Wonen En Begraven Op De Caberg Van Het Vroege Neolithicum Tot En Met De Vroege Middeleeuwen
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
XXXXXXX XXXXXXX 1 Wonen en begraven op de Caberg van het vroege neolithicum tot en met de vroege middeleeuwen Inventariserend Veld Onderzoek van een cultuurlandschap te Maastricht-Lanakerveld L. Meurkens & I.M. van Wijk (red.) Met bijdragen van J. de Bruin M.E. Hemminga L.G.L. van Hoof S. Knippenberg W.J. Kuijper P. van de Velde A. Verpoorte Colofon Archol rapport 100: Wonen en begraven op de Caberg van het vroege neolithicum tot en met de vroege middeleeuwen. Inventariserend Veld Onderzoek van een cultuurlandschap te Maastricht- Lanakerveld. Opdrachtgever: Gemeente Maastricht Contactpersoon opdrachtgever: drs. G.C. Soeters Uitvoering: drs. I.M. van Wijk (projectleider) drs. L. Meurkens (veldwerkleider) drs. M.E. Hemminga (veldarcheoloog) drs. L.G.L. van Hoof (veldarcheoloog) drs. M. Pruisen (veldarcheoloog) dhr. M. Goddijn (veldassistent) dhr. A. Porreij (veldassistent) dr. P. van de Velde (wetenschappelijke begeleiding) dhr. A. Manders (vrijwilliger metaaldetectie) dhr. S. Aarts (vrijwilliger) Auteurs : drs. J. de Bruin drs. M. Hemminga drs. L.G.L. van Hoof drs. L. Meurkens dr. S. Knippenberg dhr. W.J. Kuijper dr. P. van de Velde dr. A. Verpoorte drs. I.M. van Wijk Redactie: L. Meurkens I.M. van Wijk Beeldmateriaal: drs. W. Laan ing. S. Shek drs. I.M. van Wijk Objecttekeningen: dhr. R. Timmermans Autorisatie: drs. I.M. van Wijk Opmaak: dhr. A. Allen Reproductie: Haveka, Alblasserdam ISSN 1569-2396 © Archol bv, Leiden 2009 Postbus 9515 2300 RA Leiden [email protected] t: 071-5273313 f: 071-5272429 LANAKERVELD 3 Inhoudsopgave Voorwoord 7 1 Inleiding 9 2 Landschappelijk kader 13 3 Archeologisch kader 17 3.1 Inleiding 17 3.2 Midden-paleolithicum 17 3.3 Het vroege neolithicum - de lineaire bandkeramiek (LBK) 18 3.3.1 LBK op de Caberg 20 3.4 Het midden- en late neolithicum 22 3.5 De late bronstijd en vroege ijzertijd 24 3.6 De Romeinse tijd 26 3.7 De vroege middeleeuwen 27 3.8 De late middeleeuwen en nieuwe tijd 28 4 Methodisch kader 31 4.1 Inleiding 31 4.2 Het voortraject en het doel van het proefsleuvenonderzoek 31 4.3 Vraagstellingen 32 4.4 Methodiek proefsleuven algemeen 35 4.5 Methodiek per vindplaats 36 4.6 Methodiek begeleiding fietspad 36 5 Resultaten verkennend booronderzoek (locatie leemgroeve) A. Verpoorte 41 5.1 Uitgangspunten voor het onderzoek 41 5.2 Onderzoeksvragen 41 5.3 Onderzoeksmethode 42 5.4 Resultaten 42 5.4.1 Bovenste löss 43 5.4.2 De ‘patina-discordantie’ 43 5.4.3 Het Caberg-terras 43 5.4.4 Dikte en lithologie van de pakketten tussen de ‘patina-discordantie’ en het Caberg-terras 44 5.5 Interpretatie 44 5.5.1 Het zuidwestelijke deel (vindplaats 125) 46 5.5.2 Het middendeel (vindplaats 126) 46 5.5.3 Het noordoostelijke deel 46 5.6 Conclusie en aanbevelingen 46 6 Resultaten proefsleuvenonderzoek 49 6.1 Bodemopbouw van het plangebied 49 6.1.1 Conservering 50 6.1.2 Bergbrik, Nagelbeekafzetting en patinacomplex 52 6.2 Archeologische resultaten noordelijk deel (bedrijventerrein Europark) 55 4 LANAKERVELD 6.2.1 Vindplaats 2 55 6.2.2 Vindplaatsen 61 en 62 58 6.2.3 Vindplaats 82 61 6.2.4 Vindplaats 