TivoliVredenburg ‘Vijf zalen is ongekend in de wereld en dan zijn ze ook nog gestapeld. Minstens zo uniek is dat TivoliVredenburg gebouwd is door vijf architecten, die elkaar niet de tent uitvochten.’ Op 3 juni 2014 opent Koning muziekpaleis nieuwe Utrechts Willem Alexander met een gongslag het Utrechtse Tivoli- Vredenburg, een muziekpaleis dat zijn weerga niet kent. Van Doorn van H. Herman van foto’s de gerenoveerde Vredenburg- zaal van Herman Hertzberger tot de fonkelnieuwe Ronda popzaal maak je een gang door 35 jaar Utrechtse muziek- geschiedenis. Dit boek kijkt in vijf compleet verschillende zalen, naar de ontstaansgeschiedenis op de historische locatie Vredenburg, de fusie van de gebruikers en de visie van de architecten. TivoliVredenburg Utrechts nieuwe muziekpaleıs nieuwe Utrechts Kom binnen, kom boven. Een hand Colofon Uitgave Deze publicatie van Uitgeverij Lecturis kwam tot maalt een slinger rond over het dak, stand in samenwerking met TivoliVredenburg. Fotografie ons mechaniek begint te lopen – spots Herman H. van Doorn Tekst en interviews Speeldoos zoeken de sterren van de avond op, Ingmar Griffioen Tekeningen vier zalen komen tot leven rond de as, Architectuurstudio hh Gedicht binnenzijde omslag achthoekig, pluche en hout. Luister, ‘Speeldoos’, geschreven in opdracht van TivoliVredenburg, in 2015 opgenomen in: Ingmar Heytze, Utrecht voor beginners en gevorderden, verzamelde Utrechtse gedichten, kijk, drink alles in. Wat krijgt de wereld Uitgeverij Podium, Amsterdam 2015. beter aan het draaien dan muziek? Ontwerp Piet Gerards Ontwerpers (Piet Gerards en Maud van Rossum) Kom verder, nergens ben je dichterbij. Lithografie en druk Vanavond spelen we alleen voor jou. Lecturis, Eindhoven Binden Hexspoor, Boxtel Ingmar Heytze © 2015 Herman H. van Doorn Ingmar Griffioen Ingmar Heytze Uitgeverij Lecturis (www.lecturis.nl) Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. ISBN 978 94 6226 064 1 februari 1996 mei 2008 oktober 2010 mei mei foto’s van Herman van Doorn tekst van Ingmar Griffioen Lecturis TivoliVredenburg Utrechts nieuwe muziekpaleıs nieuwe Utrechts Welkom in TivoliVredenburg, een gebouw als geen ander. Van de gereno- veerde Vredenburg-zaal van Herman Hertzberger tot de fonkelnieuwe Ronda popzaal is een gang door ­ jaar Utrechtse muziekgeschiedenis. Utrecht herbergt sinds juni een uniek muziekpaleis met vijf compleet verschillende zalen; biotopen voor uiteenlopende muziekgenres en ont- sproten uit verschillende geesten. Bij de opening was TivoliVredenburg wereldwijd het enige muziekgebouw met vijf gestapelde zalen, een waar architectonisch wonder. Dit boek geeft een kijkje in die wondere wereld: van de ontstaansgeschiedenis op de histo- rische locatie Vredenburg tot de fusie van de gebruikers en de visie van de architecten. Het zal er hopelijk aan bijdragen dat je nog meer geniet van de zalen en nog eens extra om je heen kijkt als je je door het bijzondere gebouw beweegt. Inhoud Historie Vredenburg Muziekcentrum Vredenburg Tivoli: van lustoord en Lepelenburg naar Oudegracht ­ Stichting Jazz Utrecht Gevoelige fusie van drie biotopen Van maquette Muziekpaleis naar bouw TivoliVredenburg door de ogen van… ­ TivoliVredenburg in cijfers ­ Vijf zalen en vier nieuwe namen Hertz | Ronda | Pandora Cloud Nine | Grote Zaal Het Vredenburg hee een rijke historie als kasteel, stadshart, marktplein en centrum voor volksvermaak, die nota bene begint met een Habsburgse keizer. Keizer Karel besluit in tot de aanleg van een burcht aan het toen- malige Catharijneveld. Doel is om de heerlijkheid Utrecht te beschermen tegen de Hertog van Gelre en de, deels Geldersgezinde, stadsbewoners in bedwang te houden. Voor de bouw van de ‘dwangburcht’ worden het twaalfde-eeuwse Johannieterklooster met Catharijnegasthuis afgebroken en verhuisd. In is het Kasteel Vredenburg gereed. In de Tachtigjarige Oorlog komt het militaire doel van pas. De Neder- landse gewesten hebben zich verenigd om de Spaanse bezetters te ver drij- ven en de Spaanse bevelhebber Francesco Fernando d’Avila verschanst zich met zijn garnizoen in het kasteel. De Spanjaarden schieten vanaf Vreden- burg veel huizen en kerken in brand, de opstandelingen beantwoor den het kanonvuur vanaf onder meer ‘stadskasteel’ Oudaen en de Jacobikerk. Na een beleg van nog geen twee maanden vraagt d’Avila een onderhoud Historie Vredenburg Historie aan en op februari verlaat het garnizoen de burcht. De Utrechters zijn beducht voor nieuwe bezetters en eisen dat Vreden- burg wordt afgebroken. Dat dur het stadsbestuur, de Staten van Utrecht, niet aan, maar op mei nemen de stedelingen het recht in eigen hand. De overlevering wil