TÛBA Kütlûr Envanter Dergisi 4 / 2005

Karaburun Yarımadası (İzmir) Kırsal Mimarlık Envanteri 2004 Yılı Çalışmaları: Çullu ve Hisarcık Köyleri

SEDAT EMİR-/ ZEYNEP DURMUŞ ARSAN"/ NILGÜN KFPER"

ANAHTAR SÖZCÜKLER / KEYWORDS Karaburun Yarımadası, kırsal mimarlık, geleneksel mimarlık, kırsal miras, kırsa! yerleşmeler, kültür envanteri Karaburun Peninsula, rural architecture, vernacular architecture, rural heritage, rural settlements, cultural inventory

ÖZET / SUMMARY Karaburun Yarımadası (İzmir) Kırsal Mimarlık Karaburun Peninsula (izmir) Rural Architecture Envanteri projesi 2002 ve 2003 yıllarında yan­ Inventory project has been developed as a mada bütününde gerçekleştirilen alan araştır­ result of the field studies carried out malarının birikimine dayanmaktadır. 2004 yılın­ throughout the Peninsula m the years 2002 dan başlayarak TÜBA-TÜKSEK Türkiye Kültür and 2003. The aim of this project, undertaken Envanteri Projesi kapsamında yürütülen bu within the Cultural inventory Project of projenin amacı Karaburun Yarımadasının kırsal Turkish Academy of Sciences beginning from yaşantıya dayalı tarihsel ve kültürel mirasım the year 2004, is to explore and document the saptamak ve belgelemektir. Envanter çalışma­ architectural heritage of Karaburun Peninsula. sının yapıldığı coğrafya yarımadanın Karaburun The area of inventory is the part of the ilçe sınırlan içinde kalan kısmıdır. Bu sınır için­ Peninsula remaining within the borders of de yer alan meskûn, yarı-meskûn ve terkedil­ Karaburun district. The rural settlements miş kırsa! yerleşmeler belirlenen alt-bölgeier located in this geography, some of which are kapsamında incelenmektedir. Yerleşmelerde deserted and some of which are partially bulunan dini yapılar, su yapıları, konutlar ve inhabited, will be studied within defined sub- üretim yapıları ayrıntılı araştırmalarla belgelen­ regions. At the settlement scale, besides the mektedir. settlement patterns, public buildings, water­ ways and water constructions, industrial buil­ Çalışmada mekânsal ölçek, yerleşmelerin tarih dings such as olive mills and traditional boyunca yanmada bütünü ve Ege Adaları ile houses have been documented in detail. olan ilişkilerini kavrayacak şekilde geniş tutul­ maktadır. Bu yaklaşım yerleşme ve yapıların The geographical framework of the project kavranmasında önemli ipuçları sağlayacaktır. has been enlarged to a broader scale in order

• Yrd. Doç. Dr. Sodat EMlfl (Poje Yürütücüsü)/ Doku? Eylül Üniversitesi jDEUI Mimarlık Fakültesi Mimarlık Bölümü İZMİR "* Dr. Zeynep Durmuş AHSAN iPojo Yürütücü Yardımcısı]r Argr Gör. Nilgün KİPER [Poje Yürütücü Yardımcısı)/Irmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü {İYTEI Mimarlık Fakültesi İZMİR

'öl SeoflJ EMİR/Zeynep Durmuş ARSAN/ Nilgün KİPER

Ege Denizi ve İzmir Körfezi arasında bir duvar to comprehend the interrelations between gibi uzanan Karaburun Yarımadasının tarihi, the Peninsula and the Aegean islands throug­ Çeşme, Sakız, Foça ve İzmir arasında gelişen hout history. This approach will provide es­ ilişkilerle biçimlenmiştir. Dağlık ve kıraç bir ara­ sentia* Clues for understanding the Settle­ ziye sahip Karaburun Yarımadası, üretim saha­ ments and the buildings. The interrelations sının darlığına rağmen konumu nedeniyle hem between the island of Chios. Çeşme. Foça Anadolu'dan hem adalardan gelen toplumları and Izmir formed the history of Karaburun bünyesinde barındırmıştır. Çeşitli türden göç Peninsula extending as a wall between the ve iskân süreçlerinin yaşandığı bu coğrafyada Aegean Sea and the Gulf of Izmir. Accor­ ortaya çıkan kültürel miras dikkat çekici düzey­ dingly, in spite of its mountainous topography dedir Yapılacak çözümlemelerde Karaburun end limited agricultural production areas, the coğrafyasına ve tarihine ilişkin farklı disiplinler­ Peninsula became the homeland of peoples de oluşturulan kaynakça. Osmanlı dönemine coming from both Anatolia and the Aegean ilişkin resmi belgeler, yedi halkın bilgi birikimi, islands. Having been a scene of different çalışılan coğrafyanın ve mimari mirasın içerdi­ kinds of migrations and settlings, this ği bilgi bir arada değerlendirilecektir. geography has a multicultural heritage, in the analyses, historical and geographical sources Envanter çalışmasının yürütüldüğü ilk alt-böl- concerning the region, official documents of ge, coğrafi merkezinde Karaburun ilçe merke­ the Ottoman period, memories and zinin yer aldığı, yarımadanın kuzeydoğusunda, experiences of the inhabitants and the Foça 'ya bakan bir yamaç üzerinde konum/an­ architectural heritage itself will be considered. mış olan bölgedir. Bu alt-bölgede güneydoğu­ dan kuzeybatıya uzanan bir hatta sırasıyla Am- The sub-region where the inventory project barseki, Saip, Karaburun (Ahuduf, Çullu ve Hi­ has been started is heated in the northeast of sarcık köyleri bulunmaktadır. Çullu ve Hisarcık the Peninsula. Ambarseki, Saip, Karaburun 1949'da yaşanan deprem sonrasında boşaltıl­ fAhurfu), Çullu and Hisarcık are the settle­ mış ve bugün harap durumda olan köylerdir. ments of this region situated respectively on 2004 yılı envanter çalışmalarında Çullu ve Hi­ a fine extending from southeast to sarcık köy yerleşimlerinin ön-restitüsyonları northwest. The villages of Çullu and Hisarcık oluşturulmuş, yapı röiövelerî ile geleneksel were deserted after the earthquake in 1949 yapı malzemeleri ve yapım tekniklerine yöne­ and almost entirely destroyed after the lik belgelemeler yapılmış ve ayrıca bu köylerin evacuation of the villages. During the field halen Karaburun'da yaşayan eski sakinleriyle Studies carried out in Çullu and Hisarcık in the görüşmeler yapılarak kaydedilmiştir. Bu rapor year 2004, preliminary restitution plans of the 2004 yılında belgeleme çalışmaları yapılan settlements were prepared; public buildings, Çullu ve Hisarcık köylerinin envanter bilgisi ile traditional houses and construction techni­ hazırlanmıştır. ques were documented and interviews with inhabitants of the villages currently living in Karaburun were recorded.

G3RİŞ Karaburun Yarımadası (Izmir) Kırsal Mimarlık En­ Eski Mordoğan. Eğlenhoca, Inecik, Kösedere ve Kay- valiler Projesi. Karaburun Yarımadası Yerel Gün­ ı :.: |.-ı ..i . kuzeydoğuda Ambarseki, Saip, Karaburun dem 2 Ve bağlı "Karaburun Yarımadası Yerleşme VE (Ahurtu), Çullu ve Hisarcık; kuzeyde Bozköy, Tepe- Mimarlık Tarihi Çalışma Grubu" nun 2ÜD2-2ÜÜ3 yılla boz. Hasseki ve Sarptncık; batıda Sazak. Parlak (Boy­ unda gerçekleştirdiği alan araştırmalarının biriki­ na k). Salman, Denizglren, Küçük bahçe. ÇukurkÖy ve miyle tasarlanmıştır. Projenin amacı yarımadanın Karareis dir [Melih Yaylaköy ve Manastır beş yüz kırsal yaşantıya dayalı tarihsel ve kültürel mirasını metreden yukarıda ve denizden kopuk köylerdir. saptamak, belgelemek ve yayımlamaktır. Manastır, Çullu, Hisarcık, Sazak ve Mel i tümüyle ter­ kedilmiş. Salman. Küçükbahçe ve Çukurköy ise yan- Envanter projesine konu olan coğrafya yarımadanın meskün durumdadır. Karaburun ilçe sınırlan içinde kalan kısmıdır. Bu coğrafyada yer alan tarihsel yerleşmelerin büyük bir Alan çalışmalarında kayda değer yapılar saptanmış bölümü ilk çalışma döneminde ziyaret edilmiştir. ve kısmen fotoğrafla belgelenmiştir. Ayrıca muhtar­ SÖz konusu yerleşmeler yarımadanın doğusunda lar ve köy sakinleriyle görüşmeler yapılmış, köylerin

162 WBA-KEP «/J005 K&ınüu'un Yfl/ınitfdiflj AfflH r -.'.i Frtvam(?".20W M Atışmaları C^"" «i Hisarcık Köfte"

tarihi VE bugünkü durumu hakkında bilgi alınmıştır. rasın ortaya çıkmasını sağlamıştır. Ön çalışmaların sağladığı bu birikim çalışma strate­ Öte yandan aynı dinamizm bazı yerleşimlerin terke- jileri geliştirilmesine de olanak vermiştir. İzlenecek dilerek tahrip olmasına ve zamanla ortadan kalkma­ olan temel strateji, yarımada üzerinde att-bölgeler sına neden olmuştur. Varoluşları doğayla bütünleşik tanımlanması ve her alt-bölgede yer alan yerleşme­ olan bu yapılar, yok oluşlarında da çoğu kez iz bırak­ ler özelinde araştırmaların ayrıntılı ve sistematik bi­ madan doğaya kendilerini teslim etmektedirler. Bu­ çimde sürdürülmesidir (lev 1: şek. 1). gün yaşayan yerleşmelerin bir kısmında ise eski ya­ Yürütülmekte olan çalışmada yöntem açısından iki pılara yeterli hassasiyetin gösterilmediği bir yapılaş­ husus önemlidir: Birincisi mekansal ölçek, ikincisi ma başka tür bir tahribatı beraberinde getirmektedir. bNgi kaynağına yaklaşımdır. Tarih yazımı yaklaşımı, Özellikle 1985 sonrasında turizm ve yazlık konul tale­ değerlendirmeye alınacak bilgi kaynağını, dolayısıy­ bi hem doğanın, hem de kırsal yerleşim dokusunun la bu bilgi kaynağının Önemli bir kısmını oluşturacak tahribatını hızlandırmıştır. Gözlemlenen bu durum envanterin kapsamını ve niteliğini de belirlemekte­ Karaburun Yarımadasında bir mimarlık envanteri ça­ dir. Çalışmanın hangi ölçekte ele alınacağı ve değer­ lışmasının ivedilikle ele alınmasın gerekli kılmıştır. lendirmelerin nasıl yapılacağı bu kapsamdaki bir ça­ lışmada önemli bir sorundur. Yarımadadaki konumu Türkiye Bilimler Akademisi Kültür Sektörü (TÛBA- ve diğer yerleşimlerle olan ilişkisi düşünülmeden TÜKSEK) Türkiye Kültür Envanteri Projesi çerçeve­ herhangi bir yerleşim ele alınamaz. Yanmada bütü­ sinde yürütülen Karaburun Yarımadası (İzmir) Kırsal nü ile yerleşme arasında süregelen karşılıklı ilişki, • Mimarlık Envanter Projesinin 2004 yılı yaz dönemi yerleşmeye ilişkin çalışmanın her aşamasını biçim­ çalışmaları DEÜ Mimarlık Fakültesinden Yrd. Doç. lendirecektir. Yarımada üzerindeki bir yapının "Ada­ •r. Sedat Emir, İYTE Mimarlık Fakültesinden Dr. lar Denizi"nde olup bitenler dikkate alınmadan kav­ Zeynep Durmuş Arsan ve araştırma görevlisi Nilgiin ra nam ayacağı açıktır. Bulunulan nokta bir koy oldu­ Kiper, dağ rehberi ve eğitmeni Hakan Arsan, DEÜ ğunda isg makro ölçek Akdeniz'e kadar uzanırken Mimarlık Fakültesinden araştırma görevlisi H. ibra­ mikro ölçek bir mezar taşı kitabesinin satırlarına ka­ him Alpaslan ve Mimar Zeynep Gülden Tekel'in ka­ dar inmektedir. Ölçeğin kapsamını, incelenen kayna­ tılımıyla 22 Temmuz 20 Ağustos 2004 tarihleri ara­ ğın yarattığı olanaklar ve dönemler itibariyle çözüm­ sında gerçekleştirilmiştir. Proje ekibi 2004 yılı yaz lenmesi gereken ekonomik, toplumsal ve siyasi iliş­ döneminde ağırlıklı olarak Çullu köyünde 23 Tem­ kilerin boyutu belirleyecektir. Karaburun Yarımada­ muz - 17 Ağustos tarihleri arasında çalışmalar yap­ sının birinci derecede ilişkili olduğu coğrafi alanı. mış. Hisarcık köyü ve çevresinde ise 30 Temmuz ve Çeşme ve Urla yarımadaları, Sakız ve Midilli adaları. 18-20 Ağustos 2004 tarihleri arasında çalışılmıştır. Foça ve İzmir ile tariflemek mümkündür. Yarrma- Çullu ve Hisarcık 1949 depreminden sonra terkedil­ dadaki yerleşimlerin yer seçimleri, gelişim ve dönü­ miş, bugün neredeyse tümüyle yıkılmış olan dağ şümleri ile bu yerleşimlerin bünyesinde barındırdığı köyleridir. Bu nedenle Çullu köyünde özellikle yer­ mimari miras. Söz konusu coğrafi bütünlük içinde leşme bütününe yönelik saptama, veri toplama ve cereyan eden toplumsal, ekonomik ve siyasi ilişkile­ belgeleme çalışmaları güçlükle sürdûrülebilmiş ve rin ürünüdür. Bu ilişkileri çözümlerken başvurulacak öngörülenden uzun zaman almıştır. temel kaynaklar ise Karaburun coğrafyasına ve tari­ hine ilişkin farklı disiplinlerde oluşturulan kaynakça, Envanter çalışmaları kapsamında, kadastral haritalar tahrir defterleri, şer'iye sicilleri, salnameler gibi res­ üzerinden yerleşmelerin ön-restilüsyonları oluştu­ mi belgeler, tapu kayıtları ve kadastral veriler, yerli rulmuş, başta camiler olmak üzere kamusal yapıla­ halkın bilgi birikimi ile çalışma alanı ve tarihsel mi­ rın vs tipolojık olarak belgelenmesi uygun görülen rasın kendisinin içerdiği bilgi dağarı olacaktır. konutların rölöveleri çıkarılmış, geleneksel yapı mal­ zemelerine ve yapım tekniklerine yönelik belgeleme­ ler yapılmış. Çullu ve Hisarcık köylerinde yaşamış ve Karaburun Yarımadasında mimarî envanter yapma halen Karaburun'da yaşayan köylülerle sözlü tarih gereği çeşitli nedenlerle Ortaya çıkmıştır. Yarıma­ çalışmaları yapılarak görüşmeler yazılı ve sesli ola­ dada İzmir'in diğer bölgelerine göre yerleşim yo­ rak kaydedilmiş ve saptanan her tür bulgu fotoğraf­ ğunluğu düşük olmasına rağmen, varolan yerleşim­ la belgelenmiştir. Büro çalışmaları H. İbrahim Alpas­ lerin zengin bir kültürel miras barındırdığı gözlem­ lan ve Zeynep Durmuş Arsan tarafından gerçekleşti­ lenmektedir. İçinde yer aklığı bölgenin de etkisiyle rilmiştir. Karaburun Yarımadası epeyce hareketli bir geçmişe sahiptir. Farklı nedenlere bağlı göç hareketleri görül­ Karaburun'da yürüttüğü çalışmalarıyla yarımada müş, farklı nitelikte iskan süreçleri yaşanmıştır. Yarı­ yerleşmelerine dikkatimizi çeken Yerel Gündem 21 madaya iç bölgelerden ve adalardan gelip yerleşen­ üyesi ve İYTE Mimarlık Fakültesi Şehir ve Bölge ler veya yerleştirilenlerle ortaya çıkan yerleşimler ol­ Planlama Bölümü öğretim üyesi Doç. Dr. Semahat duğu gibi. yanmada sınırlan içindeki yerleşimlerde Özdemir'e ve 2003 yılı alan araştırmalarımızın bir de yine çeşitli nedenlerle kaymalar olmuştur. Bölge­ bölümüne katılan proje danışmanı Prof. Dr. Ayda nin tarih boyunca farklı toplumsal grupların yaşam Aret'o çalışmanın bütününe yönelik önerileri için te­ alanı olması, kaydedeğer zenginlikte bir kültürel mi­ şekkürü bir borç biliyoruz. Çalışmalarımız süresince

