ERMENEK ARAŞTIRMALARI - I

ARKEOLOJİ-SANAT TARİHİ-TARİH

ERMENEK BELEDİYESİNİN KATKILARIYLA

ISBN: 978-605-7600-04-2

Kapak Fotoğrafları: Mustafa Büyükkafalı

KESKİN COLOR MATBAASI Selanik Cad. No: 30 Silivri/ MATBAA SERTİFİKASI: 15524

Konya, Aralık 2018

PALET YAYINLARI Mimar Muzaffer Cad. Rampalı Çarşı No: 42 Meram / Konya Tel. 0332 353 62 27 T.C. KÜLTÜR BAKANLIĞI YAYINCI SERTİFİKASI: 10418

ERMENEK ARAŞTIRMALARI - I

ARKEOLOJİ-SANAT TARİHİ-TARİH

Editörler: Prof. Dr. Hüseyin Muşmal Dr. Öğr. Ü. Erol Yüksel Dr. Öğr. Ü. Mehmet Ali Kapar

Editör Yardımcıları: Dr. Öğr. Ü. Mevlüt Günler Arş. Gör. Aytunç Ülker Arş. Gör. Şenol Yurdakul

HAKEMLER

Prof. Dr. Ahmet Çaycı Prof. Dr. Alaattin Aköz Prof. Dr. Ali Baş Prof. Dr. Alparslan Demir Prof. Dr. Doğan Yörük Prof. Dr. İbrahim Solak Prof. Dr. Mehmet Mercan Prof. Dr. Osman Kunduracı Prof. Dr. Özdemir Koçak Prof. Dr. Remzi Duran Doç. Dr. Abidin Temizel Doç. Dr. Alaattin Uca Doç. Dr. İbrahim Serbestoğlu Doç. Dr. Mehmet Ali Hacıgökmen Doç. Dr. Mehmet Kurt Doç. Dr. Osman Doğanay Doç. Dr. Yahya Başkan Dr. Öğr. Ü. Çağatay Benhür Dr. Öğr. Ü. Ercan Aşkın Dr. Öğr. Ü Mehmet Alkan Dr. Öğr. Ü. Mevlüt Günler Dr. Öğr. Ü. Mustafa Arıkan

İÇİNDEKİLER

TAKDİM ...... 5 SUNUŞ ...... 7 ÖN SÖZ ...... 9

Ermenek (Germanikopolis) ve Egemenlik Alanında Epigrafi Araştırmaları ve Günümüze Gelen Kültürel İzler Mehmet ALKAN ...... 15 Phıladelphıa (Ermenek/Gökçeseki) Nekropolisinden Bir Grup Lahit Ercan AŞKIN ...... 25 Gökçeseki (Phıladelphıa?) Metal Buluntularının Ön Değerlendirmesi Handegül CANLI ...... 37 Phıladelphıa (Ermenek/Gökçeseki) Hellenistik ve Roma Dönemi Seramikleri: Ön Rapor Hatice KÖRSULU - H. Ertuğ ERGÜRER ...... 53 Ermenek Merkezde Vakıflar Genel Müdürlüğü Tarafından Yapılan Restorasyonlar Üzerine Ali BAŞ - Remzi DURAN - İbrahim GENÇ ...... 67 Geçmişten Günümüze Ermenek’te Türk Dönemi Mezar Taşı Uygulamaları Remzi DURAN - Ali BAŞ ...... 87 Ermenek’te Çömlekçilik Geleneği ve Günümüzdeki Durumu Onurcan ERDAL ...... 97 Ermenek’te Baraj Suları Altında Kalan Bir Eser: Görmeli Köprüsü Sevgi PARLAK- Mehmet Ali KAPAR - Halil İbrahim KUNT ...... 105 Ermenek Havzası’nın Antik Dönem Tarihi ve Kentleri Mehmet KURT ...... 133 Eski Çağ’da Ermenek ve Çevresinin Yol Güzergâhları Şenol YURDAKUL ...... 147 Karamânî Bedrüddîn İbrahim Bey ve Bir Kitap Mütâlaası Hasan Hüseyin ADALIOĞLU ...... 173 Türkmenleri ve Ermenek: İskân ve Şehirleşme (13.-14. Yüzyıllar) Yahya BAŞKAN ...... 185 Karamanoğullarının Selçukluların Vârisi Olduğu İddiasının Ortaya Çıkışı Üzerine Bir Değerlendirme Halil İbrahim GÖK ...... 197 Ermenek ve Çevresinin Karamanoğulları Beyliği Tarihi Üzerindeki Etkileri Mevlüt GÜNLER ...... 211 Karamanoğlu Beyliği’nin Ermenek Merkezdeki Taşınmaz Kültürel Mirası Mehmet Ali KAPAR ...... 221 Moğol Hâkimiyeti Sırasında Ermenek ve Çevresinde Yaşanan Siyasî ve Sosyal Gelişmeler (1277-1292) Murat SERDAR - Murat HANAR ...... 237 Destanlar ve Yer Adları Bağlamında Orta Asya’dan Ermenek’e Karamanlılar Osman ÜLKÜMEN ...... 251 Meşruiyet ve Sosyal Siyaset Açısından Vakıflar: Ermenek Vakıfları Örneği Alaattin AKÖZ - Aynur KARADOĞAN ...... 271 12  ERMENEK ARAŞTIRMALARI - I XVI. Yüzyılda Ermenek Kazasında Hıristiyan Türkler Ya Da Karamanlılar Bilal GÖK ...... 281 Yaylak Ve Kışlak Arasında Geçen Bir Ömür: Osmanlı Döneminde Toroslarda Yörük Olmak Orhan KILIÇ ...... 297 Adana Vilayeti Salnamelerine Göre 1870-1902 Yılları Arasında Ermenek Kazası (Mülki, İdari, Sosyal, Kültürel, İktisadi ve Ticari Yapısı) Osman AKANDERE ...... 311 20. Yüzyılın Başlarında Ermenek Hapishanesinin Genel Durumu Tahir BİLİRLİ ...... 323 Ermenek Nüfus Defterleri (1246-1261/1830-1845) Salim CÖHCE - Hikmet ÇİÇEK...... 353 Osmanlı Dönemi Ermenekli Âlimler Recep DİKİCİ ...... 373 1903 Tarihli Ermenek Çarşı Yangını Rahmi DOĞANAY ...... 387 1847-1848 Yıllarında Ermenek ve Çevresinde Görülen Salgın Hastalıklar ve Alınan Önlemler Mustafa DURDU ...... 397 Tımar Tevcih Uygulamalarında Ermenek Örneği (18. Yüzyılın İlk Yarısında) Fadimana FİDAN - Ahmet KORKMAZ ...... 415 Osmanlının Son Döneminde Ermenek Musa Paşa Vakıflarının Tevcihat Sistematiği Üzerine Mustafa GÜLER ...... 429 XIX. Yüzyılın İkinci Yarısında Ermenek’te Eğitim Faaliyetleri N. Betül GÜNEY ...... 439 Sicil-i Ahvâl Defterlerine Göre Osmanlı Bürokrasisinde Ermenekli Memurlar Cem KARAKILIÇ ...... 449 XVII. Yüzyıl Ermenek Kazası ve Kadıları Cihan KILIÇ ...... 467 Ermenek’te Bir Âyan Hânedanı: İnce Ali-Oğulları’nın Yükselişi Ensar KÖSE ...... 479 Ermenek Kazasının İdari Yapısı (1864-1920) Mehmet MERCAN ...... 503 Nüfus ve Temettuat Defterlerine Göre Ermenek’te Esnaf ve Zanaatkârlar Hüseyin MUŞMAL- Mehmet ÖZÇELİK ...... 519 1845 Yılında Ermenek ve Çevresi Sacit UĞUZ - Ahmet Ali GAZEL ...... 541 Süleyman Hayri Bolay ve Türk Düşünce Tarihine Dair Çalışmaları Mustafa ARIKAN ...... 553 Demokrat Parti Dönemi’nde Ermenek (1950-1960) Özgür BAĞCI ...... 571 Ermenek’in Efsane Belediye Başkanı Emin Hami Koçaş ve Ermenek Elektrik Santrali Halit BARDAKÇI ...... 593 Ermenekli Bir Portre: Diyanet İşleri Başkanı ve Siyasetçi Kimliği ile Lütfi Doğan Çağatay BENHÜR - Murat ARDIÇ ...... 597 Ermenek’ten Göç: İzmir - Ayrancılar Örneği Enes HANÇER ...... 609

