P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz DOBRY (96) Warszawa 2012 Autorzy: Ewa Krogulec*, Jan Wierchowiec*, Izabela Bojakowska, Paweł Kwecko**, Hanna Tomassi-Morawiec**, Gra Ŝyna Hrybowicz*** Główny koordynator MG ŚP: Małgorzata Sikorska-Maykowska** Plansza A - Redaktor regionalny: Albin Zdanowski** Plansza B - Redaktor regionalny: Joanna Szyborska-Kaszycka** Redaktor tekstu: Joanna Szyborska-Kaszycka** *Segi-AT, ul. Baletowa 30, Warszawa **Pa ństwowy Instytut Geologiczny-Pa ństwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ***Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL SA, ul. Berezy ńska 39, 03-908 Warszawa ISBN........ Copyright by PIG-PIB and M Ś, Warszawa 2011 Spis tre ści I. Wst ęp (E. Krogulec)................................................................................................... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (E. Krogulec)...................................... 4 III. Budowa geologiczna (E. Krogulec) ........................................................................... 7 IV. Zło Ŝa kopalin (J. Wierchowiec) ............................................................................... 10 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (J. Wierchowiec) .............................................. 14 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin (J. Wierchowiec).......................... 14 VII. Warunki wodne (E. Krogulec) ................................................................................. 17 1. Wody powierzchniowe......................................................................................... 17 2. Wody podziemne.................................................................................................. 18 VIII. Geochemia środowiska ............................................................................................ 21 1. Gleby (P. Kwecko)............................................................................................... 21 2. Pierwiastki promieniotwórcze (H. Tomassi-Morawiec) ...................................... 24 IX. Składowanie odpadów (G. Hrybowicz) ................................................................... 26 X. Warunki podło Ŝa budowlanego (E. Krogulec)......................................................... 35 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (E. Krogulec) ......................................................... 36 XII. Zabytki kultury (E. Krogulec).................................................................................. 45 XIII. Podsumowanie (E. Krogulec, J. Wierchowiec, G. Hrybowicz)............................... 46 XIV. Literatura .................................................................................................................. 48 I. Wst ęp Arkusz Dobry Mapy geo środowiskowej Polski (MGsP) w skali 1:50 000 opracowany został w Segi AT (plansza A), oraz w Pa ństwowym Instytucie Geologicznym-Pa ństwowym Instytucie Badawczym i Przedsi ębiorstwie Geologicznym POLGEOL SA (plansza B) w la- tach 2011–12. Przy opracowaniu arkusza wykorzystano materiały archiwalne arkusza Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000 (Szewczyk i in., 2005). Niniejsze opraco- wanie powstało zgodnie z Instrukcj ą opracowania MGsP (Instrukcja…, 2005). Mapa geo środowiskowa składa si ę z dwóch plansz – plansza A zawiera zaktualizowan ą tre ść Mapy geologiczno-gospodarczej Polski, a plansza B – warstw ę informacyjn ą „Zagro Ŝe- nia powierzchni ziemi”, opisuj ącą tematyk ę geochemii środowiska i warunki do składowania odpadów. Plansza A zawiera dane zgrupowane w nast ępuj ących warstwach informacyjnych: ko- paliny, górnictwo i przetwórstwo, wody powierzchniowe i podziemne, warunki podło Ŝa bu- dowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Dane i oceny geo środowiskowe zaprezentowane na planszy B zawieraj ą elementy wie- dzy o środowisku przyrodniczym, niezb ędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym poszczególnych jednostek administracji pa ństwowej. Wskazane na mapie naturalne warunki izolacyjno ści podło Ŝa s ą wskazówk ą nie tylko dla bezpiecznego składowania odpadów, lecz tak Ŝe powinny by ć uwzgl ędniane przy lokalizowaniu innych obiektów, zaliczanych do kategorii szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska i zdrowia ludzi, lub mog ących pogorszyć stan środowiska. Informacje dotycz ące zanieczyszczenia gleb i osa- dów dennych wód powierzchniowych s ą u Ŝyteczne do wskazywania optymalnych kierunków zagospodarowania terenów zdegradowanych. Mapa geo środowiskowa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ństwowej, zajmuj ącej si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasoba- mi środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospodarowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte na mapie mog ą by ć wykorzystane w pracach studialnych przy opracowaniu strategii rozwoju województwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opraco- waniach ekofizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe mog ą by ć pomocne przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. 