza). Wyniki bada ń geochemicznych zostały wi ęc przedstawione na mapie w postaci punktów. Lokalizacj ę miejsc pobierania próbek (wraz z numeracj ą zgodn ą z baz ą danych) przedstawiono na mapie w postaci kwadratów wypełnionych kolorem przyj ętym dla gleb zaklasy- fikowanych do grupy A zgodnie z Rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r.

22 Tabela 3 Zawarto ść metali w glebach (w mg/kg) Zakresy zawar- Warto ść prze- Warto ść przeci ętnych to ści w glebach ci ętnych (me- (median) w glebach na arkuszu 96 – dian) w gle- obszarów niezabu- Warto ści dopuszczalne st ęŜ eń w glebie Dobry bach na arku- dowanych Polski 4) lub ziemi (Rozporz ądzenie Ministra szu 96 – Do- Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r.) bry

Metale N=6 N=6 N=6522 Frakcja ziarnowa <1 mm Grupa B 2) Grupa C 3) Mineralizacja Grupa A 1) HCl (1:4) Gł ęboko ść (m p.p.t.) Gł ęboko ść (m p.p.t.) 0–0,3 0–2,0 0–0,2 As Arsen 20 20 60 <5 <5 <5 Ba Bar 200 200 1000 27–50 31 27 Cr Chrom 50 150 500 5–16 6 4 Zn Cynk 100 300 1000 31–77 36 29 Cd Kadm 1 4 15 <0,5 <0,5 <0,5 Co Kobalt 20 20 200 2–9 3 2 Cu Mied ź 30 150 600 3–8 5 4 Ni Nikiel 35 100 300 4–10 5 3 Pb Ołów 50 100 600 10–15 12 12 Hg Rt ęć 0,5 2 30 <0,05–0,07 <0,05 <0,05 Ilo ść badanych próbek gleb z arkusza 96 – Dobry 1) grupa A w poszczególnych grupach u Ŝytkowania a) nieruchomo ści gruntowe wchodz ące w skład obsza- As Arsen 6 ru poddanego ochronie na podstawie przepisów usta- Ba Bar 6 wy Prawo wodne, Cr Chrom 6 b) obszary poddane ochronie na podstawie przepisów Zn Cynk 6 o ochronie przyrody; je Ŝeli utrzymanie aktualnego Cd Kadm 6 poziomu zanieczyszczenia gruntów nie stwarza za- Co Kobalt 6 gro Ŝenia dla zdrowia ludzi lub środowiska – dla ob- Cu Mied ź 6 szarów tych st ęŜ enia zachowuj ą st andardy wynikaj ące ze stanu faktycznego, Ni Nikiel 6 2) Pb Ołów 6 grupa B – grunty zaliczone do u Ŝytków rolnych z wył ączeniem gruntów pod stawami i gruntów pod Hg Rt ęć 6 rowami, grunty le śne oraz zadrzewione i zakrzewio- Sumaryczna klasyfikacja badanych gleb z obszaru arku- ne, nieu Ŝytki, a tak Ŝe grunty zabudowane i zurbani- sza 96 – Dobry do poszczególnych grup u Ŝytkowania zowane z wył ączeni em terenów przemysłowych, (ilo ść próbek) uŜytków kopalnych oraz terenów komunikacyjnych, 3) grupa C – tereny przemysłowe, u Ŝytki kopalne, tereny komunikacyjne, 6 4) Lis, Pasieczna, 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000 N – ilo ść próbek Zanieczyszczenie gleb metalami Wyniki bada ń geochemicznych gleb odniesiono zarówno do warto ści st ęŜ eń dopuszczalnych metali okre ślonych w Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r., jak i do warto ści przeci ętnych okre ślonych dla gleb obszarów niezabudowanych ca- łego kraju (tabela 3).

23 Przeci ętne zawarto ści: arsenu, kadmu, ołowiu i rt ęci w badanych glebach arkusza s ą na ogół ni Ŝsze lub równe w stosunku do warto ści przeci ętnych (median) w glebach obszarów niezabudowanych Polski. Wy Ŝsze warto ści median wykazuj ą: bar, chrom, cynk, kobalt, mied ź i nikiel. Z uwagi na zbyt nisk ą g ęsto ść opróbowania dane prezentowane na mapie nie umo Ŝli- wiaj ą oceny zanieczyszczenia gleb z terenu całego arkusza. Pozwalaj ą tylko na oszacowanie ich stanu w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu.

2. Pierwiastki promieniotwórcze Materiał i metody bada ń Do okre ślenia dawki promieniowania gamma i st ęŜ enia radionuklidów poczarnobylskiego cezu wykorzystano wyniki bada ń gamma-spektrometrycznych wykonanych dla Atlasu Radioekologicznego Polski 1:750 000 (Strzelecki i in., 1993, 1994). Pomiary gamma-spektometryczne wykonywano wzdłu Ŝ profili o przebiegu N-S, przecinaj ących Polsk ę co 15”. Na profilach pomiary wykonywano co 1 kilometr, a w przypadku stwierdzenia stref o podwy Ŝszonej promieniotwórczo ści pomiary zag ęszczano do 0,5 km. Sonda pomiarowa była umieszczona na wysoko ści 1,5 metra nad powierzchni ą terenu, a czas pomiaru wynosił 2 minuty. Pomiary wykonywano spektrometrem GS-256 produkowanym przez „Geofizyk ę” Brno (Czechy).

Prezentacja wyników Z uwagi na to, Ŝe g ęsto ść opróbowania nie pozwala na opracowanie map izoliniowych w skali 1:50 000, wyniki przedstawiono w formie słupkowej (fig. 4) dla dwóch kraw ędzi arkusza mapy (zachodniej i wschodniej). Zabieg taki jest mo Ŝliwy, gdy Ŝ te dwie kraw ędzie s ą zbie Ŝne z generalnym przebiegiem profili pomiarowych. Wykresy słupkowe sporz ądzono jedynie dla punktów zlokalizowanych na opisywanym arkuszu, natomiast do interpretacji wykorzystano informacje zawarte w profilach na arkuszu s ąsiaduj ącym wzdłu Ŝ zachodniej lub wschodniej granicy opisywanego arkusza. Prezentowane wyniki dawki promieniowania gamma obejmuj ą sum ę promieniowania pochodz ącego od radionuklidów naturalnych (uran, potas, tor) i sztucznych (cez).

24 96 W PROFIL ZACHODNI 96 E PROFIL WSCHODNI

Dawka promieniowania gamma Dawka promieniowania gamma

6002805 6002780

5989749 5996893 m m 5988845 5992711

5987774 5986590

0 10 20 30 40 50 0 10 20 30 40 50 nGy/h nGy/h 25 25

St ęŜ enie radionuklidów cezu poczarnobylskiego St ęŜ enie radionuklidów cezu poczarnobylskiego

6002805 6002780

5989749 5996893 m m 5988845 5992711

5987774 5986590

0 1 2 3 4 5 0 1 2 3 4 5 6 kBq/m 2 kBq/m 2

Fig. 4. Zanieczyszczenie gleb pierwiastkami promieniotwórczymi na obszarze arkusza Dobry (na osi rz ędnych – opis siatki kilometrowej arkusza)

Wyniki Warto ści dawki promieniowania gamma wzdłu Ŝ profilu zachodniego wahaj ą si ę w prze- dziale od około 28 do około 56 nGy/h. Przeci ętnie warto ść ta w profilu zachodnim wynosi około 36 nGy/h i jest zbli Ŝona do średniej dla obszaru Polski wynosz ącej 34,2 nGy/h. Wzdłu Ŝ profilu wschodniego warto ści promieniowania gamma zmieniaj ą si ę od około 28 do około 69 nGy/h i przeci ętnie wynosz ą około 37 nGy/h. W obydwu profilach pomiarowych pomierzone dawki promieniowania s ą do ść wyrów- nane (przewa Ŝaj ą warto ści ok. 30-40 nGy/h). Wzdłu Ŝ profilu zachodniego dominuje podobny typ osadów: gliny zwałowe zlodowacenia północnopolskiego. Nieco wy Ŝsze dawki promieniowania gamma (ok. 45-55 nGy/h) zarejestrowane w północnej cz ęś ci profilu s ą zwi ązane najprawdopodobniej z wyst ąpieniami holoce ńskich namułów. W profilu wschodnim zbli Ŝo- nymi warto ściami promieniowania cechuj ą si ę: gliny zwałowe w południowej cz ęś ci profilu i osady zastoiskowe (iły, mułki i piaski) - w północnej cz ęś ci profilu. Najwy Ŝsze dawki promieniowania gamma (60–70 nGy/h) zostały zarejestrowane na południowym kra ńcu profilu i są one najprawdopodobniej zwi ązane z holoce ńskimi osadami jeziornymi (iły, mułki i piaski). St ęŜ enia radionuklidów poczarnobylskiego cezu zmierzone wzdłu Ŝ obu profili s ą bardzo niskie, charakterystyczne dla obszarów bardzo słabo zanieczyszczonych. Wzdłu Ŝ profilu zachodniego wynosz ą od 1,6 do 8,0 kBq/m 2, a wzdłu Ŝ profilu wschodniego wahaj ą si ę od 0,4 do 5,5–kBq/m 2.

