Cynulliad Cenedlaethol Cymru The National Assembly for Wales
Cofnod y Trafodion The Record of Proceedings
Dydd Mawrth, 31 Ionawr 2012 Tuesday, 31 January 2012 31/01/2012
Cynnwys Contents
3 Cwestiynau i’r Prif Weinidog Questions to the First Minister
31 Datganiad a Chyhoeddiad Busnes Business Statement and Announcement
40 Datganiad: Ardaloedd Menter Statement: Enterprise Zones
62 Datganiad: Adolygiad o Effeithiolrwydd Datblygu Cynaliadwy Statement: Sustainable Development Effectiveness Review
75 Datganiad: Cyhoeddi’r Asesiad o Risgiau Newid Hinsawdd Statement: Publication of the Climate Change Risk Assessment
86 Cynnig Cydsyniad Deddfwriaethol a Fil y DU ynghylch Diogelu Rhyddidau Legislative Consent Motion on the Protection of Freedoms Bill
88 Gorchymyn y Swyddfa Gwell Rheoleiddio Leol (Diddymu a Throsglwyddo Swyddogaethau) 2012 The Local Better Regulation Office (Dissolution and Transfer of Functions) Order 2012
90 Y Cynllun Trafnidiaeth Cenedlaethol The National Transport Plan
118 Y Strategaeth Microfusnesau The Microbusiness Strategy
140 Cyfnod Pleidleisio Voting Time
Yn y golofn chwith, cofnodwyd y trafodion yn yr iaith y llefarwyd hwy ynddi yn y Siambr. Yn y golofn dde, cynhwyswyd cyfieithiad.
In the left-hand column, the proceedings are recorded in the language in which they were spoken in the Chamber. In the right-hand column, a translation has been included.
2 31/01/2012
Cyfarfu’r Cynulliad am 1.30 p.m.gyda’r Llywydd (Rosemary Butler) yn y Gadair. The Assembly met at 1.30 p.m.with the Presiding Officer (Rosemary Butler) in the Chair.
Y Llywydd: Prynhawn da. Galwaf Gynulliad The Presiding Officer: Good afternoon. I Cenedlaethol Cymru i drefn. call the National Assembly for Wales to order.
Cwestiynau i’r Prif Weinidog Questions to the First Minister
Adnoddau Ynni Ffosil Fossil Energy Resources
1. William Graham: A wnaiff y Prif 1. William Graham: Will the First Minister Weinidog ddatganiad am archwilio ar gyfer make a statement on the exploration for fossil adnoddau ynni ffosil yng Nghymru. energy resources in Wales. OAQ(4)0337(FM) OAQ(4)0337(FM)
The First Minister (Carwyn Jones): As Y Prif Weinidog (Carwyn Jones): Yn unol with all types of energy extraction, there is a â phob math o ddulliau o echdynnu ynni, mae need to ensure that consideration of the angen sicrhau bod ystyriaeth o’r effaith potential impact on communities and the bosibl ar gymunedau a’r amgylchedd wrth environment is at the heart of the consents wraidd y broses o roi caniatâd. process.
William Graham: Thank you very much for William Graham: Diolch yn fawr iawn am your reply, First Minister. You will know that eich ateb, Brif Weinidog. Gwyddoch fod Newport City Council has recently Cyngor Dinas Casnewydd wedi ystyried cais considered an application to test drill for oil yn ddiweddar i gynnal arbrawf ar gyfer drilio or gas just off the Nash part of Newport. am olew neu nwy gerbron ardal Nash yng Bearing in mind what you have just said, do Nghasnewydd. Gan gadw mewn cof yr hyn you think it is time now for a full statement to rydych newydd ei ddweud, a ydych yn credu be issued by your Minister here, covering ei bod yn amser bellach i’ch Gweinidog issues such as gas and oil, as well as wneud datganiad llawn yma, a hynny gan fracking? fynd i’r afael â materion fel nwy ac olew, yn ogystal â ffracio?
The First Minister: The licensing for Y Prif Weinidog: Mae’r broses drwyddedu onshore oil and gas is regulated by the ar gyfer olew a nwy ar y tir yn cael ei Department for Energy and Climate Change, rheoleiddio gan yr Adran Ynni a Newid which has responsibility for that. In terms of Hinsawdd, sy’n gyfrifol am y maes hwnnw. other areas such as offshore oil, again, these O ran meysydd eraill, fel olew ar y môr, are matters that are primarily within the unwaith eto, mae’r rhain yn faterion a ddaw o purview of the UK Government. However, fewn cwmpas Llywodraeth y DU yn bennaf. we take the view that it is important that Fodd bynnag, rydym o’r farn ei bod yn where new sources of fuel are being bwysig mabwysiadu dull gweithredu examined and drilled for, a precautionary rhagofalus wrth archwilio neu ddrilio am approach should be taken. ffynonellau newydd o danwydd.
Yr Arglwydd Elis-Thomas: Onid yw’r Lord Elis-Thomas: Does the fact that ffaith bod adrannau o ddwy Lywodraeth yn departments from two Governments are ymwneud â phrosesau cynllunio ynni bron involved in dealing with the energy planning ymhob achos yn pwysleisio pwysigrwydd process in almost every case not emphasise gwell cydweithrediad ynglŷn â fframwaith the importance of better collaboration on a polisi? Onid yw hi’n bryd i ni gael rhywbeth policy framework? Is it not time that we had
3 31/01/2012 tebyg i TAN 8 yn ymwneud ag agweddau something similar to TAN 8 related to other eraill ar ynni, nid dim ond ynni aspects of energy, not just renewable energy? adnewyddadwy?
Y Prif Weinidog: Heb i ni gael yr un pwerau The First Minister: There is very little point â’r Alban, er enghraifft, ni fyddai llawer o in doing that unless we get the same powers bwynt gwneud hynny. Wedyn, wrth gwrs, as Scotland, for example. Then, of course, it byddai’n bosibl i Gymru edrych ar ddatblygu would be possible for Wales to look at polisi cynhwysfawr. Nid yw’n bosibl gwneud developing a comprehensive policy. It is not hynny ar hyn o bryd gan fod y cyfrifoldeb possible to do that at the moment because the wedi ei rannu. responsibility is shared.
William Powell: In the executive summary William Powell: Yng nghrynodeb of its first annual report, the climate change gweithredol ei adroddiad blynyddol cyntaf, commission says that, as a nation, Wales is mae’r comisiwn newid hinsawdd yn dweud living beyond its environmental limits, is bod Cymru, fel cenedl, yn byw y tu hwnt i’w over-reliant on fossil fuels and is emitting therfynau amgylcheddol, yn orddibynnol ar unsustainable levels of greenhouse gases. danwyddau ffosil ac yn gyfrifol am lefelau While accepting that the withdrawal of anghynaladwy o allyriadau nwyon tŷ gwydr. reliance on such fossil fuels is more of a Gan dderbyn bod lleihau’r ddibyniaeth ar process than an event, what concrete steps danwyddau ffosil o’r fath yn broses yn will the First Minister outline to advance this hytrach na digwyddiad, pa gamau pendant y important agenda? bydd y Prif Weinidog yn eu hamlinellu i fwrw ymlaen â’r agenda pwysig hwn?
The First Minister: We have, of course, Y Prif Weinidog: Wrth gwrs, rydym wedi provided the framework for the development darparu fframwaith ar gyfer datblygu ynni of onshore and offshore wind energy. We gwynt ar y tir ac ar y môr. Rydym wedi helpu have helped to finance projects that look to i ariannu prosiectau sy’n ceisio datblygu develop further marine energy in Wales, and, rhagor o ynni morol yng Nghymru. Yn y in this way, we can reduce Wales’s carbon modd hwn, gallwn leihau ôl-troed carbon footprint in the future. Cymru yn y dyfodol.
Blaenoriaethau Priorities
2. Darren Millar: A wnaiff y Prif Weinidog 2. Darren Millar: Will the First Minister ddatganiad am ei flaenoriaethau ar gyfer make a statement on his priorities for north gogledd Cymru yn 2012. OAQ(4)0332(FM) Wales in 2012. OAQ(4)0332(FM)
The First Minister: They are outlined in our Y Prif Weinidog: Maent wedi’u hamlinellu programme for government. yn ein rhaglen lywodraethu.
Darren Millar: Thank you very much for Darren Millar: Diolch yn fawr iawn am eich that answer, First Minister. A report produced ateb, Brif Weinidog. Mae adroddiad a by the Enterprise and Business Committee luniwyd gan y Pwyllgor Menter a Busnes yr last week made it clear that many high streets wythnos diwethaf yn ei gwneud yn glir bod across Wales are struggling in the current nifer o strydoedd mawr Cymru yn dioddef yn economic downturn, and that many town sgîl y dirywiad economaidd presennol, a bod centres are in need of some quick support angen cymorth ar frys ar nifer o ganol trefi from the Welsh Government. Do you accept gan Lywodraeth Cymru. A ydych yn derbyn that our business rates policy to reduce y byddai ein polisi ar gyfer lleihau ardrethi business rates, and indeed scrap them for busnes—ac, yn wir, eu diddymu mewn most small business in Wales, would be a perthynas â’r rhan fwyaf o fusnesau bach yng huge benefit to those businesses that are Nghymru—o fudd mawr i’r busnesau hynny struggling during the economic downturn, sy’n dioddef anawsterau yn ystod y dirywiad
4 31/01/2012 and particularly help to reverse the trend of economaidd, ac yn benodol yn helpu i shop closures in our town centres? In town wrthdroi’r tueddiad o weld siopau’n cau yng centres in north Wales for example, one in nghanol trefi? Yng nghanol trefi yng five shops are closed at this time. ngogledd Cymru, er enghraifft, mae un o bob pum siop ar gau ar hyn o bryd.
The First Minister: Of course, you would Y Prif Weinidog: Wrth gwrs, byddech yn increase council tax in order to pay for that; cynyddu’r dreth gyngor er mwyn talu am that is the one thing that you omit. However, hynny; dyna’r manylyn rydych yn ei hepgor. you are right to point out that we have seen a Fodd bynnag, rydych yn gywir i dynnu sylw decline in town centres. What shops need are at y ffaith ein bod wedi gweld dirywiad yng customers particularly; shops have lost a nghanol trefi yng Nghymru. Yn benodol, yr great deal of their customer base to online hyn y mae ar siopau eu hangen yw retailing. We have seen large retailers cwsmeriaid; maent wedi colli llawer o’u suffering as well. How do we deal with it? cwsmeriaid craidd o ganlyniad i One way of doing that is to ensure that we weithgareddau manwerthu ar-lein. Rydym look to regenerate our town centres, and we wedi gweld manwerthwyr mawr yn dioddef have done that in many parts of Wales. Rhyl hefyd. Sut ydym yn ymdrin â’r sefyllfa hon? is one example where money has helped to Un ffordd o wneud hynny yw sicrhau ein bod regenerate the town centre. Making town yn ceisio adfywio canol trefi, ac rydym wedi centres attractive places to shop will attract gwneud hynny mewn sawl rhan o Gymru. people in to shop and provide shops with the Mae’r Rhyl yn un enghraifft lle mae arian customers they need in order to be viable. wedi helpu i adfywio canol y dref. Bydd sicrhau bod canol trefi yn lleoliadau deniadol i siopa yn denu pobl, ac yn sicrhau bod gan siopau y cwsmeriaid sydd eu hangen arnynt i fod yn hyfyw.
Kenneth Skates: First Minister, the Welsh Kenneth Skates: Brif Weinidog, nod Government’s aim is that all social housing Llywodraeth Cymru yw sicrhau bod yr holl in the country should achieve the Welsh dai cymdeithasol sy’n bodoli yn y wlad yn housing quality standard by the end of 2012. cyrraedd y safon ansawdd tai yng Nghymru However, a report by the Auditor General for erbyn diwedd 2012. Fodd bynnag, yn Wales recently highlighted concerns over the ddiweddar, nododd adroddiad gan progress that is being made in some areas, Archwilydd Cyffredinol Cymru bryderon including Wrexham. This comes in a year ynghylch y cynnydd a wneir mewn rhai when the local authority sought to uplift rents ardaloedd, gan gynnwys Wrecsam. Daw hyn by around 5.5%, impacting on 11,500 mewn blwyddyn pan geisiodd yr awdurdod households. What work are you doing with lleol gynyddu costau rhent oddeutu 5.5%, gan Wrexham County Borough Council to ensure effeithio ar 11,500 o gartrefi. Pa waith yr that it puts in place an effective plan to meet ydych yn ei wneud gyda Chyngor the Welsh housing quality standard and bring Bwrdeistref Sirol Wrecsam i sicrhau ei fod local authority homes up to scratch? yn llunio cynllun effeithiol i gyrraedd y safon ansawdd tai yng Nghymru ac i adfer tai awdurdodau lleol i’r safon ddisgwyliedig?
The First Minister: Where local authority Y Prif Weinidog: Mewn achosion lle mae tenants have voted to retain their housing tenantiaid awdurdodau lleol wedi pleidleisio i stock, as is the case in Wrexham, officials are gadw eu stoc dai, fel y maent wedi’i wneud working closely with the local authority to yn Wrecsam, mae swyddogion yn gweithio’n help it maximise its use of resources, improve agos gyda’r awdurdod lleol er mwyn its properties and work towards the standard. cynorthwyo’r awdurdod i gynyddu ei ddefnydd o adnoddau, gwella ei eiddo a gweithio tuag at y safon honno.
5 31/01/2012
Alun Ffred Jones: Cyfeiriodd y Papur Alun Ffred Jones: The Green Paper on the Gwyrdd ar yr amgylchedd a gyhoeddwyd environment that was published yesterday—it ddoe—papur da iawn—at greu un corff was a very good paper—referred to the amgylcheddol i Gymru. Mae Cyngor Cefn creation of a single environmental body for Gwlad Cymru wedi’i leoli ym Mangor ar hyn Wales. The Countryside Council for Wales is o bryd. A wnaiff y Prif Weinidog ymrwymo i located in Bangor at the moment. Will the sicrhau y bydd polisi iaith blaengar Cyngor First Minister commit to ensuring that the Cefn Gwlad Cymru yn trosglwyddo i’r corff Countryside Council for Wales’s innovative newydd, ac a wnaiff y Prif Weinidog hefyd Welsh language policy will be transferred to ymrwymo i roi ystyriaeth lawn i’r the new body, and will the First Minister also posibilrwydd o leoli pencadlys y corff commit to giving full consideration to the newydd yng ngogledd-orllewin Cymru? possibility of locating the headquarters of this new body in north-west Wales?
Y Prif Weinidog: Yr wyf, wrth gwrs, yn The First Minister: I, of course, understand deall diddordeb yr Aelod yn y pencadlys ym the Member’s interest in the headquarters in Mangor. Pan fydd y corff newydd yn cael ei Bangor. When the new body is established, sefydlu, bydd yn rhaid ystyried y lleoliad consideration must be given to the best gorau ar gyfer ei bencadlys. location for its headquarters.
Antoinette Sandbach: First Minister, one Antoinette Sandbach: Brif Weinidog, un organisation that is doing exceptional work to sefydliad sy’n gwneud gwaith eithriadol o ran improve the quality of care of young patients gwella ansawdd y gofal a ddarperir i gleifion in north Wales is the North Wales Chrysalis ifanc yng ngogledd Cymru yw Trust. This is the only organisation in north Ymddiriedolaeth Chrysalis Gogledd Cymru. Wales that specialises in support and Dyma’r unig sefydliad yng ngogledd Cymru professional counselling for children and sy’n arbenigo mewn darparu cymorth a parents who have suffered the death of a gwasanaethau cwnsela proffesiynol i blant a child or young adult in the family. Does the rhieni sydd wedi dioddef marwolaeth plentyn First Minister share my view that the best neu oedolyn ifanc yn y teulu. A yw’r Prif way to safeguard this invaluable service Weinidog yn cytuno mai’r ffordd orau o would be for the Betsi Cadwaladr University ddiogelu’r gwasanaeth amhrisiadwy hwn Local Health Board to provide a service level fyddai drwy sicrhau bod Bwrdd Iechyd agreement and core funding, so that Chrysalis Prifysgol Betsi Cadwaladr yn darparu can plan its operations for more than a single cytundeb lefel gwasanaeth a chyllid craidd, year at a time? fel y gall chrysalis gynllunio ei gweithrediadau am gyfnod o fwy na blwyddyn ar y tro?
The First Minister: These are issues Y Prif Weinidog: Materion i’w trafod gan between Chrysalis and the local health board. chrysalis a’r bwrdd iechyd lleol yw’r rhain. O From what you say, Chrysalis provides a very ystyried yr hyn a ddywedasoch, mae important service—the kind of service that chrysalis yn darparu gwasanaeth pwysig would be important in any part of Wales. In iawn—y math o wasanaeth a fyddai’n bwysig terms of how that service is provided, of yn unrhyw ran o Gymru. Mae’r mater o sut y course, it is ultimately a matter for the local dylid darparu’r gwasanaeth hwnnw, wrth health board. gwrs, yn fater i’r bwrdd iechyd lleol yn y pen draw.
Cwestiynau Heb Rybudd gan Arweinwyr y Questions Without Notice from the Party Pleidiau Leaders
The Leader of Plaid Cymru (Ieuan Wyn Arweinydd Plaid Cymru (Ieuan Wyn Jones): First Minister, last week you Jones): Brif Weinidog, yr wythnos diwethaf published a document titled ‘Delivering for cyhoeddasoch y ddogfen ‘Cyflawni dros
6 31/01/2012
Wales’. In the document, you have a five- Gymru’. Mae’r ddogfen hon yn cynnwys point plan for jobs. You cannot deliver on cynllun pum pwynt ar gyfer creu swyddi. Ni any of them because the relevant powers are allwch gyflawni’r un ohonynt gan fod y reserved to Westminster. Why are they in the pwerau perthnasol yn rhai a gadwyd yn ôl yn document at all? San Steffan. Pam y cafodd y pwyntiau hyn eu cynnwys yn y ddogfen o gwbl?
The First Minister: I notice that the party Y Prif Weinidog: Sylwaf nad oes gan y blaid opposite’s plan for jobs is nothing gyferbyn unrhyw gynllun o gwbl ar gyfer whatsoever. We have seen nothing from that creu swyddi. Ni welsom unrhyw beth gan y party. I note, of course, that the blaid honno. Nodaf, wrth gwrs, fod ffigurau unemployment figures for Wales have come diweithdra Cymru wedi gostwng o’u down compared with those for the rest of the cymharu â gweddill y DU, lle maent wedi UK, which have risen, and compared with the cynyddu, ac o’u cymharu â’r Alban, lle figures for Scotland, which have also risen. I maent wedi cynyddu hefyd. Gwyddwn mai know that that is only one figure and that un ffigur yn unig yw hwn, a bod llawer o there are many more in the months to come. ffigurau eraill i ddod yn y misoedd nesaf. However, this shows that the policies of this Fodd bynnag, mae’r sefyllfa hon yn dangos Government, in terms of creating jobs in bod polisïau’r Llywodraeth hon, o ran creu Wales, are having an effect. swyddi yng Nghymru, yn cael effaith.
Ieuan Wyn Jones: I find it strange that you Ieuan Wyn Jones: Teimlaf ei bod yn have a document whose title is ‘Delivering rhyfedd fod gennych ddogfen sydd â’r teitl for Wales’, yet you cannot deliver on your ‘Cyflawni dros Gymru’, ond ni allwch five points. It says that you want to cut value gyflawni eich pum pwynt. Dywed y ddogfen added tax; you cannot do it. It says that you eich bod am leihau treth ar werth; ni allwch want to have a one-year national insurance wneud hynny. Dywed y ddogfen eich bod am tax break; you cannot do it. What is the point gael seibiant o flwyddyn mewn taliadau treth of having a document where you cannot yswiriant gwladol; ni allwch wneud hynny. deliver on most of the key issues? Beth yw diben cael dogfen o’r fath os na allwch fynd i’r afael â mwyafrif o’r materion allweddol sydd wedi’u cynnwys ynddi?
Today, First Minister, we also heard the Heddiw, Brif Weinidog, clywsom announcement that 20% of 11-year-olds in gyhoeddiad bod 20% o ddisgyblion 11 oed Wales are functionally illiterate. Is that not a yng Nghymru yn anllythrennog yn ymarferol. damning indictment of your Government? Onid yw hyn yn gyhuddiad damniol o’ch Llywodraeth?
The First Minister: You should bear in Y Prif Weinidog: Dylech gadw mewn cof y mind that you were in Government at the ffaith ichi fod yn rhan o’r Llywodraeth ar yr time when the report was dealing with this adeg pan oedd yr adroddiad yn ymdrin â’r situation. Memories are short on the benches sefyllfa hon. Cof byr sydd gan yr Aelodau ar opposite. The reality is that the Government y meinciau gyferbyn. Y gwirionedd yw bod y is putting in place national literacy and Llywodraeth yn rhoi rhaglenni cenedlaethol numeracy programmes, and we are confident llythrennedd a rhifedd ar waith, ac rydym yn that the figures that we saw up to July 2011 hyderus y bydd y ffigurau a welsom hyd at will be improved on in years to come. fis Gorffennaf 2011 yn gwella yn y blynyddoedd i ddod.
Ieuan Wyn Jones: I find this all very Ieuan Wyn Jones: Mae hyn yn ddiddorol interesting, First Minister. First of all, you iawn imi, Brif Weinidog. Yn gyntaf oll, mae have a document that includes things that you gennych ddogfen sy’n cynnwys pethau na cannot deliver. You acknowledge that point. allwch eu cyflawni. Rydych yn cydnabod y Secondly, you take no responsibility pwynt hwnnw. Yn ail, nid ydych yn cymryd
7 31/01/2012 whatsoever for having a Labour Minister for unrhyw gyfrifoldeb o gwbl am gael education for the past 12 years: every single Gweinidog Llafur dros addysg yn ystod y 12 Minister for education has been a Labour mlynedd diwethaf: bu pob Gweinidog dros Minister. However, rather than being a addysg yn Weinidog Llafur. Fodd bynnag, yn complacent, do-nothing Government, is it not hytrach na bod yn Llywodraeth hunanfodlon time that you invested properly in education sy’n gwneud dim, onid yw’n bryd ichi and skills, to bring forward—as Gerry fuddsoddi mewn modd priodol mewn addysg Holtham has said—a substantial capital a sgiliau, i gyflwyno—fel y dywedodd Gerry programme to stimulate the economy, and to Holtham—rhaglen gyfalaf sylweddol i assist small businesses through more help ysgogi’r economi, ac i gynorthwyo busnesau with business rates? Is that not what a bach drwy ddarparu rhagor o gymorth mewn credible Welsh Government would do in the perthynas ag ardrethi busnes? Onid dyma’r current economic circumstances? hyn y byddai Llywodraeth Cymru gredadwy yn ei wneud o dan yr amgylchiadau economaidd presennol?
The First Minister: I congratulate the Y Prif Weinidog: Rwyf yn llongyfarch Leader of Plaid Cymru on the sudden Arweinydd Plaid Cymru ar adfer ei gof yn recovery of his memory. I point out the £55 sydyn. Nodaf y £55 miliwn a wariwyd ar million spent on supporting business growth gefnogi twf busnesau yng Nghymru; y pecyn in Wales; the £38.9 million economic £38.9 miliwn ar gyfer ysgogi’r economi; y stimulus package; the £90 million of centrally £90 miliwn o gyllid cyfalaf a gedwir yn retained capital funding to be spent on ganolog ac a gaiff ei wario ar seilwaith; y £75 infrastructure; the £75 million in the Jobs miliwn sydd yn y cynllun Twf Swyddi Growth Wales scheme that will create 4,000 Nghymru a fydd yn creu 4,000 o swyddi y jobs a year for three years—his party wanted flwyddyn am dair blynedd—roedd ei blaid 1,000—and £30 million in the Skills Growth am weld 1,000 o swyddi—a’r £30 miliwn Wales scheme to support the creation of sydd yn y cynllun Twf Sgiliau Cymru i 3,000 jobs over the next three years. We are a gefnogi ymdrechion i greu 3,000 o swyddi Government of dynamism, as opposed to the dros y tair blynedd nesaf. Rydym yn do-nothing party opposite. [Laughter.] I look Llywodraeth ddeinamig, yn hytrach na’n at the Members opposite and wonder whether blaid sy’n gwneud dim, fel y blaid gyferbyn. all of Wales would have gone to sleep had we [Chwerthin.] Rwyf yn edrych ar yr Aelodau exhibited their dynamism. gyferbyn ac yn pendroni a fyddai Cymru gyfan wedi mynd i gysgu pe byddem wedi bod mor ddeinameg â hwythau.
The Leader of the Welsh Liberal Arweinydd Democratiaid Rhyddfrydol Democrats (Kirsty Williams): First Cymru (Kirsty Williams): Brif Weinidog, a Minister, would you agree that what is so fyddech yn cytuno mai’r hyn sydd mor depressing about the contents of Estyn’s siomedig am gynnwys adroddiad Estyn report today is not only the fact that 40% of heddiw yw nid yn unig y ffaith bod gan 40% our children entering secondary schools with o’n plant sy’n mynd i ysgolion uwchradd a reading age below that of their oedran darllen sy’n is na’u hoedran chronological age, but that, a year ago, Estyn cronolegol, ond y ffaith bod Estyn wedi said exactly the same? When do you expect dweud yn union yr un peth flwyddyn yn ôl? your Government to make progress on this Pa bryd rydych yn disgwyl i’ch Llywodraeth figure? sicrhau cynnydd o ran y ffigur hwn?
The First Minister: As I have already Y Prif Weinidog: Fel y dywedais eisoes, mentioned, national numeracy and literacy mae rhaglenni rhifedd a llythrennedd programmes are being produced. You have cenedlaethol yn cael eu llunio. Nid ydych yn sold yourselves somewhat short, if I may put dangos digon o hyder, os caf ddweud hynny; it that way; the pupil deprivation grant will, bydd y grant amddifadedd disgyblion, yn fy in my view, assist in helping many of those marn i, yn cynorthwyo nifer o’r disgyblion
8 31/01/2012 pupils who have difficulty with reading to hynny sy’n cael anhawster darllen er mwyn ensure that they reach the required standard. sicrhau eu bod yn cyrraedd y safon ofynnol.
Kirsty Williams: The grant will do that, and Kirsty Williams: Bydd y grant yn gwneud that is why the Welsh Liberal Democrats hynny, a dyna pam roedd y Democratiaid were so determined to achieve it in the Rhyddfrydol Cymru mor benderfynol o’i budget. Turning to another aspect of the gynnwys yn y gyllideb. Gan droi at agwedd report, you and your Minister for education arall ar yr adroddiad, rydych chi a’ch have made great play of this particular Gweinidog dros addysg wedi rhoi pwyslais intervention, but the report says that senior mawr ar yr ymyriad penodol hwn, ond mae’r managers in local authorities do not generally adroddiad yn dweud nad yw uwch reolwyr monitor the work of school improvement awdurdodau lleol, yn gyffredinol, yn monitro officers rigorously enough to ensure that they gwaith swyddogion gwella ysgolion yn challenge all schools in a consistent way. ddigon trylwyr i sicrhau eu bod yn herio pob Your Minister for education has made great ysgol mewn ffordd gyson. Mae eich play of the role of regional consortia in Gweinidog addysg wedi rhoi pwyslais mawr tackling these problems. However, is it not ar rôl y consortia rhanbarthol wrth fynd i’r the case that these consortia will be made up afael â’r problemau hyn. Fodd bynnag, onid of the same services that Estyn has today yw hi’n wir y bydd y consortia yn cynnwys identified as not currently providing the yr un gwasanaethau y mae Estyn wedi’u nodi improvement that we need? What makes you heddiw nad ydynt ar hyn o bryd yn arwain at think that this rebadging exercise will attack welliant sydd ei angen arnom? Beth sy’n the existing problem and be good enough? gwneud i chi feddwl y bydd yr ymarfer ailenwi hwn yn ddigon da ac yn mynd i’r afael â’r broblem bresennol?
The First Minister: It is a reorganisation of Y Prif Weinidog: Rydym yn ymgymryd â’r the approach that is being taken. The reality dasg o ad-drefnu’r dull gweithredu. Y is that the leader of the Welsh Liberal gwirionedd yw bod arweinydd Democratiaid Democrats is guilty of failing to give the full Rhyddfrydol Cymru yn euog o fethu â rhoi picture regarding education in Wales, darlun llawn o’r sefyllfa addysg yng because the report also confirms that the Nghymru. Mae’r adroddiad hefyd yn foundation phase is a strength in the majority cadarnhau bod y cyfnod sylfaen yn gryfder of schools, with boys and girls responding yn y mwyafrif o ysgolion, gyda bechgyn a positively to stimulating activities and merched yn ymateb yn gadarnhaol i demonstrating that they are more weithgareddau ysgogol, gan ddangos eu bod independent, confident and creative. The yn fwy annibynnol, hyderus a chreadigol. Conservative Party opposed all of this, if you Byddwch yn cofio bod y Blaid Geidwadol remember. Performance in four out of five wedi gwrthwynebu hyn i gyd. Roedd primary schools and two out of three perfformiad mewn pedwar allan o bob pum secondary schools inspected is mainly good. ysgol gynradd a dwy allan o bob tair ysgol We have also seen encouraging uwchradd a arolygwyd yn dda ar y cyfan. developments in wellbeing, with nearly all Rydym hefyd wedi gweld datblygiadau saying that they feel safe in school. There calonogol o ran lles, gyda bron pawb yn needs to be improvement in some areas, but dweud eu bod yn teimlo’n ddiogel yn yr let us not suggest that somehow everything is ysgol. Mae angen gweld gwelliant mewn rhai difficult in terms of education in Wales. meysydd, ond ni ddylem awgrymu bod popeth yn anodd o ran addysg yng Nghymru.
Kirsty Williams: First Minister, this is Kirsty Williams: Brif Weinidog, mae hwn serious. One in five children leaving primary yn fater difrifol. Ni all un allan o bob pum school to enter secondary school cannot read plentyn sy’n gadael yr ysgol gynradd i fynd and write properly; they have no hope of i’r ysgol uwchradd ddarllen nac ysgrifennu’n succeeding in secondary school because they gywir; nid oes ganddynt unrhyw obaith o cannot access the curriculum as they are lwyddo yn yr ysgol uwchradd oherwydd ni
9 31/01/2012 unable to read and write. When I asked this allant fanteisio ar y cwricwlwm, gan nad question last year, you told me that ydynt yn gallu darllen nac ysgrifennu. Pan everything was going to be okay because ofynnais y cwestiwn hwn y llynedd, your Minister for education was about to dywedasoch wrthyf fod popeth yn mynd i fod make a speech. He made that speech, but yn iawn gan fod eich Gweinidog addysg ar where is the improvement? When hospitals fin gwneud araith. Gwnaeth y Gweinidog yr fail, you tell the Chamber that it is the fault of araith honno, ond ble mae’r gwelliant? Pan the local health boards. When our schools fydd ysbytai yn methu, rydych yn dweud fail, you try to blame it on the local wrth y Siambr mai bai’r byrddau iechyd lleol authorities, the schools and the headteachers. yw. Pan fydd ein hysgolion yn methu, You even tried to blame Ieuan Wyn Jones. byddwch yn ceisio beio awdurdodau lleol, You blame everybody but your Government. ysgolion a phenaethiaid. Rydych hyd yn oed Another year has passed, and our children are wedi ceisio rhoi’r bai ar Ieuan Wyn Jones. still not succeeding. Will we be asking these Rydych yn rhoi’r bai ar bawb ond eich questions the same time next year, or will we Llywodraeth eich hun. Mae blwyddyn arall see an improvement? wedi mynd heibio, ac nid yw ein plant yn llwyddo. A fyddwn yn gofyn y cwestiynau hyn ar yr un adeg y flwyddyn nesaf, neu a fyddwn yn gweld gwelliant?
The First Minister: The difficulty with that Y Prif Weinidog: Yr anhawster gyda’r ddadl argument is that if the leader of the Welsh honno yw, os yw arweinydd Democratiaid Liberal Democrats is saying that it is too late Rhyddfrydol Cymru yn dweud ei bod yn rhy by the time that children go to secondary hwyr i ymyrryd pan fydd plant yn mynd i’r schools, what is the point of the pupil ysgol uwchradd, beth yw diben y grant deprivation grant? On that basis, she is amddifadedd disgyblion? Ar y sail honno, arguing against her own policy. Bear in mind mae’n dadlau yn erbyn ei pholisi ei hun. that the Minister has been proactive in Cofiwch fod y Gweinidog wedi bod yn identifying a 20-point plan. The national rhagweithiol o ran nodi cynllun 20 pwynt. literacy programme will set out actions, and Bydd y rhaglen llythrennedd genedlaethol yn will explain how we intend to drive up nodi camau gweithredu, a bydd yn egluro sut standards and measure progress. Next year, I rydym yn bwriadu codi safonau a mesur expect to see improvement. cynnydd. Y flwyddyn nesaf, rwyf yn disgwyl gweld gwelliant.
1.45 p.m.
The Leader of the Opposition (Andrew Arweinydd yr Wrthblaid (Andrew R.T. R.T. Davies): David Stevens, the co-founder Davies): Dywedodd David Stevens, cyd- of Admiral, said that the right strategy for sylfaenydd Admiral, mai’r strategaeth gywir economic development was to try to find 25 ar gyfer datblygu economaidd oedd ceisio Admirals. Regrettably, we have been waiting dod o hyd i 25 Admiral arall. Yn anffodus, and waiting just for one strategy on enterprise rydym wedi bod yn aros ac yn aros am un zones, on which we will have a statement this strategaeth yn unig ar ardaloedd menter, a afternoon. Do you not think that the Welsh byddwn yn clywed datganiad amdanynt y Government has been slow to act in attracting prynhawn yma. Onid ydych yn meddwl y bu businesses to Wales? Llywodraeth Cymru yn araf wrth weithredu i ddenu busnesau i Gymru?
The First Minister: No, I do not. I have just Y Prif Weinidog: Nac ydw. Rwyf newydd given you examples of what has been done in roi enghreifftiau ichi o’r hyn sydd wedi cael order to stimulate the economy through the ei wneud i ysgogi’r economi drwy’r various projects that we have introduced. gwahanol brosiectau rydym wedi’u cyflwyno.
10 31/01/2012
Andrew R.T. Davies: It is a fact, First Andrew R.T. Davies: Brif Weinidog, mae’n Minister, that statistics from StatsWales show ffaith bod ystadegau o StatsCymru yn dangos that we have the second lowest business start- bod gennym y gyfradd dechrau busnes ail up rate in the entire United Kingdom. isaf yn y DU gyfan. Yn anffodus, bu cwymp Regrettably, there has been year-on-year flwyddyn ar ôl blwyddyn yn nifer y busnesau decline in start-ups in Wales. Is it not a fact a ddechreuwyd yng Nghymru. Onid yw’n that your Government has failed to engage ffaith bod eich Llywodraeth wedi methu ag with businesses to allow new businesses to ymgysylltu â busnesau i alluogi busnesau start and flourish in Wales in order to create newydd i ddechrau ac i ffynnu yng Nghymru the employment opportunities that our young er mwyn creu cyfleoedd cyflogaeth y mae eu people desperately need? hangen yn ddirfawr ar ein pobl ifanc?
The First Minister: Not at all; we are Y Prif Weinidog: Dim o gwbl; rydym yn fighting against the tide of indifference from ymladd yn erbyn y llanw o ddifaterwch a the UK Government. We have put in place ddaw o Lywodraeth y DU. Rydym wedi rhoi the youth engagement and employment cynllun gweithredu ymgysylltiad a action plan and Jobs Growth Wales, as well chyflogaeth pobl ifanc ar waith a Twf as schemes such as Skills Growth Wales and Swyddi Cymru, yn ogystal â chynlluniau the small and medium-sized enterprise megis Sgiliau Twf Cymru a chronfa twf economic growth fund. All of these projects economaidd busnesau bach a chanolig. Mae have been put in place to counteract the pob un o’r prosiectau hyn wedi cael eu rhoi inaction that we see from London. ar waith i weithio yn erbyn y diffyg gweithredu a welwn o Lundain.
Andrew R.T. Davies: You say inaction, First Andrew R.T. Davies: Rydych yn sôn am Minister, but over 0.5 million jobs have been ddiffyg gweithredu, Brif Weinidog, ond mae created in the private sector. It is a fact that, dros 0.5 miliwn o swyddi wedi cael eu creu in five of the last six years, start-up rates in yn y sector preifat. Mae’n ffaith bod Wales have gone backwards—figures up to cyfraddau dechrau busnes wedi gostwng 2010, not 2011. Start-up rates are now below mewn pump o’r chwe blynedd diwethaf— what they were in 2002. I put it to you again, ffigurau hyd at 2010 yw’r rheini, nid 2011. First Minister: is it not the case that your Mae’r cyfraddau hynny yn is nag yr oeddent Government and Welsh Labour are unable to yn 2002. Gofynnaf ichi eto, Brif Weinidog: grasp the nettle of growing the private sector onid yw’n wir nad yw eich Llywodraeth a in Wales in order to increase the job Llafur Cymru yn gallu mynd i’r afael â opportunities that the country desperately thyfu’r sector preifat yng Nghymru, er mwyn needs to lift prosperity and attainment levels cynyddu’r cyfleoedd am swyddi y mae eu across our communities? hangen yn ddirfawr ar Gymru i godi lefelau ffyniant a chyrhaeddiad ar draws ein cymunedau?
The First Minister: If the Member could Y Prif Weinidog: Pe gallai’r Aelod gyfeirio point to examples that his party is taking at enghreifftiau y mae ei blaid yn bwrw forward in London, I would love to see them. ymlaen â hwy yn Llundain, byddwn yn falch I have not seen a Government so intent on iawn o’u gweld. Nid wyf wedi gweld destroying jobs in the public and private Llywodraeth sydd mor benderfynol o sector in 20 years. You would swear, from ddinistrio swyddi yn y sector cyhoeddus a’r listening to the party opposite, that jobs were sector preifat mewn 20 mlynedd. Byddech yn being created by the thousand in the private tyngu, o wrando ar y blaid gyferbyn, fod sector; they are not. The party opposite wants swyddi’n cael eu creu fesul mil yn y sector to put people into poverty, introduce regional preifat; nid ydynt. Mae’r blaid gyferbyn pay in order to entrench that poverty and eisiau rhoi pobl mewn tlodi, cyflwyno tâl ensure that people in Wales are denied the rhanbarthol er mwyn gwreiddio’r tlodi opportunity to get well-paid jobs. We will hwnnw, a sicrhau bod pobl yng Nghymru yn stand up for the people of Wales against the cael eu hamddifadu o’r cyfle i gael swyddi
11 31/01/2012 party opposite’s attempt to reduce the pay of sy’n talu’n dda. Byddwn yn sefyll cornel pobl nurses, doctors, teachers and police officers Cymru yn erbyn ymgais y blaid gyferbyn i in Wales. We will stand against that and leihau cyflogau nyrsys, meddygon, athrawon ensure that people in Wales have well-paid a swyddogion yr heddlu yng Nghymru. jobs, as opposed to the kinds of jobs that the Byddwn yn gwrthwynebu hynny ac yn Tories want them to have—low-paid jobs that sicrhau bod gan bobl yng Nghymru swyddi will ensure that our economy stays in the sy’n talu’n dda, yn hytrach na’r mathau o position that they want to see it stay in. We swyddi y mae’r Torïaid am iddynt eu cael— will provide optimism; they will provide swyddi â chyflog isel a fydd yn sicrhau bod decline. ein heconomi yn aros yn y sefyllfa y maent am i’r economi aros ynddi. Byddwn ni’n dod ag optimistiaeth; byddant hwy’n dod â dirywiad.
Blaenoriaethau Priorities
3. Lynne Neagle: A wnaiff y Prif Weinidog 3. Lynne Neagle: Will the First Minister amlinellu blaenoriaethau Llywodraeth outline the Welsh Government’s priorities for Cymru ar gyfer de ddwyrain Cymru yn 2012. south-east Wales for 2012. OAQ(4)0334(FM) OAQ(4)0334(FM)
The First Minister: They are to be found in Y Prif Weinidog: Maent i’w cael yn y the programme for government. rhaglen lywodraethu.
Lynne Neagle: Were any reminder needed, Lynne Neagle: Er nad oes angen eich the row over Stephen Hester’s bonus is a real atgoffa, mae’r ffrae ynghylch bonws Stephen demonstration of just how out of touch Hester yn arwydd gwirioneddol o ba mor bankers are with the real world. Therefore, ddieithr yw’r byd go iawn i’r bancwyr. Felly, we should not, perhaps, be surprised that ni ddylem synnu efallai o weld bod banc HSBC—the self-proclaimed world local HSBC—sy’n datgan mai banc lleol y byd bank—has decided to close its last branch in yw—wedi penderfynu cau ei gangen olaf ym Blaenavon. It is a decision that has caused Mlaenafon. Mae’n benderfyniad sydd wedi immense worry and anger among local peri pryder a dicter mawr ymhlith pobl leol, people, and we know that it is part of a wider ac rydym yn gwybod bod hynny’n rhan o trend of bank closures in small towns and duedd ehangach o gau banciau mewn trefi a villages across Wales. Would you agree, First phentrefi bychain ledled Cymru. A fyddech Minister, that it is disgraceful for banks to cut yn cytuno, Brif Weinidog, ei bod yn warthus and run from communities in this way and bod banciau yn troi eu cefnau ar gymunedau that they should, instead, be looking at all yn y ffordd hon ac y dylent, yn lle hynny, fod options that could see services retained, yn ystyried yr holl opsiynau a allai olygu bod including shared banking facilities and gwasanaethau’n cael eu cadw, gan gynnwys mobile services? cyfleusterau bancio a rennir a gwasanaethau symudol?
First Minister: Yes; there are serious Y Prif Weinidog: Byddwn; mae angen gofyn questions to be asked about the provision of cwestiynau pwysig am sut y darperir financial services in communities that lose gwasanaethau ariannol mewn cymunedau their banks. We have seen this in other parts sy’n colli eu banciau. Rydym wedi gweld hyn of Wales. I regret the decision by HSBC to mewn rhannau eraill o Gymru. Rwyf yn close its branch in Blaenavon. You raise an gresynu wrth benderfyniad HSBC i gau ei important point: at a time when bankers are gangen ym Mlaenafon. Rydych yn codi receiving bonuses in the millions of pounds, pwynt pwysig: ar adeg pan fo bancwyr yn financial services are being denied to so cael bonysau gwerth miliynau o bunnoedd, many people across Wales and the UK. That gwrthodir gwasanaethau ariannol i gymaint o is why, as a party, we have always said that it bobl ledled Cymru a’r DU. Dyna pam rydym
12 31/01/2012 was wrong that a bonus of £1 million was ni fel plaid bob amser wedi dweud nad oedd going to be paid to Stephen Hester, while the yn iawn i fonws o £1 filiwn gael ei dalu i party opposite wanted to give it to him. It is Stephen Hester, tra bo’r blaid gyferbyn yn alright for the Tories: they think that it is dymuno ei roi iddo. Mae’n iawn i’r Torïaid: right to give £1 million to those who already maent yn credu ei bod yn iawn rhoi £1 filiwn have money while cutting benefits for those i’r rheini sydd eisoes ag arian, tra eu bod yn who do not. torri budd-daliadau ar gyfer y rhai nad oes ganddynt arian.
Mohammad Asghar: I asked the Minister Mohammad Asghar: Gofynnais i’r for Finance and Leader of the House how the Gweinidog Cyllid ac Arweinydd y Tŷ sut y consequential for the Olympics would be byddai’r swm canlyniadol ar gyfer y Gemau spent across Wales and how the people of Olympaidd yn cael ei wario ledled Cymru a South Wales East would benefit. Her written sut y byddai pobl Dwyrain De Cymru yn reply was that the £8.9 million consequential elwa. Ei hateb ysgrifenedig oedd bod y swm has been added to reserves in the current canlyniadol, sef £8.9 miliwn, wedi ei year, as is normal practice, and that the ychwanegu at y cronfeydd wrth gefn yn y Welsh Government would determine its flwyddyn gyfredol, fel sy’n arferol, ac y views in line with its strategic priorities. First byddai Llywodraeth Cymru yn penderfynu ar Minister, could you kindly clarify how these ei barn yn unol â’i blaenoriaethau strategol. consequentials will directly benefit the Brif Weinidog, a fyddech mor garedig ag residents of South Wales East during the egluro sut y bydd y symiau canlyniadol hyn o upcoming 2012 Olympics, rather than just fudd uniongyrchol i drigolion Dwyrain De sitting in the Welsh Government reserves Cymru yn ystod Gemau Olympaidd 2012 gathering dust? sydd ar ddod, yn hytrach na bod y symiau hynny’n eistedd yng nghronfeydd wrth gefn Llywodraeth Cymru yn casglu llwch?
The First Minister: I find it astonishing that, Y Prif Weinidog: Ar adeg pan fo’r at a time when the Conservatives have cut Ceidwadwyr wedi torri cyllid i Lywodraeth funding to the Welsh Government by 7.5%, Cymru 7.5%, rwyf yn ei chael yn rhyfeddol he says that this is money gathering dust. ei fod ef yn dweud bod yr arian hwn yn This money will be used for the benefit of the casglu llwch. Bydd yr arian yn cael ei people of Wales in order to fill, in a small ddefnyddio er budd pobl Cymru i wneud way, the gap that his party created. cyfraniad bach tuag at lenwi’r bwlch a greodd ei blaid ef.
Cynghorau Iechyd Cymuned Community Health Councils
4. Lindsay Whittle: A wnaiff y Prif Weinidog 4. Lindsay Whittle: Will the First Minister ddatganiad am waith y cynghorau iechyd make a statement on the work of community cymuned o ran monitro ansawdd gofal i health councils in monitoring the quality of gleifion mewn ysbytai yng Nghymru. patient care in hospitals in Wales. OAQ(4)0329(FM) OAQ(4)0329(FM)
The First Minister: They have an important Y Prif Weinidog: Mae ganddynt rôl bwysig. role. We recognise the valuable and Rydym yn cydnabod y cyfraniad gwerthfawr important contribution that they make in the a phwysig y maent yn ei wneud at ddatblygu development of local health services. gwasanaethau iechyd lleol.
Lindsay Whittle: Thank you for your reply, Lindsay Whittle: Diolch am eich ateb, Brif First Minister. Since community health Weinidog. Gan y disgwylir i gynghorau councils are expected to play this vital role in iechyd cymuned chwarae’r rôl hanfodol hon acting as advocates for patients and other o ran gweithredu fel eiriolwyr ar gyfer service users, can we be assured that their cleifion a defnyddwyr gwasanaeth eraill, a
13 31/01/2012 budgets will be favourably reviewed, in view allwn fod yn sicr y bydd eu cyllidebau yn of the fact that their budgets were reduced at cael eu hadolygu yn ffafriol, yn wyneb y the time of the NHS reorganisation? ffaith y gostyngwyd eu cyllidebau pan ad- drefnwyd y GIG?
The First Minister: We will look to provide Y Prif Weinidog: Byddwn yn ceisio darparu community health councils with the cynghorau iechyd cymuned gyda’r gyllideb appropriate budget, bearing in mind the briodol, gan gadw mewn cof y toriadau financial cuts that we are seeing over the next ariannol y byddwn yn eu gweld dros y tair three years. blynedd nesaf.
Jenny Rathbone: Community health Jenny Rathbone: Mae cynghorau iechyd councils do excellent reports of visits to cymuned yn llunio adroddiadau ardderchog general practitioner surgeries. In what ways ar ymweliadau â meddygfeydd. Ym mha can community health councils enable ffyrdd y gall cynghorau iechyd cymuned patients to get appointments—whether they alluogi cleifion i gael apwyntiadau—pa un ai are out of hours, early in the morning or last a ydynt y tu allan i’r oriau arferol, yn gynnar thing at night—in line with our manifesto yn y bore neu’n hwyr iawn yn y nos—yn commitment? unol â’n hymrwymiad maniffesto?
The First Minister: Community health Y Prif Weinidog: Mae gan gynghorau councils now have the authority to include iechyd cymuned yr hawl erbyn hyn i ymweld establishments such as GP practices as places â sefydliadau megis meddygfeydd, ac maent where they can visit, and they are certainly yn sicr yn gallu cynrychioli buddiannau able to represent the interests of patients by cleifion drwy wneud hynny. Mae aelodau doing so. CHC members have undertaken cynghorau iechyd cymuned wedi cynnal visits, through what are called ‘mystery ymweliadau drwy gyfrwng yr hyn a elwir yn shopper exercises’, GP access surveys and ‘ymarferiadau’r cwsmer cudd’, arolygon GP contract verification visits, which can ynghylch mynediad at feddygon, ac help to improve the services that GPs provide ymweliadau i wirio contractau meddygon, a to the general public. all helpu i wella’r gwasanaethau y mae meddygon yn eu darparu i’r cyhoedd yn gyffredinol.
Darren Millar: My party has warmly Darren Millar: Mae fy mhlaid wedi rhoi welcomed the dignity spot checks that will be croeso cynnes i’r gwiriadau dirybudd undertaken by Healthcare Inspectorate Wales ynghylch urddas a fydd yn cael eu cynnal gan in Welsh hospitals. What role do you see for Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru yn ysbytai community health councils in undertaking Cymru. Pa rôl a fydd gan gynghorau iechyd unannounced visits and checks in our cymuned yn eich tyb chi o ran cynnal hospitals, particularly with regard to the ymweliadau a gwiriadau dirybudd yn ein dignity in care issue and hospital cleanliness, hysbytai, yn enwedig mewn perthynas ag which is, of course, at the forefront of urddas mewn gofal a glendid mewn ysbytai, people’s minds? sydd, wrth gwrs, yn flaenllaw ym meddyliau pobl?
The First Minister: It is important that Y Prif Weinidog: Mae’n bwysig bod community health councils are able to visit cynghorau iechyd cymuned yn gallu ymweld hospitals as often as possible to ensure that ag ysbytai mor aml ag y bo modd er mwyn dignity is maintained, particularly, but not sicrhau bod urddas yn cael ei gynnal, yn exclusively, for elderly patients, and to enwedig ar gyfer cleifion oedrannus, ac i roi provide the public with the assurances that i’r cyhoedd y sicrwydd sydd ei angen arnynt they need that hospitals are delivering the fod ysbytai’n darparu’r gwasanaethau y services that they expect. maent yn disgwyl eu cael.
14 31/01/2012
Camddefnyddio Sylweddau Substance Misuse
5. Mark Isherwood: Pa gamau y mae 5. Mark Isherwood: What action is the Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i fynd i’r Welsh Government taking to tackle substance afael â chamddefnyddio sylweddau yng misuse in Wales. OAQ(4)0339(FM) Nghymru. OAQ(4)0339(FM)
The First Minister: We continue to invest Y Prif Weinidog: Rydym yn parhau i over £50 million to implement the actions fuddsoddi dros £50 miliwn i weithredu’r within the 10-year substance misuse strategy camau yn y strategaeth camddefnyddio for Wales. sylweddau 10 mlynedd i Gymru.
Mark Isherwood: A GP in north Wales Mark Isherwood: Dywedodd meddyg teulu running a substance misuse clinic told me yng ngogledd Cymru sy’n rhedeg clinig that, if medication is taken as prescribed, the camddefnyddio sylweddau wrthyf y gallai’r benefits of harm reduction can be huge, if it manteision o ran lleihau niwed fod yn enfawr stops someone from dying or committing a os cymerir y feddyginiaeth fel y’i crime, but added that we need a model with rhagnodwyd, os yw’n atal rhywun rhag marw tight rules, provided on the basis of neu gyflawni trosedd, ond ychwanegodd fod abstinence. How do you respond to the call arnom angen model sydd â rheolau llym, by the Welsh Council on Alcohol and Other wedi’i ddarparu ar sail ymatal. Sut rydych Drugs to move from a medical model to a chi’n ymateb i alwad Cyngor Cymru ar recovery model? Instead of the state enabling Alcohol a Chyffuriau Eraill i symud o gael substance misusers in their sickness, the goal model meddygol i gael model sy’n ymwneud is to provide ongoing psychosocial support ag adferiad? Yn hytrach na bod y and peer-based recovery with abstinence. wladwriaeth yn galluogi camddefnyddwyr sylweddau yn ystod eu salwch, y nod yw darparu cefnogaeth seicogymdeithasol barhaus ac adferiad sy’n seiliedig ar gyfoedion ac ymatal.
The First Minister: We are always keen to Y Prif Weinidog: Rydym bob amser yn examine new methods of assisting people awyddus i archwilio dulliau newydd o who are addicts of alcohol or other drugs. gynorthwyo pobl sy’n gaeth i alcohol neu This is a matter that the Minister for Health gyffuriau eraill. Mae hwn yn fater y bydd y and Social Services will keep under active Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau consideration in order to examine the Cymdeithasol yn parhau i’w ystyried er effectiveness of such an approach. mwyn archwilio effeithiolrwydd ymagwedd o’r fath.
Rebecca Evans: On the whole, alcohol Rebecca Evans: Ar y cyfan, mae lefelau consumption is declining, but these welcome yfed alcohol wedi gostwng, ond er ein bod yn figures might conceal serious and often croesawu’r ffigurau hyn, gallant guddio overlooked problems in older people. How is problemau difrifol ymysg pobl hŷn, ac maent the Welsh Government ensuring that people yn broblemau a anwybyddir yn aml. Sut y working with older people are able to identify mae Llywodraeth Cymru yn sicrhau bod pobl alcohol dependency and offer appropriate sy’n gweithio gyda phobl hŷn yn gallu help? adnabod achosion o ddibyniaeth ar alcohol a chynnig cymorth priodol?
The First Minister: Our 10-year substance Y Prif Weinidog: Mae ein strategaeth 10- misuse strategy commits to a clear national mlynedd yn ymrwymo i agenda cenedlaethol agenda for tackling and reducing the harm ar gyfer mynd i’r afael â chamddefnyddio associated with alcohol misuse for the people alcohol a lleihau’r niwed sy’n gysylltiedig â of Wales, including older people. hynny, ar gyfer pobl Cymru, gan gynnwys
15 31/01/2012
pobl hŷn.
Dirwasgiad Recession
6. Simon Thomas: Pa gamau y mae 6. Simon Thomas: What steps is the Welsh Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i sicrhau Government taking to ensure that Wales will na fydd Cymru yn dioddef dirwasgiad arall. not suffer another recession. OAQ(4)0327(FM) OAQ(4)0327(FM)
Y Prif Weinidog: Rydym yn parhau i The First Minister: We continue our focus ganolbwyntio ar helpu’r sector preifat i dyfu on helping the private sector to grow and a chreu swyddi a ffyniant. create jobs and prosperity.
Simon Thomas: A fydd glynu wrth raglenni Simon Thomas: Will sticking to the cyfalaf Llywodraeth San Steffan a’r toriadau Westminster Government’s capital o dan y Llywodraeth honno yn helpu Cymru i programmes and cuts help Wales to come out ddod allan o’r dirwasgiad ynteu’n ei chadw of recession or keep Wales in recession? mewn dirwasgiad?
Y Prif Weinidog: Byddant yn cadw Cymru The First Minister: It will keep Wales in mewn dirwasgiad. Dyna pam mae’n bwysig recession. That is why it is important that we ein bod yn edrych ar ffynonellau eraill o arian look at alternative sources of capital cyfalaf—sef drwy gael pwerau benthyca yn y funding—by ultimately giving us borrowing pen draw. Mae’r Llywodraeth yng powers. The Governments in Cardiff and Nghaerdydd a’r Llywodraeth yn Llundain yn London are currently considering this issue. ystyried hynny ar hyn o bryd.
Julie Morgan: Would the First Minister Julie Morgan: A fyddai’r Prif Weinidog yn agree that a successful sale of Peacocks cytuno y byddai gwerthu Peacocks yn would be a boost to us here in Wales? Would llwyddiannus yn hwb i ni yma yng he also agree that a successful sale means Nghymru? A fyddai hefyd yn cytuno y keeping the head office, the three distribution byddai gwerthu’r cwmni yn llwyddiannus yn centres and shops across Wales, including in golygu y gellid cadw’r pencadlys, y tri the district shopping centres, such as chanolfan ddosbarthu a’r siopau ledled Whitchurch in my constituency of Cardiff Cymru, gan gynnwys y rheini yn y North? canolfannau siopa ardal, fel yr Eglwys Newydd yn fy etholaeth i, sef Gogledd Caerdydd?
The First Minister: We very much regret Y Prif Weinidog: Rydym yn gresynu’n fawr the job losses seen in Peacocks, but we would wrth y colli swyddi a welwyd yn Peacocks, like to see a resolution whereby the head ond byddem yn hoffi gweld datrysiad a office remains in Cardiff, the distribution fyddai’n golygu bod y pencadlys yn aros yng centres are kept open and as many shops as Nghaerdydd, bod y canolfannau dosbarthu yn possible are retained. Given the trading cael eu cadw ar agor, a bod cynifer o siopau â situation of Peacocks, I believe that that is phosibl yn cael eu cadw. O ystyried sefyllfa realistic, but more work needs to be done in fasnachu Peacocks, credaf fod hynny’n order for that to happen. realistig, ond mae angen gwneud mwy o waith fel bod hynny’n digwydd.
Paul Davies: Rwy’n falch bod y Gweinidog Paul Davies: I am pleased that the Minister Busnes, Menter, Technoleg a Gwyddoniaeth for Business, Enterprise, Technology and yn gwneud datganiad ar ardaloedd menter yn Science is to make a statement on enterprise ddiweddarach y prynhawn yma. Bydd y Prif zones later on this afternoon. The First Weinidog yn ymwybodol bod astudiaeth a Minister will be aware that a study published
16 31/01/2012 gyhoeddwyd ddoe yn dangos bod busnesau yesterday shows that businesses in west and yn y gorllewin a’r gogledd yn ei chael yn fwy north Wales are finding it more difficult to anodd i barhau. A all y Prif Weinidog survive. Can the First Minister confirm that gadarnhau bod ei Lywodraeth, a’r Gweinidog his Government, and the Minister for busnes yn benodol, wedi ystyried yr business specifically, considered the weakest ardaloedd gwanaf o ran yr economi wrth economic areas when deciding on where to benderfynu lle i sefydlu ardaloedd menter? locate enterprise zones? What other specific Pa gamau penodol eraill mae’r Llywodraeth steps is the Government taking to support yn eu cymryd i gefnogi busnesau yn fy businesses in my constituency and, indeed, in etholaeth i, ac, yn wir, yn y gorllewin? west Wales?
Y Prif Weinidog: Rydym wedi ystyried The First Minister: We did consider that, hynny, ac rwy’n siŵr y bydd gan yr Aelod and I am sure that the Member will be ddiddordeb yn y datganiad sydd i ddod. interested in hearing the upcoming statement.
Mick Antoniw: First Minister, in periods of Mick Antoniw: Brif Weinidog, mewn recession, those on benefits spend most of cyfnodau o ddirwasgiad, mae’r rheini sydd ar their money in their local communities, fudd-daliadau yn gwario’r rhan fwyaf o’u which contributes to supporting local shops harian yn eu cymunedau lleol, sy’n cyfrannu and so on. Therefore, recent talk about not at gefnogi siopau lleol ac yn y blaen. Felly, only regional pay, but also regional caps and mae trafodaethau diweddar ynghylch tâl regional benefits, is of concern. Has there rhanbarthol, a chapio rhanbarthol a budd- been any consultation with you from the UK daliadau rhanbarthol, yn peri pryder. A yw Government regarding these proposals? Llywodraeth y DU wedi ymgynghori o gwbl â chi ynghylch y cynigion hyn?
The First Minister: No. We oppose regional Y Prif Weinidog: Nac ydyw. Rydym yn pay, regional caps on benefits and regional gwrthwynebu tâl rhanbarthol, capiau benefits. That is clear. rhanbarthol ar fudd-daliadau a budd-daliadau rhanbarthol. Mae hynny’n glir.
Safonau Addysgol Educational Standards
7. Nick Ramsay: A wnaiff y Prif Weinidog 7. Nick Ramsay: Will the First Minister make ddatganiad am bolisïau Llywodraeth Cymru a statement on the Welsh Government’s ar gyfer codi safonau addysgol. policies for raising educational standards. OAQ(4)0330(FM) OAQ(4)0330(FM)
The First Minister: These can be found in Y Prif Weinidog: Mae’r rhain i’w cael yn y the Minister for Education and Skills’s datganiad a wnaeth y Gweinidog Addysg a statement of 2 February 2011, in which he set Sgiliau ar 2 Chwefror 2011, a nododd out a 20-point action plan to improve gynllun gweithredu 20 pwynt i wella safonau educational standards. addysgol.
Nick Ramsay: We have heard already Nick Ramsay: Rydym eisoes wedi clywed comments regarding today’s annual report by sylwadau am adroddiad blynyddol Estyn, a Estyn, which has highlighted the worrying gyhoeddwyd heddiw, sydd wedi tynnu sylw statistic that 20% of pupils entering at ystadegyn sy’n peri pryder, sef bod gan secondary schools have a reading level below 20% o’r disgyblion sy’n mynd i ysgolion that classed as functional literacy. In answer uwchradd lefel ddarllen is na’r lefel sy’n to previous questions, I heard little in the way dynodi llythrennedd ymarferol. Yn yr atebion of what your Government intends to do about i gwestiynau blaenorol, ni chlywais lawer am that. I know that you have tried to blame yr hyn y mae eich Llywodraeth yn bwriadu ei other parties that might have been involved in wneud am hynny. Gwn eich bod wedi ceisio coalition Governments in the past, but the rhoi’r bai ar bleidiau eraill a allai fod wedi
17 31/01/2012 fact is that it is the Labour Party that forms bod mewn llywodraethau clymblaid yn y the minority Government in Wales, First gorffennol, ond y ffaith yw mai’r Blaid Lafur Minister. What are you proposing to do to sy’n ffurfio’r Llywodraeth leiafrifol yng alter the course from the last 13 years of Nghymru, Brif Weinidog. Beth rydych yn failure? [Interruption.] bwriadu ei wneud i newid cyfeiriad o’r methiant a welwyd dros y 13 mlynedd diwethaf? [Torri ar draws.]
The First Minister: Clearly, the Member did Y Prif Weinidog: Yn amlwg, nid oedd yr not listen, and neither did the leader of the Aelod yn gwrando, ac nid oedd arweinydd y Welsh Liberal Democrats, judging by her off- Democratiaid Rhyddfrydol Cymru ychwaith, mic comments. We have plans to deal with a barnu yn ôl ei sylwadau pan oedd y this issue. The national literacy programme is meicroffon wedi’i ddiffodd. Mae gennym being developed. It is important that Estyn gynlluniau i ymdrin â’r mater hwn. Mae’r should produce reports such as this, in order rhaglen lythrennedd genedlaethol yn cael ei for us to identify where there needs to be datblygu. Mae’n bwysig bod Estyn yn llunio improvement. The Government accepts that, adroddiadau fel hyn, er mwyn inni nodi lle y and that is what we plan to do. However, it is mae angen gwella. Mae’r Llywodraeth yn rich for the party opposite to start talking derbyn hynny, a dyna rydym yn bwriadu ei about improving education, when, by its own wneud. Fodd bynnag, mae gan y blaid admission, it would have cut spending on gyferbyn dipyn o wyneb i ddechrau siarad am education by 20%. With the greatest respect, wella addysg, o ystyried y byddai, yn ôl ei you do not improve standards by removing chyfaddefiad ei hun, wedi torri gwariant ar money from those who need it the most. addysg 20%. Gyda’r parch mwyaf, ni fyddwch yn gwella safonau drwy dynnu arian oddi ar y rheini sydd ei angen fwyaf.
Christine Chapman: First Minister, the Christine Chapman: Brif Weinidog, roedd September 2011 report of the task and finish adroddiad y grŵp gorchwyl a gorffen ar group on equalities, presented to the Minister gydraddoldeb ym mis Medi 2011, a for education, linked, among other things, gyflwynwyd i’r Gweinidog dros addysg, yn poor educational outcomes with cysylltu canlyniadau addysgol gwael— disengagement from learning; there were ymysg pethau eraill—ag ymddieithrio o other aspects as well. What action is the ddysgu; roedd agweddau eraill hefyd. Pa Welsh Government taking to address that? gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i fynd i’r afael â hynny?
The First Minister: Through the youth Y Prif Weinidog: Drwy’r cynllun engagement and employment plan, we are ymgysylltiad a chyflogaeth pobl ifanc rydym looking at ways to ensure that young people yn ystyried ffyrdd o sicrhau bod pobl ifanc yn are able to gain employment. We are looking gallu dod o hyd i waith. Rydym yn edrych ar at pupil tracking, to ensure that pupils have ddilyn trywydd disgyblion, i sicrhau eu bod an accurate view of what they could achieve yn cael darlun cywir o’r hyn y gallent ei within a local authority. There is excellent gyflawni o fewn awdurdod lleol. Ceir arfer practice in some areas. In Mountain Ash, for rhagorol mewn rhai ardaloedd. Yn example, schools are working with parents Aberpennar, er enghraifft, mae ysgolion yn and local communities to participate in their gweithio gyda rhieni a chymunedau lleol er young people’s learning, which is mwyn cyfranogi yn y broses o addysgu eu strengthening the desire of young people to pobl ifanc, ac mae hynny’n cryfhau awydd learn further. pobl ifanc i ddysgu mwy.
2.00 p.m.
Alun Ffred Jones: Yn y drafodaeth y bore Alun Ffred Jones: In the discussion this yma am adroddiad anghyfforddus Estyn morning of the uncomfortable Estyn report
18 31/01/2012 ynghylch safonau darllen disgyblion, about reading levels among pupils, one dywedodd un prifathro ysgol gynradd bod primary school headteacher said that a pledge addewid wedi’i wneud flwyddyn yn ôl i gael had been made a year ago to have a national prawf darllen cenedlaethol ond eu bod yn dal reading test but that they were still waiting i aros amdano. Pam fod prifathrawon yn dal i for it. Why are headteachers still waiting, aros, wedi blwyddyn, i gael prawf safonol after a year, to have a standard national test? cenedlaethol?
Y Prif Weinidog: Nid yw hynny’n golygu The First Minister: That does not mean that nad yw ysgolion yn gorfod canolbwyntio ar schools do not have to focus on reading. I do ddarllen. Nid wyf yn gweld bod hynny’n not see that that affects the work that schools effeithio ar y gwaith y mae ysgolion yn have to do with children. As I said, a gorfod ei wneud gyda phlant. Fel y dywedais, programme is being developed and it will be mae rhaglen yn cael ei datblygu ac fe fydd ar available in the near future. gael yn y dyfodol agos.
Cyflogau Sector Cyhoeddus Public Sector Pay
8. Leanne Wood: Pa drafodaethau diweddar 8. Leanne Wood: What recent discussions y mae’r Prif Weinidog wedi’u cynnal gyda has the First Minister had with the UK Llywodraeth y DU ynghylch lefelau cyflog y Government about public sector pay levels in sector cyhoeddus yng Nghymru. Wales. OAQ(4)0333(FM) OAQ(4)0333(FM)
The First Minister: I have written to the Y Prif Weinidog: Rwyf wedi ysgrifennu at y Prime Minister and the Chief Secretary to the Prif Weinidog a Phrif Ysgrifennydd y Treasury regarding the UK Government’s Trysorlys ynghylch cynnig Llywodraeth y proposal to introduce, as it put it, local DU i gyflwyno system tâl leol sy’n market-facing pay in the public sector. adlewyrchu’r farchnad, fel y’i hadwaenir, yn y sector cyhoeddus.
Leanne Wood: First Minister, we have seen Leanne Wood: Brif Weinidog, rydym wedi a lot in the news over recent days about gweld llawer yn y newyddion yn ystod y obscene levels of wages and bonus payments dyddiau diwethaf am y lefelau anllad o in the banking sector. There have also been gyflogau a thaliadau bonws yn y sector some eyebrow-raising salaries and packages bancio. Bu rhai cyflogau a phecynnau in the public sector. Sky-high salaries for syfrdanol yn y sector cyhoeddus hefyd. chief executives and vice chancellors seem to Mae’n ymddangos bod cyflogau uchel dros rise year on year regardless of the recession. ben ar gyfer prif weithredwyr ac is- That has caused a lot of anger among many gangellorion yn codi o flwyddyn i flwyddyn, rank-and-file public workers whose pay and er gwaethaf y dirwasgiad. Mae’r sefyllfa hon conditions are being squeezed. Will you wedi achosi llawer o ddicter ymhlith llawer o agree to look at the upper level of wages weithwyr cyhoeddus cyffredin sydd wedi within the public sector and consider gweld eu cyflogau a’u hamodau’n dirywio. A supporting the introduction of a maximum wnewch gytuno i edrych ar y lefel uchaf o wage so that the person at the top of an gyflogau sy’n bodoli yn y sector cyhoeddus organisation would not be able to earn more ac i ystyried cefnogi cyflwyno uchafswm than a certain ratio above that of the lowest cyflog, a hynny er mwyn sicrhau nad yw’r paid worker in that organisation? person sydd ar frig y sefydliad yn gallu ennill mwy na chymhareb benodol yn uwch na’r hyn y mae’r gweithiwr sydd ar y cyflog isaf yn y sefydliad hwnnw yn ei ennill?
The First Minister: It is important that chief Y Prif Weinidog: Mae’n bwysig bod prif executives and those who are in positions of weithredwyr ac arweinwyr yn y sector
19 31/01/2012 leadership in the public sector set a good cyhoeddus yn gosod esiampl dda. Nid yw’n example. It is not sustainable for those at the sefyllfa gynaliadwy os yw’r rhai ar y brig yn top to accept large pay increases while those derbyn codiadau cyflog mawr tra bod y rhai who are more poorly paid have to accept a sy’n cael cyflogau is yn gorfod dioddef pay freeze or even a reduction. That is gweld eu cyflogau’n cael eu rhewi neu hyd something that no public sector chief yn oed yn cael eu gostwng. Ni ddylai unrhyw executive or head should be doing. brif weithredwr neu bennaeth yn y sector cyhoeddus wneud hynny.
Mick Antoniw: First Minister, last week I Mick Antoniw: Brif Weinidog, yr wythnos asked a question about consultation on NHS diwethaf gofynnais gwestiwn am ymgynghori pay reviews with regard to UK Government ar adolygu cyflogau’r GIG, mewn perthynas proposals for introducing regional pay in the â chynigion Llywodraeth y DU i gyflwyno tâl NHS. Have there been any consultations in rhanbarthol yn y GIG. A gafwyd unrhyw respect of the teaching sector, or any other ymgynghori mewn perthynas â’r sector public sector, with regard to similar policies addysgu, neu unrhyw sector cyhoeddus arall, for those sectors? mewn perthynas â pholisïau tebyg ar gyfer y sectorau hynny?
The First Minister: No, there have not. Y Prif Weinidog: Na, ni fu unrhyw There has been no consultation. This was ymgynghori. Mae’r cynnig hwn yn rhywbeth something that was announced by the UK a gyhoeddwyd gan Lywodraeth y DU. Government. We have very clearly expressed Rydym wedi mynegi ein barn yn glir, sef ein our view that we stand against any bod yn gwrthwynebu cyflwyno unrhyw fath o introduction of regional pay. gyflog rhanbarthol.
Paul Davies: Mae’r Prif Weinidog yn Paul Davies: The First Minister knows full gwybod yn iawn nad oes penderfyniad wedi’i well that no decision has been made yet as wneud eto o ran cyflogau rhanbarthol. Rwy’n regards regional pay. I know what the First gwybod beth yw barn y Prif Weinidog ar y Minister’s view is on this matter, but, mater hwn, ond mae’n eironig mai ironically, it was the previous UK Labour Llywodraeth Lafur blaenorol y Deyrnas Government that introduced regional pay into Unedig a gyflwynodd cyflog rhanbarthol i the courts service in the first place. mewn i’r gwasanaeth llys yn y lle cyntaf.
Ta waeth am hynny, yn sgil yr adolygiad Notwithstanding that, following this review, hwn, a fydd y Prif Weinidog yn ail-ystyried will the First Minister reconsider his stance ei safbwynt o gofio bod y Blaid Lafur ym bearing in mind that the Labour Party in Mhrydain o blaid cyflogau rhanbarthol? A Britain is in favour of regional pay? Will the fydd y Prif Weinidog yn gwneud yn siŵr ei First Minister ensure that he takes the fod yn cymryd y cyfle i weithio gyda opportunity to work with the UK Llywodraeth y Deyrnas Unedig i fwydo i Government to feed into this review? mewn i’r adolygiad hwn?
Y Prif Weinidog: Yn gyntaf, Llywodraeth The First Minister: First, it is the Dorïaidd a Rhyddfrydol sydd yn rhedeg y Conservative and Liberal Democrat Deyrnas Unedig yn awr, nid Llywodraeth Government that is now running the UK, not Lafur. Roedd beirniadaeth o’r blaen bod a Labour Government. There was criticism rhaid i ni gymryd cyfrifoldeb ar yr ochr hon, previously that we have to take responsibility ac yr ydym yn gwneud hynny. Fodd bynnag, on this side, and we are doing that. However, mae’n rhaid i’r Torïaid wneud yr un peth. the Tories have to do the same. It must also Mae’n rhaid cofio hefyd ein bod yn erbyn be borne in mind that we against any regional unrhyw gyflogau rhanbarthol. Nid ydym pay. We have never supported regional pay. erioed wedi cefnogi cyflogau rhanbarthol. Fel As a Government, we are also against Llywodraeth, rydym hefyd yn erbyn taliadau regional payments. I state clearly that we do
20 31/01/2012 rhanbarthol. Dywedaf yn blwmp ac yn blaen not think that people in Wales should be paid nid ydym yn credu y dylai pobl yng less than people in the rest of the UK. Is that Nghymru gael eu talu llai na phobl yng the view of the Conservative party? ngweddill y Deyrnas Unedig. Ai hynny yw barn y blaid Dorïaidd?