84 63 6.2.5 Vindplaats 24 64 6.2.6 Vindplaats 3 68 6.2.7 Vindplaats 18 69 6.2.8 Vindplaatsen 29 en 31 72 6.2.9 Vindplaats 66 74 6.2.10 Vindplaats 42 75 6.2.11 Vindplaats 122 77 6.2.12 Vindplaats 123 80 6.3 Archeologische resultaten zuidelijk deel (woningbouwlocatie Op de Wan) 86 6.3.1 Vindplaats Erdwerk 86 6.3.2 Vindplaats 67 88 6.3.3 Vindplaats 22 89 6.3.4 Vindplaats 4 91 6.3.5 Vindplaats 53 92 6.3.6 Vindplaats 124 96 6.3.7 Vindplaatsen 73 en 76 107 7 Specialistenonderzoek - Aardewerk 111 7.1 Bandkeramisch aardewerk 111 7.1.1 Typologie 111 7.1.2 Methodiek 112 7.1.3 Resultaten 113 7.1.4 Conclusie 118 7.2 Het laat-prehistorische aardewerk 119 7.2.1 Het noordelijke deel 119 7.2.2 Het zuidelijke deel 122 7.2.3 Conclusie 123 7.3 Aardewerk uit de Romeinse tijd 124 7.3.1 Methodiek 124 7.3.2 Aardewerkgroepen 125 7.3.3 Datering 127 7.3.4 Verspreiding 127 7.3.5 Conclusie 127 7.4 Vroeg-middeleeuws aardewerk 128 7.4.1 De pottenbakkersoven op vindplaats 124 128 7.4.2 Overig vroeg-middeleeuws aardewerk van vindplaats 124 132 7.4.3 Vroeg-middeleeuws aardewerk van vindplaats 18 133 7.4.4 Conclusie 133 8 Specialistenonderzoek - Natuursteen, Vuursteen en overig vondstmateriaal 135 8.1 Natuursteen 135 8.1.1 Inleiding 135 8.1.2 Beschrijving 137 8.1.3 Conclusie 147 LANAKERVELD 5 8.2 Vuursteen 148 8.2.1 Inleiding 148 8.2.2 Beschrijving 149 8.2.3 Conclusie 156 8.3 Overige materialen 162 8.3.1 Baksteen uit de Romeinse tijd 162 8.3.2 Glas uit de Romeinse tijd 163 8.3.3 Metaal 164 9 Specialistenonderzoek - Botanie 167 9.1 Inleiding 167 9.2 Resultaten 167 9.3 Conclusie. 167 10 Evaluatie karterend en waarderend archeologisch onderzoek 169 10.1 Inleiding 169 10.2 Methodiek Karterend en Waarderend onderzoek 169 10.2.1 Methodiek oppervlaktekartering 169 10.2.2 Methodiek karterend booronderzoek 169 10.2.3 Methodiek waarderend proefsleuvenonderzoek 170 10.3 Evaluatie karterend onderzoek n.a.v. het proefsleuvenonderzoek 170 10.3.1 Aanwijzen van vindplaatsen 170 10.4 Conclusies en Aanbevelingen 172 10.4.1 Conclusies 173 10.4.2 Aanbevelingen 173 11 Synthese en waardering van de archeologische vindplaatsen 175 11.1 Inleiding 175 11.2 Paleolithicum 176 11.3 Het vroege neolithicum - de lineaire bandkeramiek (LBK) 177 11.3.1 Vindplaats 2 – bandkeramische nederzetting 178 11.3.2 Vindplaats 24 – bandkeramische nederzetting 179 11.3.3 Vindplaats 53 – bandkeramische nederzetting 181 11.3.4 Vindplaats 123 – bandkeramisch grafveld 183 11.4 Midden- en laat-neolithicum 185 11.5 Metaaltijden 186 11.5.1 Vindplaats 122 – nederzettingsterrein uit de late bronstijd-vroege ijzertijd 187 11.5.2 Vindplaats 124 - urnenveld uit de late bronstijd-vroege ijzertijd en nederzettingsterrein uit de vroege ijzertijd 189 11.6 Romeinse tijd 191 11.6.1 Vindplaats 18 - nederzettings- of villaterrein uit de Romeinse tijd 192 11.7 De vroege middeleeuwen 194 11.7.1 Vindplaats 124 - Merovingische pottenbakkersovens en mogelijk vroeg-middeleeuwse nederzetting 194 6 LANAKERVELD 12 Beantwoording onderzoeksvragen, conclusies en aanbevelingen 197 12.1 Beantwoording van de onderzoeksvragen verkennend booronderzoek 197 12.2 Beantwoording van de onderzoeksvragen proefsleuvenonderzoek 198 12.2.1 Landschap en bodem 198 12.2.2 