IX. Składowanie odpadów

Zasady wydzielania potencjalnych obszarów lokalizacji składowisk odpadów Przy okre ślaniu obszarów predysponowanych do lokalizowania składowisk uwzgl ęd- niono zasady i wskazania zawarte w „Ustawie o odpadach” (Ustawa…, 2001) oraz w Rozpo- rz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć po- szczególne typy składowisk odpadów (Rozporz ądzenie…, 2003) i Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 26 lutego 2009 r. zmieniaj ącym rozporz ądzenie w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk odpadów (Rozporz ądzenie…, 2009). Z uwagi na skal ę i specyfik ę opracowania kartograficznego w nielicznych przypadkach przyj ęto zmodyfikowane rozwi ązania w stosunku do wymienionych aktów prawnych, umo Ŝ-

26 liwiaj ące pó źniejsz ą weryfikacj ę i uszczegółowienie rozpoznania na etapie projektowania składowisk. Przedstawione na Mapie geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 warunki lokaliza- cyjne dla przyszłych składowisk odpadów s ą zró Ŝnicowane w nawi ązaniu do 3 typów skła- dowisk: N – odpadów niebezpiecznych, K – odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne, O – odpadów oboj ętnych. Lokalizowanie składowisk odpadów podlega ograniczeniom z uwagi na wyspecyfiko- wane wymagania ochrony litosfery, hydrosfery i atmosfery. Specyfikacja ta obejmuje: • wył ączenie terenów, na których bezwzgl ędnie nie mo Ŝna lokalizowa ć składowisk odpa- dów, • warunkowe ograniczenia lokalizacji odpadów, wymagające akceptacji odpowiednich władz i słu Ŝb, • wymagania dotycz ące naturalnych cech izolacyjnych podło Ŝa i skarp potencjalnych składowisk. Na mapie, w nawi ązaniu do powy Ŝszych kryteriów, wyznaczono: ─ obszary o bezwzgl ędnym zakazie lokalizowania składowisk odpadów, ─ obszary o warunkach izolacyjnych spełniaj ących przyj ęte kryteria dla okre ślonego typu składowisk odpadów, ─ obszary mo Ŝliwej lokalizacji składowisk odpadów nieposiadaj ące naturalnej warstwy izolacyjnej. Wyst ępowanie w strefie przypowierzchniowej gruntów spoistych o wymaganej izola- cyjności pozwala wyró Ŝni ć potencjalne obszary dla lokalizowania składowisk (POLS). W ich obr ębie wydzielono rejony wyspecyfikowanych uwarunkowa ń (RWU) na podstawie: ─ izolacyjnych wła ściwo ści podło Ŝa – odpowiadaj ących wyró Ŝnionym wymaganiom skła- dowania odpadów, ─ rodzajów warunkowych ogranicze ń lokalizacyjnych składowisk wynikaj ących z przyj ę- tych obszarów ochrony. Lokalizowanie przyszłych składowisk odpadów w obr ębie RWU posiadaj ących wymienione ograniczenia warunkowe b ędzie wymagało ustale ń z lokalnymi władzami oraz doku- mentami planistycznymi dotycz ącymi zagospodarowania przestrzennego. Wymagania dotycz ące naturalnych cech izolacyjnych podło Ŝa i ścian bocznych potencjalnych składowisk s ą uzale Ŝnione od typu składowanych odpadów (tabela 4).

27 Tabela 4 Charakterystyka naturalnej bariery geologicznej w odniesieniu do typu składowanych odpadów Wymagania dotycz ące naturalnej bariery geologicznej Typ mi ąŜ szo ść współczynnik składowiska rodzaj gruntów [m] filtracji [m/s]

N – odpadów niebezpiecznych ≥ 5 ≤ 1×10 -9 iły, iłołupki K – odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne ≥ 1 ≤ 1×10 -9

O – odpadów oboj ętnych ≥ 1 ≤ 1×10 -7 gliny

Ocena wykształcenia naturalnej bariery geologicznej pozwala na wyró Ŝnienie: ─ warunków izolacyjno ści podło Ŝa zgodnych z wymaganiami dla okre ślonego typu skła- dowisk (przyj ętymi w tabeli 4), ─ zmiennych wła ściwo ści izolacyjnych podło Ŝa (warstwa izolacyjna znajduje si ę pod przykryciem osadami piaszczystymi o mi ąŜ szo ści do 2,5 m, mi ąŜ szo ść lub jednorodno ść warstwy izolacyjnej jest zmienna). Warstwa tematyczna „Składowanie odpadów” wraz z warstw ą „Geochemia środowi- ska” wchodz ą w skład warstwy informacyjnej „Zagro Ŝenia powierzchni ziemi” i s ą przedstawione razem na Planszy B Mapy geo środowiskowej Polski. Jednocze śnie na doł ączonej do materiałów archiwalnych mapie dokumentacyjnej przedstawiono lokalizacje otworów wiertniczych, których profile wykorzystano przy konstrukcji wydziele ń terenów POLS. Tło dla przedstawianych na Planszy B informacji stanowi stopie ń zagro Ŝenia głównego uŜytkowego poziomu wodono śnego przeniesiony z arkusza Dobry Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000 (Lubowiecki, 1998). Stopie ń zagro Ŝenia wód podziemnych wyznaczono w pi ęciostopniowej skali (bardzo wysoki, wysoki, średni, niski, bardzo niski) i jest on funkcj ą nie tylko warto ści parametrów filtracyjnych warstwy izolacyjnej (odporno ści poziomu wodono śnego na zanieczyszczenia), ale tak Ŝe czynników zewn ętrznych, takich jak istnie- nie na powierzchni ognisk zanieczyszcze ń czy obszarów prawnie chronionych. Stopie ń ten jest parametrem zmiennym i syntetyzuj ącym ró Ŝne naturalne i antropogeniczne uwarunkowa- nia. Dlatego te Ŝ obszarów o ró Ŝnym stopniu zagro Ŝenia nie nale Ŝy wprost porównywa ć z wy- znaczonymi na Planszy B terenami pod składowanie odpadów. Wydzielone tereny o dobrej izolacyjno ści (POLS) mog ą współwyst ępowa ć z obszarami o ró Ŝnym zagro Ŝeniu jako ści wód podziemnych.

28 Obszary o bezwzgl ędnym zakazie lokalizacji składowisk odpadów Na obszarze obj ętym arkuszem Dobry bezwzgl ędnemu wył ączeniu z mo Ŝliwo ści skła- dowania odpadów podlegaj ą: ─ zabudowa miejscowo ści gminnych Godkowo i Wilcz ęta, ─ obszary obj ęte ochron ą prawn ą w Europejskiej Sieci Ekologicznej NATURA 2000: „Dolina Pasł ęki” PLB 280002 (ochrona ptaków), „Murawy koło Pasł ęka” PLH 280031, „Uroczysko Markowo” PLH 280032 i „Rzeka Pasł ęka” PLH 280006 (ochrona siedlisk), ─ rezerwaty przyrody: „Ostoja bobrów na rzece Pasł ęce” (faunistyczny), „Osiek II” i „D ęby na Krukach Pasł ęckich” (florystyczne), ─ tereny le śne o powierzchni powy Ŝej 100 ha, ─ tereny bagienne, podmokłe, ł ąki wykształcone na glebach pochodzenia organicznego, ─ tereny w obr ębie holoce ńskich tarasów erozyjnych i akumulacyjnych dolin rzek: Mły ń- skiej Strugi, Pasł ęki, Baudy, Sały, Zimnego Strumyka, Gardyny, W ąskiej, Szuwara, Dobrskiej Strugi, Olszynki i pozostałych cieków, ─ strefy (do 250 m) wokół jezior: Zimnochy, Okonie, Zielone, Tylne, Karpie i pozosta- łych akwenów, ─ tereny o nachyleniu powy Ŝej 10°: rejon jeziora Okonie, Z ąbrowca, Klekotki, na połu- dniowy wschód od Skowron, na południe od Kopina, na południowy wschód od Słobit, na południe od Kwitajn Wielkich i Kwitajn Małych, na wschód od Gładysz, ─ obszary zagro Ŝone powierzchniowymi ruchami masowymi ziemi: wzdłu Ŝ doliny rzeki Pasł ęki i Mły ńskiej Strugi, teren na wschód od Osieka do Piskajn, wzdłu Ŝ doliny rzeki Wąskiej (od zachodniej cz ęś ci terenu do Starego Cieszyna i od Nat do Stru Ŝyny), wzdłu Ŝ doliny Olszynki (od Sałkowic do Surowego), wzdłu Ŝ doliny rzeki Sały (od Sał- kowic do terenów na południe od Gr ądówka), rejony: Kwitajny – Kalnik, Zimnochy – Skowrony – Godkowo - Krykajny – do wschodniej ramki mapy).

Charakterystyka i ograniczenia warunkowe obszarów spełniaj ących wymagania dla składo- wania odpadów oboj ętnych Ze wzgl ędu na wymagania dotycz ące naturalnych cech izolacyjnych podło Ŝa i ścian bocznych potencjalnych składowisk odpadów analizowano obszary, gdzie bezpo średnio na powierzchni wyst ępuj ą grunty spoiste spełniaj ące kryteria przepuszczalno ści (tabela 4) lub grunty spoiste, których strop znajduje si ę nie gł ębiej ni Ŝ 2,5 m p.p.t. Obszary rekomendowane do składowania odpadów oboj ętnych wskazano na wysoczy ź- nie morenowej falistej zajmuj ącej południow ą i centraln ą cz ęść terenów obj ętych arkuszem,

29 a w rejonie Malinowo – Surowe na wysoczy źnie morenowej płaskiej. Warstw ę przypo- wierzchniow ą wysoczyzn buduj ą gliny zwałowe stadiału górnego zlodowacenia wisły. W południowej i centralnej cz ęś ci analizowanego terenu oraz w cz ęś ci północnej w rejonie Mikołajek i Wilcz ąt s ą to br ązowe gliny zwałowe, miejscami piaszczyste. W rejonie Osieka gliny te w partiach sp ągowych s ą mułkowate i mułkowato-ilaste, przy powierzchni mułkowa- to-piaszczyste. Ich w ęglanowo ść waha si ę od 3,4 do 7,9%, średnio 5,8%. W rejonie Słobit stwierdzono wyst ępowanie br ązowych glin silnie ilastych, z zawarto ści ą głazików i Ŝwirków, bez przewarstwie ń i laminacji. Ich mi ąŜszo ść mo Ŝe wynosi ć od około 3-5 m do ponad 25 m (Petelski, Gondek, 2003). W rejonie Kwitajn Małych i Malinowa na glinach zwałowych zalegaj ą osady zastoiskowe – iły i mułki o niewielkiej mi ąŜ szo ści (do 2 m). Lokalnie gliny stadiału górnego mog ą tworzy ć wspólny pakiet izolacyjny z glinami starszych stadiałów, wtedy ich mi ąŜ szo ść mo Ŝe by ć wi ększa (do ponad 70 m - Z ąbrowiec). Obszary rekomendowane do składowania odpadów oboj ętnych wskazano na terenie gmin: Młynary, Wilcz ęta, Orneta, Pasł ęk i Godkowo. Na mapie wytypowano równie Ŝ obszary mo Ŝliwej lokalizacji składowisk odpadów po- zbawione naturalnej izolacji. Na powierzchni wyst ępuj ą tu przepuszczalne utwory czwartorz ędowe, a budowa składowisk odpadów w ich granicach wi ąŜ e si ę z konieczno ści ą zdj ęcia przepuszczalnego nadkładu. Planuj ąc lokalizacj ę składowisk odpadów w rejonie Markowa, Stru Ŝyny, Rogajn lub Zielnej nale Ŝy zwróci ć uwag ę na obecno ść licznych, małych zagł ębie ń wytopiskowych wy- pełnionych namułami torfiastymi. Wytypowane do składowania odpadów obszary maj ą du Ŝe powierzchnie i s ą poło Ŝone przy licznych drogach dojazdowych, co umo Ŝliwia lokalizacj ę składowisk w dogodnej odle- gło ści od zabudowa ń. Warunkowymi ograniczeniami budowy składowisk w granicach wskazanych obszarów są: b – blisko ść zabudowy miejscowo ści gminnych Wilcz ęta i Godkowo, p – poło Ŝenie w granicach Obszaru Chronionego Krajobrazu Rzeki Baudy, Słobickiego Obszaru Chronionego Krajobrazu i Obszaru Chronionego Krajobrazu Rzeki W ąskiej. Nie maj ą one charakteru bezwzgl ędnych zakazów Powinny by ć jednak rozpatrywane indywidualnie w ocenie oddziaływania na środowisko potencjalnego składowiska, a w dalszej procedurze w ustaleniach z odpowiednimi słu Ŝbami: nadzoru budowlanego, gospodarki wod- nej, ochrony przyrody, konserwatora zabytków oraz administracji geologicznej.