Simon Thomas: First Minister, you were Simon Thomas: Brif Weinidog, roeddech yn present at the Choose Life project in Llanelli bresennol ym mhrosiect Dewiswch Fyw yn when the leader of Carmarthenshire County Llanelli pan wnaeth Meryl Gravell, Council, Meryl Gravell, made her now well- arweinydd Cyngor Sir Caerfyrddin, known comments that she would not have a sylwadau—sydd bellach yn wybyddus—am y problem with her 9,000 workers if only they ffaith na fyddai ganddi broblem gyda’r 9,000 worked hard. What did you do on that day to o weithwyr sydd ganddi pe byddent yn stand up for the public sector workers in gweithio’n galed. Beth wnaethoch chi ar y Carmarthenshire? What is your party doing in diwrnod hwnnw i sefyll i fyny ar ran coalition with a leader that has so little gweithwyr sector cyhoeddus yn Sir respect for public sector workers in west Gaerfyrddin? Beth mae eich plaid yn ei Wales? wneud mewn clymblaid gydag arweinydd sydd â chyn lleied o barch tuag at weithwyr sector cyhoeddus yng ngorllewin Cymru?
The First Minister: Our position is Y Prif Weinidog: Mae ein safbwynt yn absolutely clear—I cannot speak for local hollol glir—ni allaf siarad ar ran awdurdodau authorities—and that is that we do not accept lleol—sef, nad ydym yn derbyn cyflogau regional pay, regional benefits or a regional rhanbarthol, budd-daliadau rhanbarthol na cap on benefits. I make that absolutely clear. rhoi cap rhanbarthol ar fudd-daliadau. Gwnaf y pwynt hwnnw’n hollol glir.
Rebecca Evans: The Royal College of Rebecca Evans: Mae Coleg Brenhinol y Nursing has warned that a move that could Nyrsys wedi rhybuddio y gallai newid i see two nurses doing the same job, but with a sefyllfa lle mae dwy nyrs yn gwneud yr un wide disparity in their pay, could seriously swydd, ond lle mae gwahaniaeth sylweddol short-change patients in some areas. No nurse yn eu cyflog, beri i gleifion mewn rhai enters the profession for the money, but all ardaloedd gael cam difrifol. Nid yw unrhyw nurses are feeling the effects of the spiralling nyrs yn ymuno â’r proffesiwn oherwydd yr costs of living. First Minister, do you agree arian, ond mae pob nyrs yn teimlo effaith that the UK Government’s proposals would costau byw sy’n cynyddu. Brif Weinidog, a have a serious effect on nurse morale and ydych yn cytuno y byddai cynigion affect our ability to recruit nurses with the Llywodraeth y DU yn cael effaith ddifrifol ar right skills and experience to serve people in forâl nyrsys ac yn effeithio ar ein gallu i Wales? recriwtio nyrsys gyda’r sgiliau a’r profiad sydd eu hangen i wasanaethu pobl yng Nghymru?
The First Minister: The proposals would Y Prif Weinidog: Byddai’r cynigion hynny lead to a situation in which a nurse in the yn arwain at sefyllfa lle byddai nyrs yn university hospital in Cardiff would be paid ysbyty’r brifysgol yng Nghaerdydd yn cael less than a nurse in Frenchay in Bristol. The llai o gyflog na nyrs yn Frenchay ym Mryste. proposals would mean that a nurse working Byddai’r cynigion yn golygu y byddai nyrs in Prince Charles Hospital in Merthyr would sy’n gweithio yn Ysbyty Tywysog Siarl ym be paid less than a nurse working in the Merthyr yn cael llai o gyflog na nyrs sy’n university hospital in Cardiff. That is gweithio yn ysbyty’r brifysgol yng madness. Under no circumstances would we Nghaerdydd. Mae hynny’n wallgof. Ni as a Government accept such a situation. We fyddwn, fel Llywodraeth, yn derbyn sefyllfa believe that where people work hard, they o’r fath o dan unrhyw amgylchiadau. Os yw
21 31/01/2012 deserve to be rewarded fairly. It is a shame pobl yn gweithio’n galed, credwn eu bod yn that UK Government takes an alternative haeddu cael eu gwobrwyo’n deg. Mae’n view. drueni bod gan Lywodraeth y DU farn wahanol.
Safle Melin Bapur Trelái Ely Paper Mill Site
9. Mark Drakeford: A wnaiff y Prif Weinidog 9. Mark Drakeford: Will the First Minister ddatganiad am ddatblygu hen safle Melin make a statement on the future development Bapur Trelái yn etholaeth Gorllewin of the former Ely Paper Mill site in the Caerdydd yn y dyfodol. OAQ(4)0341(FM) Cardiff West constituency. OAQ(4)0341(FM)
The First Minister: As I announced under Y Prif Weinidog: Fel y cyhoeddais ym mis the economic stimulus package in November, Tachwedd, o dan y pecyn ysgogi we will invest £6 million to facilitate economaidd, byddwn yn buddsoddi £6 remediation works to develop a housing miliwn i hwyluso gwaith adfer er mwyn scheme on the site. datblygu cynllun tai ar y safle.
Mark Drakeford: I was grateful for a letter Mark Drakeford: Rwyf yn ddiolchgar am earlier this week from the Minister for lythyr a gefais yn gynharach yr wythnos hon enterprise confirming that dedicated gan y Gweinidog menter, sy’n cadarnhau bod pensioner accommodation was being actively cynllun llety penodedig ar gyfer pensiynwyr considered for the Ely paper mill site. The yn cael ei ystyried o ddifrif ar gyfer safle nearby estates of Ely and Caerau in Cardiff melin bapur Trelái. Mae gan ystadau cyfagos West have well over 100 family houses Trelái a Chaerau yng Ngorllewin Caerdydd currently occupied by single pensioners. ymhell dros 100 o dai teuluol sydd â They find it difficult to heat and maintain phensiynwyr sengl yn byw ynddynt ar hyn o those properties. Do you agree that if we bryd. Maent yn ei chael hi’n anodd gwresogi were to work carefully with that local a chynnal yr eiddo hynny. Pe byddem yn community, there would be an opportunity gweithio’n ofalus gyda’r gymuned leol, a both to provide more suitable ydych yn cytuno y byddai gennym gyfle i accommodation for those pensioner ddarparu llety mwy addas ar gyfer y households and to release substantial pensiynwyr hynny, ac i ryddhau nifer numbers of family houses back into the sylweddol o dai teuluol fel y gellir eu supply of affordable public rented cynnwys yn y cyflenwad o lety rhent accommodation in that part of Cardiff? fforddiadwy cyhoeddus sydd ar gael yn y rhan honno o Gaerdydd?
The First Minister: Yes, I agree with the Y Prif Weinidog: Ydw, rwyf yn cytuno â’r Member. It is important that there is an Aelod. Mae’n bwysig bod cymysgedd briodol appropriate mix of housing on the site, and, o dai ar y safle, ac, wrth ddarparu’r in providing that mix, it will be important to cymysgedd hwnnw, bydd yn bwysig ystyried look at the need for different provision for yr angen am ddarpariaeth wahanol ar gyfer families of different sizes. teuluoedd o wahanol feintiau.
Andrew R.T. Davies: First Minister, I have Andrew R.T. Davies: Brif Weinidog, rwyf listened to you answer various questions wedi gwrando ar eich atebion i gwestiynau today and, when sites such as the Ely paper amrywiol heddiw. Wrth i safleoedd fel safle mill become redundant, there is a melin bapur Elái beidio â chael eu defnyddio displacement of workers who rely on the bellach, mae gweithwyr yn cael eu dadleoli support of the state, in some instances, via the ac yn dibynnu ar gefnogaeth y wladwriaeth, benefits system until they find jobs. Your mewn rhai achosion, drwy’r system budd- party in London clearly wants a benefits cap, daliadau hyd nes iddynt ddod o hyd i swyddi. yet you are saying today that you do not want Mae eich plaid yn Llundain yn amlwg am one. Are you impotent in the face of Labour gael cap ar fudd-daliadau, ond rydych yn
22 31/01/2012 in London and doing its bidding down here, dweud heddiw nad ydych o blaid hyn. A leading to a disjointed message coming from ydych yn ddiymadferth wrth ymdrin â’r Blaid you as First Minister of Wales? Lafur yn Llundain, ac a ydych yn gwneud gwaith y Blaid Lafur yn Llundain yma, ac felly’n cyfleu neges aneglur fel Prif Weinidog Cymru?
The First Minister: First of all, I do not see Y Prif Weinidog: Yn gyntaf oll, ni wyddwn who has been displaced by the Ely paper pwy sydd wedi cael ei ddadleoli gan felin mill; the place has been empty for a few bapur Trelái; bu’r lle yn wag am rai years. I am not so sure that anyone is living blynyddoedd. Nid wyf yn sicr bod unrhyw un on the old Wiggins Teape site. I listened with yn byw ar hen safle Wiggins Teape. astonishment to what the leader of the Gwrandawais â syndod i’r hyn a ddywedodd opposition said. We have no problem at all arweinydd yr wrthblaid. Nid oes gennym with expressing a Welsh Labour view, and if broblem o gwbl o ran mynegi barn Llafur that is a different view from that of UK Cymru, ac os yw’r farn honno’n wahanol i Labour, so be it. That is the nature of farn Llafur y DU, boed felly. Dyna natur devolution. When will the leader of the datganoli. Pryd fydd arweinydd yr wrthblaid opposition say anything different from what yn dweud unrhyw beth sy’n wahanol i’r hyn he is told by David Cameron? We have a ddywed wrtho gan David Cameron? Rydym waited for months and months, and all he wedi aros am fisoedd, a dyna’r oll y mae’n ei does is sit there and parrot the same lines as wneud yw eistedd yno ac ailadrodd geiriau the UK Government. When will he stand up Llywodraeth y DU. Pa bryd fydd arweinydd for people in Wales when it comes to yr wrthblaid yn sefyll i fyny ar ran pobl regional pay? When will he ensure that the Cymru ar y mater o dâl rhanbarthol? Pa bryd people of Wales get a fair deal financially? y bydd yn sicrhau bod pobl Cymru yn cael Never. All he does is read out whatever he bargen deg yn ariannol? Byth. Dyna’r oll y has been given by his masters in London. mae’n ei wneud yw darllen beth bynnag y mae ei feistri yn Llundain yn ei roi iddo.
The Presiding Officer: Order. I remind Y Llywydd: Trefn. Atgoffaf Aelodau mai Members that this is a question on the Ely cwestiwn ar safle melin bapur Trelái yw’r paper mill site. cwestiwn hwn.
Leanne Wood: I welcome the plans to Leanne Wood: Croesawaf y cynlluniau i renovate the site in question, which has, after adnewyddu’r safle o dan sylw. Wedi’r cyfan, all, been left derelict for more than 10 years. I mae’r safle hwn wedi’i adael i adfeilio am also welcome the jobs and affordable housing fwy na 10 mlynedd. Rwyf hefyd yn that they will provide. What I take issue with croesawu’r swyddi a’r tai fforddiadwy y bydd is the limit of this Welsh Government’s y cynlluniau hyn yn eu darparu. Serch hynny, ambition and scope with regards to capital anghytunaf â therfyn uchelgais a chwmpas projects. The economy of Wales is crying out Llywodraeth Cymru, o ran prosiectau cyfalaf. for large-scale capital programmes to be Mae gan economi Cymru angen dybryd am brought forward in order to boost the raglenni cyfalaf ar raddfa fawr er mwyn struggling construction industry, which is an hybu’r diwydiant adeiladu, sy’n dioddef. argument that Plaid Cymru put forward Dyma’r ddadl a gyflwynwyd yn gadarn gan forcefully during the budget negotiations last Blaid Cymru yn ystod trafodaethau’r gyllideb year. First Minister, what is stopping your y llynedd. Brif Weinidog, beth sy’n atal eich Government from offering this lifeline to Llywodraeth rhag cynnig yr achubiaeth hon i small businesses? fusnesau bach?
The First Minister: Do I need to read out Y Prif Weinidog: A oes angen imi ddarllen once again all the things that we have done in yn uchel unwaith eto yr holl bethau rydym terms of boosting the economy in Wales, all wedi’u gwneud o ran hybu’r economi yng the millions of pounds that have been Nghymru, y miliynau o bunnoedd sydd
23 31/01/2012 invested and the different schemes that have wedi’u buddsoddi a’r cynlluniau gwahanol been put in place? They were all designed to sydd wedi’u rhoi ar waith? Cafodd y ensure that we create jobs in Wales. Where is cynlluniau hyn eu llunio er mwyn sicrhau ein Plaid Cymru? It has gone nowhere in terms bod yn creu swyddi yng Nghymru. Ble mae of this debate. I have read some of the Plaid Cymru? Nid yw’r blaid wedi mynd i proposals coming from the party, and all they unman o ran y ddadl hon. Rwyf wedi darllen are is a half-hearted attempt to imitate us. rhai o gynigion y blaid, a dyna’r oll yr ydynt One thing that we will not do is allow Wales yw ymgais gwan i’n dynwared. Un peth na to be dragged down to the level of the fyddwn yn ei wneud yw caniatáu i Gymru complete lack of ambition that Plaid Cymru gael ei llusgo i lawr i lefel y diffyg uchelgais displays. llwyr sy’n cael ei ddangos gan Blaid Cymru.
Eluned Parrott: I welcome the development Eluned Parrott: Rwyf yn croesawu of the Ely paper mill site. It is a very exciting datblygiad safle melin bapur Trelái. Mae’n opportunity. It seems to me that it offers an gyfle cyffrous iawn. Mae’n ymddangos imi opportunity not only with regard to your fod y sefyllfa hon yn cynnig cyfle nid yn unig commitment to sustainability as a o ran ymrwymiad y Llywodraeth i Government, but also in terms of tackling gynaliadwyedd, ond hefyd o ran mynd i’r fuel poverty for those people on lower afael â phroblemau tlodi tanwydd y bobl incomes who may live there. What will you hynny sy’n byw yno ac sydd ag incwm is. do to ensure that developments on this scale Beth fyddwch chi’n ei wneud i sicrhau y gall can be exemplar projects in terms of datblygiadau ar y raddfa hon fod yn sustainable development? brosiectau enghreifftiol o ran datblygu cynaliadwy?
The First Minister: That is something that Y Prif Weinidog: Mae hynny’n rhywbeth we want to do. The homes on the site will be rydym am ei wneud. Bydd cymysgedd o a mixture of different types, with some for wahanol fathau o gartrefi ar y safle: bydd rhai sale and some for rent, and with different ar werth a rhai i’w rhentu, a bydd categorïau categories therein. Also, as part of the gwahanol o fewn y gyfundrefn hon. Hefyd, project, the missing link in the Ely trail cycle fel rhan o’r prosiect, bydd y ddolen goll yn path, linking St Fagans with Cardiff bay, will llwybr beicio Elai, sef dolen a fydd yn be provided. The project will also provide cysylltu Sain Ffagan â Bae Caerdydd, yn cael high-quality public and private spaces. ei darparu. Bydd y prosiect hefyd yn darparu mannau cyhoeddus a phreifat o safon uchel.
The Presiding Officer: Question 10, Y Llywydd: Tynnwyd cwestiwn 10, OAQ(4)0335(FM), has been withdrawn. OAQ(4)0335(FM), yn ôl.
Blaenoriaethau Economaidd Economic Priorities
11. Andrew R.T. Davies: A wnaiff y Prif 11. Andrew R.T. Davies: Will the First Weinidog amlinellu ei flaenoriaethau Minister outline his economic priorities for economaidd ar gyfer rhanbarth Canol De the South Wales Central region. Cymru. OAQ(4)0338(FM) OAQ(4)0338(FM)
The First Minister: Yes, they are to be Y Prif Weinidog: Gwnaf. Maent i’w gweld found in the programme for government. yn y rhaglen lywodraethu.
Andrew R.T. Davies: Thank you, First Andrew R.T. Davies: Diolch ichi, Brif Minister; I have heard that answer before. I Weinidog; rwyf wedi clywed yr ateb hwnnw have asked you on several occasions about o’r blaen. Rwyf wedi gofyn ichi ar sawl one of the key economic assets that we have achlysur am un o’r asedau economaidd in South Wales Central, namely Cardiff allweddol sydd gennym yng Nghanol De Airport, and the participation—or not, as the Cymru, sef Maes Awyr Caerdydd, ac am
24 31/01/2012 case may be—by your Government in trying gyfranogiad—neu ddiffyg cyfranogiad—eich to stimulate the use of that airport. Do you Llywodraeth o ran ceisio ysgogi defnydd o’r envisage the partnership that the Government maes awyr. A ydych yn gweld y bartneriaeth would have as being a normal, collaborative a fyddai gan y Llywodraeth fel un arferol, one, such as you would have with other cydweithredol, fel yr un y byddai gennych companies, or do you envisage taking a stake gyda chwmnïau eraill, neu a ydych yn in the airport from an ownership point of rhagweld y byddwch yn cymryd siâr o view? berchnogaeth y maes awyr?
The First Minister: We want to ensure that Y Prif Weinidog: Rydym am sicrhau bod the airport has owners that are dedicated to its gan y maes awyr berchnogion sydd wedi future. We need to see demonstrations of ymrwymo i’w ddyfodol. Mae angen inni that. The airport is important, and there will weld tystiolaeth o hynny. Mae’r maes awyr be further news regarding the airport in the yn bwysig, a bydd rhagor o newyddion am y course of this afternoon in the Chamber. maes awyr yn cael ei gyhoeddi yn y Siambr y There is a need for capital investment, and prynhawn yma. Mae angen buddsoddi there are difficulties in providing that on cyfalaf, a cheir anawsterau o ran darparu occasion because of state aid rules, which hynny ar adegau oherwydd rheolau cymorth might be circumvented under another model gwladwriaethol. Mae’n bosibl y gellir osgoi’r of ownership. However, I would also say that sefyllfa hon o dan fodel arall o berchnogaeth. the devolution of the air passenger duty Fodd bynnag, byddwn hefyd yn dweud y would help greatly in ensuring the future of byddai datganoli’r doll teithwyr awyr yn the airport. We are in discussions with the gymorth mawr o ran sicrhau dyfodol y maes UK Government with a view to looking to awyr. Rydym wrthi’n trafod y mater â get that devolved in future. Llywodraeth y DU, gyda’r bwriad o ddatganoli’r pŵer hwnnw yn y dyfodol.
Leanne Wood: First Minister, today marks Leanne Wood: Brif Weinidog, heddiw yw’r the deadline for final bids to be submitted for dyddiad cau i brynwyr posibl gyflwyno eu potential buyers for Peacocks. For those ceisiadau terfynol ar gyfer prynu Peacocks. O lucky enough still to have employment with ran y rhai sy’n ddigon lwcus i barhau i fod the company, it seems that the period of mewn cyflogaeth gyda’r cwmni, mae’n uncertainty that has hung over Peacocks ymddangos bod y cyfnod hwn o ansicrwydd employees for some time now is set to sydd wedi bod yn gwmwl dros weithwyr continue until reassurances are given about Peacocks ers peth amser bellach yn debygol o their future and the future of the business. barhau, hyd nes y rhoddir sicrwydd iddynt You said earlier that you favour keeping the am eu dyfodol ac am ddyfodol y busnes. distribution centre in Wales and keeping open Dywedasoch eisoes eich bod yn ffafrio as many of the shops as possible. What cadw’r ganolfan ddosbarthu yng Nghymru ar representations have been made to the UK agor, yn ogystal â chymaint o siopau ag y bo Government with regard to safeguarding modd. Pa sylwadau a wnaed gan Lywodraeth these important jobs and with regard to y DU o ran diogelu’r swyddi pwysig hyn, ac keeping the headquarters in Wales? Also, can mewn perthynas â chadw’r pencadlys yng you let us know whether any representations Nghymru? Hefyd, a allwch roi gwybod inni a have been made to the lenders, which have wnaed unrhyw sylwadau i’r benthycwyr, pulled the plug on this company? sydd wedi rhoi terfyn ar y cwmni?
The First Minister: Representations have Y Prif Weinidog: Gwnaed sylwadau eisoes been made to the lenders. The UK i’r benthycwyr. Nid oes gan Lywodraeth y Government has no more of a role than we do DU fwy o rôl na Llywodraeth Cymru yn in this regard. Support for retail is very hynny o beth. Mae cymorth ar gyfer y sector limited because of state aid rules, and it can manwerthu yn gyfyngedig iawn oherwydd be very difficult to provide the same level of rheolau cymorth gwladwriaethol, a gall fod support that is provided for other areas of the yn anodd iawn darparu’r un lefel o economy. Nevertheless, officials have been gefnogaeth â honno a ddarperir ar gyfer
25 31/01/2012 in constant contact with lenders and those at rhannau eraill o’r economi. Serch hynny, bu Peacocks to ensure a future for the company swyddogion yn cysylltu’n rheolaidd â in Wales. benthycwyr a chynrychiolwyr Peacocks er mwyn sicrhau dyfodol i’r cwmni yng Nghymru.
Polisi Cynllunio Mwynau Mineral Planning Policy
12. Bethan Jenkins: A oes gan Lywodraeth 12. Bethan Jenkins: Does the Welsh Cymru unrhyw gynlluniau i adolygu a Government have any plans to review and diwygio ei chanllawiau ar y Polisi Cynllunio revise its Mineral Planning Policy guidance. Mwynau. OAQ(4)0328(FM) OAQ(4)0328(FM)
Y Prif Weinidog: Mae polisi cynllunio’n The First Minister: Planning policy is cael ei adolygu’n gyson. Ar hyn o bryd, nid consistently kept under review. At present, oes cynlluniau i adolygu’r canllawiau ar y there are no plans to revise minerals planning polisi cynllunio mwynau. policy guidance.
Bethan Jenkins: Nodais eich ateb yr Bethan Jenkins: I noted your response last wythnos diwethaf i fy nghyd-Aelod Simon week to my fellow Assembly Member Simon Thomas. Roedd yr hyn a ddywedwch yn Thomas. What you said concentrated on the canolbwyntio ar y ffaith bod y Llywodraeth fact that the Government has written wedi ysgrifennu canllawiau o ran y nodyn guidance in relation to the mineral technical cyngor technegol mwynau ar glo, ac mai advice note on coal, and that it is a decision penderfyniad yr awdurdodau lleol yw for local authorities to plan to implement or cynllunio i roi’r MTAN ar waith neu beidio, not, that MTAN, that is, the 500m buffer sef y parth clustogi o 500m. O feddwl bod zone. Bearing in mind that solicitors in my cyfreithwyr yn fy ardal i yn edrych i ehangu area are looking to expand open-cast mining ar lo brig yng Nghwmllynfell, Margam a in Cwmllynfell, Margam and Kenfig Hill, Mynyddcynffig, ac ad-drefnu’r system and to reorganise the planning system, what gynllunio, pa arweinyddiaeth y gallwch ei guidance can you give as First Minister to rhoi fel Prif Weinidog i sicrhau na fydd hyn ensure that this does not happen? yn digwydd?
Y Prif Weinidog: Ni allaf roi barn ynghylch The First Minister: I cannot give an opinion cais unigol. Fodd bynnag, rwyf wedi bod yn on an individual application. However, I have rhan o’r ymgyrch ynghylch Mynyddcynffig a been part of the campaign in relation to Pharc Slip am flynyddoedd mawr. Mae’n Kenfig Hill and Parc Slip for many years. It bwysig dros ben bod gennym bolisi yn ei le is very important that we have a policy in sy’n gwarchod cymunedau, ac mae’r parth place that protects communities, and the clustogi’n rhywbeth a gefnogwyd gan eich buffer zone is something that was supported plaid chi hefyd ar y pryd. Mae’n bolisi sy’n by your party, too, at the time. It is an bwysig dros ben i sicrhau bod balans yn cael exceptionally important policy to ensure that ei sicrhau rhwng gweithio glo a chymunedau. a balance is struck between coal working and communities.
2.15 p.m.
Gwasanaeth Fferi rhwng Abertawe a Cork Swansea to Cork Ferry Service
13. Mike Hedges: A wnaiff y Prif Weinidog 13. Mike Hedges: Will the First Minister ddatganiad am unrhyw drafodaethau y mae make a statement on any discussions he has wedi’u cael ynghylch y gwasanaeth fferi had regarding the Swansea to Cork ferry rhwng Abertawe a Cork. OAQ(4)0331(FM) service. OAQ(4)0331(FM)
26 31/01/2012
The First Minister: Officials have been Y Prif Weinidog: Mae swyddogion wedi working with the business since last bod yn gweithio gyda’r busnes ers mis Medi September, and they have been in discussion diwethaf, ac maent wedi bod yn trafod â with Irish Government officials to find a way swyddogion Llywodraeth Iwerddon er mwyn to secure the future of the service. dod o hyd i ffordd o sicrhau dyfodol y gwasanaeth.
Mike Hedges: You will know, as someone Mike Hedges: Fel rhywun sydd hefyd yn who also represents a part of south-west cynrychioli rhan o dde-orllewin Cymru, Wales, of the importance of tourism to the byddwch chithau’n gwybod am bwysigrwydd area, and the importance of getting people twristiaeth i’r ardal, a phwysigrwydd cludo back and forth to Ireland, and the Cork to pobl yn ôl ac ymlaen i Iwerddon. Mae’r fferi Swansea ferry plays a major part in that. It is rhwng Cork ac Abertawe yn chwarae rhan important for our economic recovery that it bwysig iawn yn hynny. Mae’n bwysig i’n continues to run. Will you do everything in hadferiad economaidd ei bod yn parhau. A your power to ensure that the Swansea to fyddwch yn gwneud popeth yn eich gallu i Cork ferry continues? sicrhau bod y fferi rhwng Abertawe a Cork yn parhau?
The First Minister: Yes, we will look to see Y Prif Weinidog: Byddwn yn ystyried yr what we can do. It is important, of course, hyn y gallwn ei wneud. Mae’n bwysig, wrth that the ferry service is viable commercially, gwrs, fod y gwasanaeth fferi yn hyfyw yn and the fact that it lasted for two years and fasnachol, ac nid yw’r ffaith ei fod wedi para then ended is not good news in that regard. am ddwy flynedd ac yna wedi dod i ben yn Nevertheless, we will continue to work with newyddion da yn hynny o beth. Serch hynny, authorities in Ireland to see whether a future byddwn yn parhau i weithio gyda’r can be secured for the service. awdurdodau yn Iwerddon i weld a ellir sicrhau dyfodol i’r gwasanaeth.
Byron Davies: Following on from your Byron Davies: Yn dilyn eich ateb i Mike answer to Mike Hedges, given the support Hedges, o ystyried y cymorth y mae’r cyswllt that the air link from north to south Wales awyr rhwng y gogledd a’r de yn ei gael gan receives from your Government, does this eich Llywodraeth, onid yw’r gwasanaeth important service from South Wales West to pwysig hwn o Orllewin De Cymru i Ireland not deserve similar investment? Iwerddon hefyd yn haeddu buddsoddiad tebyg?
The First Minister: If you are talking about Y Prif Weinidog: Os ydych yn sôn am arian revenue funding, we cannot do that, clearly. I refeniw, ni allwn wneud hynny, yn amlwg. suspect that your colleague in front of you Rwy’n amau y byddai eich cyd-Aelod sydd would throw something at you if you o’ch blaen yn taflu rhywbeth atoch pe baech suggested that the Swansea-Cork service yn awgrymu y dylai’r gwasanaeth o should be funded and the Fishguard-Rosslare Abertawe i Cork gael ei ariannu ac nid y service should not. From our point of view, gwasanaeth o Abergwaun i Rosslare. O’n we need to see whether there are ways of safbwynt ni, mae angen inni weld a oes investing in the service in order to make it ffyrdd o fuddsoddi yn y gwasanaeth er mwyn commercially viable, but we cannot subsidise ei wneud yn ymarferol yn fasnachol, ond ni the service on a revenue basis. allwn noddi’r gwasanaeth ar sail refeniw.
Bethan Jenkins: I am sure that you are Bethan Jenkins: Rwy’n siŵr eich bod yn aware that representatives of Fastnet Line gwybod bod cynrychiolwyr Fastnet Line made presentations yesterday to Cork County wedi gwneud cyflwyniadau ddoe i gyngor sir Council and Cork City Council to attempt to Cork a chyngor dinas Cork i geisio sicrhau secure some of the €500,000 it is believed to rhywfaint o’r €500,000 y credir bod ei angen
27 31/01/2012 require to continue running the Swansea- arno i barhau i redeg y llwybr rhwng Cork route. Noel Murphy, the chairman of Abertawe a Cork. Mae Noel Murphy, the West Cork Tourism Co-operative Society cadeirydd West Cork Tourism Co-operative Ltd, which owns Fastnet, has claimed that an Society Cyf, sy’n berchen ar Fastnet, wedi end to the service could mean the loss of honni y gallai rhoi terfyn ar y gwasanaeth some 60,000 tourists to the Munster region as olygu y byddai rhanbarth Munster yn colli well as €30 million to the local economy. oddeutu 60,000 o dwristiaid , yn ogystal â Have you done any sort of scoping exercise cholli €30 miliwn o’r economi leol. A ydych as to how much the Welsh economy could wedi cynnal unrhyw fath o ymarfer cwmpasu lose if this particular service no longer goes i ganfod faint y gallai economi Cymru ei golli ahead? os na fydd y gwasanaeth penodol hwn yn mynd yn ei flaen?
The First Minister: I have to say that our Y Prif Weinidog: Mae’n rhaid imi ddweud, understanding is that more than €500,000 yn ôl a ddeallwn, y byddai angen mwy na would now be required to secure the service. €500,000 erbyn hyn i sicrhau’r gwasanaeth. The figure has increased over the last few Mae’r ffigur wedi cynyddu dros y dyddiau days, which again gives us cause for concern, diwethaf, aac mae hynny’n peri pryder inni because it is important that we understand eto, gan ei bod yn bwysig ein bod yn deall that the service is viable and that the figures bod y gwasanaeth yn hyfyw a bod y are robust. We continue to work with the ffigurau’n gadarn. Rydym yn parhau i company and with the authorities in Ireland weithio gyda’r cwmni a chyda’r awdurdodau to ensure that that is the case. yn Iwerddon er mwyn sicrhau bod hynny’n digwydd.
Peter Black: I accept that your Government Peter Black: Rwy’n derbyn bod eich wants to do everything possible to maintain Llywodraeth yn awyddus i wneud popeth o this ferry service, which brings millions of fewn ei gallu i gynnal y gwasanaeth fferi pounds into the Swansea area and to west hwn, sy’n dod â miliynau o bunnau i ardal Wales as a result of tourists and other people Abertawe ac i’r gorllewin, o ganlyniad i’r disembarking from it. What sort of detailed twristiaid a’r bobl eraill sy’n dod oddi arni. engagement have the Government and your Pa fath o gyswllt manwl y mae’r officials had with the company itself, and Llywodraeth a’ch swyddogion wedi ei gynnal with the relevant courts and authorities in â’r cwmni, y llysoedd a’r awdurdodau Ireland, in terms of finding a solution not perthnasol yn Iwerddon i ddod o hyd i ateb, only in terms of establishing the viability of nid yn unig o ran sefydlu hyfywedd y cwmni this company, but also re-establishing this hwn, ond hefyd ailsefydlu’r gwasanaeth hwn service in the near future? yn y dyfodol agos?
The First Minister: There have been Y Prif Weinidog: Mae trafodaethau substantial discussions between officials on sylweddol wedi cael eu cynnal rhwng both sides of the Irish sea. There have been swyddogion ar y ddwy ochr i fôr Iwerddon. communications with the examiner, as the Bu cyfathrebu â’r archwiliwr, fel yr adwaenir administrator is known in the Republic of y gweinyddwr yng Ngweriniaeth Iwerddon, Ireland, and indeed there have been ac yn wir cafwyd trafodaethau rhwng discussions between representatives of the cynrychiolwyr y cwmni a Llywodraeth company and the Welsh Government. These Cymru. Mae’r rhain i gyd yn faterion sy’n are all issues that are being looked at in some cael eu hystyried yn fanwl. detail.
Targedau Ailgylchu Recycling Targets
14. Vaughan Gething: A wnaiff y Prif 14. Vaughan Gething: Will the First Weinidog ddatganiad ynghylch a yw Minister make a statement on whether targedau ailgylchu a bennwyd gan recycling targets set by the Welsh
28 31/01/2012
Lywodraeth Cymru yn cael eu cyrraedd ai Government are being met. peidio. OAQ(4)0336(FM) OAQ(4)0336(FM)
The First Minister: Most local authorities in Y Prif Weinidog: Mae’r mwyafrif o Wales are on course to meet the first statutory awdurdodau lleol yng Nghymru ar y trywydd recovery target of 52% in 2012-13. iawn i gyrraedd y targed adennill statudol cyntaf, sef ailgylchu 52% yn 2012-13.
Vaughan Gething: Thank you for that Vaughan Gething: Diolch am yr ateb response, First Minister. Recently I have been hwnnw, Brif Weinidog. Yn ddiweddar, mae contacted by a range of constituents about a amryw o etholwyr wedi cysylltu â mi visible mountain of green recycling bags left ynghylch mynydd o fagiau ailgylchu gwyrdd outside the Lamby Way site in Rumney in sydd wedi cael eu gadael y tu allan i safle my constituency. Apart from those visible on Lamby Way yn Nhredelerch, yn fy etholaeth. the site, there are several hundred other Ar wahân i’r rhai a welir ar y safle, mae tonnes that have been collected over the cannoedd o dunelli eraill o fagiau sydd wedi Christmas period and have been outside for cael eu casglu dros y Nadolig ac sydd wedi over three weeks, and have spoiled, and are bod y tu allan am dros dair wythnos, ac wedi no longer fit to be processed properly. A difetha, ac nid ydynt bellach yn addas i gael number of those will actually be returned to eu prosesu’n iawn. Yn wir, bydd nifer o’r landfill. Could you confirm how those rheini yn cael eu dychwelyd i safleoedd recycling targets are currently met? Is it just a tirlenwi. A allech gadarnhau sut y mae’r matter of collection, and if so, would you targedau ailgylchu hynny’n cael eu cyrraedd consider a secondary target for the amount of ar hyn o bryd? A yw’n ymwneud â chasglu recycling that is processed, so that this sort of yn unig, ac os felly, a fyddech yn ystyried incompetence is not missed by the general pennu targed eilaidd ar gyfer faint o wastraff public in the future? ailgylchu sy’n cael ei brosesu, fel na fydd y cyhoedd yn methu â gweld blerwch fel hyn y dyfodol?
The First Minister: Any material that is Y Prif Weinidog: Ni fydd unrhyw wastraff deposited in the Lamby Way landfill site sy’n cael ei adael yn safle tirlenwi Lamby rather than being separated and sent on for Way yn hytrach na chael ei wahanu a’i anfon recycling will not count towards Cardiff ymlaen i’w ailgylchu yn cyfrif tuag at darged Council’s recycling target. ailgylchu Cyngor Caerdydd.
Russell George: First Minister, I note your Russell George: Brif Weinidog, rwy’n nodi answer that most local authorities are on eich ateb bod y mwyafrif o awdurdodau lleol target and are moving in the right direction ar y trywydd iawn ac yn symud i’r cyfeiriad with regard to their recycling targets. iawn o ran eu targedau ailgylchu. Fodd However, Powys County Council, for bynnag, mae Cyngor Sir Powys, er example, is one authority that has not enghraifft, yn un o’r awdurdodau nad ydynt progressed and whose performance has wedi symud ymlaen, ac mae ei berfformiad stalled. As sustainable development is wedi arafu. Gan mai datblygu cynaliadwy a supposed to be the central organising ddylai fod yn brif egwyddor drefniadol eich principle of your Government, how does the Llywodraeth, sut y mae Llywodraeth Welsh Government plan to further enable Cymru’n bwriadu galluogi awdurdodau lleol local authorities like Powys County Council fel Cyngor Sir Powys i fynd y tu hwnt i’w to push beyond their current ceilings to lefelau uchaf ar hyn o bryd a chyrraedd achieve the Government’s target of 70% by targed y Llywodraeth, sef ailgylchu 70% 2025? erbyn 2025?
The First Minister: We are working with Y Prif Weinidog: Rydym yn gweithio these authorities through the collaborative gyda’r awdurdodau hyn drwy’r rhaglen change programme to help them to improve. newid gydweithredol er mwyn eu helpu i
29 31/01/2012
wella.
Rhwydwaith y Grid Cenedlaethol National Grid Network
15. Aled Roberts: Pa argymhellion a 15. Aled Roberts: What recommendations wnaethpwyd gan Lywodraeth Cymru i’r did the Welsh Government make to the Adran Ynni a Newid Hinsawdd ynglŷn â Energy and Climate Change Department gwella Rhwydwaith y Grid Cenedlaethol regarding improving the National Grid ledled gogledd Cymru. OAQ(4)0340(FM) Network throughout north Wales. OAQ(4)0340(FM)
Y Prif Weinidog: Mae’r Llywodraeth yn The First Minister: The Government has cynnal trafodaethau rheolaidd gyda’r Adran regular discussions with the Department of Ynni a Newid Hinsawdd ar faterion sy’n Energy and Climate Change on matters ymwneud ag ynni a chysylltiadau grid. relating to energy and grid connections.
Aled Roberts: Fel rhan o’r trafodaethau Aled Roberts: As part of the discussions rhwng Llywodraeth yr Alban a’r adran, between the Scottish Government and the darparwyd adroddiad i’r Llywodraeth ynglŷn department, a report was provided to the â’r gwahanol dechnolegau sydd ar gael. A Government detailing the different yw’r gwaith hwnnw wedi cael ei wneud yng technologies available. Has that work been Nghymru, o ystyried yr holl drafferth a done in Wales, bearing in mind the gafwyd yn sir Drefaldwyn haf diwethaf? difficulties experienced in Montgomeryshire last summer?
Y Prif Weinidog: Wrth sôn am dechnoleg The First Minister: I assume that, when you newydd, credaf eich bod yn sôn am y pyst refer to new technology, you are talking siâp T, sef y pyst newydd fydd yn cael eu about T-pylons, namely the new posts that defnyddio yn y dyfodol i gludo trydan. will be used in future to transport electricity. Rydym am sicrhau bydd y pyst hynny’n cael We are keen to ensure that those posts are eu defnyddio yng Nghymru, lle mae hynny’n used in Wales, where possible, instead of the berthnasol, yn lle’r peilonau mawr. large pylons.
Antoinette Sandbach: First Minister, many Antoinette Sandbach: Brif Weinidog, mae people in rural communities are llawer o bobl mewn cymunedau gwledig yn understandably concerned at the ability of the pryderu am allu Llywodraeth Llafur Cymru i Welsh Labour Government to protect their ddiogelu eu buddiannau yn ystod y gwaith interests during the planned upgrades to the arfaethedig o uwchraddio’r grid trydan, yn electricity grid, particularly given that there is enwedig o ystyried nad oes dim cofnod bod no record of Wales advocating the need to Cymru wedi argymell bod angen gosod place underground new high-voltage cables ceblau foltedd uchel newydd o dan y ddaear either in the minutes of the energy network naill ai yng nghofnodion cyfarfodydd grŵp strategy group meetings or the previous One strategaeth y rhwydwaith ynni nac yn y Wales Government’s submission to Ofgem’s ddogfen a gyflwynodd Llywodraeth flaenorol Project Transmit consultation, which was Cymru’n Un i ymgynghoriad Ofgem ar sent more than two weeks after the brosiect Transmit, a anfonwyd fwy na consultation had closed. Will you outline phythefnos ar ôl i’r ymgynghoriad gau. A what steps you and your Government will wnewch amlinellu pa gamau y byddwch chi take to support the placement of these cables a’ch Llywodraeth yn eu cymryd i gefnogi underground and offshore during the lleoli’r ceblau hynny o dan y ddaear ac oddi National Grid’s forthcoming consultation on ar yr arfordir yn yr ymgynghoriad sydd ar y additional capacity in north Wales? gweill gan y Grid Cenedlaethol ynghylch capasiti ychwanegol yng ngogledd Cymru?
The First Minister: The new generation Y Prif Weinidog: Bydd y genhedlaeth
30 31/01/2012 capability in nuclear and offshore wind newydd o allu o ran ynni niwclear ac ynni energy will mean that an upgrade of the gwynt ar y môr yn golygu y bydd angen network is necessary. It is important that uwchraddio’r rhwydwaith. Mae’n bwysig National Grid looks to carry the electricity in bod y Grid Cenedlaethol yn ceisio cludo’r a way that is as environmentally friendly as trydan mewn modd sydd mor eco-gyfeillgar â possible, but also cost-effective. phosibl, ond sydd hefyd yn gosteffeithiol.
Yr Arglwydd Elis-Thomas: Un o’r Lord Elis-Thomas: One of the most exciting opsiynau mwyaf cynhyrfus sy’n cael ei options being considered is to connect north ystyried yw cysylltu gogledd Cymru—yn Wales—particularly Wylfa, which we hope arbennig yr Wylfa yr ydym yn gobeithio will be the site of a new nuclear development bydd yn safle i’r datblygiad niwclear newydd by Horizon—to south-west Wales and gan Horizon—â de-orllewin Cymru a Pembrokeshire. I am certain that there has Phenfro. Rwy’n sicr bod buddsoddiad been research investment in this project, but ymchwil wedi ei wneud yn y prosiect hwn, would the First Minister declare his support ond a fyddai’r Prif Weinidog yn datgan yma here today for something that would, in heddiw ei gefnogaeth i’r hyn a fyddai, mewn effect, create a national grid for Wales? gwirionedd, yn creu grid cenedlaethol i Gymru?
Y Prif Weinidog: Mae cryfhau’r grid yn The First Minister: Strengthening the grid is bwysig dros ben. Mae sawl rhan o Gymru lle extremely important. There are many parts of mae’r grid yn wan ac mae’n rhaid ei gryfhau Wales where the grid is weak and needs to be o achos hynny. Mae 600 o swyddi yn Wylfa strengthened because of that. There are 600 B ac nid wyf yn derbyn felly ei fod yn jobs at Wylfa B and I do not therefore accept dderbyniol i beidio â chael y swyddi ar Ynys that it is acceptable not to have the jobs on Môn oherwydd y grid. Mae’n bwysig dros Anglesey because of the grid. It is extremely ben ei bod yn bosibl i’r grid gludo’r trydan o important for it to be possible for the grid to Ynys Môn er mwyn sicrhau bod 600 o bobl transport electricity from Anglesey to ensure yn cael bywoliaeth yn y dyfodol. that 600 people can earn a living in the future.
Datganiad a Chyhoeddiad Busnes Business Statement and Announcement
The Minister for Finance and Leader of Y Gweinidog Cyllid a Arweinydd y Ty the House (Jane Hutt): There are no (Jane Hutt): Nid oes newidiadau i’w changes to report to this week’s planned cyhoeddi ym musnes arfaethedig y business. Business for the next three weeks is Llywodraeth yr wythnos hon. Mae’r busnes as shown on the business statement and ar gyfer y tair wythnos nesaf fel y mae wedi’i announcement, which can be found among nodi yn y datganiad a chyhoeddiad busnes, the agenda papers that are available to sydd i’w weld ymhlith papurau’r agenda sydd Members electronically. ar gael ar ffurf electronig i’r Aelodau.
William Graham: I thank the Leader of the William Graham: Diolch i Arweinydd y Tŷ House for her statement today. Could we am ei datganiad heddiw. A allem gael have a reasoned statement from the Minister datganiad rhesymegol gan y Gweinidog sy’n with responsibility for transport on the gyfrifol am drafnidiaeth am y toriad substantial cut in the bus service operators sylweddol yn y grant gweithredwyr grant? The Minister will know that this grant gwasanaethau bysiau? Bydd y Gweinidog yn has existed since 1965 and has contributed gwybod bod y grant hwn wedi bodoli ers 30% of the cost of the fuel used by buses. A 1965 a’i fod wedi cyfrannu 30% o gost y substantial reduction in this grant will have tanwydd a ddefnyddir gan fysiau. Bydd enormous consequences in increased fares, a goblygiadau mawr i ostyngiad sylweddol yn
31 31/01/2012 reduction in service levels, reduced y grant hwn, gan gynnwys prisiau uwch, investment in green energy and increased gostyngiad mewn lefelau gwasanaeth, llai o pressure on local authorities, as the reduction fuddsoddi mewn ynni gwyrdd a mwy o in support makes it more expensive for local bwysau ar awdurdodau lleol, gan fod y authorities to support socially necessary bus gostyngiad yn y cymorth yn ei gwneud yn services and school services. We appreciate fwy costus i awdurdodau lleol gefnogi bysiau that local authorities are facing cuts, but this sy’n angenrheidiol yn gymdeithasol, a will make things more difficult for them in gwasanaethau ysgol. Rydym yn cydnabod terms of the reduction in employment bod awdurdodau lleol yn wynebu toriadau, following a reduction in the number of bus ond bydd hyn yn gwneud pethau’n anos services, but more particularly in terms of the iddynt o ran y gostyngiad mewn cyflogaeth a impact on local communities. This is an fydd yn dilyn gostyngiad yn nifer y important statement, Leader of the House, gwasanaethau bysiau, ond, yn fwy penodol, o and I ask you to ask your colleague to make it ran yr effaith ar gymunedau lleol. Mae hwn as soon as possible. yn ddatganiad pwysig, Arweinydd y Tŷ, a gofynnaf ichi ofyn i’ch cyd-Aelod wneud y datganiad hwn mor fuan ag y bo modd.
Jane Hutt: I thank William Graham for that Jane Hutt: Diolch i William Graham am y question. To put this in context, since 2009, cwestiwn hwnnw. O roi hyn yn ei gyd- operators in Wales have enjoyed more destun, ers 2009, mae gweithredwyr bysiau generous bus service operators grant rates for yng Nghymru wedi elwa o gyfraddau ar gyfer standard diesel than they have in England, for disel safonol yn y grant gweithredwyr bysiau example. The current rate is higher compared sy’n fwy hael nag ydynt yn Lloegr, er with the English rate per litre. Next year, the enghraifft. Mae’r gyfradd bresennol yn uwch rates for standard diesel in Wales will be set o’i chymharu â’r gyfradd y litr yn Lloegr . Y at 35.28p per litre, which is still above the flwyddyn nesaf, bydd y cyfraddau a bennir ar equivalent rate per litre in England. Of gyfer disel safonol yng Nghymru yn 35.28c y course, we expect local authorities and litr, sydd yn dal yn uwch na’r gyfradd operators to work together closely, but gyfatebol y litr yn Lloegr. Wrth gwrs, rydym following the cuts made by your yn disgwyl i awdurdodau lleol a Government, we have sought to protect this gweithredwyr gydweithio’n agos, ond yn grant. We are also making £213 million dilyn y toriadau a wnaed gan eich available for the bus industry for our Llywodraeth, rydym wedi ceisio amddiffyn y mandatory concessionary fare scheme. grant hwn. Rydym hefyd yn sicrhau bod £213 miliwn ar gael i’r diwydiant bysiau ar gyfer ein cynllun teithio rhatach gorfodol.
Bethan Jenkins: Minister, could we have an Bethan Jenkins: Weinidog, a allem gael y update on the investigation into the situation wybodaeth ddiweddaraf am yr ymchwiliad i’r at the All Wales Ethnic Minority Association, sefyllfa yng Nghymdeithas Lleiafrifoedd and when will you be able to shed some light Ethnig Cymru Gyfan, neu AWEMA, a phryd on what your Government is doing in this y byddwch yn gallu bwrw goleuni ar yr hyn y regard? Dame Gillian Morgan provided mae eich Llywodraeth yn ei wneud yn hyn o evidence to the Public Accounts Committee beth? Cyflwynodd y Fonesig Gillian Morgan this week where she said that it was clear that dystiolaeth i’r Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus we have not necessarily been robust in yr wythnos hon, lle y dywedodd ei bod yn making sure that organisations have all the amlwg nad ydym o reidrwydd wedi bod yn standards that we would expect in Wales; I gadarn wrth sicrhau bod sefydliadau â’r holl think that that is quite a damning indictment safonau y byddem yn eu disgwyl yng of this situation. Due to the fact that Nghymru; mae hynny’n feirniadaeth go AWEMA is based in Swansea, many people ddamniol o’r sefyllfa, yn fy marn i. Gan fod in Swansea have contacted me with clear AWEMA wedi’i lleoli yn Abertawe, mae concerns regarding this issue. So, I urge you llawer o bobl yn Abertawe wedi cysylltu â mi to make a statement on it sooner rather than i fynegi pryderon amlwg ynghylch y mater
32 31/01/2012 later. hwn. Felly, rwy’n eich annog i wneud datganiad amdano yn fuan.
Jane Hutt: As I have said previously in Jane Hutt: Fel yr wyf wedi dweud o’r blaen response to questions in the Chamber as mewn ymateb i gwestiynau yn y Siambr fel Leader of the House, this case raises issues of Arweinydd y Tŷ, mae’r achos hwn yn codi propriety and the proper stewardship of materion ynghylch priodoldeb ac ynghylch public funds, which are the responsibility of stiwardiaeth briodol ar arian cyhoeddus, y the Permanent Secretary as the principal mae’r Ysgrifennydd Parhaol, fel y prif accounting officer. However, I assure Bethan swyddog cyfrifyddu, yn gyfrifol amdanynt. Jenkins that the fieldwork has been Fodd bynnag, hoffwn sicrhau Bethan Jenkins completed and that an analysis and fod y gwaith maes wedi’i gwblhau a bod assessment are being made of the dadansoddiad ac asesiad o’r ymchwiliad yn investigation at the moment. Officials are cael eu cynnal ar hyn o bryd. Mae aiming to finalise a report in agreement with swyddogion yn anelu at gwblhau adroddiad the Big Lottery Fund, which is also engaged gyda chytundeb y Gronfa Loteri Fawr, sydd in the investigation, during the week hefyd yn cymryd rhan yn yr ymchwiliad, yn commencing 6 February. ystod yr wythnos sy’n dechrau ar 6 Chwefror.
Rebecca Evans: The Welsh Government’s Rebecca Evans: Mae gwasanaeth cymorth integrated family support service offers a integredig Llywodraeth Cymru i deuluoedd multi-agency model to support families with yn cynnig model amlasiantaethol i gefnogi particularly complex needs, such as where teuluoedd sydd ag anghenion arbennig o there is an increased likelihood that the child gymhleth, megis pan fydd tebygolrwydd will suffer from emotional, physical or social uwch y bydd y plentyn yn dioddef problemau development problems. The first phase has emosiynol, corfforol neu broblemau o ran concentrated on families where there is datblygiad cymdeithasol. Canolbwyntiodd y substance misuse. Could we have a statement cam cyntaf ar deuluoedd lle y caiff on the progress of that initiative and an sylweddau eu camddefnyddio. A allem gael analysis of the outcomes for the children and datganiad am gynnydd y fenter honno parents? I would also welcome an update on ynghyd â dadansoddiad o’r canlyniadau ar when we can expect the programme to be gyfer y plant a’r rhieni? Byddwn hefyd yn rolled out to include families where the croesawu’r wybodaeth ddiweddaraf ynghylch parent has a learning disability, or to families pryd y gallwn ddisgwyl i’r rhaglen gynnwys where there are mental health problems. teuluoedd lle y mae gan riant anabledd dysgu, neu deuluoedd lle y mae problemau iechyd meddwl.
Jane Hutt: I thank Rebecca Evans for that Jane Hutt: Diolch i Rebecca Evans am y important question, as it gives me an cwestiwn pwysig hwnnw, gan ei fod yn rhoi opportunity to give an provide an update on cyfle imi roi’r wybodaeth ddiweddaraf am the Welsh Government’s integrated family wasanaethau cymorth integredig Llywodraeth support services, which is a key priority in Cymru i deuluoedd, sy’n flaenoriaeth the programme for government and allweddol yn y rhaglen lywodraethu ac yn ‘Sustainable Social Services for Wales: A ‘Gwasanaethau Cymdeithasol Cynaliadwy i Framework for Action’. We heard from the Gymru: Fframwaith Gweithredu’. Clywsom Deputy Minister for Social Services last week gan y Dirprwy Weinidog Gwasanaethau about the social services Bill, which will Cymdeithasol yr wythnos diwethaf am y Bil address the way in which we can take gwasanaethau cymdeithasol, a fydd yn forward all these important matters. We have ymdrin â’r ffordd y gallwn fwrw ymlaen â’r a clear expansion plan for IFSS: by the end of holl faterion pwysig hyn. Mae gennym March, it will be available to families across gynllun clir ar gyfer ehangu’r gwasanaethau 10 local authority areas, working in cymorth integredig i deuluoedd: erbyn partnership with their local health boards. diwedd mis Mawrth, bydd ar gael i The aim is to ensure that every area in Wales deuluoedd ar draws 10 ardal awdurdod lleol,
33 31/01/2012 has an integrated family support service by gan weithio mewn partneriaeth â’u byrddau 2014 in the area of substance misuse. I will iechyd lleol. Y nod yw sicrhau bod gan bob look at the issue with the Deputy Minister in ardal yng Nghymru wasanaeth integredig terms of children with a learning disability. cymorth i deuluoedd erbyn 2014 ym maes camddefnyddio sylweddau. Byddaf yn ystyried y mater ynghylch plant ag anabledd dysgu gyda’r Dirprwy Weinidog.
Kirsty Williams: Leader of the House, Kirsty Williams: Arweinydd y Tŷ, gall community mediation can be a useful and cyfryngu cymunedol fod yn ymyriad effective intervention in order to sort out defnyddiol ac effeithiol er mwyn datrys local disputes that could potentially lead to anghydfodau lleol a allai arwain at anti-social behaviour. Is it possible for the ymddygiad gwrthgymdeithasol. A all y Minister for Local Government and Gweinidog Llywodraeth Leol a Chymunedau Communities to make a statement on the wneud datganiad am y gwerth y mae value that the Welsh Government places on Llywodraeth Cymru yn ei roi ar wasanaethau community mediation services and the cyfryngu cymunedol, a’r cymorth y gall support that the Welsh Government may be Llywodraeth Cymru ei ddarparu i in a position to provide for such services wasanaethau o’r fath ledled Cymru? across Wales?
Jane Hutt: I will certainly ask the Minister Jane Hutt: Byddaf yn sicr yn gofyn i’r for Local Government and Communities for Gweinidog Llywodraeth Leol a Chymunedau advice on that matter in terms of providing an gael cyngor ar y mater o ran rhoi’r update on funding streams and support. I am wybodaeth ddiweddaraf am ffrydiau ariannu aware that community mediation schemes a chymorth. Rwy’n gwybod bod cynlluniau have been very valuable, particularly in cyfryngu cymunedol wedi bod yn werthfawr relation to issues such as tenant and iawn, yn enwedig mewn perthynas â community disputes. materion fel anghydfod tenantiaid ac anghydfod yn y gymuned.
2.30 p.m.
Andrew R.T. Davies: Leader of the House, Andrew R.T. Davies: Arweinydd y Tŷ, a is it possible to have a statement from the fydd yn bosibl cael datganiad gan y Minister for Health and Social Services in Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau relation to organ donation? I understand that Cymdeithasol mewn perthynas â rhoi the consultation closes today, but the organau? Rwy’n deall bod yr ymgynghoriad regulatory body that oversees organ donation yn cau heddiw, ond ddoe, cyhoeddodd y corff across the United Kingdom yesterday rheoleiddio sy’n arolygu’r broses o roi published a serious report that highlighted organau ledled y Deyrnas Unedig adroddiad inconsistencies in the service provided in difrifol sy’n nodi anghysondebau yn y many hospitals and in the supply of gwasanaeth a ddarperir mewn nifer o ysbytai information that allows many organs that ac yn y modd y caiff gwybodaeth ei people have already volunteered to donate to ddarparu, sy’n golygu bod llawer o organau y go to waste, for want of a better word. It mae pobl eisoes wedi’u rhoi yn cael eu would be very unfortunate, after someone gwastraffu, fel petai. Byddai’n anffodus iawn had made the decision to offer the pe na bai organau’n cael eu defnyddio ar ôl i opportunity of life to another individual and rywun benderfynu cynnig bywyd i unigolyn possibly enhance that person’s life arall a gwella disgwyliad oes y person expectancy, that organs were then not taken. hwnnw, o bosibl.
Jane Hutt: This is clearly a matter of great Jane Hutt: Mae hyn yn amlwg yn peri cryn concern to the Minister for Health and Social bryder i’r Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Services. As you say, our consultation on the Cymdeithasol. Fel y dywedwch, mae ein
34 31/01/2012 forthcoming important legislation is now hymgynghoriad ar y ddeddfwriaeth closed, but, in terms of the operation of the arfaethedig bellach wedi cau, ond, o ran y current system, I know that the Minister is modd y caiff y system bresennol ei looking at that report very carefully. gweithredu, gwn fod y Gweinidog yn edrych ar yr adroddiad hwnnw yn ofalus iawn.
Simon Thomas: Leader of the House, we Simon Thomas: Arweinydd y Tŷ, rydym have had a very interesting day today with wedi cael diwrnod diddorol iawn heddiw o the publication of the Estyn report, and we ganlyniad i gyhoeddi adroddiad Estyn, ac have heard a lot about national reading tests rydym wedi clywed llawer am brofion darllen and the 20-point plan for improving literacy. cenedlaethol a’r cynllun 20 pwynt ar gyfer When we have had a chance to read the Estyn gwella llythrennedd. Pan fyddwn wedi cael report in the next week or so, would it not be cyfle i ddarllen adroddiad Estyn o fewn yr appropriate for the Government to table a wythnos neu ddwy nesaf, oni fyddai’n debate, in Government time, so that we can briodol i’r Llywodraeth gyflwyno dadl, yn all have an opportunity to ask the Minister amser y Llywodraeth, fel y gallwn i gyd gael about the actions he has taken in response to cyfle i holi’r Gweinidog am y camau a that report, and examine the First Minister’s gymerwyd ganddo mewn ymateb i’r promise that there will be improvements in a adroddiad hwnnw ac am addewid y Prif year’s time? Weinidog y bydd gwelliannau ymhen blwyddyn?
Jane Hutt: As you are aware, Simon Jane Hutt: Fel y gwyddoch, Simon Thomas, Thomas, there is a well-established procedure mae gweithdrefn wedi’i sefydlu ar gyfer in place to respond to Estyn’s annual report, ymateb i adroddiad blynyddol Estyn, a bydd and the Minister for Education and Skills has y Gweinidog Addysg a Sgiliau yn cynnal a debate scheduled for 20 March. This, and dadl ar 20 Mawrth. Bydd Aelodau’r all the other findings of the report, will be Cynulliad yn trafod y mater hwn, a holl fully discussed by Assembly Members on ganfyddiadau eraill yr adroddiad, yn llawn that occasion. bryd hynny.
Mark Isherwood: I call for a Welsh Mark Isherwood: Galwaf am ddatganiad Government statement on the provision of gan Lywodraeth Cymru ar ddarparu cwnsela bereavement counselling in Wales. At the last profedigaeth yng Nghymru. Yng nghyfarfod meeting of the cross-party group on funerals diwethaf y grŵp trawsbleidiol ar angladdau a and bereavement, which I chair, we had an phrofedigaeth rwyf yn ei gadeirio, cawsom excellent presentation from Cruse gyflwyniad ardderchog gan Cruse Bereavement Care Cymru, which, as you will Bereavement Care Cymru, sydd, fel y know, provides high-quality support for gwyddoch, yn darparu cymorth o ansawdd people following bereavement. At a future uchel i bobl yn dilyn profedigaeth. Mewn meeting, we hope to have a presentation from cyfarfod yn y dyfodol, rydym yn gobeithio the North Wales Chrysalis Trust, which, for cael cyflwyniad gan Ymddiriedolaeth the past 10 years, has worked out of Glan Chrysalis Gogledd Cymru, sydd, dros y 10 Clwyd Hospital providing free, professional mlynedd diwethaf, wedi gweithio o’i counselling and support to families who have chanolfan yn Ysbyty Glan Clwyd i ddarparu a child diagnosed with a life-threatening or gwasanaeth cwnsela a chefnogaeth terminal illness, and specialist bereavement broffesiynol am ddim i deuluoedd sydd â counselling to parents and siblings after the phlentyn sydd wedi cael diagnosis o salwch sad loss of a child. terfynol neu sy’n bygwth bywyd, a chwnsela profedigaeth arbenigol i rieni, brodyr a chwiorydd ar ôl cael y profiad trist o golli plentyn.
At last year’s Institute of Fundraising Cymru Siaradais yng nghynhadledd Sefydliad Codi conference, which I spoke at, both Arian Cymru y llynedd. Yn y gynhadledd
35 31/01/2012 organisations highlighted concerns about honno, mynegodd y ddau sefydliad bryderon sustainable funding, but a health board ynghylch ariannu cynaliadwy, ond dywedodd spokesperson, who said he was the llefarydd o’r bwrdd iechyd, a ddywedodd mai commissioner, described them as competitors ef oedd y comisiynydd, eu bod yn cystadlu for funding. Now, the Chrysalis trust advises am arian. Nawr, mae ymddiriedolaeth that is has been notified that funding from the Chrysalis yn dweud ei bod wedi cael gwybod board will not be available to support future na fydd cyllid ar gael gan y bwrdd i gefnogi charitable funding over the next financial cyllid elusennol yn ystod y flwyddyn ariannol year, which threatens its very continuation. nesaf, sy’n bygwth parhad yr Minister, can we please have a Welsh ymddiriedolaeth. Weinidog, a allwn gael Government statement not only in the context datganiad gan Lywodraeth Cymru nid yn of the need for this provision across Wales, unig yng nghyd-destun yr angen am y but on the role that the Welsh Government ddarpariaeth hon ledled Cymru, ond am y rôl can play directly in ensuring that the trust y gall Llywodraeth Cymru ei chwarae yn continues, without simply saying that it is a uniongyrchol i sicrhau bod yr matter for the health boards rather than ymddiriedolaeth yn parhau, heb ddweud yn Government? unig mai mater ar gyfer y byrddau iechyd yw yn hytrach na’r Llywodraeth?
Jane Hutt: Mark Isherwood raises an Jane Hutt: Mae Mark Isherwood yn codi important point in terms of the availability pwynt pwysig o ran argaeledd a darparu and delivery of specialist bereavement cwnsela profedigaeth arbenigol ledled counselling across Wales, and there is third Cymru, ac mae arbenigedd yn y trydydd sector expertise in this respect, as well as the sector yn y cyswllt hwn, yn ogystal â’r provision through our local health boards. ddarpariaeth drwy ein byrddau iechyd lleol. This is clearly something that is cross- Mae hyn yn amlwg yn fater governmental, and I will look to ensure that trawslywodraethol, a byddaf yn ceisio sicrhau this is being addressed appropriately. bod hyn yn cael y sylw priodol.
Peter Black: Further to Bethan Jenkins’s Peter Black: Yn dilyn cwestiwn Bethan question on the All Wales Ethnic Minority Jenkins am Gymdeithas Lleiafrifoedd Ethnig Association, you have given assurances in the Cymru Gyfan, rydych wedi rhoi sicrwydd yn past that you are looking at how the partner y gorffennol eich bod yn ystyried sut y mae’r organisations are being protected, particularly sefydliadau partner yn cael eu diogelu, yn in terms of the European funding and those enwedig o ran yr arian Ewropeaidd a’r organisations that rely on AWEMA funding sefydliadau hynny sy’n dibynnu ar gyllid to deliver services. Will you give an AWEMA i ddarparu gwasanaethau. A undertaking and some detail as to how those wnewch ymrwymo i roi manylion ynghylch organisations are being protected, and sut y mae sefydliadau’n cael eu diogelu? perhaps issue a written statement on that Efallai y gallwch gyhoeddi datganiad subject? Secondly, given that the Permanent ysgrifenedig am hynny. Yn ail, o ystyried y Secretary told the Public Accounts dywedodd yr Ysgrifennydd Parhaol wrth y Committee this morning that AWEMA Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus y bore yma y should have been classified as high risk, will dylai AWEMA fod wedi cael ei nodi’n you give an undertaking to publish the 2003 sefydliad risg uchel, a wnewch roi report on AWEMA so that we can judge for ymrwymiad i gyhoeddi’r adroddiad ar ourselves what the Government knew and AWEMA a luniwyd yn 2003, fel y gallwn when it knew it? benderfynu drosom ein hunain beth oedd y Llywodraeth yn gwybod a phryd roedd yn gwybod hynny?
Jane Hutt: I can certainly assure Peter Black Jane Hutt: Yn sicr, gallaf sicrhau Peter that we are doing all that we can to ensure Black ein bod yn gwneud popeth o fewn ein that the projects and bodies that are delivered gallu i sicrhau y bydd y prosiectau a’r cyrff through EU funding via AWEMA are sy’n cael eu cynnal gan arian yr UE drwy
36 31/01/2012 protected from the consequences of AWEMA yn cael eu diogelu rhag suspending payments to that organisation. canlyniadau atal taliadau i’r sefydliad We have received information from hwnnw. Rydym wedi cael gwybodaeth gan AWEMA on the potential impact of AWEMA ar effaith bosibl atal cyllid dros dro suspension of funding on those bodies. We ar y cyrff hynny. Rydym yn ystyried hynny are taking that into account in our response. I yn ein hymateb. Rwyf wedi gofyn am yr holl have requested all evidence and reports in dystiolaeth a phob adroddiad mewn relation to this organisation to ensure that we perthynas â’r sefydliad hwn er mwyn sicrhau are clear when it comes to the investigation ein bod yn sicr mewn perthynas â’r into the safeguarding of public funds. I am ymchwiliad i ddiogelu arian cyhoeddus. sure that that will form part of the final Rwy’n siŵr y bydd hynny’n rhan o’r report. adroddiad terfynol.
Darren Millar: I call for a statement from Darren Millar: Galwaf am ddatganiad gan the Minister for Environment and Sustainable Weinidog yr Amgylchedd a Datblygu Development on flood-risk management in Cynaliadwy ar reoli perygl llifogydd yng Wales. The Minister will be aware of reports Nghymru. Bydd y Gweinidog yn gwybod am that the Association of British Insurers is adroddiadau bod Cymdeithas Yswirwyr warning that the current agreement between Prydain yn rhybuddio ei bod yn bosibl na the UK Government and that organisation to fydd y cytundeb presennol rhwng ensure that there is affordable insurance for Llywodraeth y DU a’r sefydliad hwnnw i people in the high-risk areas might not be in sicrhau bod yswiriant fforddiadwy ar gael i place beyond 2013. I am not aware of the bobl yn yr ardaloedd risg uchel ar waith y tu discussions the Welsh Government is having hwnt i 2013. Nid wyf yn gwybod am y with the Association of British Insurers, but I trafodaethau y mae Llywodraeth Cymru’n eu am anxious that affordable insurance remains cael â Chymdeithas Yswirwyr Prydain, ond accessible to the 20,000 or so homes and rwy’n awyddus bod yswiriant fforddiadwy yn businesses in north Wales, and the 7,000 odd parhau i fod ar gael i’r oddeutu 20,000 o in my constituency. I would appreciate a gartrefi a busnesau yng ngogledd Cymru, a’r statement on that subject. oddeutu 7,000 yn fy etholaeth. Byddwn yn gwerthfawrogi datganiad ar y pwnc hwnnw.
I also call for a statement from the Minister Rwyf hefyd yn galw am ddatganiad gan y for Housing, Regeneration and Heritage on Gweinidog Tai, Adfywio a Threftadaeth am how Wales plans to commemorate the sut y mae Cymru’n bwriadu nodi 100 hundredth anniversary of the start of the first mlynedd ers dechrau’r rhyfel byd cyntaf. world war. You will be aware that a Byddwch yn gwybod bod tasglu gweinidogol ministerial task group has been set up in the wedi cael ei sefydlu yn y gorffennol i goffáu past to commemorate such great events. I digwyddiadau o’r fath. Tybed a fyddai’r wonder whether the Minister would bring Gweinidog yn gwneud datganiad ynghylch a forward a statement on whether he plans to yw’n bwriadu sefydlu tasglu o’r fath ar gyfer establish such a task group for this y canmlwyddiant hwn? anniversary.
Finally, I ask for a statement from the Yn olaf, gofynnaf am ddatganiad gan y Minister for Local Government and Gweinidog Llywodraeth Leol a Chymunedau Communities on support for veterans in am gymorth i gyn-filwyr yng Nghymru. Wales. It is timely that we should have an Mae’n bryd inni gael y wybodaeth update on this particular issue. There is a ddiweddaraf am y mater hwn. Cynhelir conference to be held in Cardiff this week on cynhadledd yng Nghaerdydd yr wythnos hon veteran-related issues. However, there is ar faterion yn ymwneud â chyn-filwyr. Fodd some concern in north Wales that there is not bynnag, mae rhywfaint o bryder yng a sufficiently joined up approach to support ngogledd Cymru nad oes dull digon for veterans within the region, and I wonder cydgysylltiedig o gefnogi cyn-filwyr yn y whether a statement might be appropriate. rhanbarth, felly tybed a fyddai datganiad yn
37 31/01/2012
briodol?
Jane Hutt: I thank Darren Millar for those Jane Hutt: Diolch i Darren Millar am y questions. If we look at flood and coastal cwestiynau hynny. O ran llifogydd ac erydu erosion, the Flood and Water Management arfordirol, mae Deddf Rheoli Llifogydd a Act 2010 supports significant change in the Dŵr 2010 yn cefnogi newid sylweddol yn y way we manage flooding and coastal erosion, modd rydym yn rheoli llifogydd ac erydu and the Minister launched the national arfordirol, a lansiodd y Gweinidog y strategy last November, which shows how we strategaeth genedlaethol fis Tachwedd will deliver the new risk-management diwethaf, sy’n dangos sut y byddwn yn approach. darparu’r dull newydd o reoli peryglon.
In terms of the point about insurance, the O ran y pwynt am yswiriant, mae’r Minister is working closely with the Gweinidog yn gweithio’n agos gyda’r insurance industry and the other UK diwydiant yswiriant a gweinyddiaethau eraill administrations to ensure that flood insurance y DU i sicrhau bod yswiriant llifogydd yn remains widely available after the current parhau i fod ar gael yn eang ar ôl i’r cytundeb agreement expires in 2013. presennol ddod i ben yn 2013.
I will discuss events to commemorate the Byddaf yn trafod digwyddiadau i goffáu’r first world war with the relevant Minister in rhyfel byd cyntaf â’r Gweinidog perthnasol o terms of the previous arrangements we had ran y trefniadau blaenorol a oedd gennym ar across Government. I will also look at our draws y Llywodraeth. Byddaf hefyd yn work to support veterans, which is, again, a ystyried ein gwaith i gefnogi cyn-filwyr, sydd cross-governmental issue. hefyd yn fater trawslywodraethol.
Suzy Davies: I am sure that Members will be Suzy Davies: Rwy’n siŵr bod yr Aelodau’n enjoying the latest television advertisement mwynhau’r ymgyrch hysbysebu diweddaraf campaign in which Vinnie Jones exhorts us ar y teledu lle y mae Vinnie Jones yn annog all to learn how to administer CPR by pob un ohonom i ddysgu sut i roi CPR drwy pressing on the gold sovereign to the beat of bwyso ar y sofren aur i guriad ‘Staying ‘Staying Alive’. In response to my short Alive’. Mewn ymateb i’m dadl fer ar 19 debate on 19 October last year, in which I Hydref y llynedd, pan ddadleuais, gyda argued, with cross-party support, that chefnogaeth drawsbleidiol, y dylai dysgu teaching emergency lifesaving skills should sgiliau achub bywyd mewn argyfwng fod yn be mandatory in schools, the Deputy Minister orfodol mewn ysgolion, ymrwymodd y for Skills kindly committed to considering Dirprwy Weinidog Sgiliau i ystyried yr angen the need to teach emergency lifesaving skills i ddysgu sgiliau achub bywyd brys ar sail on a statutory basis when we next review the statudol pan fyddwn yn adolygu’r curriculum. With the advertising campaign so cwricwlwm nesaf. Gan fod yr ymgyrch fresh in people’s minds, now would be an hysbysebu mor ffres ym meddyliau pobl, ideal time for the Deputy Minister to byddai nawr yn amser delfrydol i’r Dirprwy capitalise on the mood and announce when a Weinidog fanteisio ar y sefyllfa a chyhoeddi review of this particular part of the pryd y bydd adolygiad o’r rhan hon o’r curriculum will take place. Will the Leader of cwricwlwm yn cael ei gynnal. A fydd the House invite either the Deputy Minister Arweinydd y Tŷ yn gwahodd y Dirprwy or the Minister for education to make a Weinidog neu’r Gweinidog addysg i wneud statement to that effect? datganiad i’r perwyl hwnnw?
Jane Hutt: I am sure that the Deputy Jane Hutt: Rwy’n siŵr bod y Dirprwy Minister will have recalled his commitment Weinidog yn cofio ei ymrwymiad o ran y in relation to the opportunities in the cyfleoedd sydd i ddod yn y cwricwlwm, er curriculum that will be forthcoming, in order mwyn sicrhau bod ein plant yn dysgu sgiliau to ensure that emergency lifesaving skills are achub bywyd mewn argyfwng. Rwyf hefyd learned by our children. I share your yn croesawu’r modd y mae hyn wedi cael ei
38 31/01/2012 welcome of the way in which this has been hyrwyddo ar ein sgriniau teledu. Rwy’n siŵr promoted on our television screens. I am sure bod pobl ifanc yn ymddiddori yn hynny. that young people are taking an interest in that.
