KRISTIAN NAUPANG MAY 2019 | 1 editorial HLAWHTLING TÛRIN ZIR RAWH

School luh a lo hun leh ta. Mahni zirna tûr school hrang hrangah naupangte kan lût leh ta suau suau mai a ni a. Kan uniform te, kan zirlaibu te uluk taka kan enkawl a, fai leh thianghlim, zahawm taka school kan kal theihna tûrin kan nu leh pa, chhûngte chauh ring lo ila, mahni inenkawl rual kan nih tawh phei chuan kan theihtâwpa fai leh nalha school kan kal hian kan taksa mai bakah, rilru \ha leh thianghlim min put tel r thei h hriat tûr a ni. Khawi school-ah nge i kal tiin hmun danga kan \hiante kan zâwt ngai em? Pâwl inang \heuh pawh school kalna azirin kan zir dân kalphung pawh a inang lo deuh mai thei e. Chutih rualin, a pawimawh leh kan tâna \ha ber tûr chu - khawi school-ah pawh kal ila, kan class leh school-ah a ti \ha ber, a thiam ber, fai ber, fel ber nih kan tum tûr a ni. A chhan pawimawh tak pakhat chu KRISTIAN NAUPANG kan nih vâng a ni. Kan zirlai kan tihchhiat te, kan fail fo te hian Kristian nih nên a inhmeh lo va, thiamna hi school kalna hmun avânga awm a ni ber lo va, keimahni kan inpêkna leh kan zir \hat dân azira lo awm a ni zâwk. School \ha leh luh man sâng deuhvah i zir thei lo a ni mai thei; mahse, in school tihming\hatu nih tum la, nangmah avânga miin chu school chu an lo hriat lâr theihna tûrin i theihtâwp chhuah rawh. Zirtîrtute thu âwih, zirlai ngaih pawimawh, lehkha zir taimâk leh Pathian biak tam hi kan tân a pawimawh ber. Hêngte hi \ha taka kan tihhlawhtlin chuan a hlâwkna chu keimahni bawkin kan seng leh dâwn a ni. Kum tâwpah result \ha tak neih i duh chuan kum tîr a\anga \an i lâk a ngai. Tu mahin an zirsak thei lo che a, tu mahin an exam sak dâwn lo che. Chuvângin, i zirlai \ha taka i pass theihna tûrin nangmah i pawimawh ber tih hriat reng tûr a ni. Lên tam lutuk te, computer leh mobile games khelh tam te, TV en tam te hian kan zirna a tichhe thei tih hriat tûr a ni. Hlawhtlinna chang tûrin Pathian hnênah dîl la, Pathianin hna a thawhsak theihna tûr chein i theihtâwp chhuah ve ang che. MAY 2019 | 2 KRISTIAN NAUPANG HLAWHCHHAMNA bulah HLAWHTLINNA

- R. Lalrua eli, Intermediate Dept. Ramthar Vêng

obby-a chuan ram \ha tak mai a lei thar a. A fan kual zawh chuan \ha a êm êm a. A huanah chuan pûk tê reuhB tê hi a siam a. Enkawl a ngaih avângin a huanah chuan a riak \hîn a. Bobby-a hi ringtu a ni lo va, Pathian a awm hi a ring lo a ni. Zâna a han mut te hian thâwm mak tak tak te hi a hre \hîn a, a châng chuan a hlau thei êm êm a ni. A huan chu a zau êm avâng chuan tui a mamawh hnem a, a huan bul deuh lawkah chuan tui laih chhuah a ngaiin a hria a. A lai a, hmun tam tak a laih pawhin a lai chhuak thei rêng rêng lo va. Hmun hla tak taka mi chawi a ngai \hîn a ni. Zânah chuan thâwm mak tak tak, ramhuai thâwm ang deuh deuh chu a hre leh a. A \hiante a hrilh chuan anni lah chuan chu huanah chuan ramhuai hi an lêng \hîn in an lo hrilh a. Bobby-a chu a rilru a mangangin a hlau êm êm a. A hlau lutuk chu a leina man aia tlâwm deuhin Jack-a hnênah a hralh ta ringawt mai a ni. Jack-a chu ringtu \ha tak, fel leh rilru \ha tak a ni a. Huan chu an en kual a, \ha a h êm avângin Pathian hnênah a hlân a, a enkawl \an ta a. Huanah chuan a riak a, a mut hmain Bible a chhiar a, a \awng\ai a, a mu ta a. Thâwm pawh a hre lo. A \henawmte chuan huan neitupa hmasa pawh ramhuaiten an va hbuai \hin thu an sawi a. Ani lah chuan, “Pathian nên kan awm dûn dâwn alâwm,” a a. Hlau hmêl pawh a pu lo va. A \henawmte chuan mak an êm êm a. A tûkah chuan tui laih chhuah \hain a hria a. A en kual a, tui laihna tûr \ha tak mai a KRISTIAN NAUPANG MAY 2019 | 3 hmu a. A laih hma chuan Pathian hnênah a \awng\ai a. A lai \an ta a. Rei pawh a laih hmain tui a rawn chhuak hawk hawk mai a. Ama in tûr leh a huan enkawlna tûr pawh a nei daih hle a. Pathian hnênah lâwmthu a sawi ta a ni. Bobby-a kha Pathian ringtu lo ni ve se chu Jack-a ang hian a hlawhtling ve ngei ang. Pathian kan rin a, a thu te kan âwih chuan kan hlawhchhamna bulah hian hlawhtlinna hi a awm thei a ni. MAY 2019 | 4 KRISTIAN NAUPANG Naupang rinawm ATHANA-III - Rev. H. Laldintluanga, Hnahthial