30 Warunki hydrogeologiczne rozpatrywane pod k ątem składowania odpadów s ą korzystne. Obszary rekomendowane do składowania odpadów oboj ętnych znajduj ą si ę na terenach, dla których stopie ń zagro Ŝenia wód u Ŝytkowych poziomów wodono śnych wyst ępuj ących na gł ęboko ści 100–150 m, 50–100 m i powy Ŝej 150 m okre ślono na bardzo niski. W rejonie Jó- zefowo – Jankówko – Kwitajny u Ŝytkowy poziom wodono śny wyst ępuje na gł ęboko ści 15– 50 m i jest słabiej izolowany od zanieczyszcze ń antropogenicznych. Niewielkie fragmenty obszarów wskazanych w okolicach Gładysz, Osetnika i Ł ępna połoŜone s ą na terenach, dla których stopie ń zagro Ŝenia wód okre ślono na średni. U Ŝytkowy poziom wodono śny wyst ępuj ący na gł ęboko ści 30 m p.p.t., (w dolinach rzek 20 m p.p.t.) jest słabiej izolowany od zanieczyszcze ń antropogenicznych.

Charakterystyka i ograniczenia warunkowe obszarów spełniaj ących wymagania dla składo- wania odpadów innych, ni Ŝ oboj ętne i niebezpieczne (komunalnych). Na analizowanym terenie znajduj ą si ę dwa zastoiska – zastoisko Dobrego i Starego Cie- szyna. Tworzyły si ę one niezale Ŝnie od siebie, w ró Ŝnym czasie w trakcie stadiału górnego zlodowacenia wisły. Na powierzchni terenu wyst ępuj ą tu jasnoszare, szare i szarobr ązowe iły warwowe i szarobr ązowe mułki zastoiskowe. Ich mi ąŜ szo ść wynosi na ogół kilkana ście me- trów, lokalnie mo Ŝe by ć znacznie wi ększa. W granicach powierzchniowego wyst ępowania iłów i mułków zastoiskowych wskazano obszary rekomendowane do składowania odpadów komunalnych. Ze wzgl ędu na mo Ŝliwo ść niejednorodnego wykształcenia litologicznego osadów ich wła ściwo ści izolacyjne mog ą by ć zmienne (mniej korzystne). Wykształcenie strukturalne tych osadów wpływa na ich izolacyjno ść . Decyzj ę o lokalizacji składowisk odpadów w ich granicach musi poprzedzi ć sprawdze- nie ich efektywnej przepuszczalno ści poprzez wykonanie bada ń współczynnika filtracji. Na terenie zastoiska Dobrego udokumentowano zło Ŝa surowców ilastych „Rej. Słobi- ty”, „Osiek” i „Gładysze”. Zło Ŝa dotychczas nie były eksploatowane. W zło Ŝu „Słobity” udokumentowano iły i mułki zastoiskowe o mi ąŜ szo ści 5,3–18,3 m (średnio 13,8 m). Nadkład stanowi cienka warstwa gleby (0,3 m). Zło Ŝe ma form ę pokładu i nie wykazuje powa Ŝniejszych zmian formy i budowy. Wyst ępuj ące tu iły s ą twardoplastyczne i plastyczne. Sporadycznie, w niewielkich przewarstwieniach piasków lub torfów stwierdzono wyst ępowanie wód (Michnowicz, 1959). Zło Ŝe stanowi fragment du Ŝego rejonu wyst ępowania osadów zastoiskowych. W zło Ŝu „Osiek” seria jednolitych, szarych, wapnistych iłów zalega od powierzchni terenu do gł ęboko ści 4,1–16 m ( średnio 10,1 m) i przechodzi w seri ę szarych glin zwałowych,

31 przewa Ŝnie ilastych lub ilasto-pylastych, sporadycznie piaszczystych. Lokalnie, do gł ęboko ści 1,5–2,3 m widoczny był ziarnisty margiel w ilo ści 0,1–1%. S ą to iły twardoplastyczne i plastyczne, w nielicznych otworach nawiercono wkładki szarych, chudych, średnioplastycznych mułków o mi ąŜ szo ści 0,5–1 m. Pokład iłów kontynuuje si ę w kierunkach zachodnim, północ- nym i wschodnim. Skład granulometryczny okre ślony dla całego zło Ŝa wynosi: 4% frakcji piaskowej, 40% frakcji mułowej i 56% frakcji iłowej. W sp ągu zło Ŝa wyst ępuje margiel pierwotny w postaci Ŝwirku i piasku wapiennego (Wojtkiewicz, 1985). Warunki hydrogeologiczne zło Ŝa nie zostały jednoznacznie okre ślone, dlatego decyzj ę o ewentualnej lokalizacji skła- dowiska odpadów w jego granicach musi poprzedzi ć dodatkowe rozpoznanie hydrogeologiczne. Prawdopodobnie w cz ęś ci zło Ŝa mamy do czynienia z wodami podzło Ŝowymi. Schematyczny profil litologiczny zło Ŝa „Gładysze” przedstawia si ę nast ępuj ąco: od powierzchni do 5 m iły ciemnoszare, 5–18,5 m glina piaszczysta ciemnoszara, 18,5–28 m piasek drobnoziarnisty, zawodniony, 28–28,5 m ił piaszczysty. Średnia mi ąŜ szo ść iłów wynosi 5,9 m (od 5 m do 7,9 m). Seria ilasta w partiach stropowych i sp ągowych wykształcona jest w formie mułków lub mułków ilastych, szarobr ązowych, partie środkowe buduj ą iły szare i ciemnoszare, w niektórych cz ęś ciach zło Ŝa przewarstwione iłami mułkowatymi. Zarówno w iłach, jak i mułkach wyst ępuje margiel w formie konkrecji. Iły zalegaj ą na glinie piaszczystej. Zło Ŝe jest niezawodnione, nadkład stanowi 0,4 m warstwa gleby. Zawarto ść frakcji iłowej wynosi średnio 35,3%, pyłowej 43,5%, piaskowej 20,8%. Własno ści izolacyjne dla obszarów wskazanych w granicach udokumentowanych złó Ŝ iłów i mułków zastoiskowych, ze wzgl ędu na dokładne rozpoznanie geologiczne, potwier- dzone du Ŝe mi ąŜ szo ści osadów oraz dobre warunki hydrogeologiczne okre ślono na korzystne. Obszary rekomendowane do składowania odpadów komunalnych wskazano na terenie gmin: Godkowo, Wilcz ęta, Orneta i Pasł ęk. Maj ą one bardzo du Ŝe powierzchnie i s ą poło Ŝone przy drogach dojazdowych, co umo Ŝliwia lokalizacj ę obiektów dogodnej odległo ści od zabudowy miejscowo ści. Warunkowymi ograniczeniami w granicach wyznaczonych obszarów s ą: z – poło Ŝenie w granicach udokumentowanych złó Ŝ p – poło Ŝenie w granicach Obszaru Chronionego Krajobrazu Rzeki Pasł ęki, Słobickiego Obszaru Chronionego Krajobrazu i Obszaru Chronionego Krajobrazu Rzeki W ąskiej. Warunki hydrogeologiczne na wi ększo ści obszarów wskazanych do składowania odpa- dów komunalnych s ą dla tego celu korzystne. U Ŝytkowe poziomy wodono śne wyst ępuj ące na gł ęboko ści 100–150 m, 50–100 m, podrz ędnie 15–50 m s ą bardzo dobrze lub dobrze izolowane od zanieczyszcze ń powierzchniowych warstw ą osadów nieprzepuszczalnych, a stopie ń

32 ich zagro Ŝenia okre ślono na bardzo niski i niski. Jedynie w granicach obszaru wskazanego na wschód, północ i południe od miejscowo ści Dobry oraz dla niewielkiego obszaru na północ od miejscowo ści Gładysze (kontynuacja na arkuszu Chru ściel) stopie ń zagro Ŝenia wód okre- ślona na średni. Słabiej izolowany od zanieczyszcze ń powierzchniowych główny u Ŝytkowy poziom wodono śny wyst ępuje tu na gł ęboko ści 30 m. Składowisko odpadów komunalnych w Wilcz ętach jest zamkni ęte. Rekultywacja ma zosta ć zako ńczona do 2013 r. Prowadzony jest monitoring wód podziemnych. Odpady z terenów obj ętych arkuszem wywozi si ę na składowisko Rudno koło Ostródy.