ERMENEK ARAŞTIRMALARI - I  13 Ermenekli Üç Kuşak Parlamenter Bir Aile: Hulûsi Göksu ve Ailesi Umut KARABULUT ...... 619 Maraspoli Mağarası ve Temuçin Aygen’in Ermenek Hatıraları Hilmi TÜRKYILMAZ ...... 629 Zeyve Pazarı Alaattin UCA ...... 647 1938-1950 Yılları Arasında Ulus ve Cumhuriyet Gazetelerinde Ermenek Aytunç ÜLKER ...... 673 Millî Mücadele Döneminde Ermenek ve Çevresi ...... 691 Cihat YILDIRIM Türk Demokrasi Tarihinde Ermenekli Bir Siyasi Portre: Mehmet Sadi Koçaş ...... 711 Erol YÜKSEL Sanat ve Eğitime Adanmış Bir Ömür: Halit Bardakçı Erol YÜKSEL - Murat ARDIÇ ...... 733

3

GÖKÇESEKİ (PHILADELPHIA?) METAL BULUNTULARININ ÖN DEĞERLENDİRMESİ*

Handegül CANLI*

Philadelphia (Gökçeseki)’nin Coğrafi Konumu, Tarihsel Süreci ve Alanda Yapılan Çalışmalar Bu çalışmada, Karaman Müze Müdürlüğü başkanlığında ve Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü’nün1 bilimsel danışmanlığında Kara- man İli, Ermenek İlçesi, Gökçeseki köyünde yer alan antik kalıntı sahasında 2015 yılında temizlik amaçlı yürütülen arkeolojik kazı çalışmalarında2 ele geçen eserlerden, metal olanlarının değerlendirilmesi amaçlanmaktadır. Gökçeseki Köyü, Ermenek ve Mut arasındaki modern yolun 20. kilometresinden son- ra yer almaktadır. Gökçeseki’nin kuzeyindeki kayalık ve yer yer düzlüklerden oluşan sahada, bir antik kentin nekropol alanı görülmektedir. Kalıntıların bulunduğu tepelik alan, Philadelphia kenti olarak lokalize edilmiştir. Philadelphia kentinin bulunduğu Bölgesi’nin sınırlarına bakıldığında, bölgenin çoğu zaman Dağlık Kilikia, bazen Pisidia veya Galatia bölgelerine dâhil edildiği görülmek- tedir. Genel yargı ise Isauria’nın sınırlarının; Konya, Antalya, Karaman ve Mersin il sınır- ları arasında kalan Orta Toroslar’ın yaylalarını kapsadığı yönündedir (Fig. 1)3. Hierokles’in Isauria kentleri listesinde Philadelphia kenti de geçmektedir. Hieorekles Isauria eyaletini 23 kente sahip bir bölge olarak vererek, Philadelphia’yı da bu Isauria bölgesine konumlandırır4. Ramsay’e göre5 Ptolemy, Philadelphia’yı Lalasis’de göstermiş- tir. Ramsay, Philadelphia’nın Germanikopolis’ten Laranda’ya giden yolda Ermenek suyu üzerinde olması gerektiğini ifade eder6 ve sikkelerden yola çıkarak Philadelphia kentini, Isauria şehirlerinden olan Koropissos ve Olba ile birlikte Ketis Bölgesi’nin kuzeyine ko-