Thingtlâng naupangte chuan school bân leh chawlh an nghahhlelh \hinna chhan chu daia vaha sava veh te, lui kal te a ni \hîn a. Athana pawh hian lui kal hi nuam a hle a, chakai khawrh te, lui tê han theh kanga nghavawk leh kaikuang han man te, aiâwt chiah te hi nuam a \hîn hle. Fûr ruah tui a tam deuh phei chuan lui lian deuh a\angin lui tê zâwkah sangha chi hrang hrang an rawn chho a, chûngte chu nghakuaiin an lo bât \hîn a. An khaw bul lawka an tuikhur lui phei chu chu anga nghakuaia sangha an man \hinna hmun chu a ni a. An \hiante nên nghakuai chiah tûrin an kal \hîn. Nghakuai chu dâwra lei mai tûr a awm loh pawhin hriauin an siam chawp mai \hîn a. Hriua kha an rawh lum a, a lum lai tak chuan an kual ta \hîn a, a themthiam deuh chuan nghakuai siam sa ang maiin an kual \hîn a. Chu h rualin hriau chuan kibâr a neih ve KRISTIAN NAUPANG MAY 2019 | 5 loh avângin sangha bah tawh chuan bah sual palha chhuah a awl bîk \hîn. Vawi khat chu Athana leh a \hiante chu an khaw bul lui têah nghakuai chiah tûrin an kal a, fûr ruahtui tam lai a ni a, ruahsûr bâna kal phei chuan chakai vâk chhuak man mai tûr a awm nual \hîn a ni. Sangha man sa dahna tûr leh chakai dahna tûr bâwm an keng a, chu ang chuan a \hiante nên chuan an kal ta a. Pi leh puten an duh miah lo \hin thil pakhat, he anga ram an chhuah dâwn leh sangha an man dâwna an serh tlat chu zahmawh sawi hi a ni a, an duh ngai lo a, hlawhchhamna an \hîn. Hemi ni hian an \hiante zînga mi, an aia nau deuh pakhat Kawitea a an koh chu an hruai tel ve a. Kawitea te chhûng hi zu zuar an ni a, a nu leh pate pawh hian \awngkan an duhtui lêm lo a, an inkhâwm ve ngai lo bawk. Chu a lui lam pana an kal lai chuan Kawitea chuan \awngkam tlahawlh deuh deuh leh zahmawh rawngkaiin fi amthu a thawh a, zu hmuna \awngkam ni âwm tak tak fi amthu bawlhhlawh tak tak a sawi chhuak a, an nuih chu a za viau naa lui kal dâwnin zahmawh an sawi ngai lo in an khap a, Athana leh a \hiante chuan an hau lai lai a. Lui an thlen thlâk chuan an nghakuai chawchah tûra khaini bâwm ruaka changpât an pai chu an la chhuak sap sap a, an nghakuaiah chuan an thil a; chuan, li lian deuh deuhah chuan an chiah a, sanghain a rawn zar veleh an phih vat a; chuan, sangha an man ta \hîn a ni. Chu a kawi hnih emaw lek an kal hnu chuan an \hianpa, kal lama zahmawh rawngkaia pâwt pâwt \hîn Kawitea chu a rawn \ê \hawt a, an han en chuan saphai lian deuh mai hian a lo hapa a lo zial \an mêk a lo ni a. Athana leh a \hiante chu rang takin an che vat a, an \hianpa Kawitea chhan tum chuan rang takin an che a. A \henin a taksa MAY 2019 | 6 KRISTIAN NAUPANG remchâng laiah chuan thing leh mau bung remchângin an lo vua a, Athana chuan a chempui ken chuan saphai luah tak chuan a sât fuh hlauh mai a, saphai chu a zal ta der mai a. Tichuan, Kawitea chu an chhan chhuak ta a, Kawitea chu a lo zial na hman \êp a, a thâwk pawh a buai deuh hman a; mahse, a \hianten huaisen taka an chhan avâng leh rang taka an chhan hman avângin rei lo teah a rawn pângngai leh ta a ni. Saphai chu a lo lian hle mai a, an han teh a, anni ang naupang hlam ruk zeta sei a ni a, a taksa pawh an malpui aiin a lian daih a. Tichuan, sangha man pawh chu buaipui zui tawh loin an saphai thah chu a puma hawn dân an ngaihtuah a, a nghâwngah hlui an thlung a, an hnûk haw ta a. Kawitea pawh a ipte leh a thil ken zawng zawng an ahsak vek a, ruakin an kal r a. Tichuan, in lamah an hawpui ta a ni. In an thlen chuan saphai an thah dân leh Kawitea an chhan chhuah dân chu an sawi a, khuaa mite chuan an \hianpa nunna chhan nâna huaisen taka an che chu an fakin an lâwm hle mai a. Tichuan, saphai sa chu an chan a, a mît hi tuihri (cholera) damdawi \ha tak mai a ni a, a sa pawh an er a, a hriak hi raipuar nau vei dulah te an zût a, nau an awl duh an a ni âwm e. Chu bâkah a sa hrang \henkhat hi an rêp a, chu chuan in kâng tûr a vêng an h tlat chu! Kan Bible chuan ringtute chu \awngkam mawi lo hmang lo tûrin min a, \awng zahmawh leh fi amthu bawlhhlawh phei chu sawi lo tûrin min (Eph 5.4). Mizo pi leh pute duh loh hi chu Kris an inzir rna nêna a inkalh a nih loh chuan duh loh ve zêl a lo \ha. |hiante chhan nâna thih pawh huama huaisen taka chêt pawh hi Pathian duh dân a ni a, \hian rinawmna târ langtu a ni. KRISTIAN NAUPANG MAY 2019 | 7 THEIHAI KÛNG

- Rev. James Lalremmawia |awipui North

Hmânlai hian mipa naupang pakhat Dina hi a awm a. An in bulah chuan theihai kûng lian tak, a zâr te pawh lâwn nân rem deuh hi a awm a. Dina chuan theihai kûnga lâwna, a rah lawha ei te chu nuam a hle \hîn. Chu theihai kûng pawh chuan Dina chu a ngaina êm êm a, hlim takin an infi am a, a zâr buk hnuai daihhlimah te chuan ni sat lai pawhin a châwl hahdam \hîn. Dina chu a lo \hang lian a, theihai kûng chu a tlawh khât ta hle mai a. Theihai kûng chuan a ngai êm êm \hîn. Ni khat chu theihai kûng bulah chuan Dina chu a lo lang ve leh hlawl a. Theihai kûng chuan phûr takin, “Inkâwm ang aw,” a lo thuai a. Mahse, Dina chuan naupang chhia a ni tawh lo a, theihai kûng mai mai infi ampui a peih loh thu leh toys lei nân pawisa a mamawh thu a sawi ta daih a. Theihai kûng chuan, “E, ka rah hi lo \euh la, i hralh ang a, i hralhna pawisa chuan i lei dâwn nia,” a lo dam diai a. A rah a lawh zawh chuan Dina chuan khawhar taka awm tûrin theihai kûng chu a kalsan leh ta vang vang a. Hun eng emaw chen hnuah chuan Dina chu theihai kûng bulah chuan a va kal leh a. A hma ang bawkin theihai kûng chuan infi ampuiah a lo sawm a. Dina chuan nupui a neih tawh thu leh in sak a mamawh thuin a chhâng a. Theihai kûng chuan a rah lai a nih loh avângin a zâr te chu tan bunga, in sakna atâna hmang tûrin a lo hrilh leh a. Chu anga a h zawh MAY 2019 | 8 KRISTIAN NAUPANG chuan khawhar taka awm tûrin Dina chuan theihai kûng chu a kalsan leh ta a. Nakinah chuan Dina chu theihai kûng bulah chuan rawn lang lehin infi am a peih loh thu leh lawng tuka tuipuia lênvah a duh thu a rawn sawi leh a. Theihai kûng chuan Dina hnênah chuan a kûng chu kita lawng tuk nâna hmang tûrin a lo leh a. Lâwm takin Dina chuan theihai kûng chu a kit leh a. Lawng a tuk zawh chuan hla takah a kal leh ta daih a. Theihai kûng duhawm tak \hîn pawh chu Dina tân a inpêk zawh avângin a thi ve ta a. Hun rei tak hnua Dina lunglêng lo haw chuan theihai eia, a kûnga lâwna, a buk hlim hnuaia hahchawlh te chu a châk êm êm a; mahse, a lo thi ta daih si. A thil hah a inchhîr êm êm a; mahse, a sâwt tawh si lo. Theihai kûng hian kan nu leh pate a en r a, Dina hian keini naupangte a en r thung. Nu leh pa hi duh duh dîlna tûr leh kan duh apiang min hsak tûr ringawtah ngaih loh tûr a ni. Min hmangaihtu nu leh pate hian hmangaih lêt ve an phu a, theihtâwpa duat lêt ve leh an thu âwih hi Isua naupangte awm dân tûr a ni. KRISTIAN NAUPANG MAY 2019 | 9 MAWITEI KA KHAWNGAIH