Ocena najbardziej korzystnych warunków geologicznych i hydrogeologicznych Warunki geologiczne rozpatrywane pod k ątem składowania odpadów oboj ętnych s ą korzystne dla tego typu inwestycji. Gliny zwałowe wytypowane jako naturalna bariera geologiczna spełniaj ą kryteria izolacyjno ści przyj ęte dla tego rodzaju odpadów. Gliny te maj ą du Ŝe mi ąŜ szo ści (maksymalnie rz ędu 70 m), cz ęsto wyst ępuj ą w sp ągu warstw ilastych, s ą przewarstwione lub pod ścielone iłem. Osady zastoiskowe, w granicach których wytypowano obszary rekomendowane do składowania odpadów komunalnych spełniaj ą przyj ęte kryteria. Przy wyborze miejsca lokalizacji składowisk odpadów w pierwszej kolejno ści nale Ŝy rozpatrywa ć tereny w granicach udokumentowanych złó Ŝ surowców ilastych. Najbardziej korzystny wydaje si ę wariant wyboru niezawodnionego zło Ŝa „Rej. Gładysze”, gdzie iły i mułki ilaste o średniej mi ąŜ szo ści 6 m pod ściela warstwa glin zwałowych, a w nast ępnej kolejno ści złó Ŝ Osiek” i „Słobity”. Potwierdzeniem wyst ępowania na analizowanym terenie glin zwałowych o znacznych mi ąŜ szo ściach, iłów oraz warstw ilasto-gliniastych s ą profile wykonanych tu otworów wiertniczych. W dwóch otworach wykonanych w miejscowo ści Dobry pod iłami o 13 metrowej mi ąŜ- szości wyst ępuj ą gliny zwałowe. W Gru Ŝajnach na gł ęboko ści 1 m nawiercono 4 m warstw ę iłów, pod którymi wyst ępuje 49 metrowy pakiet glin, w Nawtach dwie warstwy glin o mi ąŜ- szo ściach 7,8 m i 6 m przewarstwiaj ą iły o 2 metrowej mi ąŜ szo ści. W profilu otworu odwier- conego w rejonie Z ąbrowca stwierdzono wyst ępowanie prawie 157 metrowego pakietu gli- niasto-ilastego (0,5–70 m gliny, 70–80 m iły, 80–138 m gliny, 138–157 m iły). W profilach dwóch otworów wykonanych w Słobitach wyst ępuj ą gliny o mi ąŜ szo ści 46,5 m i 14 m pod- ścielone 13 metrow ą warstw ą iłów. W Józefowie nawiercono gliny o 22 m mi ąŜ szo ści, w ko-

33 lejnym otworze 3,7 metrow ą warstw ę glin, pod którymi wyst ępuj ą iły o 16 m mi ąŜ szo ści pod- ścielone 2 m warstw ą glin. W Bielicach nawiercono gliny o mi ąŜ szo ści 30,7 m, w Gr ądkach Starych 46 m i 39 m warstw ę glin, w Markowie gliny o mi ąŜ szo ści 46 m. Warunki hydrogeologiczne rozpatrywane pod k ątem składowania odpadów s ą korzystne na przewa Ŝaj ącej cz ęś ci obszarów rekomendowanych do składowania odpadów. U Ŝytkowe poziomy wodono śne s ą dobrze izolowane od zanieczyszcze ń antropogenicznych pakietem osadów słabo przepuszczalnych. Mniej korzystne warunki hydrogeologiczne (słabsz ą izolacj ę u Ŝytkowych poziomów wodono śnych) maj ą obszary w północno wschodniej cz ęś ci analizowanego terenu w rejonach na wschód, północ i południe od Dobrego, Osetnika, Gładyszów i D ąbkowa, gdzie stopie ń zagro Ŝenia u Ŝytkowego poziomu wodono śnego wyst ępuj ącego na gł ęboko ści 30 m okre ślono na średni. Nale Ŝy podkre śli ć, Ŝe ka Ŝdorazowo decyzj ę o lokalizacji składowisk odpadów musi poprzedzi ć rozpoznanie geologiczno-in Ŝynierskie i hydrogeologiczne miejsca planowanej inwestycji.

Charakterystyka wyrobisk poeksploatacyjnych Na terenie obj ętym arkuszem Dobry nie ma wyrobisk poeksploatacyjnych, które mo Ŝna przeznaczy ć na składowiska odpadów. Przedstawione na mapie tereny i miejsca predysponowane do składowania wyró Ŝnio- nych typów odpadów nale Ŝy traktowa ć jako podstaw ę pó źniejszych wariantowych propozycji lokalizacyjnych i w nawi ązaniu do nich projektowania odpowiednich bada ń geologicznych i hydrogeologicznych. Zgodnie z Rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 roku w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk na obszarze plano- wanego składowania odpadów i jego otoczenia wymagane jest przeprowadzenie bada ń geologicznych i hydrogeologicznych, których wyniki opracowuje si ę w formie dokumentacji geologiczno-in Ŝynierskiej i hydrogeologicznej, doł ączonych do wniosku o wydanie decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu dla składowiska odpadów. Wyznaczone na mapie obszary powinny by ć uwzgl ędnione przy typowaniu wariantów lokalizacyjnych nie tylko składowisk odpadów, ale równie Ŝ na etapie uzgodnienia warunków zabudowy i zagospodarowania terenu przy rozpatrywaniu lokalizacji obiektów szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska i zdrowia ludzi oraz obiektów mog ących pogorszy ć stan środowi-

34 ska. Oprócz uwzgl ędnienia ogranicze ń prawnych, odnosz ących si ę do tego typu inwestycji, przedstawione na mapie obszary potencjalnej lokalizacji składowisk obejmuj ą zasi ęgi wyst ę- powania w podło Ŝu warstwy utworów słabo przepuszczalnych, stanowi ących dobr ą naturaln ą izolacj ę dla poło Ŝonych gł ębiej poziomów wodono śnych.

X. Warunki podło Ŝa budowlanego

Warunki podło Ŝa budowlanego na obszarze arkusza Dobry opracowano na podstawie mapy geologicznej (Petelski, Gondek, 2003), opracowania pod red. Grabowskiego i innych (2007) oraz analizy map topograficznych. Warunki geologiczno-in Ŝynierskie, przedstawione na obszarze arkusza Dobry, wyznaczono z pomini ęciem obszarów wyst ępowania: złó Ŝ kopalin, przyrodniczych obszarów chronionych (rezerwaty, zwarte kompleksy le śne, gleby klas I–IVa), ł ąk na glebach pochodzenia organicznego oraz zabytkowych zespołów architektonicznych. Ocena warunków podło Ŝa budowlanego uwzgl ędnia wymienione ograniczenia i opiera si ę na podstawowych wła ściwo- ściach geotechnicznych gruntów oraz ukształtowaniu powierzchni terenu, gł ęboko ści zwier- ciadła wód gruntowych i wyst ępowaniu procesów geodynamicznych (osuwisk). Na omawianym terenie obszary podlegające waloryzacji zajmuj ą niewielk ą powierzchni ę, co zwi ązane jest z du Ŝą powierzchni ą gleb chronionych i lasów oraz obszarów obj ętych ochron ą przyrod- nicz ą. Niekorzystne warunki budowlane wyst ępuj ą w rejonów wyst ępowania na powierzchni torfów oraz namułów torfiastych, pyłowych i piaszczystych, gdzie grunty posiadaj ą nisk ą no śno ść i wysok ą ści śliwo ść , a dodatkowe utrudnienia wynikaj ą z powodu płytko wyst ępuj ą- cych wód gruntowych cz ęsto agresywnych wzgl ędem betonu. Budownictwo na takich terenach wymaga dodatkowych, kosztownych zabiegów technicznych, a cz ęsto jest niemo Ŝliwe. Grunty te wyst ępuj ą w postaci niewielkich obszarów, mi ędzy innymi w rejonie torfowiska w Karwinach. Niekorzystne warunki podło Ŝa budowlanego, spowodowane du Ŝymi spadkami terenu i mo Ŝliwo ści ą wyst ąpienia osuni ęć gruntu, wyst ępuj ą głównie w obr ębie zboczy gł ęboko wci ętych dolin rzecznych Pasł ęki i W ąskiej. Za obszary niekorzystne dla budownictwa uznano tak Ŝe dna dolin Pasł ęki, W ąskiej oraz Sały ze wzgl ędu na wyst ępowanie w nich terenów podmokłych, ze słabono śnymi gruntami organicznymi i namułami pylastymi, gdzie płytko wyst ępuj ące wody gruntowe mog ą by ć agresywne w wyniku zawarto ści kwasów humuso- wych.

35 Dobre warunki podło Ŝa budowlanego wyznaczono w rejonie wyst ępowania glin zwa- łowych zlodowacenia wisły. Gliny zwałowe granulometrycznie maj ą najcz ęś ciej domieszki piaszczyste i pylaste i wyst ępuj ą w stanie twardoplastycznym. Mimo, Ŝe zalicza si ę je do utworów nieskonsolidowanych, wykazuj ą dobre własno ści dla posadowienia budynków, a utrudnieniem mog ą by ć jedynie wody wyst ępuj ące w przewarstwieniach piaszczystych i ewentualnie wydłu Ŝony czas osiadania budynków. W przypadku znacznej zmienno ści prze- strzennej gruntów w podło Ŝu, warunki s ą okre ślane jako skomplikowane. W takich przypadkach wymagane jest sporz ądzenie dokumentacji geologiczno-in Ŝynierskiej, poprzedzaj ącej projekt budowlany. Korzystne warunki budowlane zwi ązane s ą z obszarami wyst ępowania piasków rzecznych i wodnolodowcowych. Piaski takie s ą najcz ęś ciej ró Ŝnoziarniste, rzadziej zawieraj ą do- mieszk ę Ŝwirów i osiadanie posadowionych na nich budynków jest szybkie i najcz ęś ciej rów- nomierne. Podło Ŝe piaszczyste wyst ępuje w izolowanych płatach w centralnej cz ęś ci omawianego obszaru, na wysoczy źnie morenowej. Obszary korzystne dla rozwoju budownictwa zaznaczono w okolicach wsi: Godkowo, Krykajny, Nowy Cieszyn, Plajny i Warkałki.

XI. Ochrona przyrody i krajobrazu

Na obszarze arkusza Dobry wyst ępuj ą cenne i liczne obszary obj ęte ochron ą przyrodni- cz ą. Najwi ększ ą powierzchni ę w śród obszarów chronionych zajmuj ą gleby klasy bonitacyj- nej IIIa–IVa stanowi ąc około 55% powierzchni arkusza. Procentowe udziały gleb chronionych wynosz ą (szacunkowo): IIIa – 5%, IIIb – 45% i IVa – 50%. Chronione s ą równie Ŝ gleby pochodzenia organicznego, które wyst ępuj ą w małych płatach, głównie w południowej i środ- kowej cz ęś ci omawianego obszaru. W obr ębie gleb organicznych ł ąk wyst ępuj ą gleby murszowo-mineralne i murszowate, gleby torfowe i murszowo-torfowe oraz gleby mułowo- torfowe i torfowo-mułowe. W celu zachowania szczególnych walorów środowiska przyrodniczego, wprowadzono obszary chronionego krajobrazu (OChK). Na terenie arkusza Dobry znajduj ą si ę fragmenty czterech takich obszarów. W połu- dniowej cz ęś ci obszaru arkusza znajduje si ę Obszar Chronionego Krajobrazu Rzeki W ąskiej o powierzchni 8019,5 ha, poło Ŝony w gminach: Godkowo, Mor ąg i Pasł ęk. OChK Dolina rzeki W ąskiej został utworzony w celu zachowania pi ękna krajobrazu tego odcinka doliny. Na jego atrakcyjno ść krajobrazow ą obszaru wpływa urozmaicona rze źba terenu – liczne rozci ęcia