dat Catharina van Leemput het startsein gee, waarna een grote groep vrouwen met houwelen de stenen te lijf gaat. De Staten van Utrecht kan de sloop niet voorkomen en gee tenslotte aan dat het kasteel bij de belegering te zwaar beschadigd is om te herstellen. De sloop duurt tot , waarbij de slotgracht wordt gedempt met het puin. Zo ver- wordt het Kasteel Vredenburg tot het plein Vredenburg. De paardenmarkten keren terug en het plein biedt vervolgens nog eeuwen plaats aan veemark- ten, kermis en vanaf eind e eeuw aan een ‘Fruithal’ en Korenbeurs. De diverse torens van de burcht blijven lang overeind, maar sneuvelen in de e eeuw ook met het verdwijnen van de stadsmuren. De noordwestelijke toren, het zogenaamde Spanjaardsgat, krijgt een tweede leven als bierhal, maar moet in dan toch wijken voor het nieuwe busstation. Nieuw leven voor Kasteel Vredenburg | Restanten van de kasteelmuur zijn nog jarenlang zichtbaar in het Muziekcentrum Vredenburg en de naastgelegen fontein. De sloop van een deel van het muziekcentrum en de omliggende gebouwen brengt vanaf een schat aan archeologische resten aan het licht, waaronder funderingen van de hoofdpoort en torens van het kasteel. In de parkeergarage die naast het huidige TivoliVredenburg verrijst, wordt een deel van de oude slotgracht opgegraven, inclusief munten, aardewerk, lepels, tientallen ijzeren kanonskogels, musketkogels en een zwaard. De resten van het oude kasteel gelden als Rijksmonument en de gemeente wil ze zoveel mogelijk aan het publiek tonen in de nieuwbouw. Zo zijn de restanten van de oude noordtoren nu al zichtbaar in de fietsen- stalling Vredenburg en komt de hoofdpoort terug in de parkeergarage. Het Vredenburg-plein biedt naast markten traditioneel ook plaats aan vertier en geldt lange tijd als het culturele centrum van de stad. Zo klinkt de muziek tussen en al in schouwburgen op deze locatie. De eerste schouwburg verrijst in als het door religieuze motieven ingestelde verbod wordt opgeheven. Dit tot groot genoegen van de Franse soldaten in de stad. Lieebber koning Lodewijk Napoleon verhe het houten bouw- werk tot ‘Koninklijke Schouwburg’, maar in januari brandt het af. In opent een nieuwe schouwburg op het plein, gericht op welge- stelde Utrechters. Die doelgroep legt in . gulden neer voor een grondige verbouwing van het vervallen gebouw. De schouwburg krijgt aan het Vredenburg vanaf te maken met concurrentie van de Jaarbeurs, die al spoedig uitbreidt. Een groep notabelen richt medio de .. Stads- schouwburg Utrecht op. Mede onder invloed van industrieel F.H. Fentener van Vlissingen, die ook in de Raad van Bestuur van de Jaarbeurs zetelt, kiest men voor een nieuwe locatie voor de schouwburg. Zo wordt in de laatste schouwburg op het Vredenburg gesloopt om ruimte te maken voor verdere uitbreiding van het Jaarbeursgebouw. Decennia na de Tweede Wereldoorlog komt de cultuur weer in beeld op het Vredenburg. Architect Herman Hertzberger krijgt in de opdracht een muziekcentrum te ontwerpen dat moet aansluiten op de nieuwbouw van Hoog Catharijne. Het is voor de -jarige zijn eerste opdracht voor een muziekzaal. Ondertussen verhuizen in de Jaarbeursgebouwen naar Muziekcentrum Vredenburg Muziekcentrum de andere zijde van het station, waarmee de marktfunctie terugkeert op het plein. Hertzberger ontwikkelt samen met Sjoerd Wouda een ambitieus plan voor een gebouw dat naast de concertzaal ook een muziekbibliotheek, repetitieruimtes, een discotheek en een expositieruimte moet huisvesten. Wouda ziet het niet gebeuren en trekt zich terug, waarna Hertzberger met Hoog Catharijne-architect K.F.G. Spruit om de tafel gaat. De gezamenlijke visie op een geïntegreerde bebouwing voor winkels en muziekcentrum past niet echt in de gemeentelijke plannen voor het gebied en overschrijdt de bebouwingsgrens. Hoog Catharijne is bovendien niet te spreken over de vormgeving van het muziekgebouw, dat het zicht zou ontnemen op het moderne winkelcentrum. Hertzberger kan zich op zijn beurt niet vinden in de forse verkeersinjectie die het gebied krijgt en gee in de opdracht terug. Zijn plan belee echter een onverwachte her- waardering dankzij het protesterende Comité Binnenstad onder leiding van Marcel van Dam en komt zo op de agenda. Een door de gemeente gewenste en door de architect verfoeide verkeersader wordt geschrapt en Hertzberger mag aan de slag. Hij krijgt onder meer hulp van Pieter de Lange, een hoogleraar gespecialiseerd in akoestiek. Tussen en verrijst Muziekcentrum Vredenburg met twee zalen: de kenmerkende achthoekige Grote Zaal met zitplaatsen en een repetitielokaal voor het Utrechts symfonieorkest, die Hertzberger later aanpast voor