7UftJ-AfD.|f2CöE 163 Seâm EMİR/Zeynep Durmuş ARSAN/Nilgün KİPER

konaklama ihtiyacımızın bir bölümü Karaburun Yarı­ (Ahurlu), Çullu ve Hisarcık köylerini kapsamaktadır. madası Yerel Gündem 21 tarafından, sonraki konak­ Bu çalışmada Çullu ve Hisarcık'ta yapılan araştırma­ lamamız ile yemek ve ulaşım giderlerimiz Karabu­ ların sonuçlan yer almaktadır, run Belediye Başkanlığı tarafından karşılanmıştın Çalışmalarımıza sağladıkları katkılar için Karaburun DEĞERLENDİRME Yarımadası Yerel Gündem 21 sekreteri Ayhan Akçu- ra ile yürütme kurulu üyesi Çiğdem Akçura ya, Kara­ Çullu ve Hisarcık köy yerleşimleri burun Belediye Başkanlığına VB Belediye Başkanı Serdar Yasa'ya, Karaburun Kaymakamlığına ve Kay­ Yukarıda tanımlanan alt-bölge içinde adı kayıtlarda makam Ömer Lütfi Yargn'a. Tapu ve Kadastro eski geçen en eski yerleşim Saip köyüdür. H 932 (1525/ müdürü Nevzat Yıldırım'a ve İlçe Jandarma Komu­ 15261 yılına ait 129 numaralı tahrir defterinde Saib tanlığına: köyleri hakkında verdikleri ayrıntılı bilgiler Nuri adıyla kaydedilen köyde dört adet yaya çiftliği için Çullu köyünden Mehmet Ayvalı, Hayri Güngör olduğu belirtilmiştir (Kütükoğlu 2000:302). Bugün il ve Mehmet Yavaş'a, Hisarcık köyündeki rehberliği çe merkezi olan Karaburun'un (Ahurlu) adına ayn için Karaburun Be tediye Meclisi üyesi Prof. Dr. Mus­ kayıtlarda rastlanmamıştır. Piri Reis. 16. yüzyılın tafa Ünsal'a ve Dil-Tur tesisinde konaklamamızı ola önemli kaynaklarından biri olan Kitâb-ı Babrîydsİn- nakli kılan Yaşar Dallı'ya teşekkür ederiz. de bölgede sadece Saip köyüne işaret eder. Ahurlu gibi Çullu ve Hisarcık'ın da kuruluş tarihine ve yerle­ şim sürecine dair henüz kesin bir bilgiye rastlanma­ mıştır. Çullu, Karaburun ilçe merkezine yaklaşık 1 YÖNTEM VE DEĞERLENDİRME km. Hisarcık ise 3 km mesafede yer alır. Her iki köy de 200-250 metre yükseklik aralığında konumlan- YÖNTEM mıştır. Hane sayısı elliye ulaşmayan bu iki köy 1949 2002 - 2003 yıllarında yapılan ön araştırmalar Kara­ yılında yaşanan deprem sonrasında alınan taşınma burun Yarımadasındaki kırsal yerleşmelerin alt-böl- karan üzerine boşaltılmış, köy sakinleri Karaburun il­ geler içinde ele alınmasının daha uygun olacağını çe merkezine taşınmışlardır. Bugün her iki köy de göstermiştir. Söz konusu alt-bölgelerin belirlenme­ harap durumdadır. sinde, yerleşmelerin bir coğrafi bütünlük içinde ko­ numlanmış olmasına, geçmişte ve bugün aynı üre­ tim sabasından beslenmesine, aynı ticaret noktaları­ Çullu köyü nın fiskele, pazar) kullanılmasına, akrabalık ilişkileri­ Çullu'nun diğer yerleşmelerle bağlantısın sağlayan nin varlığına, kısaca yerleşimler arasında günlük ve ve köyün ana omurgasını oluşturan yol. 1940'larda laftalık ekonomik ve toplumsal ilişkilerin yoğun ol­ İzmir valisi Kâzım Dirik döneminde açılan yollarla masına dikkat edilmiştir, değişmiştir. Daha önce Çullu'nun güneyindeki Ma­ nastır köyünden gelen yol kıvrımlar oluşturarak ku- Karaburun Yarımadasında, yerleşimlere göre oluştu- zey-güney battı boyunca sahile doğru yönelmekte­ 'ulacak kırsal mimarlık envanterinde cami. kilise, dir. Yol köyün İçinden geçerken yerleşik alanın doğu mektep, köy odası gibi kamusal yapılar; zeytinyağı iş­ sınırım oluşturmuştur. Bu yol bugün de kullanılabi­ liği, değirmen, fırın gibi üretim yapıları; konutlar; su­ lecek durumdadır. Denize bağımlı bir ulaşım siste­ yolu, çeşme, sarnıç, havuz, kuyu gibi su yapılan ve mi, yerleşimlerin olabildiğince kısa yoldan iskeleye hayvan barınakları yer alacaktır Köylerde saptanan bağlanmasını gerektirmiştir. Karaburun Yarımada­ mezar taşları da birer tarihsel belge olarak değerlen­ sının 19. yüzyıl yerleşim desenine bakıldığında, köy­ dirmeye alınacaktır. Çalışmalarda Öncelikle köy yer­ lerin genellikle 200-250 metre yükseklikte ve en ya­ leşik alanlarının kadastral ve varsa hâlihazır harita kın iskeleye en fazla 3-4 km mesafede yer seçtikleri verileri kullanılarak yerleşim dokusu belirlenecektir. görülür. Dolayısıyla işleyen yol şeması da köy-iske- Bu aşamada yerleşimin yoğunluğu, topografyayla le, yani dağ-deniz bağlantılıdır. Ancak 1940'larda ilişkisi, mülkiyet dokusu, sökak dokusu, yapı-parsel başlayan süreçte yerleşimler birbirine karayolu ile ilişkisi, arazi kullanım durumu analiz edilecektir. Bu bağlanmış ve bu tarihten itibaren deniz ulaşımı öne­ aşamadan sonra yerleşimin meskûn veya terkedil­ mini kaybetmiştir. Çııllu'da da aynı sürecin izleri gö­ miş olmasına bağlı olarak tanıdığı olanaklar doğrul¬ rülmektedir. tusunda, yapıların kat yükseklikleri. Özgünlük duru­ mu, taşıyıcı Sistem özellikleri gibi bilgileri içeren ana­ Bugün Karaburun ilçe merkezinden Manastır'a uza­ lizler yapılacaktır. Yerleşimin bütününe yönelik bu nan karayolu üzerinden Çullu'ya ayrılan yol doğu saptamalardan sonra, yapı ölçeğinde ayrıntılı belge­ yönden yerleşime girmekte ve eskiden Kavakdibi leme ve değerlendirmelerle yapı envanteri oluşturu­ çeşmesi ile ulu bir çınarın olduğu söylenen düzlüğe lacaktır. 2004 yılı envanter çalışmalarının gerçekleşti­ kavuşmaktadır. Burası köyün en alt kotudur. Bu nok­ rildiği proje alam. coğrafi merkezinde Karaburun ilçe tadan cami ve köy kahvesinin bulunduğu düzlüğe merkezinin yer aldığı alt-bölgedir. Bu alt-bölge yarı­ eğimli bir yolla ulaşılır. Aynı yol cami ve mezarlığı madanın kuzeydoğusunda, güneydoğudan kuzeyba­ konut alanından ayırarak Hisarcık'a ulaşmak üzere tıya uzanan bir hatta, Foça'ya bakan bir yamaç üze­ batıya yönelir. Çullu- Hisarcık yolunun da 1942 yılında rinde konumlanmış Ambarseki, Saip, Karaburun açıldığını köyün eski sakinleri belirtmişlerdir. Söz ko-

184 WBA-XED M2WCJ Karaburun Yarımadası ilmwl Kırsal Mimarlık Envanter, 200* Yılı Çalışmaları Çullu ve Hısarck Koyten

nusu bu ha[ daha önceki güney-kuzey haltını ikincil K16.C5.2) bulunan mezar taşlarında bazı cemaat hale getirerek doğu-batı yönünde bir omurga oluş­ isimlerine işaret eden lâkaplara rastlanmıştır. H 1262 turmuştur Köy sakinlerinden Hoyri Güngör, köyün {1845/1846) tarihli "Karaoğlan oğlu Hüseyin-. H boşaltılmasından sonra bu bölgedeki soyu Karabu­ 1276 (1859/1860) tarihli "Kara Oğİu Ali", H 1278 run ilçe merkezine iletmek üzere yapılan arazi çalış­ (1861/1862) tarihli "Kara Hasan oğlu Hacı Hüseyin" maları sonrasında yerleşime ait bazı yolların bozul­ ve H 1325 (1907) tarihli "Kara Hasan oğlu Hain oğlu duğunu belirtmiştir. Bu nedenle bugün köy içi özgün Halîl"e ait olan mezar taşı kitabelerinde geçen Kara- yol şeması sağlıklı bir şekilde ok una ma maktadır. oğfan ve Kara lâkapları, Türkay'ın çalışmasında Yö­ rük cemaati adı olarak karşımıza çıkmaktadır. Aynı Köyün yerleşiminde topografyanın değerlendirilme­ eserde bu cemaatlerin Sığla Sancağına yerleştiril­ si dikkate değer bir konudur. Köy denize hâkim bir dikleri de belirtilmiştir {Türkay 2001: 410. 414). Bu yamaç üzerinde konumlgnmışiır ve farklı noktalar­ veriler Yürüklerin Çullu köyünün İlk sakinleri olduğu dan Saİp ve Karaburun iskeleleri, Foça ve Midilli saptamasını güçlendirmekledir. Adaşı görülebilmektedir. Ancak köyün kendisi kıyı­ dan bakıldığında görülmez, servi ağaçları ile kendini H 1284 (1867/1868) ve H 1313 {1895/1896) tarihli iki belli eder. Köyde konutlar gizlenecek biçimde. Boh­ mezar taşı kitabesinde "Ayvalı", H 1303 (1885/1886) ça Deresinin çevresinde sıkışık bir düzende yer seç­ tarihli mezar taşında ise "Kargmgnlı" lâkaplarına mişlerdir. Cami ise köyün an kuzey ucunda, manza­ rastlanmıştır. Bu iki lâkap köyün tapu kayıtlarında so­ raya hâkim bir noktadadır ve köyü arkasına almıştır. yadı olarak da karşımıza çıkar. Bu veriler köye, muh­ Yapıyı çevreleyen mezarlığın aşamalı olarak genişle­ temelen 18. yüzyıl sonu veya 19. yüzyıl başında Ay­ diği söylenebilir. Caminin ön tarafında küçük bir ha- valık'tan (Rumca kimi belgelerde eski adı Kydonra zîre yer alır. Doğudaki mezarlık camiyi güneyden ve olan Ayvalık'ın Aîvaly biçiminde yazıldığını görüyo­ doğudan çevreler. Batı Mezarlığı ise daha geniş bir ruz) gelip yerleşen ailelerin olduğunu göstermekte­ alana yayılmıştır ve bu bölüm son aşamayı oluştu­ dir. Karaburun Yarımadasına farklı dönemlerde Kara­ rur1. Balı ve Doğu mezarlıkları camiyi köye bağlayan manlı Yürüklerin geldiği konusunda rivayetler vardır. yol ile birbirinden ayrılmaktadır. Harap durumda ve Konu hakkında henüz ayrıntılı bilgiye ulaşılamamış­ mezar taşlan büyük oranda kaybolmuş olan mezar­ tır. Çullu'ya gelen Karamanlı ailelerin de yarımadaya lıkta bugün korunmaya değer olan anıtsal servi daha önce gelen Karamanlıların torunları mı, yoksa ağaçları bulunmaktadır. 19. yüzyılda gelip doğrudan Çullu'ya yerleşmiş aile­ ler mi oldukları konusu henüz açık değildir. Çullu köyüne ilişkin saptanan ük kayıt, caminin inşa kitabesinde belirtilen Safer 1016 [Mayıs - Haziran Çullu köyünün resmi nitelikteki ilk kaydına 1831 yılı 1607J tarihidir. Cami inşasının köyün yerleşime açıl­ Osmanlı nüfus sayımına ait belgelerde rastlanmıştır. masından sonra olacağı düşünülürse, ilk yerleşim Köylerin ayrı ayrı gösterildiği bu sayımda Çuüu'da 32 en geç T6. yüzyılın son çeyreğinde gerçekleşmiş ol­ hane bulunmaktadır ve sakinlerinin tamamı Müslü- malıdır Çullu isminden yola çıkarak köye ilk yerle­ mandır. Çullu'nun nüfus büyüklüğünü ve zaman için­ 2 şenlerin Yörük olduğu söylenebilir . Nitekim Cevdet deki değişimini değerlendirmek için glt-bölgedeki di­ Türkay çalışmasında Çullu Yörük taifesinden olan ğer yerleşmelerle sle almakta yarar vardır. Çizelge cemaatin Karaburun Kazasına yerleştiğini belirtmiş­ i de Ahurlu, Ambarseki, Çullu, Hisarcık ve Saip'in tir {Türkay 2000: 262). Ancak bu iskânın cemaatin 1831'den 1935'e kadar değişik dönemlerde yapılmış ksndi tercihiyle mi. yoksa devlet emriyle mi olduğu olan nüfus sayım sonuçları yer almaktadır. konusunda bir değerlendirme yapmak henüz müm­ kün görünmüyor. Çullu Mezarlığında (env. no: 1831 yılı sayım sonuçlarına göre Çullu ve Hisarcık