* Bu çalışma tarafımca hazırlanmakta olan doktora tezinin ön bulgularından üretilmiş olup 2018-3-TP3-3045 proje koduyla Mersin Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinatörlüğü tarafından desteklenmiştir. Ayrıca Koç Üniversitesi Suna&İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Merkezi, (AKMED) KU AKMED 2017/T.1014 kodlu proje ile çalışmama maddi katkı sağlamıştır. İki kuruluşa da çalışmaya sağladıkları desteklerden dolayı teşekkürlerimi sunarım. “Günümüze Ermenek ve Çevresi Sempozyumu”nda sunulmuş olan “Gökçeseki (Philadelphia?) Metal Buluntularının Ön Değerlendirmesi” adlı tebliğin geliştirilmesinden oluşturulmuştur. * M.A. Mersin Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü, Doktora Öğrencisi, E-posta: [email protected] 1 Bu eseri ve alandan bulunmuş olan toplam 1752 adet (bunlar arasından çiviler çalışma dışı tutulduğunda sayı 920’dir) metal eseri doktora tezimde çalışmam ve yayınlamam için şahsıma vermiş olan, başta sayın Dr. Öğretim Üyesi Ercan Aşkın olmak üzere, Karaman Müzesi eski müdürü Sayın Abdülbari Yıldız ve Karaman Müzesi müdürü Sayın Ercan Er’e sonsuz teşekkürleri- mi sunarım. 2 Aşkın, Yıldız, Ergürer, Körsulu, Kurt ve Alkan, 2015: 357; Kazı çalışmaları lahitlerin bulunduğu alanda, akropolisteki basamaklı yapıda ve nekropolisin içinden geçen toprak yolun kenarında yer alan kaya mezarında yürütülmüştür. 3 Antalya’ya bağlı Akseki ve Gündoğmuş, Mersin’e bağlı Mut ve Gülnar, Karaman’a bağlı Ermenek, Kazım Karabekir ve Güneysı- nır ilçelerinin Toroslara bakan kısımları da Isauria bölgesinin içinde kalmaktadır. Yılmaz, 2005:3. 4 Hierokles, 708.1-710.9. 5 Ramsay, 1960: 403 6 Ramsay, 1960: 405- 406.412.414. 38  ERMENEK ARAŞTIRMALARI - I numlandırır7. Leake8, Head9 ve Schultze10 çalışmalarında kentin adını, lokalizasyonuna değinmeden anmaktadır. Müze kurtarma kazısı sırasında bu çalışmanın da konusunu oluşturan eserlerin geldi- ği alan olan, Ermenek (Germanikopolis) - Çamlıca (Muhallar) ve Gökçeseki (İmsiören) köylerine yakın alandaki kalıntı sahası, Mitford tarafından, 1965’de ziyaret edilir. Bean ve Mitford, Philadelphia kentini, Ermenek’in yaklaşık 11 kilometre doğusundan düz bir hatta, modern Mut yolu üzerinde bulunan bir köy olan Gökçeseki (İmsiören)’e ilk kez lokalize eden isimlerdir11. Kentin Germanikopolis, Irenopolis ve Adrassus’un oluşturdu- ğu üçgenin merkezinde yer aldığını ifade etmektedirler12. Bugün Ermenek-Mut karayo- lunun 20. km.’sinde Gökçeseki ve Çamlıca köylerinin yukarısındaki iki tepenin yamaçla- rında yer alan nekropolis alanının antik Philadelphia yerleşimine ait olduğu önerilmek- tedir. Ayrıca Gökçeseki’ye yakın bir mesafede olan ve bazı mimari kalıntıların görüldüğü Pazar Koyağı’nın Philadelphia kentinin yerleşim alanı, Gökçeseki’deki alanın ise kentin nekropolü olabileceği de öneriler arasındadır13. Yukarıda, buluntuların geldiği Gökçeseki mevkiinin Antik Dönem’deki Philadelphia kenti ve onun nekropol alanının coğrafi konumuna antik ve modern yazarlar bağlamında açıklandıktan sonra, burada Philadelphia kentinin kuruluşuna ve tarihsel sürecine, bu- luntuların yoğunluk gösterdiği düşünülen dönemlere vurgu yapılarak, değinilecektir: Kentin kuruluşu ile ilgili olarak, İS 38 yılında Caligula’nın, Cilicia Tracheia ile Lycaonia’nın bir kısmını Kommagene kralı IV. Antiochos ile eşi Iotape Philadelphos’a verişi karşımıza çıkar. IV. Antiochos, Germanikopolis ve Philadelphia kentlerini aynı yıl kurarak birine Caligula Germanicus’un adını, diğerine de kendi eşi Iotape Philadelphos’un adını verir14. Augustus Dönemi’nden başlayarak İS 72 yılına kadar Isauria’da üç Roma kenti ku- rulmuştur. Bunlardan askeri koloni kenti olarak kurulan Colonia Iulia Augusta Felix Nini- ca, Mut ilçe merkezine lokalize edilmektedir. Kent, Cladius Dönemi’nde bölgede görülen imar faaliyetleri sırasında Claudiopolis olarak yeniden isimlendirilmiştir15. Bir diğer Roma kenti Karaman ilinin Ermenek ilçesine konumlandırılan ve Caligula’nın Küçük Asya gezisi sırasında İS 17 yılında kurulan kentlerden olan Germanikopolis’tir. Bu çalış- manın konusu olan ve eserlerin bulunduğu nekropol alanı da bu dönemde kurulan üçün- cü Roma kenti olan Philadelphia’ya ait olmalıdır. Bu kentin İS 36-72 yılları arasında ku- rulduğu önerilmektedir16. İS 1. yüzyılda kurulan kentte, İS 2. yüzyıl ile 3. yüzyılın ilk yarısında Isauria ve çevresi ile birlikte Pax Romana sürecinin etkileri görülmüştür. Bu bağlamda bölgede yaşanan

7 Ramsay, 1960: 403. 8 Leake, 1824: 116. 9 Head, 1911: 727. 10 Schultze, 1926: 262. 11 Bean-Mitford, 1970: 216. 12 Bean-Mitford, 1970: 216-217; Doğanay, 2008: 22. 13 Doğanay, 2005:145-146. 14 Ramsay, 1960: 414; Hild ve Hellenkemper, 1990: 378. 15 Bean ve Mitford, 1970: 94 vd. 16 Kaplan ve Tepebaş, 2015: 38 ERMENEK ARAŞTIRMALARI - I  39 herhangi bir iç karışıklık ve isyan bilinmemektedir17. Bu dönemde yaşanan barış ve istikrar süreci yerleşimlerde imar hareketliliğinin artmasına yol açmıştır. Bölgede incele- nen birçok mezarın İS. 1. ve 2. yüzyıllara, mezar stelleri ve ostotheklerin ise İS 2. ve 3. yüzyıllara tarihlendirilmesi, bu hareketlilikle ilişkilendirilir18. Isauria Nova’da bulunan Zengibar Kalesi’nde Hadrianus, Marcus Aurelius ve Severus Aleksander Dönemleri’nde inşa edildikleri önerilen üç zafer takı bulunmaktadır. Isauria’da bulunan kamu yapıları ve imar faaliyetleri ile ilgili bulgular bölgenin Se- veruslar Dönemi’ne aittir. Koropissos’daki bir yazıtta Septimus Severus onurlandırılır19. Ayrıca Septimus Severus ve Caracalla onuruna Kladiopolis kentinde bir mousaion inşa edildiği bilinmektedir. Germanikopolis’in kuzeyinde Damlaçalı’da bulunan ve Athena Lamatorma’ya ithaf edilen mağaradaki yazıtta, buradaki sütunun Germanikopolis ve Koropissos’dan iki aile tarafından ortaklaşa tahsis edildiği belirtilmektedir ve imparato- run zaferine ilişkin bir yazıt bulunmaktadır20. Anemurion ve Germanikopolis arasında bulunan yolun İS 197-198 yıllarında onarıldığı mil taşlarından anlaşılmaktadır21. Yolun Severuslar Dönemi’nde onarılması bu dönemde önem taşıyan bir güzergâh olduğunu göstermektedir. Bölgede çok sayıda kabartma vardır. Bunların bazılarında yerel heykeltı- raşların isimlerinin yer aldığı yazıtlar yer alır ve bu kabartmalar İS 2. yüzyıla tarihlen- mektedirler22. Isauria Bölgesi, Probus Dönemi’nde (İS 276-282) Kilikia’dan ayrılır ve Isauria olarak Lystra ve Laranda’yı da içine alarak genişler. Bu tarihten sonra Isauria adı bütün Dağlık Kilikia’ya verilir23. Probus Dönemi’nde Isauria’da başlayan isyanlar İS 5. yüzyıla kadar aralıklarla devam etmiştir. Bu dönemdeki yağma ve talana karşı Pamphylia çevresine lejyonlar yerleştirilmiştir24. Notitia Dignitatum’da I. Isaura (sagittaria), II. Isaura ve III. Isaura lejyonları kayıtlıdır25. Probus’un yağmacıları bölgenin dışında tutmak için Isauria’nın içlerine veteranlar yerleştirdiği ve gençlerin haydutluğu öğrenmemeleri için orduya aldığı bilinmektedir26. Bu karışıklık dönemi Diocletianus’un reformlarına ve sınır düzenlemelerine kadar sürmüştür. Bu düzenlemeler kapsamında Isauria Bölgesi, başkenti Seleukeia olan ayrı bir eyalet haline getirilir. Bölgenin yeni coğrafi sınırları ise şu şekildedir: Doğuda Lamos nehri, kuzeyde Toros dağlarının alçaldığı alan ve Lykonia yer almaktadır. Bölgenin mer- kezine geçiş Trogitis (Suğla) Gölü’nden iki kol ile bağlı ve Akdeniz’e dökülen Kalykadnos

