VENSTERS OP ZEELAND routeontwerp A58 traject zeeland / N62
UIT
UIT UIT UIT UIT
UIT UIT
UIT
UIT
UIT UIT P
UIT P P
UIT PUIT
UIT UIT
P P
UIT
UIT
NL VENSTERS OP ZEELAND routeontwerp A58 traject zeeland / N62
vastgesteld door Gedeputeerde Staten op 9 oktober 2007
1
Inhoud
Voorwoord Inleiding
DEEL 1 VERKENNING EN VISIE DEEL 2 RICHTLIJNEN VOOR DE TOEKOMST
De Zeeuwse wegen als ontwerpopgave A58 context N62 weg De schoonheid van de weg 11 Entree 37 Profiel 61 De 'ontwerpsnelheid' van de A58 13 Accent 38 Meubilair 62 Rijksweg nr. 58 op Zuid-Beveland 14 Asymmetrie 39 Verlichting 63 Trajectnota Kanaalkruising Sluiskil 15 Vensters 40 Kunstwerken 64 Typering A58 en N62 17 Stadsetalage 41 Verzorgingsplaatsen 65 Verschil in opgave 19 Decor van dorpen 42 Geluidwering 66 Lokale bedrijventerreinen 43 Een historische verkenning Aansluitingen 44 Conclusies en aanbevelingen Havensteden in een eilandenrijk 21 Beëindiging 45 Richtlijnen context en wegbeeld 69 Aaneenrijgen van de archipel 21 Actieprogramma context 71 Ontstaan van een ruggengraat 21 A58 weg Actieprogramma weg 73 Verstedelijking rondom infrastructuur 23 Profiel 47 Beeld huidige context 23 Meubilair 48 Literatuurlijst 75 Verlichting 49 De nieuwe kaart Kunstwerken 50 Deelnemers 79 Bebouwing 25 Verzorgingsplaatsen 51 Infrastructuur 27 Geluidwering 52 Colofon 80 Landschap en natuur 29 N62 context Visie A58 N62 In het landschap 55 A58 31 Op de rand 56 N62 31 Passages 57 Accent 58 Aansluitingen 59
2 3 Voorwoord
Regelmatig ben ik voor mijn werk onderweg in of buiten Zeeland. Gedurende deze ritten heb ik tijd om de ontwikkelingen in ons Nederlandse landschap te volgen. Ik herken dan de kritiek die in de (vak-)media wordt geuit over het steeds voller worden van Nederland. Het gebied langs de snelwegen loopt vol, achter de bedrijvenfaçade is het vaak weer leeg en rustig. Het bezit van een zichtlocatie is voor veel bedrijven klaarblijkelijk een groot goed. De perceptie van drukte en volheid wordt ook veroorzaakt door een kakofonie aan kleuren, materialen en vormen van geluidsschermen en snelwegarchitectuur. Met alle goede bedoelingen wordt iets moois ontworpen, maar in een reeks van dit soort incidenten ontstaat vooral een rommelige indruk.
Wanneer ik bij Bergen op Zoom over de A58 Zeeland weer binnen rijd, lijkt het net alsof ik meer lucht krijg. Dit komt doordat er minder verkeer is, maar vooral ook door de weidsheid en openheid die zo kenmerkend zijn voor Zeeland. Bij het ontwerpen van deze autosnelweg is hiermee bewust rekening gehouden. Ik denk dat we nog onvoldoende beseffen hoe veel het wegbeeld vanaf de A58 bijdraagt aan de perceptie van de bezoeker van onze provincie. Ook in Zeeland is de corridorvorming echter op verschillende plaatsen gaande. De wensen om bedrijven uit de woonomgeving te weren en te zorgen voor een goede ontsluiting van de bedrijventerreinen liggen hier mede aan ten grondslag. En ook hier met alle goede bedoelingen….
Vandaar dat we bureau Veenenbos en Bosch gevraagd hebben om samen met alle betrokken partijen een routeontwerp te maken voor het Zeeuwse deel van de A58. De N62 is hieraan toegevoegd omdat deze weg nog veel belangrijker zal worden voor Zeeland dan die nu al is. De verbinding Goes – Gent wordt omgevormd tot één weg met 2 x 2 rijstroken met ongelijkvloerse verbindingen. Hier is niet alleen een samenhangende visie op de omgeving maar ook op het ontwerp van de weg zelf nodig. Het Routeontwerp A58/N62 is gereed. Ik verwacht dat het routeontwerp zal leiden tot een groter bewustzijn van de kwaliteiten van de huidige A58 en de N62. Samen met alle betrokken partijen, Rijkswaterstaat, gemeenten en NV Westerscheldetunnel zal de Provincie Zeeland de in dit routeontwerp geformuleerde voorstellen ter hand nemen om zo een bijdrage te leveren aan het behoud van ons prachtige Zeeuwse landschap en de beleving daarvan vanaf de autosnelweg.
drs. H. (Harry) van Waveren, Gedeputeerde voor o.a. ruimtelijke ontwikkeling, Provincie Zeeland foto: Lex de Meester
4 5 Voor U ligt een zeer interessante visie op de landschappelijke toekomst van de belangrijkste wegen in Zeeland. De visie is tot stand gekomen op initiatief van de Provincie Zeeland en Rijkswaterstaat Zeeland. Het betreft het Routeontwerp voor de A58 en de N62, twee gezichtsbepalende routes door Zeeland. De A58 is momenteel in beheer bij Rijkswaterstaat Zeeland: de op gedeelten aan te passen N62 zal in de toekomst ook in beheer komen bij Rijkswaterstaat, overigens exclusief de Westerscheldetunnel en de nog te realiseren tunnel bij Sluiskil.
De visie geeft een goed onderbouwde analyse van de komende ontwikkelingen op en rond de wegen. Vervolgens worden vrij concrete richtlijnen voor de toekomst geformuleerd. Bijzonder voor het Routeontwerp is dat niet alleen de weg zelf wordt bekeken, maar juist de ontwikkelingen rond de weg en de relatie tussen de weg en de omgeving worden beschouwd.
Het gewenste toekomstbeeld is gedurende een aantal maanden in 2006 geformuleerd in samenwerking met een klankbordgroep opgesteld, waarin alle belanghebbende partijen, zoals gemeenten, waterschap en havenbedrijf participeerden.
Voor ons als Rijkswaterstaat is het einddoel van het Routeontwerp in Zeeland duidelijk en haalbaar! Twee mooie, veilige wegen, leidend door een esthetisch verantwoord Zeeuws landschap, waarbij de samenhang tussen weg en omgeving optimaal vormgegeven en benadrukt wordt.
