Karaburun Yarımadası (İzmir) Kırsal Mimarlık Envanteri 2004 Yılı Çalışmaları: Çullu Ve Hisarcık Köyleri
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
TÛBA Kütlûr Envanter Dergisi 4 / 2005 Karaburun Yarımadası (İzmir) Kırsal Mimarlık Envanteri 2004 Yılı Çalışmaları: Çullu ve Hisarcık Köyleri SEDAT EMİR-/ ZEYNEP DURMUŞ ARSAN"/ NILGÜN KFPER" ANAHTAR SÖZCÜKLER / KEYWORDS Karaburun Yarımadası, kırsal mimarlık, geleneksel mimarlık, kırsal miras, kırsa! yerleşmeler, kültür envanteri Karaburun Peninsula, rural architecture, vernacular architecture, rural heritage, rural settlements, cultural inventory ÖZET / SUMMARY Karaburun Yarımadası (İzmir) Kırsal Mimarlık Karaburun Peninsula (izmir) Rural Architecture Envanteri projesi 2002 ve 2003 yıllarında yan Inventory project has been developed as a mada bütününde gerçekleştirilen alan araştır result of the field studies carried out malarının birikimine dayanmaktadır. 2004 yılın throughout the Peninsula m the years 2002 dan başlayarak TÜBA-TÜKSEK Türkiye Kültür and 2003. The aim of this project, undertaken Envanteri Projesi kapsamında yürütülen bu within the Cultural inventory Project of projenin amacı Karaburun Yarımadasının kırsal Turkish Academy of Sciences beginning from yaşantıya dayalı tarihsel ve kültürel mirasım the year 2004, is to explore and document the saptamak ve belgelemektir. Envanter çalışma architectural heritage of Karaburun Peninsula. sının yapıldığı coğrafya yarımadanın Karaburun The area of inventory is the part of the ilçe sınırlan içinde kalan kısmıdır. Bu sınır için Peninsula remaining within the borders of de yer alan meskûn, yarı-meskûn ve terkedil Karaburun district. The rural settlements miş kırsa! yerleşmeler belirlenen alt-bölgeier located in this geography, some of which are kapsamında incelenmektedir. Yerleşmelerde deserted and some of which are partially bulunan dini yapılar, su yapıları, konutlar ve inhabited, will be studied within defined sub- üretim yapıları ayrıntılı araştırmalarla belgelen regions. At the settlement scale, besides the mektedir. settlement patterns, public buildings, water ways and water constructions, industrial buil Çalışmada mekânsal ölçek, yerleşmelerin tarih dings such as olive mills and traditional boyunca yanmada bütünü ve Ege Adaları ile houses have been documented in detail. olan ilişkilerini kavrayacak şekilde geniş tutul maktadır. Bu yaklaşım yerleşme ve yapıların The geographical framework of the project kavranmasında önemli ipuçları sağlayacaktır. has been enlarged to a broader scale in order • Yrd. Doç. Dr. Sodat EMlfl (Poje Yürütücüsü)/ Doku? Eylül Üniversitesi jDEUI Mimarlık Fakültesi Mimarlık Bölümü İZMİR "* Dr. Zeynep Durmuş AHSAN iPojo Yürütücü Yardımcısı]r Argr Gör. Nilgün KİPER [Poje Yürütücü Yardımcısı)/Irmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü {İYTEI Mimarlık Fakültesi İZMİR 'öl SeoflJ EMİR/Zeynep Durmuş ARSAN/ Nilgün KİPER Ege Denizi ve İzmir Körfezi arasında bir duvar to comprehend the interrelations between gibi uzanan Karaburun Yarımadasının tarihi, the Peninsula and the Aegean islands throug Çeşme, Sakız, Foça ve İzmir arasında gelişen hout history. This approach will provide es ilişkilerle biçimlenmiştir. Dağlık ve kıraç bir ara sentia* Clues