Çizelge 1. ALT-BÖLGE DE YER ALAN YERLEŞİMLERİN NÜFUS DEĞİŞİMİ

1831" YERLEŞİMLER Müslüman Reaya Toplam 1891 1923 1928 1935 hane hane hane Ahurlu 59 145 204 849 494 702 763 Ambarseki 42 18 60 233 296 338 309 Çullu 32 32 145 155 108 213" Hisarcık 29 29 ne 131 119 Sap 53 09 142 245 276 337 39i

* Işık 2002:41. Diğer yıllar için bkz. Telci. 1996: 35-36. " 1935 yılında Çullu ve Hisarcık köylerinin nüfus kayıtları bir arada ve Çullu hisar adı altında verıfrnışur 11-:- • • 1996 14)

TÜBArtEO J/2005 Sedat EMİR/Zeynep Durmuş ARSAN/Nilgün KIPPR

köyleri sadece yakın çevresi içinde değil, yarımada maktadır. Zeytincilik yapılmakta birlikte her iki köyde köyleri içinde de hane sayısı en düşük yerleşimler de zeytinyağı işliğine rastlanmamıştır. Köylüler zey­ arasmdadm 1331'den 1935'e kadar köyün hane sayısı tinyağı çıkarmak için Saip gibi yakın bir köyün işliği­ (ortalama hane büyüklüğü 4 kişi kabul edilse bile) en ni kullanmış olmalılar. lada 40'a ulaşmış olmalıdır Nitekim Çullu'da arazi ça­ lışması sonucu tespit edilen konut sayısı 40 dolayın­ Hisarcık köyü dadır. 1831 yılı sayımında dikkati çeken bir diğer Hisarcık. Çullu'ya göre daha düşük yoğunluklu önemli nokta da Çullu ve Hisarcık'ta gayrimüslim nü­ nüfusa sahip ve daha yaygın bir yerleşimdir. Köyün fusun bulunmamasıdır. Aynı yıl Ah udu ve Saip'te bir bölümü denize tamamsn hâkimdir. Çullu köyü vergi veren gayrimüslimlere ait hane sayısı, Müslü­ gibi gizlenmemiştir. Köye karayolu ulaşımı yoktur. manların hane sayısından daha yüksektir. Bütün yarı­ Güneydeki Çullu yolu dışında, kuzeydoğuda topog­ madada Çullu ve Hisarcık gibi, sakinleri sadece Müs­ rafyaya uygun açılmış taş döşeli dar bir yol köyü Ka- lümanlardan oluşan beş köy vardır (Işık 2002: 41). rahıırun-Yeniliman yoluna bağlar. Hisarcıkaltı deni­ Ye run edadaki diğer yerleşimlerle kıyaslandığında len, deniz tarafındaki müstahkem mevkide ise yerel Çullu ve Hisarcık köy nüfuslarının en ez yüzyıl bo­ halkın Ceneviz Kalesi olarak tanıdığı, muhtemelen yunca aynı düzeyde kalması üretim sahalarının dar Bizans dönemine ait bir kalenin kalıntıları bulunmak­ 3 olmasından kaynaklanıyor olmalıdır. Ahurlu ve Saip tadır . Hisarcık köyü de adını bu kaleden almış olma­ gibi hem üretim sahası görece daha geniş, hem da­ lıdır. Çullu gibi Hisarcık'ta da ilk yerleşimin ne za­ ha düz olan yerleşmeler daha fazla nüfusu barındıra­ man gerçekleştiği bilinmemekle birlikte, köyün Çul- cak kapasiteye sahiptir. Ahurlu ve Saip köylerinde lu'dan daha sonra kurulduğu söylenebilir. H 1200 birer iskelenin olması bu köylerde ticaretin gelişme­ (1785/ 1736) tarihli inşa kitabesine göre Hisarcık ca­ sine neden olmakta ve bu yerleşimleri daha çekici misi Çullu'daki yapıdan yaklaşık iki yüzyıl sonra İnşa hale getirmekledir. Ahurhı'mın bir nahiye merkezi edilmiştir. olması da buraya ayrı bir önem kazandırmakladır. Hisarcık'ta çok geniş bir alana yayılmış birkaç me­ 8u kadar yakında iki cazip yerleşimin olması Çullu zarlık bulunduğu saptanmıştır. Ayrıca Hisarcıkaltı'na ve Hisarcık'ın büyümesini engellemiş görünüyor. inen taş döşeli yol ile kale arasında da bir mezarlığın yer aldığı. Karaburun-Yeniliman asfalt yolu açılırken Köyün eski sakinleri Çullu halkının bağcılık ve zeytin­ bu mezarlığın kaldırıldığı öğrenilmiştir. Söz konusu cilikle geçindiklerini belirtmişlerdir. Tarihi kaynaklar mezarlıktan bugüne bir İz olarak, karayolunun he­ bağcılık ve zeytincilik faaliyetlerinin Karaburun Yarı­ men kenarında bir yatır kalmıştır. Yukarıda belirtildi­ madasının yüzyıllar boyu sürdürüldüğüne işaret et­ ği gibi Hiaarcık'ın nüfus büyüklüğü ve gelişimi 19. mektedir. 16. yüzyıla ait tahrir defterlerinden, bağ­ yüzyıl boyunca ve köyün boşaltıldığı T950'lere kadar lardan alınan vergilerin toplam içinde yüksek bir Çullu köyü ile benzerlikler göstermektedir. Köyün orana sahip olduğu anlaşılmıştır. Aynı kaynaklar ya­ geçim kaynağı bağcılık ve hayvancılık olmuştur. Hi- rımadada 42 adet zeytinyağı değirmeninin varlığına sarcıklı olup hâlâ bu bölgede keçi sürüsü sahibi ve işaret eder (Işık 2002; 65). Avusturyalı gezgin ve geçimini hayvancılıkla sağlayan insanlar vardır. Eski diplomat Karl von Scherzer 1B73 yılında Viyana'ya sakinleri İle yapılan görüşmelerde Çullu ve Hisarcık gönderilmek üzere kaleme aldığı ve Aydın Vilâyeti arasında yoğun akrabalık ilişkileri olduğu belirtilmiş­ hakkında ayrıntılı bilgi verdiği raporunda, yörenin tir. Tapu kayıtlarında rastlanan soyadları da bunu en iyi üzümlerinin Çeşme. Urla ve Karaburun'da ye­ doğrular nitelikledir. tiştirildiğini ve Karaburun'da üretilen üzümlerin (ağırlıklı olarak sultaniye) İngiltere, Avusturya, Al­ manya, Hollanda. Güney Rusya ve Mısır'a ihraç edil­ Camiler diğini belirtmiştir (Scherzer 2001: 71-72). Köy sakin­ lerinden Mehmet Yavaş bir ailenin yılda en az bir bu­ Çullu köyü camisi çuk ton kuru üzüm ürettiğini belirtmiş, ayrıca bu üzümlerin iskeleye katırlarla taşındığını ve köyde he­ Çullu köyündeki cami (env. no: K16.C5.1) yerleşme­ men hemen her ailenin bir katın olduğunu da ekle­ nin kuzey ucunda, kısmen düz (eştirilmiş hâkim bir miştir. noktada konumlanır. Yapının giriş kapısı üzerinde 163.5 x 35.5 K 7 cm boyutlarında üç satırlık bir inşa kitabesi yar almaktadır {lev. 7: res. )). Kitabe için Köyde zeytinciliğin de önemli olduğu anlaşılmakta­ uzun kenarlarından birinde girift örgüyle bezeli bir dır. Köyün en yaşlı sakinlerinden Ayvalı Mehmet ca­ kenar silmesi bulunan devşirme bir mermer levha miye ait bahçede (caminin kuzeyinde olduğu belirti­ parçası kullanılmıştır. Kitabenin transkripsiyonu ve liyor) 165 adet zeytin ağacı olduğunu söylemiştir. çevirisi şöyledir: Köyden bezi kimselerin caminin kandillerinin yakıl­ ması için zeytin ağacı vakfettikleri de belirtilmiştir. |1] Binonaltı târihinde bir eser kıldı bınâ. Hakk-teâ- Yine Mehmet Yavaş köyde kandillerin zeytinyağı ile lâ rahmet etsün sahibine dâima (2) Bir ferah-câh yakıldığım anlatmıştır. Bugün de bakımı yapılmakta olmuş kim teki yokdur, her gören etdi taaccüb de­ •lan zeytin ağaçları yerleşimin çevresinde yer al­ di hayye-ale-l-felâh 13] Târih fi şehr-i safer-ûl-mu-

166 rUflrt-*FÖ«JJMŞ kftaburun Yanmada* ///mjfJ KiSst Mrmvttk Enwlen 200* Y

zaffer-min-şUhür sene 1016 ölçüde dökülmüş Olan duvarlarda, dip kısımları ha­ rim tarafına gelecek ve duvarla hemyüz olacak bi­ BinonaKı yılında bir eser binâ kıldı Ibir yapı çimde çok sayıda testi kullanıldığı görülmektedir. yaptırarak ortaya bir eser koydu I. Tanrı sahibini Revak yan duvarlarındaki nişlerden bat ıdak inin dö­ daima esirgesin. Burası [oy leşin el ferah bir yerdir şemesi altına ağız çapı 22, gövde çapı İse yaklaşık 50 ki benzeri yoktur. Her gören büyük şaşkınlık cm olan bir çömlek yerleştirilmiştir. geçirip "kurtuluş Tanrıdadır" dedi. [Yapım) tarihi

ı,. .1,1.1'T, en üslüniı olan Safer ayıdır, • 1Q16 Caminin muhtemelen 19. yüzyıl başlarında kapsamlı (Mayıs Haziran 16Û7)4 bir onarım va ihya gördüğü anlaşılıyor. Bu onarımda revak yan duvarları arasına cephe boyunca kesme İnşa kitabesine göre cami H 1016 (1607) yılında inşa taş ayaklarla taşınan (ın miti düverin revak tarafına edilmiştir, ancak kitabede yapının ban i siyle ilgili bir devam edişine bakılırsa özgün revak taşıyıcıları yarı­ açıklama yoktur. Öte yandan Vakıflar Genel Müdür­ madadaki camilerin hemen tümünde gördüğümüz lüğüne bağlı Karaburun vakıfları fihristinde "Çullu gibi ahşap direkler olmalıydı) yeni bir revak duvarı, karyesinde kain el-Hac Hüseyin câmi-i şarifi"ne ait hazîre duvarıyla bütünleşen basamaklı bir avlu girişi, bir vakıf kaydı bulunmaktadır {Telci 1996; 38), batıdaki revak yan sekisiyle hemzemin bir giriş sa­ Cami 7.77 x 10.22 m boyutlarında enine bir harim ile hanlığı ve harimde cami giriş duvarına bitişik fevkânl 3.50 m derinliğinde dört açrkhklı bir giriş revakınden bir ahşap mahfil inşa edilmiş, revak yan sekileri ara­ oluşur ( '?•- 4: şek 6-7. lev 5: şek 8-lDt- Yapının ön ta­ sında kalan cami giriş sahanlığı da yenilenen taşıyıcı rafında üç yandan alçak bir duvarla çevrili küçük bir düzenine göre yeniden biçimlendirilmiştir. 2003 yılı hazır* yer almaktadır. Haziranın güneye dönen doğu çalışmalarında revak orta ayağında saptadığımız bir duvarı, caminin doğu tarafındaki yatırın bulunduğu tarih kaydı bu onanm ve İhya etkinliğini belgeler ni­ dar alan tanımlar ve mezarlıktan ayırır. Hazirenin celiktedir. Ayak taşlarından birine özenle kazınmış batı duvarına bitişik olarak bir kaide üzerine inşa olan H 1226 {1811) tarihi herhalde yeni revakı inşa edilmiş, minare gövdesini anımsatan silindirik bir eden yapı ustasının yadigârıdır (lev. 7: res. 2). Bu ol­ konstrüksiyon dikkat çekicidir Kuzeyde, hazîre duva­ dukça geniş kapsamlı onarımdan sonra (etkilendiği rının alımdaki patikadan ha men sonra arazi dik bir bir deprem dışında) yapı. köyün boşaltılmasına yol yamaç halinde aşağıya doğru devam eder. Camiye açan 1943 depremine kadar önemli bir değişiklik ge­ ulaşılan yoldan kenar taşlarıyla kabaca biçimlendiril­ çirmeden günümüze ulaşmış görünüyor. miş basamaklarla kuzeybatıdaki çeşmeye inilir llev. 7, re*. 4-5}. Hisarcık köyü camisi