Laten we ons hier met zijn allen sterk voor maken.
dr. A.P.M.A. (Wies) Vonck, Directeur Wegen en Verkeer, Rijkswaterstaat Zeeland
foto: Petra Rouwendal
4 5 6 7 Inleiding Opgave Hoe met de toename van participeren, het gewenste toekomstige verstedelijking en de vele veranderingen rond beeld geformuleerd. Op basis van dit beeld de A58 en de N62 om te gaan? In de recent zijn concrete richtlijnen opgesteld voor verschenen Nota Beeldkwaliteit vormen de de ontwikkelingen langs en aan de weg. hoofdwegen, beseffende dat zij de vensters In de toekomst zullen deze richtlijnen het op Zeeland vormen, een apart benoemd handvat vormen voor het ruimtelijk beleid, onderwerp. het ontwerp en het beheer van de wegen. De A58 - Bergen op Zoom, Middelburg, Het ligt voor de hand dat het op te richten Vlissingen - is de meest bereden weg van Kwaliteitsteam van de Provincie Zeeland Zeeland en de belangrijkste route om Zeeland hierbij een rol te vervullen heeft. te bereiken. Het verkeer op de N62 - Zelzate, Terneuzen, Goes - neemt sinds de opening van Leeswijzer Dit routeontwerp valt uiteen de Westerscheldetunnel in snel tempo toe. in twee delen. Wie geïnteresseerd is in de Aanleiding In de verstedelijkte delta Juist deze hoofdroutes zijn de dragers van de achtergronden en de visie leest het eerste van Noordwest-Europa is Zeeland een economische ontwikkelingen en het beeld van deel. Degene die zoekt naar de richtlijnen oase van rust en ruimte. Het kusten- en Zeeland tegelijkertijd. voor de toekomst vindt ze in deel twee. dijkenlandschap is aantrekkelijk voor De provincie is zich bewust van het feit dat Het eerste deel start met een verkenning toeristen en biedt condities voor een woon- daar waar de bedreigingen liggen ook de van de opgave van het wegontwerp door en leefmilieu, met kwaliteiten die steeds kansen zijn. Kansen om de beleving van het de jaren heen en het beeld van de A58 en zeldzamer worden. Het beeld van Zeeland landschap te verhevigen en om de nieuwe de N62 in het bijzonder. Daarna volgt een als een weidse en groene provincie is een havenlandschappen en stedelijke ontwikkelingen schets van de rol van de infrastructuur bij de krachtig middel om mensen en investeringen bij het beeld van Zeeland te betrekken. ontwikkeling van Zeeland, in de historie en in aan te trekken. de toekomst. Om een beeld te krijgen van die Tegelijk werkt Zeeland aan de uitbouw en Status De provincie wil door middel van een toekomst is aan de hand van de plannen van versterking van de economische activiteiten. routeontwerp voor beide wegen sturing geven alle gemeenten een nieuwe kaart van de A58 Spoorlijnen en autowegen zorgen ervoor dat aan het beeld van Zeeland, aan de ruimtelijke en de N62 gemaakt. Deze nieuwe kaart vormt de zeehavens en de steden goed ontsloten ontwikkelingen en aan de kwaliteit ervan. Het de opmaat naar het laatste hoofdstuk van dit blijven. routeontwerp is een middel om alle partijen die deel waarin een visie voor de toekomst van Door de toenemende verstedelijking rondom bij de ruimtelijke ontwikkelingen langs beide beide wegen wordt geschetst. de hoofdwegen verandert het beeld van de wegen betrokken zijn bewust te maken van de Deel twee is uitgesplitst naar het tracé van groen-blauwe oase. Het is een ontwikkeling rol die de A58 en N62 spelen in het beeld dat de A58 en de N62. Voor beide wegen worden die niet uniek is. Binnen de Randstad heeft mensen hebben van Zeeland. Delen ervan zullen eerst de richtlijnen voor de ontwikkelingen dit proces zich langs de snelwegen inmiddels worden verwerkt in het ruimtelijk beleidskader. van de omgeving van de weg gegeven bijna volledig voltrokken; gefragmenteerd In de afgelopen maanden is in samenwerking alvorens aanbevelingen volgen voor de en spontaan. met een klankbordgroep, waarin alle partijen ingrepen aan de weg zelf.
6 7 DEEL 1 Verkenning en visie
8 9 8 9 De A58 bij aanleg (bron: Landschap van wegen en kanalen)
10 11 De schoonheid van de weg De schoonheid van de weg In 1920 wordt zogenaamde ‘ontwerpsnelheid’. Inpassing in Den Haag ‘Het Eerste Nederlandsche raakt op de achtergrond, het ontwerp De Zeeuwse wegen als ontwerpopgave Wegencongres’ gehouden. Op dit congres concentreert zich op het wegverloop zelf en pleit de architect A.H. Wegerif om bij de in mindere mate op de meubilering. wegaanleg schoonheid het primaat te In de jaren tachtig krijgt de analytische geven. Het congres kan daarmee beschouwd voorstudie meer en meer gewicht in het worden als de start van het ontwerpen aan ontwerp. Lijvige rapporten ontstaan de Nederlandse wegen. Met betrekking met ‘Visueel Ruimtelijke Analyses’ en tot dit ontwerpen aan wegen zijn ‘Milieu Effect Rapportages’. Negatieve uiteenlopende perioden te onderscheiden. formuleringen over het landschap domineren In 1941 verschijnt het boekje ‘Langs onze de inhoudelijke kant van de rapportages: de wegen’ van G.A. Overdijkink. De publicatie barrièrewerking moet worden opgeheven, is kenmerkend voor de opvattingen tot het ecologische systeem gehandhaafd, dan toe. Volgens Overdijkink ging het er de natuur gecompenseerd. Door deze bij ‘inpassing’ vooral om aansluiting te voorstudies komt in het ontwerpproces de vinden bij de structuur van het landschap. nadruk te liggen op het programmatische Men wilde het effect van de wegaanleg aspect en raakt de ‘schoonheid’, de verzachten. In dit verband gebruikte men vormgeving zelf op de achtergrond. het begrip ‘aankleden’. Beplanting werd gezien als de verbindende schakel tussen landschap en omgeving. Het boekje pleitte ondermeer voor de aankoop van meer grond ten behoeve van bredere bermen en meer plantruimte. De Tweede Wereldoorlog zorgt voor een belangrijke cesuur. In de loop van de jaren vijftig wordt de aanleg van wegen opnieuw ter hand genomen. De snelheid der voertuigen was toegenomen. Door een adequate vormgeving van de wegen probeerde men de verkeersveiligheid te vergroten. De belijning en het wegprofiel kregen bijzondere aandacht, de belangrijkste basis voor het wegontwerp werd de
10 11 UIT P P UIT UIT UIT UIT P UIT UIT P P UIT
UIT
UIT UIT UIT P UIT
UIT P P P P
UIT
Opbouw van het huidige wegbeeld: afslagen, kruisingen, verzorgingsplaatsen, viaducten en onderdoorgangen
12 13 De ‘ontwerpsnelheid’ van de A58 Interview met Martin van den Toorn op aan, langzaam stijgend, waardoor je de brug in z’n geheel kunt waarnemen voordat je erop komt.” Eind jaren zestig werd begonnen met de aanleg van de rijksweg nr. 58. Eerst Van den Toorn vervolgt: “In de jaren vijftig en zestig leefde sterk het idee dat het gedeelte op Walcheren, van de Sloedam naar Vlissingen. Daarna volgde rechte wegen onveilig waren omdat de bestuurder zich zou gaan vervelen het tracé op Zuid-Beveland dat werd aangesloten op de rondweg van Bergen en in slaap zou kunnen vallen. Het Nederlandse wegontwerp werd beïnvloed op Zoom. De weg introduceerde een geheel nieuwe beleving van het Zeeuwse door Duitse en Amerikaanse voorbeelden van slingerende en golvende wegen. landschap. Met grote snelheid, verschuivende blikvelden in de bochten en wijdse Hoogteverschillen in het heuvelachtige landschap werden benut voor het vergezichten bij het rijden over de viaducten en bruggen. Dit beeld van en ‘overzien’ van de bochten. Het vlakke Nederlandse landschap gaf hier niet direct vanaf de weg is niet per toeval ontstaan maar het resultaat van een uitgekiend aanleiding voor, maar in het geval van de A58 is er met viaducten, bruggen, op- ontwerp. en afritten veel gedaan. Ze werden bewust toegepast voor het maken van een golvende en slingerende weg.” Wegontwerp Over de achtergronden van dit ontwerp is weinig of geen literatuur. Daarom zijn we de A58 op en neer gereden met Martin van ‘Open’ profiel Door dit idee zeer goed uit te werken in het technisch ontwerp den Toorn, een landschapsarchitect die bij de Technische Universiteit van van de weg was er geen of weinig extra beplanting nodig. Veel andere wegen Delft onderzoek doet naar het ontwerp van verkeerswegen in Nederland. werden ontworpen met de beperkingen van het technisch ontwerp; de In dit verband heeft hij veel gesproken met de inmiddels overleden verkeerstechnische aspecten van veiligheid moesten opgevangen worden in het landschapsarchitect Bram Elffers, die onder andere het landschapsplan van de landschapsplan. Bijvoorbeeld door een bochtbegeleidende beplanting als de A58 maakte. boogstraal niet gehaald kon worden. Hierdoor kon de bocht toch lang genoeg Dat de landschapsarchitect van Staatsbosbeheer vanaf het begin van het van tevoren ervaarbaar worden om erop te kunnen anticiperen. project bij het ontwerp werd betrokken is volgens van den Toorn van cruciale Van den Toorn legt uit dat ‘ontwerpsnelheid’ de basis is van het betekenis geweest. “De hoofdingenieur van Rijkswaterstaat, F.J. Sprenger was verkeerstechnisch ontwerp: “vanuit het veiligheidsaspect past bij een bepaalde zich ervan bewust dat de verkeerstechnische eisen van veiligheid samenhingen snelheid een bepaalde boogstraal; hoe groter de snelheid, hoe flauwer de bocht. met een visie op de ruimtelijke kwaliteit van de weg. Het was zoeken naar een De bochten tezamen moeten resulteren in een vloeiende lijn, zonder hoeken optimum. Hierdoor kon Elffers onder andere een landschapsstudie doen die als op de overgang van richtingen. De A58 is het resultaat van een gebalanceerd basis diende voor het wegontwerp. Een unieke situatie omdat de ontwerpers samenspel van horizontale belijningen en verticale belijningen. Hierdoor hoefde van Staatsbosbeheer vaak pas in een later stadium bij het wegontwerp werden er nauwelijks wegbeplanting te komen en kon je vanuit de weg als het ware het betrokken om hier en daar beplanting voor te stellen.” Van den Toorn legt uit Zeeuwse landschap ‘inkijken’. Het continue ‘open’ profiel van de weg met brede waarom het ontwerp van de A58 zo bijzonder is: middenberm en zijbermen draagt daar in belangrijke mate aan bij. De brede grasberm in het midden werd zo gedimensioneerd dat er geen Boogstralen “De A58 is de enige weg in Nederland waar over bijna de gehele vangrailconstructie hoefde te worden aangebracht. Later is die er door lengte met horizontale en verticale boogstralen is gewerkt. Met de boogstralen strengere veiligheidseisen toch gekomen. De bestaande boomgaarden werden werd een vloeiende manier van bewegen door de ruimte beoogd waarbij niet ingepakt met wegbeplanting maar zoveel mogelijk zichtbaar gemaakt. veranderingen, afslagen en viaducten, ruim van tevoren overzien konden Op de lagere gedeeltes werd de weg heel bewust laag in het maaiveld gelegd worden om erop te anticiperen. Het principe werd elders wel toegepast in waardoor je het idee hebt dat je deel bent van het landschap. Dat maakt de kleine delen, bijvoorbeeld bij de nadering van bruggen. Een prachtig voorbeeld rijervaring heel bijzonder.” daarvan is het stuk van de A50 tussen Heteren en Ravenstein. Je rijdt er schuin
12 13 In het artikel ‘rijksweg nr. 58 op Zuid-Beveland’ (tijdschrift ‘Land&Water’, 1970) beschrijft de hoofdingenieur van Rijkswaterstaat ir. F.J. Sprenger het ontwerp en de bouw van de A58. Hieronder een tekstfragment over de ruimtelijke belijning van de weg:
“Bij het maken van een ontwerp voor de weg is veel aandacht besteed aan de ruimtelijke belijning. Hieronder wordt verstaan het zodanig ontwerpen van de weg, dat overzicht en uitzicht van de weggebruiker voldoende zijn gewaarborgd, terwijl tevens een zekere harmonie wordt geschapen tussen de weggebruiker en het beeld van de weg, dat hij voor ogen krijgt. In verband hiermede komen in het horizontale alignement geen bogen voor met een straal kleiner dan 2000 m en zijn overgangsbogen toegepast in een vorm van een clothoïde met een parameter gelegen tussen 1/3R en R. In het verticale alignement zijn stralen toegepast van tenminste 15.000 meter aan de top en van tenminste 30.000 m aan de voet van een oprit.”
“Voorts is er zoveel mogelijk naar gestreefd het begin van een horizontale boog te laten samenvallen met het begin van een verticale boog. Veel aandacht is in dit verband besteed aan het gedeelte nabij ’s-Heer-Arendskerke, waarin een S-bocht voorkomt met stralen van 2000m en 3000m en dat voor een deel in ophoging ligt in verband met kruisingen met binnendijken, een goederenspoorweg en enkele wegen. Van dit wegvak zijn perspectief-tekeningen gemaakt en is een model op schaal vervaardigd door de directie Algemene Dienst van de Rijkswaterstaat te Utrecht. Aan de hand van dit schaalmodel kon worden nagegaan of de parameters van de overgangsbogen voldoende groot gekozen waren. Het modelonderzoek heeft uitgewezen dat plaatselijk nog een kleine correctie in de as van de weg aangebracht diende te worden om te voorkomen dat de weggebruiker een knik in de weg zou zien.”
Situatie en schematisch lengteprofi el wegvak Biezelinge-Sloedam (bron: Land en water 1970)
14 15 In de trajectnota MER Kanaalkruising Sluiskil (2005) worden verschillende alternatieven voor een deel van de N62 beschreven
In de trajectnota/MER zijn de effecten van de alternatieven gedetailleerd beschreven. In de vorige paragraaf zijn de belangrijkste effecten samengevat. In onderstaande tabel is per aspect weergegeven in welke mate de effecten een verbetering of verslechtering betekenen ten opzicht van de referentiesituatie. De procedure schrijft voor dat een Meest Milieuvriendelijke Alternatief (MMA) wordt ontwikkeld. Het MMA geeft vooral inzicht in de wijze waarop de negatieve gevolgen voor het milieu kunnen worden beperkt of voorkomen. Uit de studie blijkt dat het tracé- alternatief Tunnel, op met name de in dit project belangrijke milieu-effecten Ruimtelijke Functies en Natuur, beter scoort dan de Tweede Brug. Voor het tunnelalternatief is een afgezonken tunnel het uitgangspunt geweest bij het bepalen van de effecten. Een geboorde tunnel blijkt qua effecten vergelijkbaar (zie hoofstuk 10 in het bijlagenrapport). De boortunnel scoort in geringe mate slechter op interne veiligheid, maar wat beter op cultuurhistorie, archeologie en hinder tijdens de aanleg. Hoewel de kosten van geboorde tunnels een dalende tendens vertonen, ligt de huidige kostenraming nog behoorlijk wat hoger dan een afgezonken tunnel. Er is derhalve gekozen om het afgezonken tracéalternatief Tunnelalternatief verder uit te werken als MMA. Om het Tunnelalternatief milieuvriendelijker te maken zijn aanvullende maatregelen mogelijk, zoals: Verlengen tunneltoeritten. Daarmee wordt vermeden dat de spoorlijn tussen Sas van Gent Maatgevende kenmerkenkaart projectomgeving en DOW Terneuzen verlegd moet worden, wat een positief effect heeft op de ruimtelijke (bron: trajectnota MER Kanaalkruising Sluiskil) functies. - Onaantrekkelijk maken van de kernen van Terneuzen en Sas van Gent voor doorgaand verkeer, bijvoorbeeld door het instellen van een 30 km/u zone. Vermindering van sluipverkeer vergroot de leefbaarheid in deze kernen. - Optimaliseren van de wegaansluitingen aan de west- en oostzijde van het kanaal. In een volgende fase van de procedure worden deze aansluitingen verder gedetailleerd. Er wordt dan onderzocht hoe bijvoorbeeld het ruimtebeslag geoptimaliseerd kan worden. - Gebruik van (dubbellaags) ZOAB (asfalt) op de toeleidende wegen, waardoor de geluidsoverlast afneemt. - Inrichting van restruimte: de ruimte tussen bijvoorbeeld de brug en de tunneltoeritten kan natuur- en landschapsvriendelijk worden ingericht.