Mohammad Asghar: Minister, I wish to Mohammad Asghar: Weinidog, rwy’n raise the safety and security of religious dymuno gofyn am ddiogelwch mannau places. The security of religious places, crefyddol. Y Swyddfa Gartref, sydd wedi’i where people get together and pray, is the lleoli 200 milltir o fan hyn, sy’n gyfrifol am responsibility of the Home Office, which is ddiogelwch mannau crefyddol lle y mae pobl 200 miles from here. In Newport, just before yn dod at ei gilydd ac yn gweddïo. Yng Christmas, the police, local government Nghasnewydd, ychydig cyn y Nadolig, officials and I were heckled by some cafodd yr heddlu, swyddogion llywodraeth extremists in the mosque. So, I have seen it leol a minnau ein heclo gan eithafwyr yn y with my own eyes. A similar thing happened mosg. Felly, rwyf wedi gweld hyn gyda’m in Cardiff later on. My point is that these llygaid fy hun. Digwyddodd rhywbeth tebyg mosques have been taken over by people yn nes ymlaen yng Nghaerdydd. Fy mhwynt with influence— yw bod y mosgiau hyn wedi cael eu cymryd drosodd gan bobl sydd â dylanwad—
The Presiding Officer: Order. I am sorry, Y Llywydd: Trefn. Mae’n ddrwg gennyf, but are you requesting a statement? ond a ydych yn gofyn am ddatganiad?
Mohammad Asghar: I am coming to the Mohammad Asghar: Rwy’n dod at y statement. datganiad.
The Presiding Officer: Come to it quite Y Llywydd: Dewch ato’n gyflym, os quickly then, please. gwelwch yn dda.
Mohammad Asghar: We need this to be Mohammad Asghar: Mae angen gwneud done pretty quickly before it is out of our hyn yn weddol gyflym cyn i bethau fynd hands to protect our religious institutions here allan o’n rheolaeth, er mwyn diogelu ein from extremists. sefydliadau crefyddol rhag eithafwyr.
The Presiding Officer: I am sorry, but are Y Llywydd: Mae’n ddrwg gennyf, ond a you requesting anything, such as a statement? ydych yn gofyn am unrhyw beth, fel datganiad?
Mohammad Asghar: I am requesting the Mohammad Asghar: Rwy’n gofyn i’r Minister to take some action please. Gweinidog gymryd camau.
Jane Hutt: Mohammad Asghar makes an Jane Hutt: Mae Mohammad Asghar yn important point. It is relevant to report that gwneud pwynt pwysig. Mae’n berthnasol the interfaith forum, chaired by the First adrodd bod y fforwm rhyng-grefyddol, o dan Minister, and of which I am the vice-chair, is gadeiryddiaeth y Prif Weinidog—fi yw’r is- undertaking some research on this matter. gadeirydd—yn ymchwilio i’r mater hwn. Money has been made available through Mae arian wedi cael ei ddarparu drwy gyllid community cohesion funding, which comes cydlyniant cymunedol, sy’n rhan o under the Minister with responsibility for bortffolio’r Gweinidog sy’n gyfrifol am community safety, and he has been looking at ddiogelwch cymunedol, ac mae’r Gweinidog this as part of the Prevent initiatives. wedi bod yn edrych ar hyn fel rhan o fentrau rhaglen Prevent.
39 31/01/2012
Datganiad: Ardaloedd Menter Statement: Enterprise Zones
The Minister for Business, Enterprise, Y Gweinidog Busnes, Menter, Technoleg a Technology and Science (Edwina Hart): Gwyddoniaeth (Edwina Hart): Pan When I wrote to Members last month about ysgrifennais at yr Aelodau fis diwethaf am enterprise zones, I promised to provide a ardaloedd menter, addewais ddarparu rhagor further update. My aim in developing o wybodaeth. Fy nod wrth ddatblygu enterprise zones is to strengthen the ardaloedd menter yw cryfhau cystadleurwydd competitiveness of the Welsh economy. The economi Cymru. Mae angen i’r cynigion proposals need to reflect conditions in Wales adlewyrchu amgylchiadau Cymru, a, lle y and, where policy levers are devolved, we mae dulliau o weithredu polisi wedi’u will be as innovative as we can. Where levers datganoli, byddwn mor arloesol ag y gallwn are not devolved, the UK funding is fod. Lle nad yw’r dulliau hynny wedi’u extremely limited, which is why we are datganoli, mae cyllid y DU yn brin iawn. having to work harder and be smarter in Dyna pam rydym yn gorfod gweithio’n using our own interventions. galetach ac mewn modd mwy craff wrth ddefnyddio ein hymyriadau ein hunain.
Last September, I announced five preferred Fis Medi diwethaf, cyhoeddais bum lleoliad a locations and significant progress has been ffefrir ac rydym wedi gwneud cynnydd made working with stakeholders at each of sylweddol wrth weithio gyda rhanddeiliaid these locations. On boundaries, details will be ym mhob un o’r lleoliadau hyn. O ran y placed on the Welsh Government’s website. ffiniau, bydd manylion yn cael eu rhoi ar In most cases, an outer boundary has been wefan Llywodraeth Cymru. Yn y rhan fwyaf identified that covers the wider area being o achosion, rydym wedi nodi ffin allanol sy’n considered for development. In some of the cynnwys yr ardal ehangach sy’n cael ei zones, we have extended our initial proposals hystyried ar gyfer datblygiad. Mewn rhai o’r and I will outline these today. Interim ardaloedd, rydym wedi ymestyn ein cynigion governance arrangements are being put in cychwynnol a byddaf yn amlinellu hyn place. As in England, the approach will be to heddiw. Mae trefniadau llywodraethu dros allow a degree of local discretion. In the dro yn cael eu gweithredu. Fel yn Lloegr, interim, I have put a chair in place for each of byddwn yn caniatáu rhywfaint o ddisgresiwn the five zones until the end of May to lleol. Yn y cyfamser, rwyf wedi penodi maintain momentum. The boards can use this cadeirydd ar gyfer pob un o’r pum ardal tan time to make their own arrangements ddiwedd mis Mai er mwyn cynnal following best practice guidelines. momentwm. Gall y byrddau ddefnyddio’r amser hwn i wneud eu trefniadau eu hunain gan ddilyn canllawiau arfer gorau.
For Anglesey, the outer boundary of the Yn Ynys Môn, ffin allanol yr ardal fenter yw enterprise zone is identified as the whole of arfordir yr ynys. Rydym yn ystyried nifer o Ynys Môn. A number of strategic sites across safleoedd strategol ledled yr ynys ar gyfer the island are being considered for more ymyriadau mwy manwl, sy’n cyd-fynd â barn detailed interventions, in alignment with the y sector ynni a’r amgylchedd a menter Ynys energy and environment sector’s view and Ynni. Y nod yw rhoi hwb pellach i helpu the Energy Island initiative. The aim is to economi Ynys Môn i dyfu a gwneud provide further impetus to help grow the cyfraniad pwysig i’r economi carbon isel yng Anglesey economy and make a major Nghymru. Mae’r sector preifat wedi dangos contribution to the low-carbon economy in diddordeb sylweddol. Bydd Alex Aldridge, Wales. Significant interest has been shown un o’r comisiynwyr, yn cadeirio bwrdd yr by the private sector. Alex Aldridge, one of ardal fenter dros dro. the commissioners, will chair the enterprise zone board in an interim capacity.
40 31/01/2012
For Cardiff, the enterprise zone boundary is Yng Nghaerdydd, mae ffin yr ardal fenter yn aligned to the Cardiff central business district cyd-fynd ag ardal gwella ardal fusnes canol improvement zone. This aims to establish an Caerdydd. Y nod yw sefydlu lleoliad sy’n internationally competitive destination for gystadleuol yn rhyngwladol ar gyfer financial and professional services. Chris gwasanaethau ariannol a phroffesiynol. Bydd Nott, chair of the financial and professional Chris Nott, cadeirydd panel y sector services sector panel, will chair this gwasanaethau ariannol a phroffesiynol, yn enterprise zone board in an interim capacity. cadeirio bwrdd yr ardal fenter hon dros dro. For Deeside, we have listened to stakeholder O ran Glannau Dyfrdwy, rydym wedi feedback and defined the enterprise zone’s gwrando ar adborth gan randdeiliaid ac wedi outer boundary as the whole of the proposed nodi y bydd yr ardal fenter yn cynnwys y Deeside growth zone, as well as including the cyfan o ardal twf arfaethedig Glannau Airbus facility at Broughton. Within this Dyfrdwy, yn ogystal â gwaith Airbus ym area, specific sites will be identified for Mrychdyn. O fewn yr ardal hon, byddwn yn targeted interventions. The aim is to build on nodi safleoedd penodol ar gyfer ymyriadau the reputation of the location and develop an wedi’u targedu. Y nod yw adeiladu ar enw internationally recognised hub for advanced da’r lleoliad a datblygu canolfan a manufacturing. There is significant private gydnabyddir yn rhyngwladol ar gyfer sector interest, which is being taken forward gweithgynhyrchu uwch. Mae’r sector preifat by my officials, working closely with the wedi dangos diddordeb sylweddol ac mae fy local authority and others. Askar Sheibani, swyddogion yn datblygu hyn, gan weithio’n one of the Welsh Government’s business agos gyda’r awdurdod lleol ac eraill. Bydd entrepreneurship champions, will chair this Askar Sheibani, un o eiriolwyr enterprise zone board in an interim capacity. entrepreneuriaeth busnes Llywodraeth Cymru, yn cadeirio bwrdd yr ardal fenter hon dros dro.
For the Ebbw Vale area, the proposal also Yn ardal Glyn Ebwy, mae’r cynnig hefyd yn builds on the existing standing of the area in adeiladu ar enw da yr ardal o ran denu attracting innovative UK and international cwmnïau gweithgynhyrchu arloesol manufacturing companies, due to the quality rhyngwladol ac o’r DU, oherwydd ansawdd y of the local workforce with the relevant skills gweithlu lleol, sydd â’r sgiliau a’r profiad and experience. Again, there is significant perthnasol. Eto, mae gan y sector preifat interest from the private sector. Gareth ddiddordeb mawr. Gareth Jenkins, cadeirydd Jenkins, chair of the advanced manufacturing panel y sector uwch ddeunyddiau a and materials sector panel, will chair this gweithgynhyrchu, fydd yn cadeirio bwrdd yr enterprise zone board in an interim capacity. ardal fenter hon dros dro.
For the St Athan area, feedback from O ran ardal Sain Tathan, mae adborth gan stakeholders has extended the original focus randdeiliaid yn golygu ein bod wedi ymestyn on the St Athan site to include Cardiff ffocws gwreiddiol safle Sain Tathan i Airport and other key employment sites and gynnwys Maes Awyr Caerdydd a safleoedd development proposals in the immediate cyflogaeth pwysig a chynigion datblygu eraill vicinity. These build upon the excellent yn y cyffiniau agos. Mae’r rhain yn adeiladu foundations already in place to create an ar y sylfeini rhagorol sydd eisoes wedi’u aerospace sector enterprise zone proposition sefydlu i greu cynnig ar gyfer ardal fenter y in Wales, with investment in aircraft sector awyrofod yng Nghymru, gyda maintenance facilities, international travel buddsoddiad mewn cyfleusterau cynnal a and route development, high-quality business chadw awyrennau, teithio rhyngwladol a accommodation and links to academia. datblygu llwybrau, adeiladau busnes o Again, there is significant private sector ansawdd uchel a chysylltiadau â’r byd interest, and Professor Garel Rhys, chair of academaidd. Unwaith eto, mae diddordeb the economic research and advisory panel, sylweddol yn y sector preifat, a bydd yr will chair the enterprise zone board in an Athro Garel Rhys, cadeirydd y panel
41 31/01/2012 interim capacity. ymchwil a chynghori economaidd, yn cadeirio’r bwrdd ardal menter dros dro.
2.45 p.m.
When I announced these five preferred Pan gyhoeddais y pum lleoliad dewisol ym locations in September, I allowed time for mis Medi, caniateais amser ar gyfer cyflwyno other proposals to be submitted. I have had to cynigion eraill. Bu’n rhaid imi be very focused in considering these, given ganolbwyntio’n ddifrifol wrth ystyried y the low level of funding from the UK rhain, o ystyried y lefel isel o gyllid sy’n dod Government; it has not only been a case of o Lywodraeth y DU; nid yw wedi bod yn how proposals measure up to a set of criteria. fater yn unig o ystyried sut y bydd cynigion yn bodloni set o feini prawf.
I have decided to pursue active development Rwyf wedi penderfynu cymryd camau of enterprise zone proposals in two other gweithredol i ddatblygu cynigion ar gyfer areas. I have chosen them because of their ardaloedd menter mewn dwy ardal arall. strategic importance in Wales and their Rwyf wedi dewis yr ardaloedd hyn oherwydd uniqueness and distinctiveness even at a UK eu pwysigrwydd strategol yng Nghymru a’u level. The first is Trawsfynydd, Gwynedd, natur unigryw a hynod ar lefel y DU hyd yn which will focus on the energy and the oed. Y cyntaf yw Trawsfynydd, yng environment and the ICT sectors, and will Ngwynedd, a fydd yn canolbwyntio ar y form part of the wider strategy to rejuvenate sectorau ynni, yr amgylchedd a TGCh. Bydd the site, which is a unique asset for Wales. yn rhan o strategaeth ehangach i adfywio’r The second is Haven waterway, safle, sydd yn ased unigryw i Gymru. Yr ail Pembrokeshire, which is an interesting yw harbwr Aberdaugleddau, yn sir Benfro, proposal in a strategically important location. sy’n gynnig diddorol mewn lleoliad strategol As it includes a Crown port, discussions are pwysig. Gan ei fod yn cynnwys un o needed with the UK Government. Once I borthladdoedd y Goron, mae angen cynnal have clarification on this, I will confirm, or trafodaethau â Llywodraeth y DU. Unwaith y otherwise, its status. caf eglurdeb ar y mater hwn, byddaf yn cadarnhau ei statws, y naill ffordd neu’r llall.
Not all the proposals that I received were Nid yw pob un o’r cynigion yn addas fel suitable as enterprise zones; not all made bids ardaloedd menter; ni wnaeth pawb gais am for enterprise zone status. Many of them, statws ardal fenter. Roedd llawer ohonynt, however, contained good ideas, which might fodd bynnag, yn cynnwys syniadau da, a allai be brought forward in other ways. The gael eu cyflwyno mewn ffyrdd eraill. Mae’r proposal from Powys is particularly cynnig o Bowys yn arbennig o arloesol. Rwyf innovative. I have had preliminary wedi cael trafodaethau rhagarweiniol ac discussions and am setting up a short-term rwy’n sefydlu grŵp gorchwyl a gorffen yn y task and finish group, involving local tymor byr, a fydd yn cynnwys partneriaid partners, to explore proposals in Newtown, lleol, er mwyn archwilio cynigion yn y Llandrindod Wells and Brecon. I want a Drenewydd, Llandrindod ac Aberhonddu. focus on smaller businesses and am interested Rwyf am ganolbwyntio ar fusnesau llai, ac in the specific issues that relate to retail in mae gennyf ddiddordeb mewn materion these areas. I am delighted that Sue Balsom, a penodol sy’n ymwneud â manwerthu yn yr member of the microbusiness task and finish ardaloedd hyn. Rwyf wrth fy modd y bydd group, will be part of the group, giving her Sue Balsom, sy’n aelod o’r grŵp gorchwyl a help and experience. gorffen ar ficrofusnesau, yn rhan o’r grŵp, gan roi cymorth iddo a rhannu ei phrofiad.
For the proposals that I will not be taking O ran y cynigion na fyddaf yn eu datblygu fel forward for enterprise zone status, I will ardaloedd menter, byddaf yn ystyried consider further any specific opportunities ymhellach unrhyw gyfleoedd penodol
42 31/01/2012 within them that demonstrate significant ynddynt sy’n dangos y byddent yn gallu cael economic impact. We have been pressing the effaith sylweddol economaidd. Rydym wedi Treasury for flexibility on the number of bod yn pwyso ar y Trysorlys i fod yn hyblyg zones attracting enhanced capital allowances, o ran nifer yr ardaloedd a fydd yn denu the size of projects and the overall funding lwfansau cyfalaf uwch, maint y prosiectau ac ceiling. The Barnett formula is not the uchafswm y cyllid cyffredinol. Nid fformiwla appropriate mechanism. Enhanced capital Barnett yw’r mecanwaith priodol. Dylai allowances should be based on the potential lwfansau cyfalaf uwch fod yn seiliedig ar for an enterprise zone to deliver economic botensial ardal fenter i greu twf economaidd, growth, not a formula based on population nid ar fformiwla sy’n seiliedig ar distribution. Proposals will now be worked ddosbarthiad y boblogaeth. Bydd cynigion yn up to submit to the Treasury for the flexible cael eu paratoi ar gyfer defnyddio lwfansau use of enhanced capital allowances across a cyfalaf uwch yn hyblyg ar draws nifer o’n number of our enterprise zones. hardaloedd menter; bydd y cynigion hynny wedyn yn cael eu cyflwyno i’r Trysorlys.
On business rates, we will receive a modest O ran ardrethi busnes, byddwn yn derbyn £10 million from the UK Government, but it swm cymedrol o £10 miliwn gan Lywodraeth is over a five-year period. This will not allow y DU, ond bydd hynny dros gyfnod o bum for wholesale provision of business rate relief mlynedd. Ni fydd hyn yn caniatáu inni across all the zones, nor would it be ddarparu rhyddhad ardrethi busnes ar draws appropriate for every sector. The independent yr ardaloedd menter i gyd, ac ni fyddai hyn advisory group, chaired by Professor Brian yn briodol ar gyfer pob sector. Mae’r grŵp Morgan, is considering the options. cynghori annibynnol, dan gadeiryddiaeth yr Athro Brian Morgan, yn ystyried y dewisiadau.
Good communications infrastructure will be Bydd seilwaith cyfathrebu da yn allweddol i the key to the success and competitiveness of lwyddiant a chystadleurwydd busnesau yn yr businesses in the enterprise zones. The Welsh ardaloedd menter. Bydd prosiect Government’s next-generation broadband Llywodraeth Cymru ynghylch band eang y project will roll out high-speed broadband in genhedlaeth nesaf yn cyflwyno band eang enterprise zones, as required, to provide a cyflym mewn ardaloedd menter, yn ôl yr strong foundation and remove connectivity angen, i ddarparu sylfaen gadarn ac i ddileu barriers. rhwystrau cysylltedd.
As a Government, we are working together to Fel Llywodraeth, rydym yn gweithio ar y cyd ensure that other programmes support i sicrhau bod rhaglenni eraill yn cefnogi enterprise zones to maximum effect. For ardaloedd menter i’r eithaf. Er enghraifft, example, we are working to ensure that rydym yn gweithio i sicrhau bod gofynion specific transport requirements for enterprise trafnidiaeth penodol ar gyfer ardaloedd zones, over and above those identified in the menter, uwchlaw’r rheini a nodwyd yn y prioritised national transport plan, are cynllun trafnidiaeth cenedlaethol a oedd yn appropriately considered. We are also pennu’r blaenoriaethau, yn cael eu hystyried working on the £3.5 million commitment mewn modd priodol. Rydym hefyd yn within the economic stimulus package to gweithio ar yr ymrwymiad o £3.5 miliwn o deliver necessary road enhancements at our fewn y pecyn ysgogiad economaidd er mwyn proposed enterprise zones. There is a joint darparu gwelliannau angenrheidiol i ffyrdd o approach with the Department for Education fewn ein hardaloedd menter arfaethedig. and Skills to work with businesses within the Defnyddir dull o weithredu ar y cyd â’r enterprise zones that wish to offer Adran Addysg a Sgiliau ar gyfer gweithio apprenticeships, provide support for gyda busnesau o fewn yr ardaloedd menter workforce development actions and secure sy’n dymuno cynnig prentisiaethau, darparu job opportunities for young people. The cymorth ar gyfer camau i ddatblygu’r secondary legislation that enables local gweithlu a sicrhau cyfleoedd i bobl ifanc gael
43 31/01/2012 planning authorities to prepare local swyddi diogel. Bydd yr is-ddeddfwriaeth a development orders, thereby simplifying the fydd yn galluogi awdurdodau cynllunio lleol i planning process that could support baratoi gorchmynion datblygu lleol, gan enterprise zones, is targeted to come into symleiddio’r broses gynllunio a allai fod o force during March 2012. gymorth i ardaloedd menter, yn dod i rym yn ystod mis Mawrth 2012, yn ôl y targed a bennwyd.
A high level of partnership working is Mae angen lefel uchel o weithio mewn required to ensure that these proposals partneriaeth er mwyn sicrhau bod y cynigion become operational. I am grateful for the hyn yn dod yn weithredol. Rwy’n ddiolchgar commitment and enthusiasm shown so far. I am yr ymrwymiad a’r brwdfrydedd a am determined to match the timetable being ddangoswyd hyd yn hyn. Rwy’n benderfynol followed in England, and will give a further o lynu wrth yr amserlen a ddilynir yn Lloegr, updated statement in March. a byddaf yn gwneud datganiad pellach a fydd yn cynnwys y wybodaeth ddiweddaraf ym mis Mawrth.
Nick Ramsay: I am grateful for the Nick Ramsay: Rwy’n ddiolchgar am Minister’s statement. I warmly welcome ddatganiad y Gweinidog. Croesawaf yn fawr many of the things that she has said. I know lawer o’r pethau a ddywedwyd ganddi. Gwn that the Minister has come under some fod y Gweinidog wedi bod yn destun criticism from some quarters recently over a rhywfaint o feirniadaeth yn ddiweddar gan rai perceived lack of pace. Hopefully, today will yn sgil canfyddiad o ddiffyg brys ar ei rhan. be the day when the ball starts to roll on Y gobaith yw mai heddiw yw’r dydd pan enterprise zones in Wales. fydd y cwch yn cael ei wthio i’r dŵr mewn perthynas ag ardaloedd menter yng Nghymru.
Minister, I welcome your engagement with Weinidog, croesawaf eich ymgysylltiad â stakeholders. I have had some feedback from rhanddeiliaid. Rwyf wedi cael rhywfaint o stakeholders and they were pleased with the adborth gan randdeiliaid ac roeddent yn way that the process has gone. The key to this hapus gyda’r ffordd y mae’r broses wedi statement is the inclusion of the development datblygu. Yr elfen allweddol o’r datganiad of new enterprise zones in the Haven hwn yw’r ffaith eich bod wedi cynnwys waterway in Pembrokeshire and datblygu ardaloedd menter newydd yn Trawsfynydd in Gwynedd. The Haven, as harbwr Aberdaugleddau yn sir Benfro ac yn you said, is a particularly interesting Nhrawsfynydd yng Ngwynedd. Mae harbwr proposal; it is of strategic importance to Aberdaugleddau, fel y dywedasoch, yn Pembrokeshire, Wales and the UK. Anyone gynnig arbennig o ddiddorol, gan ei fod o who has visited the place, as I have in the last bwysigrwydd strategol i sir Benfro, i Gymru months, knows the exciting potential that the ac i’r DU. Gŵyr unrhyw un sydd wedi area has regarding the port, which you ymweld â’r lle, fel yr wyf innau wedi gwneud mentioned, and new energy technologies. I yn ystod y misoedd diwethaf, am botensial also welcome the inclusion of Trawsfynydd cyffrous yr ardal mewn perthynas â’r and appreciate that, given the history of the porthladd, fel y soniasoch, a thechnolegau site, there is a skill-base there that should be ynni newydd. Rwyf hefyd yn croesawu’r utilised. ffaith eich bod wedi cynnwys Trawsfynydd; o ystyried hanes y safle, rwy’n cydnabod bod sylfaen sgiliau yno y dylid ei defnyddio.
We have seen the inclusion of those bids, but Cafodd y ceisiadau hynny eu cynnwys, ond a number of other bids have been turned gwrthodwyd nifer o geisiadau eraill. down. It would be interesting to hear on what Byddai’n ddiddorol clywed ar ba sail y basis Newport and Swansea, for instance, gwrthodwyd ceisiadau Abertawe a were rejected, given the number of Chasnewydd, er enghraifft, o ystyried nifer y
44 31/01/2012 representations that you have received from sylwadau yr ydych wedi eu derbyn gan yr those areas over recent months on their ardaloedd hynny dros y misoedd diwethaf inclusion in the enterprise zone strategy. You mewn perthynas â bod yn rhan o’r strategaeth will know that in Newport and in my ardaloedd menter. Gwyddoch fod pryder yng constituency there is great concern about the Nghasnewydd ac yn fy etholaeth i ynghylch enterprise zone in Herefordshire, just over the yr ardal fenter yn swydd Henffordd, sydd border, and what that will do to ychydig dros y ffin, a sut y bydd yr ardal competitiveness in places like Newport. If fenter honno’n effeithio ar gystadleurwydd you are not going to give enterprise zone mewn llefydd fel Casnewydd. Os nad ydych status to those areas, I would be grateful to yn mynd i roi statws ardal fenter i’r ardaloedd hear what you are proposing to do to ensure hynny, byddwn yn ddiolchgar o glywed yr that they do not lose out to England. hyn yr ydych yn bwriadu ei wneud er mwyn sicrhau nad ydynt ar eu colled o gymharu â Lloegr.
I warmly welcome the part of your statement Croesawaf yn fawr y rhan honno o’ch that refers to how you are proceeding with datganiad a gyfeiriodd at sut rydych yn regard to Deeside. I am pleased by the symud ymlaen mewn perthynas â Glannau breadth of the zone that has been announced, Dyfrdwy. Rwy’n falch o weld pa mor eang and the fact that it includes the Airbus facility yw’r ardal a gyhoeddwyd, a’r ffaith ei bod yn at Broughton. As I said before, I have heard cynnwys gwaith Airbus ym Mrychdyn. Fel y positive feedback from the Minister for Local dywedais o’r blaen, cefais adborth cadarnhaol Government and the Communities and from gan y Gweinidog Llywodraeth Leol a the stakeholders involved. I know that a great Chymunedau a chan y rhanddeiliaid dan team, involving Councillor Matt Wright and sylw. Gwn fod tîm gwych, a oedd yn others, made representations to you, and I am cynnwys y Cynghorydd Matt Wright ac pleased that you listened to some of those. eraill, wedi cyflwyno sylwadau ichi, ac rwy’n You mentioned targeted intervention from falch eich bod wedi gwrando ar rai ohonynt. now on with regard to how that Deeside O ran datblygu’r ardal fenter yng Nglannau enterprise zone will develop. Therefore, will Dyfrdwy, soniasoch y byddai ymyriadau’n you undertake to continue to liaise with the cael eu targedu o hyn ymlaen. Felly, a local team and local stakeholders to wnewch chi ymrwymo i barhau i gysylltu â’r determine exactly how that development will tîm lleol a rhanddeiliaid lleol i benderfynu’n take place? union ar sut y bydd y datblygiad hwnnw’n digwydd?
You say that Barnett is not the mechanism by Dywedasoch nad Barnett yw’r mecanwaith ar which to provide funding, and I take on board gyfer darparu cyllid, ac rwy’n derbyn yr hyn what you say when you talk about the a ddywedasoch wrth sôn am annigonolrwydd inadequacy of a population-based formula for fformiwla sy’n seiliedig ar boblogaeth ar providing that funding for enterprise zones. gyfer darparu arian i ardaloedd menter. Fodd However, an update on your discussions with bynnag, byddwn yn ddiolchgar o gael y the UK Government on capital allowances wybodaeth ddiweddaraf am eich trafodaethau would be welcome. What we do not want is â Llywodraeth y DU ar lwfansau cyfalaf. Nid for us to fall behind in Wales, and for the ydym am weld Cymru ar ei hôl hi, ac nid timetable that you set out today to fall ydym yn dymuno gweld bod yr amserlen behind, on the basis of a side argument about rydych wedi’i hamlinellu heddiw ar ei hôl hi capital allowances vis-à-vis the Barnett ychwaith, o ganlyniad i ddadl ymylol formula. Therefore, I would welcome it if ynghylch lwfansau cyfalaf mewn perthynas â you could report back to Plenary on where fformiwla Barnett. Felly, byddwn yn you are with regard to those discussions with ddiolchgar pe gallech adrodd yn ôl i’r the UK Government. Cyfarfod Llawn am y sefyllfa o ran eich trafodaethau â Llywodraeth y DU.
I, like you, welcome the £10 million from the Rwyf i, fel chithau, yn croesawu’r £10
45 31/01/2012
UK Government. You have said that business miliwn gan Lywodraeth y DU. Rydych wedi rate relief would not be appropriate for every dweud na fyddai rhyddhad ardrethi busnes yn sector; you may be right about that. However, briodol ar gyfer pob sector; efallai eich bod you mentioned Professor Brian Morgan’s yn iawn am hynny. Fodd bynnag, soniasoch current review into the whole area of am adolygiad cyfredol yr Athro Brian business rates, and I know, from chairing the Morgan o’r maes ardrethi busnes yn ei Enterprise and Business Committee, that he gyfanrwydd, a chan fy mod yn cadeirio’r is advanced in considering his options. Will Pwyllgor Menter a Busnes, gwn fod ei waith you give an undertaking to the Chamber o ran ystyried y dewisiadau bron wedi’i today that his recommendations with regard gwblhau. A wnewch addo i’r Siambr heddiw to business rates will be taken on board by y byddwch chi a’r Llywodraeth yn ystyried ei you and the Government as a whole, so that argymhellion o ran ardrethi busnes, fel y gall the enterprise zone policy, which you have y polisi ardaloedd menter, y gwnaethoch ei set out today, can be progressed as all of us in amlinellu heddiw, gael ei ddatblygu mewn this Chamber would like it to be? modd a fydd yn bodloni pob un ohonom yn y Siambr hon?
Finally, I welcome the announcement on St Yn olaf, croesawaf y cyhoeddiad ar Sain Athan and the inclusion of Cardiff Airport. Tathan a’r ffaith bod Maes Awyr Caerdydd That makes sense. You have announced a wedi’i gynnwys. Mae hynny’n gwneud clear timetable today, and we will have synnwyr. Rydych wedi cyhoeddi amserlen another statement from you in March. I am glir heddiw, a byddwn yn cael datganiad arall sure that you agree that it is important for gennych ym mis Mawrth. Rwy’n sicr eich Wales that the enterprise zone strategy is bod yn cytuno ei bod yn bwysig i Gymru bod progressed as quickly as possible and that y strategaeth ardaloedd menter yn cael ei Wales does not fall behind England in this datblygu cyn gynted â phosibl, ac nad yw regard. Cymru ar ei hôl hi o gymharu â Lloegr yn hynny o beth.
Edwina Hart: We have not fallen behind Edwina Hart: Nid ydym ar ei hôl hi o England, because its enterprise zones will not gymharu â Lloegr, gan na fydd ardaloedd be live either until April 2012—exactly the menter Lloegr yn weithredol tan fis Ebrill same as ours. You say that I have taken some 2012—yn union fel ein hardaloedd ni. flak recently, but it has not been from the Dywedasoch fy mod wedi cael fy people who matter—people in business. I meirniadu’n ddiweddar, ond nid gan y bobl have taken the flak from elsewhere. That flak sy’n cyfrif—pobl fusnes. Rwyf wedi cael fy needs to be put into perspective. meirniadu o gyfeiriadau eraill. Mae angen rhoi’r feirniadaeth honno yn ei chyd-destun.
I want to comment on some of the points that Rwyf am wneud sylwadau ar rai o’r pwyntiau you made. I have welcomed very much your a godwyd gennych. Rwyf wedi croesawu’n support for enterprise zones across the piece fawr eich cefnogaeth gyffredinol i ardaloedd with regard to how we want to deliver on menter, o ran sut rydym am greu swyddi extra jobs in the economy. I was sympathetic ychwanegol yn yr economi. Cydymdeimlais â to looking at the Newport and Swansea cheisiadau Casnewydd ac Abertawe yn positions in particular. We only have to look arbennig. Nid oes ond rhaid inni edrych ar yr at the Centre for Cities report that indicated adroddiad gan Centre for Cities a nododd pa the vulnerability of those cities with regard to mor fregus yw’r dinasoedd hynny o ran eu their location, economic developments and lleoliad, datblygiadau economaidd a phopeth everything else. Swansea has some ambitious arall. Mae gan Abertawe gynigion proposals for innovation and research and uchelgeisiol o ran arloesi ac ymchwil a development, and I intend to look at those datblygu, ac rwy’n bwriadu ystyried y positively, with the City and County of cynigion hynny yn gadarnhaol gyda Dinas a Swansea, even though we have rejected its Sir Abertawe, er ein bod wedi gwrthod cais y enterprise zone bid. My officials should ddinas i fod yn ardal fenter. Dylai fy
46 31/01/2012 already be on the phones with regard to swyddogion fod ar y ffôn yn barod mewn Newport. I am particularly concerned to look perthynas â Chasnewydd. Rwy’n arbennig o at some of the issues around the city centre, awyddus i edrych ar rai materion sy’n the business improvement district and all of ymwneud â chanol y ddinas, yr ardal gwella those other issues. We will be discussing busnes a’r holl faterion eraill hynny. Byddwn with those two local authorities how we can yn cynnal trafodaethau â’r ddau awdurdod help with regard to their regeneration. lleol hynny ar sut y gallwn helpu eu hymdrechion o ran adfywio.
There is another city involved in this— Mae dinas arall yn rhan o’r broses hon, sef Wrexham—in north Wales. There are issues Wrecsam, yng ngogledd Cymru. Mae with regard to the fact that its bid was materion yn bodoli ynglŷn â’r ffaith bod ei rejected, but we intend to work with chais wedi cael ei wrthod, ond rydym yn Wrexham on a site that we own, and on bwriadu gweithio gyda Wrecsam ar safle sy’n whether we should reclaim that entire site eiddo i ni, gan ystyried a ddylem adennill y and make it fit for purpose as a site for safle cyfan a’i wneud yn addas at ddibenion investment. That is the approach that I will be buddsoddi. Dyna’r dull gweithredu y byddaf taking to those areas where bids have been yn ei fabwysiadu yn yr ardaloedd hynny lle y rejected. It is quite a proactive approach in gwrthodwyd cynigion. Mae hon yn terms of what the department can undertake ymagwedd eithaf rhagweithiol o ran yr hyn y to do. gall yr adran ymrwymo i’w wneud.
With regard to Deeside, I was very much O ran Glannau Dyfrdwy, roedd y sylwadau a taken with the representations on extending wnaed ynghylch ymestyn yr ardal yn apelio’n the zone, which indicated that there had been fawr ataf; roedd y sylwadau hyn yn awgrymu a lot of discussion between partners there. y bu llawer o drafod rhwng partneriaid yno. We have listened to that discussion. It was a Rydym wedi gwrando ar y drafodaeth honno. good team, based on the responses that we Roedd yn dîm da, a oedd yn seiliedig ar yr had from individuals, companies and all ymatebion a gawsom gan unigolion, gan concerned. Therefore, it will be important for gwmnïau a chan bawb dan sylw. Felly, bydd the new chairs of the zones to take these yn bwysig i gadeiryddion newydd yr discussions forward. I do not want there to be ardaloedd menter ddatblygu’r trafodaethau too much governance. I want a light touch on hyn. Nid wyf am weld gormod o this, because I want how they work to be up lywodraethu. Rwyf am weld agwedd for local discussion. This will give us the lawysgafn ar hyn, gan fy mod am weld opportunity to do so. That is particularly true trafodaeth leol ar sut y maent yn gweithio. of targeted interventions. We might look at Bydd hyn yn rhoi cyfle inni wneud hynny. targeted interventions in relation to where we Mae hynny’n arbennig o wir yn achos might put capital allowances in certain parts ymyriadau wedi’u targedu. Efallai y byddwn of the zones. That is the discussion that we yn ystyried ymyriadau wedi’u targedu o ran are having. ble y gallwn roi lwfansau cyfalaf mewn rhannau penodol o’r ardaloedd menter. Dyna’r drafodaeth rydym yn ei chael.
We have been having very positive meetings Rydym wedi cael cyfarfodydd cadarnhaol since the Minister for Finance had an iawn ers i’r Gweinidog Cyllid gael cyfarfod excellent meeting with Danny Alexander on ardderchog â Danny Alexander ar y materion these issues. We think that there will be a hyn. Credwn y bydd rhywfaint o degree of flexibility. We are not arguing hyblygrwydd. Nid ydym yn dadlau am about Barnett; we are discussing the real Barnett; rydym yn trafod y materion issues of where capital allowances could go, gwirioneddol o ran i ble y gallai lwfansau based on the flexibility that we have. I am cyfalaf fynd, yn seiliedig ar yr hyblygrwydd sure that we will be able to resolve that. sydd gennym. Yr wyf yn sicr y byddwn yn gallu datrys y mater hwnnw.
47 31/01/2012
With regard to business rates, it would be O ran ardrethi busnes, byddai’n braf cael nice to say that I will accept every proposal dweud y byddaf yn derbyn pob cynnig sy’n that comes in from a working party report. I cael ei gyflwyno mewn adroddiad gweithgor. cannot honestly say that, can I? However, I Onid yw’n amhosibl imi ddweud hynny’n can tell you, with regard to timescales, that onest? Fodd bynnag, gallaf ddweud hyn: o when Brian Morgan’s report comes in, I will ran amserlenni, pan fydd adroddiad Brian be able to take it into account before the final Morgan yn cael ei gyflwyno, byddaf yn gallu package for enterprise zones is looked at. ei ystyried cyn edrych ar y pecyn terfynol ar gyfer yr ardaloedd menter.
It is important that we continue the Mae’n bwysig ein bod yn parhau â’r momentum on this, particularly with regard momentwm yn hyn o beth, yn enwedig mewn to the airport in St Athan. We have listened to perthynas â’r maes awyr yn Sain Tathan. representations from the local authorities and Rydym wedi gwrando ar sylwadau gan yr so on in that area. You also alluded to the two awdurdodau lleol ac ati yn yr ardal honno. new zones. The Haven enterprise zone is very Cyfeiriasoch hefyd at y ddwy ardal newydd. exciting, but I will have to look at the Mae ardal fenter harbwr Aberdaugleddau yn arrangements there, because there is a gyffrous iawn, ond bydd yn rhaid imi edrych national interest in this, as it is a national ar y trefniadau yno, gan fod diddordeb energy site for the UK Government. I want to cenedlaethol ynddo oherwydd ei fod yn safle discuss possible governance arrangements ynni cenedlaethol ar gyfer Llywodraeth y and everything that involves the port and DU. Rwyf am drafod trefniadau llywodraethu those types of issues. With regard to posibl a phopeth sy’n ymwneud â’r Trawsfynydd, we have to recognise that there porthladd, a’r mathau hynny o faterion. O ran is an enormously skilled workforce up there Trawsfynydd, mae’n rhaid inni gydnabod bod that is ready and able to work. I have to pay a gweithlu hynod fedrus yno sydd â’r gallu a’r compliment and thank Lord Elis-Thomas for parodrwydd i weithio. Rhaid imi ganmol yr arranging meetings for me up there. The co- Arglwydd Elis-Thomas a diolch iddo am operation with Gwynedd, as regards putting drefnu cyfarfodydd imi yno. Mae cydweithio its bid forward, has been first class. gyda Gwynedd, o ran cyflwyno ei chais, wedi bod yn brofiad o’r radd flaenaf.
Ieuan Wyn Jones: Rwyf i hefyd yn Ieuan Wyn Jones: I also welcome the croesawu’r datganiad, sy’n rhoi ychydig yn statement, which gives us slightly more fwy o wybodaeth inni am yr ardaloedd information about the enterprise zones. I menter. Rwy’n croesawu’r ffaith y cafwyd welcome the fact that we have had clarity eglurder ynghylch ffiniau’r pum ardal about the boundaries of the five proposed arfaethedig. Mae’r Gweinidog hefyd wedi zones. The Minister has also announced the cyhoeddi’r posibilrwydd o gael dwy ardal possibility of two additional zones—in ychwanegol—yn Nhrawsfynydd, a groesewir Trawsfynydd, which is welcomed in the yn y gogledd-orllewin, ac yn sir Benfro, er north-west, and in Pembrokeshire, although bod mwy o waith i’w wneud yno cyn there is more work to be done there before cadarnhau’r trefniant. the arrangement can be confirmed.
Bydd hefyd yn ymwybodol fy mod wedi She will also be aware that I have been cefnogi’r ffordd y mae wedi dod at y pwnc supportive of the way in which she has hwn, yn yr ystyr nad yw wedi cefnogi popeth approached this subject, in the sense that she yn yr ardaloedd menter: mae wedi has not supported everything in the enterprise canolbwyntio ar y sectorau twf, sy’n gwneud zones: she has focused on the growth sectors, y defnydd gorau o’r adnoddau sydd ar gael. which will make the best use of the resources Pwynt arall rwy’n siŵr y bydd y Gweinidog available. Another point that I am sure the yn ymwybodol ohono yw hwn: er bod galw Minister will be aware of is that although mawr am ardaloedd menter mewn nifer o there is great demand for enterprise zones in leoliadau yng Nghymru, y ffaith amdani yw many locations in Wales, the fact of the mai dim ond nifer fach y mae’n bosibl eu matter is that it is only possible to include a
48 31/01/2012 cynnwys. Ni allwch gael arbenigedd mewn small number. You cannot have expertise in llawer o ganolfannau, ac mae adnoddau’n many centres and resources would be diluted cael eu gwanhau os ydych yn gwneud hynny. if you were to try to do so. I welcome the Croesawaf y ffordd mae wedi dod at y pwnc way she has approached this subject and she hwn ac, yn sicr, caiff ein cefnogaeth ni wrth i will certainly receive our support as that hynny ddatblygu. develops.
Fodd bynnag, er fy mod yn croesawu’r ffaith However, although I welcome the fact that bod mwy o wybodaeth wedi’i chyhoeddi more information has been published today, heddiw, rydym yn dal i aros am lawer o we are still awaiting a number of things in bethau o ran rhoi mwy o gig ar yr esgyrn. terms of putting more flesh on the bones. She Mae wedi cyfeirio at nifer o bethau— has referred to a number of things—capital lwfansau cyfalaf, ardrethi busnes, newidiadau allowances, business rates, changes to i fuddsoddi mewn gwella ffyrdd, datblygu investments in road improvements, the prentisiaid, cefnogi pobl ifanc a newidiadau development of apprentices, support for cynllunio. Rwy’n derbyn mai mater lleol yw young people and changes to planning. I hwn mewn nifer o enghreifftiau, ond rwy’n accept that this is a local matter in many credu y byddai o gymorth i Aelodau pe bai’n cases, but I believe that it would be of gallu egluro, yn y dyfodol, pa un o’r assistance to Members if she were able to ymyriadau hynny sy’n bodoli yn y gwahanol explain, at some point in the future, which of ardaloedd. Rwy’n siŵr y bydd yn dweud na those interventions exists in the various fyddant yn bosibl ym mhob un, ond gellid eu zones. I am sure that she will say that they blaenoriaethu. Er enghraifft, o safbwynt will not be possible in each one, but they can pwerau cynllunio, a yw hynny’n golygu ym be prioritised. For example, in terms of mhob ardal ynteu yn rhai ohonynt? planning powers, does that mean in each zone or in some of them?
3.00 p.m.
Mae gennyf i un ple arall. Mae hi’n dweud I have one other plea. She says that we are ein bod yn sôn am ddatblygu band eang talking about developing new generation cenhedlaeth newydd yn nifer o’r parthau hyn. broadband in a number of these zones. Will A fydd hi hefyd yn fodlon edrych ar y she also be willing to look at the investment buddsoddiad sydd ei angen i wella’r required to improve mobile technology in dechnoleg symudol mewn rhai ardaloedd? some areas? She will know about the Bydd hi’n gwybod am y diffyg o ran deficiencies in mobile technology in parts of technoleg symudol yn rhannau o ogledd- north-west Wales, and I am sure that that is orllewin Cymru, ac rwy’n siŵr bod hynny also the case in mid Wales. Can that be hefyd yn wir am y canolbarth. A oes modd included as part of the priority for the zones? cynnwys hynny fel rhan o’r flaenoriaeth ar gyfer y parthau?
Edwina Hart: I thank the Member for that Edwina Hart: Diolch i’r Aelod am y contribution. We have tried to focus on the cyfraniad hwnnw. Rydym wedi ceisio growth areas in the discussions on enterprise canolbwyntio ar y meysydd lle y mae twf zones. I have been helpfully advised on some wrth drafod yr ardaloedd menter. Mae’r of those areas by the panels that you set up. paneli y gwnaethoch eu sefydlu wedi rhoi They have been keen to say, ‘These are your cyngor defnyddiol imi ar rai o’r meysydd growth areas, don’t mess about, and don’t hynny. Maent wedi bod yn awyddus i give in to the pressures on some of these ddweud, ‘Dyma eich meysydd lle y mae twf, issues’. One of those panels is the creative peidiwch â gwastraffu amser, a pheidiwch ag industries panel. That panel does not wish to ildio i’r pwysau ar rai o’r materion hyn’. Un have a creative industries enterprise zone, o’r paneli hynny yw’r panel diwydiannau because creative industries can be anywhere. creadigol. Nid yw’r panel hwnnw’n dymuno That is useful to know in the context of these cael ardal fenter ar gyfer diwydiannau
49 31/01/2012 discussions. You made a good point about creadigol, oherwydd gall diwydiannau jam being spread too thinly. We have to be creadigol fod yn unrhyw le. Mae’n conscious of what resources are available and ddefnyddiol gwybod hynny yng nghyd- mix and match resources from the UK destun y trafodaethau hyn. Rydych yn Government and from ourselves. gwneud pwynt da am daenu’r jam yn rhy denau. Mae’n rhaid inni gofio pa adnoddau sydd ar gael a dewis a dethol adnoddau Llywodraeth y DU a’n hadnoddau ni.
In terms of planning changes, you are right O ran newidiadau cynllunio, rydych yn gywir that it will be interesting to see how they y bydd yn ddiddorol gweld sut y byddant yn work out and what to do. With regard to cael eu trin a’r hyn y dylid ei wneud. O ran interventions, I am happy to cover that in my ymyriadau, rwyf yn hapus i sôn am hynny yn March statement when further details will be fy natganiad ym mis Mawrth pan fydd available. On your comment about new rhagor o fanylion ar gael. Ynghylch eich generation broadband, that is taken as read, sylwadau am fand eang y genhedlaeth but I should perhaps have put in my newydd, afraid dweud hynny, ond efallai y statement our commitment to look at mobile dylwn fod wedi cynnwys yn fy natganiad ein phone technology as well. That will be key hymrwymiad i ystyried technoleg ffonau for some of the zones that are emerging—not symudol hefyd. Bydd hynny’n allweddol ar just the enterprise zones, but also some of the gyfer rhai o’r ardaloedd sy’n dod i’r local zones that we anticipate dealing with in amlwg—nid yr ardaloedd menter yn unig, Powys. Thank you for your contribution. I ond hefyd rhai o’r ardaloedd lleol rydym yn will try to pick up on all those points in my rhagweld y byddwn yn delio â hwy ym March statement in more detail. Mhowys. Diolch ichi am eich cyfraniad. Byddaf yn ceisio ymhelaethu’n fanylach ar yr holl bwyntiau hynny yn fy natganiad ym mis Mawrth.
Eluned Parrott: I thank the Minister for this Eluned Parrott: Diolch i’r Gweinidog am y eagerly awaited update. Minister, it is two diweddariad hwn y bu disgwyl mawr months since you deferred this statement. I amdano. Weinidog, bu ichi ohirio’r datganiad am grateful for the information that it hwn ddeufis yn ôl. Rwyf yn ddiolchgar am y contains, but I still have some questions. wybodaeth y mae’n ei gynnwys, ond mae While I am sure that any flak that I give you gennyf rywfaint o gwestiynau o hyd. Er fy today will not matter either, I hope that you mod yn siŵr na fydd unrhyw feirniadaeth a will be able to fill in some of the details. wnaf i yn gwneud gwahaniaeth ychwaith, rwyf yn gobeithio y byddwch yn gallu rhoi rhagor o fanylion inni.
With regard to the announcement of the O ran y cyhoeddiad am ail grŵp yr ardaloedd second tranche of enterprise zones, I put on menter, hoffwn gofnodi fy llongyfarchiadau i record my congratulations to Gwynedd, Wynedd, Sir Benfro a Phowys ar eu Pembrokeshire and Powys on their success llwyddiant heddiw. Fodd bynnag, rwyf yn today. However, I imagine that there are dychmygu bod yna gynghorwyr ar hyd a lled councillors all over Wales with their heads in Cymru sy’n anobeithio, gan feddwl tybed their hands wondering what on earth they did beth ar y ddaear a wnaethant o’i le. wrong. Someone recently described choosing Dywedodd rhywun yn ddiweddar fod dewis bidders for initiatives such as this as like cynigwyr ar gyfer mentrau fel hyn yn debyg i judging a beautiful baby competition, feirniadu mewn cystadleuaeth babanod del, because for every happy mother there are at oherwydd fesul pob mam hapus mae o leiaf least another dozen very unhappy mothers. I ddwsin o famau eraill sy’n anhapus iawn. imagine that choosing enterprise zones has Rwyf yn dychmygu bod dewis yr ardaloedd been very much like that. You cannot make menter wedi bod yn debyg iawn i hynny. Ni everyone happy, but I am surprised that you allwch wneud pawb yn hapus, ond rwyf yn
50 31/01/2012 have contrived to make so many people synnu eich bod wedi llwyddo i wneud unhappy. I do not intend to argue the pros cymaint o bobl yn anhapus. Nid wyf yn and cons of individual cases here, but there bwriadu dadlau ynghylch manteision ac will be constituency AMs in the Chamber anfanteision achosion unigol yma, ond mae today who will be very disappointed. Aelodau etholaethau yn y Siambr heddiw a fydd yn siomedig iawn.
It surely lessens the blow for those who have Siawns nad yw’n lleihau’r ergyd i’r rheini been unsuccessful if they believe that they sydd wedi bod yn aflwyddiannus os ydynt yn have been part of a consistent selection credu eu bod wedi bod yn rhan o broses process and understand why others were ddethol gyson a’u bod yn deall pam mae pobl deemed stronger than they were. Two weeks eraill yn cael eu hystyried yn gryfach nag yr ago, I asked you about the process and you oeddent hwy. Bythefnos yn ôl, gofynnais ichi said: am y broses, a dywedasoch:
‘It will be fair, transparent and open, because ‘Bydd y broses yn deg, yn dryloyw ac yn that is what I am like as a Minister.’ agored, oherwydd dyna fy nod fel Gweinidog.’
Transparent means to be able to look in at Mae ‘tryloyw’ yn golygu gallu edrych i something from the outside, but you have mewn ar rywbeth o’r tu allan, ond rydych turned down a freedom of information wedi gwrthod cais rhyddid gwybodaeth request from me on this subject on two gennyf fi ynghylch y pwnc hwn ar ddau occasions. I have yet to see published achlysur. Nid wyf eto wedi gweld a anywhere the details of the selection criteria, gyhoeddwyd yn unrhyw le fanylion am y the process, or the panel who chose the meini prawf ar gyfer dethol, y broses, nac am enterprise zones today. In your statement, y panel a ddewisodd yr ardaloedd menter you said that: heddiw. Yn eich datganiad, gwnaethoch ddatgan nad oedd
‘it has not only been a case of how proposals wedi bod yn fater yn unig o ystyried sut y measure up to a set of criteria.’ bydd cynigion yn bodloni set o feini prawf.
Not only, perhaps, but surely at least Nid yn unig, efallai, ond yn sicr yn rhannol o partially. Those who have been unsuccessful leiaf. Bydd y rheini nad oeddent yn will want to know what they were judged llwyddiannus yn dymuno gwybod yn ôl pa against. Those bidders deserve detailed feini prawf y’u barnwyd. Mae’r cynigwyr individual feedback. If transparency really is hynny’n haeddu cael adborth unigol manwl. important to you, this Chamber deserves Os yw tryloywder yn wir yn bwysig i chi, more details on the process. Will the Minister mae’r Siambr hon yn haeddu cael rhagor o tell us whether economic potential or fanylion am y broses. A wnaiff y Gweinidog economic need were among the criteria, and, ddweud wrthym a oedd potensial if so, how were those weighted against each economaidd neu angen economaidd ymhlith other? What other factors were considered? y meini prawf, ac, os felly, sut yr oeddent yn Can you give us an idea so that we can go cael eu pwysoli yn erbyn ei gilydd? Pa back to those very disappointed councils and ffactorau eraill a gafodd eu hystyried? A try to console them at least a little bit? allwch roi syniad inni er mwyn inni allu mynd yn ôl at y cynghorau hynny sydd wedi’u siomi’n fawr a cheisio rhoi rhywfaint o gysur iddynt?
In terms of detail on the existing enterprise O ran manylion am yr ardaloedd menter sy’n zones, I thank the Minister for clarifying bodoli eisoes, diolch i’r Gweinidog am some of the intended policy interventions that egluro rhai o’r ymyriadau polisi y bwriedir eu will be used. I very much welcome the fact defnyddio. Rwyf yn croesawu’n fawr y ffaith
51 31/01/2012 that you have chosen to mirror the policy of eich bod wedi dewis adlewyrchu polisi the UK Government and to lead with Llywodraeth y DU gan ddechrau gydag interventions on business rates, broadband ymyriadau ynghylch ardrethi busnes, darparu provision and the simplification of planning band eang a symleiddio’r gweithdrefnau procedures. I am glad that the importance of cynllunio. Rwyf yn falch bod pwysigrwydd y transport infrastructure has been recognised seilwaith trafnidiaeth wedi cael ei gydnabod, and look forward to seeing specific details in ac edrychaf ymlaen at weld manylion due course on how that pans out across the penodol maes o law ynghylch sut y bydd different zones. However, I would like hynny’n gweithio ar draws y gwahanol clarification on issues to do with ardaloedd. Fodd bynnag, hoffwn eglurhad ar specialisation of the enterprise zones. I faterion sy’n ymwneud ag arbenigedd yr imagine that the aim in establishing specialist ardaloedd menter. Rwyf yn cymryd mai’r zones rather than generalist ones is that you nod wrth sefydlu ardaloedd arbenigol yn are hoping to secure anchor businesses in the hytrach na rhai cyffredinol yw eich bod yn zones and then support and develop their gobeithio denu busnesau angor i’r ardaloedd, associated supply chains. I recognise that gan gefnogi a datblygu eu cadwyni cyflenwi there will be issues of confidentiality that will cysylltiedig wedyn. Rwyf yn cydnabod y need to be maintained, but I would like to materion cyfrinachedd y bydd angen eu know when you might be able to announce cynnal, ond hoffwn wybod pryd y byddwch some of those anchor businesses. I would yn gallu gwneud cyhoeddiad am rai o’r also like some more detail on how far down busnesau angor hynny. Hefyd, hoffwn ragor the supply chain the benefits of the enterprise o fanylion am ba mor bell ar hyd y gadwyn zones will go. For example, in relation to the gyflenwi y bydd manteision yr ardaloedd aviation enterprise zone in St Athan and menter yn ymestyn. Er enghraifft, mewn around the airport, will ancillary businesses perthynas â’r ardal fenter awyrennau yn Sain such as aircraft handling companies be able Tathan ac o amgylch y maes awyr, a fydd to apply, will people providing food for busnesau ategol megis cwmnïau trin flights be able to apply, and will stationers awyrennau yn gallu gwneud cais, a fydd y supplying these businesses be able to apply? rheini sy’n darparu bwyd ar gyfer teithiau We need a little more understanding of that. awyr yn gallu gwneud cais, ac a fydd cwmnïau sy’n darparu deunydd ysgrifennu i’r busnesau hyn yn gallu gwneud cais? Mae angen inni ddeall ychydig mwy am hynny.
Finally, I have some specific questions about Yn olaf, mae gennyf rai cwestiynau penodol the management of all the zones in principle. am reoli’r holl ardaloedd mewn egwyddor. Now that you know the policy, have you set Gan eich bod yn awr yn gwybod beth yw’r some measurable targets to define what polisi, a ydych wedi pennu targedau success will look like? If so, what particular mesuradwy i ddiffinio nodweddion measures will you use? Also, I have a llwyddiant? Os felly, pa fesurau penodol y question on the management of the enterprise byddwch yn eu defnyddio? Hefyd, mae zones, which is important, given some of the gennyf gwestiwn am reoli’r ardaloedd news recently about appointed quangos and menter, sy’n bwysig, o ystyried rhywfaint o’r so on. Will membership of the enterprise newyddion diweddar am y cwangos a zone boards be advertised openly once the benodwyd ac yn y blaen. A fydd aelodaeth initial period is over, or will members be byrddau’r ardaloedd menter yn cael ei appointed by the Government in the longer hysbysebu yn agored ar ôl i’r cyfnod term? In principle, this is a policy that I cychwynnol ddod i ben, neu a fydd aelodau’n support wholeheartedly, but, while I cael eu penodi gan y Llywodraeth yn y tymor recognise the importance of the commercial hwy? Mewn egwyddor, mae hwn yn bolisi confidentiality that you have to operate rwyf yn ei gefnogi’n llwyr. Fodd bynnag, er under, we must be able to see the processes fy mod yn cydnabod pwysigrwydd y that you have followed if we as a Chamber cyfrinachedd masnachol y mae’n rhaid ichi ei are to be able to scrutinise this policy fabwysiadu wrth ichi weithredu, mae’n rhaid properly and help you to make it a success. inni allu gweld y prosesau rydych wedi’u
52 31/01/2012
Every party in the Chamber wants this to dilyn fel y gallwn ni fel Siambr graffu ar y succeed, but what we also want from you, polisi hwn yn gywir a’ch helpu i sicrhau ei Minister, is a little of that transparency that fod yn llwyddo. Mae pob plaid yn y Siambr you promised us. am i hyn lwyddo, ond yr hyn rydym hefyd am ei gael gennych chi, Weinidog, yw ychydig o’r tryloywder hwnnw y gwnaethoch ei addo inni.
Edwina Hart: I am absolutely transparent Edwina Hart: Rwyf yn hollol dryloyw about the criteria and everything that we are ynghylch y meini prawf a phopeth yr ydym looking at in terms of the enterprise zones. I yn edrych arno o ran yr ardaloedd menter. feel that people sometimes want to get caught Rwyf yn teimlo weithiau fod pobl am up in the detail. It is almost like a trick ganolbwyntio gormod ar y manylion. Mae question. Instead, they should be looking at bron fel cwestiwn i faglu rhywun. Yn the overall benefits that I hope that these hytrach, dylent fod yn edrych ar y manteision enterprise zones will bring to business. Some cyffredinol yr wyf yn gobeithio y bydd yr of the criteria were about implementation, ardaloedd menter yn eu creu i fusnesau. economic growth factors and added value for Roedd rhai o’r meini prawf yn ymwneud â money. We also had to look at whether they gweithredu, ffactorau twf economaidd a were fundable, and that was the point that gwerth ychwanegol am arian. Roedd yn rhaid Ieuan Wyn Jones made earlier; you cannot inni ystyried hefyd a ellid eu cyllido, a dyna’r spread the jam too thinly. pwynt a wnaeth Ieuan Wyn Jones yn gynharach; ni allwch daenu’r jam yn rhy denau.
You talk about all these disappointed local Rydych yn siarad am yr holl awdurdodau authorities. Some of my officials are trying to lleol siomedig hyn. Mae rhai o’m console them this afternoon, but I have given swyddogion yn ceisio’u cysuro hwy y a commitment to the Chamber that some of prynhawn yma, ond rwyf wedi datgan fy the good ideas that have emerged will be ymrwymiad yn y Siambr y bydd rhai o’r discussed with some of these authorities, and syniadau da sydd wedi dod i’r amlwg yn cael that might turn out to be better for them than eu trafod â rhai o’r awdurdodau hyn, ac enterprise zones in the long run. I have given efallai y bydd hynny’n well iddynt na’r that commitment; I can do no more than that. ardaloedd menter yn y tymor hir. Rwyf wedi Let me be quite clear: with some of the rhoi’r ymrwymiad hwnnw; ni allaf wneud proposals that came in it was as if the dim mwy na hynny. Gadewch imi fod yn authorities had gone to the bottom drawer of hollol glir: roedd rhai o’r cynigion a the chest, taken out a report, dusted it down, gyflwynwyd yn ymddangos fel pe bai’r put a different title on it and added updated awdurdod wedi mynd i ddrôr waelod y gist, data. That is not the basis that we use to wedi tynnu adroddiad allan ohoni, wedi develop enterprise zones. We have to be chwythu’r llwch oddiarno, wedi rhoi teitl brutally honest about some of this. At the end gwahanol arno ac wedi ychwanegu data mwy of the day, we have had a consistent process. diweddar. Nid dyna’r sail yr ydym yn ei defnyddio i ddatblygu ardaloedd menter. Mae’n rhaid inni fod yn gwbl onest am hyn. Yn y pen draw, mae’r broses wedi bod yn gyson.
You asked me for information about the Gwnaethoch ofyn imi am wybodaeth am y companies that are interested. There is a lot cwmnïau sydd â diddordeb. Mae llawer o of commercial confidentiality about these gyfrinachedd masnachol ynghlwm wrth y discussions, and I very much hope that I will trafodaethau hyn, ac rwyf yn mawr obeithio y be able to advise Members when we have had byddaf yn gallu rhoi cyngor i Aelodau pan some success in attracting some companies fyddwn wedi cael rhywfaint o lwyddiant o in. However, you were correct in what you ran denu rhai cwmnïau. Fodd bynnag,
53 31/01/2012 said: I would like to attract some anchor roeddech yn gywir yn yr hyn a ddywedasoch: businesses to some areas and then look at the hoffwn ddenu rhai busnesau angor i rai supply chain issues. In the context of north ardaloedd ac yna ystyried y materion Wales, because Conwy and Denbighshire ynghylch y gadwyn gyflenwi. Yng nghyd- were very interested in having an association destun y gogledd, gan fod Conwy a Sir with the enterprise zone in Deeside, we will Ddinbych â diddordeb mawr mewn cael work with the zone in Deeside to see what cysylltiad â’r ardal fenter yng Nglannau arrangements can be made in that area for Dyfrdwy, byddwn yn gweithio gyda’r ardal supply chains so that the benefits of that zone yng Nglannau Dyfrdwy i weld pa drefniadau can come to those local authority areas. y gellir eu gwneud yn yr ardal honno ar gyfer Therefore, these things have not been cadwyni cyflenwi fel y gall ardaloedd yr forgotten. awdurdodau lleol hynny elwa o fanteision yr ardal fenter. Felly, nid yw’r pethau hyn wedi mynd yn angof.
You also asked me about the management of Gwnaethoch ofyn imi hefyd am sut y rheolir the zones, and this brings us to the issue of yr ardaloedd, ac mae hyn yn dod â ni at fater chairs. We must have good governance and cadeiryddion. Rhaid inni gael llywodraethu proper partnership. The UK Government is da a phartneriaeth briodol. Mae Llywodraeth encouraging local discretion in its zones, and, y DU yn annog disgresiwn lleol yn ei for some Welsh enterprise zones, the hardaloedd, ac mae trefniadau llywodraethu governance arrangements arise out of rhai ardaloedd menter yng Nghymru yn existing initiatives. I will follow the practice deillio o fentrau sy’n bodoli eisoes. Byddaf in England of looking at what is required yn dilyn yr arfer yn Lloegr o ystyried yr hyn locally and at whether there is something that sydd ei angen yn lleol ac a oes rhywbeth y we can use locally. In some cases, the local gallwn ei ddefnyddio yn lleol. Mewn rhai authority will take the lead in terms of the achosion, bydd yr awdurdod lleol yn arwain o officials that work for it, but, as I indicated, ran y swyddogion sy’n gweithio iddo. Fodd we might have to look at a slightly different bynnag, fel y nodais, efallai y bydd yn rhaid proposition in relation to the Haven, because inni ystyried cynnig ychydig yn wahanol o we have a Crown port there, for how we ran harbwr Aberdaugleddau, gan fod gennym would like that to be run as an enterprise borthladd y Goron yno, ynghylch sut y zone. I have asked the interim chairs to look byddem yn dymuno i hynny gael ei redeg fel at these issues, because each zone has to look ardal fenter. Rwyf wedi gofyn i’r at what type of momentum it wants and what cadeiryddion dros dro roi sylw i’r materion type of arrangements it wants to undertake. If hyn, oherwydd mae’n rhaid i bob ardal we have satisfactory arrangements in those ystyried y math o fomentwm y mae ei eisiau areas that we can utilise for this purpose, as is a’r math o drefniadau y mae am eu gwneud. happening in England, rather than setting up Os oes gennym drefniadau boddhaol yn yr new organisational structures, we will use the ardaloedd hynny y gallwn eu defnyddio at y ones that we have on the ground. I hope that diben hwn, fel sy’n digwydd yn Lloegr, yn my statement in March will enlighten you hytrach na sefydlu strwythurau sefydliadol further. newydd, byddwn yn defnyddio’r rhai sydd gennym ar lawr gwlad. Rwyf yn gobeithio y bydd fy natganiad ym mis Mawrth yn rhoi rhagor o oleuni ichi.
Mike Hedges: As the Minister is aware, I Mike Hedges: Fel y mae’r Gweinidog yn represent the largest of the 1980s enterprise gwybod, rwyf yn cynrychioli’r ardal fenter zones, which became another name for an fwyaf ymhlith ardaloedd menter y 1980au, a out-of-town shopping centre. ddaeth yn enw arall am ganolfan siopa y tu allan i’r dref.
How will you ensure that we do not have Sut y byddwch yn sicrhau nad adleoliadau only local relocations into the enterprise lleol i’r ardaloedd menter a geir yn unig, a sut
54 31/01/2012 zones, and how will you ensure that any y byddwch yn sicrhau na fydd unrhyw financial help that you give will not be gymorth ariannol a roddwch yn cael ei negated by rent increases in the zones? negyddu gan godiadau rhent yn yr ardaloedd?
In answer to Nick Ramsay earlier, you Wrth ateb Nick Ramsay yn gynharach, mentioned Swansea. Can you outline your gwnaethoch grybwyll Abertawe. A allwch proposals for Swansea outside the enterprise amlinellu eich cynigion ar gyfer Abertawe y zone? tu allan i’r ardal fenter?
Edwina Hart: I obviously do not want to go Edwina Hart: Yn amlwg, nid wyf yn into the detail of the private conversations dymuno trafod manylion y sgyrsiau preifat a that I had earlier today with the leader of the gefais yn gynharach heddiw ag arweinydd City and County of Swansea, when I gave Dinas a Sir Abertawe, pan roddais rybudd him advance notice of my intentions ymlaen llaw iddo ynghylch yr hyn yr oeddwn regarding the enterprise zone. However, we yn bwriadu ei wneud o ran yr ardal fenter. have had constructive dialogue on projects Fodd bynnag, rydym wedi cael trafodaethau that we might be able to assist with in the adeiladol ar brosiectau y gallem eu Swansea area. cynorthwyo yn ardal Abertawe.
Your other points were well made and they Roedd eich pwyntiau eraill wedi’u mynegi’n will be taken into consideration by the new dda, a byddant yn cael eu hystyried gan boards of the new enterprise zones to ensure fyrddau newydd yr ardaloedd menter newydd that we do not lose out with regard to i sicrhau nad ydym ar ein colled o ran businesses hopping over—unless they are busnesau’n hopian iddynt—oni bai eu bod yn hopping over the border from England, of camu dros y ffin o Loegr, wrth gwrs; byddai course; that would be a different matter. hynny’n fater gwahanol. Fodd bynnag, nid However, we do not want to see them ydym am eu gweld yn camu i’r ardaloedd o hopping over into the zones from across weddill Cymru gan achosi’r anawsterau a Wales and causing the difficulties indicated nodwyd yn hanes yr hen ardaloedd menter. in the history of the old enterprise zones.
The Presiding Officer: We have had the Y Llywydd: Rydym wedi clywed prif lead speakers from each party, so I ask siaradwyr pob plaid; felly, gofynnaf i’r Members to stick to questions, because I still Aelodau gadw at eu cwestiynau, gan fod have a long list of speakers. gennyf restr hir o siaradwyr o hyd.
William Graham: The Minister will know William Graham: Bydd y Gweinidog yn of my regret with regard to Newport’s bid, gwybod am fy siom o ran cais Casnewydd, a which was widely supported across the gefnogwyd yn eang ar draws y Siambr. Rwyf Chamber. I have heard what the Minister has wedi clywed yr hyn y mae’r Gweinidog said today, and I hope that her officials will wedi’i ddweud heddiw, ac rwyf yn gobeithio be able to engage in positive comments with y bydd ei swyddogion yn gallu trafod â Newport City Council. Would she consider Chyngor Dinas Casnewydd gan roi sylwadau publishing those comments in due course, cadarnhaol iddo. A wna’r Gweinidog ystyried where appropriate? cyhoeddi’r sylwadau hynny maes o law, lle y bo’n briodol?
Edwina Hart: Of course I will, William. I Edwina Hart: Gwnaf, wrth gwrs, William. will also keep Members up to date about our Byddaf hefyd yn sicrhau fy mod yn rhoi’r discussions with the local authorities. We wybodaeth ddiweddaraf i’r Aelodau am ein own sites in certain areas, and so there might trafodaethau â’r awdurdodau lleol. Rydym yn be more that we could do. We could also look berchen ar safleoedd mewn ardaloedd at different partnership arrangements and penodol, ac, felly, efallai y byddem yn gallu support for other things. A key issue that has gwneud rhagor. Gallem hefyd ystyried been brought to my attention is Newport city trefniadau partneriaeth gwahanol a chymorth
55 31/01/2012 centre and what needs to be done there. ar gyfer pethau eraill. Mater allweddol a However, Newport has a good record on ddygwyd i’m sylw yw canol dinas jobs; you only have to look at the Admiral Casnewydd a’r hyn sydd angen ei wneud announcement. It is also strategically well- yno. Fodd bynnag, mae gan Gasnewydd placed to take in new jobs and so on. It is a hanes da o ran swyddi; nid oes rhaid ichi ond matter of what we can do to enhance the edrych ar gyhoeddiad Admiral. Mae hefyd working arrangements on the ground. I would mewn lle da yn strategol i gymryd swyddi be happy to give what assistance I can give newydd ac yn y blaen. Yr hyn sy’n bwysig within the limitations of finance in my yw’r hyn y gallwn ni ei wneud i wella’r portfolio. trefniadau gweithio ar lawr gwlad. Byddwn yn hapus i roi pa gymorth bynnag y gallaf o fewn cyfyngiadau cyllid fy mhortffolio.
Yr Arglwydd Elis-Thomas: Fel cadeirydd Lord Elis-Thomas: As chair of the Bwrdd Trosolwg Trawsfynydd ar Trawsfynydd Overview Board for the datgomisiynu’r safle niwclear, mae’n bleser decommissioning of the nuclear site, it is my gennyf ddiolch i’r Gweinidog ar ran pleasure to thank the Minister on behalf of gweithlu’r ardal a’r gogledd orllewin yn the workforce of the area and north-west ehangach. Diolchaf iddi am ei hymweliad Wales more widely. I thank her for special arbennig â ni, ac am ei phenderfyniad ynglŷn visit to us, and for her decision on this issue. â’r mater hwn. A gaf gadarnhad y bydd y May I have confirmation that the good berthynas dda sydd wedi bod rhwng ei relationship that has existed between her swyddogion a swyddogion Cyngor officials and Gwynedd council officials—I Gwynedd—diolch iddi am ei geiriau am also thank her for her kind words about Wynedd yn ogystal—yn parhau wrth inni Gwynedd—will continue as we seek chwilio am ddatblygwyr a datblygiadau a developers and developments that will be fydd yn addas yn y maes eang hwn sydd o’n appropriate to this broad area that we are blaenau, sef maes ynni, technoleg covering, namely energy, information gwybodaeth a’r amgylchedd, yng nghanol technology and the environment, in the heart parc cenedlaethol Eryri? Rwyf wrth fy modd, of Snowdonia national park? I am delighted, Weinidog. Minister.
Edwina Hart: Thank you very much; we Edwina Hart: Diolch yn fawr iawn; mae enjoy an excellent relationship with gennym berthynas ardderchog â Gwynedd, a Gwynedd, which will continue. We have fydd yn parhau. Mae gennym heriau penodol certain challenges in terms of developing the o ran datblygu’r safle yn Nhrawsfynydd. Mae site in Trawsfynydd. There are some who rhai a fyddai’n hoffi i’r safle fod yn gwbl would like the site to become totally green, wyrdd, heb unrhyw fenter na diwydiant arno, with no enterprise and industry on it, but, ond, gan fod gweithlu medrus iawn yno, with a highly skilled workforce there, we mae’n rhaid inni gydnabod ei bod yn bwysig have to recognise that it is important that we ein bod yn defnyddio’r safle mewn modd utilise the site properly and try to get jobs. As priodol ac yn ceisio cael swyddi. Fel y you will already be aware, there is private byddwch eisoes yn gwybod, mae gan y sector sector interest in the site. preifat ddiddordeb yn y safle.
Kirsty Williams: Minister, I thank you for Kirsty Williams: Weinidog, diolch ichi am the mention of Powys in your statement. You sôn am Bowys yn eich datganiad. Byddwch will be aware that the submission made by yn gwybod bod y cais a gyflwynodd Cyngor Powys County Council explained that the Sir Powys yn egluro na fyddai model traditional enterprise model would not fit the traddodiadol yr ardaloedd menter yn addas Powys economy particularly well. I am iawn i economi Powys. Rwyf wrth fy modd delighted to hear mention of Brecon, eich bod wedi sôn am Aberhonddu, Llandrindod Wells and Newtown this Llandrindod a’r Drenewydd y prynhawn afternoon. Could you give the Chamber yma. A allech roi rhagor o fanylion i’r further details on the length of time that you Siambr ynghylch am ba hyd yr ydych yn
56 31/01/2012 expect the task and finish group that is disgwyl y bydd y grŵp gorchwyl a gorffen looking at this particular project to exist? sy’n edrych ar y prosiect penodol hwn yn Could you outline who will be the partners bodoli? A allech amlinellu pwy fydd y that you mentioned on the task and finish partneriaid ar y grŵp gorchwyl a gorffen y group? Could you explain to the Chamber gwnaethoch sôn amdanynt? A allech esbonio what the crossover would be between this i’r Siambr sut y mae’r grŵp gorchwyl a task and finish group and your group looking gorffen hwn a’ch grŵp sy’n ystyried at business rates, which is a crucial element cyfraddau busnes yn gorgyffwrdd, sydd yn for businesses in my constituency of Brecon elfen hanfodol i fusnesau yn fy etholaeth i, and Radnorshire? While you mentioned sef Brycheiniog a Sir Faesyfed? Er y assistance for retail, in Brecon and gwnaethoch grybwyll cymorth ar gyfer Llandrindod Wells we also have manwerthu, mae gennym hefyd gwmnïau manufacturing companies and, of course, gweithgynhyrchu yn Aberhonddu a huge tourism potential in that most beautiful Llandrindod ac, wrth gwrs, botensial enfawr part of Wales, so could you outline whether o ran twristiaeth yn ardal fwyaf prydferth you will be looking at those particular sectors Cymru. Felly, a allech roi gwybod a fyddwch as well? yn ystyried y sectorau penodol hynny hefyd?