Gaafheid en conservering 202 12.3 Aanbevelingen en conclusie 207 12.3.1 Aanbeveling voor het noordelijke deel 208 12.3.2 Aanbeveling voor het zuidelijke deel 208 12.3.3 Conclusie 210 Literatuur 213 Bijlage 1 Sporenlijst 227 Bijlage 2 Vondstenlijst 237 Bijlage 3 Boorbeschrijvingen 247 Bijlage 4 LBK aardewerk 249 Bijlage 5 Laat-prehistorisch aardewerk 251 Bijlage 6 Aardewerk uit de Romeinse tijd 253 Bijlage 7 Natuursteen per steensoort 255 Bijlage 8 Vuursteen 257 Bijlage 9 Metaal 263 Bijlage 10 Verslag van een Archeologische Begeleiding op het Lanakerveld 265 1 Inleiding 267 2 Landschappelijk kader 269 3 Archeologisch kader 270 4 Methodiek (actieve) begeleiding fietspad 273 5 Resultaten van de archeologische begeleiding 277 5.1 Inleiding 277 5.2 Sporen 277 5.2.1 Cluster 1 277 5.2.2 cluster 2 278 5.2.3 Cluster 3 280 5.3 Vondstmateriaal 280 6 Conclusies 282 LANAKERVELD 7 Voorwoord Voor u ligt Archol rapport 100. Het bevat de resultaten van een inmiddels twee jaar geleden uitgevoerd archeologisch onderzoek, waarbij een uitgestrekt gebied in het uiterste noordwesten van de gemeente Maastricht verkend is op de aanwezigheid van archeologische waarden. Het gebied bleek vanaf het vroege neolithicum tot en met de vroege middeleeuwen min of meer continu in gebruik te zijn geweest. Verschillende vindplaatsen, zoals een grafveld uit de vroeg-neolithische Lineaire Bandkeramiek (ca. 7000 jaar oud) en een vermoedelijke nederzetting met pottenbakkersoven uit de 7e eeuw na Christus (Merovingische periode) zijn voor Nederlandse begrippen uiterst zeldzaam te noemen. Bij het uitvoeren van en rapporteren over dit onderzoek zijn veel meer mensen betrokken geweest dan alleen de namen op de voorkant suggereren. We willen daarom graag de volgende mensen bedanken die een belangrijke bijdrage hebben geleverd aan het veldwerk en de totstandkoming van dit rapport: Drs. G.C. Soeters, drs. A.M. Brakman, drs. W. Dijkman, mevr. E. Jansen, dhr. J. Bruin, dhr. P. Konings, dhr. H. Peeters, mevr. L. Kapel, dhr. P. Rongen (allen gemeente Maastricht), dhr. A. Porreij, dhr. M. Goddijn (beide student universiteit Leiden), dhr. S. Aarts (student universiteit Leuven), drs. M. Pruysen , drs. M. Hemminga, drs. L. van Hoof, dr. S. Knippenberg, drs. W. Laan, ing. S. Shek, dhr. A. Allen, mevr. M. de Weerd (allen Archol), dr. A. Verpoorte, dr. P. van de Velde, drs. B. Vanmontfort, drs. L. Amkreutz, dr. A. van Gijn, prof. dr. C.C. Bakels, prof. dr. L.P. Louwe Kooijmans, dhr. W. Kuijper, drs. J. de Bruin, prof. dr. H. Fokkens, drs. K. Wentink, drs. A. Verbaas (allen universiteit Leiden), dr. M. de Grooth, dhr. A. Manders (enthousiaste detectoramateur), drs. F. Brounen (RCE), dr. E. Meijs (provincie Limburg), dhr. H. Lemmen, dhr. M. Klasberg (beide amateurar- cheologen), de pachters van het Lanakerveld, dr. P. Jongste (Hazenberg archeologie), mevr. I. Nuijten (RAAP), Ralf (machinist Moermans), Kees (machinist Deckers), dhr. G. Vos (Kragten Geodesie) en drs. T. Vanderbeken (ZOLAD). 8 LANAKERVELD LANAKERVELD 9 1 Inleiding In de nabije toekomst zal het plangebied Maastricht-Lanakerveld in het uiterste noordwesten van de gemeente Maastricht ontwikkeld gaan worden ten behoeve van woningbouw en lichte industrie.