Beoordelingscriteria varianten (bron: trajectnota MER Kanaalkruising Sluiskil)
14 15 De A58 van Bergen op Zoom naar Vlissingen in 30 minuten, 120 km/u, per 15 seconde één foto
16 17 Typering A58 De A58 is aangelegd rond 1970. Het wegprofiel is vanaf de binnenkomst van Zeeland tot aan Vlissingen vrijwel continu; twee maal twee rijbanen met brede bermen, zowel in het midden als aan de zijkant. Het is een heel ‘schoon’ profiel: weinig beplanting en weinig wegmeubilair. Zo kent de weg geen verlichting en alleen een geleiderail in de middenberm. Het profiel biedt ruim zicht op de omgeving. Die ervaring van de omgeving wordt nog eens versterkt door de luie bochten en de variatie in de hoogteligging. Op enkele plaatsen is de weg opgetild ten behoeve van een onderdoorgang waardoor een prachtig zicht op het Zeeuwse land ontstaat. Bij Rilland en Lewedorp is aan de bundeling van weg en spoor nog de oorspronkelijke overgang tussen de eilanden van de archipel afleesbaar. De drukte op de weg varieert.
Globaal gesproken passeren er dagelijks Rilland rond de 40.000 motorvoertuigen. Dat is niet druk. Op mooie dagen, in de zomer en voor de feestdagen kan de weg, door de trek van
recreanten naar de kust, overvol zijn. Kruiningen
Typering N62 De N62 voelt niet als één geheel. Profielen en omgeving wisselen hier sterk van karakter. Het profiel varieert Kapelle tussen twee maal twee en twee maal één. De oorsprong, het aaneenrijgen van een reeks van wegen en het toevoegen van een nieuw tunneltracé, is nog sterk afleesbaar. Met de Bernardweg, de Sloeweg, het Nieuw- en St Joosland
A58 nu: continu profiel, wisselende randen
16 17 De N62 van Zelzate naar Heinkenszand in 22 minuten, 100 km/u, per 15 seconde één foto
18 19 Tunneltracé, de N61 en de Tractaatweg kent de N62 vier heel verschillende beelden. De Bernardweg heeft een variabel profiel en brengt af en toe de haven in beeld. De Sloeweg heeft nu nog een smal profiel en voert door de polder. Het Tunneltracé prent zich in de herinnering door geluidswallen, lichtmasten en een middenbarrier én door de lange en diepe tunnel. De N61 voert langs de rand van Terneuzen. De Tractaatweg is smal en met de aanliggende dijken en kreek landelijk van karakter. De gemeten intensiteit, na de openstelling van de Westerscheldetunnel in 2003, varieert op het gehele wegvak van 14.000 motorvoertuigen per etmaal op het noordelijke wegvak tot 8.000 motorvoertuigen per etmaal op het zuidelijkste wegvak. Voor een weg die grotendeels enkelbaans is komt dit als vrij druk over.
Verschil in opgave Naast dat het beeld Sloeweg verschilt loopt ook de opgave voor de A58 en de N62 sterk uiteen. Waar de A58 een reeds lang bestaande weg is, wordt de N62 in de komende jaren eigenlijk pas aangelegd. De Tunneltracé N62 wordt verdubbeld en zal bovendien via een nieuw aan te leggen tunnel het kanaal van Gent naar Terneuzen gaan kruisen. Het tracé van de weg wordt ter plekke van Terneuzen de kanaalkruising verlegd en ook voor de Tractaatweg is het profiel nog in studie.
Sasdijk
N62: aaneenrijging van verschillende profielen
18 19 Infrabundels: spoorlijnen, hoofdwegen en hoogspanningsleidingen
1850 1920 1950 1980 2005
20 21 Het aaneenrijgen van de In de mondingen van Schelde, Rijn en maken, kwam aan het begin van de 19e eeuw Maas, waar het zoete rivierwater en tot stand. archipel het zoute zeewater op elkaar stuitten, Een historische verkenning is Zeeland ontstaan. De provincie is een Aaneenrijgen van de archipel Rondom de eilandenrijk met een grillig en dynamisch steden werd steeds meer land ingepolderd. karakter, waarin de groei van de havens, De uiteenlopende eilanden werden de beteugeling van het wassende water en langzaamaan aaneengesmeed. Ook de het winnen van de vruchtbare kleigronden verbindingen over land kwamen in het op de zee de rode draad in de ontwikkeling eilandenrijk stukje bij beetje tot stand. Op vormen. de kaarten valt te zien hoe de rol van de veren langzamerhand door wegen wordt Havensteden in eilandenrijk Door overgenomen. Veel routes lagen op de de nabijheid van het diepe water en de hoger gelegen dijken rond de polders. Met strategische positie ten opzichte van de elke inpoldering kwam er zo weer een belangrijke handelscentra onstonden in stukje land bij. Walcheren had, hoewel zeer Vlaanderen en Holland grote zeehavens kleinschalig, ook een duidelijke interne en steden. Middelbug, Vlissingen, Goes en ontsluitingsstructuur. Die was vooral op Zierikzee profiteerden van het Schelde- Middelburg gericht. estuarium. Zowel de Oosterschelde als In Zuid-Beveland én Zeeuws-Vlaanderen de Westerschelde vormden belangrijke liepen de onderlinge verbindingen soms, als transportaders. Eeuwenlang waren de lange kaarsrechte lijnen, door het midden investeringen vanuit de steden er vooral op van de nieuwe grote droogmakerijen. gericht om de positie in dit waternetwerk te waarborgen. Ontstaan van een ruggengraat Met veel De steden richtten zich op de kust, geld en techniek is de laatste honderd jaar sommige steden als Goes en Middelburg meer controle gekomen over de dynamiek via kanalen. Voor de ontwikkeling van van het Schelde-estuarium. De kustlijn ligt Zeeuws-Vlaanderen speelde Gent een vast en de vaargeulen worden permanent belangrijke rol. Door opeenvolgende uitgebaggerd, op diepte gehouden. In plaats verlengingen en verbredingen van het van het gespreide beeld van havensteden, kanaal bouwde deze handelsstad zijn positie met door verzandingen en nieuwe zee- uit. Een belangrijke kanaalverlenging, die inbraken verschuivende posities, zien we in de ambitie van Willem I paste om van een beeld van consolidatie en concentratie Nederland en België één grote staat te ontstaan. Havensteden in een eilandenrijk (bron: Kaart van Blaauw, 1650)
20 21 Landschap: dorp, stad, polders en bomen
Verschillen in landschap Het oudste land Dijken en polders Bomenrijen, bos en boomgaarden Dorpen aan de horizon
22 23 Zo wordt de verbinding vanaf het vaste land als een eenheid. De trajecten zijn relatief naar het hart van Zeeland – Middelburg gesproken, in vergelijking met andere en Vlissingen – rond 1970 omgezet in routeontwerpen, maar kort. Toch zijn de een snelweg. Het tracé is al oud, de oorspronkelijke landschappelijke verschillen verbindingen over water waren reeds jaren tussen Zuid-Beveland, Walcheren en Zeeuws verdwenen maar dat jaar werd het een Vlaanderen voor de oplettende passant goed hoofdtransportas, een ruggengraat voor herkenbaar. Beveland is veel kleinschaliger. de verdere economische ontwikkeling. Het land is doorsneden door veelal Binnen het Zeeuwse netwerk is de A58 de beplante dijken, het kent een groot aantal centrale lange lijn, waar de kortere noord- boomgaarden die door hoge elzenhagen zuidrelaties, over zeearmen heen en onder worden omgeven. De dorpen liggen relatief zeearmen door, op aantakken. dicht bij elkaar. Walcheren valt op door het ontbreken van dijken. Het land doet daarom Verstedelijking rondom infrastructuur ruimer aan. Ook Zeeuws Vlaanderen is ruim. De komst van de Westerscheldetunnel Dit komt ondermeer door het hoegenaamd vormt het meest recente hoofdstuk ontbreken van boomgaarden. Wel zijn er in de geschiedenis van aaneenrijging veel beplante dijken. De dijken zijn over het en concentratie. Twee veren over de algemeen lager dan in Beveland. In Zeeuws Westerschelde zijn ingeruild voor een Vlaanderen vallen ook de kreken op. nieuwe transportas die de grote Zeeuwse Heel Zeeland is een land van dorpen. Steeds havens onderling en ook met het achterland doemen de kerktorens op. Langs de snelweg verbindt. komen de laatste jaren ook de steden in De havens van Vlissingen en Terneuzen, beeld: de dubbelstad Vlissingen- Middelburg nabij diep zeewater gelegen, hebben in en het fors uitgegroeide Goes. Terneuzen de afgelopen decennia een schaalsprong springt als stad niet zo in het oog. Hier is het ondergaan. De steden nabij deze havens zijn meer de geïndustrialiseerde kanaalzone die samen met Goes, als centrale stad aan de het beeld domineert. hoofdtransportas, exponentieel gegroeid. De verstedelijking zal zich meer en meer richten op deze infrastructuur waardoor hier de nieuwe voorkant ontstaat.