- Upa R. Zolûra, Nursery

Mawitei school bâng chu a tûm bûr reng mai a. A nu leh paten an biak pawhin a chhâng \ha duh lo. Eng n n emaw a lungawi lohna chhan chu an zâwt chhuak ta hrâm a. An zir rtunu pawh hi a mak rêng rêng... zirlaite hnênah an nu leh pate inneih thlalâk nalh ber keng \heuh tûrin a lo hi a ni a. Mawitei \hiante chuan Biak In chhûngah suit leh mo kawr nalh tak taka an nu leh pate inneih thlalâk an keng a, Mawitei erawh chuan a nu raipuar nalh vak lova inchei hall-a deuh rep rup hnuaia a nu leh pate inneih thlalâk a ken ve chu zak êm êmin a han lek chhuak ve a. |hiante zîngah pawh nuam a tawh lo. A hlim ve theih \hin tehrêng nên. A nu leh pa lakah a tûm buau reng mai a. A va khawngaihthlâk êm. Heta \ang hian Mawitei chuan rilru siam tharin pasal a neih hunah chuan nalh taka incheia Biak In chhûngah ngei pasal neih hi a tum nghet ta hle a. Zirlai dangte pawh an in am zui ta hlawm a. A ni rêng asin, inneih thlalâk hi a hluin kan roh êm êm, inlêngte pawhin en an châk fo a ni. Thianghlim leh mawi taka Pathian leh kohhran duh dân ang ngeia inneih hi a hlu a, chu ang taka hlen chhuah tuma Mawitei a in am hi a entawn tlâk hle mai. Mawitei lungawi lohna leh a tumruhna hi a khawngaihthlâkin a lawmpuiawm êm êm a ni. MAY 2019 | 10 KRISTIAN NAUPANG

HA ENKAWL DÂN

- Dr. Rebecca L. Renthlei, Ramhlun Vêngthar

Ha fai nalh tak hi chuan mihring a hmêl\ha hle h kan hmu thei vek âwm e. Tûnlaiah chuan social media-ah thlalâk kan post chur chur a, ha bal sen \hup post chu mawi kan miah tawh lo ani. Mi lârho ha phei chu a va han rualin a va mawi \hîn tak êm! Naupang tê kan nih lai hian ha 10 kan nei \hîn a, kum 14 vêl kan nih chuan puitling ha (permanent teeth) a lo awm \an tawh \hîn a ni. Naupang ha hi ha hlam te kan a, kum ruk kan nih vêl hian ha hlam chu a hun tê têah a lo nghîng a, zawi zawiin putling ha a lo \o \hîn a ni. Chu h lai chuan kan khabe te zawi zawiin a lo \hang lian ve det det zêl bawk a, ha hi a hun taka phawi a lo pawimawh \hîn a ni. Puitling ha chu a lo lian hret a, kan khabe lo \hang nên a inkhuang rual tâwkin a awm tûr a ni. Chuvângin, ha a nat vânga phawi rigawt te hi tûnlaiah chuan doctor-ten kan duh vak tawh lo a ni. Mihring puitlingin ha 32 kan nei a, dam chhûng daih tûra Pathianin min pêk a ni. Mahse, zûk leh hmuam te, chithlum te, chhang chi hrang hrang, chocolate te nasa taka kan ei hian ha tân natna hrang hrang a lo siam a, ha bal leh ha nâ te kan lo neih phah fo a ni. Ha chu natna tam tak lakah eng n nge kan vên him ang h kan sawi dâwn a ni. Ha natna tlânglâwn ber chu ha nâ, ha hni vûng, hnai la, ka uih/thaw uih te hi a ni âwm e. A hmasa berah chuan eng vângin nge kan ha a ngêta, a lo KRISTIAN NAUPANG MAY 2019 | 11 nat? Ha ngêt hi kan thil ei châmbâng leh ka chhûnga bacteria te inchawhpawlh khân acid an lo siam chhuak a, chu acid chuan ha enamel chang deuh mai kha zawi zawiin a lo ei hêk a, kua a lo insiam a, bâl a lo lût zêl a, a tâwpah chuan ha chhûngril (nerve) awmna a lo thleng a, a na ta vawng vawng a ni. Ha hni puam, thaw uih te hi natna tlânglâwn tak a ni bawk a. Ka uih emaw, thaw uih deuh emaw bula awm chu a hrehawm thei viau a ni. A rûka hmai hup te a ngai a, lehlam hawisan hial te a ngai \hîn. Eng vângin nge kan kâ a uih kan h chuan ha nawh fai loh vâng a ni. Kan ha hni kârah bâl a lo lût ve a, hun a lo kal zêl a, ha nawh fai \hat loh chuan bâl kha a lo tam al al a, a lo sakhal zêl a, ha ang maiin a lo ruh thei a ni, chûng ha bâl (ha raw) chuan ha hni chu a luah khat a, a uih ta êm êm a, a thi duh bâkah ha hni a lo vûng lian al al zêl bawk a ni. Tûnah chuan ha ngêt awm chhan te, ha hni puam chhan te kan lo hre ta a, eng n nge kan lo invên theih ang? A hmasa berah chuan fai taka ha nawh hi a pawimawh êm êm a ni. Minit thum tal nâwt ila, ha chung leh sîr te, a chhûng lam te nawh kual vek tûr a ni. A khamphei ni lo, âwn deuh hlekin toothbrush ken tûr a ni a, nawh kual tûr ani. Toothbush hi medium emaw, so emaw a \ha tâwk viau, lei te pawh nawh fai vek tûr a ni. Ni n zîng chaw eikham leh zân mut dâwnah nawh \hin tûr a ni. Fai taka ha kan nawh chuan ha natna hrang hrang awm thei lakah kan lo fi hlîm ang a, pawisa tam tak sênna tûr kan pumpelh bawk ang. Tûnlai hian naupangten sikhar, gutkha chi hrang hrang ei kan chîng a, hêngte hian ka chhûng a hrisêl lo êm êm a. A ei ve ngai lo tân phei chuan a rimtui miah lo a ni. Ha a sen duh êm êm a, ha hni a hrisêl lo bawk a, vun a chhia a, hmêl a chhe duh bawk. Thawhah te, BP sâng te a thlen duh a, nghei mai a harsa tawh \hîn. He ang vaihlo telna hi ve miah lo ila, kan ha a lo fai nalh ang a, kan vun a lo nalh bawk ang a, kan lo hmêl\hain kan lo hrisêl zêl dâwn a ni. MAY 2019 | 12 KRISTIAN NAUPANG Tum mumal i nei em?