36 erozyjne rzek W ąskiej, Sały, Olszynki oraz ich dopływów a tak Ŝe kompleksy lasu mieszanego, porastaj ące obszary przyrzecza i fragmenty wysoczyzny morenowej. W obr ębie OChK Rzeki W ąskiej znajduje si ę Rezerwat „D ębów w Krukach Pasł ęckich”. Na północy OChK Rzeki W ąskiej graniczy ze Słobickim Obszarem Chronionego Kra- jobrazu. Obszar ten, o powierzchni 5035,6 ha, le Ŝy w obr ębie gmin: Młynary, Godkowo i Wilcz ęta. Bogactwo walorów przyrodniczych, kulturowych i krajobrazowych sprawia, Ŝe Słobicki OChK ma du Ŝe znaczenie dla rozwoju turystyki oraz edukacji ekologicznej i historyczno-kulturowej. Za szczególnie cenne uznano kompleksy wilgotnych u Ŝytków zielonych oraz mozaikowy układ obiektów przyrodniczo-kulturowych. Słobicki OChK pełni funkcj ę osłony ekologicznej dla ekosystemów wodnych i rezerwatu przyrody „Osiek II”. Pod wzgl ę- dem geomorfologicznym obszar stanowi stref ę brze Ŝną dawnego zastoiska polodowcowego z terenami pojezierno-wysoczyznowymi moreny dennej falistej i niskopagórkowatej. Na kompleksie ł ąk poło Ŝonych pomi ędzy miejscowo ściami Karwiny a Tatarki wyst ępuje zjawi- sko bifurkacji. Od wschodu do Słobickiego OChK przylega Obszar Chronionego Krajobrazu Rzeki Pa- sł ęki, o powierzchni 43307,3 ha. Jest to pi ąty, pod wzgl ędem powierzchni, obszar ochrony krajobrazu w Polsce, poło Ŝony w obr ębie a Ŝ dziesi ęciu gmin. W jego obr ębie le Ŝy dolina Pa- sł ęki wraz z dolnymi odcinkami jej dopływów oraz tereny b ędące cz ęś ci ą przyrzecza tych rzek. Ochronie podlegaj ą równie Ŝ przylegaj ące do dolin kompleksy le śne. Specyfika tego terenu polega na jego cechach zbli Ŝonych do naturalnych krajobrazów nadrzecznych. Znajdu- jące si ę tutaj liczne odcinki rzek meandruj ących, starorzecza, podmokłe ł ąki i obszary le śne stwarzaj ą znakomite warunki dla bytowania bobra europejskiego, gniazdowania ptactwa wodnego i błotnego, stanowi ąc ostoj ę zwierzyny. Wyst ępuj ące tu gł ębokie rozci ęcia erozyjne rzek, wpływaj ące na znaczne urozmaicenie rze źby terenu, ró Ŝnorodno ść przyrodnicza i bogactwo kulturowe sprawiaj ą, Ŝe OChK Rzeki Pasł ęki jest jednym z najbardziej cennych w województwie dla nauki i turystyki. Obszar Chronionego Krajobrazu Rzeki Baudy le Ŝy w obr ębie siedmiu gmin, a jego powierzchnia wynosi 16 677,8 ha. Na terenie arkusza Dobry zajmuje najmniejsz ą powierzchni ę (około 150 ha) spo śród wszystkich OChK tu wyst ępuj ących. OChK Rzeki Baudy został utworzony w celu ochrony rozci ęć erozyjnych wschodniego fragmentu Wysoczyzny Elbl ąskiej, krajobrazu strefy przyrzecza i hydrotopu Baudy oraz biotopu lasów. Jest to teren bardzo urozmaicony, wyst ępuj ą tu łany pól uprawnych, poprzedzielanych śródpolnymi zadrzewie- niami, liczne rozci ęcia erozyjne, w których bior ą pocz ątek cieki spływaj ące z wysoczyzny.

37 W 1970 r. utworzono rezerwat florystyczny „Osiek II” o powierzchni 43,6 ha. Rezer- wat powstał w celu zachowania, ze wzgl ędów naukowych i dydaktycznych, stanowiska maliny moroszki, która jest reliktowym gatunkiem arktyczno-borealnym. Jej obecno ść w Polsce wi ąŜ e si ę z okresem zlodowacenia wisły. W czasie postglacjału wkroczyła ro ślinno ść ark- tyczna i obszar porastała tundra. Z upływem czasu zacz ął si ę odnawia ć las, wówczas nieliczne gatunki flory arktycznej mogły przetrwa ć jedynie na obszarach niekorzystnych dla siedlisk le śnych, np. torfowiskach. W Polsce malina moroszka zaliczana jest do ro ślin gin ących i wyst ępuje jedynie na torfowiskach na Pomorzu, Warmii i Mazurach oraz w Karkonoszach. Re- zerwat „Osiek II” nale Ŝy do nielicznych miejsc, gdzie gatunek ten nie tylko obficie wyst ępuje, ale ponadto około 30% osobników kwitnie i owocuje. W rezerwacie ochron ą pełn ą obj ęty jest równie Ŝ widłak go ździsty, a ochron ą cz ęś ciow ą: konwalia majowa, kruszyna pospolita i ba- gno zwyczajne. Rezerwat „Ostoja Bobrów na Rzece Pasł ęce” został utworzony w celu ochrony bobrów. Akt powołuj ący ukazał si ę w 1970 roku, nast ępnie został zmieniony w 1989 roku, w 2000 roku, a tak Ŝe w 2001 roku. Na terenie rezerwatu obowi ązuje zakaz przebywania osób nieupowa Ŝnionych (z wyj ątkiem gruntów prywatnych) oraz zakaz wznoszenia budowli i urz ą- dze ń komunikacyjnych i innych technicznych. Rezerwat ten ma na celu całkowita ochronę bobrów. Wzdłu Ŝ rezerwatu płynie rzeka Pasł ęka, koryto której znajduje si ę w gł ębokim jarze, posiadaj ącym w niektórych miejscach bardzo wysokie i strome zbocza. Teren rezerwatu jest pagórkowaty, jedynie w cz ęś ci środkowej oraz w niewielkich obni Ŝeniach przy rzece falisty lub równinny. Obszar rezerwatu poło Ŝony jest na lewym brzegu rzeki Pasł ęki, która zasilana jest w głównej mierze przez liczne rowy i strumienie. Ze wzgl ędu na bogate siedlisko i urozmaicony skład gatunkowy drzewostanów wraz z bogatym podszyciem krzewów jagodowych i blisko ści wody w rzece zasobnej w ryby, wyst ępuje bogactwo fauny, gdzie dominuj ącym gatunkiem jest bóbr, który wyst ępuje w środowisku wodnym i bagiennym oraz w najbli Ŝszej okolicy. „D ęby w Krukach Pasł ęckich”, jest rezerwatem florystycznym o powierzchni le śnej 9,66 ha, utworzonym w 1960 r. w pobli Ŝu wsi Surowe i Kwitajny dla zachowania, w celach naukowych i dydaktycznych, fragmentu lasu mieszanego z pomnikowymi d ębami. Rezerwat ten stanowi fragment niegdy ś olbrzymiego kompleksu le śnego o charakterze puszczy pier- wotnej, która porastała te tereny przed wiekami. W okresie średniowiecza las w wi ększo ści wyci ęto, by pozyskane grunty przeznaczy ć pod upraw ę. Teren rezerwatu jest równinny, poło- Ŝony w obr ębie moreny dennej zlodowacenia wisły. Gr ądowemu drzewostanowi nadaj ą charakter pot ęŜ ne, 230–300- letnie d ęby szypułkowe o wysoko ści do 35 m. Oprócz d ębów drze-

38 wostan rezerwatu buduj ą: lipa drobnolistna, modrzew europejski, sosna pospolita oraz brzoza brodawkowata i grab. Runo jest bardzo bogate, zło Ŝone z przedstawicieli ponad 50 gatunków. Na terenie arkusza Dobry ochron ą konserwatorsk ą obj ętych jest kilkadziesi ąt pomni- ków przyrody Ŝywej (tabela 5). S ą to pojedyncze drzewa lub ich skupienia, chronione przez wzgl ąd na ich warto ści naukowe, kulturowe, historyczno-pami ątkowe i wyró Ŝniaj ące je cechy indywidualne (wiek, wysoko ść , niecodzienny kształt). S ą to głównie d ęby, lipy oraz kilka kasztanowców, buków, klonów, grabów, jesionów oraz jeden wi ąz. Wi ększo ść drzew pomni- kowych znajduje si ę w gminie Wilcz ęta, głównie we wsi Sp ędy i jej pobli Ŝu, w parku przypa- łacowym w Gładyszach i w Słobitach. Znaczna ich liczba znajduje si ę tak Ŝe w Markowie, w parku podworskim oraz w parku przypałacowym. Tabela 5 Wykaz rezerwatów i pomników przyrody Nr obiek- Forma Gmina Rok zatwierdze- Rodzaj obiektu tu na Miejscowo ść ochrony Powiat nia (powierzchnia w ha) mapie 1 2 3 4 5 6 Godkowo, Wilcz ę- Fn „Ostoja bobrów na 1 R Koryto rzeki Pasł ęki ta, Orneta, 1970 rzece Pasł ęce” (4 249,2) Braniewo, Elbl ąg Wilcz ęta 2 R Józefowo 1970 Fl „Osiek II” (43,6) Braniewo Pasł ęk Fl „D ęby w Krukach 3 R Surowe 1960 Elbl ąg Pasł ęckich” (9,66) Wilcz ęta 4 P Słobity 1952 PŜ – d ąb szypułkowy Braniewo Wilcz ęta 5 P Słobity 1952 PŜ – buk pospolity Braniewo Wilcz ęta 6 P Słobity 1992 PŜ – d ąb Braniewo Wilcz ęta 7 P Słobity 1952 PŜ – d ąb Braniewo Wilcz ęta 8 P Słobity 1952 PŜ – d ąb Braniewo Wilcz ęta 9 P Józefowo 1952 PŜ – d ąb Braniewo Wilcz ęta 10 P Józefowo 1952 PŜ – d ąb Braniewo Wilcz ęta 11 P Karwiny 1992 PŜ – d ąb Braniewo Wilcz ęta 12 P Gładysze - Tatarki 1992 PŜ – d ąb Braniewo Wilcz ęta 13 P Gładysze - Tatarki 1992 PŜ – d ąb Braniewo Wilcz ęta 14 P Gładysze - Tatarki 1992 PŜ – d ąb Braniewo Wilcz ęta 15 P Gładysze - Tatarki 1992 PŜ – d ąb Braniewo