Beeld huidige context Beide trajecten, de A58 en de N62, voelen landschappelijk
Havengebieden, Goes als losse kern, dubbelstad Vlissingen en Middelburg
22 23 13 19 14 10 9 11 15 12 8 16 7 20 6 21 17 18 1 5 4
2 3
22 23
24
25 26 27
28 27
28
24 25 Bebouwing Op de nieuwe kaart voor De nieuwe kaart de bebouwing rond beide wegen springt 1 Mogelijke aanleg dubbele rij windmolens 2 Aanleg waterbassin van 7 ha Een positionering naar de toekomst het verschil tussen de ontwikkelingen op 3 Uitbreiding bedrijventerrein ‘De Poort’, Rilland Zuid-Beveland en Walcheren én Zeeuws 4 Mogelijke uitbreiding bedrijventerrein Oostdijk Vlaanderen als eerste in het oog. In Zeeuws 5 Woningbouw veerplein Kruiningen Vlaanderen staan forse uitbreidingen in 6 Mogelijke uitbreiding bedrijventerrein de zone rond het Kanaal van Gent naar ‘Nishoek’, Kruiningen 7 Uitbreiding bedrijventerrein ‘Smokkelhoek’, Terneuzen gepland. Dit omvat niet alleen Biezelinge de ontwikkeling van nieuwe haventerreinen 8 Uitbreiding Biezelinge, uitwerking maar tevens het creëren van ruimte voor parklandschapconcept 9 Uitbreiding Goes, ‘Aria’ bedrijvigheid en voor glastuinbouw. Rondom 10 Uitbreiding bedrijventerrein ‘de Poel’ met het gehele kanaal tekent zich als het ware ‘Etalage’ een stevige economische corridor af. 11 Uitbreiding bedrijventerrein Daarbij vergeleken zijn de plannen op ‘Noordzak’, Heinkenszand 12 Mogelijke uitbreiding Heinkenszand met Beveland bescheiden van omvang. Goes, woonpark en nieuwbouwwijk ‘Over de dijk’ Middelburg en Vlissingen kennen nog wel 13 Mortiere, uitbreiding woningen Middelburg en stevige uitbreidingen. Voor het overige aanleg golfterrein tussen wonen en weg toont zich een beeld van een verspreide 14 Mortiere, aanleg bedrijventerrein Middelburg met Zeeuws Evenementen Podium als blikvanger groei. Opvallend is wel dat elk dorp plannen 15 Uitbreiding Oost Souburg, woonplan heeft. Bij de ontwikkelingen wordt de A58 16 Buitenhaven Noord, uitbreiding bedrijven veelvuldig opgezocht. 17 Edisongebied/Kenniswerf, ombouw bedrijven terrein naar woon/werk/campusterrein 18 Mogelijke aanleg Westerschelde Container Terminal 19 Plaatsen 12 windmolens aan Bernardweg 20 Verschillende plannen voor windmolens in het Sloegebied 21 Aanleg bedrijventerrein Sloepoort 22 Mogelijke aanleg windmolens bij tunneluitrit en DOW Benelux 23 Mogelijke aanleg nieuwe zeesluis 24 Mogelijke aanleg bedrijventerrein Westelijke Kanaaloever 25 Aanleg bedrijventerrein/Leisurepark Stedelijke Randzone met 40 m hoge skihal als blikvanger 26 Aanleg windmolenpark Koegorspolder 27 Mogelijke aanleg bedrijventerrein Koegorspolder naast windpark 28 Glastuinbouwconcentratiegebied, bijna 300 ha
24 25 14 11
12 10 15 8 7 UIT 6 17 9 UIT 13 5 16 18 3 UIT
UIT 4 19
UIT
20 1 2
21
22 23 24
25 27 26
28
26 27 Infrastructuur Opvallend op de kaart van 1 Verbinding Rotterdam Antwerpen, nieuwe infrastructuur is de verdubbeling Goederenspoorlijnaftakking langs A4 met twee van de N62 en de N57. Ook de nieuwe viaducten over A58 aansluitingen die deze wegverdubbelingen 2 Concessie verleend door Rijkswaterstaat voor een wegrestaurant over de A58 bij met zich mee brengen zijn fors van verzorgingsplaats ‘Voetpomp’ omvang. Bij Nieuw- en St. Joosland, ten 3 Aanleg twee rotondes in afslag Kruiningen zuiden van Nieuwdorp en ten westen van 4 Mogelijk nieuwe afslag bij Kruiningen. Afslag ’s-Heer Arendskerke staan ingewikkelde, Yerseke en Luchtenburg komen te vervallen 5 Mogelijke aanleg geluidswal/scherm bij ongelijkvloerse knooppunten gepland. Biezelinge Deze in Zeeland over de N62 en de 6 Mogelijke aanleg geluidswal/scherm bij Goes Dammenroute gelegen noord-zuidroute 7 Mogelijk extra afslag Goes 8 Mogelijke aanleg geluidswal/scherm bij ’s Heer bevindt zich in het spanningsveld van twee Arendskerke grote stedenconcentraties: de Randstad en 9 Mogelijke aanleg geluidswal/scherm bij Vlaanderen. Het is een historisch thema in Heinkenszand de groei van Zeeland. Met de aanleg van 10 Nieuwe ongelijkvloerse aansluiting N62 - A58 11 Aanleg 150 meter lang viaduct voor Sloelijn de tunnel lijkt die spanning prominenter over A58 en Postweg te zijn geworden. Voor de situatie waarbij 12 Viaduct voor Jonker Fransweg over Sloelijn de N62 geheel uitgevoerd is als stroomweg 13 Viaduct voor Sloelijn over Bernardweg is de prognose voor 2020 zo rond de 14 Mogelijk nieuwe onderdoorgang A58 15 Ongelijkvloerse kruising A58 – N57 30.000 motorvoertuigen per etmaal, een 16 Aanleg geluidswal/scherm bij Vlissingen tussen verdubbeling ten opzichte van het huidige watertoren en begraafplaats aantal. In Zeeland is afgesproken dat de 17 Verdubbeling Sloeweg naar 2x2 rijstroken 18 Mogelijk extra aansluiting op Heinkenszand, verbinding N62-A58 voor noord-zuid verkeer ongelijkvloerse kruising N57 A4 de hoofdroute wordt. 19 Ongelijkvloerse kruising Bernardweg – Sloeweg A58 Naast de weginfrastructuur breidt ook het – Tunneltracé spoor zich in Zeeland verder uit. Daarbij 20 Verdubbeling Westerscheldetunneltracé 21 Verdubbeling Westerscheldetunneltracé N62 gaat het om een verdere ontsluiting van 22 Ongelijkvloerse aansluiting N61 op N62 de havengebieden. Bij Woensdrecht en 23 Aanleg Sluiskiltunnel en nieuwe 2x2 rijweg Arnemuiden worden nieuwe overgangen tussen Tunneltracé en Tractaatweg over de A58 gemaakt terwijl bij Westdorpe 24 Ongelijkvloerse aanleg aansluiting Terneuzen 25 Verdubbeling Tractaatweg het spoor de N62 gaat kruisen. 26 Aanleg diverse ongelijkvloerse kruisingen 14 11 14 27 Reservering spoorlijn 11 28 Aanleg ongelijkvloerse kruising Expressweg 12 10 Spanningsveld tussen West Vlaanderen en Rotterdam 15 8 12 7 UIT10 15 6 UIT 17 8 7 13 9 UIT 6Plaatsing elektronische waarschuwingsborden 17 9 UIT5 13 5 16 18 16 18 Saneringslokaties,3 UIT overlast A58 3 UIT UIT 4 19 UIT 4 19 26 UIT 27 UIT
20 20 1 1 2 2
21 21
22 23 24 22 23 24
25 27 25 27 26 26
28 28 4
3 6
2 5 1
7 9
8
10