- Rev. V.L. Krosschhuanmawia, Aizawl Theological College

|um khat chu dân thiamna lama mi hmingthang tak Oliver Wendell-a chuan rêla a chuan laiin a cket a hmu zo ta rêng rêng lo mai a. A indap ngial pawhin conductor hnêna en r tûr a hmu zo ta lo va. Conductor chuan Holmes-a mangang hmêl a hmuh chuan, “Ka pu, a pawi lo ve, kan hre chiangin kan ring tâwk che a, i cket chu in i thlen hunah min rawn thawn mai dâwn nia,” a lo thuai a. Holmes-a chuan, “Tlangvâl, ka buaina ber chu cket hmuh leh hmuh loh lam a ni lo. Khawiah nge ka kal dâwn h hriat zâwk hi a ni,” in a chhâng a ni. Homes-a rêla a chuang ang mai hian zirlaite hi kan zavaiin school-ah kan kal \hîn. Hun leh kum a kal ang zêlin pâwl pawh kan sawn \hîn a ni. A pawimawh ber chu pâwl kan sawn rual hian khawiah nge kal kan tuma, khawi hmun nge thlen kan tum h hriat hi a ni. Tum mumal (goal se ng) neih hi mi hlawhtling ni tûr chuan a pawimawh hle. Pathian thuhriltu lâr tak Billy Sunday-a chuan, “Mi tam zâwk hlawhchhamna chhan chu thiam thil (talent) an neih \hat loh vâng ni lovin, tum mumal an neih loh vâng a ni,” in a sawi a. A dik viau âwm e. Thusawitu lâr Les Brown-a chuan, “Thlaa \um tûrin thlâwk chhuak la, i \um fuh thei lo a nih pawhin arsi khawi emaw berah chuan i \um ngei ang,” in tum sâng tak neih \hatzia a sawi a. Miin tum mumal leh sâng tak a neih chuan a tum chu thleng chiah lo mah se, sâng tak a thleng dâwn a ni h a chiang hle. Kan tum chu rilrua dah mai lova, ziaka dah a \ha hle bawk. Rilru lam zirna lama mi thiam Gail Ma hews-a chuan kum 2015 khân nasa taka a zir hnuah, an tum rilrua vawng mai KRISTIAN NAUPANG MAY 2019 | 13 lova ziak \hînte chu za zêlah 33 (33%)-in hlawhtling an tam zâwk niin a sawi a ni. Tichuan, puitling kan nih huna nih kan tum fel taka siam a \ha a, chumi thleng tûra kum n emawa hhlawhtlin tûr siam a pawimawh bawk ang. Tum mumal neih \hatna 1. Awmze neia nung turin min pui: Mi n hian ni n dârkâr 24 kan nei \heuh a. Chumi hun chhûnga awmze neia kan nun theih nân thil tum fel tak kan neih a \ûl. Chu ang a nih chuan i tum hlawhtling tûrin hun i hman dân tûr leh thil danga i inhman theih dân tûr ramri fel takin i kham thei dâwn a ni. Lemchan thawnthu ziak thiam Sydney Howard-a chuan, “I thil tum chanve chu i hriat tawh chuan, i h tak tak hmain eng nge i kalsan ngai i hria hna a ni,” in a sawi a. A dik hle âwm e. Kan tum hlawhtling tûr chuan eng nge ka ha ka h loh tûr te, eng ang taka thawhrim ngai nge h te min hria r \hin avângin kawng hmang fel tak neiin min nun r \hîn a ni. 2. Hma lam pan zêl tûra min chaktu a ni: Tum mumal tak i neih chuan hma lam pan zêl chhan tûr i nei hna a ni a. Tum mumal neih hi khâwl nung tûra petrol/diesel kan thun ang hi a ni a. Kan thlen chin a\anga hmasâwn zêl tûrin phûrna te, tumruhna te, chona te leh chakna te min petu pawimawh tak a ni. Ziaktu lâr tak Jack Canfi eld-a chuan, “Mi hlawhtling rêng rêng chuan an thil tum hlawhtling tûrin an bei ngar ngar a, an vêla thil thlengin a buai ve ngai lova.… An thil tum an hnaih zêl theihna tûr ngaihtuahin an rilru la pêng thei tûr thil an tlânsan \hîn,” in a sawi a ni. 3. Harsatna hmachhawn thiam tûrin a pui: Harsatna hi mihring nun pêng pakhat ang maiin a lo thleng fo \hîn. Harsatna paltlang tûra chakna petu pawimawh tak chu tum mumal neih hi a ni a. Tum mumal nei lo mi chuan chu chakna chu a neih loh avângin harsatna chu a tlûkpui a, a chhiatpui fo \hîn. Buhchiûm chak lo tak chuan rim taka a thawh avângin MAY 2019 | 14 KRISTIAN NAUPANG a bâwm chu a rawn tâwn pawp a, phêngphehlep mawi takah a lo chhuak \hîn. Chu ang bawkin tumna mumal chuan tuarchhelna te, thawhrimna te leh dawhtheihna te a siam avângin a hmaa hun harsa tak lo awm pawh a paltlang thei \hîn a. A tâwpah a hlawhtling nge nge \hîn a ni. 4. Mi puitling leh rin tlâkah a siam: Tum mumal tak nei chuan awmze nei taka hun a hman \hin avâng leh a tum hlawhtling tûra rim taka a thawh \hin avângin mi puitling leh rin tlâk a lo ni \hîn. A hlawhtlinna leh hlawhchhamna te a thlîr kîr a, hmasâwn a ngaihna lai te a hre chiang a. A chak lohna lai siam \ha tûrin theihtâwp a chhuah \hîn. Chu anga a h \hin avângin a puitling a, a hna leh thil h rêng rêngah a rin tlâk \hîn bawk a ni. Tum mumal neih loh pawina I theih tâwp chhuah mah la, tum mumal i neih loh tlat avângin i hun chu i khawhral mai mai hna a ni a, tûna i thil h mêkah \hahnem ngai takin thawk ringawt mah la, i kal zêl dân tûr emaw, i thawh leh tûr emaw hmachhawp a awm miau loh avângin tha i sêng thlâwn thei tlat a ni. Tum mumal nei lo chuan khawvêlah hian nun chhan a neih loh avângin nun hlutna a hre lo va, a chhiatpui \hîn. Chu ang mi chu sava hmul, thliin a len kual ang mai hi an ni a. A sawi thiam lam leh mi uar lam apiangah an thle tawn mai mai a. Chu h chhûng chuan mi dangin an lo hlawhtlinsan daih \hîn. Tum mumal chu eng n nge kan siam ang? SMART Theory hmangin he ang hian ngaihtuah ila: Specifi c: Tum pakhat fel tak neih tûr a ni a. I tum chu kum n thlâk mai mai tûr a ni lo. Yogi Berra, America rama baseball player leh manager hlawhtling tak chuan, “Khawiah nge i kal dâwn h i hriat loh chuan khawi hmunah emaw kal ngaihna hre lovin i tâwp tawp mai ang,” a hial a ni. Kawng laklawha i buai loh nân tum mumal leh fel tak neih a \ha. KRISTIAN NAUPANG MAY 2019 | 15 Measurable: I tum i thlen theihna tûra pawimawh chu i thlen chin hriata, inen fi ah fo hi a ni. I tum chu thleng tûrin eng dinhmunah nge i awma, eng nge i thil h lai bânsan ngaia, eng ang taka thawhrim ngai nge h hriat a pawimawh. Social media i hman hun te leh \hian kawm nâna i hun hman te htlêm a ngai mai thei a. Tûna i zir dân aia nasaa i zir pawh a ngai mai thei bawk. A ainable: I thil tum chu hhlawhtlin leh thlen theih ngei a ni h i hriat chian ang bawkin, chumi thleng tûr chuan theihna i nei a ni h i hre hmasa tûr a ni. Tihhlawhtlin theih loh pui h tum tlat te, nih theih loh pui nih tum tla e hi a nuihza hlâk duh. Harsa lo tea hhlawhtlin theih nih tum lahin rah \ha a chhuah chuang si lo. I thawhrima, i beih \âng \ânga i thlen theih tûr ni rawh se. Realis c/Relevent: I thil tum chu i tân a \hain i nun leh khawsakna nên a inmil tûr a ni. Chu i thil tum emaw i nih tum emaw chu lo hlawhtling ta la, i tân, chhûngkaw tân, kohhran tân, khawtlâng leh ram tân a \angkai tûr a ni. Time-bounded: I thil tum hlen chhuak tûrin hun am chhûng insiam a pawimawh a. I thil tum/nih tum thleng tûra hun rei lo te chhûnga i hhlawhtlin tûr inkhaidiat fel tak siam bawk ang che. Rêla chuang ang maia mi tam tak school-a in kal mup mup lai hian, mi hlawhtling, chhûngkua, kohhran, khawtlâng leh ram tâna mi tangkai nih i duh chuan i tum chu siam fel la. I tum thlen theih dân tûr kawng pawh a theih chin chin hriat tum la, i tum thleng tûra kum na i hhlawhtlin tûr pawh ruahman ang che. Chumi thleng tûr chuan tûn a\ang khân thawk \an rawh le. I hlawhtlin leh tlin loh chu tûna i lehkha zir dân te, hnathawh dân te leh awm dân te khân a hril dâwn a ni. MAY 2019 | 16 KRISTIAN NAUPANG