Yapının düz toprak dam biçimindeki örtüsü neredey­ Hisarcıktaki cami (env. no: K16.C5.51) Çullu'dakİn- se tümüyle yıkılmış durumdadır. Örtü. giriş eksenin­ den farklı olarak köy yerleşik alanının merkezindedir de uzanan ve duvarlarla birlikte ortada üç ahşap di­ ve denize hâkim bir tepenin arka sırtlarında konum­ reğe oturan iri kesitli üç ağaç kiriş (yerel deyişle t/U lan m ıştır. Caminin batısında bir mektep/ köy odası veri tarafından taşınır. Bg döverler üzerinde sırasıy ile bir çeşme yer alır. Yapının inşa kitabesi 2003 yılı la sık bir ağaç kirişleme, ahşap rabıta döşeme ve ya­ çalışma döneminde yapının önündeki evin (Solak lıtım için kullanılan deniz yosunu (yerel deyişle kara Mehmed Evi/ env. no: K16.C5.G9k yıkıntıları arasında saman ya da deniz samanı) yer alır, en üste köylü­ bulunmuştur. Devşirme bir sütun tamburundan boz­ nün geren toprak adını verdiği toprak serilmiştir. Ge­ ma mermer bir parçaya işlenen bu kitabe (eslere di' ren toprak dem {lev. 7. res. 6), konutlar için de gele­ şi bir bordurle çevrilidir (lev. 7 res 3). Kitabeye gore neksel örtü biçimidir, cami Hacı Osman kızı Ayşe tarafından H 1200 (1786) yılında yaptırılmıştır. Ayrıca yukarıda adı geçen Ka­ Çoğunlukla küçük boy kaba yonu taşlarla inşa edilen raburun vakıfları fihristinde de "Hisarcık karyesinde duvarlarda bağlayıcı olarak kireç harcı kullanıldığı kain Ayşe hâtûn binli Osman câmi-i şerifi "no ail bir görülüyor. Yapı köşeleri ile açıklık hafifletme kemer­ vakıf kaydı bulunmaktadır (Telci 1996: 97}. İnşa leri ise kesme taştandır. Giriş kapısının her iki yanın­ kitabesinin transkripsiyonu ve çevirisi şöyledir5: da birer pencere açıklığı, mihrabiye ve küçük nişin yer aldığı cami giriş cephesi oldukça özenil ve gös­ Mİ Mâ şâ-Allah bir müferrih bina kılmış bunun gi­ terişlidir. Doğu duvarında bulunan iki pencere açıklı­ bi binâ olmaz, kimi giden [2) kimi gelendir her ki- ğından revak tarafındaki, dışarıda duvara bitişik ya- mesneye mekân olmaz, kad benâ hâz-el • •• rrr nedeniyle döşemesi yükseltilerek adeta bir hacet şerif [31 fi şohr(î?| der Ramazân sâhib-ül-hayr el- penceresine dönüştürülmüştür. Batı duvarında do- hâcı Osman kızı Aişe maa- [41 ecille fî(?) sene 12DD ğudakilerle eşdeğer bir altlık penceresi, mihrap du­ Maşallah [Allah'ın istediği gibi] insana ferahlık ve­ varında ise yalnızca iki üstlük pencere bulunmakta­ ren bir bina kılmış [yaptırmış), bunun gibi bina ol­ dır. Dikdörtgen bir çerçeve içinde yer alan mihrap maz. Kimi giden kimi gelendir, [bu bina] kimseye yalın bir niş biçimindedir. Özgün harim döşemesi, mekân olmaz. Bu kutsal camiyi Ramazan ayında kireç harcıyla bağlanmış küçük boyutlu yassı taşlar­ |ileri gelenlerin6 desteğiyle) yaplıran hayır sahibi dan bir taban üstüne oturtulan ahşap kirişleme ve Hacı Osman kızı Ayşe'dir, sene 1200 I Haz iran - rabıta kaplamadan oluşmaktadır. İç sıvaları büyük Temmuz I7B6). Setter fMT/Jbpnto Dmmvş ARSAN/Nttgwi KIPfR

Önemli ölçüde yıkılmış olan cami 8.65 x 7.45 m bo­ meydanda çok yaşlı bir çınar [yerel deyişle kavak) yutlarında bir harimle 3.50 m derinliğinde bir giriş ağacı ve hemen yanında kemerli bir çeşme bulundu­ rovakınd<ın oluşur dev 6; şek. 12). Caminin balı du­ ğunu öğreniyoruz. Uç oluklu çeşmenin her oluğun­ varı kuzeye doğru devam ederek revak yan duvarına dan "bir İnsan bacağı kalınlığında" su aktığı ve ay­ dönüşürken, doğuda böyle bir duvarın yor almama­ nasında arslan başı bezemeli bir taşın yer aldığı söy­ sı dikkal çekicidir. Harımın giriş tarafına inşa edilmiş lenir. Yerel halk tarafından Kavakdibi Çeşmesi (env. olan ve alışılmadık biçimde yapının dışından ulaşı­ no: K16.C5.3) olarak adlandırılan bu çeşme 3-5 yıl lan fnvkâni ahşap mahfilden neredeyse hiçbir kalın­ önce sökülmüş, çınar ağacı ise çok daha önce yıldı­ tı yoktur Caminin hemen doğusunda, zeylin ağacı­ rım düşmesinden yanmıştır. Yok olan diğer çeşme, nın altında yar aldığını öğrendiğimiz küçük hazire camiyi güneyden ve doğudan çeviren mezarlığın yönünden bir dış merdiven yoluyla ve 130 cm yük­ doğu taralında ve 20 m kadar allında yer alan Sustu sekliğinde basık bir kapı açıklığından geçildiği söyle­ pınar Çeşmesidir lenv. no: K16.C5.4). Caminin ku­ nen bu mahfilin Çullu camisinde olduğu gibi sonra­ zeybatısında ve batıdaki mezarlığın altında bulunan dan aklandiğini düşünmek akla yakın görünüyor kemerli küçük çeşme {yerel deyişle Çnşmocik/ env. no: Kl6.C5.5l ve yanındaki havuzu (env. no: Harimin ikisi doğuya bakan üç pencere açıklığı bu­ K16.C5.6) kısmen yıkılmış durumdadır {lev. 6: şek. lunmaktadır Giriş açıklığının doğu tarafında yanda- 13). Çeşmede yapılan yüzey temizliğiyle suyun gel­ kilere kıyasla oldukça küçük VB basık bir revak pen­ diği kemercik biçimindeki ağız. zamanla bozulan ceresi yer alır. Herhangi bir açıklığın bulunmadığı Oluk taşı ve öndeki küçük su teknesi {yalak} ortaya çı­ mihrap duvarı kısmen yıkılmış, mevcut Olan bölü­ karılmış, ayrıca suyun havuza geçiş yolu saptanmış­ mü ise doğu duvarından ayrılarak güneye doğru tır. Duvarları ve döşemesi sıvalı olan havuz yaklaşık yatmıştır. İnşa kitabesinde yeğlenen anlatım biçimi­ 3.00 K 4.50 m boyu Harındadır. Havuzun zeytinlik ta­ ne ve planimetrisine bakılarak Hisarcık Camisi için rafındaki kuzey duvarı bütünüyle yıkılmış olup. bu Çullu'daki yapının model alındığı söylenebilir Yı­ duvarın (aşları çeşme kemer taşlarından bııkaçıyla kıntılar arısında kalmış olan düvere bakılırsa örtü birlikte havuz seviyesindeki teras duvarının yapımın­ konstrüksiyonu da aynı olmalıdır Sununla beraber da kullanılmıştır. duvarlarda konutlardan farklı sayılabilecek bir ya­ pım Tûkniği görülmez. Kaba yonu taş duvarlar ol­ dukça düzgün bir örgüye sahiptir, ancak bağlayıcı Köy yerleşik alam içindeki tek çeşme (yerel deyişle olarak çamur harcı kullanılmış, yapı köşelerinde ve Otepınar Çeşmesi/ onv. no: K15.C5.7I do kısman yı­ açıklık yanlarında ise kaba ve ince yonu irice taşlar­ kılmış durumdadır, Tonozlu küçük bir deposu Olan la yetinilmişlir Ayrıca yapı duvarlarında ve duvar bu çeşme adını Hisarcık yolu üzerindeki su kayna­ yıkıntılarında Çullu Camisinden farklı olarak, hisse­ ğından alır. dilir miktarda devşirme mermer parçalar göze çar­ Köyün İçinde üç kuyu saptanmıştır. Caminin güney­ par {lev. 8: res. 11-12), batısında, batı mezarlığının güney sınırında bulunan çınar altındaki kuyu Kavakdibi Kuyusu Eenv. no: K15-C5-9). mevki ise Kuyubaşı olarak anılmakladır. 5u yapıları Köy terk edildikten sonra belediye, Karaburun'a su Karaburun Yarımadasının yerleşme tarihinde suyun getirmek için KuyubaşTm kazdırmış, ancak yeterli su ve su yapılarının ayrı bir yeri olduğunu belirtmek ge­ bulunamayınca açılan derin çukur kapatılmadan bı­ rekiyor. On araştırmalarda çeşme, havuz, kuyu ve rakılmıştın Yakııpların Kuyusu {env. no: K16.C5.1Ü) sarnıç gibi çok sayıda su yapısı saptanmıştır. Hemen olarak da bilinen ikinci kuyu Molla Dudu evinin bu­ her yerleşmenin karakteristik yapılan olan çeşmeler, lunduğu parselin kuzey ucunda, Otepınar Çeşmesi­ benzer biçim dûzenleriyle yarımadaya özgü gelenek­ ne yakın bir konumda yer alır. Üçüncü kuyu İM kö­ sel bir çeşme mimarlığının varlığına işaret eder. Ya­ yün güney sınırındaki Emirler Kuyusudur (env. no: maçlardan toplanan sular pişmitoprak borularla çeş­ K16.C5.11). melere taşınmrşt*r. Çeşmelerin suları daimi surette salma olarak borulardan akıtılır (Arseven 1983: 389). Eskiden köyün çok sulak olduğu, su sıkıntısının hiç Kimi köylerde çeşmelerin yanına inşa edilen havuz­ yaşanmadığı, ancak depremden sonra suyun kesil­ lar, getirilen suyun hem gündelik yaşama hem de ta­ diği söylenmekledir. Çullu'nun eski sakinlerinden rımsal üretime yönelik olarak değerlendirilmesi ba­ Hayri Güngör'ün bildirdiğine göre Çullu suyu. Ka­ kımından ilgiye değerdir. İnecik, Çukurköy ve Hisar- vakdibi Çeşmesinin bulunduğu aşağı meydandan cık'takl çeşmeler yapı kalitelerinin yanı sıra suyun geçen bir suyoluyla Ahurlu'ya da taşınmış ve Is ke­ sağlanma ve kullanılma biçimteriyle de dikkati çeken le rde Karakol Mevkiine indirilmiştir. Bu suyolunu başlıca Su yapılarıdır. yaptıran Ynnilimanlı Hacı Kirman'm. ayrıca Kavakdi­ bi çeşmesinin bakımı için Borköy'de Al an bağı denen 15 dönümlük bir tarlayı (yerel deyişle Hayır Tarlası} Çullu köyü su yapılan vakfetmiş olduğunu öğreniyoruz. 2003 yılı çalışma Çullu köyünde ikisi bugün mevcut olmayan 4 çeşme larında köyün girişinde saptadığımız bu su kanalı ve saptanmıştı'. Eski sakinlerinden köyün bugünkü gı içinde yer aldığı taş duvar bugün ortadan kalkmış rişinde, camiye yaklaşık yüz metre uzaklıktaki eski durumdadır.

168 Ksrabu'W Yarımadası ffımir) Kırsal Mimarlık Envanteri 2004 Yıh Çalışmaları: Çuttu VB Hisarcık Köyleri

Hisarcık köyü su yapıları meden uzak bu yapı topluluğunun doğrudan doğru­ ya tarımsal üretime yönelik olduğu anlaşılıyor flev. Hisarcık'ta bulunan dört çeşmeden ikisi köyü a, ikisi Hisarcıkaltı'ndadır, Köydeki çeşmelerden cami yakı­ 6: şek. 14). nında olanı (env. no; K16 C5.55) 1946 yılında onarıl­ mıştır. Bu onarım sırasında kitabeli birkaç mezar ta­ Konutlar şının kemerin yer aldığı çerçeve üstüne silme olacak biçimde çimento harcıyla döşendiği görülüyor. Çeş­ Çullu köyü konutları menin arkasında tonozlu küçük bir depo bulunmak­ Çullu köyündeki konutların tamamı yıkılmış olup. tadır. Köy yerleşik alanının çeperinde kalan diğer duvarları kısmen ayakta kalmış az sayıda yapı vardır. çeşme (env. no: K16.C5.53) ise caminin 50 m kadar Eski köy sakinlerince depremde hasar görmüş konut güneyinde, Ömer Ak Evinin hemen arkasında yer olmadığı, ancak daha sonraki yıllarda topluca terk alır. Bu çeşmenin suyu evin ön tarafındaki (doğu­ kararı alındığı belirtilmiştir. Bugün gözlenen tahriba­ sundaki) küçük bir havuza (env. no: K16.C5.54) bağ­ tın esas nedeni ise göçün başladığı ilk yıllardan gü­ lanmış, araziye de bu havuzdan pişmişloprak bir bo­ nümüze kadar Çullu sakinlerince sökülen yapı mal­ ruyla çıkış verilmiştir. zeme ve elemanlarının ilçe merkezindeki yeni konut­ larda kullanılmak üzere taşınmış olmasıdır. Bununla Hlsarcıkaltı'ndakİ çeşmelerden biri (env. no; birlikte konutların plan şemaları oku nah ilmektedir. K16.C5.81) köyü Yenİliman yoluna bağlayan taş dö­ 2004 yılı çalışmalarda duvar kalıntıları izlenerek yak­ şeli yolun bitiminde, karayolundan 30 metre kadar laşık 45 konut saptanmış ve kadastral pafta üzerine içeridedir. Çeşme aynasında büyük boyutlu devşir­ işlenerek Çullu yerleşmesinin ömrestitüsyonu yapıl­ me bir mermer levha parçası dikkati çeker. Yan du­ mıştır {lev. 2: şek. 2; lev. 9: res. 13). varında kalmış olan profilli yastrk taşı, onarım gören bu çeşmenin de diğerleri gibi kemerli olduğunu gös­ Yerleşim ve sokak dokusu: Başka yerleşimlere kıyasla teriyor. Hisarcrkaltı'nda kalenin denize bakan suru­ Çullu'da dar alanda yoğun bir yapılaşma görülür. So­ nun hemen altındaki kitabeli çeşme (env. no; kak ve parsel dokusu dikkate alındığında yerleşimin K16.C5-79) ise yapı elemanlarının eksiksiz oluşu VE organik bir yapı gösterdiği söylenebilir. Yapıların ko­ tahrip edilmiş olmakla beraber seçilebilen bezeme- numlanmasında topografya belirleyici olmuştur. Çul­ Feriyle yarımadada bulunan su yapılarının en İyi ör­ lu yerleşimi, konumlandığı eğimli arazide geliştirdiği neklerinden biridir (lev. 8: res. 8). Kitabesi tam olarak ustaca teraslama çözümleri ile dikkat çeker. Arazide okonamamıştir. ancak okunabilen bölümler inşa ta­ yer yer bir kat yüksekliğe ulaşan teraslara rastlanır. rihini ve bani adını vermektedir. Bu kitabeye (lev. 8; Bu sayede konutların zemin katma ait beden duvarla­ res. 10) göre çeşme Hacı Hasan ile Aşçı Mehmed ta­ rı aynı zamanda istinat duvarı görevi de görmüştür. rafından H 1178 (1764/1755) yılında yaptırılmıştır7. Günümüzde okunabilen konut izlerinin birçoğu halen Çeşmenin ön yüzü tümüyle kesme taştır. Su çıkışla­ toprağı tutan bu istinat duvarlarıdır. Kg nut yakın çev­ rına farklı genişlikte oluk taşlan yerleştirilmiş, oluk resinde düz bir yüzey ve tarım alanı elde etmek için yanlarında tas koymgk rçin birer küçük göz {nişcik) yamacın teraslandığı da görülür. Bazı teraslarda te­ bırakılmıştır. Kemercik biçiminde açılan ağız taşları­ mizlenen taşlar gayet muntazam örülü, yüksek kuru nın hemen üzerinde neredeyse tümüyle tahrip ol­ taş duvarlar içinde biriktirilmişim Lineer (yaklaşık 1 muş üç madalyon göze çarpar. Bu madalyonlardan m yükseklik ve 2 m genişlik) ya da dairesel formda is­ en sağdakinin bir çarkıfelekle bezendiği anlaşılıyor. tiflenmiş taş yığınları dikkat çekicidir. Eğimin dikleşti- Kamerin bastığı soldaki ayağın ön yüzüne ise Mühr¬ ği kimi yerlerde, konutlara ulaşımı kolaylaştırarak yo­ ü Süleyman işlenmiştir. lu tanımlayan, eğri&el yüzeyli ve yatık teres duvarla­ rına sıkça rastlanır. Aynı şekilde dere yatağı da iri taş­ larla örülü islinat duvarları ile yer yer ıslah edilmiştir. Çeşmenin yanına 4 x 4 m boyutlarında büyükçe bir Bu duvarların şiddetli yağmurlarda meydana gelebi­ havuz (env. no: K16.C5.80l inşa edilmiş, gelen su lecek toprak kaymasını engellemek amacı ile yapıldı­ Çullu'de gördüğümüz gibi açılı bir kanalla havuza ğı düşünülebilir. Nitekim bu tehlikeye karşı dereye bağlanmıştır. Havuzun oldukça basit tasarlanmış bir bakan parsellerde yer alan konutlar da dereden en şamandıra düzeneği bulunmaktadır: Bu düzenek, uzak ve en üst kotta konumlenmıştır. Dere yatağının batı duvarı üzerine yerleştirilen yassı bir kapak taşı­ güneyinde kalan yüksek kottaki bölge, konut yoğun­ na açılmış 9 cm çapında bir delikle, bu deliği şakul­ luğu, sokak dokusu, konutların parselde konumlanışı de tutacak biçimde havuz duvarının iç yüzüne açılan ve yapısal nitelikleri ile derenin kuzeyinden farklıla- boyuna bir yarıktan ibarettir. Kapak taşının hemen şır. Bu bölgede çıkmaz sokağa daha az rastlanır. Ko­ yanındaki oluk, havuz dolduğunda suyun fazlasını nutlar genelde parselin sokak cephesine bitişik ko­ dışarıya verir. Çeşmenin havuz tarafına, duvar köşe­ numlanıp sokağı bahçe duvarları ile beraber tanım­ lerinde surdan alınan irice kesme taşların kullanıldı­ lar. Bu çalışma kapsamında incelenen nitelikli yapıla­ ğı bir barınak inşa edilmiştir. Barınağın mazgal pen­ rın üçü bu bölgede yer almaktadır. Derenin kuzeyin­ cereli duvarı kısmen havuz duvarına oturur. Havuz de yer alan ve batısındaki dik yara kadar yükselen da­ ve barınağın batısında ise suyla çalışılan bir işliğe ait ha geniş bir alana sahip bölgede ise konutlar genel- olabilecek duvar kalıntıları yer almaktadır. Yerleş­