28 29 Landschap en natuur Met de nieuwe Nota 1 Uitbreiding natuurgebied bij Rijn- Ruimte kent Zeeland een drietal Nationale Scheldekanaal Landschappen: West Zeeuws-Vlaanderen, 2 Uitbreiding natuurgebied ‘den Inkel’ Walcheren en de zak van Zuid-Beveland. 3 Natuurcompensatie WCT, uitbreiding natuurgebied ‘Rammekenshoek’ De streken kennen landschappen waar 4 Landfront Vlissingen, verdedigingslinie WO II behoedzaam mee moet worden omgegaan. 5 Aanleg Sloebos Zeeuws Vlaanderen is daarbij het ruime 6 Mogelijk doortrekken van Sloebos naar 4 land dat wordt geleed door beplante dorpsbos bij Nieuwdorp 7 Staats-Spaanse Linies dijken. Walcheren is na de inundatie 8 EHS: robuuste ecologische verbinding gereconstrueerd, kent3 geen duidelijk6 9 Natte ecologische verbinding bedijkte polders maar wordt wel doorsneden 10 Linie van communicatie
door forse houtsingels. Zuid-Beveland is door 2 de afwisseling van kleinere polders, 5dijken, 1 hagen en boomgaarden kleinschaliger van nationaal landschap aard. 4 bestaande natuurgebieden, EHS De Ecologische Hoofdstructuur passeert Zeeuws Vlaanderen door middel van een 3 natte as die ter6 plaatse van het Kanaal van Gent naar Terneuzen dicht tegen de grens
aan ligt. Iets noordelijker loopt de Staats- 2 Spaanse Linie,5 een oude verdedigingslijn. 1 Een tweede verdedigingslinie, 'Het Landfront', ligt op de scheidslijn van Hagen op Zuid Beveland Vlissingen en Middelburg. Voor de ontwikkelingen in de Scheldemonding is bovendien de Europese Vogel- en Habitatrichtlijn van belang. 7 9 Bij forse verdiepingen van de vaargeul naar de haven van Antwerpen zal het
meergeulenstelsel omslaan naar een enkele 8 geul, met onherstelbare natuurschade als gevolg. Momenteel is dit omslagpunt niet te 10 voorspellen.
7 9
28 Dijken in Zeeuws Vlaanderen 29 8
10 A58: golvende en slingerende dorpenroute
N62: platte weg met diepe tunnel en grote eenheden
30 31 Over klei, kerktorens, A58 De A58 wordt in het boek ‘Landschap van wegen en kanalen’ genoemd als een stapelwolken en havenkranen hoogtepunt van het wegontwerp in de naoorlogse periode. Het vrije zicht op het Een visie op de A58 en N62 landschap door het open profiel en het vloeiende beloop van het tracé kenmerken het wegbeeld. Dat beeld sluit goed aan bij de inzet van de Provincie om deze entree van Zeeland als een bevestiging voor het Zeeuws licht (bron: Een kleur aan kunst) groen-blauwe imago van de regio te zien. Een tocht over de A58 brengt Zeeland in beeld. Met het verschuiven van de seizoenen verandert het beeld van het land. Waar de akkers in de winter geploegd zijn, en het land in dikke hoekige stukken klei uiteenvalt, schiet in de zomer een dambord met gewassen als graan, uien of het elegante vlas voorbij. In het voorjaar overheerst het wit van de bloesem in de boomgaarden. Zeeland is dunbevolkt, hetgeen te merken is aan de beperkte hoeveelheid plaatsen die voorbijschieten, plaatsen die gekenmerkt worden door een dakenspel waar kerktorens bovenuit steken. Bijna voortdurend is de hemel in beeld. Door de weerkaatsing van het licht op de delta zijn de wolkenluchten in Zeeland van een bijzondere intensiteit. De opgave voor de A58 is om de bestaande kwaliteiten van de weg te behouden en verder uit te bouwen. Ruimte houden voor het Zeeuwse panorama betekent het handhaven van een open profiel met brede zijbermen en weinig wegmeubilair. De
Visitez Walcheren (bron: Europe Coast Wise)
30 31 Visie A58 en N62: trajecten
32 33 benodigde geluidsweringen moeten passen grens van de kanaalzone. Ook langs het in het landelijke beeld. Bij de komende Sloegebied is dit zo. In het profiel mag dit ontwikkeling van de dorpen moet het beeld verder duidelijk gemaakt worden door de niet dichtslibben. De ontwikkeling van de asymmetrie verder aan te zetten. Bij bedrijventerreinen en dorpsuitbreidingen het kanaal en bij de Westerschelde kent op afstand van de snelweg verdient de de weg twee passages. Die passages zijn voorkeur. Goes, Middelburg en Vlissingen typerend voor het waterrijke Zeeuwse land. mogen als belangrijkste kernen van de In het zuiden snijdt de weg niet alleen provincie wel zichtbaar worden. De Zeeuwse door het kanaal maar door een brede A58 is bovendien een weg met een duidelijk verstedelijkte zone. Net als rond Vlissingen, begin en eind. De binnenkomst van Zeeland Middelburg en Goes mag de stad hier in is markant, het einde in Vlissingen nu een beeld worden gebracht. Bij de tunnel onder afknapper. Ook de overgangen tussen de de Westerschelde zou het mooi zijn als het oude eilanden en nieuwe kanalen vraagt om water en de schepen in beeld komen. Vooral meer articulatie. de noordelijke tunnelingang lijkt hier kansen voor te bieden. N62 Een blik op de Nieuwe Kaart maakt De verbreding van de weg betekent meer duidelijk dat de N62 een heldere en grondgebruik. Vooral in Zeeuws Vlaanderen structurerende lijn wordt in het Zeeuwse doen zich daarbij belangrijke afwegingen land. De weg volgt het zwaartepunt van de voor. Ter hoogte van Axel wordt de weg economische activiteiten in de provincie. De begrensd door de Sasdijk aan de westzijde omgeving van de N62 is niet continu maar en de Axelse Kreek en de natuur aan de bestaat veeleer uit een sequentie van grove oostzijde. Noordelijker vormen zware brokken. De tunnel vormt een hoogtepunt. leidingentracés een belangrijke beperking. Ook de N62 verdient een profiel dat zicht Teneinde de nodige continuïteit in het op Zeeland biedt: is het niet het landelijk wegbeeld te krijgen verdient het hier de gebied dan wel de grote zeehavens en voorkeur om de krapste maat het profiel te kanalen. De weg is daarbij niet gebaat bij laten bepalen. een steeds wisselend profiel. Dat maakt het reizen onnodig onrustig. Ook een verdere articulatie van het tunneltracé door eigen meubilair is niet nodig, de lange en diepe tunnel is op zichzelf spectaculair genoeg. In het zuiden markeert de N62 vaak de
32 33 DEEL 2 richtlijnen voor de toekomst
34 35 Routeontwerp Bij het routeontwerp gaat het om de manipulatie van twee totaal verschillende werelden: het landschap rond de weg en de weg in het landschap. Bij de uitwerking van de richtlijnen van het routeontwerp is daarom een verschil gemaakt tussen de context, met de ruimtelijke ontwikkelingen van het landschap, de stad en het dorp als onderwerp, én het wegbeeld met het profiel en de tracering van de weg als kern.