17 Kaplan ve Tepebaş, 2015: 39. 18 Doğanay, 2009: 280-283; Yılmaz, 1995: 63. 19 Kaplan ve Tepebaş, 2015: 39. 20 Mitford, 1990: 2149-2150. 21 Kaplan ve Tepebaş, 2015: 39. 22 Şahin, 1997: 75-81. 23 Ramsay, 1960: 421 d. 24 İS 395-413 yılları arasında yazılmış, Batı Roma ve Doğu Roma’nın askeri ve idari makamlarını listeleyen resmi belge. Alkan- Kurt, 2017: 54; Burgess, 1995 80. 25 Notitia Dignitatum,Or. VII.56. Prima sagittaria; Or. XXIX 7 ve 8. Legio secunda Isaura, Legio tertia Isaura. 26 SHA, Probus: 16-17. 40  ERMENEK ARAŞTIRMALARI - I

(Göksu) Nehri’yle sağlanır. Nehrin iki kolunun oluşturduğu vadinin ardından Dekapolis kentleri yer almaktadır27. İS 6. yüzyılda yaşamış olan coğrafyacı Hierokles’in listesinde, Isauria kentleri olarak sayılan 23 şehir arasında (Seleukeia, Kelenderis, Anemourion, Titiopolis, Lamos, Antioc- heia ad Cragum, Iuliosebaste, Kestroi, Selinus, Iotape, Diokaisareia, Olba, Klaudiopolis, Hierapolis, Dalisandos, Germanikopolis, Eirenopolis, Philadelphia, Moloe, Darasos28) Philadelphia’nın da adı geçmektedir. Bu tarihe kadar Philadelphia kentinin varlığı yazılı belgelerle de görülmektedir29. Bu bölümde alanda yapılan çalışmalara değinilecektir. Philadelphia kentinin akropo- lisi Gökçeseki köyünün kuzeyinde yükselen tepelik alan üzerinde yer alır. Tepe üzerinde yapı ve duvar kalıntıları ile ana kayadan oluşturulmuş mekânlar bulunur. Akropolisin kuzeyindeki vadi boyunca ve kayalık yamaçlarda oldukça zengin bir nekropol alanıyla karşılaşılır (Fig. 2). Burada kaya mezarları, arkasollü mezarlar, mezar odaları ve lahitler yer alır30. Nekropolisde yapılan çalışmalarda iki ayrı üç basamaklı podyum üzerinde sağ yanda üç, sol yanda dört lahit sırası ve bunların hemen arkasında yine üç basamaklı podyum üzerinde tek bir lahit tespit edilir. Yan yana dizili lahitlerin olduğu alanın batı ucunda çok sayıda seramik, heykel parçaları, büstler, figürinler, sikkeler, cam, metal ve kemik objeler gibi farklı çeşitlilikteki ve çok sayıdaki arkeolojik eser barındıran antik bir atık veya adak alanına rastlanır (Fig. 3,4)31. Bu çalışmada değerlendirilecek olan eserler bu malzeme yığınının bulunduğu alandan elde edilen metal eserlerdir. Philadelphia (Gökçeseki) Metal Eserlerinin Değerlendirilmesi Metal buluntuların yapımı için gereken altın, gümüş ve bronz gibi madenler, Antik Çağ’da temini zor birer hammadde oldukları için, ilk kullanımlarından itibaren eritilip yeniden kullanılırlar. Metal, her dönem ekonomik değeri yüksek olan bir malzeme- dir. Bunun nedeni, hammaddesine ulaşmanın ve üretim aşamasının zorlu olmasıdır. Metal hem hammadde olarak hem de işlenmiş eser olarak ticareti yapılan ürünlerden biridir ve bu yönüyle çalışıldığı dönemin sanayisi, ekonomisi, ticaret ve sosyal yaşamı hakkında bilgi veren bir malzeme grubudur. Bu haliyle metal buluntular antik kentlerle ilgili çalışmalarda önem taşımalıdır. Ancak ülkemizdeki arkeolojik çalışmalar içinde he- nüz gerektiği önemi tam anlamıyla görememiştir. Metal buluntulara, hemen her kazıda karşılaşılmasına rağmen bunların ihmal edilmesinin nedenleri hem toprak altında ko- rozyona uğramaları hem toprak üstünde bozulmanın devam etmesi, tanımlama ve tarih- lemenin güçlüğüdür. Metal özellikle işlenebilir oluşunun keşfedildiği Neolitik Dönem’den itibaren insan hayatında önemli rol oynar. Bakır kurşun ve kalayın karıştırılmasıyla oluşturulan bronz,

27 Constantinus Porphyrogenitus, De Thematibus et de Administrando Imperio 24. 9; Kaplan ve Tepebaş, 2015: 41-42. 28 Hild ve Hellenkemper, 1990: 39; Hierokles, 704,1. 708,1. 710, 9. 29 Tarafımızca, Gökçeseki malzemelerinin tarihlenmesinde üst sınır olarak İS. 4. yüzyıl sonları önerildiğinden bölgenin daha sonraki tarihlerine değinilmemiştir. 30 Hild ve Hellenkemper, 1990: 378; Aşkın, Yıldız, Ergürer, Körsulu, Kurt ve Alkan, 2016: 357. 31 Aşkın, Yıldız, Ergürer, Körsulu, Kurt ve Alkan, 2015: 357. ERMENEK ARAŞTIRMALARI - I  41 yeni yeni oluşmaya başlayan kent devletlerinin zorunlu ihtiyaç malzemesi olurken bir çağa da adını vermiştir. Bronz, keşfedildiği dönemden Roma Dönemi’ne kadar en az altın ve gümüş kadar değerli bir maden olarak kabul edilir32. Altın ve gümüş malzeme, parlak- lığıyla ilgi çeker ve bu malzemeyle yapılan eşyalar tanrılara adak olarak sunulur. Helle- nistik ve Roma Dönemleri’nde altın ve gümüş malzeme az bulunması itibariyle zengin kişilerin evlerini süslerken, bu eserlerin bronz uygulamaları, yaygın olarak orta sınıf halkın kullandığı ürünlerin malzemesi olur33. Yunan ve Roma dünyasında sıkça kullanı- lan madenler altın, gümüş, kalay, kurşun, demir ve civadır34. Metallerin, kullanılacak alana göre ve isteğe bağlı olarak şekillendirilmesinde birçok teknik uygulanır35. İster altın isterse gümüş, bakır veya kurşun malzeme belli birkaç teknik ile şekillendirilir. Bu teknikler günümüzde oldukça gelişmiş olsa da temelde aynı- dır. Elbette ki en temel yöntem dövme tekniği ile şekillendirmedir. Zaman içerisinde bu teknik geliştirilir. En erken madencilik faaliyetlerinde bakır buluntuların tavlama (ısıtma) yöntemi uygulanmadan soğuk dövme tekniği ile şekillendirildiğini ortaya koyar36. Gök- çeseki metal eserleri arasında da bu teknikle üretilmiş eserler bulunmaktadır. Bu yöntem ile metal malzeme önce tavlanır, ardından çekiçlenir. Böylelikle metalin bünyesinde olu- şabilecek kırılma ve çatlamaların önüne geçilir. Bir diğer metal üretim tekniği ise döküm tekniğidir ve metal eserlerin şekillendiril- mesine uygulanır. Gökçeseki metal eserleri arasında da bu teknikle de üretilmiş eserler bulunmaktadır. Döküm, ısı yardımı ile sıvı hale getirilen metalin kalıplara dökülmesiyle istenilen şeklin elde edilmesi metodudur37. Döküm tekniğinin keşfi metal işçiliğinde oldukça önemli bir adımdır. Bu teknikle ustalar çok daha karmaşık yapıdaki metal eşyayı hem daha az zamanda hem de istenilen sayıda ve en önemlisi seri şekilde üretmeyi başa- rırlar. Dökümcülüğün başlamasından sonra çoğu kez bu yolla metal eserler kabaca şekillen- dirildikten sonra, ince işçilik dövme tekniği ile yapılır. En erken Yunan bronz figürinle- rinde dövme tekniği kullanılır. Bu dövme tekniği bronz figürin üretiminde terkedilerek döküm tekniği geliştirildiğinde bile bronz kap üretimi için kullanımı devam eder38. Dökümcülük ile metal eşya imalatında seri üretimin başlamasına neden olur. Böylece metal endüstrisinin doğmasına yol açar. Dökümcülük sayesinde, daha önceleri taş, ağaç ve kemik gibi hammaddelerden kolaylıkla üretebilen üç boyutlu eşyanın metal örnekle- rinin de üretimi gerçekleşir. Yani metal malzeme ile plastik eserler üretilir39. Üretimde hem malzemeden tasarruf hem de hızlı bir şekilde ürün elde etmek önem taşımaktadır. Döküm üretim teknikleri bu noktada değişebilmektedir. Bunun yanında üretilecek esere göre de üretim tekniği değişebilmektedir. Ok ucundan gelişmiş silah

