Deltagebied: Nationaal En Internationaal Topgebied Voor Vogels
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Deltagebied: nationaal en internationaal topgebied voor vogels Status, trends, bedreigingen en toekomst voor watervogels in het Deltagebied Dit rapport is geschreven in opdracht van Vogelbescherming Nederland door Sjoerd Dirksen Ecology, Jan van der Winden Ecology Research and Consultancy, Jim de Fouw Ecology, Camilla Dreef en GreenStat (Peter van Horssen). Rapport nr. SjDE 17-02 Citeren als volgt: Winden, J. van der, J. de Fouw, C. Dreef, P.W. van Horssen en S. Dirksen 2017. Deltagebied: nationaal en internationaal topgebied voor vogels. Status, trends, be- dreigingen en toekomst voor watervogels in het Deltagebied. Rapport SjDE 17 -02, Sjoerd Dirksen Ecology, Utrecht / Vogelbescherming Nederland, Zeist Datum: 31 augustus 2017 Vormgeving en data visualisatie: www.designimals.nl Fotografie: Sijmen Hendriks voorkant, inhoudsopgave, achterkant, p 6, 22, 25, 36, 38, 44, 51, 55, 57, 63, 64, 67; Jonna van Ulzen p 68; Jan van der Winden p 78, 79; Pim Wolf p 26, 40, 46, 56, 58. Illustraties: Elwin van der Kolk p 12, p 33, p 35, p 37, p 39, p 41, p 43, p 79 Druk: GVO drukkers & vormgevers B.V. © Sjoerd Dirksen Ecology / Vogelbescherming Nederland Dit rapport is vervaardigd op verzoek van opdrachtgever en is zijn eigendom. Niets uit dit rapport mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt worden d.m.v. druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook, zonder vooraf- gaande schriftelijke toestemming van de opdrachtgever hierboven aangegeven en Sjoerd Dirksen Ecology, noch mag het zonder een dergelijke toestemming worden gebruikt voor enig ander werk dan waarvoor het is vervaardigd. Sjoerd Dirksen Ecology research, consultancy & management [email protected] KvK 63444372 Deltagebied: nationaal en internationaal topgebied voor vogels Status, trends, bedreigingen en toekomst voor watervogels in het Deltagebied Jan van der Winden Jimmy de Fouw Camilla Dreef Peter van Horssen Sjoerd Dirksen Inhoud Samenvatting 7 1 Inleiding 10 1.1 Een samenvattend overzicht over de Zuidwestelijke Delta 10 1.2 De Zuidwestelijke Delta van belang voor miljoenen watervogels 10 1.3 De Delta nationaal en internationaal op de kaart 11 1.4 Ecosystemen, informatie, karakteristieke soorten, bedreigingen en oplossingen 11 2 Het Deltagebied als nationaal en internationaal vogelgebied 13 2.1 De Delta- landschappen in vogelvlucht 13 2.2 De Delta: onderzoeksgebied en soortgroepen van vogels 14 2.3 Karakteristieke broedvogels van de Delta 15 2.4 Overwinteraars en pleisterende vogels tijdens doortrek 16 2.5 Gebiedsgebruik en functies landschappen voor vogels 18 3 Ecosystemen en soorten 20 3.1 Landschapsbeschrijving en ecosystemen 20 3.2 Vogels en voedsel: wat eten vogels in het Deltagebied? 28 3.3 Trends broedvogels in ecosystemen/gebieden 32 3.4 Trends doortrekkers en overwinteraars in ecosystemen/gebieden 45 4 Bedreigingen 55 4.1 Historische veranderingen: de Deltawerken en gifstoffen 55 4.2 Herstel van kustvogelpopulaties en positieve ontwikkelingen 55 4.3 Huidige drukfactoren 56 4.4 Drukfactoren per wetland 60 4.5 Leemtes in kennis en potentiele drukfactoren 69 4.6 Conclusies bedreigingen in de Delta 69 5 Bescherming 70 5.1 Streefwaarden en instandhoudingsdoelen bedreigde soorten 70 5.2 Prioritering in bescherming van soorten en habitats 73 5.3 Behoud en herstel intergetijdengebied 74 5.4 Uitbreiding rustige broedplaatsen voor kustvogels 74 5.5 Bescherming van foerageergebieden 76 5.6 Onderzoeksvragen voor de nabije toekomst 76 5.7 Korte termijn acties 76 Verantwoording 80 Dankwoord 82 Literatuur 83 Bijlage 1 Effecten van stikstofdepositie op vogels in Natura 2000-gebieden 86 Samenvatting Deltagebied als nationaal en internationaal topgebied voor vogels Op naar een goede samenhang tus- men, zoete meren, zoute Voordelta en sen gebruik en bescherming binnendijkse polders maken het uniek in De Zuidwestelijke Delta is een zeer be- Europa. Omdat het zuidelijker ligt dan de langrijk gebied voor veel vogelsoorten. Waddenzee én sterker beïnvloed wordt Helaas nemen de populaties van veel door het milde zeeklimaat, is het gebied vogelsoorten af en de druk op het ge- voor veel vogels een toevluchtoord tij- bied kan de komende jaren toenemen. dens koude perioden. Anderzijds is er in de Delta al veel ge- De Delta is van oudsher zeer belang- daan of gepland om leefgebieden van rijk voor vogels die broeden op kale en vogels te verbeteren. Vogelbescherming schaars begroeide gronden, zoals stran- Nederland wil, samen met de Provincie den, zandvlaktes, schorren en gorzen Zeeland, nu en in de toekomst werken en duinen in de omgeving van zoute en aan gezonde vogelpopulaties in de brakke getijdensystemen. Van tien vo- Delta. Dit in goede afstemming met de gelsoorten komt meer dan 1 % van hun