3.15 p.m.
Edwina Hart: Currently, we have an open Edwina Hart: Ar hyn o bryd, mae sut y book with regard to how we will deal with byddwn yn ymdrin â mater partneriaid yn the issue of partners. We have a good benagored. Mae gennym berthynas dda â’r relationship with the appropriate officers in swyddogion priodol ym Mhowys o ran y Powys in terms of the ideas that are coming syniadau sy’n cael eu cynnig. Byddwn yn forward. We will be seeking their advice in gofyn am eu cyngor yn y lle cyntaf am ba the first instance about what partners to bartneriaid i’w cynnwys. Hoffwn fod rhywun include. I would like somebody from o’r sector gweithgynhyrchu yn rhan o’r grŵp manufacturing to be part of the group giving sy’n rhoi cyngor, ac rwyf wedi awgrymu y advice, and I have suggested Sue Balsom for gallai Sue Balsom gynnig cyngor allanol am external advice because she was on the ei bod ar y tasglu microfusnes. Bydd yn microbusiness task force. It will be important bwysig cael cynrychiolaeth o’r sector to have representation from tourism as well. I twristiaeth hefyd. Nid yw’n ymwneud â will also say that it is not about retail, but the manwerthu; mae’n ymwneud â’r ddelwedd wider image of towns and areas, and what ehangach o drefi ac ardaloedd, a pha services should be there—for example, wasanaethau a ddylai fod yno—er enghraifft, whether doctors’ surgeries and vets should be a ddylai meddygfeydd a milfeddygon fod yn part of the core of the high street to attract rhan greiddiol o’r stryd fawr i ddenu mwy o more people to live there—or whether we bobl i fyw yno—neu a ddylem adfywio drwy should do regeneration through housing. It is dai. Mae’n faes pwnc eithaf eang. Byddwn quite a wide subject area. I would suggest yn awgrymu ein bod yn rhoi amserlen that we give an initial timescale of four gychwynnol o bedair wythnos i’r grŵp i weeks to the group to do its interim report, baratoi ei adroddiad interim, oherwydd y because there will be further work bydd rhagor o waith yn cael ei wneud. undertaken. I will also arrange for Professor Byddaf hefyd yn trefnu bod yr Athro Brian Brian Morgan to attend the first group Morgan yn mynd i’r cyfarfod grŵp cyntaf i meeting to pick up any points that might be ymdrin ag unrhyw bwyntiau a allai gael eu raised on business rates. codi mewn perthynas â’r dreth fusnes.
I thank you, on a personal level, for the Diolch ichi, ar lefel bersonol, am y discussions that we have had on these trafodaethau yr ydym wedi’u cael ar y matters. materion hyn.
Julie James: Minister, I also very much Julie James: Weinidog, rwyf innau yn welcome what we have in front of us here croesawu’n fawr yr hyn sydd gennym o’n
57 31/01/2012 today. I particularly welcome the extension blaenau heddiw. Croesawaf yn arbennig y of the St Athan area to cover Cardiff Airport, gwaith i ymestyn ardal Sain Tathan i which a number of Members have expressed gwmpasu Maes Awyr Caerdydd, sy’n fater y concern about, and which the committee that mae nifer o Aelodau wedi mynegi pryder yn I serve on is currently having a quick look at. ei gylch, ac y mae’r pwyllgor rwy’n rhan That is particularly welcome in terms of ohono yn edrych arno yn fras ar hyn o bryd. levers into the economy. You mentioned Mae hynny i’w groesawu’n arbennig o ran links to academia and I hope that you will ysgogi’r economi. Gwnaethoch sôn am ensure that that links to wider academia, not gysylltiadau â’r byd academaidd, ac rwy’n just very local universities. gobeithio y byddwch yn sicrhau bod hynny’n cysylltu â’r byd academaidd ehangach, ac nid prifysgolion lleol iawn yn unig.
I also very much welcome the conversation Rwyf hefyd yn croesawu’n fawr y sgwrs that you have just been having about Powys, rydych newydd fod yn ei chael am Bowys, and the innovation there around taking the a’r arloesedd yno wrth edrych ar y cysyniad o concept of enterprise zones a little wider. I ardaloedd menter mewn ffordd ehangach. recommend that you have that group look at Rwyf yn argymell eich bod yn gofyn i’r grŵp the report that has just been issued by the edrych ar yr adroddiad sydd newydd ei committee on town-centre regeneration, gyhoeddi gan y pwyllgor ar adfywio canol which very much echoes the sentiments that trefi, sy’n adleisio’r teimladau a nodwyd you have set out there. Finally, I fully gennych yn hynny o beth. Yn olaf, rwy’n understand your comments about some of the deall yn llawn eich sylwadau am rai o’r other zones that have been left out today. I ardaloedd eraill nad ydynt wedi’u cynnwys welcome your answer to William Graham’s heddiw. Croesawaf eich ateb i William question; it would be good to have further Graham; byddai’n dda cael rhagor o fanylion details and comments on that. It would be a sylwadau ar hynny. Byddai’n ddefnyddiol really helpful if you could give details in the iawn pe gallech roi manylion inni yn y Chamber of some of the zones that we might Siambr ynghylch rhai o’r ardaloedd nad not be so familiar with, so that in assisting ydym mor gyfarwydd â hwy, efallai, i’n constituents we could direct them to those galluogi, wrth gynorthwyo etholwyr, i’w areas. cyfeirio at yr ardaloedd hynny.
Edwina Hart: Thank you for those Edwina Hart: Diolch ichi am y sylwadau comments. The proposal to include the hynny. Mae’r cynnig i gynnwys y maes awyr airport is quite correct, and the reference to yn hollol gywir, ac mae’r cyfeiriad at y byd academia is important. It does mean academaidd yn bwysig. Mae’n golygu’r byd academia generally and the skills that it can academaidd yn gyffredinol a’r sgiliau y gall offer to enhance anything that might be going eu cynnig i wella unrhyw beth a allai fod yn on in a particular zone. I am pleased that we digwydd mewn ardal fenter arbennig. Rwy’n had suggestions from Powys on the local falch ein bod wedi cael awgrymiadau o zones, because that has enabled us to look at Bowys ynghylch yr ardaloedd lleol, that within the Powys context. That work can oherwydd mae hynny wedi ein galluogi i be replicated in future outside Powys and it ystyried hynny yng nghyd-destun Powys. will help a lot of rural areas, and possibly Bydd y gwaith hwnnw’n gallu cael ei deprived Valleys areas and their towns, if we ailadrodd y tu allan i Bowys yn y dyfodol, a were to look at this strategically. I would bydd yn helpu llawer o ardaloedd gwledig, ac certainly be happy to refer my group to the o bosibl ardaloedd difreintiedig yn y report undertaken by the committee that you Cymoedd a’u trefi, pe baem yn edrych ar hyn serve on, which is very important. On yn strategol. Byddwn yn sicr yn fwy na enterprise zones, I would be more than happy pharod i gyfeirio fy ngrŵp at adroddiad eich to give more detail as it emerges about the pwyllgor, sy’n bwysig iawn. O ran yr ones that were successful, and to keep you ardaloedd menter, byddwn yn fwy na pharod updated on the people that we are talking to i roi rhagor o fanylion, wrth iddynt ddod i’r where bids were not successful. amlwg, am y rhai a oedd yn llwyddiannus, ac
58 31/01/2012
i roi’r wybodaeth ddiweddaraf i chi am y bobl rydym yn siarad â hwy lle na fu ceisiadau yn llwyddiannus.
Paul Davies: I also thank the Minister for her Paul Davies: Rwyf innau hefyd yn diolch i’r statement today. I am pleased that she and the Gweinidog am ei datganiad heddiw. Rwy’n Government are looking at the Haven, part of falch ei bod hi a’r Llywodraeth yn ystyried which is in my constituency, as an enterprise harbwr Aberdaugleddau, y mae rhan ohono zone, given its strategic importance to the yn fy etholaeth i, fel ardal fenter, o ystyried ei energy sector in Wales and indeed to the UK. bwysigrwydd strategol i’r sector ynni yng I note from the statement that the Nghymru ac, yn wir, i’r DU. Nodaf o’r Government will only pursue the active datganiad na fydd y Llywodraeth ond yn development of enterprise zone proposals in cymryd camau gweithredol i ddatblygu the Haven area; it is not yet definitely an cynigion ar gyfer ardal fenter yn ardal harbwr enterprise zone, for the reasons that the Aberdaugleddau; nid yw’n bendant yn ardal Minister has given. Could I therefore clarify fenter eto, am y rhesymau y mae’r with the Minister that the Haven area will go Gweinidog wedi’u rhoi. A allwn, felly, gael ahead as an enterprise zone, providing that cadarnhad gan y Gweinidog y bydd ardal she has positive discussions with other key harbwr Aberdaugleddau yn ardal fenter, ar yr stakeholders? If the enterprise zone does go amod ei bod hi’n cael trafodaethau ahead, could the Minister tell us what cadarnhaol â rhanddeiliaid allweddol eraill? benefits she envisages for the local economy Os bydd yr ardal fenter yn mynd yn ei blaen, as a result of the Haven area zone being a allai’r Gweinidog ddweud wrthym ba implemented, with regard to issues such as fuddion y mae’n eu rhagweld ar gyfer yr workforce development and employment economi leol o ganlyniad i roi ardal fenter support? harbwr Aberdaugleddau ar waith, o ran materion fel datblygu’r gweithlu a chefnogi cyflogaeth?
Edwina Hart: If discussions with the UK Edwina Hart: Os bydd trafodaethau â Government and others are successfully Llywodraeth y DU ac eraill yn dod i gasgliad concluded—and it is only right and proper llwyddiannus—mae’n briodol fy mod yn that I discuss these proposals with the UK trafod y cynigion hyn â Llywodraeth y DU, Government, because it is a Crown port, and gan ei fod yn borthladd y Goron, ac nid ydynt they are not devolved to us—I might have to wedi’u datganoli i ni—efallai y bydd yn rhaid look at another mechanism for managing that imi edrych ar ddull arall o reoli’r ardal fenter enterprise zone to make sure that we get it honno i sicrhau ein bod yn ei chael yn iawn. right. The potential developments in Milford Nid yw’r datblygiadau posibl yn Haven are not just for the benefit of Wales, Aberdaugleddau er lles Cymru’n unig, ond ar but the whole of the UK. In terms of the gyfer y DU gyfan. O ran y gweithlu, mae workforce, we have excellent relationships gennym berthynas ardderchog â rhai o’r with some of the existing companies within cwmnïau sy’n bodoli eisoes yn harbwr the Haven, and we intend to build on those. Aberdaugleddau, ac rydym yn bwriadu They are most helpful in terms of workforce, adeiladu ar hynny. Maent yn gynorthwyol training and other issues. They have a good iawn o ran y gweithlu, hyfforddiant a relationship with my sector officials and the materion eraill. Mae ganddynt berthynas dda First Minister’s energy team, and we would â’m swyddogion sector a thîm sector ynni’r hope to build on their success. Perhaps they Prif Weinidog, a gobeithiwn y gallwn will be looking at what they can do with their adeiladu ar eu llwyddiant. Efallai y byddant businesses. More work will also be yn edrych ar yr hyn y gallant ei wneud undertaken on the local supply chain and gyda’u busnesau. Bydd rhagor o waith hefyd other things that might come into the area. yn cael ei wneud ar y gadwyn gyflenwi leol a We have only to look at the proposals for the phethau eraill a allai ddod i mewn i’r ardal. Atlantic Array to see that there is a range of Nid oes ond rhaid inni edrych ar y cynigion things from which enterprise zones could ar gyfer yr Atlantic Array i weld bod
59 31/01/2012 benefit. amrywiaeth o bethau y gallai’r ardaloedd menter elwa arnynt.
Angela Burns: Minister, I, too, welcome Angela Burns: Weinidog, rwyf innau yn your statement today. You have partially croesawu eich datganiad heddiw. Rydych responded to my question in your answer to wedi ateb fy nghwestiwn yn rhannol yn eich Paul Davies, because I was going to ask you ymateb i Paul Davies, oherwydd roeddwn yn whether, if you were to have an adverse bwriadu gofyn ichi a fyddech yn gallu reaction from the Westminster Government ystyried hyn mewn ffordd arall pe baech yn in terms of the Crown port, you would be cael ymateb anffafriol gan Lywodraeth San able to look at this in another way. I Steffan o ran porthladd y Goron. Rwy’n appreciate that the energy sector, which is sylweddoli y bydd gan y sector ynni, sy’n incredibly important to the UK, will have a hynod bwysig i’r DU, ran i’w chwarae, ond part to play, but 60% of £324 million of mae 60% o’r £324 miliwn o werth added value that comes into the ychwanegol sy’n dod i economi sir Benfro Pembrokeshire economy every year comes bob blwyddyn yn dod o’r sector ynni yno, ac from the energy sector there, and there are mae buddion canlyniadol i economi Cymru. consequent benefits to the Welsh economy.
The Milford Haven Port Authority is very Mae Awdurdod Porthladd Aberdaugleddau supportive of the idea of being part of an yn gefnogol iawn i’r syniad o fod yn rhan o enterprise zone. Will it be able to be a part of ardal fenter. A fydd yn gallu bod yn rhan o any discussions that you may have with the unrhyw drafodaethau y byddwch yn eu cael â UK Government to ensure that it can be a Llywodraeth y DU i sicrhau y gall fod yn part of the whole enterprise zone? If it rhan o’r ardal fenter gyfan? Os na all wneud cannot, can we seek your assurance that you hynny, a wnewch chi roi sicrhad y byddwch will look at another way of delivering an yn edrych ar ffordd arall o sefydlu ardal enterprise zone in that particular area? fenter yn yr ardal benodol honno? Yn olaf, Finally, Minister, when you look at that Weinidog, pan fyddwch yn edrych ar yr ardal enterprise zone, I ask you to bear in mind that fenter honno, gofynnaf ichi gadw mewn cof more oil, gas and energy companies wish to fod rhagor o gwmnïau olew, nwy ac ynni yn come there, but the planning, transport and dymuno dod yno, ond mae’r materion red-tape issues are of enormous significance. cynllunio, cludiant a biwrocratiaeth yn We saw such a situation with Pembroke bwysig dros ben. Gwelsom sefyllfa o’r fath power station. Will you address those issues mewn perthynas â gorsaf bŵer Penfro. A as well, no matter what the outcome of your fyddwch yn mynd i’r afael â’r materion negotiations with Westminster, because those hynny hefyd, ni waeth beth fo canlyniad eich will be key to the economy of Pembrokeshire trafodaethau â San Steffan, gan y bydd hynny and that of Wales? yn allweddol i economi sir Benfro ac economi Cymru?
Edwina Hart: The points that you made Edwina Hart: Mae cwmnïau eisoes wedi about planning and other issues are matters cysylltu â mi ynghylch y pwyntiau a that companies have already raised with me wnaethoch am gynllunio a materion eraill in terms of the Haven. These matters will sy’n gysylltiedig â harbwr Aberdaugleddau. have to be resolved irrespective of an Bydd yn rhaid datrys y materion hyn, beth enterprise zone, if we are to encourage bynnag sy’n digwydd mewn perthynas â’r further development and job opportunities in ardal fenter, os ydym am annog rhagor o Pembrokeshire. There are also issues ddatblygiad a chyfleoedd swyddi yn sir regarding energy security and the importance Benfro. Mae yna hefyd faterion yn ymwneud of Milford Haven in that regard. However, â diogelwch ynni a phwysigrwydd the Minister for Environment and Sustainable Aberdaugleddau yn hynny o beth. Fodd Development is already aware of these bynnag, mae Gweinidog yr Amgylchedd a issues, and discussions are ongoing. Datblygu Cynaliadwy eisoes yn ymwybodol o’r materion hyn, ac mae trafodaethau’n
60 31/01/2012
parhau.
I do not think that we will have any Nid wyf yn meddwl y byddwn yn cael difficulties with the UK Government. It is out unrhyw anawsterau gyda Llywodraeth y DU. of courtesy that I discuss with the UK Mater o gwrteisi ydyw fy mod yn trafod â Government how I deal with the management Llywodraeth y DU sut y byddaf yn ymdrin of that enterprise zone, because a port â’r gwaith o reoli’r ardal fenter honno, authority is involved there. We will discuss oherwydd bod awdurdod porthladd yn with it what the balance of the board should gysylltiedig â’r ardal. Byddwn yn trafod sut y be and who should sit on it, and so on. We dylid cydbwyso’r bwrdd a phwy ddylai will therefore undertake those discussions eistedd arno, ac yn y blaen. Felly, byddwn yn and I will report back. I do not anticipate any cynnal y trafodaethau hynny a byddaf yn difficulties. I am sure that the UK adrodd yn ôl. Nid wyf yn rhagweld unrhyw Government, like us, will be delighted to see anawsterau. Rwy’n siŵr y bydd Llywodraeth enterprise zone policy being developed. y DU, fel ni, wrth ei bodd o weld polisi ardaloedd menter yn cael ei ddatblygu.
Andrew R.T. Davies: Minister, I welcome Andrew R.T. Davies: Weinidog, rwy’n your statement on enterprise zones this croesawu eich datganiad am ardaloedd afternoon. I would like to refer specifically to menter y prynhawn yma. Hoffwn gyfeirio yn the inclusion of Cardiff Airport in the Vale of benodol at y ffaith y bydd Maes Awyr Glamorgan enterprise zone, which I Caerdydd yn cael ei gynnwys yn ardal fenter welcome. In your statement, you alluded to Bro Morgannwg, ac rwy’n croesawu hynny. other areas around the airport and, I presume, Yn eich datganiad, gwnaethoch gyfeirio at St Athan; are you in a position today to be a ardaloedd eraill o amgylch y maes awyr ac, bit more descriptive as to which other areas rwy’n cymryd, Sain Tathan; a ydych mewn are included? I think that you also referred to sefyllfa heddiw i fod ychydig yn fwy academia in your statement; does that mean disgrifiadol ynghylch pa ardaloedd eraill fydd Barry College or Cardiff University, for yn cael eu cynnwys? Rwy’n credu y example? I would be grateful if you could gwnaethoch hefyd gyfeirio at y byd give more information on that today. academaidd yn eich datganiad; a yw hynny’n golygu Coleg y Barri neu Brifysgol Caerdydd, er enghraifft? Byddwn yn ddiolchgar pe gallech roi rhagor o wybodaeth am hynny heddiw.
Edwina Hart: We will put information Edwina Hart: Byddwn yn rhoi gwybodaeth regarding the boundaries of the site on our am ffiniau’r safle ar ein gwefan. Rwy’n credu website. I think that it is the Hines site that mai safle Hines fydd yn cael ei gynnwys, yn will be included, as will British Airways ogystal â British Airways Maintenance Maintenance Cardiff. Academic links are all Cardiff. Mae cysylltiadau academaidd yn about the relationships that we have to build ymwneud â’r perthnasau sydd gennym i up the enterprise zone, which include Cardiff adeiladu’r ardal fenter, gan gynnwys University, Barry College and anyone that Prifysgol Caerdydd, Coleg y Barri ac unrhyw has an interest in aerospace. I would be un sydd â diddordeb ym maes awyrofod. delighted to send you the full details of this, Byddwn yn hapus i anfon manylion llawn and I welcome your support for the extension atoch am hyn, ac rwy’n croesawu eich to the airport, which I think is enormously cefnogaeth i’r estyniad i’r maes awyr. Rwy’n important with regard to the way in which we credu bod hynny’n hynod bwysig o ran y deliver on St Athan, which is an extremely ffordd yr ydym yn cyflawni mewn perthynas valuable site for Wales. I hope that, very â Sain Tathan, sydd yn safle hynod werthfawr soon, we will resolve the matter sufficiently i Gymru. Rwy’n gobeithio, yn fuan iawn, y with the Ministry of Defence so that we can byddwn yn datrys y mater gyda’r maximise the use of that site. Weinyddiaeth Amddiffyn yn ddigonol er mwyn inni wneud y defnydd gorau o’r safle
61 31/01/2012
hwnnw.
Datganiad: Adolygiad o Effeithiolrwydd Datblygu Cynaliadwy Statement: Sustainable Development Effectiveness Review
The Minister for Environment and Gweinidog yr Amgylchedd a Datblygu Sustainable Development (John Griffiths): Cynaliadwy (John Griffiths): Yn unol â’m In line with my duty under section 79 of the dyletswydd o dan adran 79 o Ddeddf Government of Wales Act 2006, I am pleased Llywodraeth Cymru 2006, mae’n bleser to lay before the National Assembly for gennyf osod gerbron Cynulliad Cenedlaethol Wales a copy of the review of the Cymru gopi o’r adolygiad o effeithiolrwydd effectiveness of our sustainable development ein cynllun datblygu cynaliadwy, ‘Cymru’n scheme, ‘One Wales: One Planet’. I agreed Un: Cenedl Un Blaned’. Cytunais y llynedd y last year that this should be an independent dylai fod yn adolygiad annibynnol. Yn dilyn review. Following a procurement exercise, it ymarfer caffael, cynhaliwyd yr adolygiad gan has been undertaken by PricewaterhouseCoopers, ac roedd Will Day, PricewaterhouseCoopers, which included cadeirydd blaenorol Comisiwn Datblygu Will Day, the previous chair of the UK Cynaliadwy’r DU, yn rhan o’i dîm. Sustainable Development Commission, as part of its team.
As part of this review, over 30 stakeholders Fel rhan o’r adolygiad hwn, aeth dros 30 o attended a workshop last September to give randdeiliaid i weithdy fis Medi diwethaf er PwC their views on how effective we have mwyn mynegi eu barn i PwC ynghylch pa been in promoting sustainable development. I mor effeithiol rydym wedi bod o ran would like to thank all the stakeholders who hyrwyddo datblygu cynaliadwy. Hoffwn contributed views, which I know have ddiolch i’r holl randdeiliaid a gyfrannodd eu informed the conclusions of this review. barn, a gwn fod hynny wedi cyfrannu at PricewaterhouseCoopers also reviewed a gasgliadau’r adolygiad. Mae number of other reports. These included our PricewaterhouseCoopers hefyd wedi adolygu statutory sustainable development annual nifer o adroddiadau eraill. Roedd y rhain yn report and our sustainable development cynnwys ein hadroddiad blynyddol statudol indicators. It also considered the 2010 report ar ddatblygu cynaliadwy a’n dangosyddion by the Wales Audit Office on embedding datblygu cynaliadwy. Bu hefyd yn ystyried yr sustainable development in our business adroddiad gan Swyddfa Archwilio Cymru yn decision-making, and a report produced last 2010 ar ymgorffori datblygu cynaliadwy yn year by WWF Cymru containing its views on ein gwaith o wneud penderfyniadau ar how well our policies are moving us to a one fusnes, ac adroddiad a gyhoeddwyd y llynedd planet Wales. PwC also examined a number gan WWF Cymru a nododd ei farn ar ba mor of our policies and programmes across effeithiol yw ein polisïau o ran ein symud ministerial portfolios. tuag at Gymru un blaned. Bu PwC hefyd yn edrych ar nifer o’n polisïau a rhaglenni ar draws portffolios y Gweinidogion.
I therefore regard its report as providing an Felly, rwy’n ystyried bod ei adroddiad yn authoritative assessment of the effectiveness darparu asesiad awdurdodol o of our sustainable development scheme in effeithiolrwydd ein cynllun datblygu promoting sustainable development. The cynaliadwy o ran hyrwyddo datblygu overall conclusions of the review are as cynaliadwy. Mae casgliadau cyffredinol yr follows: adolygiad fel a ganlyn:
‘This review recognises the positive progress Mae’r adolygiad hwn yn cydnabod y made by Welsh Government to date, but cynnydd cadarnhaol y mae Llywodraeth highlights that there is more to do if its SD Cymru wedi’i wneud hyd yma, ond mae’n
62 31/01/2012 ambitions and all of its SD scheme objectives tynnu sylw at y ffaith bod angen gwneud are to be fully realised. On the whole, Welsh mwy er mwyn i’w dyheadau datblygu Government is aware of its progress and cynaliadwy a holl amcanion y cynllun achievements on its SD journey, and of the datblygu cynaliadwy gael eu gwireddu’n barriers and challenges that exist, and appears llawn. Ar y cyfan, mae Llywodraeth Cymru confident that it is already taking steps to yn ymwybodol o’i chynnydd a’i address these. In particular there has been chyflawniadau ar ei thaith datblygu positive progress around the understanding cynaliadwy, ac o’r rhwystrau a’r heriau sy’n and embedding of Sustainable Development bodoli, ac mae’n ymddangos yn hyderus ei (SD) in Wales. This is in no small part due to bod eisoes yn cymryd camau i fynd i’r afael â the political and operational leadership hyn. Yn arbennig, bu cynnydd cadarnhaol o shown by Ministers and civil servants within ran deall ac ymgorffori datblygu cynaliadwy Welsh Government.’ yng Nghymru. Mae hyn i raddau helaeth oherwydd yr arweinyddiaeth wleidyddol a gweithredol a ddangoswyd gan Weinidogion a gweision sifil o fewn Llywodraeth Cymru.
I am pleased that the report recognises the Rwy’n falch bod yr adroddiad yn cydnabod y progress that we have made in embedding cynnydd a wnaed gennym o ran ymgorffori sustainable development as our central datblygu cynaliadwy yn brif egwyddor organising principle. It refers to how our drefniadol inni. Mae’n cyfeirio at sut y mae policies and programmes reflect joined-up ein polisïau a’n rhaglenni yn adlewyrchu Government and long-term thinking. In Llywodraeth gydgysylltiedig a meddylfryd particular, the report cites our climate change hirdymor. Yn arbennig, mae’r adroddiad yn strategy and our strategic energy performance dyfynnu ein strategaeth newid yn yr investment programme, Arbed; our economic hinsawdd a’n rhaglen buddsoddi strategol renewal programme; our strategic approach mewn perfformiad ynni, sef Arbed; ein to health, ‘Our Healthy Future’; our twenty- rhaglen adnewyddu economaidd; ein cynllun first century schools programme; our child strategol ar gyfer iechyd, ‘Ein Dyfodol Iach’; poverty strategy; and our food strategy for ein rhaglen ysgolion yr unfed ganrif ar Wales. That is fairly strong evidence of how hugain; ein strategaeth tlodi plant; a’n we have embedded sustainable development strategaeth bwyd ar gyfer Cymru. Mae as our central organising principle across all hynny’n dystiolaeth eithaf cadarn o sut ministerial portfolios. rydym wedi ymgorffori datblygu cynaliadwy PricewaterhouseCoopers states that there is yn brif egwyddor drefniadol ar draws yr holl good evidence to show that where SD is bortffolios gweinidogol. Mae embedded in policy and decision-making, the PricewaterhouseCoopers yn datgan bod results are better and there are more effective tystiolaeth dda bod canlyniadau gwell a mwy outcomes and that, often, these also often effeithiol i’w cael pan fo datblygu lead to efficiencies. We are therefore cynaliadwy yn rhan annatod o bolisi a’r confident that our approach will improve the broses o wneud penderfyniadau, a’u bod yn quality of life of people and communities in aml yn arwain at enillion effeithlonrwydd Wales, now and into the future. hefyd. Felly, rydym yn hyderus y bydd ein dull gweithredu yn gwella ansawdd bywyd pobl a chymunedau yng Nghymru, yn awr ac yn y dyfodol.
The report also recognises that we have Mae’r adroddiad yn cydnabod hefyd ein bod engaged positively with our external wedi ymgysylltu’n gadarnhaol â’n stakeholders in encouraging them to adopt rhanddeiliaid allanol, drwy eu hannog i sustainable development as their central fabwysiadu datblygu cynaliadwy fel eu prif organising principle. It notes our sustainable egwyddor drefniadol. Mae’n nodi ein siarter development charter, which has been signed datblygu cynaliadwy, a lofnodwyd gan dros by over 100 organisations, and which has set 100 o sefydliadau, ac sydd wedi sefydlu up a network of organisations that share rhwydwaith o sefydliadau sy’n rhannu dysgu
63 31/01/2012 learning and best practice on sustainable ac arfer gorau mewn perthynas â datblygu development. cynaliadwy.
The report also acknowledges the positive Mae’r adroddiad hefyd yn cydnabod y changes in our internal operations, such as newidiadau cadarnhaol yn ein gweithrediadau the achievement of the highest Green Dragon mewnol, fel llwyddo i gyrraedd lefel uchaf— level 5 environmental management standard lefel 5—safon rheoli amgylcheddol y Ddraig across the Welsh Government’s Werdd, ar draws ystâd weinyddol administrative estate. Llywodraeth Cymru.
The report is clear when it states that Mae’r adroddiad yn glir pan fo’n datgan na embedding sustainable development as the ddylid ystyried ymgorffori datblygu central organising principle should not be cynaliadwy yn brif egwyddor drefniadol i fod viewed as an event, but rather as part of a yn ddigwyddiad, ond yn hytrach fel rhan o much longer journey for Wales and the daith lawer hwy ar gyfer Cymru a Welsh Government. The report therefore Llywodraeth Cymru. Mae’r adroddiad, felly, recognises that there is more to do as part of yn cydnabod bod rhagor i’w wneud fel rhan this journey. A number of next steps that we o’r daith hon. Mae nifer o gamau y gallwn eu can take have been recommended. I have cymryd nesaf wedi’u hargymell. Rwyf wedi accepted these next steps, and my officials derbyn y camau nesaf hyn, ac mae fy are already following them up. We shall swyddogion eisoes yn ymgymryd â hwy. include a report on what we have done in Byddwn yn cynnwys adroddiad ar yr hyn yr relation to these in our next sustainable ydym wedi’i wneud mewn perthynas â’r development annual report. camau hynny yn ein hadroddiad blynyddol nesaf ar ddatblygu cynaliadwy.
Our commitment to sustainable development Mae ein hymrwymiad i ddatblygu as that central organising principle dates from cynaliadwy fel prif egwyddor drefniadol yn May 2009, when we published our dyddio o fis Mai 2009, pan wnaethom sustainable development scheme, ‘One gyhoeddi ein cynllun datblygu cynaliadwy, Wales: One Planet’. This statutory review ‘Cymru’n Un: Cenedl Un Blaned’. Mae’r leads me to conclude that the approach that adolygiad statudol hwn yn fy arwain i’r we have set out in that scheme remains a casgliad bod y dull yr ydym wedi’i nodi yn y strong statement of purpose that confirms our cynllun hwnnw yn parhau i fod yn intent to make Wales a sustainable nation. ddatganiad cryf o bwrpas sy’n cadarnhau ein This independent review recognises that that bwriad i wneud Cymru yn genedl approach leads to better long-term outcomes gynaliadwy. Mae’r adolygiad annibynnol that will improve the quality of life of the hwn yn cydnabod bod y dull hwnnw’n people of Wales. arwain at ganlyniadau gwell yn y tymor hir a fydd yn gwella ansawdd bywyd pobl Cymru.
3.30 p.m.
Llywydd, I can therefore confirm that we will Felly, Lywydd, gallaf gadarnhau y byddwn maintain our commitment to sustainable yn cadw at ein hymrwymiad i ddatblygu development as our central organising cynaliadwy fel egwyddor drefnu ganolog, fel principle, as set out in ‘One Wales: One y nodir yn y cynllun ‘Cymru Un Blaned’. Planet’. This is fully in line with our Mae hyn yn gwbl unol â’n hymrwymiad yn commitment in our programme for ein rhaglen lywodraethu. Mae cynaliadwyedd government. Sustainability lies at the heart of wrth wraidd agenda Llywodraeth Cymru i the Welsh Government’s agenda for Wales. Gymru. Yn ei gyfanrwydd, bydd ein Taken as a whole, our approach to hymagwedd at ddatblygu cynaliadwy yn sustainable development will promote hyrwyddo lles economaidd, cymdeithasol ac
64 31/01/2012 economic, social and environmental amgylcheddol, ac yn gwella ansawdd bywyd wellbeing and enhance quality of life in yng Nghymru. Mae hyn yn ymwneud â Wales. It is about defining the long-term diffinio llwybr datblygu ein cenedl yn y development path for our nation. It means tymor hir. Mae’n golygu pobl gynhyrchiol ac healthy productive people; vibrant inclusive iach; cymunedau cynhwysol a bywiog; communities; a diverse and resilient amgylchedd amrywiol a gwydn; ac economi environment; and an advanced, innovative datblygedig, arloesol a charbon isel. Mae’r and low carbon economy. This statutory adolygiad statudol o effeithiolrwydd ein review of the effectiveness of our approach to hymagwedd at ddatblygu cynaliadwy yn sustainable development confirms that we are cadarnhau ein bod ar y trywydd iawn. on track. We will maintain this commitment, Byddwn yn cadw at yr ymrwymiad hwn, a and we will strengthen our approach to byddwn yn cryfhau ein dull o sicrhau bod embedding sustainable development as that datblygu cynaliadwy yn ymwreiddio fel ein central organising principle through hegwyddor drefnu ganolog drwy wneud following up on the next steps that have been gwaith dilynol ar y camau nesaf a suggested to us by this review. awgrymwyd gan yr adolygiad hwn.
Russell George: I thank the Minister for his Russell George: Diolch i’r Gweinidog am ei statement on the effectiveness review. Since I datganiad ar yr adolygiad effeithiolrwydd. have had the privilege of being the opposition Ers i mi gael y fraint o fod yn llefarydd yr spokesperson on the environment and wrthblaid ar yr amgylchedd a datblygiad sustainable development, we have debated cynaliadwy, rydym wedi trafod materion the fundamental issues of sustainability in sylfaenol cynaliadwyedd yn y Siambr hon, ac this Chamber and a number of recurring mae nifer o themâu cylchol wedi dod i’r themes have emerged. The fact of the matter amlwg. Y ffaith amdani yw, er bod rhywfaint is that while some progress has been made, o gynnydd wedi’i wneud, mae Llywodraeth the Welsh Government has still not fully Cymru yn dal heb brif ffrydio datblygu mainstreamed sustainable development in the cynaliadwy yn ei gwaith ac yn y modd y way that it works and develops policy. This is mae’n datblygu polisi. Adlewyrchir hyn reflected in Peter Davies’s comment that mewn sylw a wnaed gan Peter Davies, sef there is still a long way to go before we can bod llawer o ffordd i fynd cyn y gallwn wir truly claim that sustainable development is honni bod datblygu cynaliadwy yn effeithiol effective as a central organising principle. fel egwyddor drefnu ganolog. Cafodd y sylw That comment was recently re-emphasised by hwnnw ei ail-bwysleisio’n ddiweddar gan Dr Dr Calvin Jones from the Cardiff Business Calvin Jones o Ysgol Fusnes Caerdydd. School. Leadership has to be the key to Rhaid i arweinyddiaeth fod yn allweddol i mainstreaming. All Ministers, their brif ffrydio. Rhaid i bob Gweinidog, eu departments and statutory bodies must be hadrannau a chyrff statudol fod yn glir clear on what sustainable development ynghylch yr hyn a olygir gan ddatblygu actually means, where their duties lie with cynaliadwy, beth yw eu dyletswyddau mewn regard to achieving sustainable development perthynas â chyflawni amcanion datblygu goals, and how to go about implementing and cynaliadwy, a sut i fynd ati i weithredu a delivering on those goals. That has to come chyflawni’r amcanion hynny. Mae’n rhaid i from the top and from one person. hynny ddod o’r brig ac oddi wrth un person.
A classic example of inconsistency of both Cawsom enghraifft glasurol yn yr haf o leadership and message came in the summer arweinyddiaeth a neges anghyson mewn in relation to energy policy on TAN 8. The perthynas â pholisi ynni a Nodyn Cyngor First Minister said one thing and then you, Technegol 8. Dywedodd y Prif Weinidog un Minister, said something different a few peth, ac yna, rhai wythnosau’n ddiweddarach, weeks later. Given these issues, Minister, will fe ddywedasoch chi, Weinidog,rywbeth you confirm that the Government remains gwahanol. O ystyried y materion hyn, committed to the aim of Wales living within Weinidog, a allwch chi gadarnhau bod y its fair share of the earth’s resources, and do Llywodraeth yn dal wedi ymrwymo i’r nod o you agree that consistency of this vision is sicrhau bod Cymru’n byw o fewn ei chyfran
65 31/01/2012 vital for investor confidence into the future? deg o adnoddau’r ddaear, ac a ydych yn Will the Minister concede that, in going cytuno bod cysondeb o ran y weledigaeth hon forward, the only way to ensure full yn hanfodol ar gyfer hyder buddsoddwyr yn Government buy-in for sustainable y dyfodol? A wnaiff y Gweinidog gyfaddef, development, and full accountability for wrth symud ymlaen, mai’r unig ffordd i delivery, is for the First Minister to reaffirm sicrhau ymrwymiad llawn y Llywodraeth i the Government’s commitment to those ddatblygu cynaliadwy, ac atebolrwydd llawn goals, and for his office to be charged with dros gyflawni, yw i’r Prif Weinidog ensuring that it delivers on key policies like ailddatgan ymrwymiad y Llywodraeth i’r its 2020 greenhouse gas targets and its amcanion hynny, ac i’w swyddfa fod yn footprint reduction targets? gyfrifol am sicrhau ei bod yn cyflawni ar bolisïau allweddol, fel ei thargedau nwyon tŷ gwydr ar gyfer 2020 a’i thargedau lleihau ôl- troed carbon?
Finally, how will you ensure that progress is Yn olaf, sut y byddwch yn sicrhau bod effectively measured and monitored, and will cynnydd yn cael ei fesur a’i fonitro’n you be setting out a formal roadmap to drive effeithiol, ac a fyddwch yn llunio map delivery? ffurfiol ar gyfer gyrru’r broses o gyflawni?
John Griffiths: I thank Russell George for John Griffiths: Diolch i Russell George am that contribution and for those questions. y cyfraniad hwnnw, ac am y cwestiynau Inevitably, we are not yet in the position that hynny. Yn amlwg, nid ydym eto yn y sefyllfa we would like to be in terms of climate yr hoffem fod ynddi o ran newid hinsawdd, change, but progress has been made in ond fe wnaed cynnydd o ran addasu i newid adapting to climate change and managing the hinsawdd a rheoli’r materion a’r risgiau o dan issues and risks involved. The globe is not in sylw. Nid yw’r byd yn y sefyllfa honno, ac that position, nor is any Government nid yw unrhyw Lywodraeth yn unrhyw le. anywhere. However, what is important is that Fodd bynnag, yr hyn sy’n bwysig yw ein bod we understand the challenges and are taking yn deall yr heriau ac yn cyflwyno polisïau forward policies that are effective in sy’n effeithiol wrth ymateb. Mae’r adolygiad responding. What this review states is that we hwn yn datgan ein bod wedi gwneud have made considerable and significant cynnydd sylweddol ac arwyddocaol, ond yn progress, but inevitably, there is quite a lot anochel, mae cryn dipyn eto i’w wneud, ac yet to do, and we entirely accept that. rydym yn derbyn hynny’n llwyr.
In terms of leadership, it is clear from the top O ran arweinyddiaeth, mae’n amlwg o’r brig down, from the First Minister to all Ministers i lawr, o’r Prif Weinidog i holl Weinidogion and officials in the Welsh Government, that a swyddogion Llywodraeth Cymru, bod sustainable development is that central datblygu cynaliadwy yn egwyddor drefniadol organising principle, and that is reflected ganolog, a chaiff hynny ei adlewyrchu ar across policies and programmes. There are draws polisïau a rhaglenni. Ceir enghreifftiau examples in this review of such policies and yn yr adolygiad hwn o bolisïau a rhaglenni programmes right across the Government, o’r fath ar draws y Llywodraeth, lle mae embedding sustainable development egwyddorion datblygu cynaliadwy wedi principles. Therefore, we have made ymwreiddio. Felly, rydym wedi gwneud important progress in embedding sustainable cynnydd pwysig wrth sicrhau bod datblygu development, and the lead from the top is cynaliadwy yn ymwreiddio, ac mae’r strong. The First Minister has certainly set arweinyddiaeth o’r brig yn gryf. Yn sicr, out his own commitment to this agenda, and mae’r Prif Weinidog wedi amlinellu ei all the other Ministers take their lead from ymrwymiad ei hun i’r agenda hon, ac mae’r that strong commitment. holl Weinidogion eraill yn cael eu harwain gan yr ymrwymiad cryf hwnnw.
It is important that we effectively monitor Mae’n bwysig ein bod yn monitro a
66 31/01/2012 and evaluate. That is an important part of the gwerthuso mewn modd effeithiol. Mae progress that must be made, as noted in this hynny’n rhan bwysig o’r cynnydd y mae’n review. We will be setting out further details rhaid inni ei wneud, fel y nodwyd yn yr on the way forward, on that front, in due adolygiad hwn. Byddwn yn nodi manylion course. pellach ynglŷn â’r ffordd ymlaen, yn y cyd- destun hwnnw, maes o law.
Yr Arglwydd Elis-Thomas: Rwy’n Lord Elis-Thomas: I congratulate the llongyfarch y Gweinidog ar wythnos mor Minister on having such an interesting week, ddiddorol a chanolog ei sylw i newid yn yr with such a central focus on the issue of hinsawdd ac i faterion cynaliadwy. climate change and sustainability. The first Cyhoeddwyd adroddiad blynyddol cyntaf annual report of the Climate Change Comisiwn Cymru ar y Newid yn yr Commission for Wales was published today, Hinsawdd heddiw, cyhoeddwyd y Papur the Green Paper was published yesterday, Gwyrdd ddoe, a’r prynhawn yma mae and this afternoon we have another statement datganiad arall i ddod ar faterion yn on climate change issues on the negative side. ymwneud â newid yn yr hinsawdd ar yr ochr However, with this report, we have an negyddol. Ond, mae cyfle yma, gyda’r opportunity to assess the effectiveness of the adroddiad hwn, i fesur effeithlonrwydd y Government in implementing the principle Llywodraeth wrth weithredu’r egwyddor set out in the Welsh constitution. sydd wedi ei gosod yng nghyfansoddiad Cymru.
A yw’r Gweinidog yn cytuno, wrth ystyried Does the Minister agree that, in considering deddfu ar ddatblygu cynaliadwy, ein bod ni legislation on sustainable development, we wedi dod yn bell iawn o’r man lle y bu i ni have come a long way from our starting point gychwyn gyda Deddf Llywodraeth Cymru in the Government of Wales Act 1998? That 1998? Gwnaeth y ddeddf honno ryw fath o Act included some kind of demand for a alwad am gynllun, ond mae’r cynllun wedi scheme, but the scheme has now become an troi yn gyrhaeddiad ar draws y Llywodraeth. aspiration that cuts across all Government Mae hynny i’w ganmol. Fodd bynnag, y departments. That is laudable. However, the ddogfen bwysicaf—a byddwn yn dweud hyn most important document—and I would say wrth y bobl ar y dde i mi, nad ydynt yma ar y that to the people to my right, who are not funud fel mae’n digwydd—ac un o here at the moment, unfortunately—and one lwyddiannau mwyaf Llywodraeth Cymru’n of the greatest successes of the One Wales Un oedd ‘Cymru’n Un: Cenedl Un Blaned’, Government was ‘One Wales: One Planet’, ac mae’r adroddiad rydym yn eu hasesu and the report that we are assessing today heddiw yn dod yn uniongyrchol o’r cynllun emerges directly from that scheme. I am hwnnw. Mae’n dda gennyf weld bod y pleased that this Government is still working Llywodraeth hon yn parhau i weithio yn sgîl to the objectives of that scheme— y cynllun hwnnw—
Bethan Jenkins a gododd Bethan Jenkins rose
Yr Arglwydd Elis-Thomas: Nid oes hawl Lord Elis-Thomas: You cannot intervene; gennyt i ymyrryd; datganiad yw hwn. Rwy’n this is a statement. I am questioning the gofyn cwestiwn i’r Gweinidog. Minister.
Presiding Officer: Order. Thank you for Y Llywydd: Trefn. Diolch am hynny, cyn- that, previous Presiding Officer, but I will Lywydd, ond byddaf i’n penderfynu a yw’n decide whether it is an intervention or not. ymyriad neu beidio. Ewch ymlaen, os Please carry on. [Laughter.] gwelwch yn dda. [Chwerthin.]
Lord Elis-Thomas: Old habits die hard, Yr Arglwydd Elis-Thomas: Anodd yw colli Presiding Officer, and I do apologise. I must hen arfer, Lywydd, ac rwyf yn ymddiheuro.
67 31/01/2012 transform myself into something else Efallai bydd yn rhaid imi drawsnewid fy hun perhaps. [Laughter.] i mewn i rywbeth arall. [Chwerthin.]
Sut fydd y Gweinidog yn parhau ag asesiad How will the Minister continue with this o’r math hwn? A yw’n fwriad ganddo i assessment technique? Is it his intention to do sicrhau y bydd yn asesiad blynyddol, fel y this annually, as should be done? Will he dylai fod? A fydd yn sicrhau bod y gwersi ensure that the lessons learned in this sydd wedi eu dysgu yn yr adroddiad hwn gan PricewaterhouseCoopers report continue to PricewaterhouseCoopers yn parhau i consistently influence the activities of ddylanwadu’n gyson ar weithgarwch y Government? Llywodraeth?
John Griffiths: Thank you very much for John Griffiths: Diolch yn fawr iawn am y those remarks and questions. It is sylwadau a’r cwestiynau hynny. Yn sicr, undoubtedly true that we have come a long mae’n wir ein bod wedi dod yn bell ers way since devolution started in terms of dechrau datganoli o ran sefydlu cynllun establishing an effective scheme in ‘One effeithiol ar gyfer datblygu cynaliadwy, sef Wales: One Planet’ for sustainable cynllun ‘Cymru Un Blaned’, a sicrhau bod yr development and embedding that central, egwyddor drefnu ganolog honno wedi organising principle across Government. That ymwreiddio ar draws y Llywodraeth. Mae is evidenced in this review. As part of the tystiolaeth o hynny yn yr adolygiad hwn. Fel Government of Wales Act 2006, we are rhan o Ddeddf Llywodraeth Cymru 2006, committed to reviewing the effectiveness of rydym wedi ymrwymo i adolygu the sustainable development scheme effeithiolrwydd y cynllun datblygu following Assembly elections, and that is cynaliadwy yn dilyn etholiadau’r Cynulliad, a what has happened with this particular dyna’r hyn sydd wedi digwydd gyda’r exercise. It is a valuable exercise and it ymarfer penodol hwn. Mae hwn yn ymarfer shows where we have made progress and gwerthfawr sy’n dangos lle rydym wedi identifies next steps, which I entirely accept gwneud cynnydd ac yn nodi’r camau nesaf and will be acting upon. i’w cymryd. Rwyf yn derbyn y camau hynny’n llwyr a byddaf yn gweithredu arnynt.
A lot has happened around sustainable Mae llawer wedi digwydd ynghylch datblygu development and climate change this week. It cynaliadwy a newid hinsawdd yr wythnos was important that we launched our natural hon. Roedd yn bwysig inni lansio ein environment framework at the beginning of fframwaith amgylchedd naturiol ar the week. We have also seen the important ddechrau’r wythnos. Rydym hefyd wedi report from our sustainable development gweld yr adroddiad pwysig heddiw gan ein commission, and Peter Davies, our comisiwn ddatblygu cynaliadwy, a Peter commissioner, today. It was an important Davies, ein comisiynydd. Yn dilyn commitment to have that commissioner and diddymiad corff y DU, roedd sefydlu commission in Wales, following the abolition comisiwn a chomisiynydd yng Nghymru yn of the UK body. Therefore, those ymrwymiad pwysig. Felly, mae’r developments and these statements today datblygiadau hynny a’r datganiadau a gafwyd show that there is a great deal happening on heddiw yn dangos bod llawer yn digwydd o climate change and sustainable development. ran newid hinsawdd a datblygu cynaliadwy.
The Welsh Government is very much playing O ran ymateb i’r heriau niferus sy’n its part and fulfilling its role in responding to gysylltiedig â’r maes hwn, mae Llywodraeth the many challenges involved. It is also true Cymru yn sicr yn chwarae ei rhan ac yn to say that quite a strong consensus has cyflawni rôl briodol. Mae hefyd yn wir i developed in the Chamber and, indeed, in ddweud bod consensws cryf wedi datblygu Wales on the importance of Wales’s taking yn y Siambr—ac, yn wir, yng Nghymru—ar the lead on these very important issues for the bwysigrwydd y ffaith bod Cymru’n arwain ar
68 31/01/2012 whole planet. It is important that we continue faterion sy’n bwysig iawn i’r blaned gyfan. to review and monitor our schemes, as I Mae’n bwysig ein bod yn parhau i adolygu a mentioned in answering Russell George. monitro ein cynlluniau, fel y soniais wrth With regard to this review, we will continue ateb Russell George. O ran yr adolygiad hwn, to fulfil the requirements of the legislation. byddwn yn parhau i fodloni gofynion y ddeddfwriaeth.
William Powell: Minister, I would like to William Powell: Weinidog, hoffwn ddiolch thank you very much for making this yn fawr iawn ichi am wneud y datganiad important statement today and for sending pwysig hwn heddiw, ac am anfon y through the supporting documents in good dogfennau ategol atom mewn da bryd ar time, at the end of last week. As you have ddiwedd yr wythnos diwethaf. Fel rydych already said, the essential need to embed eisoes wedi dweud, mae’r angen hanfodol i sustainable development in all we do is one sicrhau bod datblygu cynaliadwy wedi of the relatively few things that genuinely ymwreiddio ym mhopeth a wnawn yn un o’r unites everyone in the Chamber. We should ychydig bethau sydd wir yn uno pawb yn y celebrate that. Reviews such as today’s are Siambr. Dylem ddathlu hynny. Mae always going to be a key part of any effective adolygiad o’r math a gawsom heddiw bob management strategy, and I welcome the amser yn mynd i fod yn rhan allweddol o opportunity to respond briefly to the unrhyw strategaeth ar gyfer rheoli’n statement. I have a couple of questions I effeithiol, a chroesawaf y cyfle i ymateb yn would like to ask. Many of the key issues fyr i’r datganiad. Mae gennyf ychydig o have already been raised. The review makes gwestiynau yr hoffwn eu gofyn. Codwyd several references to the inconsistent llawer o’r materion allweddol eisoes. Mae’r implementation practices across Government adolygiad yn gwneud sawl cyfeiriad at departments. What personal intervention do arferion gweithredu anghyson ar draws you plan to make in this area so as to assure adrannau’r Llywodraeth. Pa ymyriadau us that such inconsistent implementation does personol yr ydych chi’n bwriadu eu gwneud not continue unnecessarily into the future. yn y maes hwn er mwyn ein sicrhau nad yw gweithredu anghyson o’r fath yn parhau yn ddiangen yn y dyfodol?
Could you expand on the method you A allech ymhelaethu ar y dull yr ydych yn propose to use to implement the legal bwriadu ei ddefnyddio i weithredu’r asesiad sustainable development assessment, as cyfreithiol o ddatblygu cynaliadwy, fel yr outlined in the document? The review talks amlinellir yn y ddogfen? Mae’r adolygiad yn about new mechanisms to assist people and sôn am ddulliau newydd o gynorthwyo pobl Government in making hard choices when it a’r Llywodraeth wrth iddynt wneud comes to sustainable development. Which dewisiadau anodd ynghylch datblygu particular areas of Government do you feel cynaliadwy. Pa rannau penodol o’r have been somewhat lacking up to this point Llywodraeth, yn eich barn chi, sydd wedi bod in realising the potential we must realise in braidd yn ddiffygiol hyd yn hyn wrth geisio order for us to make the necessary progress in gwireddu’r lefel o botensial y mae’n rhaid this area? Finally, what do you envisage any inni ei wireddu er mwyn gwneud y cynnydd new sustainable development body doing in sydd ei angen yn y maes hwn? Yn olaf, beth its interaction with the single environmental yr ydych yn ei ragweld y bydd unrhyw gorff body, the business case for which our datblygu cynaliadwy newydd yn ei wneud committee is currently scrutinising? wrth ryngweithio gyda’r corff amgylcheddol unigol, sef y corff sy’n gysylltiedig â’r achos busnes y mae ein pwyllgor yn craffu arno ar hyn o bryd?
John Griffiths: I thank William Powell very John Griffiths: Diolch yn fawr i William much for his reinforcement of the consensus I Powell am atgyfnerthu’r consensws y credaf think exists. It is very important that we sy’n bodoli. Mae’n bwysig iawn ein bod yn
69 31/01/2012 continue to work in the Welsh Government to Llywodraeth Cymru yn parhau i weithio er embed sustainable development as that mwyn sicrhau bod datblygu cynaliadwy yn central organising principle. There are issues ymwreiddio fel egwyddor drefnu ganolog. to do with training and Public Service Mae yna faterion sy’n ymwneud â hyfforddi Management Wales and the skills that can a Rheoli yng Ngwasanaeth Cyhoeddus bring with regard to managers and leaders in Cymru, a’r sgiliau a all ddeillio o hynny o organisations. There is much to do to embed safbwynt rheolwyr ac arweinwyr mewn training on sustainable development more sefydliadau. Mae llawer i’w wneud i sicrhau firmly in our senior management leadership bod hyfforddiant ar ddatblygu cynaliadwy yn programmes. Of course, there are also ymwreiddio’n fwy cadarn yn ein rhaglenni mechanisms such as the First Minister’s arweinyddiaeth ar gyfer uwch reolwyr. Wrth delivery unit, which are very important, as gwrs, mae yna ddulliau fel uned gyflawni’r well as the policy gateway. There are a Prif Weinidog hefyd, sy’n bwysig iawn, yn number of internal mechanisms we can use to ogystal â’r porth i bolisïau. Mae nifer o ensure that we make further progress with the ddulliau mewnol y gallwn eu defnyddio i necessary embedding of sustainable sicrhau ein bod yn gwneud cynnydd pellach development. ar y gwaith angenrheidiol o ymwreiddio datblygu cynaliadwy.
We take all the views of the departments into Rydym yn cymryd yr holl safbwyntiau sy’n account with regard to sustainable cael eu mynegi gan yr adrannau i ystyriaeth development issues. It is always necessary to mewn perthynas â materion datblygu look right across every department to ensure cynaliadwy. Mae bob amser yn angenrheidiol that we are consistently applying the edrych ar draws pob adran i sicrhau ein bod principle right across Government, because yn gyson wrth gymhwyso’r egwyddor hon ar that is what joined-up Government is all draws y Llywodraeth, gan mai dyna beth yw about. Therefore, I would not single out any ystyr Lywodraeth gydgysylltiedig. Felly, nid particular areas as being of any greater wyf am gyfeirio’n arbennig at unrhyw rannau significance because it has to apply right penodol fel rhai sydd ag arwyddocâd across Government. Whatever area of work it arbennig, gan fod yn rhaid cymhwyso’r is—whether it is to do with the single egwyddor hon ar draws y Llywodraeth. Beth environmental body, as William Powell bynnag yw’r maes gwaith—pa un a yw’n mentioned, or anything else—we have to ymwneud â’r un corff amgylcheddol, fel y ensure that we stick to these crucial soniodd William Powell, neu unrhyw beth principles. arall—mae’n rhaid inni sicrhau ein bod yn cadw at yr egwyddorion hanfodol hyn.
Rebecca Evans: I also thank the Minister for Rebecca Evans: Hoffwn innau ddiolch hefyd his statement today. I have a few questions i’r Gweinidog am ei ddatganiad heddiw. Mae on each of the document’s key headings of gennyf ychydig o gwestiynau ar bob un o leadership, embedding sustainable benawdau allweddol y ddogfen, sef development within Government and arweinyddiaeth, sicrhau bod datblygu enabling others. Under the leadership cynaliadwy yn ymwreiddio o fewn y heading, the document acknowledges that the Llywodraeth, a galluogi eraill. O dan y Welsh Government has shown strong pennawd arweinyddiaeth, mae’r ddogfen yn political leadership and set the right tone cydnabod bod Llywodraeth Cymru wedi from the top in relation to sustainable dangos arweinyddiaeth wleidyddol gref ac yn development and that, in doing so, it has set a creu’r naws cywir o’r brig mewn perthynas â positive context for sustainable development datblygu cynaliadwy ac, wrth wneud hynny, in Wales. One example is maintaining the mae’r Llywodraeth wedi gosod cyd-destun independent challenge through the cadarnhaol ar gyfer datblygu cynaliadwy yng appointment of the commissioner for Nghymru. Un enghraifft yw cynnal yr her sustainable futures, despite the UK annibynnol drwy benodi comisiynydd Government’s decision to withdraw funding dyfodol cynaliadwy, er gwaethaf from the UK Sustainable Development penderfyniad Llywodraeth y DU i roi’r gorau
70 31/01/2012
Commission. i ariannu Comisiwn Datblygu Cynaliadwy y DU.
3.45 p.m.
The report also identifies some challenges Mae’r adroddiad hefyd yn nodi rhai heriau a and further opportunities. Therefore, rhagor o gyfleoedd. Felly, Weinidog, a ydych Minister, do you agree that the sustainable yn cytuno y bydd y Bil datblygu cynaliadwy development Bill will provide an opportunity yn rhoi cyfle i ffurfioli’r strwythurau a’r to formalise the structures and processes, to prosesau, er mwyn helpu i fynd i’r afael â help address some of those challenges and rhai o’r heriau ac i’n helpu i gyflawni ein help us achieve our sustainability ambitions? huchelgeisiau o ran cynaliadwyedd? Sut y How will you ensure that the consultation byddwch yn sicrhau y bydd y broses and policy development process for the Bill ymgynghori a datblygu polisi ar gyfer y Bil will maximise participation and awareness yn gwneud y gorau o gyfranogiad y cyhoedd, among the public, civic society and cymdeithas ddinesig a sefydliadau masnachol commercial organisations? What action will ac yn cynyddu eu hymwybyddiaeth? Pa you take to ensure that sustainable gamau y byddwch yn eu cymryd i sicrhau development leadership is consistent across bod arweinyddiaeth datblygu cynaliadwy yn Government departments? gyson ar draws adrannau’r Llywodraeth?
As you have said, the report acknowledges Fel rydych wedi’i ddweud, mae’r adroddiad that there is good evidence to show that, yn cydnabod bod tystiolaeth dda fod where sustainable development is embedded canlyniadau gwell a mwy effeithiol pan fydd in policy and decision making, the results are datblygu cynaliadwy yn rhan annatod o’r better and there are more effective outcomes, broses o lunio polisi a gwneud which also lead to efficiencies. Good cross- penderfyniadau, a bod hyn hefyd yn arwain at departmental work is particularly important effeithlonrwydd. Mae gwaith trawsadrannol with regard to cross-departmental funding. da yn arbennig o bwysig o ran arian The Arbed scheme and community food trawsadrannol. Mae cynllun Arbed a growing plans were also mentioned in the chynlluniau tyfu bwyd cymunedol hefyd yn report. How do you seek, Minister, to expand cael eu crybwyll yn yr adroddiad. Weinidog, on this good practice of cross-departmental sut y byddwch yn ceisio ehangu ar arfer da funding to ensure that those benefits continue ariannu trawsadrannol i sicrhau bod y into the future? What are your views on manteision hynny’n parhau yn y dyfodol? formalising the role of the sustainable Beth yw eich barn ar ffurfioli rôl yr eiriolwyr development advocates in Government? datblygu cynaliadwy yn y Llywodraeth?
I understand that the Government is Rwy’n deall bod y Llywodraeth yn ystyried considering improvements to the policy gwelliannau i’r porth i bolisïau. Pa rôl rydych gateway. What role do you hope to carve out yn gobeithio ei roi i ddatblygu cynaliadwy o for sustainable development within that? fewn hynny? Yn wahanol i lawer o’r Unlike many of the legal duties, such as dyletswyddau cyfreithiol, fel rheini sy’n equalities or those on the Welsh language, ymwneud â chydraddoldeb neu’r iaith there is no formal requirement to complete a Gymraeg, nid oes gofyniad ffurfiol i gwblhau sustainable development assessment. I am asesiad datblygu cynaliadwy. Rwy’n falch pleased that this is something that the bod y Llywodraeth yn ystyried hyn ar hyn o Government is currently looking at. Perhaps bryd. Efallai y byddwch yn gallu rhoi’r you will be able to provide us with an update wybodaeth ddiweddaraf inni am y gwaith on that work. hwnnw.
Finally, the report acknowledges that there Yn olaf, mae’r adroddiad yn cydnabod bod are many positive examples of the Welsh llawer o enghreifftiau cadarnhaol o Government enabling others, including Lywodraeth Cymru’n galluogi pobl eraill, Communities First through the sustainable gan gynnwys Cymunedau yn Gyntaf drwy’r
71 31/01/2012 development charter. However, the report siarter datblygu cynaliadwy. Fodd bynnag, says that sustainable development is still mae’r adroddiad yn dweud bod datblygu widely seen as a green issue. How will you cynaliadwy yn dal i gael ei weld yn fater seek to challenge this perception? How will gwyrdd. Sut y byddwch yn ceisio herio’r the Welsh Government continue to develop canfyddiad hwn? Sut y bydd Llywodraeth its sustainable development dialogue with the Cymru’n parhau i ddatblygu ei deialog private sector? datblygu cynaliadwy gyda’r sector preifat?
Minister, we have come a long way in Weinidog, rydym wedi cyflawni llawer o ran furthering sustainable development. Your hyrwyddo datblygu cynaliadwy. Mae eich leadership and the programme for arweinyddiaeth a’r rhaglen lywodraethu yn fy government give me great cause for optimism ngwneud yn obeithiol iawn o ran mynd i’r in addressing these concerns in the future. afael â’r pryderon hyn yn y dyfodol.
John Griffiths: I thank the Member for those John Griffiths: Diolch i’r Aelod am y comments and questions. It is vitally sylwadau a’r cwestiynau hynny. Mae’n important that we keep working at it with hanfodol ein bod yn parhau i weithio ar regard to sustainable development and ddatblygu cynaliadwy a chyfleu’r neges getting the message across as to its incredible ynghylch pa mor hollbwysig ydyw ar gyfer y importance for the future and the here and presennol a’r dyfodol yng Nghymru. Nid now in Wales. It is not easy, and the yw’n hawdd, a rhaid i’r Llywodraeth barhau i Government must keep working at it with our weithio gyda’n prif randdeiliaid a key stakeholders and partners in the private, phartneriaid yn y sector preifat, y sector public and third sector, but there are various cyhoeddus a’r trydydd sector, ond mae nifer mechanisms around. As the Member o fecanweithiau ar gael. Fel y crybwyllwyd mentioned, the charter on sustainable gan yr Aelod, mae’r siarter ar ddatblygu development is important, because it cynaliadwy yn bwysig, oherwydd ei bod yn incorporates a number of sectors, including ymgorffori nifer o sectorau, gan gynnwys y the private sector. It is a development tool for sector preifat. Mae’n offeryn datblygu ar organisations and it is about spreading good gyfer sefydliadau ac mae’n ymwneud â practice. Therefore, signing up to the charter lledaenu arfer da. Felly, mae ymuno â’r is an important step for any organisation in siarter yn gam pwysig i unrhyw sefydliad yng Wales to take as far as sustainable Nghymru o ran datblygu cynaliadwy. Mae development is concerned. There are real manteision gwirioneddol i fusnesau a chyrff benefits for business and other organisations eraill wrth wneud hynny. in doing so.
Much of what Rebecca Evans has mentioned Mae llawer o’r hyn a ddywedodd Rebecca is to do with our sustainable development Evans yn ymwneud â’n Bil datblygu Bill, and there are many opportunities to cynaliadwy, ac mae nifer o gyfleoedd i fynd address many of the issues that she i’r afael â llawer o’r materion y soniodd mentioned. I hope that we will get a wide and amdanynt. Rwy’n gobeithio y byddwn yn in-depth feeding in of views as part of the cael ystod eang o sylwadau manwl fel rhan process leading up to the legislation. We will o’r broses sy’n arwain at y ddeddfwriaeth. have a White Paper, and there will be many Bydd gennym Bapur Gwyn, a bydd llawer o opportunities and events for stakeholders to gyfleoedd a digwyddiadau er mwyn i help shape the legislation. It is important with randdeiliaid helpu i lunio’r ddeddfwriaeth. regard to the balance because, to some extent, Mae’r cydbwysedd yn bwysig oherwydd, i it can be about a fairly high-level declaratory ryw raddau, gall fod yn ymwneud ag principle around sustainable development, egwyddor eithaf lefel uchel am ddatblygu which is very important, but it can also be cynaliadwy, sy’n bwysig iawn, ond gall about some more practical ways of ensuring hefyd fod yn ymwneud â ffyrdd mwy that sustainable development is delivered on ymarferol o sicrhau bod datblygu cynaliadwy the ground. Therefore, I very much welcome yn cael ei gyflawni ar lawr gwlad. Felly, all of the issues that the Member mentioned byddaf yn croesawu gweld yr holl faterion y
72 31/01/2012 featuring in the widespread and, I hope, very soniodd yr Aelod amdanynt yn cael eu expansive consultation process. cynnwys yn y broses ymgynghori a fydd, rwy’n gobeithio, yn eang iawn.
Antoinette Sandbach: I thank you, Minister, Antoinette Sandbach: Diolch, Weinidog, for your statement this afternoon. The review am eich datganiad y prynhawn yma. Mae’r makes for interesting reading, highlighting adolygiad yn ddeunydd darllen diddorol gan some areas in which the Welsh Labour ei fod yn nodi rhai meysydd lle y mae Government is making progress, especially Llywodraeth Lafur Cymru yn gwneud its continued focus on sustainable cynnydd, yn enwedig ei ffocws parhaus ar development in Government and in ddatblygu cynaliadwy yn y Llywodraeth ac attempting to lead by example on its own wrth geisio arwain drwy esiampl ar ei hystâd estate. However, there are also clear ei hun. Fodd bynnag, mae’r adroddiad hefyd indicators in the report that a great deal of yn dangos yn glir bod llawer o waith i’w work still needs to be done. The Wales Audit wneud o hyd. Nododd adroddiad Swyddfa Office report from 2010 noted that Archwilio Cymru yn 2010 fod datblygu sustainable development was seen as one of a cynaliadwy yn cael ei ystyried yn un o nifer o number of competing priorities. It is, flaenoriaethau sy’n cystadlu. Felly, mae’n therefore, concerning that this effectiveness peri pryder bod yr adolygiad effeithlonrwydd review notes the way in which the sustainable hwn yn nodi bod y tîm datblygu cynaliadwy development team is still seen as marginal to yn dal i gael ei ystyried yn ymylol i the core activities of Government, that weithgareddau craidd y Llywodraeth, bod leadership is inconsistent and that many arweinyddiaeth yn anghyson a bod nifer o officials find it difficult to explain what swyddogion yn ei chael yn anodd egluro’r sustainable development means in practice hyn y mae datblygu cynaliadwy yn ei olygu within their own departments. Paragraph 11 yn ymarferol yn eu hadrannau. Mae paragraff of the report states that, 11 o’r adroddiad yn nodi:
‘despite this improvement there was a Er gwaethaf y gwelliant hwn, roedd consensus that there was still a lack of clarity consensws bod diffyg eglurder o hyd o ran around the interpretation of SD and how this dehongli datblygu cynaliadwy a sut roedd translated into the Central Organising hyn yn trosi i’r brif egwyddor drefniadol. Principle. Our review highlighted that there is Amlygodd ein hadolygiad bod bwlch yn dal i still a gap between understanding the concept fod rhwng deall y cysyniad a rhoi hynny ar and this being consistently applied in waith yn gyson ac yn ymarferol. practice.’
I was grateful to hear from the Minister Roeddwn yn falch o glywed gan y earlier today that he is to take forward the Gweinidog yn gynharach heddiw y bydd yn recommendation in paragraph 26, that the bwrw ymlaen â’r argymhelliad ym First Minister’s delivery unit could do more mharagraff 26, sy’n nodi y gallai uned with regard to embedding sustainable gyflawni’r Prif Weinidog wneud mwy o ran development. Are you also considering ymgorffori datblygu cynaliadwy. A ydych including the recommendation that there hefyd yn ystyried cynnwys yr argymhelliad y should continue to be external scrutiny from dylai craffu allanol barhau drwy’r the sustainable futures commissioner? I comisiynydd dyfodol cynaliadwy? Rwy’n notice that, in this report, very little comes sylwi, yn yr adroddiad hwn, mai ychydig forward about the cost of sustainable iawn o fanylion sydd am gost datblygu development in the way that it is defined and cynaliadwy fel y’i diffinnir a sut y mae how that impacts on the consumer. That is an hynny’n effeithio ar y defnyddiwr. Mae area of concern, where much tougher hwnnw’n faes sy’n peri pryder, lle y gall regulations, or more regulations, can lead to rheoliadau llymach, neu ragor o reoliadau, vastly increased costs for consumers. How do arwain at gostau llawer uwch i ddefnyddwyr. you propose to address that? Sut rydych yn bwriadu mynd i’r afael hynny?
73 31/01/2012
I am sure that you will agree that, if Os datblygu cynaliadwy fydd yr egwyddor sustainable development is going to be the sy’n llywio modd gweithredu Llywodraeth principle that shapes the way that the Welsh Lafur Cymru, rwy’n siŵr y byddwch yn Labour Government operates, it needs to be cytuno bod angen iddo gael ei integreiddio ar integrated across Government and not simply draws y Llywodraeth ac nid ei drin fel blwch treated as a box to tick. Indeed, it sounded a i’w dicio yn unig. Yn wir, roedd yn swnio bit like that box-ticking exercise in Rebecca ychydig fel ymarfer ticio blychau yng Evans’s contribution just now. Therefore, nghyfraniad Rebecca Evans. Felly, pam why did the Welsh Government spend so wnaeth Llywodraeth Cymru wario cymaint o much money—£147,000—on the arian—£147,000—ar arolwg cynaliadwyedd sustainability survey 2011, to find answers to 2011, i gael atebion i gwestiynau fel a yw questions such as whether people support pobl yn cefnogi polisïau sy’n gwella lles ac policies that improve the wellbeing and ansawdd bywyd pawb, nawr ac ar gyfer quality of life for all, now and for future cenedlaethau’r dyfodol? Pwy yn union y generations? Who exactly does the Minister mae’r Gweinidog yn dychmygu fyddai’n imagine would object to sustainable gwrthwynebu datblygu cynaliadwy pan gaiff development when it is defined in that way? ei ddiffinio yn y modd hwnnw? Mae llawer o There are many other questions in the survey gwestiynau eraill yn yr arolwg a oedd yn that were perhaps interesting ones to ask. ddiddorol efallai.
I note that the survey results indicate that Nodaf fod canlyniadau’r arolwg yn dangos y where consumers or members of the public bu llawer iawn o bryder ymysg defnyddwyr were asked, in effect, to pay for the policies, ac aelodau’r cyhoedd pan ofynnwyd iddynt there was a great deal of concern about that, dalu am y polisïau, i bob pwrpas, a bod and that answers tend to be radically different atebion yn tueddu i fod yn wahanol iawn pan when consequences of some changes are fo canlyniadau’r newidiadau yn cael eu explained to them with regard to their hesbonio iddynt o ran eu heffeithiau. impacts. You will have seen that from your Byddwch wedi gweld hynny o ddarllen survey’s answers in relation to the use of atebion eich arolwg mewn perthynas â’r cars. Will you confirm whether your defnydd o geir. A wnewch gadarnhau a yw Government is genuinely willing to engage eich Llywodraeth yn wirioneddol fodlon with the substance of sustainable mynd i wraidd datblygu cynaliadwy ac development and explain what it means for esbonio’r hyn y mae’n ei olygu i gymunedau, communities, which includes bad news as sy’n cynnwys y newyddion drwg yn ogystal well as the good with regard to cost—not to â’r newyddion da o ran cost—gan beidio â hide that from people—and any impacts, chelu hynny rhag pobl—ac unrhyw positive and negative, on the Welsh effeithiau, cadarnhaol a negyddol, ar economi economy? Will you also confirm that it is not Cymru? A wnewch gadarnhau hefyd na fydd simply going to be treated as window datblygu cynaliadwy yn cael ei drin fel sioe dressing for business as usual in ar gyfer yr hyn y mae’r Llywodraeth yn ei Government? wneud beth bynnag?
John Griffiths: I thank Antoinette Sandbach John Griffiths: Diolch i Antoinette for those comments. It is clearly the case that Sandbach am y sylwadau hynny. Mae’n this review recognises that a lot of progress amlwg bod yr adolygiad hwn yn cydnabod has been made and that it is no matter of bod llawer o gynnydd wedi’i wneud ac nid mere window dressing as far as the Welsh yw’n cael ei drin fel sioe cyn belled ag y mae Government or, indeed, many of our key Llywodraeth Cymru neu, yn wir, nifer o’n partners, are concerned. Real progress has prif bartneriaid, yn y cwestiwn. Rydym wedi been made. It is always important to ensure gwneud cynnydd gwirioneddol. Mae bob that we put our own house in order and show amser yn bwysig sicrhau ein bod yn cael trefn a good example and leadership to others, ar ein busnes ein hunain ac yn dangos which is why we will act on the key next esiampl ac arweiniad i bobl eraill. Dyna pam steps identified by the review. I have y byddwn yn gweithredu ar y prif gamau mentioned a number of those with regard to nesaf a nodwyd yn yr adolygiad. Rwyf wedi
74 31/01/2012 internal organisation in answering questions sôn am nifer o’r rheini o ran trefniadaeth from Members. fewnol wrth ateb cwestiynau gan Aelodau.