njBA-XEQ 41200$ 169 Saıtal EMİR/Zeynep Durmuş ARSAN/Nık/ün KİPER

de parselin arka sınırlarında daha seyrek bir dokuda şında, mevkiler ailelerin yaşam çevresi ile tanımlan­ yer almaktadır. Konutlardan bazıları birbirine yasla­ maktadır. Yukarıda adı geçen ailelere ait konutlar, narak gruplar oluşturur. Çıkmaz sokaklar Çullu'nun ayrı parsellerde yer atan eyrık düzende yapılardır. en çok bu bölgesinde yer alır. Çullu sokakları taş dö­ Bazı yapı adalarında ise yapılar birbirine yaslanarak şeli değildir Ancak konutların sokağa açıldığı kimi bir grup oluştururlar. Tek bir aileye art olan bu yapı ceplerde ve parsel içinde taş döşeli zemine az da ol­ gruplarının, ailenin genişlemesine bağlı olarak yeni sa rastlanır. Döşenen taşlar moloz taş olup, herhangi ev/oda eklenmesiyle oluştuğu anlaşılmaktadır. Mu- bir örgü sistemi ya da dokuya rastlanmaz. Arazinin salar ailesine flit konutlar ((ev. 2: şek. 2: K34-K37) Çul- eğimine göre kimi yerlerde alçak taş basamaklar lu'daki en yoğun yapı grubunu oluşturur. Yavaşlar mevcuttur {lev. 2: şek. 2: K12) ve Umarlar {lev. 2: şak. 2; K10) ai­ lelerine ait konutlar ile Bekir Mehmet Evi dev. 2: şek Sosyal etkinlik atanları, mevkiler ve konut grupları: Köy 2: K7) ve Yakup Niyazi Evf {lev. 2: şek. 2: K26f gibi ya­ İçinde konutlar her ne kadar kendilerini gizleyecek pılarda ise lineer büyüme eğilimi görülmektedir. şekilde konumlandırılmışsa da, manzaraya hakim bazı noktaların ortak dinlenme, sohbet, eğlence ve Konut-parsel ilişkileri ve müştemilat. Parseldeki konu­ gözlem alam olarak seçilip kullandığı saptanmıştır. mu açısından, konutların büyük çoğunluğunun par­ Köy sakinlerinden 82 yaşındaki Hayri Güngör'ün be­ selin en az bir kenarına bitişik yerleştiği söylenebilir. lirttiğine göre, Kavaktiîbî Çeşmesinin (env. no: Sokağa cephe veren konutlara en çok yukarı mahal­ Kl6.C5.3f bulunduğu aşağı düzlükten köye ulaşılan lede rastlanır. Parsel ortasına konumlanan sadece 3 iki yol daha verdi. Bugün bozulmuş durumda Olan konut tespit edilmiştir. Parsel büyüklükleri değiş­ bu yollardan güneydeki, çeşmeden su taşıyanlarca mekle beraber 82 m? ile 1110 m? arasındadır. Eski kullanılan kestirme ve dik bir patika olup yokuş so­ sakinlerinden öğrenildiğine göre konutlar çoğunluk­ nunda Dintencik Taşı denilen ve yorulanların oturup la iki katlı ve avluludur Avluların pek çoğunda ba­ dinlendiği bir mola yerine sahipti. Diğer eğimli yol­ dem, nar, İncir ve/veya dul ağaçları bulunur. Küçük dan çıkılan Küçük Kapı Mevkiinde de yaşlıların köye çapta tarımsal faaliyetin köy içinde de sürdürüldüğü girmeden önce oturup dinlendikleri, manzaraya hâ­ görülmektedir. Hemen her konutun aynı parsel için­ kim bir düzlük bulunuyordu. Manastır Yolu ya da de ya da konut adalarının hemen çevresinde sadece Maden Yolu olarak adlandırılan taş döşeli yolun kö­ bahçe olarak kullandığı yaklaşık İSO ma ile 1100 m2 ye ulaştığı güneydoğu girişini de kontrol eden bir arasında değişen ayrı bir alanı (yerel deyişle harım) noktada, köy kadınlarının akşamüstleri toplanıp na­ bulunur. Harımlarda yaygın olarak badem, zeytin, kış işledikleri hafif eğimli bir alan yer almaktadır. Bu incir ve ceviz ağaçlarına rastlanmakladır. Konut av­ alandan Foça, İzmir Körfez girişi ve Karaburun lima­ lusu ve harım çoğunlukla alçak kuru örgü bir taş du­ nı, aşağı kotlardaki tarlalar ve kısmen Ahurlu yerle­ var ile çevrilidir. Konut birimi dışında parsel içinde şimi de kolaylıkla izlenebilmektedir. Yine bu alanın depo, fırın, helâ ve kuyuya rastlanır. Fırınlar, konut­ yakınında, belirtilen yolun hemen üst kotunda, er­ tan uzakla ve çoğunlukla parselin sokak cephesinde keklerin oyun oynadığı düzlük bir alan bulunmakta­ yer alır. Köyde toplam 6 adet fırın tespit edilmesine dır. Köy gençlerinin oturup sohbet etlikleri diğer bir rağmen, yapısal niteliklerine ait genel bir bilgi vere­ ortak alan ise doğu mezarlığının güney ucunda yer bilmek mümkün değildir. Bunlardan yukarı mahalle­ almakta ve buradan tüm iç körfez. Ahurlu'dan geliş de yer alan 5 tanesinin duvar izlerine bakarak, fırın­ yönü, Ahurlu, Saip. Sarpa!tı ve Ambarseki yerleşim­ ların kareye yakın planlı oldukları söylenebilir. Ayrı­ leri gözlenebilmektedir. Bunlar dışında en önemli ca bir adet yarım daire planlı fırına da rastlanmıştır. ortak alan, batı mezarlığının güney ucundaki çınar Konul çevresinde yer alan dairesel temel duvarı izle­ (yerel deyişle kavak) ağacı altında yer alan düzlük­ rinden yola çıkılarak, Çullu'da helâ yapılarının silin- tür. Bayramyeri olarak bilinen bu alanda bayram dirik formda taş yapılar oldukları söylenebilir. Sağ­ günlerinde ve düğünlerde eğlenceler düzenlendiği lam kalabilmiş helâ yapısı da çok azdır. Tespit edilen belirtilmiştir. 5 adet hala yapısından en sağlamı camiye ait olanı­ dır. Bekir Mehmet Evinde (lev. 2: şek. 2: K7) İse fark­ lı bir helâ kullanımına rastlanır. Bu konutta halânın Çullu köyünde bazı mevkiler • bölgede yaşayan aile­ yapıya bitişik ve birinci kat kotundan ulaşılan yarım lerin lakapları ile anılmaktadır. Aynı sülalenin farklı daire planlı bir mekân olduğu görülür. bireylerine flit hanelerin oluşturduğu alt bölgeler ya da yapı adaları, her ne kadar bir mahalle oluşturacak kadar büyük değilse de. köyde bir bölgeyi tanımla­ Konut biriminin mekânsal özelliklen: Plan özellikleri manın bir yolu olarak görülmektedir. Örneğin köyün açısından Çullu'da konutlar çoğunlukla kare veya ke­ "ötesinde" bir yeri tarif etmek İçin Karamanlıların reye yakın planlı tek odalı yapılardır. Her bir gözün iç (lev 2; şek. 2: K30-K32) ya da Emirigr'in evleri (lev. 2 ölçüleri 4.40 m ile 5-20 m arasında değişmektedir. şek. 2: KI4-KI5) adres gösterilmektedir. Köy içinde Genel olarak 4.60 m x 4.60 m'lik mekanlar tespit edil­ nispeten düz ve geniş tarım arazilerinin bulunduğu miştir. Dikdörtgen planlı ve tek odalı az sayıda konu­ yerleri ifade edebilmek için Yağmadolulflr'ın Evi (lev. la da rastlanır. Mevcut konut izlerinden, zemin katta 2: şek. 2: K33) referans verilmekledir. Bu anlamda. bir giriş kapısı ile bu kapının hemen sağ ya da sol ya­ Öle Mahalle ve Ayvalı Sokak gibi birkaç yer adı dı­ nında bir pencere yer aldığı anlaşılmaktadır. Ev giriş

i.'II /I/Ü-IJ:FPJ/?M5 tiM*(MV>J YflnnteOa* ttnrwl Kırsal Mimarlık Envanlen 2004 Yık Çalışmaları Çu"u ve Hisarcık Kcyfan