HLA LEH A PHUAHTU MIN VÊNGTU CHU LALPA A NI (The King of love my Shepherd is)

He hla hi Sir Henry William Baker-a (1821-1877) phuah a ni a. May ni 27, 1821 khân London-ah a lo piang a, Trinity College, Cambridge-ah kum 1844 khân B.A. a zir zo va, M.A. pawh kum 1847-ah a zir zo leh a ni. A pa hming chu Admiral Sir Henry Loraine Baker-a a ni. He hla thlûk ‘Dominus Regit me’ h hi Dr. J.B. Dykes-a (1823-1876) siam a ni. A thlûk dang ‘’ hi Jessie Seymour Irvine-i (1836- 1887) siam a ni. A pa hi Church of -a pastor a ni. A pa hian Duni ar, leh Crimonrid, Aberdeenshiere, Scotland Kohhran a enkawl \hîn. Irvine-i hla thlûk siama lâr ber a ni. A hla thlûk siam hi Sco sh Psalter-ah pawh hmun pawimawh tak a luah a ni. Kum 1887 khân a thi a, St. Machars Cathedral, -ah phûm a ni. He hla thlûk siam remtu chu David Grant (1833-1893) a ni. He hla phuahtu Sr. H.W. Baker-a hian Church of England, Herefordshire biala Monkland Kohhran chu kum sawmhnih leh paruk lai a enkawl a. Sam 23-na hlaa sak theih tûra a phuah hi amah hriat rengna lungphun a ni ta ber mai. February ni 12, 1877 khân a thi. Sir, Baker-a’n he hla a phuaha a duh ber châng leh a thih dâwn pawha a chham chhuah hi Mizo \awnga lehlin a nih loh avângin sâp hlain han târ lang ila a \ha ang e. Perverse and foolish, o I strayed, But yet in Love He sought me, And on His shoulder gently laid, And home, rejoicing, brought me. Queen Elizabeth II-in pasal a neih ni khân he hla hi inneihnaa sakah a thlang a, chuta \ang chuan a lâr zual ta hle KRISTIAN NAUPANG MAY 2019 | 17 a ni. Mizo \awnga letlingtu hi Lalmâma (1901-1959) a ni. Sâp hla Lutheran Worship hah chuan châng ruk a awm. He hla thlûk siamtu Dr. John Bacchus Dykes-a (1823-1876) hi Kingston-ah a piang a, hla thlûk \ha tak a siam avâng hian mite hriat a hlawh hle a, hla thlûk zathum chuang a siam a ni. Thu leh hla lama mi ril tak a ni a, rimawi lamah Doctor of Music thleng a zir a ni. A hla thlûk siamte hi khawvêl hmun hrang hranga Kris anten Pathian fak leh chawimawi nân tûnlai thlenga sak lâr a la ni. Dykes-a hi Leonard-ah a thi a, a hla thlûk siamte hi Kris an Hla Buah pariat lai telh a ni a, chûngte chu– KHB No. 1 Thianghlim, Thianghlim, Thianghlim! KHB No. 28 Min vêngtu chu Lalpa a ni KHB No. 54 Isu, i thu ka ngaihtuahin KHB No. 155 Ênna nunnêm, thimin ka vêl a bâwm KHB No. 275 Isu, ka thla hmangaihtu (thlûk khatna) KHB No. 335 Ka hnênah lo kal thuai ang che KHB No. 589 Aw, lei leh vân, tuifi nriat Lal KHB No. 595 Kan darh hma hian a rualin (thlûk hnihna) (Source: Kris an Hla Bu Bihchianna by V.L. Luaha Renthlei. Lêngchhâwn Press, 2017). MAY 2019 | 18 KRISTIAN NAUPANG MI DANG TÂNA INHLANNA Kum 100 lai a liam ta, favâng laiin tlai khat chu Japan ram tuifi nriat kama khaw pakhat hi lirnghîngin a sawi nasa viau mai a. Khuaa mite chu pâwnah an tlân chhuak vek a; mahse, lirnghîng tuar \hang h takah ngaih \hat lohna nei hauh lovin a \hen chu an in chhûngah an lût leh a, a \hen chuan an thil h lai an chhunzawm leh mawlh mawlh hlawm a. Phaizâwl chung tlâng pâwnga lo neitu pakhat chuan a in a\angin uluk takin tuipui lam chu a thlîr a; tuipui chu a thim deuh khup a, mak tak maiin a fâwn a, thli lo thâwtna lam khawmual hlat zâwng chuan a liam phei duak mai a. Thil awmzia a hre thiam vat a, a h tûr hmasa ber chu phaizâwla mipuite himna ngaihtuah a ni h a hre chiang hle. A tupa a ko va, “Meichher kha chhit sain min han pe rawh, rang takin han buatsaih vat ang che,” a a. Tlâng pang âwih tlâna a buh hmin \an tawh chu a eng sur mai a, a hmin \hain seng a hun \an tawh lehnghâl a, a hausak kum a thleng dâwn h a hai lo. Mahse, meichher nên chuan hmanhmawh KRISTIAN NAUPANG MAY 2019 | 19 takin a thawk chhuak a, a buh hmun chu a hâl ta hluah mai a. Phaizâwlah chuan Biak In dâr vuain, “Kâng mei, kâng mei,” in an au chuah chuah a. Mi zawng zawng chu buh hmun kâng \helh tûr chuan an lo tlân khâwm a, “Enga nge, a â ta em ni?” an sup sup mai a. Putar chu ring takin, “En rawh u,” in a au va. Tuifi nriat lam an han hawi nâk chuan kâwlkilah tui chung chu a rawn ko ta bûr bûr mai a. Râpthlâk deuh maiin a ko inthuah chu an khaw lam pan chuan a rawn inchhawk phei ta nghut nghut mai a, thâwm nasa tak nên chuan an khua chu a rawn su a, ri hum hum chungin a tawlh lêt leh a, vawi li lai a rawn thawh nawn hnu chuan tuifi nriat chu a hmun ngaia awm leh tûrin a tawlh kîr hlen ta a. Amaherawhchu, mipuite chuan in an nei ta lo! Tuifâwn chuan a theh darh vek tawh si a. Tu mahin sawi tûr an nei lo; putar chu a lo \awng chhuak a, “Hei vâng hian alâwm ka buh hmun hi ka hâl ni,” a a. An zîngah chuan a rethei ber te ang thova eng mah nei lovin a ding ve ta a, a hausakna tûr ber a hâl vâp zo vek tawh si a. Nimahsela, an khuaa mi zali zet nunna chu a buh hmun chânin a chhanhim ta a ni. (Source: Hringnun Dic onary by C.H. Thangkhuma. LV Art, Chanmari, 2015). MAY 2019 | 20 KRISTIAN NAUPANG