34 35 A58 context
36 37 Entree
Vanaf de beboste zandgrond naar de open Zeeuwse polders
De polders bij de binnenkomst van Zeeland moeten open blijven
Iets voor de grens van Zeeland ontmoeten de Brabantse zandgrond en de Zeeuwse kleipolders elkaar. Komend vanuit de beslotenheid van het bos, met zicht op het zandklif van Woensdrecht, zorgen de polders voor een geweldig gevoel van ruimte: ze markeren de binnenkomst van Zeeland. Deze polders zijn het visitekaartje van de provincie en staan symbool voor het ruime en groene karakter. De polders moeten niet bebouwd worden.
36 37 Accent
Zicht over polders en kanalen (bron: Topografische Dienst Kadaster, 2005)
De kanalen van de Kreekraksluizen accentueren
Een hoge brug voert de A58 over het Schelde-Rijnkanaal. Het kanaal is als het ware een markering van de vroegere ligging van het Kreekrak en de grens van de Zeeuwse archipel. Door de verhoging van het wegdek ontstaan unieke vergezichten over het kanaal, de uit de renaissance stammende polders bij Rilland en het schillenpatroon van aandijkingen van de Schelde. Plannen om de windmolens te vernieuwen kunnen helpen bij het accentueren van deze bijzondere plek.
38 39 Asymmetrie
Asymmetrisch profiel van de A58
Altijd één zijde van de snelweg onbebouwd laten De A58 biedt altijd zicht op het polderlandschap. Buiten het eindpunt bij Vlissingen is er nooit meer dan één zijde bebouwd. Daarbij liggen de dorpen op afstand van de weg. Dit gegeven geeft de weg zijn landschappelijke karakter en onderstreept de ervaring van Zeeland als groen-blauwe oase. Het wegbeeld biedt ruimte en groen. Voor de beleving van het Zeeuwse land en om het karakter van de A58 te behouden is het van belang altijd één zijde van de weg onbebouwd te laten.
38 39 Vensters
Vensters aan de A58
Drie poldergebieden langs de A58 ruim en open laten Vanaf de rijksweg zijn er drie duidelijke 'vensters' aan te wijzen waar het zicht op de omgeving zich verruimt. Ze zijn belangrijk voor de landschappelijke afwisseling en het weidse zicht vanaf de weg. De drie locaties zijn: de grootschalige polders in de staart van Zuid Beveland, het zuidelijke deel van de 'Polder de Brede Watering bewesten Yerseke' en de polders van Walcheren die grenzen aan de A58. De twee laatstgenoemde gebieden zijn onderdeel van nationale landschappen, voor het eerste gebied bestaat nog geen bescherming.
40 41 Stadsetalage
Uitbreiding bedrijventerrein 'de Poel' in Goes
De grote steden presenteren zich aan de snelweg
De steden Vlissingen, Middelburg en Goes vormen samen met Zierikzee de belangrijkste kernen van Zeeland. Nu het vervoer over de weg steeds belangrijker wordt verdienen de steden aan deze belangrijke aanvoerroute een presentatie. Daarbij moet het niet gaan om meer bedrijfshallen, maar om een representatieve voorkant, een etalage van de stad naar de A58.
40 41 Decor van dorpen
Kerktoren en dorpsrand vormen onderdeel van het landschap
De dorpen liggen in het landschap, op afstand van de weg
In het open Zeeuwse landschap spelen de verspreid gelegen dorpen een belangrijke rol. Langs de A58 doemen de dorpen op wisselende afstanden op. Kerktorens en dorpsranden markeren de horizon. Voor de beleving is het van belang om de dorpen niet weg te stoppen achter geluidsschermen.
42 43 Lokale bedrijventerreinen
Voorbeelduitwerking bedrijventerrein 'Nishoek': Vanwege overbelasting van de historische dijk is een nieuwe provinciale weg nodig. Twee afslagen worden vervangen door één centraal gelegen ontsluiting. Bedrijventerrein 'Nishoek' richt zich op de nieuwe provinciale weg.
Lokale bedrijvigheid presenteert zich aan de provinciale weg
Kleine, lokale bedrijventerreinen worden vaak in de ruimte tussen het dorp en de A58 geplaatst. Die terreinen hebben een groot effect op de beleving vanaf de snelweg, ze verdringen het landschappelijke karakter van de snelweg en veranderen de skyline van de dorpen volkomen. Lokale bedrijventerreinen kunnen zich presenteren aan de toegangswegen naar de dorpen.
42 43 Aansluitingen
UIT
UIT UIT UIT UIT UIT UIT
UIT
UIT
UIT
UIT UIT
UIT
Aantal aansluitingen beperkt houden
De A58 kent een aantal afslagen. Dat aantal aanleggen van nieuwe afslagen. Voor zou wel eens toe kunnen nemen. Goes is lokaal verkeer moet het onderliggende van plan om een afslag Goes-zuid te maken, wegennetwerk zo optimaal mogelijk bij Heinkenszand is sprake van een extra gekoppeld worden aan het hoofdwegennet. afslag in het kader van de verbreding van Op basis van verkeersonderzoek wordt de Sloeweg, en bij Kruiningen denkt men hiernaar gezocht. na over een nieuwe afrit ter vervanging van Een nieuwe aansluiting kan wenselijk twee bestaande afslagen. zijn indien wordt aangetoond dat het de Snelwegafslagen hebben niet alleen een gehele infrastructuur verbetert, en de fors ruimtebeslag maar ook een grote verkeerssituatie op de A58 niet onacceptabel aantrekkingskracht op nieuwe bedrijvigheid, verslechtert. Bestaande afslagen kunnen zo is in de afgelopen jaren gebleken. Het uiteraard wel vervangen of gecombineerd wegbeeld wordt door deze ontwikkelingen worden. onrustiger. Het principe is dan ook dat terughoudend wordt omgegaan met het
44 45 Beëindiging
Eind A58 wordt parkway
Vroeger stopte de A58 bij de veerhaven in hanteren van een beeldkwaliteitplan voor dit Vlissingen. Het was letterlijk en symbolisch punt. het eindpunt. Met het verdwijnen van het De tweede ingreep vormt het anders veer is de beëindiging van de A58 verwaterd. inrichten van het laatste deel van de route Door geluidsnormen zijn de huidige en A58. Dit deel blijft een snelweg, maar geplande woonwijken van Oost-Souburg de inrichting wordt aangepakt. Door het verborgen achter geluidsschermen waardoor snelheidsregime te verlagen naar 100 km/uur de stad de rug naar de weg keert. neemt de overlast voor de omgeving af en Inzet is om de A58 een duidelijke beëindiging kunnen de vluchtstroken vervallen. Door te geven. Dit kan door twee ingrepen. Ten aan weerszijden stevige bomenrijen aan te eerste vormt het nieuwe bedrijventerrein aan planten, alsook verlichting in de middenberm de zuidzijde van de A58 een kans om de stad te plaatsen kan de weg het karakter van een een nieuw gezicht aan de weg te geven. Dit parkway krijgen. De overgang van A58 naar bedrijventerrein kan het einde van de A58 Sloeweg kan verbeterd worden door het en het begin van Vlissingen benadrukken laankarakter door te trekken naar de Sloeweg door de bebouwing juist hier op de weg en door op termijn van de brug over het te oriënteren en qua architectuur hierop kanaal een landmark te maken. Zo ontstaat in te spelen. Dit vraagt om het consequent een markante beëindiging van de route.