32 Healy, 1978: 86 33 Oransay, 2006: 4 34 Healy, 1978: 46. 35 Tekin, 2015: 72. 36 Tekin 2015, 72. 37 Tekin, 2015: 78. 38 Richter, 1915: xxi 39 Tekin, 2015: 78. 42  ERMENEK ARAŞTIRMALARI - I

üretimine kadar savaş araç gereçleri, kutsallık taşıyan eserlerin seri üretimiyle inanç, takılar gibi sosyal statü nesneleri, kaplar, iğneler gibi günlük yaşam eşyaları döküm tek- niğiyle hızlı ve çok sayıda üretilir40. Yaygın kullanım dövme tekniği olsa da, metalin üç boyutlu plastik eser üretiminde kullanıldığı durumlarda özellikle kalıpta üretim kulla- nılmıştır. Kalıpta üretim, seri üretimi beraberinde getirmesinin yanında içi boş döküm yapma imkânı da olduğundan maliyeti düşürerek üreticilerin tercih ettiği bir teknik olur. Metal eser üretiminde kullanılan son teknik ise tornada çekmedir. Tornada çekme Roma Dönemi’nde yaygın olarak kullanılır. Yapılan ön incelemelerde Gökçeseki metal eserleri arasında da bu teknikle üretilmiş eser tespit edilmemiştir41. Gökçeseki metal buluntularının ön çalışması sırasında eserlerin büyük çoğunluğunun döküm ve dövme tekniğinde üretildiği anlaşılır. Eserlerin tamamı nicelik olarak 1752 adettir ve nitelik olarak iyi çalışılmış yerel eserlerdir. Buluntular arasında 832 adet çivi ve 27 adet L çivi vardır. Çiviler, tabut çivisi, mimari aksamda kullanılan çiviler ve küçük boyutlu sandalet çivilerinden oluşmaktadır. Bunlar çalışma dışı tutulduğunda eser sayısı 920’dir42 (Fig. 5-6). Metal eserlerde 326 parça ile sayıca en yoğun grup “Kozmetik/Tıp aletleri”dir. Yap- mış olduğumuz literatür araştırmaları sonucunda Kozmetik/Tıp aletlerinin toplu olarak aynı kontekst içerisinden bu sayıda ele geçen, şimdilik bildiğimiz ilk örnek Gökçese- ki’dendir. Bu aletlerin tıbbi ve kozmetik alanlardaki kullanımları, günümüzde de olduğu gibi Antik Dönem’de de, birbirine oldukça yakındır. Bunlar mezar kontekstlerinde sık rastlanılan buluntular arasındadır. Yunan ölü gömme geleneğinde mezar hediyesi olarak tıp aletlerine rastlanmazken İS 1-4. yüzyıllarda hekim mezarlarında tıp aletlerine rastla- nır43. Metal malzeme ile üretilen “Kozmetik/Tıp aletleri”nde döküm ve dövme teknikleri kullanılır44. Kozmetik/Tıp aletlerinin 182 adetle büyük bir çoğunluğunu sondalar oluş- turmaktadır. Bunun yanında ilaç tüpleri, tutucu ve iğneler, iğneler, küçük pensler, aynalar ve kozmetik taşları da bu grupta yer almaktadır. Her ne kadar çalışma konumuz Gök- çeseki’deki metal eserler olsa da 6 adet olan palet taşlar, kozmetik veya tıbbi amaçlı kul- lanımlarının olması nedeniyle bu çalışmada ele alınır. Bir diğer sayıca fazla grup 192 parça ile “Takılar”dır. Takılar başta mezar kontekstleri olmak üzere arkeolojik kazılarda sıklıkla karşılaşılan buluntular arasındadır. Üzerinde bulunduğu kişinin sosyal statüsünü vurgulayan bir obje olan takılar çoğunlukla kadınla- rın olmak üzere antik dönemde her cinsiyet ve her yaştan bireyin kullandığı birer süs eşyasıdır. Gökçeseki malzemeleri arasında takı grubuna giren parçaların büyük bir ço- ğunluğu halkalardır. Halkalar takı amaçlı kullanımının yanı sıra günlük yaşamın her ala- nında kullanılan nesnelerdir. 20 adet küpe, 19 adet yüzük, 14 adet bilezik ve iki adet altın pandantif bu gruba dahil edilen eserlerdir. Yüzüklerin arasında üzerinde kazıma tekniği