MISSIONARY CHALLENGE KRISTA TÂNA AN THAWH CHHUAH LAIIN NANG KHAW NGE I AWM? - Rev. Zonunsânga, Tuipuibari

Kum 1908 November thlaah Dr. Peter Fraser; chu h hun lai pawha doctor thiam bîk tak nia an sawi chuan missionary ni tûrin Mizoram leilung a rawn rap a. Dr. Fraser-a hi Liverpool Hospital-ah Chief Medical Offi cer hna chelh phâk a ni an hial a ni. Ama \awngkam anga Mizo upate sawi chhâwn kan hriatah chuan, “Keimah ang daktor dang pahnih awm ve se chuan, mihring lu ruh hi kan phel ang a, thi lovin kan vuah leh vek thei ang,” a h Rev. Lalsâwma (L) chuan a sawi. Tûnlai khawvêlah pawh hian missionary mamawhna a sâng zêl. Hmun zau zâwk kan thlîr chuan Kris ante hduhdahna a la hluar hle mai a. Ram hrang hrangah ringtute, missionary- ten hduhdah an la tuar reng a. Muslim fi rfi ak ISIS kan hte chêt dân leh an nunrâwn dân te chu kan hre vek âwm e. An thisen chu tui angin khawlaiah an leih bua a. Hebrai ziaktuin mi huaisen kal hmasate a h ang khân an chang zo va, meia hâl hlum te, an nghâwnga zai bun tein an awm a. Nimahsela, Isua an phatsan rêng rêng lo. KRISTIAN NAUPANG MAY 2019 | 21 Isua Chanchin |ha hre lo thim hnuaia awm tam tak an la awm mêk lai hian engah nge ka \hut muan reng bîk ang le? eng nge kan h tûr, he lam kawngah hian eng chen nge kan inphal le? Zirlai duh takte u, in puitlin hnuah eng nge nih in tum? Hna \ha tak tak kan vuan thei a nih chuan a lâwmawm hle ang a. Missionary rawngbâwl hna thawk thei tûr eng zât nge awm ang che u? Isua chanchin hre ngai lo te hnênah Chanchin |ha hril darh tûrin i rilru i siam ve tawh ngai em le? “Lunga denin an awm a, thing zainaa zai bunin an awm a, thlêmna an tâwk a, khandaiha sah hlumin an awm a; berâm vun leh kêl vun sinin an vâkvai a; rethei takin, hrehawm takin, hduhdahin an awm a; (chûngho tân chuan khawvêl hi awmna tlâk a ni lo) thlalêrah te, tlângah te, pûkah te, khuarkhurumah te an vâk an vâk \hîn a” (Heb 11:37-40). Mi tam tak Krista tâna an thawh chhuah laiin nang khaw nge i awm ve le?

Thu chu hril rawh; a hunah te, a hun lovah te pawh bei zel rawh; dawh thei taka zir r chungin an thiam loh hria r la, zilh la, fuih rawh. 2 Timothea 4:2 MAY 2019 | 22 KRISTIAN NAUPANG

NANG PAWHIN DEPRESSION I HNEH THEI

Khawvêl buai tak, harsatna hrang hrangin a tuam vêl kârah kan chêng mêk. Natna hdam theih loh vei mêk tam tak kan awm. Kan pung zêl dâwn ni pawhin a lang a. Chûng avâng leh harsatna hrang hrang vângin beidawnna vâwrtâwp (depression) neihna khawvêlah tam tak kan awm. Hêng avânga mahni in hlum an awm leh \hîn te hi a va pawi vawng vawng tak êm! Depression te i lo nei ve tawh mai thei e. Hei hi ngaihtuah ila; Isua hun lai daiha Bethesda kianga damlo pawhin chu ang hial chu a lo nei ve tawh a. Ani erawh chuan a lo paltlang a, a va huaisen êm! Nang pawhin i thei ve ngei ngei ang (Yes, You Can). Mihring tak pawha tâwn tûr, hmachhawn tûr a awm ve ang. Tâwn rawh. Beidawng lova nghâka tâwn tlang \hinte Isuan a hria. A kal pêl thei lo. A ding chat a, a mamawh a zâwt a, a dam a nih kha. He damlo hian a dawh theih avângin Isua a nghâk chhuak a nih hi. Nang pawh Isuan hdam che a duh a, Bethesda kianga damlo pawhin Pathian ropuina a hmu a nih chuan nang ringtu, engah i hmuh loh bîk ang le? “Tin, Isuan a hnênah, ‘Tho la, i âwngphah la la, kein kal tawh rawh,’ a a” (Johana 5:8). KRISTIAN NAUPANG MAY 2019 | 23 Meidîl/hremhmun gate, zau taka inhawng huau bulah chuan ka \hu a, gate rawn pawhtu kawngpui zau deuh deuh mai chu a thlûr sung mai a, gate lam pan chuan mi tam tak hi kawngpui zawng zawngah chuan hlim takin an rawn kal nguah nguah mai a, gate chhûnga lût zawng zawng chu tu mah rêng rawn chhuak leh an awm tawh lo. “Ka nu, min chhan rawh, Ka pa, min pawm chhuak thei lo em ni! A na lutuk,” a \ê rawng rawng thâwm chu ka hre thei; chhantu an awm si lo, an va han lainatawm êm ve aw. Kawngkhâr vêngtu awmna râl vên bûkah chuan ka tlân lâwn a, “Ka pu, nang tal hian i chhan chhuak thei lo em ni?” ka a. Ani chuan a lu a thing a, “He gate-a lût tawhte hi chu tu mah chhan chhuah theih an ni tawh lo, mei sa lutuk chuan a kâng chawrh chawrh a, anmahni leh mi dangte an inngeih lo hlawm êm êm lehnghâl a, a in vaw chawrh chawrh a, an thi hnê hnû hlawm, mei sain a kan reng avângin an hliam a dam thei tawh bawk si lo va. “Tlân chhuah tumte chu hremhmun hungna chhûng lama Setana pangang khawi lian pui pui, vâk zut zut maite chuan an lo seh vak zêl a, rûl \ihbaiawm râpthlâk tak takte chuan a lo chuk a, an na lutuk hi an vial ngawl ngawl a, ‘Meidîl a nuam zâwk a nih hi,’ in an zuang thla leh zêl a, mei sa lutuk chuan a kâng sawr tlawk tlawk mai a ni,” a a. Kei chuan, “A va han râpthlâk êm aw! A nih ka pu, hremhmun lam pan hian mi tam tak an rawn kal sup sup si a, i lo dang thei lo em ni?” ka leh a. Ani chuan, “En ta che, saw, ‘He lam kawngah hi chuan kal lul suh u, vânram kawngah kal zâwk rawh u’ a au au saw i hmu em?” a a. |hahnem ngai taka Pathian thu hrilhtute chu ‘I \hing lutuk,’ h paha an nam pai chawn chawn lai chu ka hmu a. An va hre lo tak êm aw, kawng hlauhawma kal MAY 2019 | 24 KRISTIAN NAUPANG lova, kawng dika kal zâwk tûra kawhhmuhtu chu, ‘I \hing lutuk,’ an a nih chu. Kei chuan, “A nih ka pu, hremhmuna hrehawm nasa tak tuarte saw eng kah nge an lo chhuah leh dâwn?” ka a. Kawngkhâr Vêngtu chuan, “Chutuanin hetah hian an awm tawh dâwn alâwm. Chatuan rei tûrzia ka’n hrilh ang che! Kahpathîr lian êm êm mai, Vânapa Hall ai pawha lian zâwk daih hi en teh, a chhîpa sava tê tak tê khi i hmu bawk em?” min a. Kei chuan ka lu ka lo bu nghauh nghauh a. A sawi chhunzawm zêl a, “He thîr tum lian êm êm mai, chang lutuk mai hi, sava tê tak tê khian kum sângkhat danah vawi khat a hmui a rawn tât zeuh \hîn ang a, thîr tum hi sava tê tak têin a hmuia a tah ral raih hunah ‘chatuan’ chu a la in\an dâwn êk êk chauh ang! Chatuan chuan tâwp hun a nei dâwn hlei nem,” a a. Awi, awi awi, a rei dâwn lutuk! Chatuana Hremhmuna awm tûrte chu ka va han khawngaih tak êm aw. Ka naute u, vânrama in kal ngei theih nân vânram kawng hrilhtu che u – In nu leh pa thu te, in zir rtute thu te, in Pastor leh in Upate thu te ngun takin ngaithla ula, zâwm ang che u, Pathian duh zâwng u la, Pathian duh zâwng thu sawi u la, dâwt sawi lo u la, \awng\ai \hîn u la, Bible te chhiarin inkhâwm \hîn ang che u aw. Hremhmuna in kal ve hi ka hlau êm mai. KRISTIAN NAUPANG MAY 2019 | 25