In addition to some of the matters that I Yn ogystal â rhai o’r materion y soniais mentioned, the strategic delivery and amdanynt, mae’r bwrdd cyflawni strategol a performance board and other boards are pherfformiad a byrddau eraill yn bwysig, fel significant, as are their terms of reference. I y mae’r cylch gorchwyl. Soniais hefyd am also mentioned the First Minister’s delivery uned gyflawni’r Prif Weinidog yn gynharach. unit earlier. There is much that we can Mae llawer y gallwn ei gryfhau yn ein gwaith strengthen in our internal workings as regards mewnol o ran datblygu cynaliadwy. Rydym sustainable development. We have made wedi gwneud cynnydd sylweddol ond, fel significant progress but, as always, there is bob amser, mae llawer eto i’w wneud. much yet to do.
When it comes to engaging with communities O ran ymgysylltu â chymunedau ledled around Wales, it is important that we should Cymru, mae’n bwysig y dylem wneud hynny do that through surveys and otherwise. drwy ddefnyddio arolygon a dulliau eraill. Essentially, sustainable development is about Yn y bôn, mae datblygu cynaliadwy yn people’s wellbeing. When you look at it in ymwneud â lles pobl. Pan fyddwch yn edrych the round, from an economic, environmental arno yn ei grynswth, o safbwynt economaidd, and social perspective, that must be the case. amgylcheddol a chymdeithasol, rhaid i hynny It is about overall quality of life for fod yn wir. Mae’n ymwneud ag ansawdd communities, and it is right that we should cyffredinol bywyd cymunedau, a dylem engage with those communities, seek their ymgysylltu â’r cymunedau hynny, a cheisio views and act upon them. eu sylwadau a gweithredu arnynt.
Daeth y Dirprwy Lywydd (David Melding) i’r Gadair am 3.56 p.m. The Deputy Presiding Officer (David Melding) took the Chair at 3.56 p.m.
Datganiad: Cyhoeddi’r Asesiad o Risgiau Newid Hinsawdd Statement: Publication of the Climate Change Risk Assessment
Gweinidog yr Amgylchedd a Datblygu The Minister for Environment and Cynaliadwy (John Griffiths): Bydd pob Sustainable Development (John Griffiths): Aelod o’r Siambr hon yn gyfarwydd â Each Member of this Chamber will be thywydd eithafol sy’n effeithio ar etholwyr— familiar with extreme weather events o eira, glaw trwm a llifogydd i sychder a affecting constituents–from snow, heavy rain phrinder dŵr. Mae’n amlwg bod tywydd and flooding to droughts and water shortages. garw yn gallu cael effaith sylweddol ar ein It is clear that adverse weather can have heconomi, ein cymdeithas a’n hamgylchedd. significant effects on our economy, our society and our environment.
The UK climate change risk assessment, Mae asesiad o risgiau newid hinsawdd y DU, which was co-funded by the Welsh a ariannwyd ar y cyd â Llywodraeth Cymru Government and published on 25 January, is ac a gyhoeddwyd ar 25 Ionawr, yn brosiect a significant, independent research project ymchwil sylweddol ac annibynnol sy’n that analyses the key risks and opportunities dadansoddi’r prif risgiau a chyfleoedd y that the whole of the UK faces as a result of a mae’r DU gyfan yn eu hwynebu o ganlyniad changing climate, and it paves the way for i’r newid yn yr hinsawdd , ac mae’n paratoi’r discussion and prioritised action in such areas ffordd ar gyfer trafodaeth a chamau as infrastructure investment and build, health, gweithredu wedi’u blaenoriaethu mewn biodiversity management and the delivery of meysydd fel buddsoddi mewn seilwaith ac core services. The climate change risk adeiladu, iechyd, rheoli bioamrywiaeth a assessment includes a specific report for darparu gwasanaethau craidd. Mae’r asesiad
75 31/01/2012
Wales that presents a wide-reaching o risgiau newid hinsawdd yn cynnwys assessment of the potential risks arising from adroddiad penodol ar Gymru sy’n cyflwyno climate change for the next 80 years. We asesiad pellgyrhaeddol o’r risgiau a allai have worked in partnership with the other ddeillio o’r newid yn yr hinsawdd dros y 80 UK administrations to deliver that project, mlynedd nesaf. Rydym wedi gweithio mewn and the publication of the CCRA fulfils one partneriaeth â gweinyddiaethau eraill y DU i of the key actions identified in our climate gyflawni’r prosiect hwnnw, ac mae change strategy. We have actively engaged cyhoeddi’r asesiad yn cyflawni un o’r prif interested communities and experts across gamau gweithredu a nodwyd yn ein Wales, and the CCRA reports have been strategaeth ar y newid yn yr hinsawdd. extensively peer-reviewed. Rydym wedi ymgysylltu â chymunedau sydd â diddordeb ac arbenigwyr ledled Cymru, ac mae adroddiadau’r asesiadau wedi cael eu hadolygu’n helaeth gan gymheiriaid.
For Wales, the risk assessment identifies O ran Cymru, mae’r asesiad risg yn nodi rhai some opportunities that are likely to emerge cyfleoedd sy’n debygol o ddod i’r amlwg o as a result of a changing climate, but the ganlyniad i’r newid yn yr hinsawdd, ond findings indicate that these will be vastly mae’r canfyddiadau hyn yn dangos y bydd y outweighed by the costs of managing adverse rhain yn cael eu gorbwyso’n aruthrol gan impacts. The key threats for Wales include gostau rheoli effeithiau andwyol. Mae’r prif increased flooding, both on the coast and fygythiadau i Gymru yn cynnwys mwy o inland, lower river flows and reduced water lifogydd arfordirol a mewndirol, llifoedd afon availability in summer. In addition, the risk is, a bygythiad y bydd llai o ddŵr ar gael yn assessment concludes that, in future decades, yr haf. Yn ogystal, mae’r asesiad risg yn dod Wales may experience higher death rates i’r casgliad y gellid gweld cyfraddau during summer months as a result of very hot marwolaeth uwch yng Nghymru yn ystod days. We may also see changes in soil degawdau yn y dyfodol o ganlyniad i conditions and biodiversity as a result of ddyddiau poeth iawn. Efallai y byddwn hefyd warmer, drier summers, as well as changes in yn gweld newidiadau mewn amodau pridd a species and habitats, and an increased risk of bioamrywiaeth o ganlyniad i hafau cynhesach pests and diseases affecting agriculture and a sychach, yn ogystal â newidiadau i forestry. rywogaethau a chynefinoedd, a mwy o risg o blâu ac afiechydon yn effeithio ar amaethyddiaeth a choedwigaeth.
The main opportunities for Wales identified Mae’r prif gyfleoedd ar gyfer Cymru a nodir in the CCRA relate to an extended tourist yn yr asesiad risg yn ymwneud â thymor season and the potential to increase visitor twristiaeth estynedig a’r potensial i gynyddu numbers, increased crop yields, and a likely nifer yr ymwelwyr, cynyddu cynnyrch fall in winter deaths as a result of milder cnydau, a gostyngiad tebygol yn nifer y temperatures. Each of these opportunities marwolaethau gaeaf o ganlyniad i dymheredd comes with caveats, however—for example, mwynach. Mae cafeatau i bob un o’r crop yields will increase provided that the cyfleoedd hyn, fodd bynnag—er enghraifft, availability of water and soil nutrients is bydd cynnyrch cnydau yn cynyddu ar yr sufficient. In many areas, we have already amod bod y maetholion sydd ar gael yn y dŵr made good progress in managing and a’r pridd yn ddigonol. Mewn sawl ardal, reducing the risks. Last year, we published rydym eisoes wedi gwneud cynnydd da wrth our national strategy for flood and coastal reoli a lleihau’r risgiau. Y llynedd, erosion risk management to raise awareness cyhoeddwyd ein strategaeth genedlaethol ar of the risks and reduce the consequences. We gyfer rheoli perygl llifogydd ac erydu also tested our new and improved response arfordirol er mwyn codi ymwybyddiaeth o’r arrangements during Exercise Watermark, peryglon ac i leihau’r canlyniadau. Rydym one of the UK’s largest ever civil emergency hefyd wedi profi ein trefniadau ymateb exercises. newydd a gwell yn ystod Ymarfer
76 31/01/2012
Watermark, un o’r ymarferion argyfwng sifil mwyaf yn y DU erioed.
4.00 p.m.
‘Planning Policy Wales’ and various Mae ‘Polisi Cynllunio Cymru’ a nodiadau technical advice notes are helping to embed cyngor technegol amrywiol yn helpu i climate change adaptation into the built sefydlu addasiadau i newid yn yr hinsawdd environment by requiring the impacts of yn yr amgylchedd adeiledig gan ei gwneud climate change, such as flood risk or coastal yn ofynnol i asesu a lliniaru ar effeithiau erosion, to be assessed and mitigated for the newid yn yr hinsawdd, fel perygl llifogydd lifetime of new developments. The Welsh neu erydu arfordirol, ar gyfer oes Government’s climate change and health datblygiadau newydd. Mae gweithgor newid working group has produced a yn yr hinsawdd ac iechyd Llywodraeth comprehensive plan to tackle the public Cymru wedi cynhyrchu cynllun cynhwysfawr health implications of climate change, which i fynd i’r afael â goblygiadau newid yn yr led to the ‘Heatwave Plan for Wales’, hinsawdd i iechyd y cyhoedd, ac arweiniodd published in 2010. In managing our hynny at y ‘Cynllun Tywydd Poeth i Gymru’, environment, we expect our Glastir scheme a gyhoeddwyd yn 2010. Wrth reoli ein to deliver better water management, reduced hamgylchedd, rydym yn disgwyl i’n cynllun flood risk and enhanced biodiversity. Glastir Glastir sicrhau system rheoli dŵr well, llai o also features a grant for woodland creation, berygl llifogydd a chynnydd mewn which will improve local resilience to the bioamrywiaeth. Mae Glastir hefyd yn impacts of climate change. Work is under cynnwys grant ar gyfer creu coetiroedd, a way to integrate climate change into our fydd yn gwella gallu lleol i wrthsefyll emerging natural environment framework. effeithiau newid yn yr hinsawdd. Mae gwaith We can, of course, also tackle the problem at ar y gweill i integreiddio newid yn yr source. Reducing our emissions is even more hinsawdd yn ein fframwaith amgylchedd important now that the climate change risk naturiol, sy’n datblygu. Gallwn, wrth gwrs, assessment helps us to understand the hefyd fynd i’r afael â’r hyn sydd wrth wraidd consequences of not doing so. That is why y broblem. Mae lleihau ein hallyriadau hyd this Government remains committed to yn oed yn bwysicach nawr, wrth i’r asesiad o reducing Welsh emissions. risgiau newid yn yr hinsawdd ein helpu i ddeall canlyniadau peidio â gwneud hynny. Dyna pam mae’r Llywodraeth hon yn parhau i fod yn ymrwymedig i leihau allyriadau yng Nghymru.
Newid yn yr hinsawdd yw’r her Climate change is the greatest environmental amgylcheddol fwyaf sy’n ein hwynebu. Mae challenge that we face. The UK risk asesiad risg y Deyrnas Unedig yn rhan o’r assessment is part of the growing body of dystiolaeth gynyddol sy’n ei gwneud hi’n evidence that makes it possible for us to bosibl i ni lunio ein polisïau a’n cynlluniau. shape our policies and plans. Preparing for Mae paratoi ar gyfer newid yn yr hinsawdd climate change is vital if we are to ensure that yn hanfodol os ydym am sicrhau bod Cymru Wales is an attractive place in which to live yn lle deniadol i fyw a gwneud busnes yn and to do business during the twenty-first ystod yr unfed ganrif ar hugain a thu hwnt. century and beyond.
Russell George: I thank the Minister for his Russell George: Diolch i’r Gweinidog am ei statement and for delivering such a large part ddatganiad ac am gyflwyno cymaint ohono of it in Welsh, which he did very well, yn Gymraeg; gwnaeth hynny yn dda iawn, because I could hear it being translated very oherwydd gallwn glywed ei fod yn cael ei well in my earpiece. It is clear that the report gyfieithu yn dda iawn drwy’r teclyn yn fy leaves us with little doubt about the potential nghlust. Mae’n amlwg nad yw’r adroddiad yn scale and seriousness of the implications for gadael fawr o amheuaeth ynghylch graddfa a
77 31/01/2012 the natural environment and biodiversity of difrifoldeb posibl goblygiadau newid yn yr Wales of projected climate change. I was hinsawdd a ragwelir i’r amgylchedd naturiol pleased that you specifically mentioned water a bioamrywiaeth yng Nghymru. Roeddwn yn availability in your statement. That is an area falch y gwnaethoch nodi argaeledd dŵr yn of particular concern for humans and wildlife benodol yn eich datganiad. Dyna achos in Wales, with the risk of a supply deficit as pryder arbennig am bobl a bywyd gwyllt yng early as the 2020s. River basins are projected Nghymru, gyda risg o ddiffyg cyflenwad mor to move from surplus to deficit over the next gynnar â’r 2020au. Rhagwelir y bydd basnau 20 years, especially in the summer months, afon yn symud o ormodedd i ddiffyg dros yr while heavier winter rainfall is likely to lead 20 mlynedd nesaf, yn enwedig yn ystod to increased flooding and waterlogging of misoedd yr haf, tra bydd glaw trymach yn y agricultural land, with implications for gaeaf yn debygol o arwain at fwy o lifogydd wildlife and humans alike. The report is a thir amaethyddol dwrlawn, gyda unambiguous in stating that climate change goblygiadau ar gyfer bywyd gwyllt a phobl could have serious and far-reaching impacts fel ei gilydd. Noda’r adroddiad yn ddiamwys on the natural environment, as well as on our y gallai newid yn yr hinsawdd gael effeithiau agricultural and forestry sectors. Minister, difrifol a phellgyrhaeddol ar yr amgylchedd given that your Government failed to meet naturiol, yn ogystal ag ar ein sectorau amaeth the 2010 targets on halting biodiversity loss, a choedwigaeth. Weinidog, o gofio y will you give an assurance that the serious methodd eich Llywodraeth â chyrraedd implications for the Welsh natural targedau 2010 ar atal colli bioamrywiaeth, a environment set out in the report will be fully wnewch chi ein sicrhau y byddwch yn mynd addressed as the Government develops its i’r afael yn llawn â’r goblygiadau difrifol i new framework for the environment? As it is amgylchedd naturiol Cymru a amlinellir yn essential that we mitigate the effects of our yr adroddiad wrth i’r Llywodraeth ddatblygu actions now to reduce the long-term impact ei fframwaith amgylcheddol newydd? Gan on nature and ecosystems, will you also fod yn rhaid inni liniaru effeithiau ein commit to referring the report for gweithredoedd yn awr er mwyn lleihau’r consideration by the independent Climate effaith hirdymor ar natur ac ecosystemau, a Change Commission for Wales and its wnewch chi ymrwymo hefyd i gyfeirio’r climate change and land use sub-group? On adroddiad at Gomisiwn Cymru ar y Newid yn flood defences, a key issue arises on the back yr Hinsawdd, sy’n annibynnol, a’i is-grŵp of the Association of British Insurers’ report newid yn yr hinsawdd a defnydd tir, gan ofyn today. While the overall responsibility for iddynt ei ystyried? O ran amddiffynfeydd funding must rest with the Government, how rhag llifogydd, mae mater allweddol yn codi do you believe that we should proceed with yn sgîl adroddiad Cymdeithas Yswirwyr regard to the issue of sharing risk with local Prydain heddiw. Er bod cyfrifoldeb authorities and individual households and cyffredinol am ariannu yn gorfod perthyn i’r businesses? Are you confident that there are Llywodraeth, sut ydych yn credu y dylem sufficient Government resources to mitigate fynd ati o ran rhannu risg gydag awdurdodau the impact in the potentially worst affected lleol a chartrefi a busnesau unigol? A ydych areas, such as the Vale of Clwyd? yn hyderus bod digon o adnoddau gan y Llywodraeth i liniaru’r effaith yn yr ardaloedd a allai gael eu heffeithio waethaf, fel Dyffryn Clwyd?
John Griffiths: I thank Russell George for John Griffiths: Diolch i Russell George am that contribution and those questions. Water ei gyfraniad a’i gwestiynau. Mae argaeledd availability is a big issue when we look at dŵr yn broblem fawr pan edrychwn ar y projected climate change. In Wales, we are newid yn yr hinsawdd a ragwelir. Yng fortunate, in many ways, to have a good Nghymru, rydym yn ffodus, mewn sawl water resource. However, we want to ensure ffordd, i gael adnoddau dŵr da. Fodd bynnag, that it is managed and developed properly for rydym am sicrhau eu bod yn cael eu rheoli the future. There are major challenges with a’u datblygu yn briodol ar gyfer y dyfodol. that. Our natural environment framework will Mae heriau mawr yn hynny. Bydd ein
78 31/01/2012 be an important part of addressing those fframwaith ar gyfer yr amgylchedd naturiol challenges, and the introduction of the single yn rhan bwysig o’r broses o fynd i’r afael â’r environment body will also be an important heriau hynny, a bydd sefydlu’r corff development. Those developments go amgylcheddol unigol hefyd yn ddatblygiad together effectively in terms of looking at pwysig. Mae’r datblygiadau hynny’n cydfynd these challenges and meeting them. I am keen yn effeithiol o ran edrych ar yr heriau hyn a’u for our commission and commissioner Peter cwrdd. Rwy’n awyddus i’n comisiwn a’r Davies to look at the findings of this risk comisiynydd Peter Davies edrych ar assessment. I know that he is also keen to do ganfyddiadau’r asesiad risg hwn. Rwy’n that, and I expect our future response to these gwybod ei fod ef hefyd yn awyddus i wneud challenges to be guided, as is everything else hynny, a disgwyliaf y bydd ein hymateb yn y around climate change and sustainable dyfodol i’r heriau hyn yn cael eu harwain, fel development, by our commission and y mae popeth arall o gwmpas newid yn yr commissioner. That is why we created them hinsawdd a datblygu cynaliadwy, gan ein following the demise of the UK body. comisiwn a chomisiynydd. Dyna pam y gwnaethom eu creu yn dilyn diddymu’r corff ar gyfer y DU.
Our national strategy on flooding was Lansiwyd ein strategaeth genedlaethol ar launched at the end of last year and that sets lifogydd ddiwedd y llynedd, ac mae’n nodi’r out the way forward to address all of the ffordd ymlaen wrth fynd i’r afael â phob issues around flooding, including managing mater sy’n ymwneud â llifogydd, gan the risks, communicating effectively with gynnwys rheoli’r risgiau, cyfathrebu’n communities, businesses and others, and effeithiol gyda chymunedau, busnesau ac ensuring that there is awareness and eraill, a sicrhau ymwybyddiaeth a chamau appropriate action. Our adaptation plan for priodol. Mae ein cynllun addasu ar gyfer climate change is also highly significant in newid yn yr hinsawdd hefyd yn arwyddocaol terms of the actions that we will take. There iawn o ran y camau y byddwn yn eu cymryd. are questions with regard to the insurance Mae cwestiynau o ran y diwydiant yswiriant, industry, and we intend to address them along ac rydym, ynghyd â Llywodraethau eraill y with other UK administrations, because they DU, yn bwriadu mynd i’r afael â hwy, are very important for individuals and oherwydd eu bod yn bwysig iawn i unigolion businesses. a busnesau.
Yr Arglwydd Elis-Thomas: Hoffwn ofyn yn Lord Elis-Thomas: I would like to ask in arbennig, yn dilyn yr adroddiad hwn, am particular, following this report, about a frawddeg yn y datganiad sydd yn sôn am y sentence in the statement that talks about the gwaith sydd ar y gweill i integreiddio newid work that is in the pipeline to integrate hinsawdd i mewn i fframwaith yr climate change into the natural environment amgylchedd naturiol, a gyhoeddwyd ar ffurf framework, which was published in the form Papur Gwyrdd ddoe ac sydd yn parhau i fod of a Green Paper yesterday and which yn waith sy’n datblygu. Mae’n fy nharo ei continues to be a work in progress. It seems fod yn hanfodol ein bod yn gallu defnyddio’r to me that it is crucial that we are able to use fframweithiau rydym yn eu sefydlu o the frameworks that we are establishing to safbwynt delio â’r amgylchedd yn weithredol deal with the environment in an active and ac yn bositif a’u cymhathu gyda’r effeithiau positive way and assimilate them with the negyddol newid hinsawdd. Mae cyfle gwych negative impacts of climate change. There is yn y fan hon i integreiddio, os yw’r an excellent opportunity here to integrate, if Gweinidog yn cytuno, gwaith Asiantaeth yr the Minister agrees, the work of the Amgylchedd ynglŷn â risg llifogydd—gwaith Environment Agency on flood risk—work rwyf wedi ei weld yn ymarferol yn Nwyfor that I have seen in practice in Dwyfor Meirionnydd mewn ardaloedd fel Pwllheli— Meirionnydd in areas such as Pwllheli—with gyda gwaith mwy eang ar natur, cefn gwlad broader work on nature, rural areas and on ac ar weld gwerth gwasanaethau seeing the value of ecosystem services in the ecosystemaidd yn yr ystyr ehangaf. Os broadest sense. If we can get this new body to
79 31/01/2012 gallwn gael y corff newydd hwn i gymryd at take on those risks, it could develop into a y risgiau hynny, mae modd iddo ddatblygu body that will be able to deal with the yn gorff a fydd yn gallu delio ag agweddau negative aspects of climate change as well as negyddol newid hinsawdd yn ogystal â’r the positive aspects. Does the Minister agree? agweddau positif. A yw’r Gweinidog yn cytuno?
John Griffiths: I am pleased to say that I John Griffiths: Rwy’n falch o ddweud fy agree entirely with Dafydd Elis-Thomas on mod yn cytuno yn llwyr â Dafydd Elis- that. The natural environment framework is Thomas ar hynny. Mae fframwaith yr all about integration, ecosystem services and amgylchedd naturiol yn ymwneud ag understanding everything that goes with that. integreiddio, gwasanaethau ecosystemau a It brings major opportunities for joining up dealltwriaeth o bopeth o amgylch hynny. Government and all our key partners, and the Mae’n dod â chyfleoedd mawr i single environment body, similarly, is about gydgysylltu’r Llywodraeth a’n holl moving in that direction of integration and bartneriaid allweddol, ac mae’r corff joining up. Bringing the three organisations amgylcheddol unigol, yn yr un modd, yn together will allow that work around flood ymwneud â symud i’r cyfeiriad hwnnw o risk that the Environment Agency carries out integreiddio a chydgysylltu. Bydd dod â’r tri to be integrated with the wider biodiversity sefydliad at ei gilydd yn caniatáu i waith work and natural environment work done by Asiantaeth yr Amgylchedd ar berygl the Countryside Council for Wales and the llifogydd gael ei integreiddio gyda’r gwaith Forestry Commission in Wales. By bringing bioamrywiaeth ehangach a’r gwaith ar yr the two developments together, that is, the amgylchedd naturiol a wneir gan Gyngor natural environment framework and the Cefn Gwlad Cymru a’r Comisiwn single environment body, there is great Coedwigaeth yng Nghymru. Drwy ddwyn y potential to make much progress on these ddau ddatblygiad ynghyd, sef fframwaith yr important matters. amgylchedd naturiol a’r corff amgylcheddol unigol, mae potensial mawr i wneud llawer o gynnydd ar y materion pwysig hyn.
William Powell: Minister, thank you once William Powell: Weinidog, diolch ichi again for making this statement on the unwaith eto am wneud y datganiad hwn ar yr important risk assessment that has just been asesiad risg pwysig sydd newydd gael ei published. It outlines, as you have said, the gyhoeddi. Fel y gwnaethoch ddweud, mae’n serious threats that both humans and the amlinellu’r bygythiadau difrifol y mae pobl natural environment face from climate a’r amgylchedd naturiol yn eu hwynebu yn change during our century. I welcome the sgîl newid yn yr hinsawdd yn ystod ein fact that such a report exists in Wales so that canrif. Rwy’n croesawu’r ffaith bod we can build a genuine cross-party approach adroddiad o’r fath yn bodoli yng Nghymru, again to this issue and tackle the issues that fel y gallwn feithrin agwedd wirioneddol threaten our very future. As we all drawsbleidiol unwaith eto at y mater hwn a understand, the undeniable realities of mynd i’r afael â’r materion sy’n bygwth ein climate change are compounding long- dyfodol. Fel rydym i gyd yn deall, mae realiti standing threats to the natural world, and that diamheuol newid yn yr hinsawdd yn creates knock-on effects for our health and gwaethygu bygythiadau sydd wedi bodoli ers wellbeing. That means that it is essential that tro i’r byd naturiol, gan greu sgîl-effeithiau o we ensure that any new environmental ran ein hiechyd a’n lles. Felly, mae’n framework delivers for our future, for our hanfodol ein bod yn sicrhau y bydd needs and the needs of biodiversity. As the fframwaith amgylcheddol newydd yn darparu assessment highlights, we face a number of ar gyfer ein dyfodol, ein hanghenion ac barriers. These barriers further raise the need anghenion bioamrywiaeth. Fel mae’r asesiad for enhanced environmental management of yn dangos yn glir, rydym yn wynebu nifer o the wider countryside, and they also highlight rwystrau. Mae’r rhwystrau hyn yn cynyddu’r the importance of programmes such as the angen am well reolaeth amgylcheddol o gefn
80 31/01/2012 common agricultural policy—both pillar 1 gwlad, ac maent hefyd yn tynnu sylw at and pillar 2 activities—for our sustainable bwysigrwydd rhaglenni fel y polisi future. The Welsh Government must continue amaethyddol cyffredin—gweithgareddau to work hard to engage with stakeholders to piler 1 a 2 fel ei gilydd—ar gyfer ein dyfodol secure that future. cynaliadwy. Rhaid i Lywodraeth Cymru barhau i weithio’n galed i ymgysylltu â rhanddeiliaid er mwyn sicrhau’r dyfodol hwnnw.
I have a number of specific questions about Mae gennyf sawl cwestiwn penodol am yr the assessment. First, the alarming asesiad. Yn gyntaf, mae’r proffwydoliaethau predictions contained in the report give us brawychus a gynhwysir yn yr adroddiad yn cause for real concern. Will the Minister be achosi pryder go iawn. A wnaiff y Gweinidog bringing elements of that assessment to the dynnu elfennau o’r asesiad hwnnw at sylw ei attention of his Cabinet colleagues so that gyd-Weinidogion yn y Cabinet er mwyn they can continue to assess and review iddynt barhau i asesu ac adolygu effeithiau impacts in their areas of service delivery? yn eu meysydd darparu gwasanaethau hwy o?
Secondly, while acknowledging the advances Yn ail, er fy mod yn cydnabod y that have been made in local flooding datblygiadau a wnaed mewn cynlluniau schemes and sea defences—I am thinking in llifogydd lleol ac amddiffynfeydd môr— particular of examples that I visited recently rwy’n meddwl yn arbennig am enghreifftiau in Borth, and I am aware of examples in yr ymwelais â hwy yn ddiweddar yn y Borth, Welshpool and in my own immediate locality ac rwy’n ymwybodol o enghreifftiau yn y of Talgarth—we nonetheless need to build on Trallwng ac yn fy milltir sgwâr i yn that and to try to identify additional sources Nhalgarth—serch hynny, mae angen inni of funding to really develop a strategy to take adeiladu ar hynny a cheisio canfod this forward more urgently than has hitherto ffynonellau ychwanegol o arian er mwyn been the case. gallu datblygu strategaeth i fwrw ymlaen â hyn gyda mwy o frys nag sydd wedi digwydd hyd yn hyn.
Thirdly, will the Minister please make a Yn drydydd, a wnaiff y Gweinidog commitment to undertake a study of the ymrwymo i gynnal astudiaeth o’r risg uwch o heightened fire risk that may arise from dân a allai ddigwydd yn sgîl cynnydd yn increasing mean summer temperatures? That nhymheredd cymedrig yr haf? Mae gan has implications not only for community hynny oblygiadau nid yn unig ar gyfer safety, but for potential biodiversity loss. diogelwch cymunedol, ond ar gyfer colli bioamrywiaeth.
Finally, will the Minister assure us that he is Yn olaf, a wnaiff y Gweinidog ein sicrhau ei in regular contact with the Deputy Minister fod mewn cysylltiad rheolaidd â’r Dirprwy for Agriculture, Food, Fisheries and Weinidog Amaethyddiaeth, Bwyd, European Programmes, given the close Pysgodfeydd a Rhaglenni Ewropeaidd, o working necessary to ensure that these ystyried yr angen am weithio agos i sicrhau matters are dealt with in the revised Glastir bod y materion hyn yn cael eu hymdrin â proposals? hwy yn y cynigion diwygiedig ar gyfer Glastir?
John Griffiths: I thank William Powell for John Griffiths: Diolch i William Powell am that contribution and those questions. It is y cyfraniad hwnnw a’r cwestiynau hynny. very important that we work across Mae’n bwysig iawn ein bod yn gweithio ar Government on climate change risks, and that draws y Llywodraeth ar beryglon newid yn yr is very much what we do in terms of having hinsawdd, a dyna’r hyn yr ydym yn ei wneud sustainable development as the central drwy wneud datblygu cynaliadwy yn brif
81 31/01/2012 organising principle for the Welsh egwyddor drefniadol Llywodraeth Cymru. Government. So, I will indeed be discussing Felly, byddaf yn trafod yr asesiad risg the risk assessment with ministerial gyda’m cyd-Weinidogion, yn enwedig mewn colleagues, particularly in relation to matters perthynas â’r materion y maent yn gyfrifol that are within their responsibilities. amdanynt.
When it comes to flood risk, William Powell O ran risg llifogydd, mae William Powell yn is absolutely right to say that we have to hollol gywir i ddweud bod yn rhaid inni build on the work that we have already done adeiladu ar y gwaith rydym wedi’i wneud to improve our defences. We have £100 eisoes i wella ein hamddiffynfeydd. Mae million available at the moment, £50 million gennym £100 miliwn ar gael ar hyn o bryd, of which is European funding. We are ac arian Ewropeaidd yw £50 miliwn ohono. therefore ensuring that we lever in moneys in Rydym felly yn sicrhau ein bod yn denu arian addition to Welsh Government capital to yn ogystal â chyfalaf Llywodraeth Cymru i tackle the scale of the challenge. However, fynd i’r afael â maint yr her. Fodd bynnag, we are always looking to add to that funding rydym bob amser yn ceisio ychwanegu at y and to that work, and we recently had central cyllid hwnnw a’r gwaith hwnnw, a chawsom provision from the Minister for finance to ddarpariaeth ganolog gan y Gweinidog cyllid enable further work to be carried out. We are yn ddiweddar er mwyn galluogi gwneud always striving to increase that investment gwaith pellach. Rydym bob amser yn and to build those defences. The flood risk ymdrechu i gynyddu’r buddsoddiad hwnnw strategy that I launched at the end of last year ac i adeiladu’r amddiffynfeydd hynny. Mae’r is very much about that, and about much else strategaeth peryglon llifogydd a lansiais besides, with regard to communities and ddiwedd y llynedd yn ymwneud yn fawr businesses understanding the risks of iawn â hynny, a llawer o bethau yn flooding and what they can do for themselves ychwanegol, mewn perthynas â dealltwriaeth to adapt and to manage the risks involved. cymunedau a busnesau o beryglon llifogydd a’r hyn y gallant ei wneud drostynt eu hunain i addasu a rheoli’r risgiau o dan sylw.
I would be very happy to take up the issues Buaswn yn hapus iawn i ystyried y materion relating to fire risk highlighted by the sy’n ymwneud â pheryglon tân y tynnodd yr Member. Finally, I confirm that, in meeting Aelod sylw atynt. Yn olaf, rwy’n cadarnhau, ministerial colleagues, as I mentioned earlier, wrth gyfarfod â chyd-Weinidogion, fel y I meet regularly with Alun Davies, given the soniais yn gynharach, fy mod yn cwrdd yn overlap between our responsibilities. We will rheolaidd ag Alun Davies, o ystyried bod ein discuss these issues, among much else. cyfrifoldebau yn gorgyffwrdd. Byddwn yn trafod y materion hyn, ymysg llawer o bethau eraill.
Rebecca Evans: Thank you for your Rebecca Evans: Diolch ichi am eich statement today, Minister. The climate datganiad heddiw, Weinidog. Mae darllen yr change risk assessment certainly provides asesiad risg ar newid yn yr hinsawdd yn sicr challenging and concerning reading. It yn brofiad heriol ac yn achosi pryder. Mae’n hammers home the magnitude of the threat cyfleu yn glir cymaint yw maint bygythiad that climate change presents us with in newid yn yr hinsawdd inni mewn termau powerful and detailed terms. It is too pwerus a manwl. Mae’n ddogfen rhy bwysig, important a document, in my view, to sit on a yn fy marn i, i eistedd ar silff. Felly, fy shelf. So, my first question is: what next for nghwestiwn cyntaf yw: beth yw’r cam the document? The report is essential reading nesaf ar gyfer y ddogfen hon? Dylai for anyone with an interest in the future of unrhyw un sydd â diddordeb yn nyfodol the natural environment, agriculture, yr amgylchedd naturiol, amaethyddiaeth, industry, business, buildings, infrastructure diwydiant, busnes, adeiladau, isadeiledd, and health and wellbeing in Wales. How have you been raising awareness of this report and iechyd a lles yng Nghymru ddarllen yr
82 31/01/2012 engaging interested parties with it? Are there adroddiad. Sut y buoch yn codi Government policies or guidance that you ymwybyddiaeth o’r adroddiad hwn ac yn think will need to be reviewed in the light of ymgysylltu pobl sydd â diddordeb â’r this report? adroddiad? A oes gan y Llywodraeth bolisïau neu ganllawiau y credwch y bydd angen eu hadolygu yn sgîl cyhoeddi’r adroddiad hwn?
4.15 p.m.
The report is quite upfront in its Mae’r adroddiad yn cydnabod yn eithaf acknowledgement that there are some big agored fod rhai bylchau mawr yn y gaps in the available evidence. Some of this dystiolaeth sydd ar gael. Mae rhywfaint o hyn is already being addressed by academics eisoes yn cael sylw gan academyddion internationally or at a UK level, such as rhyngwladol neu ar lefel y DU, fel datblygu understanding the effects of ocean dealltwriaeth o effeithiau ardystio morol ar certification on species and ecosystems, or rywogaethau ac ecosystemau, neu effaith understanding the potential impact of climate bosibl newid yn yr hinsawdd ar y sector change on the financial sector. How is the ariannol. Sut y mae Llywodraeth Cymru yn Welsh Government monitoring and engaging monitro gwaith ymchwil rhyngwladol neu ar with UK or international research in this field lefel y DU yn y maes hwn, ac yn ymgysylltu with a view to developing policy for Wales? ag ef, gyda’r bwriad o ddatblygu polisi ar gyfer Cymru?
Other gaps in knowledge identified in the Dim ond ar lefel Cymru y gall y bylchau report can only be addressed at Wales level, eraill mewn gwybodaeth a nodwyd yn yr and these include the risks floods pose to adroddiad gael sylw, ac mae’r rhain yn health centres, floods and erosion pose to cynnwys y peryglon y mae llifogydd yn eu Welsh heritage sites, and the potential for peri i ganolfannau iechyd; y peryglon y mae coastal erosion to disrupt transport links. llifogydd ac erydiad yn peri i safleoedd What are your plans to address the long list treftadaeth Cymru; a photensial erydu of specific gaps in knowledge that have been arfordirol i amharu ar gysylltiadau identified in the report? How are you trafnidiaeth. Beth yw eich cynlluniau i fynd prioritising this work? How are you working i’r afael â’r rhestr hir o fylchau penodol alongside the third sector to address the gaps? mewn gwybodaeth a nodwyd yn yr How are you leading and co-ordinating the adroddiad? Sut ydych chi’n blaenoriaethu’r work of the statutory agencies so that we can gwaith hwn? Sut ydych chi’n gweithio ochr plug these gaps in knowledge before the yn ochr â’r trydydd sector i fynd i’r afael â’r report is revised again in 2017? bylchau mewn gwybodaeth? Sut ydych chi’n arwain a chydlynu gwaith yr asiantaethau statudol er mwyn inni lenwi’r bylchau hyn mewn gwybodaeth cyn i’r adroddiad gael ei adolygu eto yn 2017?
The report does not view climate change Nid yw’r adroddiad yn edrych ar beryglon risks in the international context, but there are newid yn yr hinsawdd yn y cyd-destun international risks that cannot be ignored. It is rhyngwladol, ond mae risgiau rhyngwladol acknowledged that the effects of climate na ellir eu hanwybyddu. Cydnabyddir bod change have already played a part in causing effeithiau newid yn yr hinsawdd eisoes wedi civil unrest and war in some countries and the chwarae rhan mewn achosi aflonyddwch sifil conflict in Darfour provides us with one a rhyfeloedd mewn rhai gwledydd ac mae’r example that began as an ecological crisis. gwrthdaro yn Darfour yn un enghraifft o What consideration is the Government giving sefyllfa a ddechreuodd fel argyfwng ecolegol. to the potential impact on Wales of civil Pa ystyriaeth y mae’r Llywodraeth yn ei rhoi
83 31/01/2012 unrest in other countries on things like oil i effaith bosibl aflonyddwch sifil mewn prices and supply chains for industry, or gwledydd eraill ar Gymru o ran materion fel access to raw materials that can only be prisiau olew a chadwyni cyflenwi ar gyfer sourced in certain parts of the world? diwydiant, neu fynediad at ddeunyddiau crai y gellir dim ond cael gafael arnynt mewn rhai rhannau o’r byd?
John Griffiths: I thank Rebecca Evans for John Griffiths: Diolchaf i Rebecca Evans those questions and comments, which touch am ei chwestiynau a’i sylwadau, sy’n on some very important issues. The first thing cyffwrdd ar rai materion pwysig iawn. Y peth to say is that, in many areas, we are already cyntaf y dylwn ei ddweud yw ein bod, mewn working to manage and reduce the impacts sawl ardal, eisoes yn gweithio i reoli a identified in this risk assessment, and that lleihau’r effeithiau a nodwyd yn yr asesiad will stand us in good stead in taking forward risg, a bydd hynny’n ein rhoi mewn sefyllfa further work. I will formally respond to the dda wrth inni ymgymryd â gwaith pellach. findings in our annual climate change report Byddaf yn ymateb yn ffurfiol i’r to the National Assembly for Wales in March canfyddiadau yn ein hadroddiad blynyddol ar of this year, and that will be a good newid yn yr hinsawdd i Gynulliad opportunity for Members to make further Cenedlaethol Cymru ym mis Mawrth eleni. points and for us to have further dialogue. Bydd yn gyfle da i Aelodau wneud pwyntiau However, we will also be using the evidence pellach ac inni gael trafodaeth bellach. Fodd from this risk assessment in any event to bynnag, byddwn hefyd yn defnyddio’r inform our revision of our adaptation delivery dystiolaeth o’r asesiad risg i lywio ein gwaith plan actions on climate change. That is very o ddiwygio’r camau gweithredu ar newid yn much about increasing Wales’s resilience to a yr hinsawdd yn ein cynllun cyflawni ar gyfer change in climate, which touches on many of ymaddasu. Mae hynny’n ymwneud â the matters that the Member mentioned. chynyddu gallu Cymru i wrthsefyll newid yn yr hinsawdd, sy’n cyffwrdd ar lawer o’r materion a grybwyllwyd gan yr Aelod.
It is also important that further research and Mae hefyd yn bwysig bod gwaith ymchwil work goes on locally and regionally in Wales pellach yn digwydd yn lleol ac yn among some of our key partners to ensure rhanbarthol yng Nghymru ymysg rhai o’n that they, too, contribute to understanding the partneriaid allweddol er mwyn sicrhau eu bod risks and taking forward necessary actions. hwy, hefyd, yn cyfrannu at ddeall y risgiau ac Alongside some of our partners around the yn mynd â’r camau gweithredu angenrheidiol CCRA we are working on an economic yn eu blaenau. Ochr yn ochr â rhai o’n analysis that will estimate the price tag, as it partneriaid sy’n gysylltiedig â’r Asesiad o were, of adaptation overall, and outline Risgiau Newid Hinsawdd, rydym yn further options for adapting to the most gweithio ar ddadansoddiad economaidd a pressing risks. So, there is a lot of work going fydd yn amcangyfrif cyfanswm y pris o on. The methodology developed by this risk addasu, ac yn amlinellu opsiynau pellach ar assessment puts the UK at the forefront of gyfer addasu’r risgiau pennaf. Felly, mae international thinking around research and llawer o waith yn mynd rhagddo. Mae’r work on risk from climate change. We will fethodoleg a ddatblygwyd gan yr asesiad risg look internationally, but the work that is yn gosod y DU ar flaen y gad o ran ystyriaeth going on the UK is an important part of the ryngwladol o waith ymchwil a gwaith ar world picture, as is the work going on in risgiau newid yn yr hinsawdd. Byddwn yn Wales. Rebecca Evans mentioned that edrych ar y lefel ryngwladol, ond mae’r academia in Wales has some significant gwaith sy’n mynd rhagddo yn y DU yn rhan strengths as well. We will look at what is bwysig o’r darlun byd-eang, ac mae’r un peth happening internationally, but we will make yn wir o ran y gwaith sy’n mynd rhagddo yng sure that we contribute significantly from a Nghymru. Dywedodd Rebecca Evans fod gan UK and Wales level as well. y byd academaidd yng Nghymru rai cryfderau sylweddol hefyd. Byddwn yn
84 31/01/2012
edrych ar yr hyn sy’n digwydd ar y lefel ryngwladol, ond byddwn yn sicrhau ein bod yn cyfrannu yn sylweddol o lefel y DU a Chymru hefyd.
Antoinette Sandbach: Thank you for Antoinette Sandbach: Diolch ichi am publishing this risk assessment, which gyhoeddi’r asesiad risg hwn, sy’n tynnu sylw highlights the many dangers as well as at y peryglon niferus yn ogystal â’r cyfleoedd opportunities that we face in respect of sy’n ein hwynebu mewn perthynas â newid climate change in Wales. Flooding, of course, yn yr hinsawdd yng Nghymru. Mae represents the most immediate risk to most llifogydd, wrth gwrs, yn cynrychioli’r risg communities, with one in every six properties mwyaf enbyd i’r rhan fwyaf o gymunedau, directly at risk in one way or another and gydag un o bob chwe eiddo yn wynebu many more that could be affected as a result perygl uniongyrchol mewn rhyw ffordd neu’i of damage to critical energy and transport gilydd ac mae llawer mwy o eiddo y gallai infrastructure. It is therefore welcome news difrod i seilwaith ynni a thrafnidiaeth that you are levering in further funds from hanfodol effeithio arnynt. Felly, mae’n Europe and looking at those issues. newyddion i’w groesawu eich bod yn denu rhagor o arian o Ewrop ac yn edrych ar y materion hynny.
Wales does not exist in isolation, and there is Nid yw Cymru’n bodoli ar wahân, ac mae’n every likelihood that other areas of the UK debygol iawn y bydd ardaloedd eraill yn y will also face serious pressures on their water DU hefyd yn wynebu pwysau difrifol ar eu supplies in the decades ahead. Will you cyflenwadau dŵr yn y degawdau i ddod. A provide an update on the discussions that you wnewch chi roi’r wybodaeth ddiweddaraf am and your officials have had with your UK y trafodaethau yr ydych chi a’ch swyddogion counterparts, particularly given past wedi’u cael gyda’ch cymheiriaid yn y DU, yn controversial developments in Wales, as enwedig o ystyried datblygiadau dadleuol these are issues that should be in the public yng Nghymru yn y gorffennol, gan eu bod yn domain and should be subject to a full public faterion a ddylai fod yn gyhoeddus, ac a debate in the Assembly? ddylai fod yn destun trafodaeth gyhoeddus lawn yn y Cynulliad?
The risk assessment also highlights the Mae’r asesiad risg hefyd yn tynnu sylw at y implications for agriculture in terms of goblygiadau ar gyfer amaethyddiaeth yn grassland productivity, as well as the growing nhermau cynhyrchiant glaswelltir, yn ogystal risk of flooding. Can you provide â’r perygl cynyddol o lifogydd. Allwch chi confirmation that the findings of this risk gynnig cadarnhad y bydd canfyddiadau’r assessment will be used to inform the Glastir asesiad risg hwn yn cael eu defnyddio i agri-environment scheme in order to ensure lywio’r cynllun amaeth-amgylcheddol Glastir that works to improve farmland habitats and er mwyn sicrhau bod y gwaith i wella forestry planting adequately take account of cynefinoedd tir ffermio a phlannu the consequences of a changing climate in the coedwigoedd yn rhoi ystyriaeth ddigonol i decades ahead, and that the most is made of ganlyniadau newid yn yr hinsawdd yn y every opportunity to mitigate dangers, degawdau i ddod, a bod y defnydd gorau’n particularly those that arise from flash cael ei wneud o bob cyfle i osgoi peryglon, flooding? yn enwedig y rhai sy’n deillio o lifogydd sydyn?
Finally, the risk assessment highlights the Yn olaf, mae’r asesiad risg yn tynnu sylw at y threat of new pests and diseases, which is bygythiad o blâu a chlefydau newydd, sy’n something that the rural community is rhywbeth y mae’r gymuned wledig eisoes yn already familiar with as a result of incidents gyfarwydd ag ef o ganlyniad i achosion o’r of bluetongue, the Schmallenberg virus as tafod glas, y firws Schmallenberg yn ogystal
85 31/01/2012 well as the Phytophthora ramorum disease in â’r clefyd Phytophthora ramorum mewn woodland. Will you confirm what changes coetir. A wnewch chi gadarnhau pa your Government will be making to its newidiadau y bydd eich Llywodraeth yn eu policies to eradicate invasive, non-native gwneud i’w pholisïau i ddileu rhywogaethau species and monitor threats to animal and ymledol, anfrodorol a monitro bygythiadau i plant health as a result of these findings? iechyd anifeiliaid a phlanhigion o ganlyniad i’r canfyddiadau hyn?
John Griffiths: I thank Antoinette Sandbach John Griffiths: Diolchaf i Antoinette for those comments. It is obviously very Sandbach am ei sylwadau. Mae’n amlwg yn important, as I mentioned earlier, that I bwysig iawn, fel y soniais yn gynharach, fy discuss the findings of this risk assessment mod yn trafod canfyddiadau’r asesiad risg with all ministerial colleagues, and those hwn â phob un o fy nghyd-Weinidogion, a discussions will touch on all of the risks bydd y trafodaethau hynny’n cyffwrdd ar bob raised in the assessment, which will include un o’r risgiau a godwyd yn yr asesiad, a fydd pests and plant diseases, water policy, and the yn cynnwys plâu a chlefydau planhigion, agri-environment schemes. I recognise the polisi dŵr a’r cynlluniau amaeth- importance of all of those. I said earlier that amgylcheddol. Rwy’n cydnabod pa mor we are very fortunate in Wales to have a very bwysig yw pob un ohonynt. Dywedais yn good water resource, but we have to gynharach ein bod yn ffodus iawn yng understand the projections in terms of Nghymru i gael adnoddau dŵr da iawn, ond maintaining those advantages. mae’n rhaid inni ddeall y rhagamcanion o ran cynnal y manteision hynny.
A lot of work has been done by the water Mae llawer o waith wedi ei wneud gan y companies in Wales to prepare for the impact cwmnïau dwr yng Nghymru i baratoi ar gyfer of climate change. Water companies are effaith newid yn yr hinsawdd. Mae’n ofynnol required to prepare water resource bod cwmnïau dŵr yn paratoi cynlluniau management plans that look 25 years ahead rheoli adnoddau dŵr sy’n edrych 25 mlynedd and show how they intend to secure that i’r dyfodol ac yn dangos sut y maent yn sustainable balance between supply and bwriadu sicrhau bod cydbwysedd cynaliadwy demand, factoring in the effects of climate rhwng y cyflenwad a’r galw, gan roi change. We have a position statement on ystyriaeth i effeithiau newid yn yr hinsawdd. water policy and we are consulting to inform Mae gennym ddatganiad sefyllfa ar bolisi a strategic policy direction for water policy in dŵr ac rydym yn ymgynghori i lywio Wales, which will look at the advantages that cyfeiriad polisi strategol ar gyfer polisi dŵr we have. Water will become an increasingly yng Nghymru, a fydd yn edrych ar y valuable resource and the policy will consider manteision sydd gennym. Bydd dŵr yn dod how Wales can maximise the value derived yn adnodd cynyddol werthfawr a bydd y from that resource. polisi yn ystyried sut y gall Cymru wneud y gorau o’r gwerth sy’n deillio o’r adnodd hwnnw.
Cynnig Cydsyniad Deddfwriaethol a Fil y DU ynghylch Diogelu Rhyddidau Legislative Consent Motion on the Protection of Freedoms Bill
Cynnig NDM4854 Carwyn Jones Motion NDM4854 Carwyn Jones
Bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru, yn unol That the National Assembly for Wales, in â Rheol Sefydlog 29.6, yn cytuno y dylai accordance with Standing Order 29.6, agrees Senedd y DU ystyried, yn ychwanegol at y that, in addition to the provisions referred to darpariaethau y cyfeiriwyd atynt yn in motion NDM4680, those further provisions NDM4680, y darpariaethau pellach hynny a which have been brought forward in the ddygwyd gerbron yn Bil y DU ynghylch Protection of Freedoms Bill relating to
86 31/01/2012
Diogelu Rhyddidau sy’n ymwneud â rhyddid freedom of information and data protection, gwybodaeth a diogelu data, i’r graddau y in so far as they fall within the legislative maent yn dod o fewn cymhwysedd Cynulliad competence of the National Assembly for Cenedlaethol Cymru. Wales, should be considered by the UK Parliament.
The First Minister: I move the motion. Y Prif Weinidog: Cynigiaf y cynnig.
I would like to begin by thanking the Hoffwn ddechrau drwy ddiolch i’r Pwyllgor Constitutional and Legislative Affairs Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol Committee for considering this issue and am ystyried y mater hwn ac adrodd arno cyn reporting on it in advance of today’s debate. y ddadl heddiw. Mae’r cynnig atodol yn The supplementary motion is required ofynnol oherwydd gwelliannau Llywodraeth because of the UK Government’s y DU i gymal 100 o’r Bil Amddiffyn amendments to clause 100 of the Protection Rhyddid. Mae cymal 100 yn ceisio diwygio of Freedoms Bill. Clause 100 seeks to amend Deddf Rhyddid Gwybodaeth 2000 gan ei the Freedom of Information Act 2000 by gwneud yn ofynnol i awdurdodau cyhoeddus requiring public authorities to release data ryddhau setiau data mewn fformat electronig sets in an electronic, reusable format and also y gellir ei ailddefnyddio a hefyd i gyhoeddi’r to proactively publish data sets in certain setiau data yn rhagweithiol o dan rhai circumstances. The particular provisions amgylchiadau. Mae’r darpariaethau arbennig giving rise to this motion are concerned with sy’n arwain at y cynnig hwn yn ymwneud â’r the specific issue of charging, and the mater penodol o godi tâl, ac mae’r amendments preserve any existing statutory gwelliannau’n cadw unrhyw bwerau statudol powers that public authorities have to charge presennol sydd gan awdurdodau cyhoeddus i for making copyright works available for godi tâl am sicrhau bod gwaith hawlfraint ar reuse, and they set out the procedures that are gael i’w ailddefnyddio, ac maent yn nodi’r to be followed in such circumstances. gweithdrefnau y dylid eu dilyn o dan amgylchiadau o’r fath.
In accordance with Part 4 and Schedule 7 to Yn unol â Rhan 4 o Ddeddf Llywodraeth the Government of Wales Act 2006, the Cymru 2006 ac Atodlen 7 iddi, mae’r Assembly has now acquired legislative Cynulliad bellach wedi cael cymhwysedd competence in the subject area of access to deddfwriaethol ym maes pwnc mynediad at information. It is considered that the UK wybodaeth. Ystyrir bod gwelliannau Government amendments fall within the Llywodraeth y DU yn dod o fewn legislative competence of the Assembly and cymhwysedd deddfwriaethol y Cynulliad ac therefore must be the subject of a legislative felly rhaid iddynt fod yn destun cynnig consent motion if they are to proceed. The cydsyniad deddfwriaethol cyn y gellir symud amendments are necessary and sensible in ymlaen â hwy. Mae’r gwelliannau’n order to ensure that important funding angenrheidiol ac yn synhwyrol er mwyn streams for Welsh public authorities are sicrhau bod ffrydiau ariannu pwysig ar gyfer preserved. Without these amendments, the awdurdodau cyhoeddus Cymru yn cael eu Bill will eliminate the possibility of public cadw. Heb y gwelliannau hyn, bydd y Bil yn authorities being able to charge for any data cael gwared ar y posibilrwydd o roi’r gallu i sets. awdurdodau cyhoeddus godi tâl am unrhyw setiau data.
There are considerable advantages in dealing Mae manteision sylweddol wrth ymdrin â’r with these provisions in a UK Bill, as it darpariaethau hyn mewn Bil y DU, gan ei fod represents the most appropriate and yn cynrychioli’r cyfrwng deddfwriaethol proportionate legislative vehicle to enable mwyaf priodol a chymesur i’w gwneud yn these provisions to apply in Wales at the bosibl i’r darpariaethau hyn fod yn gymwys earliest possible opportunity. There are yng Nghymru ar y cyfle cyntaf posibl. Nid currently no plans to introduce a Welsh Bill oes unrhyw gynlluniau ar hyn o bryd i
87 31/01/2012 relating to access to information matters. As gyflwyno Bil yng Nghymru sy’n ymwneud â the UK Government amendments deal with mynediad at wybodaeth. Gan fod the specific issue of charging, it is sensible gwelliannau Llywodraeth y DU yn ymdrin that the issue is dealt with in the same Bill â’r mater penodol o godi tâl, mae’n that sets out the actual duties to which the synhwyrol i ymdrin â’r mater yn y Bil sy’n charging provisions relate. Therefore, the nodi’r dyletswyddau y mae’r darpariaethau motion is placed before the Assembly for codi tâl yn berthnasol iddynt. Felly, gosodir y approval. cynnig gerbron y Cynulliad i’w gymeradwyo.
The Deputy Presiding Officer: The Y Dirprwy Lywydd: Y cynnig yw a ddylid proposal is to agree the motion. Does any derbyn y cynnig. A oes unrhyw Member object? I see that there are no wrthwynebiad? Gwelaf nad oes. Derbyniwyd objections. The proposal is therefore agreed y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog Rhif in accordance with Standing Order No. 12.36. 12.36.
Derbyniwyd y cynnig. Motion agreed.
Gorchymyn y Swyddfa Gwell Rheoleiddio Leol (Diddymu a Throsglwyddo Swyddogaethau) 2012 The Local Better Regulation Office (Dissolution and Transfer of Functions) Order 2012
Cynnig NDM4901 Carl Sargeant Motion NDM4901 Carl Sargeant
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru: To propose that the National Assembly for Wales:
Yn cytuno bod yr Ysgrifennydd Gwladol yn Agrees that the Secretary of State should gwneud Gorchymyn y Swyddfa Gwell make The Local Better Regulation Office Rheoleiddio Leol (Diddymu a Throsglwyddo (Dissolution and Transfer of Functions, Etc.) Swyddogaethau etc) 2012 yn unol â’r drafft a Order 2012, in accordance with the draft laid osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 24 in Table Office on 24 January 2012. Ionawr 2012.
The Minister for Local Government and Y Gweinidog Llywodraeth Leol a Communities (Carl Sargeant): I move the Chymunedau (Carl Sargeant): Cynigiaf y motion. cynnig.
Janet Finch-Saunders: I welcome the Janet Finch-Saunders: Rwy’n croesawu’r Minister’s mention of the Order. The UK ffaith i’r Gweinidog sôn am y Gorchymyn. Government has set localism, efficiency and Mae Llywodraeth y DU wedi gosod the improvement of the regulatory regime at lleoliaeth, effeithlonrwydd a gwella’r the centre of its programme for Government, gyfundrefn reoleiddio wrth wraidd ei rhaglen and we welcome this Order. llywodraethu, ac rydym yn croesawu’r Gorchymyn hwn.
In the case of the Local Better Regulation Yn achos Gorchymyn y Swyddfa Gwell Office (Dissolution and Transfer of Rheoleiddio Leol (Diddymu a Throsglwyddo Functions, Etc.) Order 2011, the current Swyddogaethau) 2011, gellid dadlau bod y situation arguably fails to conform to these sefyllfa bresennol yn methu â chydymffurfio key principles, and might be considered as a â’r egwyddorion allweddol hyn, a gellid cumbersome and unaccountable body that ystyried y corff i fod yn un beichus ac
88 31/01/2012 stifles rather than promotes business and anatebol, sy’n atal yn hytrach nag yn economic growth. Transferring the powers of hyrwyddo busnes a thwf economaidd. Mae this faceless and unaccountable bureaucratic trosglwyddo pwerau’r corff di-wyneb ac body back into the hands of democratically anatebol hwn i ddwylo corff biwrocrataidd a elected figures is something that we should etholwyd yn ddemocrataidd yn rhywbeth y welcome in this case. dylem ei groesawu yn yr achos hwn.
The transfer of the powers to Ministers as Dylai’r broses o drosglwyddo pwerau i outlined in the Order, if used well, should Weinidogion fel yr amlinellir yn y help to improve Wales’s regulatory regime. Gorchymyn, os caiff ei defnyddio’n dda, Taking the economy as our overall priority, helpu i wella cyfundrefn reoleiddio Cymru. the Order can be used to make regulation Gan gymryd yr economi fel ein prif more focused on supporting economic flaenoriaeth, gellir defnyddio’r Gorchymyn i growth, and less focused on perpetuating the sicrhau bod y broses reoleiddio yn culture of tick-box regulation. canolbwyntio mwy ar gefnogi twf economaidd, ac yn canolbwyntio llai ar sicrhau parhad y diwylliant o reoleiddio drwy dicio blychau.
The outcome of the public consultation on Mae canlyniadau’r ymgynghoriad cyhoeddus the Order showed stakeholders to be broadly ar y Gorchymyn yn dangos bod rhanddeiliaid in support, and reflected the fact that the yn ei gefnogi yn gyffredinol, ac yn proposals are generally about a change in adlewyrchu’r ffaith bod y cynigion yn organisational status and arrangement, rather ymwneud yn gyffredinol â newid mewn than a wholesale overhaul of policy. I trust trefniant a statws sefydliadol, yn hytrach nag that the Minister will work collaboratively ailwampio polisi yn gyfan gwbl. Hyderaf y with the UK Government to ensure the bydd y Gweinidog yn cydweithio â effective transfer of these powers and a Llywodraeth y DU i sicrhau bod y pwerau smooth transition to the new regulatory and hyn yn cael eu trosglwyddo’n effeithiol a bod enforcement framework. In that regard, he y broses o newid i’r fframwaith rheoleiddio a has my full support. Above all, the Local gorfodi newydd yn digwydd yn ddidrafferth. Better Regulation Office (Dissolution and Yn hynny o beth, rwy’n ei gefnogi’n llawn. Transfer of Functions, Etc.) Order 2012 is a Yn fwy na dim, mae Gorchymyn y Swyddfa positive and sensible move and for these Gwell Rheoleiddio Leol (Diddymu a reasons we should welcome this Order. I call Throsglwyddo Swyddogaethau) 2012 yn gam upon my fellow Members to support the cadarnhaol a synhwyrol ac am y rhesymau motion. hyn dylem groesawu’r Gorchymyn hwn. Rwy’n galw ar fy nghyd-Aelodau i gefnogi’r cynnig.
Carl Sargeant: I welcome the Member’s Carl Sargeant: Rwy’n croesawu cyfraniad contribution and I thank her for the support. yr Aelod a hoffwn ddiolch iddi am ei chefnogaeth.
The Deputy Presiding Officer: The Y Dirprwy Lywydd: Y cynnig yw a ddylid proposal is to agree the motion. Does any derbyn y cynnig. A oes unrhyw Member object? I see that there are no wrthwynebiad? Gwelaf nad oes unrhyw objections. The proposal is therefore agreed wrthwynebiad. Derbyniwyd y cynnig yn unol in accordance with Standing Order No. â Rheol Sefydlog Rhif 12.36. 12.36.
Derbyniwyd y cynnig. Motion agreed.
89 31/01/2012
Y Cynllun Trafnidiaeth Cenedlaethol The National Transport Plan
The Deputy Presiding Officer: I have Y Dirprwy Lywydd: Rwyf wedi dethol selected amendments 1 and 2 in the name of gwelliannau 1 a 2 yn enw William Graham, William Graham, amendments 3 and 4 in the gwelliannau 3 a 4 yn enw Jocelyn Davies a name of Jocelyn Davies and amendments 5 gwelliannau 5 a 6 yn enw Peter Black. and 6 in the name of Peter Black.
NDM4902 Jane Hutt NDM4902 Jane Hutt
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru: To propose that the National Assembly for Wales:
Yn nodi’r Cynllun Trafnidiaeth Cenedlaethol Notes the prioritised National Transport sydd wedi’i flaenoriaethu. Yn y cynllun hwn Plan, which has rescheduled delivery of the ad-drefnwyd y gwaith o gyflawni’r Cynllun National Transport Plan published in 2010 to Trafnidiaeth Cenedlaethol a gyhoeddwyd yn focus on making the transport system work 2010, er mwyn canolbwyntio ar wneud i’r better to help tackle poverty, increase well- system drafnidiaeth weithio’n well i helpu i being and assist economic growth. fynd i’r afael â thlodi, gwella lles a hybu twf economaidd.
The Minister for Local Government and Y Gweinidog Llywodraeth Leol a Communities (Carl Sargeant): I move the Chymunedau (Carl Sargeant): Cynigiaf y motion. cynnig.
Thank you, Deputy Presiding Officer, for Diolch ichi, Ddirprwy Lywydd, am roi’r giving me the opportunity to provide you and cyfle imi roi rhagor o wybodaeth i chi a’r Members with more information, following Aelodau, yn dilyn fy nghyhoeddiad ynghylch my announcement of the prioritised national y cynllun trafnidiaeth cenedlaethol sydd transport plan last December. wedi’i flaenoriaethu fis Rhagfyr diwethaf.
This debate will give us the chance to discuss Bydd y ddadl hon yn rhoi cyfle inni drafod y this plan in more detail. The prioritisation of cynllun hwn yn fwy manwl. Mae pennu the national transport plan, from hereon blaenoriaethau’r cynllun trafnidiaeth referred to as the NTP, has brought forward cenedlaethol wedi arwain at fuddsoddi a fydd investment that will make the transport yn gwneud i’r system drafnidiaeth yng system in Wales work better to help tackle Nghymru weithio’n fwy effeithiol i helpu i poverty, increase wellbeing and assist fynd i’r afael â thlodi, cynyddu lles a economic growth. The prioritisation is now chynorthwyo twf economaidd. Mae’r broses complete, which is why I ask you to oppose o bennu blaenoriaethau bellach wedi’i amendment 2, which calls for the NTP to be chwblhau, a dyna pam rwy’n gofyn ichi renewed. wrthwynebu gwelliant 2, sy’n galw am adnewyddu’r cynllun trafnidiaeth cenedlaethol.
Our focus is on improving mobility and Rydym yn canolbwyntio ar wella symudedd a connectivity so that people can access the chysylltedd fel y gall pobl gael mynediad at y things that they need, such as jobs, pethau sydd eu hangen arnynt, megis swyddi, healthcare, education, childcare, friends and gofal iechyd, addysg, gofal plant, ffrindiau a family. The prioritised NTP sets out a clear theulu. Mae’r cynllun trafnidiaeth vision for improving connectivity in Wales, cenedlaethol sydd wedi’i flaenoriaethu yn which is why I ask you to oppose amendment cyflwyno gweledigaeth glir ar gyfer gwella
90 31/01/2012
1, which claims there is no clear vision for cysylltedd yng Nghymru, a dyna pam rwy’n improving connectivity. gofyn i chi wrthwynebu gwelliant 1, sy’n honni nad oes gweledigaeth glir ar gyfer gwella cysylltedd.
4.30 p.m.
I said last May that I would be prioritising the Dywedais fis Mai diwethaf y byddwn yn 2010 national transport plan, and that is what blaenoriaethu cynllun trafnidiaeth I have done. The NTP has been rescheduled cenedlaethol 2010, a dyna beth rwyf wedi ei to focus on the delivery of this Government’s wneud. Mae’r CTC wedi cael ei ad-drefnu i agenda within budget. Transport enables ganolbwyntio ar gyflawni agenda’r many things, and an effective transport Llywodraeth hon o fewn y gyllideb. Mae system is a prerequisite to sustainable trafnidiaeth yn galluogi llawer o bethau, ac economic growth, which is why we are mae system drafnidiaeth effeithiol yn putting down our resources where they will hanfodol i dwf economaidd cynaliadwy, a make the most difference to people’s lives. dyna pam ein bod yn dosbarthu ein This prioritisation is in the context of hadnoddau lle byddant yn gwneud y continued financial constraints. Therefore, I gwahaniaeth mwyaf i fywydau pobl. Mae’r ask you to support amendment 4, which notes blaenoriaethu hwn yn cael ei wneud yng the effects of the cuts imposed on us. nghyd-destun cyfyngiadau ariannol parhaus. Felly, rwy’n gofyn ichi gefnogi gwelliant 4, sy’n nodi effaith y toriadau a osodir arnom.
I want the mobility issues faced by people Rwyf am i’r problemau symudedd a wynebir living in poverty and deprived communities gan bobl sy’n byw mewn tlodi a chymunedau to be addressed in order to improve access to difreintiedig gael eu datrys er mwyn gwella employment, services and facilities. I want to mynediad at gyflogaeth, gwasanaethau a see the transport network in Wales operate chyfleusterau. Rwyf am weld y rhwydwaith more effectively and efficiently. I want to see trafnidiaeth yng Nghymru yn gweithredu’n urban congestion tackled and reduced, fwy effeithiol ac effeithlon. Rwyf am eich unlocking sustainable growth. I also want to gweld yn mynd i’r afael â thagfeydd trefol see improved access to our key sites and a’u lleihau er mwyn caniatáu twf cynaliadwy. settlements, particularly in rural areas, with Rwyf hefyd am weld gwell mynediad at ein emphasis on improving the quality and safleoedd ac aneddiadau allweddol, yn provision of healthy and more sustainable enwedig mewn ardaloedd gwledig, gyda travel choices. I want the capacity and phwyslais ar wella ansawdd dewisiadau resilience of the main east-west strategic teithio iach a mwy cynaliadwy a’r trans-European corridors in Wales improved. ddarpariaeth ohonynt. Rwyf am weld We need to focus more on how we in Wales gwelliant o ran capasiti a gwytnwch y prif are linked to the markets in Europe, America goridorau strategol traws-Ewropeaidd o’r and beyond. dwyrain i’r gorllewin yng Nghymru. Mae angen inni yng Nghymru ganolbwyntio mwy ar ein cysylltiad â’r marchnadoedd yn Ewrop, America a thu hwnt.
Andrew R.T. Davies: Will you take an Andrew R.T. Davies: A wnewch chi ildio? intervention?
Carl Sargeant: Yes, in one second. Carl Sargeant: Gwnaf, mewn un eiliad.
Wales is critical to east-west flows into, and Mae Cymru yn hanfodol i’r llif o’r dwyrain out of, these markets. We are already in i’r gorllewin i mewn ac allan o’r discussion with the UK Government on the marchnadoedd hyn. Rydym eisoes wedi future of the trans-European network, which cynnal trafodaethau gyda Llywodraeth y DU
91 31/01/2012 is why I ask, again, for you to oppose ar ddyfodol y rhwydwaith traws-Ewropeaidd, amendment 2. a dyma pam rwy’n gofyn, unwaith eto, ichi wrthwynebu gwelliant 2.
Andrew R.T. Davies: Thank you for taking Andrew R.T. Davies: Diolch ichi am ildio. an intervention. You touched on North Bu ichi sôn am Ogledd America, Ewrop, a America, Europe, and other world lleoedd eraill yn y byd. Yn anffodus, mae destinations. Sadly, aviation is completely hedfan yn gwbl absennol o’r cynllun hwn, er absent in this plan, and yet we have the key bod gennym Faes Awyr Caerdydd, sy’n ased asset of Cardiff Airport. Can you explain why allweddol. A allwch esbonio pam fod hwnnw that is missing from the transport plan? ar goll o’r cynllun trafnidiaeth?
Carl Sargeant: As the Member will be Carl Sargeant: Fel y bydd yr Aelod yn aware, the transport plan is about ymwybodol, mae’r cynllun trafnidiaeth yn reprioritisation. You cannot include new ymwneud ag ail-flaenoriaethu. Ni allwch projects in the plan or take any out, so I have gynnwys prosiectau newydd yn y cynllun neu not done that. I have reprioritised the ddileu unrhyw brosiectau, felly nid wyf wedi interventions. You are right to raise the gwneud hynny. Rwyf wedi ail-flaenoriaethu’r importance of Cardiff Airport, as this is ymyriadau. Rydych yn gywir i nodi something that I work closely on with the pwysigrwydd Maes Awyr Caerdydd, gan fy Minister for business in order to plan in detail mod yn gweithio’n agos gyda’r Gweinidog how we can enhance support for the use of busnes er mwyn cynllunio’n fanwl sut y the airport in the market that you mentioned. gallwn wella’r cymorth i annog defnydd ehangach o’r maes awyr yn y farchnad a grybwyllwyd gennych.
Wales needs to ensure that it has properly Mae angen i Gymru sicrhau ei bod wedi improved connectivity around the important gwella cysylltedd o gwmpas y coridorau corridors, as I mentioned earlier. People in pwysig, fel y soniais yn gynharach. Mae Brynmawr need to feel the benefits of the angen i bobl ym Mrynmawr deimlo improvements to the A465, as do many other manteision y gwelliannau a wnaethpwyd i’r communities. I have also a role in ensuring A465, fel y gwna nifer o gymunedau eraill. that we maximise the benefits to Welsh Mae gennyf hefyd rôl o ran sicrhau ein bod businesses from these important links, so that yn gwneud y gorau o’r manteision i fusnesau we do not just watch the business drive yng Nghymru sy’n deillio o’r cysylltiadau through Wales. pwysig hyn, fel nad ydym ond yn gweld y busnes yn gyrru drwy Gymru.
Public transport, in all its forms—bus, rail, Mae cludiant cyhoeddus, yn ei holl ffurfiau— walking and cycling—is fundamental to the bysiau, rheilffyrdd, cerdded a beicio—yn reprioritised NTP. I have made funding hanfodol i flaenoriaethau newydd y CTC. available to delivering our walking and Rwyf wedi sicrhau bod arian ar gael i roi ein cycling action plan, and I will continue to cynllun gweithredu cerdded a beicio ar waith, increase the amount of funding available for a byddaf yn parhau i gynyddu’r cyllid sydd ar walking and cycling schemes through our gael ar gyfer cynlluniau cerdded a beicio funding to sustainable travel centres and our drwy’r cyllid rydym yn ei ddarparu ar gyfer safe routes in communities programme, canolfannau teithio cynaliadwy a’r rhaglen which will contribute to a healthier and safer llwybrau diogel mewn cymunedau, a fydd yn environment. I will also ensure that the cyfrannu at amgylchedd iachach a mwy legislative framework further supports the diogel. Byddaf hefyd yn sicrhau bod y delivery of the walking and cycling schemes fframwaith deddfwriaethol yn cefnogi’r when I introduce the highways and transport cynlluniau cerdded a beicio pan fyddaf yn Bill next year. cyflwyno’r Bil priffyrdd a thrafnidiaeth flwyddyn nesaf.
92 31/01/2012
Innovation is important in delivering better Mae arloesedd yn bwysig o ran darparu public services, which is why I prioritised the gwasanaethau cyhoeddus gwell, a dyna pam delivery of smart ticketing. We are trialling rwyf wedi blaenoriaethu cyflwyno tocynnau the Welsh transport entitlement card, which call. Rydym yn treialu cerdyn hawliau teithio will mean that people will be able to use one Cymru, a fydd yn golygu y gall pobl card on any mode and with any provider of ddefnyddio un cerdyn ar gyfer teithio mewn public transport in Wales. Community unrhyw ffordd a chydag unrhyw ddarparwr transport helps to meet the travel and social trafnidiaeth gyhoeddus yng Nghymru. Mae needs of people who would otherwise be trafnidiaeth gymunedol yn helpu i gwrdd ag denied, providing accessibility, reliability and anghenion teithio a chymdeithasol pobl a affordable transport to achieve social fyddai fel arall yn cael eu gwrthod, gan inclusion. ddarparu trafnidiaeth hygyrch, dibynadwy a fforddiadwy i sicrhau cynhwysiant cymdeithasol.
We are now considering innovative and more Rydym yn awr yn ystyried ffyrdd arloesol a affordable ways to support the community mwy fforddiadwy o gefnogi’r sector transport sector, which is why I ask you to trafnidiaeth gymunedol, a dyna pam rwy’n support amendment 6. I want to see modern, gofyn ichi gefnogi gwelliant 6. Rwyf am integrated and more efficient rail systems in weld systemau rheilffyrdd modern, integredig Wales. Construction will start on the a mwy effeithlon yng Nghymru. Bydd y redoubling of the railway between Gowerton gwaith ar ddyblu’r rheilffordd rhwng Tre- and Loughor this year, and work will gŵyr a Chasllwchwr yn dechrau eleni, a bydd continue on the detailed design to redouble gwaith yn parhau ar y cynllun manwl i the section of the railway between Saltney ailddyblu’r rheilffordd rhwng Saltney a and Wrexham. This is part of our Wrecsam. Mae hwn yn rhan o’n commitment to speed up journey times hymrwymiad i gyflymu amseroedd teithio between north and south Wales. Therefore, I rhwng y gogledd a’r de. Felly, rwy’n gofyn ask you to support amendment 3. Redoubling ichi gefnogi gwelliant 3. Mae ailddyblu yn enables better reliability for the current train caniatáu gwell dibynadwyedd ar gyfer y services, and, in future, I will look at gwasanaethau trên presennol, ac, yn y additional services on these lines. dyfodol, byddaf yn ystyried gwasanaethau Overcrowding of trains is something we are ychwanegol ar y llinellau hyn. Rydym yn familiar with. I am not content with the ymwybodol y gall trenau fod yn orlawn. Nid capacity of the current rail system. Therefore, wyf yn fodlon â chapasiti’r system reilffyrdd I have prioritised improvements across the bresennol. Felly, rwyf wedi blaenoriaethu south Wales Valleys, such as extra services at gwelliannau ledled Cymoedd de Cymru, fel y peak times on the Pontypridd, Caerphilly and gwasanaethau ychwanegol ar yr adegau Cardiff lines. These build on Network Rail’s prysuraf ar y llinellau drwy Bontypridd, important signalling renewal in the Cardiff Caerffili a Chaerdydd. Mae’r rhain yn area. ychwanegu at y gwaith pwysig a wnaethpwyd gan Network Rail i adnewyddu signalau yn ardal Caerdydd.
