Lech Bądkowski Autorytety | Authorities Lech Bądkowski
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Europejskie Centrum Solidarności | European Solidarity Centre Autorytety | Authorities Lech Bądkowski Autorytety | Authorities Lech Bądkowski Wprowadzenie Introduction Myśleć o Lechu Bądkowskim tylko jako o polityku bądź pisarzu to – chcąc nie chcąc – zubażać If we consider Lech Bądkowski only as a politician or a writer, we – whether we like it or not - set jego postać. Pisarzy jest wielu – mniej lub bardziej wybitnych, polityków na pewno za dużo limits to his personality. There are many writers – more or less eminent; there are definitely too i niewielu wybitnych. Bądkowski był jeden. Był fenomenem, człowiekiem osobnym, z gatunku many politicians – few of them eminent. There was only one Bądkowski. He was a phenomenon, tych, o których mawia się, że zostali dotknięci przez Pana Boga. Jest ich niewielu, w swoim a unique man, one of those that are said to be touched by God. There are very few of them; I’ve życiu spotkałem tylko jego. only met him in my life. Nie widzę go ani na prawicy, ani na lewicy. Był działaczem kaszubskim zakochanym w swojej I can see him neither on the right, nor on the left wing. He was a Kashubian activist, deeply in love małej ojczyźnie, a jednocześnie w wielu refleksjach śmiało wykraczał poza granice Europy, with his small fatherland, and at the same time in many thoughts he boldly crossed the borders zwracając wzrok ku Ameryce i Chinom. W swojej twórczości penetrował zakamarki of Europe, looking towards America and China. In his work he explored the nooks of Pomerania’s średniowiecznych dziejów Pomorza, a równolegle z niecierpliwością oczekiwał na wydanie medieval history, and at the same time he impatiently waited for his modern political novel swojej współczesnej powieści politycznej Huśtawka, którą cenzura zatrzymała mu na prawie Seesaw (Huśtawka) to be published after it had been stopped by censorship for almost a quarter ćwierćwiecze. Z krwi i kości legalista, ceniący tradycje pracy organicznej na Pomorzu of the century. A flesh-and-blood legalist, highly appreciative of the tradition of organic work in na przełomie XIX i XX wieku, był zarazem publicystą publikującym w tzw. drugim obiegu Pomerania at the end of the 19th and beginning of the 20th Century, he also published his works („Bratniak”, „Zapis”). in the so-called “second circulation” (underground press: Bratniak, Zapis). Spotkałem Bądkowskiego po Sierpniu ’80. Był to czas intensywnie przeżywanych doświadczeń I met Bądkowski after August ’80. It was a time of intense political experiences. He invited me politycznych. Zaprosił mnie do współpracy w redakcji „Samorządności”. Choć sprawy wielkie to work in the editorial office of Self-governing (Samorządność). Although the really important toczyły się w Stoczni Gdańskiej lub hali Olivia, podczas I Krajowego Zjazdu Delegatów NSZZ things took place in the Gdańsk Shipyard or Olivia Hall, during the First National Convention „Solidarność”, dla mnie i moich przyjaciół – mieliśmy wówczas po dwadzieścia kilka lat – rzeczy of Solidarity Trade Union Delegates (I Krajowy Zjazd Delegatów NSZZ „Solidarność”), for me najważniejsze działy się w jego pracowni na Targu Rybnym w Gdańsku. Było w tym coś naprawdę and my friends – we were all in our twenties then – the most important things took place in his niezwykłego, że starszy – zwłaszcza z naszej perspektywy – człowiek potrafił nas zaczarować. workroom at the Fish Market in Gdańsk. There was something extraordinary about the fact that Z uwagą wsłuchiwaliśmy się w jego słowa na zebraniach Klubu Myśli Politycznej im. Konstytucji an older – particularly from our point of view – person could enchant us like this. We listened very 3 Maja, podczas rozmów redakcyjnych i spotkań towarzyskich. Wszystkie one były zapro- carefully to his words during meetings of the Constitution of 3 May Club of Political Thought (Klub szeniem do samodzielnego myślenia, podkreślały znaczenie niezależnego, suwerennego osądu Myśli Politycznej im. Konstytucji 3 Maja), during discussions of the editorial team, and social świata – bez złudzeń i iluzji ideologicznych. gatherings. They all invited us to think by ourselves, they stressed the meaning of an independent, sovereign judgment on the world – without illusions and ideology bias. Podczas jednego z pierwszych spotkań, zwracając się do mnie, stwierdził krótko: Jesteś Kaszebą. Wciąż do tego wracam, bo jest w tym coś szczególnego. Ponad dwadzieścia lat przeżyłem During one of our first meetings, he addressed me with the words: „You are Kashubian” (Jesteś w Gdańsku w rodzinie polsko-kaszubskiej, lecz dopiero to proste zdanie uświadomiło mi, jakie Kaszebą). I keep on returning to this event because there is something special about it. I had lived są moje korzenie. Co więcej, w