40 Küçükerman vd.,1994: 23. 41 Eserlerin bir grubunun restorasyon ve konservasyon çalışması devam etmektedir. 42 Ancak burada verilen sayılar eserlerin restorasyon ve konservasyon sürecinin tamamlanmasıyla netleşecek ve tarafımca çalışılan doktora tezinde son haline ulaşacaktır. 43 Baykan, 2012: 12; Künzl ve Bliquez, 1999: 575. 44 Baykan, 2012: 16. ERMENEK ARAŞTIRMALARI - I  43 ile çeşitli motifler bezenmiş değerli taşlı olanlar da bulunmaktadır. Bunlardan bir tanesi üzerinde ise bir kadın tasviri “kazıma metodu" ile işlenmiştir. Figürün belinden altı, chi- mation ile örtülüdür, belinden üzeri çıplaktır. Chimation karnın altında katlanarak ayak- larının üzerini örtecek şekilde düz bir şekilde dökülmektedir. Kadın cepheden tasvir edilmiştir, sağ elinde bir el aynası tutmaktadır. Sol eliyle havaya kaldırdığı saçını tutmak- tadır ve başı aynaya doğru dönüktür. Bu kompozisyona, Yunan panteonunun güzellik ve aşk tanrıçası olarak bilinen Aphrodite’de, Roma mitolojisinde ise Venüs tasvirlerinde rastlanmaktadır. Diğer grubumuz 143 parça ile “Askeri ekipmanlar”dır. Kullanımının askeri amaçlar doğrultusunda olduğu düşünülen malzemelerden büyük bir kısmı askeri giyimde görü- len kıyafet süsü, kemer tokası ve fibulalardır. Fibulalar çalışılırken tamamının askerler arasında yaygın kullanımı olan tiplerde olduğu fark edildiğinden bu eserler de “Askeri Teçhizat” başlığı altında değerlendirilecektir. Yapılan çalışmalar sırasında fibulalardan büyük bir çoğunluğunun yay formlu oldukları görülür. Aralarında, “Aucissa tipi” olan fibula da bulunmaktadır. Aucissa tipine ait fibula yaygın olarak lejyonerler tarafından kullanılır45. Bu da tipin yayılım alanının genişliğini açıklar. Askeri yapısı açıkça ispatlan- mış olan bu tipin Isauria Bölgesi’nde ortaya çıkması tesadüf olmamalıdır. Bu tipin Augus- tus Dönemi’nde başlayarak, bu dönemde yoğunlaştığı, ancak İS 3. yüzyıla kadar kullanı- mının devam ettiği bilinmektedir46. Yay formlu fibulalara bakıldığında ise bu tipin İngil- tere'den Ren Nehri ve Tuna nehri üzerinde Doğu Avrupa'ya giden, Orta İmparatorluk Dönemi’nde yaygın bir fibula türünü temsil ettiği görülür. Bu fibula en çok askeri alanlar- da görülür ve muhtemelen askerlerin kullandığı fibuladır. Niederbieber ve Regens- burg'daki bulguların kanıtladığı gibi47 bu tür İS 200 civarında ortaya çıkmıştır. Fazla sayıda olan at koşum takımı pandantifleri olarak değerlendirdiğimiz yaprak formlu pan- dantiflere bakıldığında benzer örneğine Dura Europos’da rastlanır, buradan 34 adet ele geçer ve bunların bazıları, bizim bütün örneklerimizde olduğu gibi, zincire bağlı olarak bulunurlar. Tilurium’da (Dalmatia) bulunan bir adet yaprak formlu pandantif İS 1. yüzyı- lın ikinci yarısı ile 2. yüzyılın ilk yarısına tarihlendirilir48. Dura Europos örnekleri ise İS 2.- 3. yüzyıla tarihlenmektedir49. Bu süslemenin askeri giyimin bir parçası olarak kullanımı da bilinmektedir. Bunlar dışında ok ucu, mızrak ucu, pillum, dolabra ve kesiciler de saldırı araçları ola- rak, koşum takımı parçaları, tintinnablum gibi parçalar ile bir adet mühür kutusu ile bir adet mühür baskısı da buluntular arasındadır. Gökçeseki (Philadelphia) nekropol alanın- daki çukurdan ele geçen altı adet ok ucunun buraya ne amaçla koyulmuş olabileceği de sorgulanmalıdır. Ok uçları birer savaş veya avcılık aracı olarak gündelik hayattan bir eşya niteliğinde konmuş olmalıdır. Ok uçlarının kutsal alanlarda adak olarak sunulduğu ör-

45 Feugère, 1985 318. 46 Riha, 1979: 115; Feugère, 1985: 324. 47 Gechter, 1980: 594-595. 48 D’Amato, 2016: 37, fig.16 49 James, 2004: 240. 44  ERMENEK ARAŞTIRMALARI - I neklerin varlığı bilinmektedir. Erken dönemlerden itibaren bunun örneklerine farklı coğrafyalarda rastlamak mümkündür. Bunlardan biri de Van Ayanis Kalesi buluntuları- dır. Buradaki tapınak alanında yapılmış olan çalışmalarda Tanrı Haldi’ye armağan edil- miş ve genellikle üzerlerinde adak yazıtının yer aldığı kalkan, sadak, miğfer ile mızrak ve ok ucu gibi çok sayıda silah ele geçmiştir.50. Olympia-Zeus kutsal alanındaki bazı buluntu- lar da, Yunanlar’ın Maraton Savaşı’ndan sonra sunu olarak bıraktığı silahlar olarak yo- rumlanmışlardır. Ayrıca kutsal alan olarak belirlenmiş diğer alanlarda zafer kazanılan savaşlardan sonra silahların sunu olarak bırakıldığı düşünülmektedir51. Delphi kutsal alanında da sunu olarak bırakılan yüzlerce silah arasında ok uçları da bulunmaktadır52. Yunan ve Roma mitolojisine bakıldığında okçu kimliğiyle öne çıkan iki isim karşımıza çıkmaktadır. Bunlar Apollon ve Artemis’tir. Klaros’da Hellenistik Dönem Apollon Klarios Tapınağı'nın doğusunda yer alan sunaklardan ve onur anıtları sektöründe sadece temel seviyesi korunmuş yapının tahrip tabakasından ok uçları bulunmuştur. Burada bulunan ok uçları sunak buluntuları olarak değerlendirilmiş, Klaros'ta tapınım gören Leto, Apol- lon ve Artemis ile ilişkilendirilmişlerdir53. Heraion Teikos’da ele geçen bronz ok uçlarının bir kısmının Hera/Kybele Kutsal Alanı/Tapınak olarak tanımlanan alanda ve çevresinde bulunması, ok uçlarının da diğer silahlar gibi adak hediyesi olarak kullanılmış olabilece- ğini düşündürmektedir54. Sonuç olarak Gökçeseki’de bulunan çukurdan ele geçmiş farklı tip, boyut ve ağırlıktaki 6 adet ok ucunun, ele geçtiği alan itibariyle, sunu amaçlı kullanı- mın örneklerinin de bilinmesinden yola çıkılarak, bunların sunu/adak eşyası olarak alana bırakıldığı önerilmektedir. Mühür kutuları İS 1. yüzyılda kemik kutucuklarla ortaya çıkar, ardından bronz örnek- ler yaygınlaşır ve İS 3. yüzyılın sonunda mühür kutusu kullanımı son bulur55. Birçok yazar, mühür kutularını özellikle orduyla bağlantılı olan eserler olarak incelemektedir56. Fakat mühür kutuları askeri yerleşimlerde ve lejyoner kamplarında olduğu gibi, sivil yerleşimlerde ve özellikle daha büyük kasabalarda daha sık bulunurlar57. Bununla birlik- te, özellikle Augustus'dan Nero Dönemi’ne dek görülen erken dönem priform dairesel mühür kutuları, askeri bir karaktere sahip gibi görünmektedir58. Dağılım alanlarına bakıldığında mühür kutularının nadiren de olsa gömülerde bulunduğu olmuştur59. Bu, ölenle birlikte yaşadığı yolculuktan sonraki yolculuğuna katılacak bir mektup fikri ile bağlantılı olmalıdır. Ancak, bilindiği üzere mezarlardan elde edilen buluntular ölen kişi- nin mesleği ile de ilişkili olabilir. Bu durumda mezar buluntusu olan mühür kutuları, ölen kişinin bir yazman olduğu gerçeğine işaret eder60. Tapınaklardan gelen mühür kutuları-