Gwyn R. Price: I have asked before about an Gwyn R. Price: Rwyf wedi gofyn o’r blaen update on the Ebbw Vale line. Is there any am y wybodaeth ddiweddaraf am linell Glyn more information on this line? Ebwy. A oes unrhyw wybodaeth bellach am y llinell hon?
Carl Sargeant: The Member raises this with Carl Sargeant: Mae’r Aelod yn codi hyn me often in the Chamber and privately. I gyda mi yn aml yn y Siambr ac yn breifat. would be very pleased to meet with the Byddwn yn falch iawn o gyfarfod â’r Aelod Member in future to discuss the Ebbw Vale yn y dyfodol i drafod llinell Glyn Ebwy yn line specifically in further detail if that would benodol yn fwy manwl, pe byddai hynny o be helpful. gymorth.
93 31/01/2012
Looking to the future, we have presented the Wrth edrych i’r dyfodol, rydym wedi business case for the electrification of the cyflwyno achos busnes i’r Adran Valley lines and Great Western main line to Drafnidiaeth ar drydaneiddio llinellau’r the Department for Transport. It is robust Cymoedd a phrif linell Great Western. Mae’n and, in my meeting with the Secretary of achos cadarn ac, yn fy nghyfarfod gyda’r State for Transport earlier this month, he Ysgrifennydd Gwladol dros Drafnidiaeth yn recognised how effectively our officials have gynharach y mis hwn, bu iddo gydnabod pa been working with the department to produce mor effeithiol y bu ein swyddogion yn this. We will continue to work on this so that gweithio gyda’r adran i’w gynhyrchu. Wales has a greater say in the decisions that Byddwn yn parhau i weithio ar hwn fel bod affect us. gan Gymru mwy o lais yn y penderfyniadau sy’n effeithio arnom.
I have a statutory duty to maintain, improve Mae gennyf ddyletswydd statudol i gynnal, and update our trunk road network, and I gwella a diweddaru ein rhwydwaith want to maximise reliability and improve cefnffyrdd, ac rwyf am sicrhau ei fod mor journey times and safety on all our roads. In ddibynadwy â phosibl a gwella amseroedd the next two months, work will commence on teithio a diogelwch ar bob un o’n ffyrdd. Yn three schemes: the A477 St Clears to Red ystod y ddeufis nesaf, bydd gwaith yn Roses, the A470 and phase 2 of the M4 dechrau ar dri chynllun: yr A477 o Sanclêr i steelworks access road to improve resilience Ros-goch, yr A470 a cham 2 o’r ffordd on the M4 around Newport. The M4 around fynediad ar gyfer y gweithfeydd dur ar yr M4 Newport is vital to the economy of south er mwyn gwella’r M4 o amgylch Casnewydd. Wales and enhancing the infrastructure is Mae’r M4 yn ardal Casnewydd yn hanfodol i crucial. We held stakeholder workshops last economi de Cymru ac mae gwella’r seilwaith year. I know that some of you attended those. yn hanfodol. Bu inni gynnal gweithdai i Soon, there will be a full public consultation randdeiliaid y llynedd. Gwn fod rhai ohonoch on the M4 corridor enhancement measures, wedi mynychu’r rheiny. Cyn bo hir, bydd so take the time to engage in this process. It ymgynghoriad cyhoeddus llawn ar y mesurau is critical that we pursue every option open to i wella coridor yr M4, felly cymerwch yr us if we are to ensure that the important amser i gymryd rhan yn y broses hon. Mae’n sections of our transport network are hanfodol ein bod yn mynd ar drywydd pob enhanced. We are also negotiating with the opsiwn sy’n agored i ni os ydym am sicrhau UK Government on borrowing powers to bod y rhannau pwysig o’n rhwydwaith enable us to deliver more, so I also ask you to trafnidiaeth yn cael eu gwella. Rydym hefyd support amendment 4. yn trafod pwerau benthyca gyda Llywodraeth y DU er mwyn ein galluogi i ddarparu mwy, felly rwyf hefyd yn gofyn ichi gefnogi gwelliant 4.
In north Wales, we are reviewing the options Yn y gogledd, rydym yn ystyried yr opsiynau to increase capacity on the A55 across the ar gyfer cynyddu capasiti yr A55 ar draws y Menai, and we plan to engage stakeholders Fenai, ac rydym yn bwriadu ymgysylltu on the study on connectivity in north-east rhanddeiliaid ar yr astudiaeth ar gysylltedd Wales later this year. In mid Wales, we will yng ngogledd-ddwyrain Cymru yn soon be appointing contractors for the ddiweddarach eleni. Yng nghanolbarth Newtown bypass. All of the projects just Cymru, byddwn yn penodi contractwyr ar mentioned are large-scale projects, but I have gyfer ffordd osgoi’r Drenewydd cyn bo hir. prioritised smaller local schemes that will Mae pob un o’r prosiectau hyn yn brosiectau deliver safety improvements as well as mawr, ond rwyf wedi blaenoriaethu economic benefits and social improvement; cynlluniau lleol llai a fydd yn cyflwyno most importantly, they make a difference to gwelliannau diogelwch yn ogystal â everyday life. One example is the dedicated manteision economaidd a gwelliant lane off the M4 at the Coryton interchange on cymdeithasol; yn bwysicaf oll, maent yn
94 31/01/2012 the A470 northbound. gwneud gwahaniaeth i fywyd bob dydd. Un enghraifft yw’r lôn benodedig i adael yr M4 yng nghyfnewidfa Coryton tua’r gogledd ar yr A470.
I have been asked why schemes such as the Mae pobl wedi gofyn imi pam na chafodd Dyfi bridge are not included in the prioritised cynlluniau fel pont Dyfi eu cynnwys ym national transport plan. As I said earlier, mlaenoriaethau’r cynllun trafnidiaeth prioritisation rescheduled only the work that cenedlaethol. Fel y dywedais yn gynharach, was already in the NTP 2010 edition. bu i’r blaenoriaethu ail-drefnu’r gwaith a However, we will continue to look at oedd eisoes yn CTC 2010 yn unig. Fodd important issues such as the Dyfi bridge, bynnag, byddwn yn parhau i edrych ar something that many Members raise with me. faterion pwysig fel pont Dyfi, sy’n bwnc y I ask you to oppose amendment 5 as we mae nifer o Aelodau yn ei godi gyda mi. continue to support the intra-Wales air Gofynnaf ichi wrthwynebu gwelliant 5 gan service as a fast and vital connection between ein bod yn parhau i gefnogi’r gwasanaeth north and south Wales. However, I am awyr o fewn Cymru fel cysylltiad cyflym a working with my colleague the Minister for hanfodol rhwng gogledd a de Cymru. Fodd Business, Enterprise, Technology and bynnag, rwy’n gweithio gyda fy nghyd- Science to develop a strategic approach to Weinidog, y Gweinidog Busnes, Menter, aviation so that we can maximise our Technoleg a Gwyddoniaeth, i ddatblygu connectivity to overseas markets, as I cynllun strategol ar gyfer hedfan fel y gallwn mentioned to the Member earlier. wneud y gorau o’n cysylltedd â marchnadoedd tramor, fel y soniais wrth yr Aelod yn gynharach.
Russell George: I thank the Minister for Russell George: Rwy’n diolch i’r Gweinidog prioritising the Newtown bypass. It is a huge am flaenoriaethu ffordd osgoi y Drenewydd. bottleneck in Newtown and the whole region Mae’n dagfa enfawr yn y Drenewydd ac is suffering as a result of the traffic problems mae’r rhanbarth cyfan yn dioddef o ganlyniad there. The fact that you have included that in i’r problemau traffig yno. Dylid canmol y your prioritised programme should be ffaith eich bod wedi cynnwys hynny yn eich commended. Thank you for that, Minister. rhaglen flaenoriaethau. Diolch am hynny, My job now is just to challenge you to ensure Weinidog. Fy ngwaith i yn awr yw eich herio that there is no slippage in that plan and that i sicrhau nad oes unrhyw oedi o ran y cynllun the construction starts in 2014. hwnnw a bod y gwaith adeiladu yn cychwyn yn 2014.
Carl Sargeant: Praise from opposition Carl Sargeant: Mae clod gan Aelodau’r Members is always welcome and will, I hope, gwrthbleidiau yn cael croeso bob amser a be continued. Transport is entering a gobeithiaf y bydd yn parhau. Mae transformational period with a host of trafnidiaeth yn dechrau ar gyfnod possibilities that really can make a difference trawsnewidiol gyda llu o bosibiliadau a all to the transport network in Wales. I have wneud gwir wahaniaeth i’r rhwydwaith given you a flavour of the Government’s trafnidiaeth yng Nghymru. Rwyf wedi rhoi intended actions over the next three years and blas ichi o’r hyn y mae’r Llywodraeth yn beyond. Of course, I will listen with interest bwriadu ei wneud dros y tair blynedd nesaf a to the concerns and thoughts of Members thu hwnt. Wrth gwrs, byddaf yn gwrando today. I hope to be able to address those in a gyda diddordeb ar bryderon a syniadau little while. Aelodau heddiw. Rwy’n gobeithio y gallaf ymateb i’r rheiny ymhen ychydig.
Gwelliant 1 William Graham Amendment 1 William Graham
Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y Add as new point at end of motion:
95 31/01/2012 cynnig:
Yn gresynu nad oes gan y Cynllun Regrets that the National Transport Plan has Trafnidiaeth Cenedlaethol weledigaeth glir no clear vision for connecting Wales or ar gyfer cysylltu Cymru nac i leihau’r reducing the growing problem of congestion broblem gynyddol gyda thagfeydd ar goridor on the M4 corridor. yr M4.
Gwelliant 2 William Graham Amendment 2 William Graham
Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y Add as new point at end of motion: cynnig:
Yn galw ar Lywodraeth Cymru i adnewyddu Calls on the Welsh Government to renew its ei Chynllun Trafnidiaeth Cenedlaethol, gan National Transport Plan, coordinating with gydgysylltu â Llywodraeth y DU, er mwyn the UK Government, to take full advantage of manteisio i’r eithaf ar y cyllid sydd ar gael the funding available through the Trans- drwy’r rhwydwaith Trafnidiaeth Traws- European Transport network. Ewropeaidd.
Byron Davies: I move amendments 1 and 2 Byron Davies: Cynigiaf gwelliannau 1 a 2 in the name of William Graham. yn enw William Graham.
Transport in Wales is an issue that creates Mae trafnidiaeth yng Nghymru yn fater sy’n enormous debate. There are many issues, but sbarduno cryn drafodaeth. Mae nifer o I want to concentrate on two areas within the faterion i’w trafod, ond rwyf am debate. In the first instance, there is the issue ganolbwyntio ar ddau faes o fewn y of the complete lack of vision in the original drafodaeth. Yn y lle cyntaf, mae diffyg document and the prioritised plan. We need gweledigaeth lwyr yn y ddogfen wreiddiol a’r to start thinking far more strategically as a cynllun blaenoriaethau. Mae angen i ni legislature. We represent a relatively small ddechrau meddwl yn llawer mwy strategol fel nation geographically, but we have deddfwrfa. Rydym yn cynrychioli gwlad sy’n completely failed to bring all four corners gymharol fach yn ddaearyddol, ond rydym together in terms of the transport wedi methu yn llwyr â dod â’r pedwar ban at infrastructure. There are two areas that are ei gilydd o ran y seilwaith trafnidiaeth. Mae relatively well served, although they are gan ddwy ardal wasanaethau sy’n gymharol congested and completely inadequate to deal dda, er bod tagfeydd yno ac maent yn gwbl with any form of growth. Those are the M4 annigonol i ddelio ag unrhyw fath o dwf. corridor and the A55. Other areas of Wales Coridor yr M4 a’r A55 yw’r rheiny. Mae have been left and forgotten strategically. I ardaloedd eraill o Gymru wedi eu gadael a’u can see that there are some excellent schemes hanghofio yn strategol. Gallaf weld fod rhai within your plan, such as the Newtown cynlluniau rhagorol yn eich cynllun, fel bypass—a long overdue improvement for ffordd osgoi y Drenewydd—ac mae’n hen which we have argued for many years—and bryd i’r gwelliant hwnnw gael ei wneud gan the reintroduction of dual lines on the ein bod wedi dadlau dros ei gael ers nifer o Gowerton-Loughor line, which is a major flynyddoedd—ac ailgyflwyno llinellau dwbl link for east-west travel in south-west Wales. ar y llinell rhwng Tre-gŵyr a Chasllwchwr, I believe that it is essential for you to sydd yn gyswllt pwysig i’r rhai sy’n teithio commission a far more strategic report and o’r dwyrain i’r gorllewin yn ne-orllewin work alongside the UK Government to Cymru. Credaf ei fod yn hanfodol ichi ensure that we maximise use of all funding gomisiynu adroddiad llawer mwy strategol a resources. We clearly do not have the gweithio ochr yn ochr â Llywodraeth y DU i competence within the National Assembly sicrhau ein bod yn gwneud y defnydd gorau for Wales to deliver a national transport plan o’r holl adnoddau cyllid. Mae’n amlwg nad without our EU and UK partners, and this oes gennym y cymhwysedd o fewn Cynulliad
96 31/01/2012 should be represented in the plan. Cenedlaethol Cymru i gyflwyno cynllun trafnidiaeth cenedlaethol heb ein partneriaid o’r UE a’r DU, a dylai hyn gael ei adlewyrchu yn y cynllun.
In plain language, since having been elected Yn syml, ers imi gael fy ethol fis Mai here last May, I have been astonished at the diwethaf, rwyf wedi bod yn rhyfeddu at y missed opportunity in securing a connected cyfle a gollwyd o ran sicrhau Cymru Wales. While we recognise the need to gysylltiedig. Er ein bod yn cydnabod bod support the enterprise zones, we must not angen cefnogi’r ardaloedd menter, rhaid i ni forget those areas outside of these zones. We beidio ag anghofio’r lleoedd hynny sydd y tu need to set how, over the next 10, 20, 30, and allan i’r ardaloedd hyn. Mae angen i ni bennu 50 years, we will connect Wales through sut, dros y 10, 20, 30, a 50 mlynedd nesaf, y trunk roads, motorways and railway byddwn yn cysylltu Cymru drwy fuddsoddi investment. We then need to start working on mewn cefnffyrdd, traffyrdd a rheilffyrdd. delivering this a bypass at a time, or a road- Yna, mae angen dechrau gweithio ar hwn dualling project at a time, and all towards the fesul ffordd osgoi neu fesul prosiect dyblu, er essential goal of connecting Wales. mwyn gweithio tuag at y nod hanfodol o gysylltu Cymru.
Secondly, I want to touch on the sustainable Yn ail, rwyf am sôn am elfen drafnidiaeth transport element to your plan, which we hear gynaliadwy eich cynllun, yr ydym yn clywed about frequently. I want to tease out some of amdano’n aml. Rwyf am geisio cael gwybod the detail because it becomes apparent that, rhai o’r manylion am ei fod yn dod yn amlwg aside from the aspirations and hot air, there is nad oes ymrwymiad cadarn iawn i gyflawni very little commitment to delivering your eich hamcanion, ar wahân i’r dyheadau ac aer goals. For example, the prioritised national poeth. Er enghraifft, mae’r blaenoriaethau yn transport plan recommits the Labour y cynllun trafnidiaeth cenedlaethol unwaith Government to delivering our walking and eto yn ymrwymo’r Llywodraeth Lafur i cycling action plan targets, which is reference gyrraedd targedau ein cynllun gweithredu 11, with additional funding being made cerdded a beicio, sef cyfeirnod 11, gydag available for this. You mentioned this issue in arian ychwanegol yn cael ei ddarparu ar gyfer your introduction, Minister. Your annual hyn. Bu ichi sôn am y mater hwn yn eich progress report on the walking and cycling cyflwyniad, Weinidog. Mae eich adroddiad action plan, published last September, cynnydd blynyddol ar y cynllun gweithredu confirmed that you are not on course to meet cerdded a beicio, a gyhoeddwyd fis Medi the targets. Looking into even more detail, diwethaf, yn cadarnhau nad ydych ar y there is a target to triple the percentage of trywydd iawn i gyrraedd y targedau. Wrth adults whose main mode of travel to work is edrych hyd yn oed yn fwy manwl, mae targed cycling by next year from a baseline of 1.4%. i dreblu canran yr oedolion sy’n defnyddio The progress report noted that, in 2010, the beic fel eu prif ddull o deithio i’r gwaith figure stood at just 1.6%, an increase of only erbyn y flwyddyn nesaf o linell sylfaen o 0.2%. A further target is to increase the 1.4%. Mae’r adroddiad cynnydd yn nodi mai number of people who walk for recreation to 1.6% yn unig oedd y ffigur yn 2010, sef 50% from a baseline of 40%. The latest cynnydd o 0.2% yn unig. Mae targed pellach available data show that the proportion of i gynyddu nifer y bobl sy’n cerdded yn eu adults who have done any walking over two hamser hamdden i 50% o linell sylfaen o miles has fallen to 34% in 2008-09 from the 40%. Mae’r data diweddaraf sydd ar gael yn baseline of 40%. Given that your plan is so dangos bod cyfran yr oedolion sydd wedi badly behind at the moment, do you cerdded dros ddwy filltir ar y tro wedi realistically expect to meet your targets by gostwng i 34% yn 2008-09 o linell sylfaen o 2013? We have always supported this target, 40%. O ystyried bod eich cynllun mor bell y and I am aware that it has all-party support. tu ôl iddi ar hyn o bryd, a ydych yn disgwyl The evidence is that you cannot and will not cyrraedd eich targedau erbyn 2013? Rydym meet the target, and this plan is already wedi cefnogi’r targed hwn erioed, ac rwyf yn
97 31/01/2012 faltering. ymwybodol ei fod wedi cael cefnogaeth pob plaid. Mae’r dystiolaeth yn dangos nad ydych yn gallu cyrraedd y targed ac na fyddwch yn gwneud hynny, ac mae’r cynllun hwn eisoes yn pallu.
Looking at the sustainable travel centres O edrych ar y fenter canolfannau teithio initiative, your prioritised plan commits to cynaliadwy, mae eich cynllun blaenoriaethau making available £5 million over three years yn ymrwymo i ddarparu £5 miliwn dros dair to maximise investment in sustainable travel blynedd i wneud y gorau o’r buddsoddiad centres. There are five sustainable travel mewn canolfannau teithio cynaliadwy. Mae centres, which are in Cardiff, Môn a Menai, pum canolfan teithio cynaliadwy: Caerdydd, Harverfordwest, Carmarthen and Môn a Menai, Hwlffordd, Caerfyrddin ac Aberystwyth. The announcement roughly Aberystwyth. Mae’r cyhoeddiad yn fras yn amounts to a third of a million pounds each golygu y bydd traean o filiwn o bunnoedd y per year. Is that not spreading the funding too flwyddyn yr un ar gael. Onid yw hynny’n thinly? The evidence clearly demonstrated golygu bod y cyllid yn cael ei rannu rhwng from the English sustainable travel towns was gormod o ganolfannau? Mae’r dystiolaeth o’r that concentrated investment in a location, trefi teithio cynaliadwy yn Lloegr yn dangos underpinned by targets and highly motivated yn glir bod buddsoddi llawer o arian mewn local authorities, could produce cuts in car lleoliad, gyda thargedau ac awdurdodau lleol use of around 10%. I have asked you this brwdfrydig, yn gallu lleihau’r defnydd o geir before: why do the Welsh STCs not have tua 10%. Rwyf wedi gofyn hyn ichi o’r targets? You should never spend significant blaen: pam nad oes targedau ar gyfer y amounts of money without key factors and canolfannau yng Nghymru? Ni ddylech fyth targets for success; that is basic business wario symiau sylweddol o arian heb ffactorau sense. You must rethink this element of your allweddol a thargedau ar gyfer llwyddiant; plan and publish new targets. synnwyr busnes sylfaenol yw hynny. Mae’n rhaid ichi ailfeddwl am yr elfen hon o’ch cynllun a chyhoeddi targedau newydd.
I will finish my contribution by pointing to Gorffennaf fy nghyfraniad drwy gyfeirio at y the direction of the clear evidence that we dystiolaeth glir a nodwyd gennym yn noted in the Enterprise and Business adroddiad y Pwyllgor Menter a Busnes ar Committee report on the regeneration of town adfywio canol trefi. Rydym yn argymell y centres. We recommend that you should dylech sefydlu fframwaith monitro establish a rigorous performance monitoring perfformiad trylwyr a chomisiynu framework and commission a detailed gwerthusiad annibynnol manwl o’r cynllun independent evaluation of the sustainable canolfan teithio cynaliadwy. Byddwn yn travel centre scheme. I would suggest that awgrymu bod yn rhaid gwneud hyn. Mae’n this must be done. Planning more hanfodol eich bod yn cynllunio’n fwy strategically, delivering on your plans rather strategol ac yn cyflawni eich cynlluniau yn than relaunching them every few months, and hytrach na’u hail-lansio bob ychydig fisoedd, ensuring that you get the details right is a sicrhau eich bod yn cael y manylion yn essential. I regret having to be so scathing of iawn. Rwyf yn gresynu bod yn rhaid imi fod this report and the Labour Government’s mor feirniadol am yr adroddiad hwn a dull approach, but if you continue along your gweithredu’r Llywodraeth Lafur, ond os path, we will witness another £1 billion byddwch yn parhau ar hyd y llwybr hwn, wasted through ill-advised and poorly byddwn yn gweld £1 biliwn arall yn cael ei prepared transport projects, sadly much like wastraffu ar brosiectau trafnidiaeth annoeth a we have witnessed in the past five years. baratowyd yn wael, sydd, yn anffodus, yn debyg iawn i’r hyn yr ydym wedi ei weld dros y pum mlynedd diwethaf.
Gwelliant 3 Jocelyn Davies Amendment 3 Jocelyn Davies
98 31/01/2012
Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y Add as new point at end of motion: cynnig:
Yn croesawu bod y cysylltiadau strategol Welcomes the retention of the strategic north- rhwng y gogledd a’r de, a gynlluniwyd gan south links, planned by the One Wales Lywodraeth Cymru’n Un, yn cael eu cadw yn Government, in the re-profiled National y Cynllun Trafnidiaeth Cenedlaethol ar ei Transport Plan. newydd wedd.
Gwelliant 4 Jocelyn Davies Amendment 4 Jocelyn Davies
Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y Add as new point at end of motion: cynnig:
Yn nodi effaith y toriadau difrifol yng Notes the effect of severe cuts in Welsh ngwariant cyfalaf Cymru ar brosiectau capital spending on transport projects and trafnidiaeth a’r angen i Lywodraeth Cymru the need for additional sources of capital to nodi ffynonellau ychwanegol o gyfalaf at y be identified by the Welsh Government for diben hwn. this purpose.
Alun Ffred Jones: Cynigiaf welliannau 3 a 4 Aled Ffred Jones: I move amendments 2 yn enw Jocelyn Davies. and 3 in the name of Jocelyn Davies.
Diolch am y cyfle i gyfrannu at y ddadl hon. I am grateful for the opportunity to contribute Croesawaf y ffaith bod y cysylltiadau to this debate. I welcome the fact that the strategol rhwng y gogledd a’r de, a strategic links between north and south gynlluniwyd dan Lywodraeth Cymru’n Un, Wales, which were planned by the One yn cael eu cadw o fewn y rhaglen ehangach Wales Government, are maintained within sy’n cynnwys y llwybrau rhwng y dwyrain this wider programme, which also includes a’r gorllewin sydd mor bwysig i’r economi ac the east-west corridors that are so important amryw o gymunedau difreintiedig. for the economy and many disadvantaged communities.
Yr ydym hefyd yn nodi’r angen i gael We also note the need to find additional ffynonellau eraill o gyfalaf ar frys er lles ein sources of capital urgently for the benefit of cysylltiadau trafnidiaeth a’n cwmnïau our transport links and our construction and adeiladu a pheirianyddol yng Nghymru. engineering companies in Wales.
4.45 p.m.
Mae’r cynllun wedi ail-flaenoriaethu rhai o’r The plan has reprioritised some of the cynlluniau, ac mae rhai cynlluniau wedi’u schemes, and some schemes have been gwthio y tu hwnt i 2015. Fodd bynnag, mae pushed beyond 2015. However, the main corff rhaglen 2010 wedi’i gadw, gan body of the 2010 programme has been gynnwys y ffordd osgoi i Bontnewydd a maintained, including the by-pass for Chaernarfon yn fy etholaeth i—rwy’n falch Bontnewydd and Caernarfon in my iawn o gael dweud—a byddwn yn pwyso ar y constituency—I am very pleased to say—and Gweinidog i wneud cyhoeddiad ar y ffordd I will be pressing the Minister to make an honno’n fuan, am resymau amlwg. announcement on that road soon, for obvious reasons.
Cynllun trafnidiaeth 2010 oedd y cyntaf ers The 2010 transport plan was the first since dechrau datganoli i greu strategaeth the beginning of devolution to promote a genedlaethol gynhwysfawr. Tra’n croesawu’r comprehensive national strategy. Although
99 31/01/2012 cynlluniau sydd wedi’u cadw, byddwn yn we welcome the schemes that have been kept, galw ar y Gweinidog i addo y bydd y we call on the Minister to promise that the cynlluniau sydd wedi’u gohirio yn mynd schemes that have been postponed will go rhagddynt pan ddaw arian i’r fei. ahead when the money is available.
O ran yr arian cyfalaf sydd ei angen i On the capital funding that is needed to gyflawni rhai o’r cynlluniau hyn, rydym yn complete some of these schemes, we cydnabod bod gwasgfa ar yr arian cyfalaf acknowledge that there is pressure on the hwnnw sydd gan y Gweinidog i gyflawni ei capital funding available to the Minister to ddymuniadau. Fel y gŵyr pawb, ac fel sydd fulfil his ambitions. As everyone knows, and wedi ei ddweud yma drosodd a throsodd gan as has been said here time and again by Plaid Blaid Cymru, arf uniongyrchol gorau’r Cymru, these capital schemes are the Llywodraeth i greu a chynnal swyddi yw’r Government’s best direct tools to create and cynlluniau cyfalaf hyn. Maent yn creu gwaith support jobs. They create work in the yn y sector adeiladu ac i fasnachwyr construction industry and for building adeiladu, ac yn ôl adroddiad diweddar, mae merchants, and according to a recent report, pob £1 sy’n cael ei gwario ar gynlluniau every £1 spent on capital transport schemes cyfalaf trafnidiaeth yn cynyddu GDP gan increases GDP by £2.84; also, every £1 £2.84; hefyd, mae pob £1 a fuddsoddir mewn invested in such schemes raises 56p in tax cynlluniau o’r fath yn creu treth o 56c. Fel y revenue. As everyone who has travelled in gŵyr pawb sydd wedi teithio yng Nghymru, Wales knows, there are deficiencies in the mae’r strwythurau trafnidiaeth yn ddiffygiol transport infrastructure, although I note that iawn o hyd, er nodaf fod y gwelliannau i’r the improvements to the north of Builth gogledd o Lanelwedd wedi’u croesawu’n Wells have been warmly welcomed by those frwd iawn gan bobl sy’n teithio’n gyson who travel regularly between north and rhwng y de a’r gogledd. south.
Mae’r cynllun trafnidiaeth cenedlaethol yn The national transport plan notes that we nodi bod rhaid chwilio am ffynonellau y tu need to look for sources of funding beyond hwnt i’r grant sylfaenol i gyflawni rhywfaint the basic grant to fulfil some of the forward o’r flaenraglen. Ychydig a wyddom am yr work programme. We do not know much hyn mae’r Llywodraeth yn ei wneud yn y about what the Government is doing in this cyfeiriad hwn. Cyfeiriodd Gerry Holtham at regard. Gerry Holtham referred to local allu awdurdodau lleol i fenthyg fel un authorities’ ability to borrow as one potential ffynhonnell bosibl, a byddem yn cefnogi source, and we would support that. hynny. Felly, galwaf ar y Gweinidog i adrodd Therefore, I call on the Minister to report to wrth y Cynulliad pa mor bell y mae’r the Assembly how far the discussions have trafodaethau wedi mynd a lle mae wedi progressed and where he is in terms of his cyrraedd yn y drafodaeth hon gydag discussions with the local authorities. awdurdodau lleol.
Mae’r Torïaid hyd yn oed wedi cefnu ar Even the Tories have turned their backs on gynlluniau trychinebus menter cyllid preifat y the disastrous private finance initiatives of cyn Lywodraeth Lafur yn Llundain. Rydym the former Labour Government in London. ni ym Mhlaid Cymru wedi cynnig un model We in Plaid Cymru have proposed one posibl, sef cwmni Adeiladu dros Gymru, er possible model, namely the Build for Wales mwyn ariannu rhai cynlluniau cyfalaf. Er bod company, to fund some capital schemes. y Llywodraeth hon wedi datgan diddordeb yn Although this Government has expressed an y model, nid ydym wedi cael eglurhad o lle’n interest in the model, we have not had an union y mae’n bwriadu cael gafael ar gyllid explanation as to where exactly it intends to cyfalaf ychwanegol. access additional capital funding.
Mae Llafur a Phlaid Cymru yn cytuno bod y Labour and Plaid Cymru agree that the toriadau presennol wedi bod yn rhy llym ac current cuts have been too deep and too fast, yn rhy gyflym, a dyna bellach yw barn Banc and that is now the opinion of the World
100 31/01/2012 y Byd a bron pawb arall sy’n edrych ar y Bank and almost everyone else who is sefyllfa hon yn Ewrop. Fodd bynnag, os yw looking at the situation in Europe. However, Cymru i dorri ei chwys ei hun a phrofi bod if Wales is to forge its own path and to prove datganoli yn gwneud gwahaniaeth go iawn i that devolution makes a real difference to fywydau ar hyd a lled ein gwlad, rhaid i’r lives across the length and breadth of our Llywodraeth hon ddangos ar fyrder bod country, this Government must demonstrate ganddi syniadau ymarferol i ariannu that it has practical ideas to fund transport cynlluniau trafnidiaeth y tu hwnt i’r grant schemes outwith the block grant and PFI bloc a chynlluniau PFI. schemes.
Gwelliant 5 Peter Black Amendment 5 Peter Black
Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y Add as new point at end of motion: cynnig:
Yn gwrthwynebu’r bwriad yn y Cynllun Opposes the intention in the National Trafnidiaeth Cenedlaethol i ‘gynyddu Transport Plan to ‘increase the capacity of capasiti’r gwasanaeth awyr oddi mewn i the intra-Wales air service’ beyond 2015 and Gymru’ ar ôl 2015 ac yn galw ar Lywodraeth calls on the Welsh Government to develop a Cymru i ddatblygu strategaeth hedfan broader aviation strategy for Wales. ehangach ar gyfer Cymru.
Gwelliant 6 Peter Black Amendment 6 Peter Black
Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y Add as new point at end of motion: cynnig:
Yn cydnabod cyfraniad gwerthfawr Recognises the valuable contribution of darparwyr gwasanaeth trafnidiaeth community transport service providers and gymunedol ac yn galw ar Lywodraeth Cymru calls on the Welsh Government to outline i amlinellu’r trefniadau cyllido ar ôl mis funding arrangements post-March 2012 as a Mawrth 2012 fel mater o frys. matter of urgency.
Eluned Parrott: I move amendments 5 and 6 Eluned Parrott: Cynigiaf welliannau 5 a 6 in the name of Peter Black. yn enw Peter Black.
I thank the Government for bringing this Diolch i’r Llywodraeth am ddod â’r ddadl debate today and for giving us the chance to hon ger ein bron heddiw ac am roi cyfle inni discuss the important role of transport in drafod rôl bwysig trafnidiaeth o ran ysgogi driving not only economic development but nid yn unig datblygu economaidd ond hefyd also social mobility in Wales. I am glad that symudedd cymdeithasol yng Nghymru. these two drivers underpin the Minister’s Rwy’n falch bod y ddau ohonynt yn sail i plans. There is much that I agree with, and I gynlluniau’r Gweinidog. Mae llawer rwy’n will focus on a couple of specific areas. cytuno ag ef, a byddaf yn canolbwyntio ar un neu ddau o feysydd penodol.
In amendment 5, we call for a broader Yng ngwelliant 5, rydym yn galw am strategic approach to aviation in Wales, ymagwedd strategol ehangach ar gyfer looking not only at the internal flights that hedfan yng Nghymru, gan edrych nid yn unig have already been committed to, but also at ar y teithiau mewnol yr ymrwymwyd iddynt international and regional passenger services, eisoes, ond hefyd ar wasanaethau teithwyr and the infrastructure for air freight and its rhyngwladol a rhanbarthol, a’r seilwaith ar role in supporting Wales’s economic gyfer cludo nwyddau yn yr awyr a’i rôl o ran development in the longer term. There are cefnogi datblygu economaidd Cymru yn y plans to increase the capacity for the intra- tymor hwy. Mae cynlluniau i gynyddu
101 31/01/2012
Wales air service after 2015. However, I note capasiti’r gwasanaeth awyr oddi mewn i that the Minister has stated in committee that Gymru ar ôl 2015. Fodd bynnag, nodaf fod y he recognises the primary importance of east- Gweinidog wedi datgan yn y pwyllgor ei fod west routes, particularly for economic yn cydnabod pwysigrwydd sylfaenol development. This north-south policy, llwybrau o’r dwyrain i’r gorllewin, yn however, has already cost the taxpayer £4 enwedig ar gyfer datblygu economaidd. million in public subsidy, and after the most Mae’r polisi o’r gogledd i’r de hwn, fodd recently renewal, that subsidy has rocketed bynnag, eisoes wedi costio £4 miliwn i’r from £800,000 a year to £1.2 million a year, trethdalwr mewn cymhorthdal cyhoeddus, ac taking the total bill to something like £8 ar ôl yr adnewyddiad diweddaraf, mae’r million. That is an incredible cost of £84 per cymhorthdal hwnnw wedi cynyddu’n aruthrol passenger, according to figures released by o £800,000 y flwyddyn i £1.2 filiwn y the Government, compared with just £6.30 flwyddyn, sy’n golygu bod y cyfanswm tua for the equivalent rail journey. In the £8 miliwn. Mae hynny’n gost anhygoel o £84 challenging financial environment in which y teithiwr, yn ôl ffigurau a ryddhawyd gan y you find yourself, Minister, I have to query Llywodraeth, o’i chymharu â dim ond £6.30 the high cost of that link, particularly in the ar gyfer y daith reilffordd gyfatebol. Yn yr absence of an evidenced, broader strategy for amgylchedd ariannol heriol y cewch eich hun aviation as a whole to put it into some ynddo, Weinidog, rhaid imi gwestiynu cost context. I think that the subsidy is uchel y cyswllt hwnnw, yn enwedig yn unsustainable, both financially and absenoldeb strategaeth ehangach ar gyfer environmentally, compared with other forms hedfan yn ei gyfanrwydd ar sail tystiolaeth of transport. If we are to use subsidies, they i’w roi mewn rhyw fath o gyd-destun. Credaf should be used for pump-priming, not for fod y cymhorthdal yn anghynaladwy, yn subsidising routes on a long-term basis. ariannol ac yn amgylcheddol, o’i gymharu â There is also some evidence that, if airlines mathau eraill o drafnidiaeth. Os ydym am believe that we are in the business of ddefnyddio cymorthdaliadau, dylid eu subsidising routes, they will demand defnyddio fel arian ysgogi, ac nid i roi subsidies before bringing routes to Wales. cymhorthdal ar gyfer llwybrau ar sail That practice acts against the interests of our hirdymor. Ceir hefyd rywfaint o dystiolaeth y airports and Wales as a whole. Instead, I bydd cwmnïau hedfan, os credant ein bod yn would ask the Government to focus north- rhoi cymhorthdal ar gyfer llwybrau, yn south links on improving rail transport, which mynnu cael cymorthdaliadau cyn dod â I note is in the plan, and developing a llwybrau i Gymru. Mae’r arfer hwnnw’n strategy for Cardiff Airport, investing in the mynd yn groes i fuddiannau ein meysydd infrastructure needed to make it more viable awyr a Chymru gyfan. Yn hytrach, gofynnaf as a prospect for airlines. i’r Llywodraeth ganolbwyntio ar gysylltiadau rhwng y gogledd a’r de drwy wella trafnidiaeth rheilffyrdd—nodaf fod hynny yn y cynllun—a datblygu strategaeth ar gyfer Maes Awyr Caerdydd, gan fuddsoddi yn y seilwaith sydd ei angen i’w wneud yn safle mwy hyfyw ar gyfer cwmnïau hedfan.
Turning now to rail transport issues, it is Trof yn awr at faterion trafnidiaeth really good to see investment in additional rheilffyrdd. Mae’n wirioneddol dda gweld rail services, including more frequent buddsoddiad mewn gwasanaethau rheilffyrdd services on the Holyhead to Cardiff line and ychwanegol, gan gynnwys gwasanaethau the Cardiff to Barry line. New and extended amlach ar y rheilffordd rhwng Caergybi a stations in Pontypridd and Ebbw Vale will be Chaerdydd a rhwng Caerdydd a’r Barri. Bydd valued by commuters on those lines, which gorsafoedd newydd ac estynedig ym suffer from overcrowding. I am disappointed Mhontypridd a Glynebwy yn cael eu that there is only one mention of rural rail gwerthfawrogi gan gymudwyr ar y llinellau services—namely, an appraisal of more hynny, a oedd wedi’u gorlenwi. Rwy’n frequent services on the Heart of Wales line. siomedig mai dim ond unwaith y ceir sôn am
102 31/01/2012
There is no mention of potential new stations wasanaethau rheilffyrdd gwledig—sef at Carno or Bow Street. While I recognise gwerthusiad o wasanaethau amlach ar that you were not looking to introduce new reilffordd Calon Cymru. Nid oes unrhyw sôn projects into the plan, Minister, perhaps there am orsafoedd newydd posibl yng Ngharno is a potential opportunity to look at scoping neu Bow Street. Er fy mod yn cydnabod nad exercises for new projects, which could be oeddech yn bwriadu cyflwyno prosiectau possible in two words planning period. The newydd i’r cynllun, Weinidog, efallai bod connectivity of rural Wales is vital in driving cyfle posibl i ystyried ymarferion cwmpasu social mobility in really isolated areas, so I ar gyfer prosiectau newydd a allai fod yn hope that, in the longer term, some bosibl yn y cyfnod cynllunio nesaf. Mae consideration will be given to this. cysylltedd cefn gwlad Cymru yn hanfodol er mwyn ysgogi symudedd cymdeithasol mewn ardaloedd anghysbell iawn, felly rwy’n gobeithio, yn y tymor hwy, y caiff hyn ei ystyried.
There is no mention of electrification of the Nid oes unrhyw sôn am drydaneiddio Valleys lines either, despite the fact that I rheilffyrdd y Cymoedd ychwaith, er gwaethaf would hope that that would be a strong y ffaith y buaswn yn gobeithio y byddai priority. Towards the end of last term, hynny’n flaenoriaeth gref. Ar ddiwedd y Minister, as you will know, the Chamber tymor diwethaf, Weinidog, fel y gwyddoch, gave its overwhelming support for the rhoddodd y Siambr gefnogaeth lwyr i sefydlu establishment of a south-Wales metro system. system metro yn ne Cymru. Mae The electrification of Valleys lines is crucial trydaneiddio rheilffyrdd y Cymoedd yn to that. I recognise that it is a reserved issue, hanfodol i hynny. Rwy’n cydnabod ei fod yn and is a new priority, but I ask the Minister to fater a gadwyd yn ôl ac yn flaenoriaeth make a statement on what progress has been newydd, ond gofynnaf i’r Gweinidog wneud achieved with regard to liaison with the datganiad ar ba gynnydd a fu o ran y cyswllt Westminster Government. I note that a â Llywodraeth San Steffan. Nodaf fod scoping exercise has already been undertaken ymarfer cwmpasu eisoes wedi cael ei gynnal by Network Rail, and the potential gan Network Rail, ac mae’r cynllun posibl i electrification of the Valleys lines is included drydaneiddio rheilffyrdd y Cymoedd yn cael in its long-term plan as a potential project. I ei gynnwys yn y cynllun hirdymor fel hope that you will work closely with the UK prosiect posibl. Gobeithiaf y byddwch yn Government and Members on all sides of the gweithio’n agos gyda Llywodraeth y DU ac Chamber to help push that up the priority list, Aelodau ar bob ochr y Siambr i helpu i roi to put pressure on the UK Government to see mwy o flaenoriaeth i hynny, gan roi pwysau the relevance of that as an infrastructure plan. ar Lywodraeth y DU i weld perthnasedd In a broader transport plan, we might be able hynny fel cynllun isadeiledd. Mewn cynllun to include the lobbying and liaison that we trafnidiaeth ehangach, efallai y gallem want to see, and the aims and achievements gynnwys y lobïo a’r cyswllt rydym am ei that we would like to see, working in weld, a’r amcanion a’r cyflawniadau yr partnership with others. hoffem eu gweld, gan weithio mewn partneriaeth gydag eraill.
I am also a little disappointed that there is no Rwyf hefyd ychydig yn siomedig nad oes mention of improving rail freight services unrhyw sôn am wella gwasanaethau cludo west of Cardiff, which would play an nwyddau rheilffordd i’r gorllewin o important role in moving traffic off the M4 Gaerdydd, a fyddai’n chwarae rhan bwysig and stimulating ports in Swansea and, yn y broses o symud traffig oddi ar yr M4 ac eventually, Fishguard, Milford Haven and yn ysgogi porthladdoedd Abertawe ac, yn y Pembroke Dock. In 2010, the Enterprise and pen draw, Abergwaun, Aberdaugleddau a Learning Committee estimated that, with the Doc Penfro. Yn 2010, amcangyfrifodd y right investment, rail freight could be Pwyllgor Menter a Dysgu, gyda’r doubled by 2030. However, the rail freight buddsoddiad cywir, y gellid dyblu faint o
103 31/01/2012 group criticised the original plan as lacking a nwyddau a gaiff eu cludo ar y rheilffyrdd coherent strategy for freight movement. That erbyn 2030. Fodd bynnag, beirniadodd y has not been improved upon. grŵp cludo nwyddau ar y rheilffyrdd y cynllun gwreiddiol am ei ddiffyg strategaeth gydlynol ar gyfer symud nwyddau. Ni wellwyd hynny.
I thank the Minister for the debate and for his Diolch i’r Gweinidog am y ddadl hon ac am support on amendment 6. I would like to ei gefnogaeth ar welliant 6. Hoffwn ei invite the Minister to meet with me and wahodd i gyfarfod â mi a chwmnïau cludiant community transport operators to discuss the cymunedol i drafod y materion sydd o bwys issues that they have. iddynt.
Julie Morgan: A key ongoing commitment Julie Morgan: Mae annog cerdded a beicio of the national transport plan is to encourage yn ymrwymiad parhaus allweddol yn y walking and cycling, as the Minister said in cynllun trafnidiaeth cenedlaethol, fel y his introductory speech. I would like to focus dywedodd y Gweinidog yn ei araith first on the success that can be achieved by agoriadol. Hoffwn ganolbwyntio yn gyntaf ar sustained efforts to shift people from cars to y llwyddiant y gellir ei sicrhau drwy healthier, more sustainable forms of ymdrechion parhaus i symud pobl o geir i transport. Sustrans worked for a three-year ddefnyddio dulliau teithio iachach a mwy period with two hospitals in my constituency cynaliadwy. Gweithiodd Sustrans am gyfnod of Cardiff North—the University Hospital of o dair blynedd gyda dau ysbyty yn fy Wales in the Heath and Velindre hospital. It etholaeth, Gogledd Caerdydd, sef Ysbyty worked closely with each local health board Athrofaol Cymru yn y Mynydd Bychan ac to encourage staff and visitors to leave their ysbyty Felindre. Gweithiodd yn agos gyda cars at home. At the Heath, there was a drop phob bwrdd iechyd lleol i annog staff ac of 8% in staff coming to work by car, and a ymwelwyr i adael eu ceir gartref. Yn y drop of 15% at Velindre. Staff cycling to Mynydd Bychan, bu gostyngiad o 8% yn work increased by 267% and 100% nifer y staff a oedd yn dod i’r gwaith mewn respectively. That was a great success—a big car, a bu gostyngiad o 15% yn Felindre. increase in the number of staff cycling and a Cynyddodd nifer y staff a oedd yn beicio i’r drop in the use of private cars. That project gwaith 267% a 100% yn y drefn honno. has now ended. One of the issues with Roedd hynny’n llwyddiant mawr—cynnydd projects is that their success will be seen in mawr yn nifer y staff a oedd yn beicio a how we sustain their achievements. That is gostyngiad yn y defnydd o geir preifat. Mae’r one of the things that I would like the prosiect hwnnw wedi dod i ben erbyn hyn. Minister to address. Un o’r problemau gyda phrosiectau yw y profir eu llwyddiant ar sail y ffordd rydym yn cynnal eu cyflawniadau. Dyna un o’r pethau yr hoffwn i’r Gweinidog fynd i’r afael â hwy.
The other initiative launched in Cardiff North Y fenter arall a lansiwyd yng Ngogledd was personalised travel planning. It was Caerdydd oedd cynllunio teithio personol. successfully launched by the Minister at Fe’i lansiwyd yn llwyddiannus gan y Ysgol Gymraeg Melin Gruffydd in Gweinidog yn Ysgol Gymraeg Melin Whitchurch. It is funded by the Welsh Gruffydd yn yr Eglwys Newydd. Mae’n cael Government and led by Sustrans, working ei ariannu gan Lywodraeth Cymru ac fe’i with the local council. It is about taking very harweinir gan Sustrans, gan weithio gyda’r small steps to reduce car usage, perhaps cyngor lleol. Mae’n ymwneud â chymryd replacing one car journey a week with a more camau bach iawn i leihau’r defnydd o geir, sustainable alternative. We all know about efallai drwy ddisodli un siwrne car yr the huge peak in the use of cars at travel-to- wythnos a dewis dull amgen a mwy school times. If a family could reduce that by cynaliadwy o deithio. Mae pawb yn gwybod just one journey a week, it could make a huge am y cynnydd enfawr yn y defnydd o geir
104 31/01/2012 overall difference. That is how personalised pan fo pobl yn teithio i’r ysgol. Pe gallai travel planning works. The scheme stresses teulu wneud un daith yr wythnos yn llai yn providing information on a door-to-door unig, gallai wneud gwahaniaeth mawr yn basis. In other parts of the UK, it has reduced gyffredinol. Dyna sut mae cynllunio teithio car use by 10%. It is too early to measure its personol yn gweithio. Mae’r cynllun yn success, but it is hoped that personalised pwysleisio y dylid darparu gwybodaeth ar travel planning will lead to achievements. sail o ddrws i ddrws. Mewn rhannau eraill o’r Also, at target schools, Bike It has tripled DU, mae wedi lleihau defnydd o geir 10%. daily cycling levels. Mae’n rhy gynnar i fesur ei lwyddiant, ond gobeithir y bydd cynllunio teithio personol yn arwain at gyflawniadau. Yn ogystal, mewn ysgolion targed, mae Bike It wedi treblu lefelau beicio beunyddiol.
There have been successes in one of the key Cafwyd llwyddiannau mewn perthynas ag un aims of the national transport plan. However, o amcanion allweddol y cynllun trafnidiaeth the personalised travel planning documents cenedlaethol. Fodd bynnag, yn anffodus, nid sent out in Cardiff sadly did not include oedd y dogfennau teithio cynllunio personol a details of OYBike. That bike hire scheme has anfonwyd allan yng Nghaerdydd yn cynnwys folded in Cardiff after two years, despite manylion am OYBike. Daeth y cynllun llogi having 2,000 registered users and thousands beiciau hwnnw i ben yng Nghaerdydd ar ôl of people taking short rides on those bikes. dwy flynedd, er bod 2,000 o ddefnyddwyr There were a number of bike racks across the cofrestredig a miloedd o bobl yn gwneud city—not enough, but they were well used— teithiau byr ar y beiciau hynny. Roedd sawl but after two years, the scheme has sadly rhesel o feiciau ledled y ddinas—nid oeddynt folded. Can the Welsh Government ensure yn ddigon, ond cawsant ddefnydd dda—ond that a wider scheme is introduced in Cardiff ar ôl dwy flynedd, yn anffodus, mae’r as soon as possible, with a greater spread of cynllun wedi dod i ben. A all Llywodraeth bikes throughout the city? The capital city of Cymru sicrhau bod cynllun ehangach yn cael Wales, which is a sustainable travel centre, ei gyflwyno yng Nghaerdydd cyn gynted ag y should have a widespread bike scheme. I bo modd, gyda mwy o feiciau ar gael ledled y hope that the Minister will be able to address ddinas? Dylai fod gan brifddinas Cymru, sy’n that in his response. ganolfan teithio cynaliadwy, gynllun beicio eang. Gobeithiaf y bydd y Gweinidog yn gallu mynd i’r afael â hynny yn ei ymateb.
Finally, I want to raise the issue of the Yn olaf, hoffwn gyfeirio at ailddatblygu redevelopment of Cardiff bus station. The gorsaf fysiau Caerdydd. Yn ddiweddar, present council has recently come forward cyflwynodd y cyngor presennol gynlluniau with ambitious plans to redevelop the area uchelgeisiol i ailddatblygu’r ardal o amgylch around the central train station. There has yr orsaf drenau ganolog. Bu llawer o been a lot of publicity in the local press about gyhoeddusrwydd yn y wasg leol am hynny that recently. Those plans depend on the sale yn ddiweddar. Mae’r cynlluniau hynny yn of the land immediately in front of the train dibynnu ar werthu’r tir sydd yn union o flaen station to a private company, which, if all yr orsaf drenau i gwmni preifat, a fyddai, pe went well, would help retain and possibly byddai’n llwyddo, yn helpu i gadw nifer o increase jobs in Cardiff. However, what swyddi yng Nghaerdydd ac, o bosibl, i’w assurances can the Minister give, and what cynyddu. Fodd bynnag, pa sicrwydd y gall y can the Welsh Government do, to ensure that Gweinidog ei roi, a beth all Llywodraeth there is a first-class bus station immediately Cymru ei wneud, i sicrhau y bydd gorsaf next to the train station? The glory of Cardiff fysiau o’r radd flaenaf wedi’i lleoli drws is the fact that it has a train and bus station nesaf yn union i’r orsaf drenau? Gogoniant next to each other. We want to build on that Caerdydd yw’r ffaith bod ganddi orsaf drenau to create an integrated transport centre. What a gorsaf fysiau sydd drws nesaf i’w gilydd. assurances can the Government give that a Rydym eisiau adeiladu ar hynny er mwyn
105 31/01/2012 first-class bus station will be delivered for the creu canolfan drafnidiaeth integreiddiedig. Pa public? Cardiff bus station has been a dreary sicrwydd y gall y Llywodraeth ei roi y place for many years. It needs a big input and darperir gorsaf fysiau o’r radd flaenaf i’r a big change. There is an opportunity to do cyhoedd? Bu gorsaf fysiau Caerdydd yn lle that, and I am anxious that the Welsh diflas am flynyddoedd lawer. Mae angen Government keeps its eye on the ball and mewnbwn mawr a newid mawr arni. Mae ensures that the public get the bus station cyfle i wneud hynny, ac rwy’n awyddus bod they deserve. Llywodraeth Cymru yn cadw llygad ar hyn ac yn sicrhau bod y cyhoedd yn cael yr orsaf fysiau y maent yn ei haeddu.
Mark Isherwood: Towards the end of the Mark Isherwood: Tuag at ddiwedd yr ail second Assembly, I attended a north Wales Gynulliad, mynychais fforwm economaidd economic forum. Bangor University yng ngogledd Cymru. Gwnaeth academics gave a presentation on the academyddion Prifysgol Bangor gyflwyniad feasibility of an Anglesey-Cardiff air link. ar y posibilrwydd o gael cyswllt awyr rhwng They said that it might be feasible and that it Ynys Môn a Chaerdydd. Roeddynt yn dweud merited a short-term subsidy, provided that a y gallai fod yn ymarferol a’i fod yn haeddu business plan was in place to ensure that it cymhorthdal tymor byr, ar yr amod bod was sustainable and self-funding beyond the cynllun busnes ar waith i sicrhau ei fod yn first period. That would be on the basis of gynaliadwy ac yn ariannu ei hun y tu hwnt i’r extended air links—to Dublin initially, then cyfnod cyntaf. Byddai hynny ar sail ymestyn to UK cities, and then to the continent of cysylltiadau awyr—i Ddulyn i ddechrau, yna Europe. However, a political decision was i ddinasoedd y DU, ac yna i gyfandir Ewrop. taken. There was an election on 3 May 2007, Fodd bynnag, gwnaed penderfyniad and, lo and behold, the first flight was on 8 gwleidyddol. Cafwyd etholiad ar 3 Mai 2007, May 2007. We saw a four-year contract ac, wele, cafwyd y daith gyntaf ar 8 Mai launched in December 2010, with a further 2007. Lansiwyd cytundeb pedair blynedd ym £1.2 million subsidy. mis Rhagfyr 2010, gyda chymhorthdal pellach o £1.2 filiwn.
5.00 p.m.
In terms of other links, we have the two north Mewn perthynas â chysylltiadau eraill, mae Wales express trains running from Holyhead gennym ddau drên cyflym yng ngogledd to Cardiff. When the first one, Gerallt 1, was Cymru sy’n rhedeg o Gaergybi i Gaerdydd. launched, it did not have a stop in Wrexham, Pan lansiwyd yr un cyntaf, Gerallt 1, nid the largest town in north Wales; it still does oedd yn aros yn Wrecsam, y dref fwyaf yng not. Wrexham County Borough Council ngogledd Cymru; nid yw’n aros yno o hyd. wrote to the then Welsh Government first Ysgrifennodd Cyngor Bwrdeistref Sirol with a proposed alternative route and then Wrecsam at Lywodraeth Cymru ar y pryd, yn with a request for a meeting. It tells me that it gyntaf i gynnig llwybr amgen ac yna i wneud never received a response. Gerallt 2 was then cais am gyfarfod. Dywedodd y cyngor wrthyf launched. I questioned the First Minister na chafodd ymateb. Yna, lansiwyd Gerallt 2. about this last term and asked why his Holais y Prif Weinidog am y mater hwn y Government was subsidising a second tymor diwethaf, a gofynnais iddo pam fod ei premier express train service leaving Lywodraeth yn darparu cymorthdaliadau ar Holyhead just 15 minutes before the general gyfer ail wasanaeth trên cyflym sy’n gadael service in the morning. When that was first Caergybi dim ond 15 munud cyn y launched, it did not stop in Denbighshire, gwasanaeth cyffredinol yn y bore. Pan Flintshire or Wrexham. Only after an outcry gafodd ei lansio’n wreiddiol, nid oedd yn was one stop in Wrexham included, but that aros yn Sir Ddinbych, Sir y Fflint na was at the cost of a service to Birmingham, Wrecsam. Dim ond ar ôl protest y cafodd un which meant that people travelling to work in stop ei gynnwys yn Wrecsam, ond roedd Birmingham from Clwyd South lost out. That hynny ar draul gwasanaeth i Firmingham, a
106 31/01/2012 second train received a subsidy from May to oedd yn golygu bod pobl a oedd yn teithio i’r December last year of some £625,000 as a gwaith ym Mirmingham o Dde Clwyd yn stopgap until the new 67 DVT train was colli allan. Cafodd yr ail drên gymhorthdal o ready in December, with, I believe, £3.5 tua £625,000, rhwng mis Mai a mis Rhagfyr million pledged. As the rail user groups that y llynedd, fel mesur dros dro hyd nes yr oedd have e-mailed me have said, there is y trên newydd 67 DVT yn barod ym mis absolutely no need to run a first-class kitchen Rhagfyr. Credaf fod £3.5 miliwn wedi’i addo car. In real life, a café-restaurant would have yn hynny o beth. Fel y dywedodd grwpiau gone bust with so few customers. defnyddwyr trenau sydd wedi anfon negeseuon e-bost ataf, nid oes angen cael cerbyd bwyty dosbarth cyntaf ar drenau. Mewn bywyd go iawn, byddai bwyty o’r fath a oedd yn denu cyn lleied o gwsmeriaid wedi methu.
This is at a time when the Confederation of Mae hyn yn digwydd ar adeg pan fo Passenger Transport Wales has written to Cydffederasiwn Cludiant Teithwyr Cymru every Assembly Member about changes wedi ysgrifennu at bob Aelod Cynulliad made by the Welsh Government that will ynghylch y newidiadau a wnaed gan have a significant and detrimental impact on Lywodraeth Cymru a fydd yn cael effaith bus users. It says that the Welsh Government sylweddol ac andwyol ar ddefnyddwyr has only very recently—last week—informed bysiau. Yn ôl y cydffederasiwn, dywedodd bus operators that overnight, from 1 April, it Llywodraeth Cymru wrth gwmnïau bysiau intends to reduce the level of the bus service yn ddiweddar—yr wythnos diwethaf—ei bod operators grant by some 25%, representing a yn bwriadu gostwng grant y gweithredwyr 108% increase in net fuel duty paid. It adds gwasanaethau bysiau dros nos, o 1 Ebrill, tua that, while the impact will have a drastic 25%, sy’n cynrychioli cynnydd o 108% yn y effect on bus operators throughout Wales, the dreth danwydd net a delir. Yn ogystal, yn ôl y decision to reduce support for bus services cydffederasiwn, er y bydd y newid hwn yn will affect the hundreds of thousands of cael effaith ddifrifol ar weithredwyr bysiau people across Wales who rely on bus services ledled Cymru, bydd y penderfyniad i leihau’r day in, day out, with increased fares, cymorth i wasanaethau bysiau yn effeithio ar reductions in service levels and increased gannoedd o filoedd o bobl ledled Cymru sy’n pressure on local authorities. The reduction in dibynnu ar wasanaethau bysiau bob dydd, support will make it more expensive for local gyda phris tocynnau uwch, gostyngiadau yn authorities to support socially necessary bus lefelau’r gwasanaeth a mwy o bwysau ar services and school services. awdurdodau lleol. Bydd y gostyngiad mewn cymorth yn ei gwneud yn fwy costus i awdurdodau lleol gefnogi gwasanaethau bysiau sydd eu hangen ar y gymdeithas a gwasanaethau bysiau ar gyfer ysgolion.
Also last week, Wrexham council wrote to Yn ogystal, ysgrifennodd cyngor Wrecsam at the Minister expressing concerns about the y Gweinidog yr wythnos diwethaf, gan announcement the previous week of the fynegi pryderon am y cyhoeddiad a wnaed yn Welsh Government’s intention to cut the ystod yr wythnos flaenorol ynghylch bwriad local transport services grant by 27% and Llywodraeth Cymru i dorri’r grant about the inadequate notice given, meaning gwasanaethau trafnidiaeth lleol 27%, ac am y that the travelling public in Wrexham and rhybudd annigonol a roddwyd. Mae hyn yn across Wales could lose vital transport golygu y gallai teithwyr yn Wrecsam a ledled services without the benefit of adequate Cymru golli gwasanaethau trafnidiaeth notice or consultation with users about the hanfodol, a hynny heb iddynt gael rhybudd impact. It now faces additional cuts of digonol na chyfle i gymryd rhan mewn £126,000 and says that the timing of the ymgynghoriad ynghylch yr effaith ar announcement does not give local authorities ddefnyddwyr. Mae’r cyngor yn awr yn
107 31/01/2012 proper time to examine options in detail, or to wynebu toriadau ychwanegol o £126,000 ac consult with the public and stakeholders. It yn dweud nad yw amseriad y cyhoeddiad yn says that the impact of this will be rhoi digon o amser i awdurdodau lleol compounded by the related decision to archwilio opsiynau’n fanwl, nac i significantly cut the bus service operators ymgynghori â’r cyhoedd a rhanddeiliaid. grant. Mae’n dweud y bydd effaith y cam hwn yn cael ei gymhlethu gan y penderfyniad cysylltiedig a wnaed i dorri grant gweithredwyr gwasanaethau bysiau yn sylweddol.
Therefore, alongside the subsidies that we Felly, ochr yn ochr â’r cymorthdaliadau ar heard about earlier for first-class travel, we gyfer teithio dosbarth cyntaf y clywsom have that and we also have cuts in the amdanynt eisoes, mae toriadau hefyd yn y community transport concessionary fares fenter tocynnau teithio rhatach ar drafnidiaeth initiative. As stated in an e-mail from the gymunedol. Fel y nodwyd mewn e-bost gan y Community Transport Association, the Gymdeithas Trafnidiaeth Gymunedol, bu’r scheme has shown itself to be so popular and cynllun yn ddigon poblogaidd a llwyddiannus successful that Carl Sargeant has decided to fel bod Carl Sargeant wedi penderfynu rhoi pull the plug entirely from 31 March this diwedd arno o 31 Mawrth eleni. Wrth siarad year. Earlier this month, speaking in the yn y Siambr yn gynharach y mis hwn, tynnais Chamber, I highlighted concerns regarding sylw at y pryderon ynghylch y cynllun hwn, a this scheme, which was set up in 2005 to find sefydlwyd yn 2005 i ddod o hyd i’r ffordd the best way to right an unfairness in the all- orau o gywiro annhegwch yn y cynllun Wales concessionary travel scheme that teithio rhatach ar gyfer Cymru gyfan, sef discriminated against those very elderly and cynllun a oedd yn gwahaniaethu yn erbyn severely disabled people who are eligible for rhai pobl oedrannus iawn a phobl sydd ag a bus pass but find it difficult to use ordinary anabledd difrifol sy’n gymwys i gael tocyn bus services. Surely these areas, rather than bws am ddim ond sy’n ei chael yn anodd subsidised first-class travel for the few, defnyddio gwasanaethau bysiau arferol. Onid should be the Welsh Government’s transport y meysydd hyn, yn hytrach na theithio priorities. dosbarth cyntaf cymorthdaledig i ychydig iawn o bobl, ddylai gael eu blaenoriaethu ym mholisïau trafnidiaeth Llywodraeth Cymru?
Bethan Jenkins: I thank the Government for Bethan Jenkins: Diolchaf i’r Llywodraeth bringing this forward debate today. I am gyflwyno’r ddadl hon heddiw. Rwyf yn especially liked the idea about smart cards, arbennig o hoff o’r syniad o gardiau call, a and I know that the former Minister, Ieuan gwn fod Ieuan Wyn Jones, y cyn-Weinidog, Wyn Jones, raised it numerous times when he wedi codi’r mater hwn nifer o weithiau pan held that post. I am glad that the Welsh fu’n gwneud y swydd honno. Rwyf yn falch Government has committed to the A465 bod Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i Heads of the Valleys road in this national ffordd yr A465, sef ffordd Blaenau’r transport plan. It is important for the Cymoedd, yn y cynllun trafnidiaeth economy of south Wales, including my cenedlaethol hwn. Mae’n bwysig i economi particular region, in linking Wales to the de Cymru, gan gynnwys fy rhanbarth midlands in England, and also in providing penodol i, o ran cysylltu Cymru â chanolbarth one of the main routes connecting Ireland, Lloegr, a hefyd o ran darparu un o’r prif Wales and England. The history of improving lwybrau sy’n cysylltu Iwerddon, Cymru a this road has been a difficult one, as we all Lloegr. Bu’r hanes o wella’r ffordd hon yn un know. Serious road safety issues have made anodd, fel y gwŷr pob un ohonom. Mae the need for the dualling of this road much materion diogelwch difrifol ar y ffyrdd wedi more pressing, but, at the same time, dualling gwneud yr angen am ffordd ddeuol yn llawer is difficult because of environmental pwysicach, ond, ar yr un pryd, mae deuoli’n concerns. I am, however, glad that the Welsh anodd oherwydd pryderon amgylcheddol.
108 31/01/2012
Government has said that the entire A465 Fodd bynnag, rwyf yn falch bod Llywodraeth will be finished by 2020; it inherited that Cymru wedi dweud y bydd yr A465 yn ei commitment from Plaid Cymru’s time in chyfanrwydd yn cael ei chwblhau erbyn power, of course. 2020; etifeddodd y Llywodraeth yr ymrwymiad hwnnw gan Blaid Cymru yn ystod ei chyfnod mewn grym, wrth gwrs.
Following previous Labour Governments’ Yn sgîl anallu Llywodraethau Llafur inability to provide a finish date for the entire blaenorol i bennu dyddiad cwblhau ar gyfer y project, the One Wales Government set a prosiect cyfan, pennodd Llywodraeth completion date of 2020. It was disappointing Cymru’n Un 2020 fel y dyddiad cwblhau. at that time that some Labour backbenchers Bryd hynny, roedd yn siomedig gweld rhai o repeatedly criticised the previous Minister for Aelodau meinciau cefn Llafur yn beirniadu transport, Ieuan Wyn Jones, when he was Ieuan Wyn Jones, y cyn-Weinidog dros responsible for the schemes. They suggested drafnidiaeth, dro ar ôl tro pan oedd yn that, under his watch, the work had slipped. gyfrifol am y cynlluniau hyn. Roeddent yn Later evidence showed that the slippage took awgrymu bod y gwaith wedi llithro o dan ei place under a Labour-only Government. I oruchwyliaeth. Yn ddiweddarach, cafwyd assure the Minister that Plaid Cymru has no tystiolaeth bod y llithriad wedi digwydd o intention of using road casualty rates to make dan y Llywodraeth Lafur yn unig. Rwyf yn a political point in this regard, and that we sicrhau’r Gweinidog nad oes gan Blaid will support you in making this project a Cymru unrhyw fwriad i ddefnyddio success and in meeting the completion date cyfraddau anafiadau ar y ffyrdd i wneud of 2020. Our concern is that the Heads of the pwynt gwleidyddol yn hyn o beth, ac y Valleys road be finished in an byddwn yn eich cefnogi wrth wneud y environmentally sustainable manner, and we prosiect hwn yn llwyddiant ac o ran cwrdd hope that that will now be done. â’r dyddiad cwblhau yn 2020. Rydym yn pryderu ynghylch a fydd ffordd Blaenau’r Cymoedd yn cael ei gwblhau mewn modd amgylcheddol gynaliadwy, a gobeithiwn y bydd hynny’n cael ei wneud yn awr.
While we were in Government, we also Yn ystod ein cyfnod mewn Llywodraeth, insisted on clauses in contracts with the roeddem y mynnu cynnwys cymalau mewn construction companies that stipulated that contractau â chwmnïau adeiladu a oedd yn people from the heads of the Valleys had to nodi bod yn rhaid hyfforddi a chyflogi pobl o be trained and employed. It is pleasing to see Flaenau’r Cymoedd. Mae’n braf gweld bod y that that is being continued by the present Llywodraeth bresennol yn parhau â’r arfer Government. We look forward to playing a hwn. Rydym yn edrych ymlaen at chwarae constructive role in ensuring that the road rhan adeiladol o ran sicrhau y gall y ffordd dualling can be finished in time in order to ddeuol gael ei chwblhau mewn pryd i leddfu alleviate road safety concerns and to ease pryderon ynghylch diogelwch ar y ffordd ac i congestion. leddfu tagfeydd.
The Minister will know that I have an Gwŷr y Gweinidog fod gennyf obsesiwn obsession with lighting on these particular gyda goleuadau ar y ffyrdd penodol hyn a roads and with ensuring that, during bad chyda sicrhau ein bod yn gwneud ein ffyrdd weather conditions, we make our roads safe. yn ddiogel mewn amodau tywydd gwael. The issue of the speed limit has come up in Crybwyllwyd y terfyn cyflymder yn ystod y debate, and I hope that you can address that ddadl, a gobeithiaf y gallwch fynd i’r afael in future, Minister, if it is not emphasised as â’r mater hwn yn y dyfodol, Weinidog, os clearly as I would like in this particular nad yw wedi’i bwysleisio mor glir ag yr transport plan. Last week, data were hoffwn iddo fod yn y cynllun trafnidiaeth published on traffic accidents that showed the hwn. Yr wythnos diwethaf, cyhoeddwyd data most fatalities in the past three years were on ar ddamweiniau traffig a oedd yn dangos mai
109 31/01/2012 the A465. What worries me is that these ar yr A465 y bu’r nifer fwyaf o farwolaethau figures are published at a time when the UK yn y tair blynedd diwethaf. Yr hyn sy’n fy Government is looking at raising the speed mhoeni i yw’r ffaith bod y ffigurau hyn wedi limit to 80 mph. To my mind, that promotes cael eu cyhoeddi ar adeg pan fo Llywodraeth the idea that the 70 mph limit is more of a y DU yn ystyried codi’r terfyn cyflymder i 80 nuisance than a sensible limit, and it will give mya. Yn fy marn i, bydd y cam hwn yn people carte blanche to drive faster now that hyrwyddo’r syniad bod y terfyn cyflymder they know that driving 80 mph is, somehow, presennol, sef 70 mya, yn fwy o boendod na more acceptable. therfyn synhwyrol, a bydd yn rhoi rhyddid llwyr i bobl yrru’n gyflymach gan eu bod yn gwybod bod gyrru ar gyflymder o 80 mya bellach yn fwy derbyniol rywsut.
Given the challenging topography of Wales, O ystyried topograffeg heriol Cymru, mae’n many of our roads are difficult to negotiate at anodd rheoli cerbyd sy’n teithio’n gyflym ar speed. When the Welsh Government has nifer o’n ffyrdd. Rwyf wedi cael cwynion ar taken action in this regard, for example by yr adegau pan fo Llywodraeth Cymru wedi reducing motorway speed limits to 50 mph cymryd camau yn hynny o beth, er enghraifft when there are problems with visibility or drwy ostwng cyfyngiadau cyflymder ar y bad weather, complaints have come my way, draffordd i 50 mya pan fu problemau gyda but I must say that I disagree with them. I gwelededd neu dywydd gwael. Fodd bynnag, would much rather have those speed limits mae’n rhaid imi ddweud fy mod yn put on our roads so that we can drive more anghytuno â’r cwynion hynny. Byddai’n safely. I therefore urge you to look at these llawer gwell gennyf weld y cyfyngiadau issues in addition to what you have already cyflymder hynny ar ein ffyrdd er mwyn inni given us today to ensure that the roads in allu gyrru’n fwy diogel. Yn ogystal â’r hyn a Wales are safe to drive on when we have to roesoch inni eisoes heddiw, rwyf felly yn drive and do not have an alternative such as eich annog i ystyried y materion hyn er cycling or travelling by train. mwyn sicrhau ei bod yn ddiogel inni yrru ar y ffyrdd yng Nghymru pan fydd angen inni wneud hynny, a phan nad oes gennym opsiynau eraill fel beicio neu deithio ar drên.
Kenneth Skates: I welcome the opportunity Kenneth Skates: Croesawaf y cyfle i siarad to speak in this debate. I welcome the fact yn y ddadl hon. Rwyf yn croesawu’r ffaith that the Minister has refocused the transport bod y Gweinidog wedi ailffocysu’r strategy in Wales. The Minister’s decision to strategaeth drafnidiaeth yng Nghymru. Mae rebalance our nation’s policy programme penderfyniad y Gweinidog i ail-gydbwyso towards tackling poverty and growing the rhaglen bolisi ein cenedl er mwyn mynd i’r economy in the next few years is a vital plank afael â thlodi a thyfu’r economi yn y in the delivery agenda of the Welsh Labour blynyddoedd nesaf yn elfen hanfodol o Government. This is a time of acute financial agenda cyflawni Llywodraeth Llafur Cymru. pressure, of significant belt-tightening and of Mae hwn yn gyfnod o bwysau ariannol scarce resources right across the board. The difrifol, o gynilo sylweddol ac o adnoddau rescheduled delivery plan that the Minister prin yn gyffredinol. Mae’r cynllun cyflawni a has set out demonstrates that, while the ad-drefnwyd, sef y cynllun a amlinellwyd Welsh Labour Government is committed to gan y Gweinidog, yn dangos ei bod dal yn financial responsibility and tight fiscal bosibl bod yn flaengar a dilyn agenda polisi discipline, it is still possible to be progressive democrataidd cymdeithasol ymledol a fydd o and follow an expansionist social democratic fudd i’n cymunedau a’n heconomi, er bod policy agenda that will benefit our Llywodraeth Llafur Cymru wedi ymrwymo i communities and our economy. bolisi o gyfrifoldeb ariannol a disgyblaeth ariannol dynn.
In particular, as a North Wales Assembly Yn benodol, fel Aelod Cynulliad dros Ogledd
110 31/01/2012
Member, I am very pleased, as are my Cymru, rwyf yn falch iawn—fel y mae fy constituents, with the reprioritisation of the etholwyr—bod cysylltiadau rhwng y dwyrain east-west links in our transport planning a’r gorllewin wedi’u hail-flaenoriaethu yn ein framework. One of the important and fframwaith cynllunio trafnidiaeth. Un o problematic features of the previous plan, as nodweddion pwysig a phroblemus y cynllun it was constructed in 2010, was that blaenorol, fel y cafodd ei lunio yn 2010, oedd infrastructure spending on transport was too bod gormod o bwyslais ar ymdrin â heavily weighted in favour of political phryderon gwleidyddol ynghylch cysylltu concerns about tying together north and south gogledd a de Cymru ynghlwm â gwariant ar Wales, as opposed to the more pressing need seilwaith drafnidiaeth, yn hytrach na to expand our important regional economies phwyslais ar yr angen mwy dybryd i ehangu at a difficult time. ein heconomïau rhanbarthol pwysig ar adeg anodd.