for understanding the Settle ziye sahip Karaburun Yarımadası, üretim saha ments and the buildings. The interrelations sının darlığına rağmen konumu nedeniyle hem between the island of Chios. Çeşme. Foça Anadolu'dan hem adalardan gelen toplumları and Izmir formed the history of Karaburun bünyesinde barındırmıştır. Çeşitli türden göç Peninsula extending as a wall between the ve iskân süreçlerinin yaşandığı bu coğrafyada Aegean Sea and the Gulf of Izmir. Accor ortaya çıkan kültürel miras dikkat çekici düzey dingly, in spite of its mountainous topography dedir Yapılacak çözümlemelerde Karaburun end limited agricultural production areas, the coğrafyasına ve tarihine ilişkin farklı disiplinler Peninsula became the homeland of peoples de oluşturulan kaynakça. Osmanlı dönemine coming from both Anatolia and the Aegean ilişkin resmi belgeler, yedi halkın bilgi birikimi, islands. Having been a scene of different çalışılan coğrafyanın ve mimari mirasın içerdi kinds of migrations and settlings, this ği bilgi bir arada değerlendirilecektir. geography has a multicultural heritage, in the analyses, historical and geographical sources Envanter çalışmasının yürütüldüğü ilk alt-böl- concerning the region, official documents of ge, coğrafi merkezinde Karaburun ilçe merke the Ottoman period, memories and zinin yer aldığı, yarımadanın kuzeydoğusunda, experiences of the inhabitants and the Foça 'ya bakan bir yamaç üzerinde konum/an architectural heritage itself will be considered. mış olan bölgedir. Bu alt-bölgede güneydoğu dan kuzeybatıya uzanan bir hatta sırasıyla Am- The sub-region where the inventory project barseki, Saip, Karaburun (Ahuduf, Çullu ve Hi has been started is heated in the northeast of sarcık köyleri bulunmaktadır. Çullu ve Hisarcık the Peninsula. Ambarseki, Saip, Karaburun 1949'da yaşanan deprem sonrasında boşaltıl fAhurfu), Çullu and Hisarcık are the settle mış ve bugün harap durumda olan köylerdir. ments of this region situated respectively on 2004 yılı envanter çalışmalarında Çullu ve Hi a fine extending from southeast to sarcık köy yerleşimlerinin ön-restitüsyonları northwest. The villages of Çullu and Hisarcık oluşturulmuş, yapı röiövelerî ile geleneksel were deserted after the earthquake in 1949 yapı malzemeleri ve yapım tekniklerine yöne and almost entirely destroyed after the lik belgelemeler yapılmış ve ayrıca bu köylerin evacuation of the villages. During the field halen Karaburun'da yaşayan eski sakinleriyle Studies carried out in Çullu and Hisarcık in the görüşmeler yapılarak kaydedilmiştir. Bu rapor year 2004, preliminary restitution plans of the 2004 yılında belgeleme çalışmaları yapılan settlements were prepared; public buildings, Çullu ve Hisarcık köylerinin envanter bilgisi ile traditional houses and construction techni hazırlanmıştır. ques were documented and interviews with inhabitants of the villages currently living in Karaburun were recorded. G3RİŞ Karaburun Yarımadası (Izmir) Kırsal Mimarlık En Eski Mordoğan. Eğlenhoca, Inecik, Kösedere ve Kay- valiler Projesi. Karaburun Yarımadası Yerel Gün ı :.: |.