kapılarının bakı? yönü için bir genelleme yapmak miş, Çuliu'da buna benzer başka bir uygulamaya mümkündür. Kapılar bulunduğu yerin eğimine göre. rastlanmamıştır. Sistem, konutun kuzeybatı köşesin­ eğimin alçak okluğu yöne doğru açılmaktadır Buna de yer alan giriş kapısını arkadan sürgüleyerek ka­ göre konut giriş kapılan, kuzeybatıdan doğu yönüne patmaya yarayan bir kilit düzeneğinden oluşur Sür­ uzanan yaklaşık 120 derecelik bir görüş açısı ile İzmir gü görevi yapan iri bir kalas, kuzey duvarı İçinde ya- Körfezi girişine ve Karaburun Limanına yönelmiştir. lay olarak uzanan ahşap delik İçinde kaydırılmış ol­ Pencere ve kapıların boyut ve yapısal nitelikleri hak­ malıdır. Yapının giriş katı seviyesinde herhangi bir kında fikir alabileceğimiz çok az yapı mevcuttur. Ya- pencere açıklığına rastlanmamıştır. Bu yapıya kuzey kup Niyazi HBV. 2: şek. 2: K26) ve Yakup Murat evle yönünde eklendiği tespit edilen diğer konutun du­ rinde dev. 2: şek. 2: Kİ 3) açıklıklar üzerinde ahşap ha­ varlarında kireç harcı kullanıldığı gözlenmiştir. Ayrı­ tıl kullanıldığı görülmüştür Molla Dudu (lev. 2: şek. ca Molla Dudu Evi de kuzeydoğu köşesindeki kesme 2: K17) ve Yakup Murat evlerinin birinci katlarında iç köşe taşlan, duvar örgütündeki işçilik kalitesi ve ni­ duvar köşelerine yakın bakı ya da mazgal deliği ola­ telikli taş malzeme kullanımı ile diğer konutlardan bilecek küçük açıklık izleri tespit edilmiştir. Ayrıca Ayrılır. Yakup Niyazi Evi (env. no: K16.C5.361 köyün köy sakinlerinden 35 yaşındaki Ayvalı Mehmet, Emir batı çeperinde sırtını yamaca dayamış, biri tek diğe­ Osman Evinin yan duvarındaki bulaşık yıkama yeri­ ri iki katlı bitişik düzende iki yapıdan oluşmuş bir ko­ ni mazgal olarak betimlemiştir. nul grubudur (lev. 9: res. 16). İki katlı yapının birinci katı köydeki birçok yapıya göre daha sağlamdır. Bu Konutlarda giriş mekânı, kiler, depo ve hayvan damı nedenle Çullu konutunun yapısal nitelikleri hakkında olarak, üst kat ise yaşama, yemek yeme ve uyuma bilgi alabildiğimiz ender yapılardandır. Yapının giriş mekğm olarak kullanılmaktadır. İncelenen konutlar kapısının hemen önündeki düzlükte, ikinci kata ait arasında giriş kolunda ocak yerine rastlanmamıştır. olabilecek devşirme taşlara ve iri kesme taşlara rast­ Kimi konut yıkmtrları arasında ocak üstü kamer par­ lanır. Ancak yapıda benzer boyut ve kalitede köşe ta­ çası olabilecek profilli taşlara rastlanmasına rağmen şına ve devşirme taş kullanımına rastlanmaması, bu taşların azlığı, bu tip malzemelerin toplanmış olabi­ taşların buraya sonradan getirilmiş olabileceği hu­ leceğini akla getirmektedir. Konutlarda merdiven ve susunu akta getirmektedir. Bekir Mehmet Evi (env. gusülhane/ banyo izine rastlanmamıştır. Merdiven­ no: K16.C5.1B), tuvalet mekânının konut içine dâhil lerin ahşap olma olasılığı yüksektir. Çullu sakinlerin­ edilmesi bakımından köydeki tek yapıdır (lev. 9: res. den Hayri Güngör'ün belirttiği üzere konut çatılan 17). Yapı kütlesine sonredûn eklendiği izlenen yarım düz ve geren toprağı ile örtülüydü. Kiremit örtülü daire planlı helâ yapısına birinci kat kotundan ulaşıl­ evs ancak köyün en varlıklı aileleri sahipti. Söylendi­ maktadır. Yarım silindir formun içi boştur. Döşeme­ ğine göre, Arı marka Marsilya kiremidi ile örtülü iki si Ahşap keplı olmalıdır. Ancak döşeme kotuna dair ev Hüsnü Efendi ve Yakup Murat evleriydi. Ahur- hiçbir iz tespit edilememiştir. lu'da muhasebecilik yapmış Karamanlı ailesine mensup Hüsnü Efendİ'nin evi, köyde penceresine Konul biriminin yapısal özellikleri: Yapı malzemesi ve cam takılmış ilk ve tek konuttu. Köyün diğer konutla­ teknolojisi açısından, konutların moloz taş beden rında ahşap kepenk kullanılmaklaydı. duvarı ve ahşap döşemeys sahip yığma yapılar ol­ duğu söylenebilir. Duvar kalınlıkları 55 cm ile 77 cm Ayrıntılı incelenen konutlar Kimi konutlar mekânsal ve arasında değişkenlik göstermektedir. Yörede olduk­ yapısal nitelikleri ile diğer Çullu konutlarından ayrı­ ça yaygın bulunan gri renkli Taş ana yapı malzeme­ lır. Yakup Murat Evi (env. no: K16.C5.23) bir dizi il­ sidir. Ayrıca yakın çevrede mevcut kırmızı, sarı ve si­ ginç yapısal detayı barındıran VE aynı zamanda kö­ yah renkli, farklı doku ve sertlikte taşların duvarda yün en sağlam kalabilmiş yapısıdır (lev. 9: res. 14). düzensiz kullanımı yaygındır. Çullu'nun yakın çevre­ Bu konutta ilk anda göze çarpan özellik, güney dış sinde bulunan taşocaklan hakkında henüz yeterli bil­ duvar köşelerinde yer alan kesme taşların niteliği ve gi edinilememiştir. Bu nedenle, taş cinslerinden derz birleşimindeki İşçilik kalitesidir. Yapının giriş hangisinin ne kadar uzaktan taşındığı ya da yöreye kapısının tam karşısında (güney iç cephesinde) son­ yabancı taş kullanılıp kullanılmadığı hakkında elimiz­ radan kapatıldığı anlaşılan geniş bir açıklık Me açıklı­ de bir veri yoktur. Ancak az sayıda konutta, köy sa­ ğın üzerini geçen iri bir ahşap kiriş mevcuttur. Yine kinlerince Foça taşı olarak adlandırılan ve Foça'dan hu yapıda sadece Çullu Camisinde tespit edilmiş bir geliri 1 d iği ne inanılan sarı renkli, gözenekli bir taşın cins taşın kullanıldığı saptanmıştır. Çullu'nun en ilgi kullanımına da rastlanmaktadır (lev. 9: res. 18). Mol­ çeken yapılarından biri de Molla Dudu Evidir (env. la Dudu ve Yakup Murat evleri gibi köyün varlıklı ai­ no: K16.C5.27/lev 2. şek 2: Ki 7). Onu ilgi çekici ya­ lelerine ait birkaç konul Me Berber Dayı Evinin (lev. 2: pan niteliği, oldukça tahrip olmuş olmasına rağmen, şek. 2: K37) kesme köşe taşlarında ve civardaki teras- günümüze ulaşabilmiş birkaç ufak iz ile diğer konut­ harım duvarlarında görülen bu taş cinsine, Çullu Ca­ lardan farklılaşmasıdır (lev. 9: res. 15). Bu yapının misinin revak ayaklarında da rastlanması ilgi çekici­ güney ve batı duvarlarında yer alan köşeye yakın kü­ dir. Yerleşimin balı/ kuzeybatı çeperinde yer alan ko­ çük açıklıkların bir bakı ya da mazgal deliği olabile­ nutlarda gri renkli kaba ybnu taş kullanımının renkli ceği düşünülmüştür. Ayrıca konulun duvar İçine giz­ taşa nazaran daha fazla olduğu gözlenmiştir. Bu böl­ il, ahşap bir kilit sistemine sahip olduğu tespit Hdil- gede yer alan Yakup Niyazi Evi ise yapı taşlarında ki

WBA-KED 4/20ÛS 171 Setter &m/2*rm Dwmus ARSAN/N*gtm KfPEP

nitelik ve renk çeşitliliği ile köydeki diğer evlerden miştir. Çullu'da ki bazı konutlarda, önceki dönemlere farklılaşır. Bu konutta özellikle Hisarcık'taki konutlar­ ait taş duvarların temel olarak kullanıldığı da gözlen­ da yaygın olarak kullanıldığını gözlemlediğimiz açık miştir. Bunlardan biri Çolak Ali Evinde (lev; 2: şek. 2: yeşil renkli taş ile Ahurlu yerleşimi civarında bulu­ K4) yer alan duvar grubudur. Bu konutta, duvarlarda nan gri-beyaz renkli taşın kullanımına rastlanmıştır. kullanılan taşların cins ve renkleri, örgü kalitesi ve keramik parça kullanımı ile farklılaşan iki ayrı döne¬ Taş örgü şekilleri açısından bakıldığında iki ana grup me ait duvar grubuna rastlanır. İkinci örnek ise Ber­ göze çarpar. Konutların büyük çoğunluğunda, kaba ber Dayı Evidir. Bu konutun kuzey duvarında kuzey yonu moloz taşların belli aralarla oluşturduğu belli yönüne yatık başka bir duvarın temel olarak kullanıl­ belirsiz örgü sıraları dikkat çeker (lev. 10: res. 19). Sı­ dığı açıkça görülmektedir. Ayrıca aynı yapının gü­ ra yükseklikleri için bir genelleme yapmak mümkün neybatı köşesinde yer alan kesme köşe Taşları İle du­ değildir. Az sayıda konutta ise örgü sırasına hiç rast­ var taş örgüsü arasında gözle görülür bir işçilik ve lanmaz. Bu tip örgüye sahip konutlarda duvarların malzeme nitelik farkı bulunmaktadır. iri ve çok az yontulmuş taşlardan İnşa edildiği ve kö­ şe taşlarının da oldukça kaba yonu olduğu söylene­ bilir. Duvarda derz dolgu malzemesi olarak keramik Hisarcık köyü konutları parçası kullanımına rastlanır. Bu parçaların bir kısmı Hisarcık köyüne yönelik yerleşim dokusu ve konut günlük kullanıma hizmet eden pişmiştoprak yağ kü­ araştırması iki gün gibi kısa bir sürede gerçekleştiril­ pü ya da testi kırığı olup. özel üretim yapı tuğlası de­ miştir. Bu kapsamda ancak genel bir çerçeve çizmek ğildir. Ancak duvar örgüsünde keramik parça kulla­ mümkün olabilmiştir. Hisarcık da depremden sonra nımına hiç rastlanmayan konutlar da bulunmaktadır. boşaltılan bir köy olmasına karşın, bu köydeki yapı­ Yapı malzemesi olarak keramik kullanımının dönem­ lar daha az yıkılmıştır. Yerleşim dokusu daha nel sel bir karşılığı olup olmadığı sorusu henüz cevapla­ ok uçabilmektedir. Bu durum kanut yapım teknikleri nabilmiş değildir. Derzlerde gözlenen keramik par­ ve mekân organizasyonlarda ilgili çözümlemelere çalarının bazılarında bezeme ve damgaya da rast­ de olanak tanır. Nitekim bu yılki (2004) çalışmalarda lanmıştır. Örneğin, Alikava? Mustafa Evinin (lev. 2: mevcut izlerden yola çıkarak yaklaşık 40 konut sap­ şek. 2: K23) doğu dış duvarında yer alan parçanın lanmış ve kadastral pafta üzerine işlenerek yerleşi­ üzerinde belirgin bir bezeme bulunmaktadır. Çul- min ön-restitüsyonu yapılmıştır (lev. 3: şek. 3; lev. 10: lu'nun muhtelif yerlerinde bu bezemeye sahip bir­ res. 20-21). kaç benzgr parçaya daha rastlanmıştır. Bekir Meh­ met Evinin doğu iç duvarında, üzerinde ustasının Yerleşim ve sokak dokusu: Hisarcık köyü kuzeydoğu mührü olabileceğini düşündüren olası testi kulpu yönünde alçalan eğimli bir arazi üzerinde, kışın etkin yer almaktadır. Parmak ile yapılmış beş adet deliği olan bir derenin iki yakasında konumlanmış İki ayrı bulunan bu kulpun kim tarafından ve ne zaman ya­ mahalleden oluşur. Derenin kuzeyi ve güneyindeki pıldığı tespit edilememiştir. Aynı teknikle yapılmış 3 konut sayısı birbirine hemen hemen eşittir. Cami, ve 5 delikli kulplara da rastlanmıştır. Köy sakinleri ile kahve, mektep/ köy odası gibi kamusal yapılar ku­ görüşmelerde yörede çömlekçilik ila uğraşılmadığı zeyde, büyük mezarlık alanları ise güneyde yer al­ Öğrenilmiş, günlük kullanıma ait çanak-çömleğin maktadır. Bu yerleşimde de topografya yerleşimin Menemen'den getirildiği, büyük yağ küplerinin ise sokak dokusu ve parsel düzeninin şekillenmesinde Midilli Adasından satın alındığı belirtilmiştir. belirleyici olmuştur. Özellikle yerleşimin batı ve gü­ neybatısında yar alan dik kayalık yüzeyler ve heye­ lan alanı yerleşimin en üst kotunu sınırlamıştır. Duvar harçları genellikle açık sarı renkli ve yörede geren olarak adlandırılan sıkı toprak harcıdır. Yakup Konut grupları: Hİsarcık'ta yapı gruplarının büyük ço­ Murat Evinde ise geren toprağının kireç İle karıştırıl­ ğunluğu eğime paralel olarak eklemlenip lineer bir dığı görülür. Bu yapıda geren içinde irili ufaklı kireç form oluşturur. Muhacir konutlarında da tenv. no: tanecikleri gözlenmektedir. Ayrıca çoğu konutta K16.C5.63/ lev 3: şek. 3: KB) görüldüğü gibi, aynı ai­ harçla beraber yer yer iri keramik kırıklarına rastla­ leye mensup farklı hanelerin zamanla sıra evler nır. Az sayıda konutta kırmızı renkli toprak harcına oluşturduğu söylenebilir. Kimi büyük parsellerde ise da rastlanmıştır. Kırmızı renkli toprak Çullu köyünün Osman Tİreli Evinde (env. no: K16.C5.60/ lev 3: şek sırtını dayadığı batı yönündeki dik yardan alınmış ol­ 3: K5) olduğu gibi. avlu içinde üç konut ile hayvan malıdır. Duvarların İç ve dış yüzeyleri genellikle sıva­ barınakları, kiler, belâ ve fmnrn bir arada olduğu bir lıdır. Dış yüzey sıvalarında kireç ve siyah renkli ufak yapı grubu ortaya çıkar. Parselin bir köşesinde ya da taneli agrega karışımı bir sıva görülür. Bu tür sıva mevcut bir konuta eklenerek, evlenen evlat için ikin­ kullanımı oldukça yaygındır. İç yüzeyde İse toprak sı­ ci bir konutun inşa edildiği de tespit edilmiştir. Hi- va üzerine çivit badana kullanımı yaygındır. Çoğu sarcıklı olan Mustafa Ünsal'ın belirttiğine göre, Os­ konutun giriş katı iç yüzeyinde sıvaya rastlanmıştır. man Gûnay Evi (env. no: K16.C5.72/ lev. 3: şek. 3; Çullu köyüne en yakın kireç ocağı Hisarcıkaltı Mevkii K16) köyün 1940'lı yıllarda bu şekilde inşa edilmiş ile Karaburun limanı karşısındaki adada bulunmak­ belki de en son yapısıdır. tadır. Ayrıca. Yaylaköy asfalt yolu üzerindeki Demir­ köy Mevkiinde de kireç kuyuları bulunduğu belirtil­ Konul biriminin mekânsal özellikleri ve müştemilat Ko­ nutlar Çullu'daki gibi genellikle avlulu ve iki katlıdır.