Bethan Jenkins: Do you not see the benefit Bethan Jenkins: Onid ydych yn gweld y of having strong links between north and budd o gael cysylltiadau cryf rhwng gogledd south Wales? We are only a small country. a de Cymru? Rydym yn wlad fach.
Kenneth Skates: They are not mutually Kenneth Skates: Nid yw’r amcanion hyn yn exclusive, but, as I was saying, there has been annibynnol ar ei gilydd. Serch hynny, fel y too much of a focus on one and not enough dywedais, bu gormod o bwyslais ar un a dim on the other. Businesses in my area of Wales digon ar y llall. Mae busnesau yn fy ardal i o tell me time and again that east-west links Gymru yn dweud wrthyf dro ar ôl tro bod matter just as much as north-south links in cysylltiadau rhwng y dwyrain a’r gorllewin terms of business. In an area of sluggish yr un mor bwysig â chysylltiadau rhwng y growth, enabling our indigenous companies gogledd a’r de, o safbwynt busnes. Mewn to engineer the sort of robust and private ardal o dwf araf, bydd galluogi ein cwmnïau sector-led growth that we need to fuel our cynhenid i greu twf cadarn a arweinir gan y economic growth is vital, and this new sector preifat, sef y twf sydd ei angen arnom i schedule of works will, I believe, help us to sbarduno twf economaidd, yn hanfodol. achieve that. In an area such as north-east Credaf y bydd y rhestr newydd hon o waith Wales, important east-west links that form yn ein helpu i gyflawni hynny. Mewn ardal part of wider cross-border transport paths are fel gogledd-ddwyrain Cymru, mae vital to driving local economic growth. That cysylltiadau pwysig rhwng y dwyrain a’r is being recognised by the Welsh Labour gorllewin sy’n ffurfio rhan o lwybrau Government and I applaud it for that. High- trafnidiaeth trawsffiniol ehangach yn quality connectivity with business markets in hanfodol ar gyfer gyrru twf economaidd lleol. England and the EU matters to our economy Mae Llywodraeth Llafur Cymru yn cydnabod in north-east Wales, and is essential to the hyn, ac rwyf yn ei chymeradwyo am hynny. export of manufactured goods, tourism Mae cysylltiadau o ansawdd uchel â growth, and boosting the commercial marchnadoedd busnes yn Lloegr a’r UE yn activities that will be central to redeveloping bwysig i’n heconomi yng ngogledd-ddwyrain an industrial base to our economy once more. Cymru, ac yn hanfodol o ran allforio The busy east-west transport corridor over nwyddau gweithgynhyrchu, hyrwyddo twf yn the coastal north forms part of the vital y sector twristiaeth, a hybu’r gweithgareddau strategic trans-European transport network, masnachol a fydd yn ganolog i ailddatblygu and the rescheduling work seeks to identify sylfaen ddiwydiannol ein heconomi unwaith the significant pinch points and lack of eto. Mae’r coridor trafnidiaeth prysur sy’n resilience in our road and rail networks in the rhedeg o’r dwyrain i’r gorllewin yn ardal north that currently hold us back. In arfordirol y gogledd yn rhan o’r rhwydwaith particular, I welcome work being accelerated trafnidiaeth traws-Ewropeaidd, sy’n on phase 2 of the vital Wrexham industrial rhwydwaith strategol a hanfodol. Mae’r estate access road. That is a project long in gwaith a ad-drefnwyd yn ceisio nodi’r gestation that my colleagues in Wrexham tagfeydd sylweddol a’r diffyg gwydnwch have wanted to see speeded up for many sy’n bodoli yn rhwydweithiau ffyrdd a
111 31/01/2012 years. It will be pivotal in extending the rheilffyrdd y gogledd, sef yr elfennau hynny Wrexham industrial estate as part of a wider sy’n ein dal yn ôl ar hyn o bryd. Yn benodol, economic regeneration strategy for the town. croesawaf y ffaith y bydd gwaith yn cael ei gyflymu ar gam 2 o’r ffordd fynediad hanfodol i ystâd ddiwydiannol Wrecsam. Mae’r prosiect hwnnw wedi cael ei ddatblygu dros gyfnod hir, a bu fy nghydweithwyr yn Wrecsam yn awyddus i’w gyflymu ers blynyddoedd lawer. Bydd yn ganolog i’r broses o ymestyn ystâd ddiwydiannol Wrecsam fel rhan o’r strategaeth ehangach ar gyfer adfywio economaidd yn y dref.
I also welcome the commitment in the plan to Rwyf hefyd yn croesawu’r ymrwymiad yn y a report to address rail issues in the cynllun i lunio adroddiad sy’n mynd i’r afael Wrexham-Chester-Deeside triangle. With â materion sy’n ymwneud â rheilffyrdd yn y regard to high-speed rail, Wales in general, triongl sy’n cwmpasu Wrecsam, Caer a and north-east Wales in particular, are Glannau Dyfrdwy. O ran rheilffyrdd cyflym, vulnerable to dropping back as attractive mae Cymru yn gyffredinol—a gogledd- places in which to do business if the profile ddwyrain Cymru yn benodol—mewn perygl and competitiveness of the region does not o lithro yn ôl fel lleoedd deniadol i wneud match those of areas in the midlands and busnes, os nad yw proffil a chystadleurwydd Manchester, which will directly benefit from y rhanbarth yn cyfateb ag ardaloedd yng high-speed rail. Important thought has to be nghanolbarth Lloegr a Manceinion a fydd yn given to how we can use this major project to elwa’n uniongyrchol ar reilffyrdd cyflym. benefit north Wales with electrification of the Mae angen rhoi ystyriaeth ddwys i sut y main line. I also welcome the Government’s gallwn ddefnyddio’r prosiect mawr hwn er commitment to further investment in budd gogledd Cymru, a hynny drwy improved facilities for walking and cycling, drydaneiddio’r brif reilffordd. Rwyf hefyd yn including the work to develop a Dee valley croesawu ymrwymiad y Llywodraeth i path linking Llangollen and Berwyn. It is an fuddsoddi ymhellach mewn cyfleusterau area of outstanding natural beauty, and the gwell ar gyfer cerdded a beicio, gan gynnwys potential to increase tourism is great indeed. I gwneud gwaith i ddatblygu llwybr dyffryn look forward to seeing how that scheme Dyfrdwy, sy’n cysylltu Llangollen â’r develops. Berwyn. Mae hon yn ardal o harddwch naturiol eithriadol, ac mae’r potensial i gynyddu twristiaeth yn wir yn enfawr. Rwyf yn edrych ymlaen at weld sut y bydd y cynllun hwnnw’n datblygu.
All this comes despite the Minister having to Daw hyn i gyd er gwaethaf y ffaith bod y grapple with big cuts to the infrastructure Gweinidog yn gorfod mynd i’r afael â budget. He is clear in his determination to thoriadau mawr i’r gyllideb isadeiledd. ensure that we develop a transport system Mae’n amlwg ei fod yn benderfynol o sicrhau that is fit for purpose and responsive to the ein bod yn datblygu system drafnidiaeth sy’n needs of the business community. Tempting addas at y diben ac sy’n diwallu anghenion y and easy as it may be for opposition parties to gymuned fusnes. Nid yw’r cynllun hwn yn call for them, this plan is not about fancy ymwneud â chynlluniau ffansi neu bontydd schemes or shiny new bridges to nowhere, newydd sbon nad ydynt yn mynd i unlle, er ei but about the hard grind of government, and bod efallai’n hawdd i Aelodau’r developing a transport infrastructure that gwrthbleidiau gael eu temtio i alw amdanynt. helps to fuel the economic growth that we Yn hytrach, mae’r cynllun hwn yn ymwneud need. â’r gwaith caled o lywodraethu, a’r gwaith o ddatblygu seilwaith trafnidiaeth a fydd yn sbarduno’r twf economaidd sydd ei angen
112 31/01/2012
arnom.
Darren Millar: I welcome the opportunity to Darren Millar: Croesawaf y cyfle i gymryd participate in this debate. It gives us an rhan yn y ddadl hon. Mae’n rhoi cyfle inni opportunity to look at the transport priorities edrych ar flaenoriaethau a pholisïau and policies of the Welsh Government, trafnidiaeth Llywodraeth Cymru. Serch although I have to say that I am not that hynny, mae’n rhaid imi ddweud nad wyf yn confident that all of these schemes will be hyderus y bydd pob un o’r cynlluniau hyn yn delivered on time and to budget—particularly cael eu cyflawni ar amser ac o fewn y given the report of the Auditor General for gyllideb—yn enwedig o ystyried adroddiad Wales into the delivery of capital projects in Archwilydd Cyffredinol Cymru ar sut y the last Welsh Government under the cafodd prosiectau cyfalaf eu cyflawni gan y leadership of Ieuan Wyn Jones. Llywodraeth Cymru ddiwethaf, o dan arweiniad Ieuan Wyn Jones.
That said, there are four issues in particular Wedi dweud hynny, hoffwn ymdrin â that I want to touch on. The first is north- phedwar mater yn benodol. Y cyntaf yw’r south links. It is right to enjoy the benefits of mater o gysylltiadau rhwng y gogledd a’r de. north-south links; I personally benefit from Mae’n iawn mwynhau manteision y the improved train services that have been cysylltiadau rhwng y gogledd a’r de; er implemented over the past few years, for enghraifft, rwyf yn elwa’n bersonol ar y example. However, I also agree that the east- gwasanaethau trên gwell sydd wedi cael eu west links should not be disadvantaged as a gweithredu dros y blynyddoedd diwethaf. result. One of the north-south links that Fodd bynnag, rwyf hefyd yn cytuno na ddylai should be axed is the Anglesey to Cardiff air cysylltiadau o’r dwyrain i’r gorllewin fod o link, which is costing the taxpayer £3,000 per dan anfantais o ganlyniad i hyn. Un o’r day in subsidy. I think that that money would cysylltiadau rhwng y gogledd â’r de y dylid be far better spent on a more commercially ei ddiddymu yw’r cyswllt awyr rhwng viable route—perhaps from south Wales to Caerdydd ac Ynys Môn, sy’n costio £3,000 y Liverpool airport, as an international centre dydd i drethdalwyr ar ffurf cymorthdaliadau. of commerce. That would be far more Byddai’n llawer gwell gennyf wario’r arian beneficial to the majority of people in north hwnnw ar lwybr sy’n fwy hyfyw o ran Wales because it would be much closer than masnach—efallai llwybr o dde Cymru i faes the link in Anglesey. There is also a need for awyr Lerpwl, sy’n ganolfan fasnach an aviation strategy for Wales from the ryngwladol. Byddai hynny’n llawer mwy Welsh Government. We need to attract the buddiol i’r mwyafrif o bobl yng ngogledd North American market into Cardiff in Cymru, gan y byddai’n llawer agosach iddynt particular. Minister, would you tell us what na’r maes awyr yn Ynys Môn. Mae hefyd work the Welsh Government is doing to angen strategaeth hedfan i Gymru gan establish a North American air link in order Lywodraeth Cymru. Mae angen inni ddenu to bring business and tourism benefits to marchnad Gogledd America i Gaerdydd yn Wales? arbennig. Weinidog, a wnewch chi ddweud wrthym pa waith y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i sefydlu cyswllt awyr â Gogledd America er mwyn dod â buddion busnes a thwristiaeth i Gymru?
5.15 p.m.
One omission from the plan is any attempt to Un peth a hepgorwyd o’r cynllun yw unrhyw improve direct rail services between the ymdrech i wella gwasanaethau rheilffordd metropolitan city of Liverpool and the north uniongyrchol rhwng dinas fetropolitan Wales coast. You will be aware that there is Lerpwl ac arfordir gogledd Cymru. Byddwch no direct rail link between the two areas at yn gwybod nad oes cyswllt rheilffordd the moment, and that would be of benefit to uniongyrchol rhwng y ddwy ardal ar hyn o
113 31/01/2012 the economy along the north Wales coast. Is bryd, a byddai hynny o fudd i’r economi ar that something that you are prepared to look hyd arfordir gogledd Cymru. A yw hynny’n at? There seemed to be resistance on the part rhywbeth rydych yn barod i edrych arno? of the previous Minister to this. Roedd yn ymddangos bod y Gweinidog blaenorol yn gwrthwynebu’r syniad hwn.
In addition to that, you will be aware that I At hynny, byddwch yn gwybod fy mod wedi have petitioned the Government over the past anfon ceisiadau at y Llywodraeth dros y few years to establish a new train station in blynyddoedd diwethaf ynghylch sefydlu Towyn and Kinmel Bay in my constituency. gorsaf drenau newydd yn Nhywyn a Bae This is an area that is massively important to Cinmel yn fy etholaeth i. Mae hwn yn faes the north Wales tourism economy, given that sy’n aruthrol o bwysig i economi twristiaeth it has over 50,000 beds, which are filled with gogledd Cymru, o ystyried bod ganddo dros tourists each week throughout the peak 50,000 o welyau, sy’n cael eu llenwi gan holiday season. Tourism is the bread and dwristiaid bob wythnos drwy gydol y tymor butter of the north Wales economy. Many gwyliau prysur. Twristiaeth yw bara menyn people want easy access, and what better way economi gogledd Cymru. Mae nifer o bobl for them to get access than using the am gael mynediad hawdd, a pha ffordd well o sustainable transport rail infrastructure. I gael mynediad na defnyddio’r seilwaith would appreciate it, Minister, if you could trafnidiaeth rheilffyrdd cynaliadwy. Byddwn consider trying to move this forward. I accept yn ddiolchgar, Weinidog, pe baech yn that Taith has put it in its long-term plan for ystyried ceisio symud ymlaen mewn north Wales, but it would be good to see you perthynas â’r mater hwn. Rwy’n derbyn bod putting some emphasis on that. Taith wedi ei roi yn ei gynllun tymor hir ar gyfer gogledd Cymru, ond byddai’n braf eich gweld chi’n rhoi rhywfaint o bwyslais ar hynny.
Finally, you will be aware that the Petitions Yn olaf, byddwch yn gwybod bod y Pwyllgor Committee is currently considering a petition Deisebau ar hyn o bryd yn ystyried deiseb to give free bus passes to students under the ynghylch rhoi tocynnau bws am ddim i age of 25 who are in full-time education. I fyfyrwyr o dan 25 oed sydd mewn addysg know that you have given a commitment to amser llawn. Gwn eich bod wedi ymrwymo i the concessionary fares scheme, and I gynllun teithio rhatach, ac rwy’n croesawu’r welcome that commitment, as it is something ymrwymiad hwnnw, gan ei fod yn rhywbeth that this party has supported since its y mae’r blaid hon wedi ei gefnogi ers y inception. However, will you look at the cychwyn. Fodd bynnag, a wnewch chi edrych proposal that has been made by students from ar y cynnig a wnaed gan fyfyrwyr o Goleg Llandrillo College in my constituency to see Llandrillo yn fy etholaeth i weld a oes cyfle i whether there is an opportunity to extend that ymestyn y cynllun tocynnau mantais mewn concessionary fare scheme in some way to rhyw ffordd i fyfyrwyr, a fyddai’n cael budd students, who would benefit greatly from mawr o gael gwell mynediad at y lle y maent improved access to their place of education? yn cael eu haddysg?
The Minister for Local Government and Y Gweinidog Llywodraeth Leol a Communities (Carl Sargeant): I am aware Chymunedau (Carl Sargeant): Rwy’n of the time constraints when it comes to ymwybodol o’r cyfyngiadau amser wrth replying to some of the points that have been ymateb i rai o’r pwyntiau a godwyd gan yr raised by Members today, but I will certainly Aelodau heddiw, ond byddaf yn sicr yn do my best to respond. There is a slight gwneud fy ngorau i’w hateb. Mae rhywfaint confusion in some Members’ contributions, o ddryswch yng nghyfraniadau rhai o’r and pet projects that fall outside the NTP Aelodau, ac, yn gwbl briodol, codwyd rhai have, quite rightly, been raised today and I prosiectau sy’n bwysig i Aelodau ac sydd y will try to address some of those issues as tu allan i’r Cynllun Trafnidiaeth well. Cenedlaethol, a byddaf yn ceisio ymdrin â
114 31/01/2012
rhai o’r materion hynny hefyd.
I will respond first of all to the final Byddaf yn ymateb yn gyntaf i’r cyfraniad contribution from the Member for olaf gan yr Aelod dros Lerpwl—mae’n Liverpool—I am sorry, Conwy; no, Clwyd ddrwg gennyf, dros Gonwy; na, Gorllewin West. [Laughter.] Wherever the Member is Clwyd. [Chwerthin.] O ba le bynnag y daw’r from, he has a very big interest in Liverpool. Aelod, mae ganddo ddiddordeb mawr iawn It might be worth having a rethink about the yn Lerpwl. Efallai y byddai’n werth opposition to the air link. I know that you and ailfeddwl ynghylch y gwrthwynebiad i’r Mark Isherwood have raised the matter of the cyswllt awyr. Rwy’n gwybod eich bod chi a investment that the Welsh Government Mark Isherwood wedi crybwyll buddsoddiad makes to the vital service that connects north Llywodraeth Cymru yn y gwasanaeth and south Wales, and I am aware that hanfodol sy’n cysylltu gogledd a de Cymru, Members from your party have used the ac rwy’n ymwybodol bod Aelodau o’ch plaid service. It is a very interesting proposal to wedi defnyddio’r gwasanaeth. Mae’n gynnig stop that as well. diddorol iawn i gael gwared ar y gwasanaeth hwnnw hefyd.
The Wrexham-Bidston line is not a part of Nid yw llinell Wrecsam-Bidston yn rhan o’r the NTP, but we are working with Merseyrail Cynllun Trafnidiaeth Cenedlaethol, ond to take that proposal forward. You mentioned rydym yn gweithio gyda Merseyrail i symud station priorities, particularly in your area, y cynnig hwnnw yn ei flaen. Gwnaethoch sôn and this matter was also raised by a Member am flaenoriaethau gorsafoedd, yn enwedig yn from south Wales. This is a matter for the eich ardal chi, a chafodd y mater hwn ei godi regional consortia in deciding their priorities, gan Aelod o dde Cymru hefyd. Mae hwn yn but I take that very seriously in relation to fater i’r consortia rhanbarthol wrth their bids for funding. benderfynu ar eu blaenoriaethau, ond rwy’n rhoi ystyriaeth ddifrifol iawn i hynny mewn perthynas â’u ceisiadau am arian.
The smart card technology that we are Bwriad y dechnoleg cardiau call yr ydym already piloting in Newport aims to target eisoes yn ei threialu yng Nghasnewydd yw individuals with specific needs. We may targedu unigolion ag anghenion penodol. consider extending it to students in the future Efallai y byddwn yn ystyried ei hymestyn i and we might want to provide other target fyfyrwyr yn y dyfodol ac efallai y byddwn groups with a card, which would give them eisiau cynnig cerdyn i grwpiau targed eraill. access to transport at certain times of day for Byddai’n rhoi mynediad iddynt i drafnidiaeth specific journeys. It is something that the ar adegau penodol o’r dydd ar gyfer teithiau Welsh Government is committed to penodol. Mae’n rhywbeth y mae Llywodraeth considering. Cymru wedi ymrwymo i’w ystyried.
Julie Morgan raised the very important issues Cododd Julie Morgan y materion pwysig of cycling and walking, which she quite iawn o feicio a cherdded, y mae hi’n eu rightly supports in Cardiff, and sustainable cefnogi yng Nghaerdydd, sy’n hollol gywir, a travel centres. I have written to Cardiff chanolfannau teithio cynaliadwy. Rwyf wedi Council regarding the travel centre and its ysgrifennu at Gyngor Caerdydd am y funding, and have asked the council to clarify ganolfan deithio a’i chyllid, ac rwyf wedi its intention regarding the redevelopment of gofyn i’r cyngor egluro beth y mae’n bwriadu the bus station. I will keep the Member ei wneud ynghylch y gwaith o ailddatblygu’r informed regarding that matter. orsaf fysiau. Byddaf yn rhoi’r wybodaeth ddiweddaraf i’r Aelod am y mater hwnnw.
I broadly welcome the comments made by Yn gyffredinol, rwy’n croesawu’r sylwadau a Bethan Jenkins and her continued support for wnaed gan Bethan Jenkins a’i chefnogaeth making the roads of Wales safe and reducing barhaus ar gyfer gwneud ffyrdd Cymru yn
115 31/01/2012 speed limits. Let me be clear: I am very ddiogel a lleihau cyfyngiadau cyflymder. supportive of the variable speed limits on the Gadewch imi fod yn glir: rwy’n gefnogol M4 and I do not support the principle of an iawn o’r cyfyngiadau cyflymder amrywiol ar 80mph speed limit in Wales. We are also yr M4 ac nid wyf yn cefnogi’r egwyddor o investing in the Safe Routes in Communities derfyn cyflymder o 80mya yng Nghymru. programme around Wales; it is a popular idea Rydym hefyd yn buddsoddi yn y rhaglen that makes a huge difference to our Llwybrau Diogel mewn Cymunedau ledled communities. Cymru; mae’n syniad poblogaidd sy’n gwneud gwahaniaeth mawr i’n cymunedau.
Ken Skates raised the important issue of Cododd Ken Skates y mater pwysig o targeting the NTP at economic growth. We dargedu twf economaidd yn y Cynllun have targeted our reprioritised NTP at Trafnidiaeth Cenedlaethol. Rydym wedi poverty, jobs and economic growth and will targedu ein Cynllun Trafnidiaeth ensure that we can deliver on time and on Cenedlaethol wedi’i ail-flaenoriaethu ar budget. That is the proposal from this dlodi, swyddi a thwf economaidd a bydd yn Government and that is certainly one of my sicrhau ein bod yn gallu cyflawni ar amser ac priorities. o fewn y gyllideb. Dyna’r cynnig gan y Llywodraeth hon, ac, yn sicr, dyna un o’m prif flaenoriaethau.
Darren Millar: Thank you for taking the Darren Millar: Diolch i chi am gymryd yr intervention. I have just a brief point, ymyriad. Mae gennyf bwynt byr i’w wneud, Minister, on the issue of speed limits. I Weinidog, ar y mater o derfynau cyflymder. welcome your recent announcement about Croesawaf eich cyhoeddiad diweddar your desire to reduce the number of road ynghylch eich dymuniad i leihau nifer y deaths across the country. I am also aware marwolaethau ar y ffyrdd ledled y wlad. that the Welsh Government issued guidance Rwyf hefyd yn ymwybodol bod Llywodraeth in 2009 on speed limits, and encouraged local Cymru wedi cyhoeddi canllawiau yn 2009 ar authorities to review speed limits in urban derfynau cyflymder, ac roedd yn annog communities in particular. What progress is awdurdodau lleol i adolygu cyfyngiadau being made by local authorities on that? If cyflymder mewn cymunedau trefol yn insufficient progress is being made—as I arbennig. Pa gynnydd sy’n cael ei wneud gan believe it is in my constituency—what action awdurdodau lleol mewn perthynas â hynny? will you take to ensure that local authorities Os nad oes digon o gynnydd yn cael ei take that responsibility seriously? wneud—fel rwy’n credu sy’n wir o fy etholaeth i—pa gamau y byddwch chi’n eu cymryd i sicrhau bod awdurdodau lleol yn cymryd y cyfrifoldeb hwnnw o ddifrif?
Carl Sargeant: I do not have the details to Carl Sargeant: Nid oes gennyf y manylion hand of the progress of all 22 local authorities am gynnydd pob un o’r 22 awdurdod lleol yn in that regard, but I will provide a note for hynny o beth, ond byddaf yn darparu nodyn Members on the progress across Wales. ar gyfer yr Aelodau ar gynnydd ledled Cymru.
I have a few more points to make, if I have Mae gennyf ychydig o bwyntiau pellach i’w the time, Deputy Presiding Officer. I note gwneud, os oes gennyf amser, Ddirprwy that Members have been lobbied heavily on Lywydd. Nodaf fod Aelodau wedi cael eu the bus service operator grant and I would lobïo’n ddwys ar y grant gweithredwyr just like to put on record where the Welsh gwasanaethau bysiau a hoffwn nodi’n glir Government currently stands on this issue. beth yw safbwynt Llywodraeth Cymru ar y Since 2009, operators in Wales have enjoyed mater hwn ar hyn o bryd. Ers 2009, mae a more generous bus service operator grant gweithredwyr yng Nghymru wedi cael grant rate for standard diesel than in England. The gweithredwyr gwasanaethau bysiau mwy
116 31/01/2012 current bus service operator grant rate is hael ar gyfer disel safonol nag yn Lloegr. 47.05p per litre compared with 43.21p per Cyfradd bresennol y grant gweithredwyr litre in England. For next financial year, the gwasanaethau bysiau yw 47.05c y litr o’i bus service operator grant rate for standard gymharu â 43.21c y litr yn Lloegr. Ar gyfer y diesel in Wales will be set at 35.28p per litre, flwyddyn ariannol nesaf, bydd y grant while the equivalent figure in England will be gweithredwyr gwasanaethau bysiau ar gyfer 34.57p per litre, which, again, will be greater disel safonol yng Nghymru yn 35.28c y litr, than the figure to be paid in England. tra bydd y ffigur cyfatebol yn Lloegr yn 34.57c y litr, a fydd, unwaith eto, yn fwy na’r ffigur a gaiff ei dalu yn Lloegr.
The Welsh Government provides bus Mae Llywodraeth Cymru yn darparu grant operators with a bus service operator grant of gweithredwyr gwasanaethau bysiau o £21 £21 million and local authorities provide an miliwn i weithredwyr bysiau, ac mae additional £11 million through the local awdurdodau lleol yn darparu £11 miliwn transport service grant. This is much more ychwanegol drwy’r grant gwasanaethau than bus operators receive in England, and, trafnidiaeth lleol. Mae hyn yn llawer mwy na quite frankly, we cannot afford that at the mae gweithredwyr bysiau yn ei gael yn moment. However, if we can demonstrate Lloegr, ac, i fod yn onest, ni allwn fforddio that what we are offering is different to what hynny ar hyn o bryd. Fodd bynnag, os gallwn is being offered in England by paying more ddangos bod yr hyn yr ydym yn ei gynnig yn bus service operator grant, which we are wahanol i’r hyn a gaiff ei gynnig yn Lloegr already doing, I am also happy to have a drwy dalu grant gweithredwyr gwasanaethau discussion with bus service operators to see bysiau mwy, fel rydym eisoes yn ei wneud, how we can engage with them on a new deal rwyf hefyd yn hapus i gael trafodaeth â for buses in Wales. I will be asking gweithredwyr gwasanaethau bysiau i weld stakeholders for an urgent meeting to discuss sut y gallwn ymgysylltu â nhw ar fargen this proposal this week. newydd ar gyfer bysiau yng Nghymru. Byddaf yn gofyn i randdeiliaid am gyfarfod brys i drafod y cynnig hwn yr wythnos hon.
Alun Ffred Jones: Will you take an Alun Ffred Jones: A wnewch chi gymryd intervention? ymyriad?
Carl Sargeant: Yes. Carl Sargeant: Gwnaf.
The Deputy Presiding Officer: The Y Dirprwy Lywydd: Mae’r Gweinidog wedi Minister is over time, but I will allow the defnyddio ei holl amser, ond byddaf yn intervention. caniatáu’r ymyriad.
Alun Ffred Jones: You mentioned the Alun Ffred Jones: Rydych yn sôn am y difference between England and Wales in gwahaniaeth rhwng Cymru a Lloegr o ran terms of support, but can you explain why cymorth, ond a allwch chi esbonio pam mai you gave only 10 weeks’ notice to bus dim ond 10 wythnos o rybudd y gwnaethoch operators about the change in the support ei roi i weithredwyr bysiau ynghylch y newid arrangements? yn y trefniadau cymorth?
Carl Sargeant: There is a huge issue with Carl Sargeant: Mae problem enfawr â’r the budget in terms of trying to balance the gyllideb o ran mantoli’r cyfrifon. Rwy’n books. I recognise that there are current cydnabod bod pwysau ar weithredwyr pressures on bus service operators in terms of gwasanaethau bysiau o ran y cyfnod pontio ar the transition period. As I have just said, I am hyn o bryd. Fel rwyf newydd ei ddweud, happy to talk to the bus service operators; rwy’n hapus i siarad â’r gweithredwyr they are already better off as a result of being gwasanaethau bysiau; maent eisoes yn well in Wales than in England. However, I am eu byd o ganlyniad i fod yng Nghymru yn
117 31/01/2012 happy to have a discussion about how we can hytrach nag yn Lloegr. Fodd bynnag, rwy’n move this forward, providing that bus hapus i gael trafodaeth ynglŷn â sut y gallwn operators can demonstrate that they are symud ymlaen ar y mater hwn, ar yr amod y providing a better service in Wales than their gall gweithredwyr bysiau ddangos eu bod yn counterparts in England. darparu gwasanaeth gwell yng Nghymru na’u cymheiriaid yn Lloegr.
Many other questions were raised with me Codwyd nifer o gwestiynau eraill yn ystod y during the debate. I will read the Record and drafodaeth. Byddaf yn darllen y Cofnod ac os if I discover that I have not addressed them, I byddaf yn canfod nad wyf wedi mynd i’r will seek to write to Members individually to afael â’r holl gwestiynau, byddaf yn ceisio answer them, if I feel that that would be ysgrifennu at yr Aelodau’n unigol i’w hateb, pertinent. os wyf yn teimlo y byddai hynny’n briodol.
The Deputy Presiding Officer: The Y Dirprwy Lywydd: Y cynnig yw a ddylid proposal is to agree amendment 1. Is there derbyn gwelliant 1. A oes unrhyw any objection? I see that there is, therefore I wrthwynebiad? Gwelaf fod gwrthwynebiad, will defer all voting on this item until voting felly, byddaf yn gohirio’r holl bleidleisiau ar time. yr eitem hon hyd nes y cyfnod pleidleisio.
Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio. Voting deferred until voting time.
Y Strategaeth Microfusnesau The Microbusiness Strategy
Y Dirprwy Lywydd: Rwyf wedi dethol The Deputy Presiding Officer: I have gwelliannau 1 a 2 yn enw Jocelyn Davies, selected amendments 1 and 2 in the name of gwelliannau 3 a 4 yn enw William Graham a Jocelyn Davies, amendments 3 and 4 in the gwelliannau 5 a 6 yn enw Peter Black. name of William Graham and amendments 5 and 6 in the name of Peter Black.
Cynnig NDM4903 Jane Hutt Motion NDM4903 Jane Hutt
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru: To propose that the National Assembly for Wales:
Yn croesawu Adroddiad y Grŵp Gorchwyl a Welcomes the Micro-Business Task and Gorffen Microfusnes ac ymrwymiad y Finish Group Report and the commitment of Gweinidog Busnes, Menter, Technoleg a the Minister for Business, Enterprise, Gwyddoniaeth i lunio cynllun ar gyfer Technology and Science to draw up a plan gweithredu polisi a strategaeth Microfusnes. for the implementation of a Micro-Business policy and strategy.
The Minister for Business, Enterprise, Y Gweinidog Busnes, Menter, Technoleg a Technology and Science (Edwina Hart): I Gwyddoniaeth (Edwina Hart): Cynigiaf y move the motion. cynnig.
As Members will be aware, the Fel y gŵyr Aelodau, cyhoeddodd y grŵp microbusiness task and finish group that I gorchwyl a gorffen ar ficrofusnes a sefydlais established in September 2011 published its ym mis Medi 2011 ei adroddiad ar 18 report on 18 January. I place on record my Ionawr. Hoffwn nodi fy niolch i’r Cadeirydd, thanks to the Chair, Robert Lloyd Griffiths, Robert Lloyd Griffiths, ac aelodau eraill y and the other members of the group for the grŵp am eu hymdrechion wrth gynhyrchu’r
118 31/01/2012 effort that they put into producing the report adroddiad. Mae’r adroddiad yn rhoi cyngor that provides me with clear advice and ac argymhellion clir imi ar ddatblygu recommendations on the development of a strategaeth ar ficrofusnes i Gymru. microbusiness strategy for Wales.
I welcome the analysis contained in the Croesawaf y dadansoddiad a nodir yn yr report, which draws on the group’s expertise adroddiad, sy’n defnyddio arbenigedd a and experience, the views of microbusinesses phrofiad y grŵp, barn microfusnesau a and independent research. As the report gwaith ymchwil annibynnol. Fel y dywed yr states, the microbusiness sector is a vital, adroddiad, mae’r sector microfusnes yn rhan dynamic and integral part of Welsh society hanfodol, deinamig ac annatod o gymdeithas that has great potential to drive economic Cymru sydd â photensial mawr i ysgogi recovery. Microbusinesses accounted for adferiad economaidd. Mae microfusnesau’n 95% of all businesses in Wales in 2011 and cyfrif am 95% o’r holl fusnesau yng are responsible for a third of private sector Nghymru yn 2011 ac maent yn gyfrifol am employment, which is proportionately more draean o’r gyflogaeth yn y sector preifat, sy’n than in the United Kingdom as a whole. fwy, yn gyfatebol, nag yn y Deyrnas Unedig yn ei chyfanrwydd.
The report sets its recommendations in the Mae’r adroddiad yn gosod ei argymhellion context of the current UK economic climate yng nghyd-destun hinsawdd economaidd of rising unemployment and declining bresennol y DU o ddiweithdra cynyddol a employment. However, it notes that the chyflogaeth sy’n gostwng. Fodd bynnag, Welsh Government is committed to helping mae’n nodi bod Llywodraeth Cymru wedi to position businesses in Wales to face the ymrwymo i helpu i roi busnesau yng challenging economic conditions ahead, and Nghymru mewn sefyllfa i wynebu’r amodau states that it is possible for a microbusiness to economaidd heriol sydd o’n blaenau, ac yn grow and make money in spite of a poor nodi ei bod yn bosibl i ficrofusnesau dyfu a economic climate. The report makes clear the gwneud arian er gwaethaf yr hinsawdd role of the Welsh Government in supporting economaidd wael. Mae’r adroddiad yn microbusinesses: it should be one of gwneud rôl Llywodraeth Cymru yn glir o facilitation and enablement, rather than direct safbwynt cefnogi microfusnesau: dylai delivery, as the private sector has the hwyluso a galluogi, yn hytrach na darparu’n expertise and is often better placed to advise uniongyrchol, oherwydd y sector preifat sydd and guide microbusinesses. However, the â’r arbenigedd ac mae’n aml mewn gwell Welsh Government should play a role in sefyllfa i gynghori ac arwain microfusnesau. influencing and encouraging joint working in Fodd bynnag, dylai Llywodraeth Cymru matters that relate to microbusinesses. chwarae rhan o ran annog cydweithio ar faterion sy’n ymwneud â microfusnesau a dylanwadu ar hynny.
Implementing this recommended role and Bydd gweithredu’r rôl a’r ymagwedd a approach will mean a change in the way that argymhellir yn golygu newid y ffordd rydym we have delivered services historically. The wedi darparu gwasanaethau yn hanesyddol. report recommends that the Welsh Mae’r adroddiad yn argymell bod Government focuses on five primary Llywodraeth Cymru’n canolbwyntio ar bum priorities to sustain and grow prif flaenoriaeth i gynnal microfusnesau ac i microbusinesses: access to and awareness of sicrhau eu bod yn tyfu: mynediad at business support services, access to finance, wasanaethau cymorth busnes ac mentoring and coaching, public sector ymwybyddiaeth ohonynt, mynediad at gyllid, procurement and the regulatory burden. We gwasanaethau mentora a hyfforddiant, caffael need not only ensure that microbusinesses are y sector cyhoeddus a’r baich rheoleiddio. aware of and have access to support, but that Mae angen inni sicrhau nid yn unig bod they are aware of and have access to the right microfusnesau’n ymwybodol o’r gefnogaeth support that reflects their requirements and ac yn cael mynediad ati, ond hefyd eu bod yn
119 31/01/2012 the stage of development that that business is ymwybodol o’r cymorth mwyaf priodol sy’n at. In considering the recommendation of the adlewyrchu eu hanghenion ac ar ba gam y development of one-stop shops, it will be mae eu busnesau yn y broses ddatblygu, a important to work in partnership with all the bod ganddynt fynediad at y cymorth hwnnw. key stakeholders. Wrth ystyried argymhelliad i ddatblygu siopau un stop, bydd yn bwysig gweithio mewn partneriaeth â’r holl randdeiliaid allweddol.
Difficulties in accessing finance and, in Nodwyd anawsterau yn yr adroddiad o ran particular, difficulties with the operation of cael mynediad at gyllid ac, yn arbennig, banks on the ground have been identified in anawsterau o ran sut y mae’r banciau’n the report. Therefore, my officials will be gweithredu ar lawr gwlad. Felly, bydd fy exploring different models when considering swyddogion yn edrych ar fodelau gwahanol the recommendation on the delivery of wrth ystyried yr argymhelliad ar ddarparu accessible finance for microbusinesses. The cyllid hygyrch ar gyfer microfusnesau. Mae’r report rightly identifies that facing difficult adroddiad yn nodi, yn gywir, fod wynebu challenges, new situations and decisions can heriau, sefyllfaoedd a phenderfyniadau anodd be a lonely situation for microbusiness yn gallu bod yn sefyllfa unig i berchnogion owners. Therefore, exploring the microfusnesau. Felly, bydd archwilio’r broses development of a pan-Wales mentoring and o ddatblygu cynllun mentora a hyfforddi i coaching scheme will be a key action in the Gymru gyfan yn gam allweddol yn y cynllun implementation plan. The independent task gweithredu. Mae’r grŵp gorchwyl a gorffen and finish group has recommended a public wedi argymell y dylid cyflwyno Bil caffael procurement Bill. I will be asking officials to cyhoeddus. Byddaf yn gofyn i swyddogion look into the issues raised in the report. There ymchwilio i’r materion a godwyd yn yr are probably alternatives to a Bill that we adroddiad. Mae’n debyg bod dewisiadau might also need to look at to address and deal eraill, yn hytrach na Bil, y gallai fod angen with these issues. inni edrych arnynt er mwyn mynd i’r afael â’r materion hyn.
Regulatory burdens overwhelm Mae beichiau rheoleiddio yn llethu microbusinesses and I will consider a wider microfusnesau a byddaf yn ystyried cynnal review of the regulation of business and what adolygiad ehangach o’r broses o reoleiddio we can do, as a Government, to contribute to busnes a beth y gallwn ei wneud, fel y streamlining, simplifying and codifying Llywodraeth, i gyfrannu at symleiddio a existing Welsh Government legislation, chyfundrefnu deddfwriaeth bresennol including measuring the cumulative impact Llywodraeth Cymru, gan gynnwys mesur of Government policies on the Welsh effaith gronnol polisïau’r Llywodraeth ar economy. The group also considered, but economi Cymru. Bu’r grŵp hefyd yn ystyried were not able to fully explore, other ffactorau pwysig eraill, gan gynnwys cynllun important factors, including a pre- cymorth cyn-brentisiaeth sy’n targedu pobl apprenticeship support scheme targeting ifanc nad ydynt mewn cyflogaeth, young people not in employment, training or hyfforddiant neu addysg, ond nid oedd yn education. That is something that I hope that gallu eu harchwilio’n llawn. Rwy’n gobeithio my colleague the Minister for Skills will be y bydd fy nghyd-Weinidog, y Gweinidog looking at. It also considered the need to Sgiliau, yn edrych ar hynny. Mae hefyd yn support microbusinesses to become more ystyried yr angen i gefnogi microfusneau i innovative. However, importantly, this needs fod yn fwy arloesol. Fodd bynnag, mae’n to look beyond research and development and bwysig bod hyn yn edrych y tu hwnt i focus on developing individual capability to ymchwil a datblygu ac yn canolbwyntio ar innovate and embrace new challenges. It ddatblygu gallu unigolion i arloesi a looked at support for microbusinesses to chroesawu heriau newydd. Roedd yn edrych trade internationally, which is an important ar y gefnogaeth i ficrofusnesau i’w galluogi i point that has been made to me by the fasnachu’n rhyngwladol, sydd yn bwynt
120 31/01/2012
Chambers of Commerce, regarding the pwysig a wnaethpwyd imi gan y Siambrau greater use that could be made of and the Masnach, ynghylch y defnydd mwy y gellid work that we could do with its members. The ei wneud o’i aelodau a’r gwaith y gallem ei importance of a communications wneud gyda hwy. Mae pwysigrwydd infrastructure fits nicely into the discussions seilwaith cyfathrebu yn cyd-fynd yn dda â’r that we had earlier about broadband, mobile trafodaethau a gawsom yn gynharach am phones and so on. fand eang, ffonau symudol ac yn y blaen.
I intend to consider fully the group’s Rwy’n bwriadu ystyried argymhellion y grŵp recommendations. It is clear to me that in yn llawn. Mae’n amlwg imi, er mwyn order to fully implement this report, a whole- gweithredu’r adroddiad hwn yn llawn, y bydd Government approach will be crucial. The dull Lywodraeth gyfan yn hanfodol. Mae’r report recommends strongly that effective adroddiad yn argymell yn gryf y byddai and co-ordinated cross-departmental angen gwaith traws-sefydliadol effeithiol a organisational work would be needed to chydgysylltiedig i ddarparu fframwaith deliver an overarching framework to ensure trosfwaol i sicrhau sefydlogrwydd a stability and focused support for chefnogaeth sy’n canolbwyntio ar microbusinesses. I have therefore made a microfusnesau. Felly, rwyf hefyd wedi commitment to draw up an implementation ymrwymo i lunio cynllun gweithredu i roi’r plan to take the recommendations forward. argymhellion ar waith. Fel rhan o’r broses As part of the implementation process, my weithredu, bydd fy swyddogion yn ystyried officials will be considering different options gwahanol ddewisiadau ar gyfer cyflwyno’r for the delivery of the recommendations. I am argymhellion. Rwyf hefyd yn falch o ddweud also pleased to say that the task and finish y bydd y grŵp gorchwyl a gorffen yn rhan group will be involved in the production of o’r broses o lunio’r cynllun gweithredu. Bydd the implementation plan. It will be the yno i drafod syniadau gyda’m swyddogion a sounding board for my officials and will be bydd yn chwarae rhan allweddol yn y broses key to ensuring that we have an o sicrhau bod gennym gynllun gweithredu implementation plan that reflects the sy’n adlewyrchu’r canlyniadau sy’n cael eu outcomes that are suggested in the report. hawgrymu yn yr adroddiad. Bydd y grŵp yn The group will monitor this on a quarterly monitro hyn bob chwarter. basis.
I am delighted to have the opportunity to Rwyf wrth fy modd imi gael y cyfle i drafod debate this report in the Assembly Chamber yr adroddiad hwn yn Siambr y Cynulliad today, because the report was excellent, well- heddiw, oherwydd mae’r adroddiad yn delivered and quite frank and forceful in ardderchog ac wedi’i gyflwyno’n dda ac some of its conclusions. It is now up to roedd rhai o’i gasgliadau’n agored iawn ac yn Government to implement it. rymus. Cyfrifoldeb y Llywodraeth yw ei weithredu bellach.
5.30 p.m.
Gwelliant 1 Jocelyn Davies Amendment 1 Jocelyn Davies
Rhoi pwynt 1 newydd ar ddechrau’r cynnig: Insert as new point 1 at start of motion:
Yn nodi bod 331,400 o bobl yn gweithio i Notes that 331,400 people work for 193,010 193,010 microfusnes yng Nghymru ac yn microbusinesses in Wales and regrets the gresynu wrth benderfyniad Llywodraeth Welsh Government’s decision not to include Cymru i beidio â chynnwys cymorth extra help for micro-businesses in its budget. ychwanegol ar gyfer microfusnesau yn ei chyllideb.
Gwelliant 2 Jocelyn Davies Amendment 2 Jocelyn Davies
121 31/01/2012
Cynnwys ar ddiwedd y cynnig: Insert at end of motion:
‘sy’n cynnwys mesurau i leihau baich ‘which includes measures to alleviate the ardrethi busnes’ burden of business rates’.
Alun Ffred Jones: Cynigiaf welliannau 1 a 2 Alun Ffred Jones: I move amendments 1 yn enw Jocelyn Davies. and 2 in the name of Jocelyn Davies.
Thank you for the opportunity to contribute Diolch am gael y cyfle i gyfrannu at y ddadl to this debate on the microbusiness strategy hon ar y strategaeth microfusnesau ac i and to propose amendments 1 and 2. The gynnig gwelliannau 1 a 2. Mae’r adroddiad report confirms what Plaid has been calling yn cadarnhau’r hyn y bu Plaid Cymru yn on the Government to do for months. We galw ar y Llywodraeth i’w wneud ers certainly believe that the Welsh economy misoedd. Yn sicr, rydym yn credu bod angen needs a comprehensive stimulus package pecyn ysgogi cynhwysfawr ar economi with an enhanced rate relief scheme and Cymru gyda chynllun rhyddhad ardrethi extensive capital investment programme to wedi’i ehangu a rhaglen buddsoddi cyfalaf help Welsh companies. I do not need to helaeth i helpu cwmnïau Cymru. Nid oes reiterate—although I will—that there is a angen imi ailadrodd—er y gwnaf hynny— crisis facing the Welsh economy, which bod argyfwng yn wynebu economi Cymru, highlights the need for urgent action. We are sy’n amlygu’r angen i weithredu ar frys. in difficult, indeed very dangerous, times. Rydym mewn cyfnod anodd a pheryglus Britain’s industrial sector suffered a tough iawn. Cafodd sector diwydiannol Prydain quarter, with the Office for National Statistics chwarter anodd, ac adroddodd y Swyddfa reporting that factory output dropped by Ystadegau Gwladol bod allbwn ffatrïoedd 0.9%. Activity in the construction industry wedi gostwng 0.9%. Bu gostyngiad o 0.5% also fell by 0.5%, while the UK’s dominant hefyd mewn gweithgaredd yn y diwydiant services sector was flat. adeiladu ac roedd sector prif wasanaethau’r DU yn wastad.
Unfortunately, small business confidence Yn anffodus, plymiodd hyder busnesau bach plummeted in 2011 as businesses were hit by yn 2011 wrth i fusnesau gael eu taro gan high inflation, rising utility bills and reduced chwyddiant uchel, biliau cyfleustodau yn consumer spending power, according to the codi a grym gwario defnyddwyr yn gostwng, latest findings from the Federation of Small yn ôl canfyddiadau diweddaraf mynegai Businesses ‘Voice of Small Business’ index. ‘Voice of Small Business’ y Ffederasiwn Wales will also be adversely affected by the Busnesau Bach. Bydd Cymru hefyd yn cael significant drop in manufacturing orders ei heffeithio’n andwyol gan y gostyngiad during August, as reported by the sylweddol mewn archebion gweithgynhyrchu Confederation of British Industry’s industrial yn ystod mis Awst, fel yr adroddwyd gan trends survey, and by the 10% fall in bank arolwg tueddiadau diwydiannol loans to small businesses for the first six Cydffederasiwn Diwydiant Prydain, a chan y months of 2011, as reported by the British gostyngiad o 10% mewn benthyciadau banc i Banking Association. This trend continued fusnesau bach ar gyfer chwe mis cyntaf 2011, until the end of 2011. Microbusinesses, fel yr adroddwyd gan Gymdeithas Bancio enterprises that employ up to nine people, Prydain. Parhaodd y duedd hon hyd nes account for 94.5% of all business in Wales diwedd 2011. Mae microfusnesau, sef and are responsible for one third of private mentrau sy’n cyflogi hyd at naw o bobl, yn sector employment, which means that a huge cyfrif am 94.5% o’r holl fusnesau yng number of people are dependent on these Nghymru ac maent yn gyfrifol am draean o’r small businesses. Plaid is calling for direct gyflogaeth yn y sector preifat, sy’n golygu financial support for small businesses in bod nifer fawr o bobl yn dibynnu ar y order to safeguard as many of the jobs in busnesau bach hyn. Mae Plaid Cymru yn these companies as possible. galw am gymorth ariannol uniongyrchol ar
122 31/01/2012
gyfer busnesau bach, er mwyn diogelu cymaint o’r swyddi yn y cwmnïau hyn ag y bo modd.
The report recommends the promotion of Mae’r adroddiad yn argymell hyrwyddo business support services, access to finance gwasanaethau cymorth busnes, mynediad at and mentoring, cutting regulation and gyllid a mentora, torri rheoliadau a mynd i’r addressing the issue of public sector afael â chaffael y sector cyhoeddus fel mater procurement as a matter of priority. There is o flaenoriaeth. Nid oes dim sôn am ardrethi no mention of business rates as such in this busnes fel y cyfryw yn yr adroddiad hwn, report, which is very surprising given that sy’n syndod o gofio bod pob microfusnes ar every microbusiness on the high street speaks y stryd fawr yn siarad am fawr ddim arall. A of little else. Can the Minister address this all y Gweinidog roi sylw i’r mater hwn, neu a issue or is that being covered by her other yw’n cael ei gwmpasu gan ei grŵp arall, sy’n group, which is looking specifically at that edrych yn benodol ar y mater hwnnw? Mae’r issue? The report itself calls for much of what adroddiad yn galw am lawer o’r hyn yr oedd Plaid was calling for in the summer regarding Plaid Cymru yn galw amdano yn yr haf o ran public sector procurement. That is reflected caffael yn y sector cyhoeddus. Mae hynny’n by the group and the businesses it consulted. cael ei adlewyrchu gan y grŵp a’r busnesau This vindicates a great deal of what we were yr ymgynghorwyd â hwy. Mae hyn yn saying. adlewyrchu llawer o’r hyn roeddem yn ei ddweud.
I particularly endorse the comment in the Rwy’n arbennig o gefnogol o’r sylw yn yr report that there should be a requirement on adroddiad y dylai fod yn ofynnol bod pob all public bodies to include in their annual corff cyhoeddus yn cynnwys, yn eu reporting the percentage amount of locally hadroddiadau blynyddol, ganran yr hyn sy’n sourced procurement in their region and in cael ei gaffael o ffynonellau lleol yn eu Wales. This could prove invaluable. This is a rhanbarth ac yng Nghymru. Gallai hyn fod yn very difficult area, because it is a very amhrisiadwy. Mae hwn yn faes anodd iawn, sensitive one and there are no easy hits. I am oherwydd ei fod yn sensitif iawn ac nid oes not quite sure whether a Bill is what is atebion hawdd. Nid wyf yn siŵr ai Bil sydd needed because that is very time-consuming ei angen, oherwydd y byddai hynny’n and I am not sure what could be achieved, cymryd llawer o amser ac nid wyf yn siŵr particularly given the European context. beth y gellid ei gyflawni, yn enwedig o However, this is an area we need to look at to ystyried y cyd-destun Ewropeaidd. Fodd see whether we can simplify the processes bynnag, mae angen inni ystyried y maes hwn and place some of the tenders in such a way i weld a allwn symleiddio’r prosesau a that microbusinesses and small businesses sefydlu rhai o’r tendrau yn y fath fodd fel y can access them. This is particularly gall microfusnesau a busnesau bach gael important. gafael arnynt. Mae hyn yn arbennig o bwysig.
In closing, I would endorse much of what has Wrth gloi, hoffwn gymeradwyo llawer o’r been said. With regard to the ability of small hyn a ddywedwyd. O ran gallu busnesau bach businesses to access support and advice, this i gael gafael ar gymorth a chyngor, cafodd y area has been chopped and changed regularly maes hwn ei newid yn gyson dros y 15 over the past 15 years. It almost resembles mlynedd diwethaf. Mae bron yn debyg i’r the NHS in the number of structural changes GIG o ran nifer y newidiadau strwythurol. it has had. I would caution against Byddwn yn rhybuddio yn erbyn ailwampio’r overhauling the system again, but it is true system eto, ond mae’n wir bod that microbusinesses find it very difficult to microfusnesau yn ei chael hi’n anodd know where to go for such advice. This is an gwybod ble i fynd i gael cyngor o’r fath. Mae area that should be looked at. The enhanced hwn yn faes y dylid ei ystyried. Mae ehangu business rate relief for SMEs is vital. We rhyddhad ardrethi busnes ar gyfer busnesau
123 31/01/2012 believe that the department could do with bach a chanolig yn hanfodol. Rydym yn greater financial backing, and we also believe credu y byddai mwy o gefnogaeth ariannol that, even for small and microbusinesses, a yn fuddiol i’r adran. Rydym hefyd yn credu y Build4Wales scheme to secure adequate byddai cynllun Adeiladu dros Gymru, i finance for capital projects as well as sicrhau cyllid digonol ar gyfer prosiectau sourcing further funding to present a large- cyfalaf yn ogystal â dod o hyd i ragor o arian scale fiscal stimulus for the Welsh economy i gyflwyno ysgogiad cyllidol ar raddfa fawr would benefit small and large businesses ar gyfer economi Cymru, o fantais i fusnesau alike. bach a mawr fel ei gilydd.
Gwelliant 3 William Graham Amendment 3 William Graham
Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y Add as new point at end of motion: cynnig:
Yn nodi bod yr adroddiad, ‘Prynu’n Notes the report ‘Buying Smarter in Tougher Ddoethach ar Adegau Mwy Anodd’, yn Times’ specifies the Welsh Governments’ cynnwys amcangyfrif Llywodraeth Cymru ei estimate that it costs £20m for businesses to fod yn costio £20m i fusnesau gwblhau’r cam pre-qualify to bid for public procurement cyn-gymhwyso er mwyn cyflwyno cais ar contracts, making it prohibitive for micro- gyfer contractau caffael cyhoeddus, ac mae businesses to compete. hynny’n atal microfusnesau rhag cystadlu.
Gwelliant 4 William Graham Amendment 4 William Graham
Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y Add as new point at end of motion: cynnig:
Yn nodi argymhelliad yr adroddiad y dylai Notes the recommendation of the report that Llywodraeth Cymru greu un brand the Welsh Government should ‘create a cyfarwydd i gael mynediad at gymorth i single well recognised brand for access to fusnesau. business support’.
Nick Ramsay: I move amendments 3 and 4 Nick Ramsay: Rwy’n cynnig gwelliannau 3 in the name of William Graham. a 4 yn enw William Graham.
I start by echoing the Minister’s comments Byddaf yn dechrau drwy adleisio sylwadau’r and thanking Robert Lloyd Griffiths and the Gweinidog a thrwy ddiolch i Robert Lloyd group who worked hard to put this report Griffiths a’r grŵp a weithiodd yn galed i together. For any Members who have not had lunio’r adroddiad hwn. Os nad yw’r Aelodau a chance to look at the report, I would say wedi cael cyfle i ddarllen yr adroddiad, that it is concise and easy to read, and it byddwn yn dweud ei fod yn gryno ac yn contains many interesting facts, figures and hawdd i’w ddarllen, ac mae’n cynnwys nifer statistics that are well worth looking at. o ffeithiau, ffigurau ac ystadegau diddorol sy’n werth eu darllen.
Our amendments relate to two aspect of the Mae ein gwelliannau yn ymwneud â dwy report that we think are extremely important agwedd ar yr adroddiad y credwn eu bod yn and which have already been mentioned by hynod o bwysig ac sydd eisoes wedi’u Alun Ffred Jones, namely procurement and crybwyll gan Alun Ffred Jones, sef caffael a brand. Amendment 4 notes the brand. Mae gwelliant 4 yn nodi’r recommendation that the Government should argymhelliad y dylai’r Llywodraeth greu un create a single well-recognised brand for brand cyfarwydd i gael mynediad at gymorth access to business support. Amendment 3 i fusnesau. Mae gwelliant 3 yn cyfeirio at yr refers to the ‘Buying Smarter in Tougher adroddiad ‘Prynu’n Ddoethach ar Adegau
124 31/01/2012
Times’ report, which concluded that it cost Mwy Anodd’, a ddaeth i’r casgliad ei fod yn £20 million to businesses to prequalify for costio £20 miliwn i fusnesau gwblhau’r cam public procurement bids. Both of these issues cyn-gymhwyso ar gyfer ceisiadau caffael need to be addressed. cyhoeddus. Rhaid mynd i’r afael â’r ddau fater hyn.
The report before us comes after many years Mae’r adroddiad hwn yn cael ei gyhoeddi ar of businesses making the case that they ôl blynyddoedd lawer o fusnesau’n dweud y would like to see a much more simplified byddent yn hoffi gweld cyfundrefn llawer business support regime to stop crowding out symlach ar gyfer rhoi cymorth i fusnesau i the private sector. We are talking about the atal y sector preifat rhag cael ei hepgor. need to do this. We need procurement Rydym yn sôn am yr angen i wneud hyn. reform, and the key to all this is that this Mae angen diwygio’r broses gaffael, a’r hyn report, ultimately, leads to action. Too many sy’n bwysig yw bod yr adroddiad hwn, yn y times in the past, we have seen instances pen draw, yn arwaith at weithredu. Yn rhy where reports have not always led to action, aml yn y gorffennol, rydym wedi gweld so we need this to do what it says on the tin. achosion lle nad yw adroddiadau wedi arwain Therefore, I very much hope that the Welsh at weithredu, felly mae angen i hyn wneud yr Government will take on board all of the hyn y mae’n addo ei wneud. Felly, rwy’n recommendations made. gobeithio’n fawr y bydd Llywodraeth Cymru’n cymryd sylw o’r holl argymhellion a wnaed.
Turning to some of the specifics in the report, I droi at rai o’r manylion yn yr adroddiad, access to finance is, understandably, a key mae mynediad at gyllid, yn ddealladwy, yn priority. We refer to the need to facilitate brif flaenoriaeth. Rydym yn cyfeirio at yr simple, accessible finance solutions that are angen i hwyluso atebion cyllid syml rhwng between £1,000 and £20,000 for £1,000 a £20,000 ar gyfer microfusnesau. O microbusinesses. With regard to ran caffael, mae angen inni symleiddio’r procurement, we need to simplify the public broses gaffael gyhoeddus a chyflwyno Bil procurement process and introduce a public caffael sector cyhoeddus—gwn fod y sector procurement Bill, which I know the Llywodraeth yn ystyried hynny. Mae Julie Government is considering. Julie James, my James, fy nghyd-Aelod ar y Pwyllgor Menter colleague on the Enterprise and Business a Busnes, ar hyn o bryd yn cadeirio grŵp Committee, is currently chairing a task and gorchwyl a gorffen ar gaffael. finish group on the issue of procurement.
In the microbusiness analysis section of the Yn yr adran o’r adolygiad sy’n dadansoddi review, it is highlighted that the growth of microfusnesau, nodir bod twf microfusnesau microbusinesses in Wales from 2003-06 was yng Nghymru rhwng 2003 a 2006 yn debyg similar to growth in the UK, but, since 2007, i’r twf yn y DU, ond bod twf microfusnesau the growth of microbusinesses has fallen wedi gostwng o’i gymharu â lefelau’r DU ers relative to UK levels. I have listened to what 2007. Gwrandawais ar yr hyn a ddywedodd y the Minister said in her opening remarks, and Gweinidog yn ei sylwadau agoriadol, ac it is quite true that there is good news here in mae’n wir bod newyddion da yma, gan fod y that the proportion—I always try to be gyfran—rwyf bob amser yn ceisio bod yn optimistic—of the economy that is optimistaidd—o’r economi sy’n seiliedig microbusiness based is 1% or 2% higher than microfusnesau yn 1% neu 2% yn uwch na the UK average. Nonetheless, that sits chyfartaledd y DU. Serch hynny, ar yr un alongside the fact that, since 2007, the pryd, ers 2007, bu’r twf hwn yn isel, er bod growth here has been small, even though we gennym gyfran uwch o ficrofusnesau fel have a higher proportion of microbusinesses cyfran o’n heconomi o’i gymharu â’r DU. as a proportion of our economy compared with the UK.
125 31/01/2012
Also of concern in the report is something we Rhywbeth arall yn yr adroddiad sy’n peri have known for a long time, which is that pryder—rydym wedi gwybod am hyn ers there is significant confusion among amser maith—yw bod cryn ddryswch businesses in Wales regarding who offers ymhlith busnesau yng Nghymru o ran pwy business support, what is available and how sy’n darparu cymorth busnes, beth sydd ar to access it. I know that the Minister has gael a sut i gael gafael arno. Gwn fod y listened closely to the views of the Gweinidog wedi gwrando’n ofalus ar entrepreneurs group, which I have been sylwadau’r grŵp entrepreneuriaid, a chairing of late. I know that she has taken gadeiriwyd gennyf yn ddiweddar. Gwn ei those views on board. Those concerns have bod yn ystyried y sylwadau hynny. Codwyd been raised not just by microbusinesses, but y pryderon hynny nid yn unig gan across the board. However, they are ficrofusnesau ond yn gyffredinol. Fodd particularly relevant to microbusinesses. bynnag, maent yn arbennig o berthnasol i ficrofusnesau.
There is also a problem in many instances Mewn nifer o achosion, mae problem hefyd where the public sector is seen to be lle ystyrir bod y sector cyhoeddus yn delivering a duplicate of what is happening in dyblygu’r hyn sy’n digwydd yn y sector the private sector. This can displace other preifat. Gall hyn ddisodli gwasanaethau business advisory services that are accessed cynghori busnes eraill sy’n cael eu defnyddio by Welsh professionals. Therefore, avoiding gan weithwyr proffesiynol Cymru. Felly, some of the duplication will have efficiency bydd osgoi peth o’r dyblygu hwn yn sicrhau benefits. manteision effeithlonrwydd.
The task and finish group recommends that a Mae’r grŵp gorchwyl a gorffen yn argymell single brand is created in order to assist y dylid creu un brand er mwyn cynorthwyo’r business support, which relates to amendment broses o gefnogi busnesau, a nodir yng 4. It is also recommended that a network of ngwelliant 4. Argymhellir hefyd bod one-stop shops is developed, which the rhwydwaith o siopau un stop yn cael ei Minister spoke about in her opening remarks. datblygu, a siaradodd y Gweinidog am hyn The one-stop shop model is usually yn ei sylwadau agoriadol. Mae’r model siop successful where it is employed and is easily un stop fel arfer yn llwyddiannus pan gaiff ei understood by the business sector and by ddefnyddio gan y sector busnes a phan gaiff people in general. Therefore, any moves ei ddeall yn hawdd gan y sector a chan bobl towards developing that one-stop shop model yn gyffredinol. Felly, mae unrhyw gam a in the case of microbusinesses are to be gymerir tuag at ddatblygu model siop un stop welcomed. ar gyfer microfusnesau i’w groesawu.
Finally, regulatory burden is a key aspect of Yn olaf, mae’r baich rheoleiddio yn agwedd this report. There is too much regulation, but allweddol ar yr adroddiad hwn. Mae gormod it was interesting that the report says that as o reoleiddio, ond roedd yn ddiddorol nodi well as, or instead of, reducing regulatory bod yr adroddiad yn dweud ei bod yn bosibl burden, it may be helpful to assist businesses y byddai cynorthwyo busnesau gyda’u costau with their costs. That means introducing yn ddefnyddiol—yn ogystal â lleihau’r baich some form of compensation for the rheoleiddio neu yn lle hynny. Mae hynny’n regulatory burden they have. It was golygu cyflwyno rhyw fath o iawndal am y interesting to read that we should compensate baich rheoleiddio sydd ganddynt. Roedd yn businesses, rather than just constantly talking ddiddorol darllen y dylem ddigolledu about reducing regulation in areas where it busnesau, yn hytrach na siarad o hyd am might be less possible. I think that that would leihau rheoleiddio mewn meysydd lle gallai be a good thing. hynny fod yn llai posibl. Credaf y byddai hynny’n beth da.
Gwelliant 5 Peter Black Amendment 5 Peter Black
126 31/01/2012
Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y Add as new point at end of motion: cynnig:
Yn croesawu argymhelliad yr adroddiad i Welcomes the report’s recommendation to leihau’r baich rheoleiddio ar ficrofusnesau reduce the regulatory burden on micro- ac yn galw ar Lywodraeth Cymru i: businesses and calls on the Welsh Government to: a) gyflwyno polisi ‘un i mewn ac un allan’ ar a) introduce a ‘one in, one out’ policy for gyfer rheoliadau sy’n effeithio ar regulations affecting micro-business; and ficrofusnesau; a b) cyflwyno cymal machlud ar gyfer yr holl b) introduce a sunset clause for all new reoliadau newydd sy’n effeithio ar regulations affecting micro-businesses in ficrofusnesau er mwyn asesu eu order to assess their effectiveness. heffeithiolrwydd.
Gwelliant 6 Peter Black Amendment 6 Peter Black
Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y Add as new point at end of motion: cynnig:
Yn galw ar Lywodraeth Cymru i sicrhau bod Calls on the Welsh Government to ensure ei Strategaeth Microfusnes yn cynnwys that its Micro-Business Strategy includes darpariaeth i fynd i’r afael â mannau gwan provision to tackle broadband ‘not-spots’ as ar gyfer derbyn band eang fel blaenoriaeth er a matter of priority in order to ensure that all mwyn sicrhau bod gan bob microfusnes micro-businesses have reliable access to the fynediad dibynadwy i’r rhyngrwyd. internet.
Eluned Parrott: I move amendments 5 and 6 Eluned Parrott: Cynigiaf welliannau 5 a 6 in the name of Peter Black. yn enw Peter Black.
I am a firm believer in evidence-based policy Rwy’n credu’n gryf mewn llunio polisi ar sail making, therefore I thank the Minister for tystiolaeth, felly rwy’n diolch i’r Gweinidog commissioning this report and for bringing am gomisiynu’r adroddiad hwn ac am this debate to us today. I would also like to gyflwyno’r ddadl hon heddiw. Hoffwn hefyd join in thanking the writers of the report, ddiolch i awduron yr adroddiad—rwy’n siŵr which I am sure we would all admit is y byddai pob un yn cyfaddef bod yr extremely helpful, practical and positive in adroddiad yn hynod ddefnyddiol, ymarferol a seeing a vision for a way forward for chadarnhaol wrth osod gweledigaeth ar gyfer microbusinesses in Wales. The report also y ffordd ymlaen ar gyfer microfusnesau yng highlights the role of microbusinesses for Nghymru. Mae’r adroddiad hefyd yn tynnu Wales’s future. Some of the statistics have sylw at rôl microfusnesau ar gyfer dyfodol already been mentioned, but it is interesting Cymru. Mae rhai o’r ystadegau eisoes wedi that if just 10% of microbusinesses employed cael eu crybwyll, ond mae’n ddiddorol nodi y one more person, more than 19,000 new jobs gallai mwy na 19,000 o swyddi gael eu creu could be created across Wales. Therefore, ledled Cymru pe bai 10% o ficrofusnesau yn finding ways to support and nurture our cyflogi un person yn rhagor. Felly, mae microbusinesses gives us a wonderful canfod ffyrdd o gefnogi a meithrin ein opportunity to grow sustainable local jobs— microfusnesau yn rhoi cyfle gwych inni greu jobs that are loyal to the communities in swyddi lleol cynaliadwy sy’n ffyddlon i’r which they were created. cymunedau y cawsant eu creu ynddynt.
One of the major issues identified in the Un o’r prif faterion a nodwyd yn yr report is that of managing the burden of adroddiad yw rheoli baich rheoleiddio a
127 31/01/2012 regulation and a perceived lack of clarity, diffyg eglurder, sefydlogrwydd, a chyngor stability and advice. The situation is that canfyddedig. Yn anaml iawn y gall microbusinesses rarely have access to the microfusnesau gael gafael ar y math o kind of detailed legal and financial support gymorth cyfreithiol ac ariannol manwl sydd that bigger companies do, therefore the issue ar gael i gwmnïau mwy o faint, felly mae’r hits them disproportionately hard. I welcome broblem yn effeithio arnynt yn arbennig o the report’s recommendation to reduce the galed. Rwy’n croesawu argymhelliad yr regulatory burden on businesses and, for that adroddiad y dylid lleihau’r baich rheoleiddio reason, we have put forward our amendment ar fusnesau ac, am y rheswm hwnnw, rydym 5, which calls on the Welsh Government to wedi cyflwyno ein gwelliant 5, sy’n galw ar introduce a one-in-one-out policy for Lywodraeth Cymru i gyflwyno polisi ‘un i regulations affecting business. As new mewn ac un allan’ ar gyfer rheoliadau sy’n regulations are introduced, many of the older effeithio ar fusnesau. Wrth i reoliadau ones stay on the books and give businesses newydd gael eu cyflwyno, mae llawer o’r this growing mountain of legislation to climb. rhai hŷn yn parhau sy’n golygu bod mynydd Therefore, the idea of adopting a one-in-one- cynyddol o ddeddfwriaeth yn wynebu out guiding principle gives businesses a clear busnesau. Felly, mae’r syniad o fabwysiadu signal that we too want to stop that trend and egwyddor arweiniol ar sail un i mewn ac un that we want to help them. We also suggest allan yn dangos yn glir i fusnesau ein bod am introducing a sunset clause for all new atal y cynnydd a’n bod am eu helpu. Rydym regulations affecting business, so that, after a hefyd yn awgrymu cyflwyno cymal machlud fixed period of time, we can revisit the issues ar gyfer yr holl reoliadau newydd sy’n and assess their effectiveness. The regulatory effeithio ar fusnesau fel y gallwn, ar ôl environment has become overgrown and we cyfnod penodol o amser, ailystyried y need to clip it back. materion hyn ac asesu eu heffeithiolrwydd. Mae’r amgylchedd rheoleiddio wedi gordyfu ac mae angen ei docio.
Business rates are a big issue for Mae ardrethi busnes yn broblem fawr i microbusinesses, therefore I am surprised that ficrofusnesau, felly rwy’n synnu na chawsant it was not included in the report. We seek to eu cynnwys yn yr adroddiad. Rydym yn avoid the scenario, for example, where ceisio osgoi’r sefyllfa, er enghraifft, lle bydd improvements to business premises increase gwelliannau i adeiladau busnes yn cynyddu their value and therefore their business eu gwerth ac felly’n cynyddu eu gwerth rateable value. I have submitted a few notes ardrethol. Rwyf wedi cyflwyno ychydig o to the business rates review you that you are nodiadau i’r adolygiad o ardrethi busnes currently undertaking, Minister, which I very rydych yn ei gynnal ar hyn o bryd, Weinidog, much welcome. I assume that the review will ac rwy’n croesawu’r adolygiad hwnnw. feed into the development of the Rwy’n cymryd yn ganiataol y bydd yr microbusiness strategy that is under adolygiad yn cyfrannu at ddatblygu’r consideration. strategaeth microfusnesau sy’n cael ei hystyried.
Turning to our amendment 6, we all I droi at ein gwelliant 6, rydym i gyd yn recognise that the internet provides huge cydnabod bod y rhyngrwyd yn cynnig opportunities for small businesses, and that cyfleoedd enfawr ar gyfer busnesau bach, a will only increase in future. We are therefore bydd hynny’n cynyddu yn y dyfodol. Felly, calling on the Welsh Government to ensure rydym yn galw ar Lywodraeth Cymru i that broadband not spots are tackled as a sicrhau bod mannau gwan band eang yn cael matter of real priority to ensure that all sylw fel mater o flaenoriaeth i sicrhau bod businesses have reliable access to the gan bob busnes fynediad dibynadwy at y internet. A recent Google figure shows that rhyngrwyd. Mae ffigur diweddar gan gwmni up to 40% of small Welsh firms have no Google yn dangos nad oes gwefan gan hyd at website. Of small businesses in Wales, 84% 40% o gwmnïau bach yng Nghymru. O blith said that they used the internet in some way, busnesau bach yng Nghymru, dywedodd 84%
128 31/01/2012 but the comparable figure in the UK is more eu bod yn defnyddio’r rhyngrwyd mewn than 90%. A lack of access means that, rhyw ffordd, ond mae’r ffigur cymharol yn y potentially, they are not just losing direct DU yn fwy na 90%. Mae diffyg mynediad yn sales, but the chance to search for golygu, o bosibl, eu bod nid yn unig yn colli procurement contracts and access to advice. gwerthiant uniongyrchol, ond hefyd y cyfle i The report notes that Iceland is held up as a chwilio am gontractau caffael ac i gael gafael good example of best practice for light ar gyngor. Mae’r adroddiad yn nodi bod regulatory burden, and one of the things that Gwlad yr Iâ yn cael ei nodi yn enghraifft o it was praised for is the fact that the practical arfer gorau o ran baich rheoleiddio ysgafn, ac requirements for small and medium-sized un o’r pethau y caiff ei chanmol yn ei gylch enterprises are simplified, accessible and yw’r ffaith bod y gofynion ymarferol ar gyfer online. The key word there, of course, is busnesau bach a chanolig yn syml, yn ‘online’. If the internet connection is too slow hygyrch ac ar-lein. Y gair pwysig yma, wrth or not there at all, internet solutions to gwrs, yw ‘ar-lein’. Os yw’r cysylltiad developing those advisory services become rhyngrwyd yn rhy araf neu os nad oes less viable. cysylltiad o gwbl, bydd yn llai ymarferol datblygu’r gwasanaethau cynghori hynny.
We will be supporting the Conservative Byddwn yn cefnogi gwelliannau’r amendments today. I often meet small, Ceidwadwyr heddiw. Rwy’n aml yn medium and microbusinesses, and they cwrdd â busnesau bach a chanolig a nearly always ask me what grants are microfusnesau ac maent bron bob amser available in their area. Therefore, something yn gofyn imi ba grantiau sydd ar gael yn is clearly amiss. A clear brand and a eu hardal. Felly, mae’n amlwg bod streamlined service would help on that issue. Overall, the report gives us a clear picture of rhywbeth o’i le. Byddai brand clir a the priorities of a critical group in our gwasanaeth symlach yn helpu o ran y mater economic health. I look forward to seeing the hwnnw. At ei gilydd, mae’r adroddiad yn recommendations becoming first a strategy rhoi darlun clir o flaenoriaethau grŵp sy’n and then action. allweddol ar gyfer ein hiechyd economaidd. Rwy’n edrych ymlaen at weld yr argymhellion yn arwain at strategaeth yn gyntaf ac yna gweithredu.