-ı ..i . kuzeydoğuda Ambarseki, Saip, Karaburun dem 2 Ve bağlı "Karaburun Yarımadası Yerleşme VE (Ahurtu), Çullu ve Hisarcık; kuzeyde Bozköy, Tepe- Mimarlık Tarihi Çalışma Grubu" nun 2ÜD2-2ÜÜ3 yılla boz. Hasseki ve Sarptncık; batıda Sazak. Parlak (Boy unda gerçekleştirdiği alan araştırmalarının biriki na k). Salman, Denizglren, Küçük bahçe. ÇukurkÖy ve miyle tasarlanmıştır. Projenin amacı yarımadanın Karareis dir [Melih Yaylaköy ve Manastır beş yüz kırsal yaşantıya dayalı tarihsel ve kültürel mirasını metreden yukarıda ve denizden kopuk köylerdir. saptamak, belgelemek ve yayımlamaktır. Manastır, Çullu, Hisarcık, Sazak ve Mel i tümüyle ter kedilmiş. Salman. Küçükbahçe ve Çukurköy ise yan- Envanter projesine konu olan coğrafya yarımadanın meskün durumdadır. Karaburun ilçe sınırlan içinde kalan kısmıdır. Bu coğrafyada yer alan tarihsel yerleşmelerin büyük bir Alan çalışmalarında kayda değer yapılar saptanmış bölümü ilk çalışma döneminde ziyaret edilmiştir. ve kısmen fotoğrafla belgelenmiştir. Ayrıca muhtar SÖz konusu yerleşmeler yarımadanın doğusunda lar ve köy sakinleriyle görüşmeler yapılmış, köylerin 162 WBA-KEP «/J005 K&ınüu'un Yfl/ınitfdiflj AfflH r -.'.i Frtvam(?".20W M Atışmaları C^"" «i Hisarcık Köfte" tarihi VE bugünkü durumu hakkında bilgi alınmıştır. rasın ortaya çıkmasını sağlamıştır. Ön çalışmaların sağladığı bu birikim çalışma strate Öte yandan aynı dinamizm bazı yerleşimlerin terke- jileri geliştirilmesine de olanak vermiştir. İzlenecek dilerek tahrip olmasına ve zamanla ortadan kalkma olan temel strateji, yarımada üzerinde att-bölgeler sına neden olmuştur. Varoluşları doğayla bütünleşik tanımlanması ve her alt-bölgede yer alan yerleşme olan bu yapılar, yok oluşlarında da çoğu kez iz bırak ler özelinde araştırmaların ayrıntılı ve sistematik bi madan doğaya kendilerini teslim etmektedirler. Bu çimde sürdürülmesidir (lev 1: şek. 1). gün yaşayan yerleşmelerin bir kısmında ise eski ya Yürütülmekte olan çalışmada yöntem açısından iki pılara yeterli hassasiyetin gösterilmediği bir yapılaş husus önemlidir: Birincisi mekansal ölçek, ikincisi ma başka tür bir tahribatı beraberinde getirmektedir. bNgi kaynağına yaklaşımdır. Tarih yazımı yaklaşımı, Özellikle 1985 sonrasında turizm ve yazlık konul tale değerlendirmeye alınacak bilgi kaynağını, dolayısıy bi hem doğanın, hem de kırsal yerleşim dokusunun la bu bilgi kaynağının Önemli bir kısmını oluşturacak tahribatını hızlandırmıştır. Gözlemlenen bu durum envanterin kapsamını ve niteliğini de belirlemekte Karaburun Yarımadasında bir mimarlık envanteri ça dir. Çalışmanın hangi ölçekte ele alınacağı ve değer lışmasının ivedilikle ele alınmasın gerekli kılmıştır. lendirmelerin nasıl yapılacağı bu kapsamdaki bir ça lışmada önemli bir sorundur. Yarımadadaki konumu Türkiye Bilimler Akademisi Kültür Sektörü (TÛBA- ve diğer yerleşimlerle olan ilişkisi düşünülmeden TÜKSEK) Türkiye Kültür Envanteri Projesi çerçeve herhangi bir yerleşim ele alınamaz. Yanmada bütü sinde yürütülen Karaburun Yarımadası (İzmir) Kırsal nü ile yerleşme arasında süregelen karşılıklı ilişki, • Mimarlık Envanter Projesinin 2004 yılı yaz dönemi yerleşmeye ilişkin çalışmanın her aşamasını biçim çalışmaları DEÜ Mimarlık Fakültesinden Yrd. Doç. lendirecektir. Yarımada üzerindeki bir yapının "Ada •r. Sedat Emir, İYTE Mimarlık Fakültesinden Dr. lar Denizi"nde olup bitenler dikkate alınmadan kav Zeynep Durmuş Arsan ve araştırma görevlisi Nilgiin