'11 ÎÜBA-KEl} W2QQS Karabuiun Yanmadan, (izmir! Kırsal Minıgıhk Envanteri 200* Yılı Çalışmalar,. Çullu ve Hisarcık Köyleri

Büyük çoğunluğu kare veya kareye yakın plana sa­ parçacıkları içeren bir harca rastlanır. Dış ve iç cep­ hip tek bir gözden oluşur. Düşey dolaşım konut için­ he sıvalıdır. İç sıva saman karışımı kerpiçtir. Dış cep­ deki ahşap bir merdivenle sağlanır. Köyde fırın ve hede, küçük siyah çakıl taşları içeren sıkı kireç Sıva helâ yapılarına sıkça rastlanır. Tespit edilen S adet fı­ gözlenir. Cephede kısmi bir sıva yapılmış, yer yer rından biri hariç hepsi kareye yakın planlıdır. Hacim­ çizgiler atılmıştır (lev. 10: res. 22). Köyde Ömer Ak'ın ce daha büyük olduğu gözlenen yarım daire planlı fı­ babasına ait olduğu belirtilen ve Kule Ev (env. no: rının tüm mahallelinin kullanımına açık olduğu öğre­ K16.C5.6V lev. 3: şek. 3, K6) olarak bilinen konut ise nilmiştir. Helaların. Çullu'daki gibi silindirik formda bugün tamamen yıkılmış durumdadır. ve konuttan ayrı taş yapılar oldukları gözlenmiştir. Sağlam katabilmiş hela yapısı oldukça azdır. Camiye Konul biriminin yapısal nitelikleri: Hisarcık taki konutlar ait helanın dere yatağında yer aldığı söylenmiş, an­ da yığma taş yapılardır (lev. 10: res. 24). Yapı taşı ola­ cak yeri tespit edilememiştir. İç mekandan ulaşılan rak bölgede yaygın bulunan gri renkli taş kullanılır, helâ kullanımına sadece Osman Tireli Evinde rastla­ bunun dışında farklı nitelik ve renkte taş kullanımı da nır; konutun birinci katında yer alan bu yarım silindir yaygındır. Yapı teknolojisi açısından en belirgin fark­ heladan günümüze sadece temel İzleri kalmıştır. lılık, ahşabın duvar içinde bir yapı malzemesi olarak kullanılmasıdır. Üzerinde açıklık bulunan cephelerin Çullu'ya kıyasla belgelenebilecek konut sayısı daha iç-tiış yüzeylerinde, pencerelerin alt hizasında tüm çok olmakla beraber, çalışma süresinin kısıtlı olması cephe boyunca ve/veya ocak açıklıklarının üstünde nedeniyle sadece Ömer Ak Evi (env. no: K16-C5-62/ ahşap hatıla rastlanır. Çatılar düz ve geren toprağı lev. 3: şek. 3. K7) avlusuyla birlikte ayrıntılı olarak ça- kaplı olmalıdır. Köy sakinleri ile yaprlen görüşmeler­ lışılabilmiştir. Köyün en zengin ailesine ait olduğu den Hisarcık'ta çatısı kiremit kaplı tek konutun Ömer söylenen ve büyük ölçüde yıkılmış olan bu ev, yak­ Ak Evi olduğu öğrenilmiştir. Hisarcık köyünün İlgi çe­ laşık 200 m?lrk dikdörtgen bir parselin kısa arka cep­ kici özelliklerinden biri de sahip olduğu yapı ustası hesinde, bitişik düzende ve eğime paralel olarak ko­ sayısının fazlalığıdır. Bölgedeki yapı ustaları hakkın­ numlandırılmışım Eve çok hafif eğimle yükselen bir da yaptığımız araştırma sonucunda Çullu köyünden avludan geçilerek ulaşılır. İri taş bloklar ve kuru du­ hiçbir yapı ustası adına rastlanmazken, Hisarcık kö­ var tekniği ile örülmüş alçak bir duvar avluyu sınır­ yünün yetiştirdiği 4 usta tespit edilmiştir. Bunlardan, lar. Parsele sokak cephesinin tam ortasından ve iri marangoz ve taş ustası olan Mehmet Ali Ünsal ve taşlan özenle yerleştirilmiş, dikkat çekici bir sokak Osman Tireli bugün hayatta değildir. kapısından girilir. Kapının hemen solunda kareye yakın planlı bir lirin izi göze çarpar. Konuttan günü­ müze iki kat yüksekliğe varan bir duvar İle temel iz­ SONUÇ leri kalmıştır. Giriş kotunda kuzey duvarına asimetrik Çullu ve Hisarcık köylerinde yapıların büyük ölçüde olarak yerleşmiş bir ocak yeri ve baca örgüsü ayrın­ yıkılmış olması, bir yandan yapı ölçeğinde saptama tılı olarak görülebilmekledir (lev. 5: şek. 11). Ancak ve belgeleme çalışmalarını güçleştirirken, öte yan­ konutun plan özellikleri hakkında mevcut İzlerden dan yapı malzemeleri, yapım teknikleri ve yapım sü­ yola çıkarak yorum yapabilmek oldukça güçtür. reçleri hakkında meskûn yerleşimlere kıyasla çok da­ ha fazla bulgu elde edilmesine olanak tanımıştır. Ay­ Köyün eski sakinlerinden Mehmet Davgana'nın ye­ rıntılı olarak belgelenebilen yapılar camiler ve su ya­ rinde verdiği bilgiler şöyle özetlenebilir: "Evin girişi pılandır. Duvarları kısmen ayakta kalabilmiş çok az ortadandır. Giriş kapısı, içinde üst kata çıkan bir ah­ sayıda konut nispeten ayrıntılı olarak ele alınmış, şap merdivenin bulunduğu bir ara mekâna açılır. Gi­ plan şemaları duvar kalıntılarından okunabilen diğer rişin solunda ocağın bulunduğu bir oda, sağında ise yapılarla birlikte kadastral haritalar üzerine işlenerek kiler yer almaktadır. Üst kat tek bir odadır. Mekanın yerleşimlerin ön-restitüsyonları oluşturulmuştur. ortasında (muhtemelen giriş kapısı hizasında) dışarı­ daki balkona açılan bir kapı bulunmaktadır. Kestane Köylerin 200-250 metre yükseklik aralığrndo ve en ağacından yapılan balkon kuzey cephesine kadar yakın iskeleye 3-4 km mesafede yer seçtikleri görü­ uzanır, balkonu taşıyan ahşap ayaklar vardır." lür. 1E31 yılı sayım sonuçlarına göre Çullu ve Hisar­ cık köyleri sadece yakın çevresinde değil, yanmada Daha önceki alan araştırmaları srrasında yarıma­ köyleri içinde de hane sayısı en az yerleşimler ara­ danın batısındaki köylerde ve Bozköy'de rastladığı­ sındadır. Yarımadadaki diğer yerleşimlerle kıyaslan­ mız ahşap balkonun (yerel adıyla tahtaboş) Hisar- dığında Çullu ve Hisarcık köy nüfuslarının en cık'ta nasıl adlandınldığı ve hangi amaçla kullanıldı­ azından yüzyıl boyunca aynı düzeyde kalması üre­ ğına ilişkin bilgi edinilememiştir. Diğer konutlarda tim sahalarının dar almasından kaynaklanıyor olma­ bu yapı elemanının izine rastlanmamasına karşın, lıdır. Yapıların konumlanmasında topografyanın be­ köyde birinci kattan ulaşılan ahşap balkon kullanımı­ lirleyici olduğu söylenebilir. nın yaygın olduğu belirtilmiştir. Ömer Ak Evinin dik­ kat çeken diğer bir özelliği, yapı köşelerinde Foça ta­ Çullu köyünde konutlar bir derenin çevresinde sıkı­ şı olarak adlandırılan san renkli gözenekli kesme ta­ şık sayılabilecek bir düzende yer alırlar, cami ise kö­ şın kullanımı ve örgü işçiliğindekf kalitedir. Duvarlar­ yün kuzey ucundaki düzlükte, hâkim bir noktadadır. da açık kahverengi geren toprağı İla İrili ufaktı kireç Köylerde suyun ve su yapılarının ayrı bir yeri vardır.

TÜBA-KEO 4/2006 173 Sedat EMİR/Zeynep Durmuş ARSAN/Nılgüı'ltiPER

Suları satma olarak akmlan çeşmelerin yanına inşa olarak çamur harcının kullanıldığı moloz taş duvar, edilen havuzlar, getirilen suyun hem gündelik yaşa¬ ahşap döşeme ve geren toprak dam yalnız konutlar­ ma hem de tarımsal üretime yönelik olarak değer­ da değil, kamusal yapılarda da geleneksel konstrûk- lendirilmesi bakımından önemlidir. Çullu'da konut­ siyon biçimleridir. 2005 yılında Hisarcık köyündeki lar çoğunlukla kare ya da kareye yakın planlı iki kat­ çalışmaların tamamlanması ve araştırmaların Saip, lı ve avlulu yapılardır, bazı yapı edalarında ise aile­ Ambarsefcl ve Karaburun (Ahurlu) yerleşimlerinde nin genişlemesine bağlı olarak yeni ev/oda eklenme­ sürdürülmesi planlanmıştır, a» siyle oluşan konul gruplarına rastlanır. Bağlayıcı

NOTLAR

1. Köyün eski sakinleri mezarlıkların 19EQrlero kadar çok Sanatlar Fakültesi öğretim görevlisi Dr. Efdal Sevinç- iyi korunduğunu ve özellikle batı mezarlığında çok sa­ li'ye teşekkür ederiz. Farklı bir transkripsiyon İçin yıda mezar [aşı bulunduğunu, ancak köyün boşaltıl­ bkz. Telci ve Gün türkün 1996: 14 15. masından sonra mezar taşlarının bilinmeyen kişilerce 5. ECÎIIG: "Bilgi, fazllei ve rütbe itibariyle büyük oranlar" alınıp götürüldüğünü belirtilmişlerdir. Çullu köyü (Devellioğlu, 1370: 236). mezarlığı ile ilgili ayrıntılı bilgi için bkz s. 187 vb. 6. Yazıtın transkripsiyonu için Dr. Efdal Sevinçlj'ye. Ege 2. Faruk Sümer İzmir kazasında nüfuzlu elan Karaca ko­ Üniversitesi (EÛ) Edebiyat Fakültesinden Yrd. Doç. yunlu Yörük bağlı üç oymaktan birinin adı­ Dr. Vehbi Gûnay'a ve Celal Bayer Üniversitesi (CBÜ) nın Çullu olduğunu belirtir (Sümer 1399: 201}. Fen-Edebiyal Fakültesinden Yrd. Doç. Dr. Cahit Tel 3. Yirminci yüzyıl başında bölgede araştırma yapan Jo­ ci'ye teşekkür ederiz. sef Keil kalenin Bizans devrinin son yapısı olduğunu 7. Yazıtın okunmasmdekl katkıları için Dr. Efdal Sevinç- belirtir (Keil 1310: 13-141. li'ye ve EU Edebiyat Fakültesinden Prof. Dr. Necnıl 4. Kitabenin transkripsiyon ve çevirisi için DEÜ Güzel Ülker'e teşekkür ederiz.

KAYNAKÇA

AH S EVEN. Celal Esad Araştırmalar vs Dokümantasyon Merkezleri Kur­ 19B3 Sanat Ansiklopedisi, cilt I. 5. baskı. İstanbul: Milli ma ve Geliştirme Vakfı Yayınları. Eğilim Basımevi. SCHERZER, Karl von D EVE LU OĞLU, Ferit 2001 İzmir, çeviren İlhan Pınar. İzmir: İzmir Büyükşehir 1970 Osmanhce-Tûrkçe Ansiklopedik Lügat. Ankara Belediyesi Kültür Yayınlan. Doğuş Matbaası. SÜMER. Faruk ISIK. Şevket 1939 Oğuzlar {Türkmenler}: Tatihleri-Boy Teşkıtatt-Des- 2002 Karaburun Yarınıadası'nrn Tarihsel Coğrafyası tanları. Istanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vaklı (Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınlan Yayınlan. 120). İzmir: Ege Üniversitesi. TELCİ, Cahil, Barış GÜNTÜHKÛN KEİL. Josef 1996 Katabuiun. İstanbul: Egemen Matbaacılık. 1910 "Fotschungnn in der Erytbraia I", Jabresheile des |Bu kitap Cahit Tslci'nin "20. Yüzyılın Başlarında Öslerretcftiscfıen Archâotogischen Institutes in (1900-1930) Karaburun" başlıklı yüksek lisans te WfiwXffl; 5-74. zımn (Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi. İzmir. 19921 yayımlanmış biçimi olup. metin içindeki re­ KÜTÛKOGLU. Mübahat S feranslar bu kitaba verilmiştir.) 2000 XV. ve XVI. Asalarda İzmir Kazasının Sosyal ve ik­ tisadi YeptS'. İzmir: İzmir Büyükşehir Belediyesi TÜR KAY, Cevdet Kültür Yayınlan. 20ü 1 Başbakanlık Arşivi Belgelerine göre Osmanlı İm­ paratorluğunda Oymak. Aşüer ve Cemaatlar İs­ PIRI HEİS tanbul: İşaret Yayınları. 1938 Kitâb-ı Bahriye, çav. Vahit Çubuk, İstanbul: Tarihi

ı ..'.ı PÜBHH»4flD0fl Karaburun Yanmada* {knurl Kırsal Mimarlık Envanteri 2004 Yılı Çalışmaları. ÇuKv ve Hisarcık Köyleri

EK F: KARABURUN YARİMADASİ (İZMİR] KIRSAL MİMARLIK ENVANTER LİSTESİ 2004

Env. no. Yerlüsnıc adı Yapı adı Yapıfüru

ft 11 •• 4-~*- o.,ıı.. if/win f*jiTil»t K16.C5.1 çullu Koyu LarmSi EAfEB Çııllıı Koyll FI nr ft,,||,L IrŞLı ııT Çllllll M |l MI lifli 4ti ü T tef ElV KIG.lAZ Çulla Koyu ti • n ftr n ft Ih i i" " L/" rtı • n EJ rJatti Anrm • H çeşme Çullu köyü K.ıvakoıDi çeşmesi ıF*A ftC J, ft II lı im kıpı nar çeşmesi K16.LD.fl ÇullU KDy.. ft 14 1 — Çeşmecik. ÇÖŞlYlO KlE.C5.fi Çullu koyu KIB.Cfi.6 ft 11 1 " Çasmccık Havuzu havuz Çullu Koyu K1B.LD.7 ftt ı it ı I.-AI ı n CİF IT n ı ,, -i r F" r"L ,"- r'r'ı rtf , çeşme çuiiu «oyu uiepıııer çeşmesi K16.C5E Çullu koyu Çullu Alı UNU iıı Yolu in yoıu Ilır f*C J-| ft hi LİLiTİ KavaKdıln Kuyusu kuyu Çfjilıı koyu MO.L5-1U ftt ill • • EJ r.Ljîl • 11 , M . . ı., u • • •. • • • • Vll1 1 ı l'ı 1 ^FI n If IILTJ If 1 1 •UTU L^uNu Koyu M on* utnuı Miyusur laKupıairn nuyusu ITIJI fut- m m ft III Em Ills r Kuyusu kuyu K16.C5.I1 Çullu Koyu y iti ftc i n ftj ill 11 L EtjH U-h..-. M*!.—, nl Eli trrörlun Vrıılııt Çullu Koyu 'arıya ıvıenmet tvı sıradan hi.ıı.h K1G.Cfi.13 ft il 4 ~* ~L Şeytan Hüseyn Evi • ı ı FI 44 n u Fin ı IT Çullu koyu şırîîuıin Konuı %J>- ftr ı .i ft II 1 üt ite V-I-OT.. «II c._ sıra nan Konuı Çullu Kr>yıı ı ala ma Alı bv ı K18.C5.lfi Çullu kiiyii l" l Al r. a'-a^^ı F'C'ı rl L- r'thl 1 1 t çolak Alı tvı Mr .ııı .m Kın ı ıı 1 ft 41 tu o* •'• •ada Kemal tvı ClltknCn İr An i ı F KIG.CfilG çullu kuyu V iti ft£ 4 te1 Çuiuı Koyu •mar Audullaiı tvı sırauan nunuı