5.45 p.m.
Christine Chapman: Today’s debate is a Christine Chapman: Mae’r ddadl heddiw good opportunity to underline the importance yn gyfle da i danlinellu pwysigrwydd of microbusinesses to the Welsh economy. microfusnesau i economi Cymru. Mae rhai Some commentators have gone so far as to sylwebyddion wedi mynd cyn belled ag suggest that the growth of the microbusiness awgrymu mai tyfu’r sector microfusnesau sector is the clearest and most efficient way yw’r ffordd gliriaf a mwyaf effeithiol i to stimulate flagging economies. I welcome ysgogi economïau sy’n diffygio. Rwy’n the task and finish report. I particularly like croesawu’r adroddiad gorchwyl a gorffen. the terminology, talking about championing Rwy’n arbennig o hoff o’r derminoleg, sy’n and cherishing microbusinesses. That is vital sôn am hyrwyddo microfusnesau a’u to unlocking the can-do culture in Welsh meithrin. Mae hynny’n hanfodol o ran ysgogi businesses. diwylliant o hyder ym musnesau Cymru.
There is a lot to consider in the report but I Mae llawer i’w ystyried yn yr adroddiad ond will focus particularly on the byddaf yn canolbwyntio’n benodol ar yr recommendations relating to business support argymhellion sy’n ymwneud â chefnogi and mentoring. Ensuring that Welsh busnesau a mentora. Dylai sicrhau bod microbusinesses have access to the very best microfusnesau yng Nghymru yn cael y advice and support should be one of our cyngor a’r gefnogaeth gorau fod yn un o’n
129 31/01/2012 highest priorities. I know from speaking to blaenoriaethau uchaf. O siarad â busnesau small businesses in my constituency and bach yn fy etholaeth ac mewn mannau eraill, elsewhere that many feel that they cannot rwy’n gwybod bod llawer yn teimlo nad always get access to the support that would ydynt bob amser yn cael y gefnogaeth a allow them to take their businesses to the fyddai’n eu galluogi i fynd â’u busnesau i’r next level. That is reflected in the report. The lefel nesaf. Adlewyrchir hynny yn yr system may be there, but if there is a adroddiad. Efallai fod y system yno, ond os perception that there are barriers, that is an oes canfyddiad bod yna rwystrau, mae issue. It is vital that our businesses know hynny’n broblem. Mae’n hanfodol bod ein exactly where they need to turn for advice or, busnesau yn gwybod yn union lle y mae possibly, specialist services that would allow angen iddynt droi am gyngor neu, o bosibl, them to do just that. Therefore, I believe that am y gwasanaethau arbenigol a fyddai’n eu the recommendations relating to a one-stop galluogi i wneud hynny. Felly, rwy’n credu shop are particularly useful here. bod yr argymhellion yn ymwneud â siop-un- stop yn arbennig o ddefnyddiol yn y cyswllt hwn.
As I mentioned in questions to the First Fel y soniais mewn cwestiynau i’r Prif Minister recently, an equally important part Weinidog yn ddiweddar, rhan o hyn sydd yr of this is ensuring that businesses get good- un mor bwysig yw sicrhau bod busnesau yn quality feedback—for example, after they bid cael adborth o safon dda—er enghraifft, ar ôl for public sector funding or contracts. It is a iddynt wneud cais am gyllid neu gontractau two-way process. Businesses have told me yn y sector cyhoeddus. Mae’n broses that they feel that the absence of such ddwyffordd. Mae busnesau wedi dweud feedback has held them back. They would wrthyf eu bod yn teimlo bod diffyg adborth like to have that feedback and a road to o’r fath wedi eu dal yn ôl. Byddent yn hoffi follow, so that they know what they need to cael yr adborth hwnnw a llwybr i’w ddilyn, do to be successful and what they could do er mwyn iddynt wybod yr hyn y mae angen differently next time. I think that that would iddynt ei wneud i lwyddo a’r hyn y gallent ei make a considerable difference. We know wneud yn wahanol y tro nesaf. Byddai that there are many incredibly hard-working hynny’n gwneud gwahaniaeth sylweddol. and innovative people across Wales, and Rydym yn gwybod bod llawer o bobl hynod while many are naturally entrepreneurial, we weithgar ac arloesol ledled Cymru, ac er bod cannot afford to waste the talents of those llawer yn entrepreneuriaid naturiol, ni allwn who may have a good idea, but are not fforddio gwastraffu talent y rheini sydd confident enough to turn it into a business. efallai â syniad da, ond nad oes ganddynt yr Good mentoring and coaching make sound hyder i’w droi i mewn i fusnes . Mae mentora business sense. a hyfforddi da yn gwneud synnwyr busnes cadarn.
I am a little disappointed by the figures Rwyf ychydig yn siomedig am y ffigurau yn contained in the annex to the report, yr atodiad i’r adroddiad, ynghylch nifer y regarding the number of microbusinesses in microfusnesau ym mhob awdurdod lleol. each local authority. I am grateful that the Rwy’n ddiolchgar bod yr adroddiad wedi ein report has reminded us of this. For example, hatgoffa o hyn. Er enghraifft, mae Rhondda Rhondda Cynon Taf, the second largest local Cynon Taf, yr awdurdod lleol mwyaf ond un, authority, has only the eighth highest number yn yr wythfed safle yn unig o ran nifer y of microbusiness enterprises. There seem to mentrau sy’n ficrofusnesau. Ymddengys bod be a similarly low number of microbusinesses nifer yr un mor isel o ficrofusnesau mewn in many other parts of the former industrial sawl rhan arall o hen gymunedau communities of the south Wales Valleys. We diwydiannol Cymoedd y de. Mae angen inni need to know what else we can do to nurture wybod beth arall y gallwn ei wneud i feithrin microbusinesses in these areas, where they microfusnesau yn yr ardaloedd hyn, lle y offer particular opportunities for economic maent yn cynnig cyfleoedd arbennig ar gyfer regeneration. adfywio economaidd.
130 31/01/2012
I have one final point, Deputy Presiding Mae gennyf un pwynt terfynol, Ddirprwy Officer. I was a little disappointed that there Lywydd. Roeddwn ychydig yn siomedig nad was no mention in the report of the links to oedd unrhyw sôn yn yr adroddiad am y higher education, bearing in mind the cysylltiadau ag addysg uwch, gan gadw findings of the third Assembly’s Enterprise mewn cof ganfyddiadau Pwyllgor Menter a and Learning Committee, on which I sat. It is Dysgu’r trydydd Cynulliad, yr oeddwn yn important that there should be collaboration aelod ohono. Mae’n bwysig bod between academia and business, which is cydweithredu rhwng y byd academaidd a vital to generating economic success. There busnes, gan fod hynny’n hanfodol o ran were calls in the report for the higher llwyddo’n economaidd. Galwodd yr education sector to work more closely with adroddiad ar y sector addysg uwch i smaller businesses. Having said that, it is an weithio’n agosach gyda busnesau llai. Wedi excellent report. I commend the group that dweud hynny, mae’n adroddiad ardderchog. worked on this, and I welcome the Minister’s Cymeradwyaf y grŵp sydd wedi bod yn commitment to taking it forward. gweithio ar hyn, a chroesawaf ymrwymiad y Gweinidog i’w roi ar waith.
Suzy Davies: We all accept the importance Suzy Davies: Rydym i gyd yn derbyn of small and medium-sized enterprises to the pwysigrwydd mentrau bach a chanolig i Welsh economy and it has been refreshing to economi Cymru, ac mae wedi bod yn chwa o have a working paper to examine. However, awyr iach cael papur gwaith i’w archwilio. it is a shame that the task and finish group did Fodd bynnag, mae’n drueni na wnaeth y not look further at the issue of business rates grŵp gorchwyl a gorffen ystyried ardrethi and their effect on cashflow—one of the busnes yn fanylach a’u heffaith ar lif arian— main barriers to the success of sef un o’r prif rwystrau i lwyddiant microbusinesses—and the mutual benefits of microfusnesau—nac y manteision i’r ddwy meaningful work experience and work-based ochr o brofiad gwaith ystyrlon a dysgu learning—which Christine Chapman has just seiliedig ar waith—mae Christine Chapman spoken about—for NEETs and newydd siarad am hyn—i bobl nad ydynt microbusinesses could have been explored in mewn addysg, cyflogaeth na hyfforddiant a detail. At least some of us would have liked microfusnesau. Byddai o leiaf rai ohonom to have seen an independent report wedi hoffi gweld adroddiad annibynnol a commissioned by the Labour Welsh gomisiynwyd gan Lywodraeth Lafur Cymru Government possibly endorsing policies o bosibl yn cymeradwyo polisïau sy’n cael eu being successfully introduced by the UK cyflwyno yn llwyddiannus gan Lywodraeth y Government, or supported by the Welsh DU, neu a gefnogir gan y Ceidwadwyr Conservatives in the Assembly. Judging by Cymreig yn y Cynulliad. Ar sail rhai o some of the other opposition amendments, welliannau’r gwrthbleidiau eraill, nid ni yw’r we are not the only party to recognise that the unig blaid i gydnabod y byddai polisïau UK Government’s policies on regulation Llywodraeth y DU ar reoleiddio yn would be valuable for small businesses in werthfawr i fusnesau bach yng Nghymru. Fel Wales. As Alun Ffred said, 94.5% of Welsh y dywedodd Alun Ffred, dynodir 94.5% o businesses are designated microbusinesses, fusnesau Cymru yn ficrofusnesau; felly, so I hope that a responsible Welsh gobeithiaf na fydd Llywodraeth Cymru sy’n Government will not reject those ideas just gyfrifol yn gwrthod y syniadau hynny dim because they were suggested by someone ond oherwydd y gwnaeth rhywun arall eu else. I welcome, with some reservations, the hawgrymu. Rwy’n croesawu’r argymhellion recommendations that have been made, and I a wnaed, ac eithrio rhai agweddau, ac rwyf too congratulate the task and finish group on hefyd yn llongyfarch y grŵp gorchwyl a its work. gorffen ar ei waith.
The need for simplification of regulations, Mae’r angen i symleiddio’r rheoliadau, reporting methods and the pre-procurement dulliau adrodd a’r broses gyn-gaffael yn process is clearly desirable. That is not news amlwg yn ddymunol. Nid yw hynny’n
131 31/01/2012 to anyone. However, the comments by the newyddion i neb. Fodd bynnag, mae Forum of Private Business that 40% of small sylwadau’r Fforwm Busnesau Preifat, sef bod businesses found it difficult to identify which 40% o fusnesau bach yn ei chael yn anodd regulations could be dispensed with means nodi pa reoliadau y gellid eu hepgor, yn that it is not an area for cavalier action. A golygu nad yw hwn yn faes lle y dylid one-stop shop for business advice may be gweithredu’n ddi-hid. Gall siop-un-stop ar great, but one-size-fits-all is not the same as gyfer cyngor busnes fod yn wych, ond nid yw simplification. Easier processes must go side- cael gwasanaeth sydd yr un fath i bawb yr un by-side with one-to-one engagement. I fath â symleiddio. Mae’n rhaid sicrhau bod endorse Christine Chapman’s remarks on prosesau haws ar waith ochr yn ochr ag mentoring. ymgysylltu un-i-un. Rwy’n cymeradwyo sylwadau Christine Chapman ar fentora.
From my experience with Prime Cymru, Fy mhrofiad gyda Prime Cymru oedd bod bespoke support for engagement in economic cymorth pwrpasol ar gyfer ymgymryd â activity makes a real difference. gweithgarwch economaidd yn gwneud Development support for an established gwahaniaeth gwirioneddol. Nid yw cymorth business hoping to expand is not the same as datblygu i fusnes sefydledig sy’n gobeithio support for someone who has decided that ehangu yr un fath â chymorth i rywun sydd they might be able to become self-employed, wedi penderfynu y gallent fod yn or someone who wants to work with difficult- hunangyflogedig, neu rywun sydd am weithio to-place individuals, or entrepreneurs who gydag unigolion sy’n anodd eu lleoli, neu may not be qualified but certainly have the entrepreneuriaid nad oes ganddynt savvy. gymwysterau efallai ond sydd yn sicr â digon o glem.
The crux of this report is a call for the Wrth wraidd yr adroddiad hwn y mae galwad Government to help create an environment in ar y Llywodraeth i helpu i greu amgylchedd which microbusinesses can be sustainable at lle y gall microfusnesau fod yn gynaliadwy the same time as contributing safely to the gan gyfrannu ar yr un pryd at ddarparu delivery of public services. One third of the gwasanaethau cyhoeddus. Mae’r Cynulliad Assembly’s budget is spent on procurement. yn gwario traean o’i gyllid ar gaffael. Mae Local authorities, the NHS and the Welsh awdurdodau lleol, y GIG a Llywodraeth Government spend around 80% of the public Cymru yn gwario tua 80% o gyllideb caffael sector procurement budget, but only 50% of y sector cyhoeddus, ond 50% yn unig o that spend is with suppliers based in Wales. hynny sy’n cael ei wario wrth gaffael o The Assembly’s stationery is procured from gyflenwyr yng Nghymru. Mae deunydd an international firm with UK offices in ysgrifennu’r Cynulliad yn cael ei gaffael gan Airdrie and Telford. The contracts given to gwmni rhyngwladol sydd â swyddfeydd yn y Welsh suppliers are worth less than £10 DU yn Airdrie a Telford. Mae’r contractau a million. Over that amount, only 18.5% of roddir i gyflenwyr o Gymru yn werth llai na contracts go to Welsh suppliers. £10 miliwn. Uwchlaw’r swm hwnnw, 18.5% o gontractau yn unig a roddir i gyflenwyr Cymreig.
Of course, the Welsh Government is not Wrth gwrs, ni chaniateir i Lywodraeth Cymru permitted to make policy just on the basis of wneud polisi wedi’i seilio’n unig ar using Welsh suppliers. However, it can make ddefnyddio cyflenwyr o Gymru. Fodd it easier for Welsh suppliers to compete, by bynnag, gall ei gwneud yn haws i gyflenwyr breaking down larger contracts and looking o Gymru gystadlu, drwy dorri contractau favourably at bids by consortia of small mwy yn rhai llai ac ystyried yn ffafriol businesses. Contracts with big suppliers can geisiadau gan gonsortia o fusnesau bach. Gall be cheaper, but cheaper is not always the contractau gyda chyflenwyr mawr fod yn same as value for money. The Welsh rhatach, ond nid yw bod yn rhatach bob Government can take into account the social amser yr un fath â chynnig gwerth am arian.
132 31/01/2012 consequences of accepting one bid over Gall Llywodraeth Cymru ystyried another. Although the report talked about canlyniadau cymdeithasol derbyn y naill local sourcing, it was silent on the specific gynnig yn lle’r llall. Er y soniodd yr opportunities that social enterprise can offer. adroddiad am ffynonellau lleol, roedd yn fud The efficiency and innovation group report am y cyfleoedd penodol y mae mentrau last February stated that we must cymdeithasol yn gallu eu cynnig. Roedd adroddiad y grŵp effeithlonrwydd ac arloesi fis Chwefror diwethaf yn datgan bod yn rhaid inni
‘foster strong and competitive Welsh supply feithrin cadwyni cyflenwi cadarn a chains in both the private and third sector. chystadleuol Cymreig yn y sector preifat a’r We have evidence that where procurement trydydd sector. Mae gennym dystiolaeth bod has focused on delivering local benefits 30% 30% yn fwy o’r gwariant cyfalaf wedi cael ei more of the capital expenditure has been re- ailfuddsoddi mewn cyflogaeth leol lle y invested in local employment.’ mae’r broses gaffael wedi canolbwyntio ar greu budd yn lleol.
The task and finish report also remarks that Mae’r adroddiad gorchwyl a gorffen hefyd yn the Welsh Government should be an enabler dweud y dylai Llywodraeth Cymru alluogi a and a facilitator rather than a deliverer. It also hwyluso yn hytrach na darparu. Mae angen needs to be an effective monitor. I raised the hefyd iddi fonitro yn effeithiol. Soniais yn y treatment of one small publishing business on Siambr ar 2 Tachwedd y llynedd am y modd Sell2Wales in the Chamber on 2 November y cafodd un busnes cyhoeddi bach ei drin ar last year. It was part of a longer story of GwerthwchiGymru. Roedd yn rhan o stori dismissiveness and opaque behaviour on the hwy o ddiystyru ac ymddygiad anrhyloyw part of Cadw. Yesterday, we heard that this gan Cadw. Ddoe, clywsom fod y driniaeth unjustifiable treatment on the part of Cadw anghyfiawn hon gan Cadw yn parhau. Mae continues. Competitors feel that they are cystadleuwyr yn teimlo eu bod yn cael eu cau being frozen out and decisions are made allan a bod penderfyniadau’n cael eu gwneud behind closed doors. Where has the Welsh y tu ôl i ddrysau caeedig. Ble y mae Government been over that last three Llywodraeth Cymru wedi bod dros y tri mis months? Only last week we discussed diwethaf? Dim ond yr wythnos diwethaf, Government failings in monitoring buom yn trafod methiannau’r Llywodraeth Communities First. AWEMA is the subject wrth fonitro Cymunedau yn Gyntaf. Mae of three investigations. The Minister for AWEMA yn destun tri ymchwiliad. Ateb Health and Social Service’s default setting on arferol y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau how NHS money is spent within local health Cymdeithasol o ran sut y mae arian y GIG yn boards is that it is nothing to do with her. cael ei wario mewn byrddau iechyd lleol yw nad oes a wnelo ddim â hi.
The report reminds us that regulation is made Mae’r adroddiad yn ein hatgoffa y gwneir nationally and by Europe, not just by the rheoliadau yn genedlaethol a chan Ewrop, nid Welsh Government. That is true, but yn unig gan Lywodraeth Cymru. Mae whatever steps the Welsh Government takes hynny’n wir, ond pa gamau bynnag y bydd as a result of this report, it must monitor them Llywodraeth Cymru yn eu cymryd o effectively. Microbusinesses do not need ganlyniad i’r adroddiad hwn, mae’n rhaid micromanagement, but the buck does stop iddi eu monitro’n effeithiol. Nid oes angen with the Welsh Government when it comes to microreolaeth ar ficrofusnesau, ond how public money is spent. cyfrifoldeb Llywodraeth Cymru yw sut y caiff arian cyhoeddus ei wario.
Janet Finch-Saunders: I am pleased to be Janet Finch-Saunders: Rwy’n falch o taking part in this debate. It is an essential gymryd rhan yn y ddadl hon. Mae’n ddadl debate that is important for businesses in hanfodol sy’n bwysig i fusnesau yng
133 31/01/2012
Wales. As has been mentioned, according to Nghymru. Fel y soniwyd eisoes, yn ôl figures in 2011, microbusinesses account for ffigurau yn 2011, mae 94.5% o fusnesau 94.5% of Wales’s businesses and are Cymru yn ficrofusnesau, ac mae 33.2% o responsible for 33.2% of private sector weithwyr yn y sector preifat yn gweithio i employment—331,400 jobs. Despite that ficrobusnes—331,400 o swyddi. Er gwaethaf presence, many feel isolated and out of the y presenoldeb hwnnw, mae llawer yn loop in terms of business support. While the teimlo’n ynysig ac nad ydynt yn cael eu term ‘microbusiness’ describes a business cynnwys o ran cymorth busnes. Er bod y with up to nine employees, there are many term ‘microfusnes’ yn disgrifio busnes sydd â successful microbusinesses with only three or hyd at naw o weithwyr, mae llawer o four full-time employees and, of course, there ficrofusnesau llwyddiannus nad oes ganddynt are the sole traders, for whom I must fly the ond tri neu bedwar o weithwyr llawn amser flag. They also need to feel valued and ac, wrth gwrs, ceir y masnachwyr unigol, y supported by the Welsh Government. mae’n rhaid imi dynnu sylw atynt. Mae angen iddynt hwythau deimlo bod Llywodraeth Cymru yn eu gwerthfawrogi a’u cefnogi.
Welsh Labour’s 2011 manifesto largely Yn ôl Ffederasiwn Busnesau Bach Cymru, ignored small businesses, according to the gwnaeth maniffesto Llafur Cymru 2011 Federation of Small Businesses Wales. It has anwybyddu busnesau bach, ar y cyfan. Mae criticised the Welsh Government for being wedi beirniadu Llywodraeth Cymru am fod slow to get off the ground since the elections yn araf i fwrw ati ers etholiadau’r llynedd. last year. The report of the microbusinesses Mae adroddiad y grŵp gorchwyl a gorffen ar task and finish group states that microfusnesau yn datgan bod
‘there is significant confusion among ‘cryn ddryswch ymhlith busnesau yng businesses in Wales as to who offers business Nghymru o ran pwy sy’n cynnig cymorth support, what is available and how to access busnes, beth sydd ar gael a sut i gael gafael ar relevant support’. y cymorth perthnasol’.
An example is the lack of consultation prior Un enghraifft yw’r diffyg ymgynghori a fu to the amendment to section 66 of the Local cyn diwygio adran 66 o Ddeddf Cyllid Government Finance Act 1992, which has Llywodraeth Leol 1992, sydd bellach wedi now left many holiday-home owners who had golygu bod llawer o berchnogion cartrefi previously registered as a microbusiness gwyliau a oedd wedi cofrestru yn flaenorol facing huge council tax bills as a result of fel microfusnesau yn wynebu biliau treth being unable to let their homes for the gyngor enfawr gan na allant osod eu cartrefi required 70 days. We must provide support, am 70 diwrnod, fel sy’n ofynnol. Mae’n rhaid not punishment when small businesses are inni ddarparu cymorth, nid cosb, pan fo under this immense pressure. busnesau bach o dan y pwysau aruthrol hwn.
A survey by the Forum of Private Business Dangosodd arolwg gan y Fforwm Busnesau showed that the top four areas that small and Preifat mai’r pedwar prif faes lle y gallai medium-sized enterprises felt that elected cynrychiolwyr etholedig helpu busnesau bach representatives could help in were reducing a chanolig, ym marn y busnesau hynny, oedd red tape, having a realistic assessment of lleihau biwrocratiaeth, asesu mewn modd what SMEs can do, simplifying current realistig yr hyn y gall busnesau bach a employment law and business regulations, chanolig ei wneud, symleiddio cyfraith and being supportive, as opposed to the cyflogaeth a rheoliadau busnes cyfredol, a perception of their being anti-business. I bod yn gefnogol, yn hytrach na’r canfyddiad support the recommendation of the report of eu bod yn gwrthwynebu busnes. Rwy’n the task and finish group that the Welsh cefnogi argymhelliad adroddiad y grŵp Government should create a single well- gorchwyl a gorffen y dylai Llywodraeth recognised brand for access to business Cymru greu un brand adnabyddus ar gyfer
134 31/01/2012 support, to streamline and simplify the cymorth busnes, er mwyn rhesymoli’r system system. The Confederation of British a’i symleiddio. Dywedodd Cydffederasiwn Industry Wales has said that Diwydiant Prydain yng Nghymru:
‘Wales has a growing reputation as one of the Mae Cymru yn gynyddol yn ennill enw fel un worst places in the UK for public o’r llefydd gwaethaf yn y DU ar gyfer caffael procurement’. cyhoeddus.
My own engagement and experience with the O ymgysylltu â’r gymuned fusnes leol yn local business community in Aberconwy has Aberconwy, ac o’m profiad gyda’r gymuned led me to realise there is much despair and fusnes yno, rwyf wedi sylweddoli bod llawer frustration in terms of procurement exercises, o anobaith a rhwystredigaeth ynglŷn ag and I know that my colleagues can bear ymarferion caffael, ac rwy’n gwybod bod fy witness to comments coming from the nghyd-Aelodau yn dystion i sylwadau a business sector on Friday. It has also been wnaeth y sector busnes ddydd Gwener. Mae mentioned that there is little advice or hefyd wedi cael ei grybwyll nad oes llawer o support for microbusinesses to enter into the gyngor na chymorth i ficrofusnesau ynglŷn â export market. mynd i’r farchnad allforio.
The Royal Institution of Chartered Surveyors Mae Sefydliad Brenhinol y Syrfewyr Wales has said that the system of bidding for Siartredig Cymru wedi dweud bod y system o Government contracts is overly bureaucratic wneud cais am gontractau’r Llywodraeth yn and cumbersome, especially for small rhy fiwrocrataidd a beichus, yn arbennig ar businesses. The ‘Buying Smarter in Tougher gyfer busnesau bach. Mae’r adroddiad Times’ report estimates that the Welsh ‘Buying Smarter in Tougher Times’ yn Government’s inconsistent and complex amcangyfrif bod ymagwedd anghyson a approach to procurement has meant that the chymhleth Llywodraeth Cymru tuag at cost for businesses across Wales to prequalify gaffael wedi golygu mai’r gost i fusnesau for public procurement contracts is in the ledled Cymru o gyn-gymhwyso ar gyfer region of £20 million. It has highlighted a contractau caffael cyhoeddus yw tua £20 need to create more opportunities for small miliwn. Mae wedi tynnu sylw at yr angen i businesses, such as splitting contracts into greu mwy o gyfleoedd i fusnesau bach, er smaller bundles for which microbusinesses enghraifft drwy rannu contractau yn fwndeli could apply. llai y gallai microfusnesau wneud cais amdanynt.
Under the Localism Act 2011 in England, O dan Ddeddf Lleoliaeth 2011 yn Lloegr, local authorities are asked to publish all their gofynnir i awdurdodau lleol gyhoeddi eu holl expenditure over £500—an initiative, I am wariant dros £500—rwy’n falch o ddweud proud to say, that three Conservative-led bod honno’n fenter y mae tri chyngor yng councils in Wales have already adopted. This Nghymru a arweinir gan y Ceidwadwyr allows the public to hold them to account for eisoes wedi’i mabwysiadu. Mae hyn yn their spending and results in a much more caniatáu i’r cyhoedd eu dal yn atebol am eu open, transparent, fair and local procurement gwariant, a’r canlyniad yw proses gaffael process. At the same time, the tender process lawer mwy agored, tryloyw, teg a lleol. Ar yr allows smaller local businesses to apply for un pryd, mae’r broses ar gyfer cyflwyno small contracts such as contracts of up to tendr yn caniatáu i fusnesau lleol llai wneud £25,000. cais am gontractau bach, fel contractau sy’n werth hyd at £25,000.
Finally, a more streamlined and simplified Yn olaf, byddai system sydd wedi’i system of access to business support would rhesymoli a’i symleiddio o ran cael cymorth save money and time enough for businesses busnes yn arbed digon o arian ac amser fel y to provide more jobs, apprenticeships and gallai busnesau ddarparu rhagor o swyddi, training. If business rate relief was allowed prentisiaethau a hyfforddiant. Pe bai
135 31/01/2012 for each microbusiness to take on one rhyddhad ardrethi busnes yn cael ei ganiatáu additional employee, as Eluned said, that fel y gallai pob microfusnes gyflogi un would go some way to reducing our ever- gweithiwr ychwanegol, fel y dywedodd growing unemployment figures. We need a Eluned, byddai hynny’n cael cryn ddylanwad simplified, more affordable and streamlined ar leihau ein ffigurau diweithdra cynyddol. approach to support, not restrict and regulate, Mae angen dull symlach, mwy fforddiadwy microbusinesses in Wales. I really welcome ac wedi ei resymoli i gefnogi microfusnesau the work and the report of the task and finish yng Nghymru, yn hytrach na’u bod yn cael group. eu cyfyngu a’u rheoleiddio. Rwy’n wirioneddol yn croesawu gwaith ac adroddiad y grŵp gorchwyl a gorffen.
The Minister for Business, Enterprise, Y Gweinidog Busnes, Menter, Technoleg a Technology and Science (Edwina Hart): I Gwyddoniaeth (Edwina Hart): Dechreuaf will begin by thanking Members for their drwy ddiolch i’r Aelodau am eu cyfraniadau contributions and for their response to the ac am eu hymateb i adroddiad y grŵp a’i group’s report and the hard work that was waith caled. Fodd bynnag, mae’n hollbwysig undertaken by the group. It is, however, imi ddweud fy mod yn hollol hyderus am yr essential to say that I have every confidence adroddiad hwn, a byddaf yn dilyn y trywydd in this report, and I shall be pursuing it in hwn o ran gweithredu’r argymhellion. Credaf terms of implementing the recommendations. fod angen imi bwysleisio unwaith eto y bydd I think that I need to stress again that the y gweithgor a luniodd yr adroddiad hwn yn working group that produced this report will rhan o’r broses weithredu; felly, ni fyddwn ar be part of the implementation process, so we ein colled o ran ei gyngor wrth inni will not lose out on its advice as we weithredu. Rwyf yn siŵr y byddai undertake implementation. I am sure that beirniadaeth pe na baem yn dilyn y cyfeiriad there would be criticism if we did not take y mae’r grŵp wedi ei awgrymu mewn rhai the direction of travel that the group has meysydd allweddol. suggested in certain key areas.
6.00 p.m.
Alun Ffred outlined the problems with the Amlinellodd Alun Ffred y problemau o ran yr economy in Wales and the importance of economi yng Nghymru a phwysigrwydd small businesses to the economy. Turning to busnesau bach i’r economi. Gan droi at ei his amendments, with regard to amendment 1 welliannau, o ran gwelliant 1 yn enw Jocelyn in the name of Jocelyn Davies, the budget set Davies, mae’r gyllideb a bennwyd ar gyfer fy for my department includes support for adran yn cynnwys cymorth ar gyfer microbusiness, including the current regional microfusnesau, gan gynnwys y canolfannau centres of services that provide support to gwasanaethau rhanbarthol presennol sy’n small businesses. There are also the supplier rhoi cymorth i fusnesau bach. Mae yna hefyd developmental services, which provide wasanaethau datblygiadol i gyflenwyr, sy’n support, a national procurement website, and darparu cymorth, gwefan gaffael support for those who have recently set up genedlaethol, a chymorth i’r rhai sydd wedi businesses. All businesses can access the sefydlu busnesau yn ddiweddar. Mae’r llinell information helpline, and there is a focus to gymorth ar gael i bob busnes, ac mae ffocws support industry-led investment in the nine ar gefnogi buddsoddiad a arweinir gan key sectors. So, I think that we are dealing ddiwydiant yn y naw sector allweddol. Felly, with some of the issues raised in amendment credaf ein bod yn mynd i’r afael â rhai o’r 1. I also believe that the £40 million SME materion a godwyd yng ngwelliant 1. Rwyf investment fund and the £50 million hefyd yn credu y bydd y gronfa buddsoddi economic growth fund will provide catalysts mewn busnesau bach a chanolig sy’n werth for growth in safeguarding jobs and creating £40 miliwn a’r gronfa twf economaidd sy’n new jobs in Wales. So, we will oppose that werth £50 miliwn yn sbarduno twf drwy amendment. ddiogelu swyddi a chreu swyddi newydd yng
136 31/01/2012
Nghymru. Felly, byddwn yn gwrthwynebu’r gwelliant hwnnw.
Turning to the issue that Alun Ffred quite Gan droi at y mater a godwyd gan Alun rightly raised about business rates—it has Ffred, yn ddigon teg, am ardrethi busnes—ac been raised by others, too—one of the issues mae eraill wedi’i grybwyll hefyd—un o’r that is always raised with me by materion y mae microfusnesau yn ei grybwyll microbusinesses is that of the burden of wrthyf yw baich ardrethi busnes, yn enwedig business rates, particularly with regard to o ran llif arian busnesau bach. Mae’r Athro small businesses’ cash flow. Professor Morgan yn delio â hyn, a bydd yr hyn y Morgan is dealing with this, and what he mae’n ei argymell yn cyfrannu at y broses o recommends will feed into the weithredu’r strategaeth microfusnes. Rwyf yn implementation of the microbusiness disgwyl cael yr adroddiad llawn ar yr hyn strategy. I expect to have the full report on rydym yn ei wneud o ran ardrethi busnes what we are doing in terms of business rates erbyn dechrau mis Mawrth. Mae ef wedi by the beginning of March. He has ystyried y polisi presennol ar ardrethi busnes considered the current Welsh business rates yng Nghymru a phwysigrwydd cymharol y policy, and has considered the relative drefn ardrethi busnes annomestig yn gyfrwng importance of the non-domestic business i gefnogi twf economaidd, a chredaf fod hwn rates regime as a lever for supporting yn fater y byddai pob un ohonom am iddo ei economic growth, which I think is an issue ystyried. Mae yna hefyd asesiad o oblygiadau that we would all want him to look at. There polisïau penodol mewn perthynas â rhyddhad is also an assessment of the implications of ardrethi i fusnesau bach, rhyddhad ardrethi specific policies in relation to small business eiddo gwag a rhyddhad ardrethi fel ymyriad rate relief, empty property rate relief and rate polisi wedi’i dargedu. Felly, credaf y bydd y relief as a targeted policy intervention. meysydd hynny i gyd wedi cael sylw erbyn Therefore, I think that those areas will all iddo orffen yr adroddiad, a bydd hynny’n have been dealt with by the time he has cyfrannu’n dda at y materion rydym yn finished the report, and that will feed in ymdrin â hwy yn y broses o weithredu’r nicely to the issues that we are dealing with strategaeth microfusnes. in the implementation of the microbusiness strategy.
Turning to Nick Ramsay, who moved the Gan droi at Nick Ramsay, a gynigodd y amendments in the name of William Graham, gwelliannau yn enw William Graham, rwyf I totally concur on the issue of branding. It is yn llwyr gytuno ar fater brandio. Mae’n gwbl absolutely essential that we have a brand that hanfodol bod gennym frand sy’n hawdd ei is easily identifiable and required in Welsh adnabod ac y mae ei angen ar Gymru. Yn terms. In your amendment 3, which we shall eich gwelliant 3, y byddwn yn ei be opposing, you referred to ‘Buying Smarter wrthwynebu, bu ichi gyfeirio at ‘Buying in Tougher Times’. Through the breaking Smarter in Tougher Times’. Drwy brosiect down barriers project, we as a Government chwalu’r ffiniau, rydym fel Llywodraeth have progressed a number of initiatives in wedi datblygu nifer o fentrau yn y maes hwn. this area. We have established the buyers to Rydym wedi pennu’r prynwyr i ddatblygu develop prequalification criteria, and we have meini prawf cyn-gymhwyso, ac rydym wedi looked at procurement issues and various ystyried materion caffael ac amryw bethau other things. That work is continuing. There eraill. Mae’r gwaith hwnnw’n parhau. have been a lot of points made about Gwnaed nifer o bwyntiau am gaffael yn y procurement in this debate, and I have to say ddadl hon, ac mae’n rhaid imi ddweud bod that there are very useful discussions taking trafodaethau defnyddiol iawn yn digwydd place between the Minister for Finance and rhwng y Gweinidog Cyllid a mi ar faterion me on procurement issues. I also have my caffael. Rwyf hefyd wedi gofyn i banel sector sector panel for the construction sector y sector adeiladu roi sylw i faterion caffael looking at procurement issues from that o’r safbwynt hwnnw. Wrth gwrs, bydd perspective. We will have the report, of gennym yr adroddiad gan eich pwyllgor chi a
137 31/01/2012 course, from your committee and from the chan y grŵp gorchwyl a gorffen sy’n cael ei task and finish group that is chaired by Julie gadeirio gan Julie James, a bydd hynny hefyd James, and that will also help discussion. yn helpu’r drafodaeth.
It is also important that we recognise that Mae hefyd yn bwysig ein bod yn cydnabod there are issues around procurement that we bod yna faterion sy’n ymwneud â chaffael y need to deal with if we are to assist mae angen ymdrin â hwy os ydym am microbusinesses, SMEs and, dare I say, gynorthwyo microfusnesau, busnesau bach a larger businesses. It is important that we have chanolig ac, os meiddiaf ddweud, busnesau the benefit of those contracts in the Welsh mwy. Mae’n bwysig bod economi Cymru yn economy and that we can do more to ensure cael y budd o’r contractau hynny a’n bod yn that. I do not think that anybody started off gallu gwneud mwy i sicrhau bod hynny’n from the position of wanting to do small digwydd. Nid wyf yn credu bod unrhyw un Welsh businesses down, but, sometimes, the wedi dechrau’r broses gyda’r awydd i wneud practices that have emerged and the advice cam â busnesau bach Cymru, ond, weithiau, that people have been given have not led to nid yw’r arferion sydd wedi dod i’r amlwg the outcomes that we wanted in terms of a’r cyngor y mae pobl wedi ei gael wedi ensuring that Welsh businesses have easy arwain at y canlyniadau yr ydym eisiau eu access via procurement policy. gweld o ran sicrhau bod gan fusnesau Cymru fynediad hawdd drwy bolisi caffael.
Turning to amendment 4, as I have indicated, Gan droi at welliant 4, fel y dywedais, mae’n it has to be accessible and uncomplicated for rhaid iddo fod yn hygyrch ac yn syml ar businesses in terms of the brand. I have asked gyfer busnesau o ran y brand. Rwyf wedi the taskforce to help us to consider how we gofyn i’r tasglu ein helpu i ystyried sut y do the brand, rather than leaving it to my byddwn yn llunio’r brand, yn hytrach na officials or civil servants in the rhoi’r gorchwyl i’m swyddogion neu i communications directorate. The group itself weision sifil yn y gyfarwyddiaeth gyfathrebu. will look at how we can deal with the Bydd y grŵp yn ystyried sut y gallwn fynd i’r branding issues, and that is particularly afael â materion brandio, ac mae hynny’n important. arbennig o bwysig.
Eluned Parrott dealt with the issues of Bu Eluned Parrott yn ymdrin â materion regulation. Regulation is always an issue that rheoleiddio. Mae rheoleiddio bob amser yn comes to mind. However, turning first to fater sy’n dod i’r meddwl. Fodd bynnag, gan your amendment on regulation, amendment droi yn gyntaf at eich gwelliant ynghylch 5, we are committed to reducing the rheoleiddio, sef gwelliant 5, rydym wedi regulatory burden on businesses. We carry ymrwymo i leihau’r baich rheoleiddio ar out a regulatory impact assessment of new fusnesau. Rydym yn cynnal asesiad effaith Welsh Government legislation. The need for rheoleiddiol o ddeddfwriaeth newydd sunset clauses in new regulations should be Llywodraeth Cymru. Dylai’r angen am considered on a case-by-case basis. As I think gymalau machlud yn y rheoliadau newydd you mentioned, regulation is a difficult area, gael eu hystyried fesul achos. Fel y bu ichi as most regulation is UK or EU based, and so sôn, mae rheoliad yn faes anodd, gan fod y our ability to influence its content and scope mwyafrif o reoliadau’n deillio o’r DU neu’r is sometimes limited. Janet Finch-Saunders UE, ac, felly, mae ein gallu i ddylanwadu ar referred to employment law, and that is eu cynnwys a’u cwmpas wedi’i gyfyngu certainly not an area that I can deal with from weithiau. Cyfeiriodd Janet Finch-Saunders at the perspective of the Welsh Government. gyfraith cyflogaeth, ac, yn sicr, ni allaf However, we routinely make representations ymdrin â’r maes hwnnw o safbwynt to Whitehall on non-devolved matters Llywodraeth Cymru. Fodd bynnag, rydym yn affecting business, and we are currently cyflwyno sylwadau yn rheolaidd i Whitehall liaising with Whitehall on the European ar faterion nad ydynt wedi’u datganoli sy’n Commission’s plans to exempt effeithio ar fusnes, ac rydym wrthi’n cysylltu microbusinesses from future EU legislation â Whitehall i drafod cynlluniau’r Comisiwn
138 31/01/2012 unless there is a justification to include them. Ewropeaidd i eithrio microfusnesau o That is quite important. We also contributed ddeddfwriaeth yr UE yn y dyfodol oni bai to the UK Government’s red tape challenge, bod cyfiawnhad dros eu cynnwys. Mae and we likewise are committed to reducing hynny’n eithaf pwysig. Rydym hefyd wedi regulation. I will certainly see what further cyfrannu at her fiwrocratiaeth Llywodraeth y work can be done in that area. DU, ac rydym wedi ymrwymo i leihau rheoleiddio yn yr un modd. Byddaf yn sicr yn gweld pa waith pellach y gellir ei wneud yn y maes.
We will support amendment 6 in the name of Byddwn yn cefnogi gwelliant 6 yn enw Peter Peter Black, because it is important that Black, oherwydd mae’n bwysig bod gan microbusinesses in broadband not spots have ficrofusnesau sydd mewn mannau gwan o ran proper access to the support scheme. It is also derbyn gwasanaeth band eang fynediad important that they are allowed to flourish in priodol at y cynllun cymorth. Mae hefyd yn any part of Wales by having proper bwysig eu bod yn cael cyfle i ffynnu mewn communications access. It is not just about unrhyw ran o Gymru drwy gael mynediad broadband—it is about mobile technology, as cyfathrebu priodol. Nid mater o fand eang yn Ieuan Wyn Jones mentioned earlier today. unig ydyw—mae’n fater hefyd o dechnoleg symudol, fel y dywedodd Ieuan Wyn Jones yn gynharach heddiw.
Christine Chapman made several excellent Gwnaeth Christine Chapman nifer o points, and I particularly liked her quotation bwyntiau gwych, ac roeddwn yn arbennig o about championing and cherishing hoff o’i dyfyniad am hyrwyddo a meithrin businesses. That is important, as is nurturing busnesau. Mae hynny’n bwysig, fel y mae businesses through every stage that they wish cynnal busnesau drwy bob cam y maent yn to go through. Sometimes, the most difficult dymuno’u cymryd. Weithiau, daw’r cam stage for a microbusiness is when it wants to anoddaf i ficrofusnes pan fydd yn dymuno grow larger, and it is about how we can help ehangu, ac mae’n fater o sut y gallwn helpu i to facilitate that. It is important that the hwyluso hynny. Mae’n bwysig mynd i’r afael education and training links that were â’r cysylltiadau addysg a hyfforddiant a mentioned by Christine and Suzy Davies, grybwyllwyd gan Christine a Suzy Davies, along with work experience, are dealt with. ynghyd â phrofiad gwaith. Fel chi, credaf fod Like you, I think that social enterprise is an mentrau cymdeithasol yn fodel pwysig o ran important model in how we deal with y ffordd rydym yn delio â busnes, ond mae’n business, but it has to have a distinct focus. rhaid bod ffocws pendant i hynny.
In broad terms, I am very happy to be Yn gyffredinol, rwyf yn hapus iawn i implementing the majority of this report, weithredu’r rhan fwyaf o gynnwys yr although not necessarily in the way that the adroddiad hwn, er nid o reidrwydd yn y group would perhaps want. I will have ffordd y byddai’r grŵp am imi ei wneud. information on the implementation proposals Bydd gennyf wybodaeth am y cynigion in the next couple of weeks, and, if it would gweithredu yn ystod yr ychydig wythnosau be helpful to Members, I will provide that to nesaf, ac, os byddai’n ddefnyddiol i Aelodau, them in case we want to have a further byddaf yn ei dosbarthu iddynt rhag ofn yr discussion in this Chamber. I am acutely hoffwn gael trafodaeth bellach yn y Siambr. aware that Nick Ramsay wants to intervene. Rwy’n ymwybodol iawn fod Nick Ramsay yn dymuno ymyrryd.
Nick Ramsay: Thank you for giving way, Nick Ramsay: Diolch ichi am ildio, Minister. My point is purely on the issue of Weinidog. Mae fy mhwynt yn ymwneud â’r the regulatory burden. Accepting that a baich rheoleiddio yn unig. Gan dderbyn bod number of regulations—the EU ones, for nifer o reoliadau—rhai yr UE, er enghraifft— instance—are not devolved, the report nad ydynt wedi’u datganoli, mae’r adroddiad
139 31/01/2012 nevertheless recommends that, in areas like serch hynny yn argymell y gallai health and safety, the Welsh Government Llywodraeth Cymru, mewn meysydd fel could take more of a lead in providing iechyd a diogelwch, arwain y gwaith o businesses with support to deal with ddarparu cymorth i fusnesau o ran ymdrin â regulations, even if it is not in your remit to rheoliadau, hyd yn oed os nad yw cael remove them. gwared arnynt yn rhan o’ch cylch gwaith.
Edwina Hart: I concur with that point in the Edwina Hart: Rwy’n cytuno â’r pwynt report. We have a duty to provide people hwnnw yn yr adroddiad. Mae dyletswydd with more help to comply with the arnom i ddarparu mwy o gymorth i bobl er regulations in some of these areas, because mwyn iddynt allu cydymffurfio â’r there is a lack of understanding out there. rheoliadau mewn rhai o’r meysydd hyn, gan fod yna ddiffyg dealltwriaeth.
This has been a useful debate from my Mae hon wedi bod yn ddadl ddefnyddiol o’m perspective. If Members wish to make any safbwynt i. Os hoffai’r Aelodau wneud comments on how we go ahead with unrhyw sylwadau am sut y byddwn yn rhoi implementation, they will be gratefully hyn ar waith, byddant yn cael eu derbyn gyda received. diolch.
Y Dirprwy Lywydd: Y cwestiwn yw a The Deputy Presiding Officer: The ddylid derbyn gwelliant 1. A oes unrhyw question is that amendment 1 be agreed. Are wrthwynebiad? Gwelaf fod, ac felly gohiriaf there any objections? I see that there are, and bob pleidlais ar yr eitem hon tan y cyfnod therefore I postpone all voting on this item pleidleisio. until voting time.
Are there three Members who wish for the A oes tri Aelod sy’n dymuno i’r gloch gael ei bell to be rung? I see that there are not. chanu? Gwelaf nad oes. Felly, symudwn yn Therefore, we will move straight to voting syth at y cyfnod pleidleisio. time.
Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio. Voting deferred until voting time.
Cyfnod Pleidleisio Voting Time
Gwelliant 1 i NDM4902: O blaid 18, Ymatal 0, Yn erbyn 32. Amendment 1 to NDM4902: For 18, Abstain 0, Against 32.
Pleidleisiodd yr Aelodau canlynol o blaid: Pleidleisiodd yr Aelodau canlynol yn erbyn: The following Members voted for: The following Members voted against:
Asghar, Mohammad Andrews, Leighton Black, Peter Antoniw, Mick Burns, Angela Chapman, Christine Davies, Andrew R.T. Cuthbert, Jeff Davies, Byron Davies, Alun Davies, Paul Davies, Jocelyn Davies, Suzy Davies, Keith Finch-Saunders, Janet Drakeford, Mark George, Russell Elis-Thomas, Yr Arglwydd/Lord Graham, William Evans, Rebecca Isherwood, Mark Gething, Vaughan Millar, Darren Gregory, Janice Parrott, Eluned Griffiths, John Powell, William Griffiths, Lesley Ramsay, Nick Hart, Edwina
140 31/01/2012
Roberts, Aled Hedges, Mike Sandbach, Antoinette Hutt, Jane Williams, Kirsty James, Julie Jenkins, Bethan Jones, Alun Ffred Jones, Ann Jones, Ieuan Wyn Lewis, Huw Morgan, Julie Rathbone, Jenny Rees, David Sargeant, Carl Skates, Kenneth Thomas, Gwenda Thomas, Simon Watson, Joyce Wood, Leanne
Gwrthodwyd y gwelliant. Amendment not agreed.
Gwelliant 2 i NDM4902: O blaid 18, Ymatal 0, Yn erbyn 32. Amendment 2 to NDM4902: For 18, Abstain 0, Against 32.
Pleidleisiodd yr Aelodau canlynol o blaid: Pleidleisiodd yr Aelodau canlynol yn erbyn: The following Members voted for: The following Members voted against:
Asghar, Mohammad Andrews, Leighton Black, Peter Antoniw, Mick Burns, Angela Chapman, Christine Davies, Andrew R.T. Cuthbert, Jeff Davies, Byron Davies, Alun Davies, Paul Davies, Jocelyn Davies, Suzy Davies, Keith Finch-Saunders, Janet Drakeford, Mark George, Russell Elis-Thomas, Yr Arglwydd/Lord Graham, William Evans, Rebecca Isherwood, Mark Gething, Vaughan Millar, Darren Gregory, Janice Parrott, Eluned Griffiths, John Powell, William Griffiths, Lesley Ramsay, Nick Hart, Edwina Roberts, Aled Hedges, Mike Sandbach, Antoinette Hutt, Jane Williams, Kirsty James, Julie Jenkins, Bethan Jones, Alun Ffred Jones, Ann Jones, Ieuan Wyn Lewis, Huw Morgan, Julie Rathbone, Jenny Rees, David Sargeant, Carl Skates, Kenneth Thomas, Gwenda Thomas, Simon Watson, Joyce Wood, Leanne
Gwrthodwyd y gwelliant. Amendment not agreed.
Gwelliant 3 i NDM4902: O blaid 32, Ymatal 13, Yn erbyn 5. Amendment 3 to NDM4902: For 312 Abstain 13, Against 5.
141 31/01/2012
Pleidleisiodd yr Aelodau canlynol o blaid: Pleidleisiodd yr Aelodau canlynol yn erbyn: The following Members voted for: The following Members voted against:
Andrews, Leighton Black, Peter Antoniw, Mick Parrott, Eluned Chapman, Christine Powell, William Cuthbert, Jeff Roberts, Aled Davies, Alun Williams, Kirsty Davies, Jocelyn Davies, Keith Drakeford, Mark Elis-Thomas, Yr Arglwydd/Lord Evans, Rebecca Gething, Vaughan Gregory, Janice Griffiths, John Griffiths, Lesley Hart, Edwina Hedges, Mike Hutt, Jane James, Julie Jenkins, Bethan Jones, Alun Ffred Jones, Ann Jones, Ieuan Wyn Lewis, Huw Morgan, Julie Rathbone, Jenny Rees, David Sargeant, Carl Skates, Kenneth Thomas, Gwenda Thomas, Simon Watson, Joyce Wood, Leanne
Ymataliodd yr Aelodau canlynol: The following Members abstained:
Asghar, Mohammad Burns, Angela Davies, Andrew R.T. Davies, Byron Davies, Paul Davies, Suzy Finch-Saunders, Janet George, Russell Graham, William Isherwood, Mark Millar, Darren Ramsay, Nick Sandbach, Antoinette
Derbyniwyd y gwelliant. Amendment agreed.
Gwelliant 4 i NDM4902: O blaid 36, Ymatal 0, Yn erbyn 14. Amendment 4 to NDM4902: For 36, Abstain 0, Against 14.
Pleidleisiodd yr Aelodau canlynol o blaid: Pleidleisiodd yr Aelodau canlynol yn erbyn: The following Members voted for: The following Members voted against:
Andrews, Leighton Asghar, Mohammad Antoniw, Mick Burns, Angela
142 31/01/2012
Black, Peter Davies, Andrew R.T. Chapman, Christine Davies, Byron Cuthbert, Jeff Davies, Paul Davies, Alun Davies, Suzy Davies, Jocelyn Finch-Saunders, Janet Davies, Keith George, Russell Drakeford, Mark Graham, William Elis-Thomas, Yr Arglwydd/Lord Isherwood, Mark Evans, Rebecca Millar, Darren Gething, Vaughan Ramsay, Nick Gregory, Janice Rathbone, Jenny Griffiths, John Sandbach, Antoinette Griffiths, Lesley Hart, Edwina Hedges, Mike Hutt, Jane James, Julie Jenkins, Bethan Jones, Alun Ffred Jones, Ann Jones, Ieuan Wyn Lewis, Huw Morgan, Julie Parrott, Eluned Powell, William Rees, David Roberts, Aled Sargeant, Carl Skates, Kenneth Thomas, Gwenda Thomas, Simon Watson, Joyce Williams, Kirsty Wood, Leanne
Derbyniwyd y gwelliant. Amendment agreed.
Gwelliant 5 i NDM4902: O blaid 18, Ymatal 0, Yn erbyn 32. Amendment 5 to NDM4902: For 18, Abstain 0, Against 32.
Pleidleisiodd yr Aelodau canlynol o blaid: Pleidleisiodd yr Aelodau canlynol yn erbyn: The following Members voted for: The following Members voted against:
Asghar, Mohammad Andrews, Leighton Black, Peter Antoniw, Mick Burns, Angela Chapman, Christine Davies, Andrew R.T. Cuthbert, Jeff Davies, Byron Davies, Alun Davies, Paul Davies, Jocelyn Davies, Suzy Davies, Keith Finch-Saunders, Janet Drakeford, Mark George, Russell Elis-Thomas, Yr Arglwydd/Lord Graham, William Evans, Rebecca Isherwood, Mark Gething, Vaughan Millar, Darren Gregory, Janice Parrott, Eluned Griffiths, John Powell, William Griffiths, Lesley Ramsay, Nick Hart, Edwina Roberts, Aled Hedges, Mike Sandbach, Antoinette Hutt, Jane Williams, Kirsty James, Julie Jenkins, Bethan Jones, Alun Ffred Jones, Ann Jones, Ieuan Wyn
143 31/01/2012
Lewis, Huw Morgan, Julie Rathbone, Jenny Rees, David Sargeant, Carl Skates, Kenneth Thomas, Gwenda Thomas, Simon Watson, Joyce Wood, Leanne
Gwrthodwyd y gwelliant. Amendment not agreed.
Gwelliant 6 i NDM4902: O blaid 48, Ymatal 0, Yn erbyn 2. Amendment 6 to NDM4902: For 48, Abstain 0, Against 2.
Pleidleisiodd yr Aelodau canlynol o blaid: Pleidleisiodd yr Aelodau canlynol yn erbyn: The following Members voted for: The following Members voted against:
Andrews, Leighton Davies, Jocelyn Antoniw, Mick Wood, Leanne Asghar, Mohammad Black, Peter Burns, Angela Chapman, Christine Cuthbert, Jeff Davies, Alun Davies, Andrew R.T. Davies, Byron Davies, Keith Davies, Paul Davies, Suzy Drakeford, Mark Elis-Thomas, Yr Arglwydd/Lord Evans, Rebecca Finch-Saunders, Janet George, Russell Gething, Vaughan Graham, William Gregory, Janice Griffiths, John Griffiths, Lesley Hart, Edwina Hedges, Mike Hutt, Jane Isherwood, Mark James, Julie Jenkins, Bethan Jones, Alun Ffred Jones, Ann Jones, Ieuan Wyn Lewis, Huw Millar, Darren Morgan, Julie Parrott, Eluned Powell, William Ramsay, Nick Rathbone, Jenny Rees, David Roberts, Aled Sandbach, Antoinette Sargeant, Carl Skates, Kenneth Thomas, Gwenda Thomas, Simon
144 31/01/2012
Watson, Joyce Williams, Kirsty
Derbyniwyd y gwelliant. Amendment agreed.
Cynnig NDM4902 fel y’i diwygiwyd: Motion NDM4902 as amended:
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru: To propose that the National Assembly for Wales:
Yn nodi’r Cynllun Trafnidiaeth Cenedlaethol Notes the prioritised National Transport sydd wedi’i flaenoriaethu. Yn y cynllun hwn Plan, which has rescheduled delivery of the ad-drefnwyd y gwaith o gyflawni’r Cynllun National Transport Plan published in 2010 to Trafnidiaeth Cenedlaethol a gyhoeddwyd yn focus on making the transport system work 2010, er mwyn canolbwyntio ar wneud i’r better to help tackle poverty, increase well- system drafnidiaeth weithio’n well i helpu i being and assist economic growth. fynd i’r afael â thlodi, gwella lles a hybu twf economaidd.
Yn croesawu bod y cysylltiadau strategol Welcomes the retention of the strategic north- rhwng y gogledd a’r de, a gynlluniwyd gan south links, planned by the One Wales Lywodraeth Cymru’n Un, yn cael eu cadw yn Government, in the re-profiled National y Cynllun Trafnidiaeth Cenedlaethol ar ei Transport Plan. newydd wedd.
Yn nodi effaith y toriadau difrifol yng Notes the effect of severe cuts in Welsh ngwariant cyfalaf Cymru ar brosiectau capital spending on transport projects and trafnidiaeth a’r angen i Lywodraeth Cymru the need for additional sources of capital to nodi ffynonellau ychwanegol o gyfalaf at y be identified by the Welsh Government for diben hwn. this purpose.
Yn cydnabod cyfraniad gwerthfawr Recognises the valuable contribution of darparwyr gwasanaeth trafnidiaeth community transport service providers and gymunedol ac yn galw ar Lywodraeth Cymru calls on the Welsh Government to outline i amlinellu’r trefniadau cyllido ar ôl mis funding arrangements post-March 2012 as a Mawrth 2012 fel mater o frys. matter of urgency.
Cynnig NDM4902 fel y’i diwygiwyd: O blaid 50, Ymatal 0, Yn erbyn 0. Motion NDM4902 as amended: For 50, Abstain 0, Against 0.
Pleidleisiodd yr Aelodau canlynol o blaid: The following Members voted for:
Andrews, Leighton Antoniw, Mick Asghar, Mohammad Black, Peter Burns, Angela Chapman, Christine Cuthbert, Jeff Davies, Alun Davies, Andrew R.T. Davies, Byron Davies, Jocelyn Davies, Keith Davies, Paul Davies, Suzy Drakeford, Mark
145 31/01/2012
Elis-Thomas, Yr Arglwydd/Lord Evans, Rebecca Finch-Saunders, Janet George, Russell Gething, Vaughan Graham, William Gregory, Janice Griffiths, John Griffiths, Lesley Hart, Edwina Hedges, Mike Hutt, Jane Isherwood, Mark James, Julie Jenkins, Bethan Jones, Alun Ffred Jones, Ann Jones, Ieuan Wyn Lewis, Huw Millar, Darren Morgan, Julie Parrott, Eluned Powell, William Ramsay, Nick Rathbone, Jenny Rees, David Roberts, Aled Sandbach, Antoinette Sargeant, Carl Skates, Kenneth Thomas, Gwenda Thomas, Simon Watson, Joyce Williams, Kirsty Wood, Leanne
Derbyniwyd y cynnig NDM4902 fel y’i diwygiwyd. Motion NDM4902 as amended agreed.
Gwelliant 1 i NDM4903: O blaid 20, Ymatal 0, Yn erbyn 30. Amendment 1 to NDM4903: For 20, Abstain 0, Against 30.
Pleidleisiodd yr Aelodau canlynol o blaid: Pleidleisiodd yr Aelodau canlynol yn erbyn: The following Members voted for: The following Members voted against:
Asghar, Mohammad Andrews, Leighton Burns, Angela Antoniw, Mick Davies, Andrew R.T. Black, Peter Davies, Byron Chapman, Christine Davies, Jocelyn Cuthbert, Jeff Davies, Paul Davies, Alun Davies, Suzy Davies, Keith Elis-Thomas, Yr Arglwydd/Lord Drakeford, Mark Finch-Saunders, Janet Evans, Rebecca George, Russell Gething, Vaughan Graham, William Gregory, Janice Isherwood, Mark Griffiths, John Jenkins, Bethan Griffiths, Lesley Jones, Alun Ffred Hart, Edwina Jones, Ieuan Wyn Hedges, Mike Millar, Darren Hutt, Jane Ramsay, Nick James, Julie Sandbach, Antoinette Jones, Ann Thomas, Simon Lewis, Huw Wood, Leanne Morgan, Julie Parrott, Eluned
146 31/01/2012
Powell, William Rathbone, Jenny Rees, David Roberts, Aled Sargeant, Carl Skates, Kenneth Thomas, Gwenda Watson, Joyce Williams, Kirsty
Gwrthodwyd y gwelliant. Amendment not agreed.
Gwelliant 2 i NDM4903: O blaid 25, Ymatal 0, Yn erbyn 25. Amendment 2 to NDM4903: For 25, Abstain 0, Against 25.
Pleidleisiodd yr Aelodau canlynol o blaid: Pleidleisiodd yr Aelodau canlynol yn erbyn: The following Members voted for: The following Members voted against:
Asghar, Mohammad Andrews, Leighton Black, Peter Antoniw, Mick Burns, Angela Chapman, Christine Davies, Andrew R.T. Cuthbert, Jeff Davies, Byron Davies, Alun Davies, Jocelyn Davies, Keith Davies, Paul Drakeford, Mark Davies, Suzy Evans, Rebecca Elis-Thomas, Yr Arglwydd/Lord Gething, Vaughan Finch-Saunders, Janet Gregory, Janice George, Russell Griffiths, John Graham, William Griffiths, Lesley Isherwood, Mark Hart, Edwina Jenkins, Bethan Hedges, Mike Jones, Alun Ffred Hutt, Jane Jones, Ieuan Wyn James, Julie Millar, Darren Jones, Ann Parrott, Eluned Lewis, Huw Powell, William Morgan, Julie Ramsay, Nick Rathbone, Jenny Roberts, Aled Rees, David Sandbach, Antoinette Sargeant, Carl Thomas, Simon Skates, Kenneth Williams, Kirsty Thomas, Gwenda Wood, Leanne Watson, Joyce
Gan fod nifer y pleidleisiau yn gyfartal, defnyddiodd y Dirprwy Lywydd ei bleidlais fwrw yn unol â Rheol Sefydlog Rhif 6.20(ii) As there was an equality of votes, the Deputy Presiding Officer used his casting vote in accordance with Standing Order No. 6.20(ii)
Gwrthodwyd y gwelliant. Amendment not agreed.
Gwelliant 3 i NDM4903: O blaid 19, Ymatal 0, Yn erbyn 31. Amendment 3 to NDM4903: For 19, Abstain 0, Against 31.
Pleidleisiodd yr Aelodau canlynol o blaid: Pleidleisiodd yr Aelodau canlynol yn erbyn: The following Members voted for: The following Members voted against:
Asghar, Mohammad Andrews, Leighton Black, Peter Antoniw, Mick Burns, Angela Chapman, Christine Davies, Andrew R.T. Cuthbert, Jeff
147 31/01/2012
Davies, Byron Davies, Alun Davies, Paul Davies, Jocelyn Davies, Suzy Davies, Keith Finch-Saunders, Janet Drakeford, Mark George, Russell Elis-Thomas, Yr Arglwydd/Lord Graham, William Evans, Rebecca Isherwood, Mark Gething, Vaughan Millar, Darren Gregory, Janice Parrott, Eluned Griffiths, John Powell, William Griffiths, Lesley Ramsay, Nick Hart, Edwina Rathbone, Jenny Hedges, Mike Roberts, Aled Hutt, Jane Sandbach, Antoinette James, Julie Williams, Kirsty Jenkins, Bethan Jones, Alun Ffred Jones, Ann Jones, Ieuan Wyn Lewis, Huw Morgan, Julie Rees, David Sargeant, Carl Skates, Kenneth Thomas, Gwenda Thomas, Simon Watson, Joyce Wood, Leanne
Gwrthodwyd y gwelliant. Amendment not agreed.
Gwelliant 4 i NDM4903: O blaid 50, Ymatal 0, Yn erbyn 0. Amendment 4 to NDM4903: For 50, Abstain 0, Against 0.
Pleidleisiodd yr Aelodau canlynol o blaid: The following Members voted for:
Andrews, Leighton Antoniw, Mick Asghar, Mohammad Black, Peter Burns, Angela Chapman, Christine Cuthbert, Jeff Davies, Alun Davies, Andrew R.T. Davies, Byron Davies, Jocelyn Davies, Keith Davies, Paul Davies, Suzy Drakeford, Mark Elis-Thomas, Yr Arglwydd/Lord Evans, Rebecca Finch-Saunders, Janet George, Russell Gething, Vaughan Graham, William Gregory, Janice Griffiths, John Griffiths, Lesley Hart, Edwina Hedges, Mike Hutt, Jane Isherwood, Mark
148 31/01/2012
James, Julie Jenkins, Bethan Jones, Alun Ffred Jones, Ann Jones, Ieuan Wyn Lewis, Huw Millar, Darren Morgan, Julie Parrott, Eluned Powell, William Ramsay, Nick Rathbone, Jenny Rees, David Roberts, Aled Sandbach, Antoinette Sargeant, Carl Skates, Kenneth Thomas, Gwenda Thomas, Simon Watson, Joyce Williams, Kirsty Wood, Leanne
Derbyniwyd y gwelliant. Amendment agreed.
Gwelliant 5 i NDM4903: O blaid 18, Ymatal 7, Yn erbyn 25. Amendment 5 to NDM4903: For 18, Abstain 7, Against 25.
Pleidleisiodd yr Aelodau canlynol o blaid: Pleidleisiodd yr Aelodau canlynol yn erbyn: The following Members voted for: The following Members voted against:
Asghar, Mohammad Andrews, Leighton Black, Peter Antoniw, Mick Burns, Angela Chapman, Christine Davies, Andrew R.T. Cuthbert, Jeff Davies, Byron Davies, Alun Davies, Paul Davies, Keith Davies, Suzy Drakeford, Mark Finch-Saunders, Janet Evans, Rebecca George, Russell Gething, Vaughan Graham, William Gregory, Janice Isherwood, Mark Griffiths, John Millar, Darren Griffiths, Lesley Parrott, Eluned Hart, Edwina Powell, William Hedges, Mike Ramsay, Nick Hutt, Jane Roberts, Aled James, Julie Sandbach, Antoinette Jones, Ann Williams, Kirsty Lewis, Huw Morgan, Julie Rathbone, Jenny Rees, David Sargeant, Carl Skates, Kenneth Thomas, Gwenda Watson, Joyce
Ymataliodd yr Aelodau canlynol: The following Members abstained:
Davies, Jocelyn Elis-Thomas, Yr Arglwydd/Lord Jenkins, Bethan Jones, Alun Ffred Jones, Ieuan Wyn
149 31/01/2012
Thomas, Simon Wood, Leanne
Gwrthodwyd y gwelliant. Amendment not agreed.
Gwelliant 6 i NDM4903: O blaid 50, Ymatal 0, Yn erbyn 0. Amendment 6 to NDM4903: For 50, Abstain 0, Against 0.
Pleidleisiodd yr Aelodau canlynol o blaid: The following Members voted for:
Andrews, Leighton Antoniw, Mick Asghar, Mohammad Black, Peter Burns, Angela Chapman, Christine Cuthbert, Jeff Davies, Alun Davies, Andrew R.T. Davies, Byron Davies, Jocelyn Davies, Keith Davies, Paul Davies, Suzy Drakeford, Mark Elis-Thomas, Yr Arglwydd/Lord Evans, Rebecca Finch-Saunders, Janet George, Russell Gething, Vaughan Graham, William Gregory, Janice Griffiths, John Griffiths, Lesley Hart, Edwina Hedges, Mike Hutt, Jane Isherwood, Mark James, Julie Jenkins, Bethan Jones, Alun Ffred Jones, Ann Jones, Ieuan Wyn Lewis, Huw Millar, Darren Morgan, Julie Parrott, Eluned Powell, William Ramsay, Nick Rathbone, Jenny Rees, David Roberts, Aled Sandbach, Antoinette Sargeant, Carl Skates, Kenneth Thomas, Gwenda Thomas, Simon Watson, Joyce Williams, Kirsty Wood, Leanne
Derbyniwyd y gwelliant. Amendment agreed.
150 31/01/2012
Cynnig NDM4903 fel y’i diwygiwyd: Motion NDM4903 as amended:
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru: To propose that the National Assembly for Wales:
Yn croesawu Adroddiad y Grŵp Gorchwyl a Welcomes the Micro-Business Task and Gorffen Microfusnes ac ymrwymiad y Finish Group Report and the commitment of Gweinidog Busnes, Menter, Technoleg a the Minister for Business, Enterprise, Gwyddoniaeth i lunio cynllun ar gyfer Technology and Science to draw up a plan gweithredu polisi a strategaeth Microfusnes. for the implementation of a Micro-Business policy and strategy.
Yn nodi argymhelliad yr adroddiad y dylai Notes the recommendation of the report that Llywodraeth Cymru greu un brand the Welsh Government should ‘create a cyfarwydd i gael mynediad at gymorth i single well recognised brand for access to fusnesau. business support’.
Yn galw ar Lywodraeth Cymru i sicrhau bod Calls on the Welsh Government to ensure ei Strategaeth Microfusnes yn cynnwys that its Micro-Business Strategy includes darpariaeth i fynd i’r afael â mannau gwan provision to tackle broadband ‘not-spots’ as ar gyfer derbyn band eang fel blaenoriaeth er a matter of priority in order to ensure that all mwyn sicrhau bod gan bob microfusnes micro-businesses have reliable access to the fynediad dibynadwy i’r rhyngrwyd. internet.
Cynnig NDM4903 fel y’i diwygiwyd: O blaid 49, Ymatal 0, Yn erbyn 0. Motion NDM4903 as amended: For 49, Abstain 0, Against 0.
Pleidleisiodd yr Aelodau canlynol o blaid: The following Members voted for:
Andrews, Leighton Antoniw, Mick Asghar, Mohammad Black, Peter Burns, Angela Chapman, Christine Cuthbert, Jeff Davies, Alun Davies, Andrew R.T. Davies, Byron Davies, Jocelyn Davies, Keith Davies, Paul Davies, Suzy Drakeford, Mark Elis-Thomas, Yr Arglwydd/Lord Evans, Rebecca Finch-Saunders, Janet George, Russell Gething, Vaughan Graham, William Gregory, Janice Griffiths, John Griffiths, Lesley Hart, Edwina Hedges, Mike Hutt, Jane Isherwood, Mark James, Julie Jenkins, Bethan
151 31/01/2012
Jones, Alun Ffred Jones, Ann Jones, Ieuan Wyn Lewis, Huw Millar, Darren Morgan, Julie Parrott, Eluned Powell, William Ramsay, Nick Rathbone, Jenny Rees, David Roberts, Aled Sandbach, Antoinette Skates, Kenneth Thomas, Gwenda Thomas, Simon Watson, Joyce Williams, Kirsty Wood, Leanne
Derbyniwyd y cynnig NDM4903 fel y’i diwygiwyd. Motion NDM4903 as amended agreed.
The Deputy Presiding Officer: That Y Dirprwy Lywydd: Daw hynny â busnes concludes today’s business. heddiw i ben.
Daeth y cyfarfod i ben am 6.13 p.m. The meeting ended at 6.13 p.m.
Aelodau a’u Pleidiau Members and their Parties
Andrews, Leighton (Llafur – Labour) Antoniw, Mick (Llafur – Labour) Asghar, Mohammad (Ceidwadwyr Cymreig – Welsh Conservatives) Black, Peter (Democratiaid Rhyddfrydol Cymru – Welsh Liberal Democrats) Burns, Angela (Ceidwadwyr Cymreig – Welsh Conservatives) Butler, Rosemary (Llafur – Labour) Chapman, Christine (Llafur – Labour) Cuthbert, Jeff (Llafur – Labour) Davies, Alun (Llafur – Labour) Davies, Andrew R.T. (Ceidwadwyr Cymreig – Welsh Conservatives) Davies, Byron (Ceidwadwyr Cymreig – Welsh Conservatives) Davies, Jocelyn (Plaid Cymru – The Party of Wales) Davies, Keith (Llafur – Labour) Davies, Paul (Ceidwadwyr Cymreig – Welsh Conservatives) Davies, Suzy (Ceidwadwyr Cymreig – Welsh Conservatives) Drakeford, Mark (Llafur – Labour) Elis-Thomas, Yr Arglwydd/Lord (Plaid Cymru – The Party of Wales) Evans, Rebecca (Llafur – Labour) Finch-Saunders, Janet (Ceidwadwyr Cymreig – Welsh Conservatives) George, Russell (Ceidwadwyr Cymreig – Welsh Conservatives) Gething, Vaughan (Llafur – Labour) Graham, William (Ceidwadwyr Cymreig – Welsh Conservatives) Gregory, Janice (Llafur – Labour) Griffiths, John (Llafur – Labour) Griffiths, Lesley (Llafur – Labour) Gruffydd, Llyr Huws (Plaid Cymru – The Party of Wales) Hart, Edwina (Llafur – Labour) Hedges, Mike (Llafur – Labour) Hutt, Jane (Llafur – Labour) Isherwood, Mark (Ceidwadwyr Cymreig – Welsh Conservatives) James, Julie (Llafur – Labour) Jenkins, Bethan (Plaid Cymru – The Party of Wales) Jones, Alun Ffred (Plaid Cymru – The Party of Wales)
152 31/01/2012
Jones, Ann (Llafur – Labour) Jones, Carwyn (Llafur – Labour) Jones, Elin (Plaid Cymru – The Party of Wales) Jones, Ieuan Wyn (Plaid Cymru – The Party of Wales) Lewis, Huw (Llafur – Labour) Melding, David (Ceidwadwyr Cymreig – Welsh Conservatives) Mewies, Sandy (Llafur – Labour) Millar, Darren (Ceidwadwyr Cymreig – Welsh Conservatives) Morgan, Julie (Llafur – Labour) Neagle, Lynne (Llafur – Labour) Parrott, Eluned (Democratiaid Rhyddfrydol Cymru – Welsh Liberal Democrats) Powell, William (Democratiaid Rhyddfrydol Cymru – Welsh Liberal Democrats) Price, Gwyn R. (Llafur – Labour) Ramsay, Nick (Ceidwadwyr Cymreig – Welsh Conservatives) Rathbone, Jenny (Llafur – Labour) Rees, David (Llafur – Labour) Roberts, Aled (Democratiaid Rhyddfrydol Cymru – Welsh Liberal Democrats) Sandbach, Antoinette (Ceidwadwyr Cymreig – Welsh Conservatives) Sargeant, Carl (Llafur – Labour) Skates, Kenneth (Llafur – Labour) Thomas, Gwenda (Llafur – Labour) Thomas, Rhodri Glyn (Plaid Cymru – The Party of Wales) Thomas, Simon (Plaid Cymru – The Party of Wales) Watson, Joyce (Llafur – Labour) Whittle, Lindsay (Plaid Cymru – The Party of Wales) Williams, Kirsty (Democratiaid Rhyddfrydol Cymru – Welsh Liberal Democrats) Wood, Leanne (Plaid Cymru – The Party of Wales)
153