America fl ag leh a chhehvêl America fl ag-a arsi awm zât hi 50 a ni a, arsi sawmnga te hian America rama state awm zât a en r a ni. Tûna arsi sawmnga awmna fl ag hi Robert J. He -a siam niin an sawi. He -a hi Lancaster High School-ah a kal \hîn a. Kum 1958 khân Alaska leh Hawaii chu America ram state atâna lâk luh an la ni ve lo va, hun rei lo teah lâk luh mai tûr an nih avângin an ram fl ag neih sa chu danglama Alaska leh Hawaii te chu fl ag-a hlan dân tûr an ngaihtuah a. Lancaster High School-a an history zir rtu chuan zirlaite hnênah project atân a tuk a. He -a chuan project chu buaipuiin an fl ag neih sa arsi 48 awmna chu 50-ah a siam ta a. He project avâng hian B+ grade a hmu nghe nghe a ni. America rama zirna ina an grade percentage an pêk dân tlângpui chu he ang hi a ni. A+ = 97–100% A = 93–96% A- = 90–92% B+ = 87–89% B = 83–86% B- = 80–82% C+ = 77–79% C = 73–76% C- = 70–72% D+ = 67–69% D = 63–66% D- = 60–62% F = < 60% He -a thil siam chu US President Dwight D. Eisenhower-a hnênah an pe a, ani chuan \ha a lo viau va, an hmansak ta a ni. Hemi avâng hian He -a grade hmuh B+ chu an history zir rtu chuan A-ah a siam \hatsak nghe nghe. Flag siam \ hatnaah hian mi sâng eng emaw zahin an thil siam an theh lût MAY 2019 | 26 KRISTIAN NAUPANG a, a tam zâwkin tlar khatah arsi panga an dah a, \henkha n tlar khatah arsi paruk zêl dahin a tlar tâwp berah arsi pahnih an dah bawk a. Tûna US fl ag-a arsi tlar dân hi chu a hmasa berah arsi hmun rukah a tlar a, a dawtah arsi hmun ngaah, chu ang zêl chuan inkal thelhin a dah ta a ni.