plannen voor het realiseren van de Na- internationale Flywaypopulatie voor in tura 2000-instandhoudingsdoelen en de Delta. Voor kleine mantelmeeuw, le- mogelijkheden om mensen te laten ge- pelaar, grote stern, dwergstern en kluut nieten van de natuur. Om te komen tot is de Delta evident een topgebied met concrete invulling van de noodzakelijke meer dan 5 % van de aantallen van de beschermingsmaatregelen (wat, waar hele populatie. en voor welke soort), tot een duurzaam Nationaal is de Delta van belang voor handelingsperspectief en een lange ter- 21 soorten omdat meer dan 5 % van de mijn visie, is het wenselijk alle kennis te Nederlandse populatie hier broedt. Van bundelen en te komen tot een verdie- veel soorten broedt 20 % of meer van de pingsslag op de huidige beheerplannen. populatie in de Delta, waaronder dwergs- Om deze reden is de beschikbare kennis tern, lepelaar, bruine kiekendief en grote over vogels, ecologie en drukfactoren stern. Vrijwel de gehele Nederlandse po- gebundeld. pulatie van de strandplevier en middel- ste zaagbek broedt in de Delta. Voor al De Delta als internationaal topgebied deze soorten is dit gebied in Nederland voor vogels dus een topgebied. Het Deltagebied is van betekenis voor miljoenen watervogels. Het is broedge- Aantalsveranderingen sinds de bied, doortrek- en overwinteringsge- Deltawerken bied voor veel vogelsoorten. In de win- Van veel soorten broedvogels zijn de ter verblijven er bijvoorbeeld minimaal populaties sinds de voltooiing van de 750.000 watervogels en na de broed- Deltawerken sterk in omvang afgeno- tijd lopen de aantallen op tot meer dan men. Hoewel de Deltawerken tijdelijk 1 miljoen pleisterende vogels. Daarmee zorgden voor nieuwe broedbiotopen schaart het gebied zich in de rij van be- doordat gebieden droogvielen en zout langrijke wetlands langs de Oost-Atlan- waren, zijn de populaties van de meeste tische flyway zoals het Waddengebied, soorten recent weer aan het dalen on- de Banc d’ Arguin en de Bijagos in Gui- danks natuurontwikkeling. Veel soorten nea-Bissau. pleisteraars namen eveneens toe na de De Delta onderscheidt zich van ande- Deltawerken maar de populaties zijn re- re kustwetlands door de enorme diver- cent gestabiliseerd of afgenomen. Re- siteit aan biotopen. De estuaria, zeear- cente afnames zijn te zien bij viseters 7 zoals fuut of geoorde fuut, maar ook Bescherming van vogels in het bij veel steltlopersoorten van slikken en Deltagebied schorren zoals scholekster, kanoet, rosse In de Delta zijn alle grote wateren als grutto, tureluur en zwarte ruiter. Andere Natura 2000-gebied aangewezen met soorten namen beperkt in aantal toe zo- soortspecifieke doelen. Voor deze Na- als bergeend, kolgans of lepelaar. tura 2000-gebieden zijn beheerplannen opgesteld en daarin staan bedreigingen, Historische en recente bedreigingen actiepunten en leemten in kennis. Het De zuidwestelijke Delta was ooit één Natura 2000-beleid is een goede basis van de grootste natuurlijke rivierdelta’s voor bescherming van vogels en hun in Europa met bijbehorend kustsysteem leefgebieden, maar dekt niet alle as- en dynamiek. Tegenwoordig is het een pecten en soorten. Bijvoorbeeld de na- geheel ingericht en grotendeels getemd tuurwaarden in en van agrarisch gebied, rivier- en kustlandschap. In beperkte maar ook diverse soorten binnen Natu- mate wordt dynamiek lokaal toegestaan. ra 2000-gebieden die wel relevant zijn Op veel plaatsen is de invloed van zout maar (net) niet aan criteria voldeden. In water afgenomen. De dagelijkse dyna- deze rapportage is de prioriteit voor be- miek door eb en vloed is in vele gebieden scherming iets breder getrokken. verdwenen evenals periodische overstro- Vanwege het belang van de Delta in mingen, die zorgden voor het starten van nationaal en internationaal opzicht dient pionier situaties. Daarmee verdwenen de bescherming van soorten en habi- in de meeste gebieden pionier of dyna- tats zich in eerste instantie te richten mische biotopen zoals open zandplaten, op soorten die afhankelijk zijn van dy- stuifduinen, brakke wetlands, eilanden, namische kustbiotopen. Dat geldt zowel en slikken en schorren. Daarmee namen voor intergetijdengebieden met een for- veel vogelsoorten af die leven in dyna- se zoutinvloed als voor brakke biotopen mische kustlandschappen. die momenteel vrijwel verdwenen zijn. De invloed van de Deltawerken is nog Gezien de urgentie van de effecten steeds aanwezig en een aantal belang- van de afname van bijzondere interge- rijke drukfactoren voor vogels zijn hier tijdengebieden en dynamische kustbi- direct of indirect het gevolg van. Samen- otopen is het wenselijk om de volgen- vattend zijn de volgende drukfactoren de hoofdlijnen voor de bescherming te het invloedrijkst: volgen: • Voortschrijdende verzoeting en af- a. behoud en herstel intergetijdensys- name dynamiek waardoor pionier- temen biotopen