50 Çilingiroğlu, 2005: 31-37; Özdemir ve Işıklı, 2017: 51. 51 Hellmuth, 2014: 26. 52 Baitinger, 1999: 125. 53 Zunal, 2015: 42. 54 Atik, 2017: 75. 55 Mılovanovıc ve Raıckovıc-Savıc, 2013: 229. 56 Derks ve Roymans 2002; Michel ve Pierre 1995. 57 Mılovanovıc ve Raıckovıc-Savıc, 2013: 221. 58 Mılovanovıc ve Raıckovıc-Savıc, 2013: şek. 24,40. 59 Viminacium’dan on mühür kutusu mezar hediyesi olarak bulunmuştur. Mılovanovıc ve Raıckovıc-Savıc, 2013: 229. 60 Mılovanovıc ve Raıckovıc-Savıc, 2013: 221. ERMENEK ARAŞTIRMALARI - I  45 nın yorumlanması daha kolaydır. Tanrılar için mühürlü dilekçelerin, diğer bağışlar ve adak metinleri ile birlikte kutsal yerlerde depolanması oldukça muhtemeldir. Mühür kutularının amulet gibi kolye olarak koruyucu amaçlı, ikincil bir kullanımının olabileceği yönünde de bir öneri vardır61. Mühür baskıları ise antik kentlerin kazısında, birçok mekânda bulunmaktadır. Bunlar, özellikle tapınak arşivi olmak üzere dini yapılarda, resmi yapılardan agora arşivinde ve nekropollerde lahit ve osthetek içinde, özel evlerin arşivinde, bodrumunda ve deposun- da, saray dolgusunda ve taban mozaiğinin altındaki kontekstlerde ele geçmiştir62. Gök- çeseki’de bulunan bir adet kurşun mühür baskısı pozitif olup, kabartma görünümlüdür. Negatif bir mühür ile basılmış olmalıdır. Mühür baskısının ön kısmında sola dönük pro- filden, oturan bir figür bulunmaktadır. Bir diğer grubumuz 12 parça ile “Yazı araç gereçleri”dir. Bunlar arasında dokuz adet stilus ve iki adet hokka bulunmaktadır. Roma Dönemi’nde okuryazar olmak bir statü sembolüdür ve bu bağlamda yazı ile ilişkili nesneler kişinin sosyal durumunu gösteren birer araç olarak başta mezar stelleri ve kaya kabartmaları olmak üzere farklı şekillerde karşımıza çıkmaktadırlar. Gökçeseki’den gelen bu parçalar da kişinin mesleğini veya statüsünü ifade eden birer mezar hediyesi olarak değerlendirilmelidir. Gökçeseki’den 7 parça ile “Kilit aksamı ve anahtarlar”da ele geçmiştir. Buradaki çukur alandan ortaya çıkarılmış olan altı adet kilit aksamı ve anahtar bulunmaktadır. Kilit ak- samı olarak adlandırdığımız parçalardan iki tanesi kilit aynası, iki tanesi de dış-iç kilit parçasıdır. Genel olarak, bir kilit aksamının veya anahtarın, kapıyı kilitlemek için mi yok- sa küçük bir sandık veya kutu için mi kullanıldığını ayıran hiçbir sınırlama unsuru yok- tur. Her bir anahtarın boyutu, kullanılan kilidin boyutu ile uyumlu olacak ve kilidin kulla- nıldığı yeri tanımlamaya yardımcı olacaktır63. Yayınlarda iki farklı kullanım için üretilmiş olanlar arasında boyut veya form açısından bir ayrım yapılmadığından Gökçeseki bulun- tularının kapı kilit aksamı mı yoksa kutu kilit aksamı olduğunu ayırt etmek güçtür. 3 adet orakla temsil edilen grubumuz ise “Tarım aletleri”dir. “Figürinler başlığı altında ise 3 adet figürin ve bir adet kabartmalı kesici sapı yer al- maktadır. Bunlardan bir tanesi at, bir tanesi kuş, bir tanesi insan formlu bir figürindir. Bir adet de sütun üzerinde kartal bulunan kabartmalı obje bulunmaktadır ancak kullanım yeri tam olarak tespit edilemediğinden (muhtemel kesici sapı) bu guruba dâhil edilmiştir. Bütün bu grupların dışında kalan 233 parça metal eser ise “Diğer Metal Eşyalar” baş- lığı altında değerlendirilecektir. Bunlardan 88’i form vermediğinden henüz tanımlana- mamıştır. Aplik, kulp, kanca, kandil fitili tutucu, obje, spatula, levha parçası, tel, bant, askı, çuvaldız, amulet, tabula ansata olarak tanımlanan parçaların değerlendirilmesi devam etmektedir. Sonuç olarak, metal eserler çalışılırken bazı örneklerin uzun dönemler içinde kulla- nıldığı ve tip olarak büyük bir değişikliğe uğramadığı görülür. Isauria’da İS 4. yüzyıl itiba-

61 Mılovanovıc ve Raıckovıc-Savıc 2013, 229. 62 Önal, 2006: 59. 63 Pace, 2014: 5. 46  ERMENEK ARAŞTIRMALARI - I riyle bölgede Hıristiyanlık etkileri görülmeye başlar. Ancak Gökçeseki metal eserlerinde bunu ifade edecek bir örneğe rastlanmamaktadır. Formundan yola çıkarak birçok örne- ğimizin kullanımının en geç İS 4. yüzyılın sonlarına tarihlemekteyiz64. Tarihlememizde yardımcı olan parçalar ve kontekstten gelen diğer eserlerin ön bulguları değerlendirildi- ğinde Gökçeseki metal buluntularının İS 1.-4. yüzyılın sonuna tarihleme önerisinde bu- lunmak mümkündür. Ancak kontekstten gelen diğer eserlerin çalışmaları tamamlandı- ğında, metal eserlerin bunlar ile karşılaştırması yapılarak daha kesin tarihleme önerileri- ne ulaşılacağı düşünülmektedir.