Roller coaster siam chhuaktu hi Kris an a ni! America rama Roller coaster siam chhuaktu chu LaMarcus Adna Thompson-a a ni a. Amah hi ringtu \ha tak niin kut them thiam tak a ni bawk. Thompson-a hian roller coaster a siam chhuah hma hian ram dangah he ang ang deuha siam hi a lo awm tawh \hîn a. Ani erawh hi chuan rêl kawng ang chia tlân thei hi a siam chhuak thung a, a hming lemah pawh ‘father of the gravity ride’ an phuahsak nghe nghe. A rah chuan hmeichhe thawmhnaw siamna a nei a. Kum 1880 chhoah khân America ramah chuan chhûngkuaa in hhlimna tûr a tlêm êm êm mai a. |halai tam takte chu zu dâwrah te kalin an in hlim \hîn a. America ram khawtlâng nun chu a \ha lo zâwngin a kal nasa êm êm bawk a. Chûng zawng zawng a hmuh chuan ringtu \ha tak Thompson-a chuan thianghlim taka \halaite an in hhlimna tûr a ngaihtuah a. Lungalhthei laihna hmuna an hman rêl kawng hmanga lungalhthei phurhna khâwl chu siam danglamin kum 1884 khân Coney Island, New York-ah chuan theihin an dah ta a, hei hian nasa takin \halaite kawng dikah a kaihruai nghe nghe a ni. KRISTIAN NAUPANG MAY 2019 | 27 1. Kan kohhranah hian rorêlna indawt chhâwng (Church court) panga a awm a, chûngte chu– (a) Tualchhûng Kohhran: Kan Kohhranah chuan Tualchhûng Kohhran hi a pawimawh hle a, Tualchhûng Kohhranah chuan Kohhran Commi ee a awm a, chuta member-te chu nemngheh Upate leh Tual Upate an ni, Bialtu Pastor, Pro. Pastor leh Minister-te chu member ni sa (Ex-Offi cio Member) an ni bawk. Kohhran Upate chu dam chhûng atâna thlan an ni a, Presbytery Inkhâwmpuiin a nemnghehte an ni. Tual Upate erawh chu kum thum \ang tûra thlan an ni. Kohhran Commi ee chu Tualchhûng Kohhran enkawltu ber a ni a. Kohhran a chhiat a \hata mawhphurtu a ni. Tûn dinhmunah Tualchhûng Kohhran hi 1,113 kan awm a ni (2018 Synod Sta s cs angin). Kohhran Upa thlang tûr hian Dân zawhkim zawng zawng zâtve tal inkhâwm a ngai a. Tling tûr chuan vote tla zawng zawng hmun thuma \hena hmun hnih tal hmuh a ngai bawk. Tual Upa thlang tûr erawh chuan inkhâwm zât tûr bituk a awm lo va. Amaherawhchu, vote tla zawng zawng zâtve tal hmuh a ngai thung. (b) Bial: Pastor Bial siam thei tûr chuan Kohhranin Pastor a neih ngei ngei a ngai a, Mizo Kohhranin Pastor panga a neih hnuah Pastor Bial hi siam fel chauh a ni. Tûnah chuan Pastor Bial pawh 304 (2018 Synod Sta s cs angin) lai a ni ta a. Bial Inkhâwmpuia palai ni sate chu - Pastor te, Pro. Pastor te, Upa te, Pêm Upa te, Bial Inkhâwmpui puipa te, Bial Commi ee hrang hrang member te leh Bial Sunday School ziaktute leh Bial Buhfai\ham ziaktute an ni a. Anni bâkah hian Presbytery-in a rêl ang zêlin dân zawhkim 20 emaw, 25 emaw zêlah palai pakhat rh \hin a ni. MAY 2019 | 28 KRISTIAN NAUPANG (c) Presbytery: Kum 1910-ah Mizoram Kohhran chuan Presbytery a nei \an a. A rah chuan Presbytery inkhâwmpui hi kum khatah vawi hnih an nei \hîn. Kum 1923 a\angin kum khatah vawi khat neih a ni ta. Tûn dinhmunah Mizoram Synod hnuaiah hian Presbytery 51 (2018 Synod Sta s cs angin) kan awm a. Presbytery inkhâwmpuiah hian member ni sate chu - Pastor te, Pro. Pastor te, Kohhran Upa te, Presbytery Puipa te leh Presbytery Commi ee hrang hranga member te, Bial Inkhâwmpui Chairman leh Secretary te an ni. Palai thlan, dân zawhkim 150 zêlah palai pakhat Bialin a ruat bawk \hîn. (d) Synod: Mizoram Presbyterian Kohhranin Synod a neih \an chu kum 1924 a ni a. He h lai hi chuan ‘Assembly’ h a ni. Kum 1953 a\angin ‘Assembly’ h \hin chu ‘Synod’ a thlâk a ni ta a ni. Synod inkhâwmpui hi a rah chuan January thlaah emaw, February thlaah emaw neih \hin a ni a. Kum 1961 February thlaa Synod inkhâwmpui chuan kum tâwp December thlaa neih \hin tawh tûrin a rêl a. Hemi kum hian December thlaah Synod inkhâwmpui chu neih nghâl a ni a. Heta \ang hian kum n December Pathianni vawi hnihna hmangin neih \hin a ni ta a ni. Synod inkhâwmpuiah hian palai ni sate chu Pastor te, Pro. Pastor te, Synod Puipa te, Synod hnuaia Commi ee/Board hrang hranga member te, Presbytery Moderator leh Secretary te an ni. Hêng bâkah hian dân zawhkim 400 aiah palai pakhat zêl Presbytery inkhâwmpuiin a ruat \hîn. (e) General Assembly: General Assembly hi chu India ram Presbyterian Kohhran inthlun khâwmnaa rorêlna sâng ber a ni a. Kan Synod chunga mi a ni. Kum 1924-a Assam Province-a Presbyterian Kohhran hnuaia Assembly pathum lai a awm hnu khân Assam ram pum pui Presbyterian Assembly khaikhâwm tûrin kum 1926 khân Assam Ram Presbyterian Kohhran Synod (tûna General Assembly kan sawi mêk hi) a piang a. Shillong-ah headquarters an nei a ni. Hetah hian Synod hrang hrang 11 kan inchhûng khâwm a, Mizoram Presbyterian Kohhran Synod hi kan lian fâl hle a ni. Kum khat danah General Assembly neih \hin a ni a. Palai ni sate chu Pastor te, Pro. Pastor te, Assembly hnuaia sub-commi ee hrang hrang member te, Presbytery Moderator leh Secretary te, Presbytery n a\anga member thlan mi 5 te an ni. KRISTIAN NAUPANG MAY 2019 | 29 2. Mizoram Synod hnuaia commi ee sâng ber Synod Execu ve Commi ee hi a hma chuan ‘Standing Commi ee’ h a ni \hîn a. Kum 1969 December a\anga Assembly Cons tu on hdanglam a nih avângin ‘Synod Execu ve Commi ee’ a thlâk a ni. 3. Kum 1913-ah Mizo Pastor hmasa ber Chhuahkhama nemngheh a ni a. Kohhran din a\anga kum 15-naah Mizoram Presbyterian chuan Mizo Pastor a nei chauh a ni (A hma zawng chuan missionary- ten a theih ang angin Chanchin |ha hril leh kohhran enkawl hna an thawk a ni). 4. Kohhran Upate hi a rah chuan ‘Deacon’ an a, kum 1913 a\angin Upa (elder) an leh a ni. 5. Mizorama Kohhran Upa an nemngheh hmasak ber kum hi 1911 a ni a, hemi \um hian mi 17 an nemnghet a ni (thil chhinchhiah tlâk tak chu Mizo Pastor kan neih hma kum thumah Upa kan nei a nih chu). 6. Kum 1974 a\angin Mizoram Synod-in Execu ve Secretary pathum a nei a. An zînga kum lama upa ber apiang Senior Execu ve Secretary hna chelh r \hin an ni. 7. Kum 1989 a\angin hun puma Moderator hna thawk neih \an a ni (a hma chuan Moderator hi Aizâwl khawpuia Pastor thawk lai a\angin ruat \hin an ni a, Bial vawng chungin Moderator hna an thawk mai \hîn). 8. Thuthlung Thar bu mal hrang hrang hi kum 1917-ah bu khata siama chhut chhuah a ni. 9. Mizo Bible ‘Pathian Lehkhabu Thianghlim’ hi kum 1959-ah hman theih tûra tlângzarh a ni. 10. Mizoramah hian ‘Harhna’ lian tham \um nga a thleng a, hêng harhna thlen kum leh kohhranin a pun phah dân chu he ang hi a ni– (a) Harhna vawi khatna - 1906 (ringthar 98-in an pung) (b) Harhna vawi hnihna - 1913 (kohhran member 4,776 an ni tawh) MAY 2019 | 30 KRISTIAN NAUPANG (c) Harhna vawi thumna - 1919 (kohhran member 16,670 an ni) (d) Harhna vawi lina - 1935 (kohhran member 63,872 an ni) (e) Harhna vawi ngana - 1984 (kohhran member 2,21,105 an ni). 11. Ringthar bap sma chang hmasa berte chu Khuma leh Khâra an ni a, June 25, 1899-ah Zosâphluian bap sma a chan r a ni. 12. Pu Buanga leh Sap Upaten Mizo \awnga hla an phuah hmasak ber chu ‘Isua vânah a awm a’ h hla a ni a, Mizo Kris an Hla Bu chhuak hmasa berah number pakhatnaah dah a ni \hîn. ______

PRESBYTERIAN HMEICHHE HOSTEL HRIATTIRNA

Pâwl 11 zir tûr, kum 2019-2020 chhûnga Presbyterian Hmeichhe Hostel, Kulikâwna awm duh tân ni 15.5.2019 thleng dîl theih a ni. Interview hun : Dt. 16.5.2019 dar 11:00a.m. A hmun : Synod Commi ee Room I Seat awm zat : Seat 12 Dîlna form chu Kohhran Hmeichhe Department, Synod Office-ah leh Warden, Presbyterian Hmeichhe Hostel, Kulikâwnah lâk theih a ni.

Sd/- REV. B. SANGTHANGA Execu ve Secretary i/c Presbyterian Hmeichhe Hostel KRISTIAN NAUPANG MAY 2019 | 31

CHEI RAWH LE

JOBA MAY 2019 | 32 KRISTIAN NAUPANG KA HMUH ANG HMU THEI RAWH

A chunga lemziak chi hnih khi ngun takin en la, a inan lohna chi ruk hmu thei rawh. A hnuaiah hian a chhanna lo ziak la: 1...... 2...... 3...... 4...... 5...... 6......