39 1 2 3 4 5 6 Wilcz ęta 16 P Gładysze - Tatarki 1992 PŜ – d ąb Braniewo Wilcz ęta 17 P Gładysze - Tatarki 1992 PŜ – d ąb Braniewo Wilcz ęta 18 P Gładysze - Tatarki 1992 PŜ – d ąb Braniewo Wilcz ęta 19 P Gładysze - Tatarki 1992 PŜ – d ąb Braniewo Wilcz ęta 20 P Gładysze - Tatarki 1992 PŜ – d ąb Braniewo Wilcz ęta 21 P Gładysze 1994 PŜ – lipa drobnolistna Braniewo Wilcz ęta 22 P Gładysze 1994 PŜ – lipa drobnolistna Braniewo Wilcz ęta 23 P Gładysze 1994 PŜ – lipa drobnolistna Braniewo Wilcz ęta 24 P Gładysze 1994 PŜ – lipa drobnolistna Braniewo Wilcz ęta 25 P Gładysze 1994 PŜ – d ąb szypułkowy Braniewo Wilcz ęta 26 P Gładysze 1994 PŜ – d ąb szypułkowy Braniewo Wilcz ęta 27 P Gładysze 1994 PŜ – jesion wyniosły Braniewo Wilcz ęta 28 P Gładysze 1994 PŜ – jesion wyniosły Braniewo Wilcz ęta PŜ – kasztanowiec zwy- 29 P Gładysze 1994 Braniewo czajny Wilcz ęta 30 P Gładysze 1994 PŜ – lipa drobnolistna Braniewo Wilcz ęta 31 P Gładysze 1994 PŜ – lipa drobnolistna Braniewo Wilcz ęta 32 P Gładysze 1994 PŜ – lipa drobnolistna Braniewo Wilcz ęta 33 P Gładysze 1994 PŜ – lipa drobnolistna Braniewo Wilcz ęta 34 P Gładysze 1994 PŜ – lipa drobnolistna Braniewo Wilcz ęta 35 P Sp ędy 1993 PŜ – lipa drobnolistna Braniewo Wilcz ęta 36 P Sp ędy 1993 PŜ – d ąb Braniewo Wilcz ęta 37 P Sp ędy 1993 PŜ – d ąb Braniewo Wilcz ęta 38 P Sp ędy 1993 PŜ – d ąb Braniewo Wilcz ęta 39 P Sp ędy 1993 PŜ – d ąb Braniewo Wilcz ęta 40 P Sp ędy 1993 PŜ – d ąb Braniewo Wilcz ęta 41 P Sp ędy 1993 PŜ – wi ąz szypułkowy Braniewo

40 1 2 3 4 5 6 Wilcz ęta 42 P Sp ędy 1993 PŜ – d ąb Braniewo Wilcz ęta 43 P Sp ędy 1993 PŜ – d ąb Braniewo Wilcz ęta 44 P Sp ędy 1964 PŜ – d ąb Braniewo Wilcz ęta 45 P Sp ędy 1993 PŜ – d ąb Braniewo Wilcz ęta 46 P Sp ędy 1993 PŜ – d ąb Braniewo Wilcz ęta 47 P Sp ędy 1959 PŜ – d ąb Braniewo Wilcz ęta 48 P Słobity 1992 PŜ – d ąb Braniewo Wilcz ęta 49 P Słobity - Stojpy 1991 PŜ – d ąb Braniewo Wilcz ęta 50 P Tatarki 1957 PŜ – d ąb Braniewo Wilcz ęta 51 P Sp ędy 1993 PŜ – d ąb Braniewo Godkowo 52 P Dąbkowo 1993 PŜ – grupa 3 d ębów Elbl ąg Godkowo 53 P Dąbkowo 1993 PŜ – grupa 2 d ębów Elbl ąg Godkowo 54 P Dąbkowo 1993 PŜ – grupa 8 d ębów Elbl ąg Godkowo 55 P Dąbkowo 1993 PŜ – d ąb Elbl ąg Godkowo 56 P Dąbkowo 1993 PŜ – d ąb Elbląg Godkowo 57 P Dąbkowo 1993 PŜ – d ąb Elbl ąg Godkowo 58 P Dąbkowo 1993 PŜ – d ąb Elbl ąg Godkowo 59 P Dąbkowo 1993 PŜ – d ąb Elbl ąg Godkowo 60 P Dąbkowo 1993 PŜ – d ąb Elbl ąg Godkowo 61 P Dąbkowo 1993 PŜ – d ąb Elbl ąg Godkowo 62 P Dąbkowo 1993 PŜ – grupa 3 d ębów Elbl ąg Pasł ęk 63 P Kwitajny 1963 PŜ – d ąb Elbl ąg Mor ąg PŜ – grupa 18 d ębów, 64 P Markowo 1984 3 klony, 2 lipy i 2 kaszta- Ostróda nowce Mor ąg PŜ – grupa: 6 lip, 6 gra- 65 P Markowo 1984 Ostróda bów, 4 buki i 4 d ęby Rubryka 2 – R – rezerwat, P – pomnik przyrody; Rubryka 6 – rodzaj rezerwatu: Fn – faunistyczny, Fl – florystyczny; rodzaj pomnika przyrody: P Ŝ – Ŝywej.

Według koncepcji krajowej sieci ekologicznej „ECONET – POLSKA” (Liro 1998) ko- rytarze ekologiczne stanowi ą sie ć poł ącze ń mi ędzy obszarami w ęzłowymi. Dolina rzeki Pa-

41 sł ęki stanowi korytarz ekologiczny o znaczeniu krajowym (fig. 5), ł ącz ący, obszary o znaczeniu mi ędzynarodowym: Zachodniomazurski Obszar W ęzłowy (13M) i Obszar W ęzłowy Uj- ścia Wisły (3M).

Fig. 5. Poło Ŝenie arkusza Dobry na tle systemów ECONET (Liro, 1998). 1 – granica obszaru w ęzłowego o znaczeniu mi ędzynarodowym, jego numer i nazwa: 3M – Obszar Uj ścia Wisły; 13M – Obszar Zachodniomazurski; 2 – korytarz ekologiczny o znaczeniu krajowym, jego numer i nazwa: 11k – korytarz ekologiczny Kanału Elbl ąskiego; 12k – korytarz ekologiczny Pasł ęki; 3 – jeziora

Europejsk ą Sie ć Ekologiczn ą Natura 2000 stanowi sie ć obszarów chronionych na terenie Unii Europejskiej. Celem wyznaczania tych obszarów jest ochrona cennych pod wzgl ę- dem przyrodniczym i zagro Ŝonych składników ró Ŝnorodno ści biologicznej. W skład sieci Natura 2000 wchodz ą obszary specjalnej ochrony ptaków (OSO) oraz specjalne) i obszary ochrony siedlisk (SOO). W granicach arkusza znajduj ą si ę 4 obszary nale Ŝą ce do sieci NATURA 2000: Dolina Pasł ęki (PLB280002), Rzeka Pasł ęka (PLH280006), Uroczysko Markowo (PLH280032), Mu- rawy koło Pasł ęka (PLH280031) (tabela 6).

42 Tabela 6 Wykaz obszarów chronionych Europejskiej Sieci Ekologicznej NATURA 2000 Nazwa Poło Ŝenie centralnego punk- Powierzch Poło Ŝenie administracyjne obszaru (w obr ębie obszaru arkusza) Typ ob- Kod i symbol tu obszaru nia obsza- Lp. szaru obszaru oznaczenia Długo ść Szeroko ść ru (ha) Kod NUTS Województwo Powiat Gmina na mapie geogr. geogr. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Dolina Braniewo, Wilcz ęta, PLB280 E warmi ńsko- 1 J Pasł ęki N 54°04’36” 20 669,9 PL621 Elbl ąg, Godkowo, 002 20°04’54” mazurskie (P) Lidzbark Warm. Orneta, Rzeka Braniewo, Wilcz ęta, PLH2800 E warmi ńsko- 2 K Pasł ęka N 53°49’30” 8 418,5 PL621 Elbl ąg, Godkowo, 06 20°05’52” mazurskie (S) Lidzbark Warm. Orneta, Uroczysko PLH warmi ńsko- 3 B Markowo 19°56’9” 54°01’56” 1453,6 PL621 Ostróda Mor ąg 280032 mazurskie (S)

43 43 Murawy PLH koło Pasł ę- warmi ńsko- 4 B 19°43’3” 54°04’2” 642,7 PL621 Elbl ąg Pasł ęk 280031 ka mazurskie (S)

Rubryka 2: B – wydzielone SOO (Specjalne Obszary Ochrony), bez Ŝadnych poł ącze ń z innymi obszarami Natura 2000; J – OSO, cz ęś ciowo przecinaj ący si ę z SOO; K – SOO, cz ęś ciowo przecinaj ący si ę z OSO. Rubryka 4: w nawiasie symbol obszaru na mapie, S – specjalny obszar ochrony siedlisk; P – obszar specjalnej ochrony.