KAYNAKÇA Alkan, M. ve Kurt, M. (2017). AĢağı Akın: Isauria Bölgesi‟nde bir Kale YerleĢimi. Akron 15. Ġstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları. AĢkın, E., Yıldız, A., Ergürer, H.E., Körsulu, H., Kurt, M. ve Alkan, M. (2015). Philadelphia (Erme- nek/Gökçeseki) Kazısı 2015. ANMED 14 (2016), 357-361. Atik, N. (2017). Heraion Teikhos Kazılarında Bulunan Ok Uçları. MASROP E-Dergi Cilt 11, Sayı 16, 57-76. Baykan, D. (2012), Allianoi tıp aletleri, Ġstanbul: SOA-2 Baitinger, H. (1999). Waffen und Bewaffhung aus der Perserbeute in Olympia. Archäologischer Anzei- ger. 125-139. Bean, G.E.- Mitford, T.B. (1968), Journeys in Rough Cilicia in 1964 - 1968, Wien: ETAM 3. Burgess, W.D. (1995). Isauria and the Notitia Dignitatum. The Ancient World 26, 79-88. Constantinus Porphyrogenitus. De Thematibus et de Administrando Imperio. Bekkerus, I. (ed.) Cons- tantinus Porphyrogenitus, De Thematibus et de Administrando Imperio. Corpus Scriptorum His- toriae Byzantinae 10 cilt 7,3. Bonn: Impensis Ed Weberi. 1840. D‟Amato, R. (2016). Roman Army Units in the Western Provinces (1): 31 BC–AD 195, London: Blo- omsbury Publishing Derks, T. ve Roymans, N. (2002). Seal-boxes and the spread of Latin literacy in the Rhine delta. Jour- nal of Roman Archaelogy 48. 87-134. Doğanay, O. (2008). Isauria Bölgesi Kaya Mezarları ve Ölü Gömme Gelenekleri, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji Anabilim Dalı, YayınlanmıĢ Doktora Tezi.Konya. Doğanay, O. (2009). Isauria Bölgesi Kaya Mezarları ve Ölü Gömme Gelenekleri, Konya: Çizgi Kitabe- vi. Doğanay, O. (2015). Ermenek ve Yakın Çevresindeki Antik YerleĢim Birimleri, Konya: Çizgi Kitabevi. Erginsoy, Ü. (1978). Ġslam maden sanatının geliĢmesi, BaĢlangıcından Anadolu Selçuklıların sonuna kadar. Ġstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları. Feugère, M. (1985). Les fibules en Gaule de la Conquete a la fin du Vere s. Ap. J.C., Paris: Centre Na- tional de la Rechereche Scientifique Yay. Gechter, M. (1980). Die Fibeln des Kastells Niederbieber. Bonner Jahrbucher 180, 589-610. Head, B. V. (1911). Historia Numorum. A manual of Greek Numismatcs. London: At the Clarendon Press. Healy J. F. (1978). Ancient Minig and Metalurgy in the Greek and Roman World, London: Thames & Hudson Ltd. Hellmuth, A. (2014). Horse, bow and arrow. A comparison between the the scythian impact on the Mediterranean and on the eastern middle Europe. Mediterranean Review 7.1. 1-38. Hierokles. Parthey, G. (ed.). Hieroclis synecdemus et notitiae Gracae episcopatuum: Accedunt Nil Doxapatrii notitia patriarchatuum et locorum nomina immutata, Berolini 1866. Hild, F. ve Hellenkemper, H. (1990). Kilikien und Isaurien. Tabula Imperii Byzantini 5. Viyana. James, S. (2004). The Excavations at Dura-Europos conducted by Yale University and the French Academy of Inscriptions and Letters 1928 to 1937 Final Report VII Arms and Armour and other Military Equipment. London: British Museum Press.

64 Alandaki lahit ve çevresinden gelen metal eserler bu çalışmanın dışında tutulmuştur, bunlar çukur içinden gelmediğinden konteks malzemesi olarak değerlendirmek uygun değildir ve yapılan ön değerlendirmeye göre bunlar Bizans Dönemi malze- mesidir. ERMENEK ARAŞTIRMALARI - I  47

Kaplan, D. ve TepebaĢ, U. (2015). Toroslar‟da YaĢayan ve Dağları Tutanların Ülkesi: Isauria, Eskiçağ Yazıları 7. 27-56. Küçükerman, Ö. (1994). Anadolu sanayi ve tasarım tarihinin ayak izlerinde maden döküm sana- tı.Ġstanbul: Demirdöküm Yayınları Önal, M. (2006). Zeugma mühür baskılarında krallar, imparatorlar, imparatoriçeler, filozoflar ve sem- boller. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji ve Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Ya- yınlanmamıĢ Doktora Tezi. Konya. Künzl, E. ve. Bliquez L.J. (1999). Die medizinischen Instrumente aus Pompeji : Die medizinische Ver- sorgung einer römischen Stadt im 1. Jahrhundert n. Chr. Journal of Roman Archaeology 12, 575-592. Leake, W.M. (1824). Journal of a tour in Asia Minor with comparative remarks on the ancient and modern, gheography of that country, London: J. Murray. Milovanovic, B. ve Raickovic Savic, A. (2013). Seal Boxes from the Viminacium site. STARINAR Nou- velle série volume LXIII, 219-236. Mitford, T.B. (1990). The Cults of Roman Rough Cilicia. ANRW,II.18.3. 2131-2160. Pace, T. (2014). A Typology Of Roman Locks And Keys. Southwestern Baptist Theological Seminary. YayınlanmamıĢ Doktora Tezi. Teksas. Ramsay, W.M. (1960), Anadolu‟nun tarihi coğrafyası, Ġstanbul: M.E.B. Richter, G. M. A., (1915). Greek, Etruscan and Roman Bronzes, New York: Metropolitan Museum of Art. Riha E. (1986). Römisches toilettgerät und medizinische instrumente aus Augst und Kaiseraugust. Augst: Römermuseum. SHA Scriptores Historiae Augustae ġahin, M. (1997). Grabdenmäler aus Isaurien und ihre Künstler. Epigrafica Anatolica 29. 75-87. Tekin, H. (2015). Eski Anadolu madenciliği, Ġstanbul: Bilgin Kültür Sanat. Yılmaz, M. (1995). HeykeltıraĢlık açısından Isaura bölgesi figürlü mezar anıtları. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji ve Sanat Tarihi Anabilim dalı Arkeoloji bilim dalı. Yayınlan- mamıĢ Doktora tezi. Konya. Yılmaz, M. (2005). Bozkır Çevresinin Antik Tarihi ve Eserleri ISAURIA. Konya: Selçuk Üniversitesi. Zunal, O (2017). Klaros‟ta bulunan ok uçları. MASROP E-Dergi Cilt 9, Sayı 13, 41-53.

48  ERMENEK ARAŞTIRMALARI - I

Levhalar

Fig. 1: Isauria‟nın sınırları ve Gökçeseki‟nin konumu

Fig.2: Gökçeseki‟de bulunan arkeolojik kalıntı sahası

ERMENEK ARAŞTIRMALARI - I  49

Fig. 3: Metal eserlerin de bulunduğu çok sayıdaki arkeolojik eseri barındıran antik bir atık veya adak alanının bulunduğu alan (AĢkın arĢiv)

Fig. 4: Lahitlerin bulunduğu podyuma yaslanmıĢ bir Ģekilde ele geçen eserler (AĢkın, Yıldız, Ergürer, Körsulu, Kurt ve Alkan, 2015)

50  ERMENEK ARAŞTIRMALARI - I

Fig. 5: Gökçeseki‟de bulunan metal eser gruplarının sayıca dağılım

ERMENEK ARAŞTIRMALARI - I  51

Fig. 6: Gökçeseki metal eserlerinden temsili örnekler

52  ERMENEK ARAŞTIRMALARI - I