ułamku sekundy uznałem, że bycie Kaszebą to powód do dumy, in Gdańsk in a Polish-Kashubian family for over twenty years, but this simple sentence made a nie wstydu. A w tamtych czasach nie było to takie oczywiste. clear to me what my roots were. What is more, in a fraction of a second I acknowledged that being Kashubian is a reason to be proud and not ashamed of. And it was not so obvious in that time. Fascynująca była jego wiedza o ludziach. Miał wyjątkowe poczucie humoru, posunięte czasami aż do okrucieństwa, zarówno wobec siebie, jak i innych. Choć może to zabrzmieć dziwnie, His knowledge of people was fascinating. He had an exceptional sense of humour, sometimes powiem, że jego okrutne uwagi zawierały zawsze wielką prawdę o człowieku. Był szczery. even cruel, both towards himself and other people. It may sound strange, but I will dare to say Nie lubił gadulstwa i bufonady, sam zresztą był najlepszym zaprzeczeniem tych cech, które tak that his cruel remarks always contained a big truth about a person. He was honest. He rejected często spotyka się u polityków i pisarzy. garrulousness and buffoonery, himself being a negation of those traits that can be so often found among politicians and writers. W młodości był żołnierzem września 1939, potem cichociemnym. Jego dzielność nagrodzono orderem Virtuti Militari. Ta jego odwaga, ale też poczucie obowiązku odsłaniały się wielokrotnie, In his youth he was a soldier of September 1939, then a Silent Unseen (cichociemny). For his ale przywołam pierwsze dni stanu wojennego. Drukowaliśmy na powielaczu kilkaset courage, he was awarded the Virtuti Militari medal. His courage, just as his sense of duty, could egzemplarzy czwartego numeru „Samorządności”, w którym zgromadziliśmy informacje be observed many times, but I will go back to the first days of the martial law. We were printing o akcji strajkowej i apele zwołujące wielkie protestacyjne manifestacje. Robiliśmy wtedy coś a few hundred copies of the fourth issue of Self-governing (Samorządność) on the duplicator, niezwykłego, jeśli spojrzy się na to, uwzględniając towarzyszące okoliczności. Świat nam się an issue with information about the strike and with calls for participation in large protest walił, a my wykonywaliśmy czynność, która wyglądała na irracjonalną. Nie zapomnę spojrze- demonstrations. Considering the circumstances, we were doing something unusual. Our world nia Bądkowskiego. Za oknem zapadał wczesny zimowy zmierzch. Nasz redaktor naczelny was crumbling, and we were doing something that seemed absolutely irrational. I will not forget milczał. Być może ważył racje, ale bez wątpienia był świadomy, że spełniamy swój podstawowy, the look in Bądkowski’s eyes. Outside it was early winter dusk. Our editor-in-chief was silent. najprostszy obowiązek – skoro wydaliśmy trzy numery tygodnika, trzeba wydać kolejny. Maybe he was considering pros and cons, but he was definitely aware of the fact that we are fulfilling our most basic and simple responsibility – since we had issued three editions of the Umarł 24 lutego 1984 roku. Kilka dni później pożegnaliśmy go na cmentarzu Srebrzysko weekly magazine, we had to issue the fourth. w Gdańsku. Wspominaniu Lecha Bądkowskiego towarzyszy zawsze pewien smutek, który wynika z głębokiego przeświadczenia, że już nigdy w naszym życiu takiego człowieka nie He died on 24 February 1984. A few days later we said good-bye to him at the Srebrzysko spotkamy. Cemetery in Gdańsk. Recalling Lech Bądkowski is always marked with a certain sadness that stems from a deep conviction that we will never meet a person like this again. Donald Tusk Donald Tusk Autorytety | Authorities Lech Bądkowski Szkoła powszechna, Toruń, ok. 1927 General primary school, Toruń, about 1927 Fot. autor nieznany | Zbiory Instytutu Kaszubskiego w Gdańsku Photographer unknown | Collection of the Kashubian Institute in Gdańsk Lech Bądkowski przyszedł na świat sześć dni po wkroczeniu do Torunia Lech Bądkowski was born six days after the Polish Army had entered polskiego wojska, 24 stycznia 1920 roku. Na zbiorowym portrecie uczniów Toruń, on 24 January 1920. There is nothing particular about him in the szkoły powszechnej niczym specjalnym jeszcze się nie wyróżnia: jest group picture of pupils of general primary school: he is perhaps just a little może tylko nieco drobniejszy niż rówieśnicy. Po chwili jednak, patrząc smaller than his friends. But after a while, when we take a closer look at the na fotografię nieco uważniej (Bądkowski po lewej stronie nauczyciela), photograph (Bądkowski is on the left side of the teacher), we can see that możemy dostrzec, że krótko ostrzyżony chłopiec wygląda niemal jak this boy with short hair looks almost grown-up. dorosły. Autorytety | Authorities Lech Bądkowski W domu rodzinnym Bądkowskich, od lewej: siostra Oleńka, matka Zofia, brat Tadeusz,