U«F yır ı o t* till U Al • • J UeKii rvıoiımgi tvı M :i(j:ir. nunuı çullu Koyu Ki 6X519 Çullu köyü Beklrlor Evi sıradan konul K1fi.Cfi.2a Çullu köyü Ahmet Unsal Evi sıradan konul Kltı t.!).': Çullu köyü V ı'ı lı ı ı"tr" A Lif ft I- 1 • 1 ?ırteHteft tdlftııl :l.lı 1 PLUIIUİ i/ • JI ft r fL ıı l_ ± Yavaşlar tvı cı rrajH Din L'JHJIJ ıl K16.Lb.2Z Çullu koyu sı racı an xooui 1/ 4 £ ft E H ft. .11.. F. LT. .:T rdKup IVIlırdl tvı SirBOdl '11ıı 111 ÇıJIIU koyu K1G-C5-24 ft II LI Jl tinnier tvı flı 'ı Fİ ^ ıl t' ı'ı 11 • • 1 Çullu koyu çıralı an >mnuı Klb.U6.Z3 ftjılljı LkCtjn Emirler Evi i ...... • sıradan ndnuı Çullu Kuy — u A, - . , ,'| •', , , M , , , , , , P K16.C5-Z6 ft il ı -ı A Kg ulu im Evi Çullu kuyu Sirene ıı >mnu1 ı u> -ı" • • - n ft ıiı L Ut n A t\ L •• r.rn Fİ ^ n L ı~l 1 1 1 1 1 Çullll 'uyu r .-.II- r? K16.C6.Z7 Malla Uudtı tvı sırauan Konuı Klc.U3.Za ft,,II,, LEııı'L ft— J, ,—. I^B ıl^tBi-ıH Qn ^ır^rl-jn Lrbmil çullu koyu üaflir lıl Usum tvı sırauan KOULII K1G.Cfi.29 Çullu köyü Ayvalı Mehmel Ev sıradan konutt K18.C530 ÇL köyü Yalım Alı Evi — — -ı K16.Cfi.31 ft 4ı • • • Metalik Ab tvı ., -, |, a-ırl • • H Çullu Koyu IF • n ftr no ft Jl • •• Ayvalı Kozdan tvı Filinin l/jımıl KIE.Cfi.3Z Çullu Koyu Riroaan Konul Vı A ftti *M ftlllll IjJLll'L \ | ,•..., .. _ h n • • ı-F ^ r -t d •• c ız "kF"fi sn •finııl K1o.Lfi.33 Çul lı. Koyu Aiııavaz lyiıısLnd tvı sıraoan >onuı ft 14 h i _r ti .-. -HAH Tl 1 r •• f. , , ...J .'a ah Vnnrial Kil) C5.34 çullu koyu çeylan AIP tvı ifı j- K iti ft 14 1 J " Şükrü Dayı Evi sıracan Konuı Çullu koyu Kil) Cfoti Çullu köyü Ya Kıı p Nıyd/ı tvı • -• r "T ı-l -tan tynnhn ıl ıı ra d .m »d ıı m K16.C5.37 ft ıı 1 Harmfllu Evi sıraoan Konin Çullu koyu K16 L6.36 H LI • LUtJİ-! U r. ... n Ala. t. .1 DrrnjİDjı L/ınjı1 Çutlu koyu nacidglu tvı sıracan ndnuı ft ıı Lı jn A ."I 1 I.L L^^• r.- t.JA —1 J- ,t L A , | | , 1 KlG.Cfi.3E Çullu kuyu Ani M enmei tvı Biraoan KOIIÜI •ıı illi ' 1 1 1 1 1 1 1 W iti ft t 4 ite ft II ı IJ -ı Karamanlılar Ev sıradan tonuı K16.C5.il1/ t ft ftC 4D 4 Çullfi ,|| u, , kuyL • u Karamanlılar tvı sıra nan xonui Kil) Ld 'il Çullu mıyıı y+ D r^c il çullu kuyu » "i r • ı m "i • • 1 ll 4 F FLI 1 - • Mi... KiQ.La Ka inmeni ıı ar tvı • ir r-f j n f* •• • -Fi ragmaüfıiu APdiniaiı tvı sıra nan hnnuı K1E.Lfi.43 Çullu Kuyu ft 4l 1 — -ı Musa Mehmet cv —-_— .1- — L rtrı • • H K16.Cfi.44 Çullu Koyır SirüUân Konut nlü.LıD.RJ VUIILrııllııI kriuthuyul Mı IF ^ •• • ıl Evi siEAdan konut 1X1 LJ_^ • 1 1 1 LTI K1fi.Cfi.40 Çullu köyü Musa Alı Evi aradan konut K1fi.Cfi.47 Çullu köyü Berber Dayı Evi sıradan konut Klfi.CS.40 Çullu Köyü Yapma Hüseyni Evi şıradan konul K1fi.Cfi.49 Çullu köyü M akteb/Kfiy Odası mektab K16C5.5D Çullu köyü kahvehane kahvehane KlG.C5.fil Hisarcık kflyG Hacı Osman kızı Ayşe Camisi camı K 16X5.52 Hisarcık köyü Mezarlık mezarlık K1G.C553 Hisarcık Köviı Çeşme, Ümer Ak Evi yanında çeşme K1G.C5.54 Hisarcık köyü Havuç Omur Ak Ev yanında havuz

TÜBA-KEO 4ı7C1D5 175 Sedat EMfR/Zeynep Durmuş ARSAN/Nıigi'm KtPER

Env. no. Yerlaşme adı Yapı adı Yapı lürü K1G-C5H Ilınır a* i:UYU Çeşme, cami yakınında cesme Kl&Cfi.fiö Hisarcık köyü Hasan Ulak Evi şuadan kt ı K16.C5.57 Hisarcık köyü Reşal Tireli Evi sıradan konut K16.C5.fi8 Hisarcık köyü Arnavut Arif Ercin Evi sıradan konut T m-m r |i H r K16C5 59 Hisarcık köyü Arnavııi Mehmet Ergin Evi sıradan konut * K16.C5.BQ Hisarcık köyü • aman Tirâü Evi sıradan konul K1B.C5.B1 Hisarcık köyü Kul» Ev" 3Lî;knı k'^r'ı.ı. K16.C5.B2 Hisarcık köyü ilıııifr Ak Ev sıradan konut K16.C5B3 Hisarcık köyü Muhacir Evleri sıradan konut K16.C5.B4 Hisarcık köyü Kazım Çalık Evi sırâdjn kon ut *ıl "J U LP" nııl 1 • • K16.ffi.65 Hisarcık köyn Muhtar Fehim Güney Evi sıradan konut KI6.CB.EB His»; cık küyıl Manastırlı İsmail Fak Evi sıradan konut Klfl.C5.S7 Hisarcık köyü Ahmet Pak Evi sıradan konul K1B.ffi6B Hisarcık köyü Muhmel Tirdi Evi sıradan konul Kl 6X569 Hi&prcıkköyü Sulak Mchmel Akay bvı Sır »dil n konul ıF1 1 U WPB nvl IUL K1B.ffi.70 •Un'ok köyü Kezben Nine Evi sıradan konul Kie.ffi.Ti Hişarok köyii Karalı Mustafa Evi sıradan konul KI5C5 7Z Hisarcık köyü Osman Günay Evi sıradan konul K1B.C5.73 Hisarcık köyü Niyazi Unsal Evi sıradan konul Kie.C5.T4 HUirOk kuyu Şakır Daugana Fvı sıradan konul K16.C5.75 Hisarcık köyü Mehmet Ti reli Evi sıradan konul K16.C5.76 Hisarcık köyü Mekteb/Köy Defası mekteb K16.C5.77 HIMII.JI- -ılyu K.lb'.'Cİ'inc kahvehane Kie.C5.78 Hisarcıkallı mavkii Ceneviz Kalesi kele K16.C5.79 Hisarcıkallı mevkii Hacı Hasan Çeşmesi çeşme K16C5.B0 Hısarcıkaltı mevkii Havuz heuu; Kie.cs.eı Hisarcıkallı mevkii Çeşni a, karayolu yakınında çeşme

' Mevcut olmayan yopı

176 TÜBA-KED 4/2005 Karabuiw Yanmadas' ftrrrurt Kısal MmtaıH Emanten 2004 Yılı Çatışmalar-: Çuttu ve Hisarcık Köyten

Levha 1

TUBA-KED-412005 177 Semi EMlfi/Zeynep Dwmu$ ARSAN/NilgünKİPER

Levha 2

I Vıfi™ Mill*. I... Il-.^lglsi m «klBlıl Jı Anfurknnhii I Vikn_IIE.li ı) MıllılKûıl ıı İD hırı-ıınb-jrlu t lkkk'hT-1 II K»xkb ı - u m ı-ı I Ihta KmtlLn V! l~lkh It. Uctam Hbi ! LiwAdiklli ı) V^mb ımnubi^ ?• VıU'tEkl « BUrUlkmlLTi 71. Mrtrl* II UiulWhi I I r ıı 'klı/kh E .1 HH lb M—bk»||.H 71 bibi En J.Uufcrthl >fFib - M-, ±1.1. 'bUn 7' ^tnAhErt İD Utaıb Ün 1 II bptaglujm, IJ. Mm ln^ıo İv D ŞUniH *" U V^llk^lı, 7B TÂlıİttııltTl II ••lıcMukF-ı 77 llhn|hıE.ı H ErtıUrr™

Şek. 2. Çullu köyü yerleşim planı, örvreslilüşyûn. Plan rçm kadasrral lıarila esas alınmıştır.

TuBA-K€D*/HMk KaraiH/tun Yanmada*- itzmıti Kasa' Munarik 2004 M Çaiışrmiatı. Çuttu ve Hisarcık Köyler-

Levha 3

KONUT SAH IPLEHI lluml'Ulkl 1 Amibyl Ajirtr^m l.ıı I Anmm Mthrcl Ijjın Yi I. t-mTlnhtH *• > • |f™ I'" hlmıın •4 ' OnrrULn • UulıhıPlır H ı«^™ i Udu.. Ilx.nl-km «luımltfllin İD Mılto İM m '-ur fit II. Pd En ibtrt.ıııE İn •±. .!•-• ... h II IHÜM>•*" 11 Edil-l^ımı AUf En 14. Kı.huı SI» Eu Ib EıdıVddln İn hm_ıltaqin 17 LWk„ I. KHDtWnl

Sek. 3. Hisarcık köyü yerleşim planı, ün-restıfüsyon. Plan için kadasual harita esas alrnmışlır.

• Bu- ı 1 •

Şek. 4. Çullu köyü, mülkiyet durumu. Sek. 5. Hisarcık köyü. mülkiyet durumu.

JLrBıî->TFD4/2«l5 17E Sedat EMİR/Zeynep Durmuş ARSAN/Nttgün KtPER

.evha 4

Sek. 6 Çullu köyü camisi (env. no: K16.C5.1 L rûlöve planı.

As m

Şek. 7. Çullü koyu camisi, revak cephesi, rölöve.

ısa WBA-KED 4/?QÜ5 Karattuturt Yarımadası tfznurt Kırsal Mimarlık Envanteri 200* Yıt> Çatışmaten Çultu ve Hisarcık Kovarı

Levha 5

\ < = r P »$W )

Şek. 8. Çullu köyü camisi (qnv. no: K1G.C5.H. enine kesil, rölöve. b D

TT

Sek. 9. Çullu koyu camisi, batı cephesi, rölöve.

Sek. 10. Çullu köyü carrusi, ck>Qu cephesi, rölöve

Şek. Tİ. Hısarok köyü. Ömer Ak Evi [env. no: K16.C5.B2İ, rölöve

TUBA-KED 4/2005 1&1 Sedat EMİR/Zeynep Durmuş AftSAN / N-tgü» MPtft

Levha 6

k_

Mektcb

• CıR r

Çeşme

im I 1

Şek. 12 Hisarcık köyünde cami (env no: K1fi.C5.B1K makleb tenv. no: KlB.C5.76) ve çeşme (env. no: K1G.C5 55K rölöve planı.

1 1

Şek. 13. ÇuDu köyü. çeşrnecik (env no: K16.C5.5) ve Şek. 14. Hi&arcıkalu çeşmesi (env. no: K16-C5-79) ve havuzu (env. no: K16.C5-S). rölöve planı. havuzu (env. no: K16.C5.B0). röföve planı.

182 Karaburun Yanmada* ttzmwl Kırsal Mimarlık Envanteri 2004 Ht Çalışmaları: ÇuKu ve Hisarcık Kovü"

Levha 7

Res. I, Çullu köyü camisi, inşa kitabesi

Res. 2. Çulkı köyü camisi usta kitabesi. FieS. 3. Hisarcık koyu camisi, inşa kitabesi.

Res. 4. Çullu köyü ve camisi, Hisarcık yolundan görünüş

Res. 5. Çullu köyü camisi Res 6 Çullu köyü camisi, hanm.

TÜBA-KED 4/200$ •IÜ Sefer EMIRf Zeynep Durmuş ARSAN/Mlgün KİPER

Levha 8

Res 9. Çullu köyü camisi, batı görünüşü, ayrıntı. Res İD HısarcıkalU Çeşmesi (env. no: K1S.C5-79), inşa yajıTı

kuzeyden görünüş.

184 Tt/BA-it£D4J2O05 Karaburun Yanmada* {Iznurl Kırsal Mimarlık Envanteri ZOO* Yılı Çalışmaları Çullu ve Hisarcık Köyleri

Levha 9

13. ÇuNu köyü. genel görünüş. RGÛ. 14. Çullu köyü Yakup Muraı Evi lenv. no: K1G.C5.23/ lev. 2. şek. 2: K13]

Res. 15- Çullu köyü. Molla Dutlu Evi Res. 1G. Çullu köyü, Yakup Niyazi Evi fanv. no: K1G.C5.27/lev. 2. şek. 2: K17] jenv. no: K16.C5.36/ lev. 2, şek. 2: K26J

WBA-kEDWQOS 185 Serial EMIR / Zeynep Duınıuş ARSAN f Nıtgün KİPER

Levha 10

Res. 19. Çulkı köyü. konul duvar örgüsü, aynnli. R55. 2Q Hisarcık köyü. bandan görünü*.

Res. 21. Hisarcık köyü, genel görünüş. Res. 22. Hisarcık köyü, Ömer Ak Evi (env. no: KtG.Cü.62)

Res. 23. Hisarcık koyu. Ömer Ak evi. ocak. Res. 24. Hisarcık fcöyu. konul duvar örgüsü.

30 WZM-JLf 04/3005