3 Wykorzystano materiały publikowane i opracowania archiwalne, zestawione w spisie li- teratury. Pozyskano je w: Centralnym Archiwum Geologicznym PIG-PIB w Warszawie, Urz ędzie Wojewódzkim i Urz ędzie Marszałkowskim w Olsztynie, oddziale zamiejscowym archiwum województwa warmi ńsko-mazurskiego w Elbl ągu, urz ędach gmin: Godkowo, Wil- cz ęta, Młynary, Orneta, Pasł ęk, Mor ąg i Miłakowo, starostwach powiatów: Elbl ąg, Braniewo, Lidzbark Warmi ński, Ostróda oraz Nadle śnictwach Dobrocin i Młynary. Zebrane informacje zostały zweryfikowane i uzupełnione podczas wizji terenowych. Dane dotycz ące złó Ŝ kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyjnych opraco- wanych dla komputerowej bazy o zło Ŝach. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Poło Ŝenie arkusza Dobry okre ślaj ą współrz ędne geograficzne: 19 °45’ –20 °00’ długo ści geograficznej wschodniej oraz 54 °00’ –54 °10’ szeroko ści geograficznej północnej. Administracyjnie obszar ten rozdzielony jest mi ędzy cztery powiaty województwa warmi ńsko-mazurskiego. Centralna, północno-zachodnia i zachodnia jego cz ęść nale Ŝą do powiatu elbl ąskiego (gminy Godkowo, Pasł ęk i Młynary), na północy le Ŝy gmina Wilcz ęta (powiat Braniewo), a w cz ęś ci północno-wschodniej gmina Orneta, wchodz ąca w skład po- wiatu lidzbarskiego. Niewielki fragment obszaru, w południowej cz ęś ci, nale Ŝy do gmin Mo- rąg i Miłakowo (powiat ostródzki). Pod wzgl ędem fizycznogeograficznym, w podziale J. Kondrackiego (2000), omawiany obszar znajduje si ę we wschodniej cz ęś ci dwóch du Ŝych jednostek fizycznogeograficznych – podprowincji Pobrze Ŝy Południowobałtyckich i Pojezierzy Południowobałtyckich, które wchodz ą w skład prowincji Ni Ŝu Środkowoeuropejskiego (fig.1). Wi ększa cz ęść powierzchni arkusza le Ŝy na Równinie Warmi ńskiej, w obr ębie Pobrze Ŝa Gda ńskiego, jedynie fragment północno-zachodni poło Ŝony jest na kra ńcu Wysoczyzny Elbl ąskiej. W południowej cz ęś ci arkusza le Ŝy mezoregion Pojezierza Iławskiego. Niewielki fragment północno-wschodni wchodzi w skład mezoregionu Równiny Orneckiej, naleŜą cej do podprowincji Pobrze Ŝa Wschodniobałtyckiego, b ędącego cz ęści ą prowincji Ni Ŝu Wschodniobałtycko-Białoruskiego. Równina Warmi ńska poło Ŝona jest na wschód i południowy wschód od Wysoczyzny Elbl ąskiej, wokół rzek Baudy i Pasł ęki (dolny odcinek). Stanowi j ą obni Ŝony fragment wyso- czyzny morenowej. Powierzchnia równiny pochyla si ę łagodnie od 60 –70 m w cz ęś ci połu- dniowej do 20 m n.p.m. w cz ęś ci północnej. 4 Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Dobry na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2000). 1 – granica prowincji, 2 – granica podprowincji, 3 – granica mezoregionu, 4 – jeziora i rzeki Mezoregiony Pobrze Ŝa Gda ńskiego: 313.54 –śuławy Wi ślane, 313.55 – Wysoczyzna Elbl ąska, 313.56 – Równina Warmi ńska, 313.57 – Wybrze Ŝe Staropruskie, Mezoregion Pojezierza Iławskiego: 314.90 – Pojezierze Iławskie, Mezoregiony Niziny Staropruskiej: 841.57 – Wzniesienia Górowskie, 841.58 – Równina Ornecka, Mezoregion Pojezierza Mazurskiego: 842.81 – Pojezierze Olszty ńskie Wysoczyzna Elbl ąska obejmuje 450 km 2 falistej k ępy wysoczyznowej, przekraczaj ącej w rejonie elewacji wysoko ści 190 m n.p.m. Opada ona stromymi stokami ku północy w kie- runku Zalewu Wi ślanego i ku zachodowi w kierunku śuław Wi ślanych; ku południowi w kie- runku Równiny Warmi ńskiej ten skłon jest znacznie łagodniejszy. Znaczna wysoko ść wzgl ędna wysoczyzny przyczyniła si ę do powstania w strefie zboczowo-kraw ędziowej gł ębo- kich rozci ęć erozyjnych. Południowa i środkowa cz ęś ci arkusza le Ŝą na wysoczy źnie morenowej falistej, która do ść gwałtownie obni Ŝa si ę ku północy i północnemu zachodowi wzdłu Ŝ stromej, kilkunasto- metrowej kraw ędzi morfologicznej o przebiegu zbli Ŝonym do równole Ŝnikowego. Krajobraz wysoczyzny w znacznym stopniu urozmaicaj ą pagórki morenowe si ęgaj ące 150 –160 m n.p.m. 5 i przełom rzeki W ąskiej, płyn ącej rynn ą subglacjaln ą z południowego wschodu na północny zachód, a nast ępnie wcinaj ącą si ę w osady morenowe. Na zachodzie, przy granicy z arkuszem Pasł ęk, koryto rzeki zmienia bieg na zbli Ŝony do równole Ŝnikowego. Rynna subglacjalna ma strome zbocza, jej gł ęboko ść , w rejonie Klekotek, si ęga 40