Obszar „Dolina Pasł ęki” jest ostoj ą ptasi ą o randze europejskiej. Wyst ępuj ą co najmniej 23 gatunki ptaków z Zał ącznika I Dyrektywy Ptasiej min. b ąk, trzmielojad, 9 gatunków z Pol- skiej Czerwonej Ksi ęgi (PCK) min. bielik, kania ruda, orlik krzykliwy. W okresie l ęgowym w stosunkowo wysokim zag ęszczeniu obszar zasiedla: bocian biały, bocian czarny, błotniak stawowy, derkacz i rybitwa czarna. „Rzeka Pasł ęka” obejmuje rzek ę Pasł ękę na całej jej długo ści wraz jej brzegami. Rzeka jest cenn ą ostoj ą bobrów – gatunku wa Ŝnego z europejskiego punktu widzenia. Ostoja jest siedliskiem bytowania o śmiu gatunków ryb cennych dla Europy m.in. bolenia i głowacza bia- łopłetwego, kozy oraz trzech gatunków minogów. W dolinie Pasł ęki wyst ępuje dziewi ęć ro- dzajów siedlisk wa Ŝnych dla ochrony europejskiej przyrody. S ą to m.in. gr ąd środkowoeuro- pejski, lasy ł ęgowe i Ŝyzne buczyny. Teren ten jest równie Ŝ wa Ŝną ostoja ptaków. Wyst ępuje tu 47 gatunków ptaków cennych z europejskiego punktu widzenia m.in. bocian czarny, derkacz, brodziec le śny, rybitwa czubata, rybitwa białoczelna oraz wiele ptaków drapie Ŝnych. Obszar „Murawy koło Pasł ęka” pokryty jest w 43% siedliskami rolniczymi, 42% lasami mieszanymi, a w 15% lasami li ściastymi. Najwi ększ ą warto ści ą zasługuj ącą na ochron ę stanowi pełny, pierwotny i naturalny ci ąg zbiorowisk pradoliny rzeki W ąskiej od jej dna do falistej wierzchowiny moreny dennej. Fragmenty ł ęgów wierzbowego i jesionowo- olszowego, poza starym drzewostanem i pełnym składem florystycznym runa, zawieraj ą rzadkie na tym terenie i prawnie chronione gatunki – skrzyp olbrzymi i listera jajowata. Gr ąd zboczowy, któ- ry porasta strome zbocza doliny rzeki W ąskiej i zbocza bocznych w ąwozów, posiada komplet gatunków charakterystycznych i wyró Ŝniaj ących dla tego typu lasu. Obszar, wyró Ŝnia si ę starym, wielogatunkowym drzewostanem i wysokim stopniem naturalno ści. Pod wzgl ędem przyrodniczym stanowi najcenniejszy walor szaty leśnej. Li ściaste lasy gr ądowe, które porastaj ą pagórkowat ą wierzchowin ę, wykazuj ą szerok ą amplitud ę ekologiczn ą, chocia Ŝ w niektó- rych fragmentach zostały zmienione zabiegami gospodarczymi. W rzece W ąskiej wyst ępuj ą te Ŝ gatunki z rodzaju koza. Na uwag ę zasługuje równie Ŝ obecno ść kumaka nizinnego i motyla czerwo ńczyka nieparka. Obszar „Uroczysko Markowo” zajmuje powierzchni ę 1453,6 ha i poło Ŝony jest na Równinie Warmi ńskiej. Powołany został w celu ochrony w ąwozów przyległych i doliny rzeki Wąskiej. Teren jest pagórkowaty, pojezierny z bardzo gł ębokimi w ąwozami o stromych zboczach. W ąwozy cz ęsto prezentuj ą górski charakter, a ich gł ęboko ść si ęga kilkudziesi ęciu me- trów. Wyst ępuj ą to liczne źródliska czynne cały rok. Dominuj ą lasy li ściaste – gr ądy, Ŝyzne buczyny i w obni Ŝeniach terenu ł ęgi. Tereny bezle śne zajmuj ą u Ŝytki zielone. W ąska prze- pływa przez eutroficzne, dobrze zachowane jeziora i stawy hodowlane i rzeki

44 XII. Zabytki kultury

Obszar arkusza Dobry jest bardzo bogaty w zabytkowe obiekty dziedzictwa kulturowe- go Do najstarszych nale Ŝą stanowiska archeologiczne. Najcz ęś ciej s ą to miejsca lokacji osad wczesno średniowiecznych, grodzisk oraz kurhany. Na opisywanym arkuszu zlokalizowanych jest 21 stanowisk archeologicznych. Znajduj ą si ę tu ślady osad kultury wielbarskiej oraz osad wielokulturowych z okresu wczesnego Ŝelaza i wczesnego średniowiecza, cmentarzyska, grodziska pruskie oraz jeden kurhan (Zimnochy). Najstarsze ślady osadnictwa pochodz ą z okresu epoki Ŝelaza (VIII–VI w. p. n. e. VI w n.e.) oraz z okresu wpływów rzymskich (I w. p.n.e.– III w. n.e.), zwi ązane s ą z kultur ą wielbarsk ą ludów germa ńskich. Z tych okresów pochodz ą osady i cmentarzyska we wsi Osetnik. Ponadto znajduje si ę tu wiele zabytkowych obiektów sakralnych, architektonicznych i technicznych (tabela 7). Spo śród zabytków architektury sakralnej najstarszym jest ko ściół filialny w Skowronach. Został on wybudowany w połowie XIV w., na miejscu dawnego pru- skiego grodziska. Zabytkami s ą równie Ŝ ko ścioły w Dobrym, Kwitajnach, Gr ądkach, Osieku i Słobitach oraz ruiny ko ściołów w Osetniku i Karwinach. Na szczególn ą uwag ę zasługuj ą wspaniałe zespoły pałacowo-parkowe w Kwitajnach, Słobitach, Gładyszach i Markowie. Jedynie pałac w Kwitajnach jest zachowany do dzi ś w dobrym stanie, pozostałe s ą w ruinie. Wielkie załoŜenia pałacowo-parkowe wraz z niektórymi wsiami, np. Słobity były niegdy ś własno ści ą rodziny zu Dohna, jednego z najwa Ŝniejszych arystokratycznych rodów pruskich. Powstałe w Słobitach zało Ŝenie architektoniczno-przestrzenne było najwybitniejsz ą re- alizacj ą epoki baroku na terenie Prus. W wyniku działa ń wojennych pałac został spalony, podobnie jak kilka przyległych budynków, a po zało Ŝeniu parkowym zostały tylko pojedyncze drzewa. Spo śród zabytków techniki zachowały si ę trzy zespoły młyna w Klekotkach, Kwitaj- nach i Osetniku. W zrekonstruowanym XVII-wiecznym młynie w Klekotkach powstał eks- kluzywny „Hotel Młyn Klekotki”. W rejestr zabytków na obszarze arkusza Dobry wpisano równie Ŝ siedem domów (pod- cieniowych, drewnianych) głównie z pocz ątku XIX wieku. Niestety wi ększo ść z nich jest w bardzo złym stanie, albo w ruinie.

45 Tabela 7 Obiekty wpisane do rejestru zabytków Rok zatwier- ść Miejscowo Gmina / Powiat Rodzaj chronionego obiektu dzenia 1 2 3 4 ko ściół parafialny z pocz ątku XVI w. 1968 Dobry Godkowo/Elbl ąg dom ryglowy (podcieniowy) nr 57 z ko ńca XVIII w. 1968 ruiny pałacu 1963 zespół pałacowy park 1990 Gładysze Wilcz ęta/Braniewo z 1 poł. XVIII w. stajnia 1968 ku źnia 1963 Gr ądki Godkowo/Elbl ąg ko ściół ewangelicki z XVIII w. 1968 ko ściół ewangelicki z 1730 r.* 1968 Kalnik Mor ąg/Ostróda dom drewniany z XIX w. 1968 dom drewniany z pocz ątku XX w. 1971 młyn z XVII w. 1968 Klekotki Godkowo/Elbl ąg budynek gospodarczy 1995 Karwiny Wilcz ęta/Braniewo ruiny ko ścioła z XVIII w. 1968 ko ściół ewangelicki z 1 poł. XVIII w. 1968 zespół młyna 1992 Kwitajny Pasł ęk/Elbl ąg zespół pałacowy z 1 poł. XVIII w. z parkiem 1968 oraz 1996 budynek oran Ŝerii z ok. 1850 r. 1995 ruiny pałacu z XVI w. 1949 zespół pałacowy oficyna z XVIII w. 1968 Markowo Mor ąg/Ostróda XVIII-XIX w. park z XVIII-XIX w. 1981 rz ądcówka z XVIII/XIX w. 2002 Orneta/Lidzbark ruiny ko ścioła z cmentarzem 1967 Osetnik Warm. zespół młyna 1992 ko ściół parafialny z pocz ątku XVIII w. 1968 Osiek Godkowo/Elbl ąg dom podcieniowy nr 21 z 1 poł. XIX w. 1968 dom podcieniowy nr 23 z 1 poł. XIX w. 1969 Plajny Godkowo/Elbl ąg dom podcieniowy nr 9 z 1 poł. XIX w. 1968 Skowrony Godkowo/Elbl ąg ko ściół filialny z XIV w. 1968 ko ściół neogotycki z 1872 r. z cmentarzem 1977 ruiny pałacu z ko ńca XVI w., park, 3 budynki gospo- 1968 Słobity Wilczeta/Braniewo darcze zespół folwarczny z ko ńca XVII w. 1995 dom drewniany nr 23 z 1 poł. XIX w. 1968 Zimnochy Godkowo/Elbl ąg dwór z XVIII w. 1968 * obiekt znajduje si ę w obr ębie arkusza Morąg (135)

XIII. Podsumowanie

Obszar arkusza Dobry w cało ści poło Ŝony jest w granicach województwa warmi ńsko- mazurskiego. Teren obj ęty jest wielkoobszarowymi formami ochrony przyrody i jednocze śnie jest to obszar typowo rolniczy ze znacznym udziałem gleb chronionych. Na terenie arkusza Dobry znajduj ą si ę fragmenty czterech Obszarów Chronionego Krajobrazu obszarów, 3 re-

46 zerwaty przyrody, kilkadziesi ąt pomników przyrody, 4 obszary wchodz ące w skład sieci NATURA2000. Ochrona konserwatorsk ą obj ętych jest wiele stanowisk archeologicznych i budowli świeckich i sakralnych. Elementy te utrudniaj ą dora źne działania gospodarcze o charakterze przemysłowym, ale pozwalaj ą na zachowanie naturalnych walorów krajobrazowych, zasobów le śnych oraz potencjału upraw o charakterze ekologicznym. Na obszarze arkusza Dobry podstawow ą jednostk ą litologiczno-surowcow ą s ą iły i mułki zastoiskowe, tzw. zastoiska „Dobrego”. Udokumentowano 3 zło Ŝa iłów ceramiki budowlanej oraz po jednym kruszywa piaskowo-Ŝwirowego i torfów. Poza zło Ŝem torfu „Józefowo” i praktycznie wyeksploatowanym zło Ŝem piasków i Ŝwirów „Maciejowizna” powy Ŝsze zło Ŝa nie były dotychczas zagospodarowane górniczo . Poszukiwawcze prace geologiczne za kruszywem piaskowo-Ŝwirowym, iłami ceramiki budowlanej, kred ą jeziorn ą i torfami, prowadzone na niemal całym obszarze arkusza, na wi ększo ści obszarów zostały zako ńczone z wynikiem negatywnym. W wyznaczonych obszarach perspektywicznych kruszywa piaskowego oraz iłów ceramiki budowlanej s ą realne szanse na udokumentowanie małych złó Ŝ o znaczeniu lokalnym. Na terenie obj ętym arkuszem Dobry wskazano obszary rekomendowane do składowa- nia odpadów oboj ętnych i komunalnych. Naturaln ą barier ą geologiczn ą dla składowania odpadów oboj ętnych s ą gliny zwałowe zlodowacenia wisły. Wytypowane obszary znajduj ą si ę na terenia gmin: Młynary, Wilcz ęta, Orneta, Pasł ęk i Godkowo. Odpady komunalne mo Ŝna składowa ć w granicach udokumentowanych złó Ŝ surowców ilastych „Rej. Słobity”, „Osiek” i „Gładysze” oraz w miejscach powierzchniowych wyst ępo- wania osadów zastoiskowych – iłów i mułków zlodowacenia wisły. Wytypowane obszary znajduj ą si ę na terenie gmin: Godkowo, Wilcz ęta, Orneta i Pasł ęk. Warunki hydrogeologiczne rozpatrywane pod k ątem składowania odpadów s ą korzystne. Na przewa Ŝaj ącym terenie wody u Ŝytkowych poziomów wodono śnych s ą bardzo dobrze izolowane od zanieczyszcze ń powierzchniowych warstw ą osadów słaboprzepuszczalnych. Stopie ń ich zagro Ŝenia okre ślono na bardzo niski i niski, jedynie w cz ęś ci północno wschodniej na średni. Na analizowanym terenie nie ma wyrobisk poeksploatacyjnych, które mo Ŝna przeznaczy ć na składowiska odpadów. Ka Ŝdorazowo przed podj ęciem decyzji o lokalizacji składowisk odpadów teren planowanej inwestycji musi by ć dodatkowo rozpoznany (prace geologiczno-in Ŝynierskie i hydrogeologiczne). Umo Ŝliwi to zabezpieczenie środowiska przed negatywnym wpływem plano- wanego obiektu.

47 Wytypowane obszary przy analizowaniu funkcji gospodarczej terenów w planowaniu przestrzennym mog ą by ć rozpatrywane jako miejsca lokalizacji inwestycji szkodliwych dla środowiska i zdrowia ludzi b ądź pogarszaj ących stan środowiska. Wskazane tereny spełniaj ą w tym zakresie ogólne wymogi ochrony środowiska uj ęte w ustawodawstwie polskim. Przeznaczeniem terenu jest gospodarka rolna i le śna z wykluczeniem zalesienia gleb pochodzenia organicznego: torfowych i torfowo-mułowych, czyli gruntów reguluj ących sto- sunki wodne. Brak miast i o środków przemysłowych oraz nieliczne obiekty mog ące stanowi ć ogniska zagro Ŝenia dla czysto ści wód wgł ębnych, a tak Ŝe wysoki stopie ń izolacji warstw wodono- śnych powoduj ą, Ŝe wody podziemne, w zdecydowanej wi ększo ści, zaliczaj ą si ę do wód dobrej jako ści (klasa II). Du Ŝa powierzchnia gruntów chronionych i lasów powoduje, Ŝe obszary korzystne dla rozwoju budownictwa s ą ograniczone do okolic wsi: Godkowo, Krykajny, Nowy Cieszyn, Plajny i Warkałki. Ogół warunków naturalnych predystynuje omawiany obszar do rozwoju rolnictwa eko- logicznego i agroturystyki. Wymaga to poprawy gospodarki wodno-kanalizacyjnej, poniewa Ŝ jedynie wie ś Godkowo posiada fragmentaryczny układ kanalizacji sanitarnej.

XIV. Literatura

BUJALSKA M., 1963 – Dokumentacja geologiczna uproszczona zło Ŝa iłów ceg. Zastawie. Aneks do karty rejestracyjnej zło Ŝa iłów ceramiki budowlanej ceg. Zastawie pow. Pasł ęk. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. DONAJ B., 1971 – Program bada ń geologiczno- zwiadowczych za kruszywem naturalnym na terenie miejscowo ści Skowrony. Pozna ńskie Przedsi ębiorstwo Geologiczne i Pro- dukcji Kruszyw Naturalnych i Lekkich. Pozna ń. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. GRABOWSKI D. (red.), MORAWSKI W., POCHOCKA-SZWARC K., 2007 – Mapa osuwisk i obszarów predysponowanych do wyst ępowania ruchów masowych w województwie warmi ńsko-mazurskim. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.. Instrukcja opracowania Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50000, Pa ństw. Inst. Ge- ol., Warszawa 2005. JURYS L. WYTYK A., 1980 – Sprawozdanie z poszukiwa ń surowców ilastych w północnej cz ęś ci woj. elbl ąskiego. Arch. Kombinatu Geologicznego Północ, Oddział w Gda ń- sku. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

48 KLECZKOWSKI A.S. (red.), 1990 – Mapa obszarów Głównych Zbiorników Wód Podziem- nych (GZWP) w Polsce, wymagaj ących szczególnej ochrony w skali 1:500 000. AGH, Kraków. KONDRACKI J., 2000 – Geografia regionalna Polski. Wyd. Nauk. PWN Warszawa. KWA ŚNIEWSKA J. 1983 – Czwartorz ędowe surowce w ęglanowe województwa olszty ń- skiego. Przedsi ębiorstwo Geologiczne. Warszawa. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. LIRO A. (red.), 1998 – Koncepcja krajowej sieci ekologicznej ECONET – POLSKA. Funda- cja IUCN Poland, Warszawa. LIS J., PASIECZNA A., 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa LUBOWIECKI W., 1998 – Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Dobry z tekstem obja śniaj ącym. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. MARKS L., BER A., GOGOŁEK W., PIOTROWSKA K., 2006 – Mapa geologiczna Polski 1:500 000. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa MEDY ŃSKA K., 1983 – Sprawozdanie z wykonania bada ń geologiczno- poszukiwawczych za zło Ŝem kruszywa naturalnego w rejonie Wilknity-Wilknicki Młyn (gm. Lelkowo), Sw ędkowo (gm.Godkowo), Skowrony (gm.Godkowo). Arch. Gda ńskie Przedsi ębior- stwo Produkcji Kruszywa i Usług Geologicznych KRUSZGEO. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. MICHNOWICZ A., 1959a – Dokumentacja geologiczno-technologiczna zło Ŝa surowców ceglarskich „rej. Słobity”. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. MICHNOWICZ A., 1959b – Uzupełnienie do okre ślenia rodzaju i jako ści kopaliny z doku- mentowanego terenu w rejonie Słobity, pow. Pasł ęk”. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. ORŁOWSKI R, 2000 – Dokumentacja hydrogeologiczna GZWP - śuławy Elbl ąskie (204). Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. OSTRZY śEK ST., DEMBEK W., 1996 – Zlokalizowanie i charakterystyka złó Ŝ torfowych w Polsce spełniaj ących kryteria potencjalnej bazy zasobowej z ustaleniem i uwzgl ęd- nieniem wymogów zwi ązanych z ochron ą i kształtowaniem środowiska. Inst. Melio- racji i U Ŝytków Zielonych; Zakł. Ekorozwoju Przestrzeni Rolniczej, Falenty. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. PACZY ŃSKI B. i in., 1995 – Atlas hydrogeologiczny Polski 1:500 000. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa.

49 PACZY ŃSKI B., SADURSKI A., (red), 2007 – Hydrogeologia regionalna Polski. Wyd. Ge- ol. Warszawa. PETELSKI K., GONDEK A., 2003 – Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000 arkusz Dobry wraz z obja śnieniami. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. POPRAWA P., 2010 – System w ęglowodorowy z gazem ziemnym w łupkach – północno- ameryka ńskie do świadczenia i europejskie perspektywy. Przeg. Geol. vol. 58, nr 3: 216–225. POPRAWA, KIERSNOWSKI, 2008 – Perspektywy poszukiwa ń gazu ziemnego w skałach ilastych (shale gas) oraz gazu ziemnego zamkni ętego (tight gas) w Polsce. Biul. Pa ństw. Inst. Geol. Nr 429, s. 145 –152. PO śARYSKI W., KOTA ŃSKI Z., 1974 – Polska na tle Europy. [w:] Budowa geologiczna Polski. 4. Tektonika. 1. Ni Ŝ Polski. Inst. Geol. Warszawa. Raport o stanie środowiska województwa warmi ńsko-mazurskiego w 2010 roku., 2010. Wo- jewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Olsztynie. Olsztyn. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów jako- ści gleby oraz standardów jako ści ziemi. Dziennik Ustaw nr 165, poz. 1359, z dnia 4 pa ździernika 2002 r. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk odpadów. Dziennik Ustaw nr 61, poz. 549 z dnia 10 kwietnia 2003 r. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 26 lutego 2009 r. zmieniaj ące rozporz ądzenie w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk odpadów. Dziennik Ustaw nr 39, poz. 320 z dnia 13 marca 2009 r. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 13 maja 2009 r. w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych cz ęś ci wód powierzchniowych i podziemnych Dziennik Ustaw nr 81, poz. 685 z dnia 2 czerwca 2009 r. STOPA-BORYCZKA M., BORYCZKA J. 2005 – Klimat. [W:] Richling, A., Ostaszewska, K., (red.) Geografia fizyczna Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa. STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P., 1993 – Mapy Radioekologiczne Polski cz. I: Mapa mocy dawki promieniowania gamma w Polsce; Mapa st ęŜ enia cezu w Polsce. Skala 1:750 000. Wyd. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

50 STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P., 1994 – Mapy Radioekologiczne Polski cz. II. Mapa koncentracji uranu, toru i potasu w Polsce. Wyd. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. SZEWCZYK E., OLSZAK J., PAULO A., 2005 – Mapa geologiczno-gospodarcza, arkusz Dobry, w skali 1:50 000, Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. SZUFLICKI MALON A., TYMI ŃSKI M. (red.), 2011 – Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce wg stanu na 31.12.2010r., Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. TEISSEYRE M., WILCZY ŃSKA J., 1969a – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa surowców ilastych ceramiki budowlanej „Gładysze”. Przedsi ębiorstwo Technologiczno-Geo- logiczne Ceramiki Budowlanej CERGEO. Warszawa. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. TEISSEYRE M. i WILCZY ŃSKA J., 1969b – Zestawienie ustalonych zasobów zło Ŝa surow- ców ceramiki budowlanej „Gładysze”. Przedsi ębiorstwo Technologiczno-Geolo- giczne Ceramiki Budowlanej CERGEO. Warszawa. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. TYSKI S. (red.), 1969 – Synekliza perybałtycka. [w:] 1. Budowa geologiczna Polski. Inst. Geol. Warszawa. Ustawa o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r. Dziennik Ustaw nr 185, poz. 1243 z dnia 5 pa ździernika 2010 r.

WOJTKIEWICZ J., 1986 – Dokumentacja geologiczna złoŜa surowców ilastych w kat. C 2 do produkcji wyrobów cienko ściennych „Osiek”. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. WÓJCIK H., 1976 – Karta rejestracyjna zło Ŝa kruszywa naturalnego dla potrzeb budownictwa komunikacyjnego „Maciejowizna”. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., War- szawa. Zasady dokumentowania złó Ŝ kopalin stałych, 2002 – Komisja Zasobów Kopalin, Minister- stwo Środowiska, Warszawa.