44 45 A58 weg
46 47 Profiel
13 m.
Groene middenberm met vangrail, lege buitenbermen
Buitenberm A58 zonder geleiderail en bosschages
De A58 is ontworpen en aangelegd als een uitzicht vanaf de weg, Voorgesteld wordt weg zonder geleiderail of bosschages. Die om de berm te 'openen' en deze bosschages opzet bood optimaal zicht op de omgeving. te verwijderen. Door de randen extensief Door veranderde regelgeving werd een te beheren ontstaat langs de weg een geleiderail in de middenberm nodig. De bloemrijke berm. zijbermen zijn nog steeds open. Mocht de regelgeving ooit veranderen, waardoor ook hier een geleiderail vereist zou zijn, dan is het van belang de buitenberm verder te verbreden teneinde het vrije uitzicht te handhaven. Op enkele plaatsen belemmeren struiken het
46 47 Meubilair
Electronische waarschuwingsborden Voorstel: alles in één familie
Het gebruikte wegmeubilair vormt één familie
Algemeen geldt de regel: zo min mogelijk wegmeubilair. Daarnaast dient vanwege de continuïteit in het wegbeeld van de A58 bij de bebording, de signalering, de geleiderail en de belijning voor het hele tracé eenzelfde lijn aangehouden te worden. Rijkswaterstaat heeft plannen om grote elektronische waarschuwingsborden te plaatsen. In plaats van de geplande bermdrips zou moeten worden gekozen voor borden in de bestaande blauwwitte familie. Om het wegbeeld zo rustig mogelijk te houden moet apparatuur om verkeersmetingen te verrichten zo veel mogelijk in het wegdek worden aangebracht.
48 49 Verlichting
Voorstel: alles in één familie
Geen verlichting snelweg, alleen parkway
Alleen de 'parkway' wordt verlicht
De provincie Zeeland streeft ernaar om de regio zo donker mogelijk te houden. Omwille van de veiligheid is het verlichten van de snelweg niet nodig. Het ontbreken van masten geeft bovendien een rustig wegbeeld. De verzorgingsplaatsen langs de A58 blijven uit praktische overwegingen verlicht. Daar waar de A58 overgaat in de parkway bij Middelburg en Vlissingen kan in de middenberm verlichting worden geplaatst. Dat versterkt het stedelijke karakter van dit deel.
48 49 Kunstwerken
Nieuwe kunstwerken zijn familie van de bestaande
Vanwege een rustig en continu wegbeeld is één familie van kunstwerken het uitgangspunt. Bij aanpassingen aan bestaande kunstwerken alsook het aanleggen van nieuwe moet aansluiting worden gezocht bij de oorspronkelijke ontwerpen. Spoorviaducten kennen een andere taal. Wanneer de VERA-spoorlijn wordt aangelegd zal die de A58 op twee plekken kruisen. Ondanks de benodigde constructiedikte en Oorspronkelijke bouwtekening kunstwerken A58 (bron: Land & water 14 1970) veiligheidseisen dient een luchtige, ranke constructie ontworpen te worden, die het open polderlandschap respecteert.
50 51 Verzorgingsplaatsen
P P
P
P P P P
Beperkt aantal verzorgingsplaatsen met goede voorzieningen
De A58 kent een redelijk aantal midden in het open land en niet verscholen verzorgingsplaatsen. De voorzieningen op de in een overhoek. verzorgingsplaatsen zijn echter beperkt, de De lokatie bij Arnemuiden zit te veel in inrichting karig. een hoekje. Deze plek, zo dicht ook bij het De verzorgingsplaatsen zijn de huiskamers eindpunt, kan opgeheven worden. Bij ‘De van de weg. Vanuit die opvatting is het zaak Voetpomp’ en ‘Vliete’ is men van plan een om op de halteplaatsen goede en complete wegrestaurant over de weg te bouwen. inrichting aan te bieden. Liever minder en Vanuit de landelijke beleving van de A58 is goed dan veel en zuinig. Daarbij kan wel dit niet wenselijk. De voorkeur ligt bij een Oorspronkelijke bouwtekening kunstwerken A58 (bron: Land & water 14 1970) een onderscheid worden gemaakt tussen de markant gebouwd object langs de weg, dat haltes en de pompstations. Ook de haltes het zicht op het landschap respecteert. moeten echter goed worden gesitueerd; niet
50 51 Geluidswering
Bestaande vragen naar geluidwering
Groene dijk als principe geluidwering Een groene dijk als geluidswering
Nieuwe bebouwing langs de weg vraagt Op basis van het uitgangspunt van de niet zelden om geluidswering. Door de dijk kan een modulair systeem worden aanleg van schermen dreigt het landelijke ontwikkeld. Waar mogelijk moet de dijk karakter van de weg in het geding te komen. buiten de obstakelvrije zone blijven teneinde In principe moet deze situatie voorkomen een geleiderail te voorkomen. Voor de worden. 23 bestaande saneringslokaties zal een Mocht een geluidswering toch nodig zijn dan onderzoek maatwerk moeten opleveren. is er, vanwege de rust en herkenbaarheid Een terughoudend en groen beeld staat in het wegbeeld, het streven naar een hierbij voorop. Op basis van het thema van terugkerend scherm. Rijkswaterstaat is de de dijk kunnen zonodig compacte varianten aangewezen partij om hier lijn in te brengen. worden ontwikkeld. De dijk kan daarbij steiler Voor de A58 wordt voorgesteld om als basis worden uitgevoerd, een klein scherm op de een groene dijk in te zetten. top krijgen dan wel een combinatie van beide elementen kennen.
52 53 52 53 N62 context
54 55 In het landschap
Entree van Nederland
Drie poldergebieden langs de N62 open laten
Op drie plekken snijdt de N62 door het open polderlandschap. Komend vanuit België is de grens een opvallende overgang. Waar in Vlaanderen nog alles verlicht is, en er volop bebouwing staat langs de weg, vormt het Nederlandse deel een zee van rust en ruimte. Ook het noordelijke tunneltracé en de huidige Sloeweg, feitelijk nieuwe kortsluitingen, vormen belangrijke landelijke delen in de route. Voor deze plekken geldt dat de polders onbebouwd en open moeten blijven.
54 55 Op de rand
Drie rijen populieren versterken het asymmetrische profiel
Waar de weg op de rand ligt krijgt hij een eenzijdige laanbeplanting
Over grote lengten ligt de N62 parallel aan het Kanaal van Gent naar Terneuzen of passeert de weg het Sloehavengebied. De weg kent hier industriële bebouwing aan een zijde van de weg, de andere zijde geeft nog zicht op de polders. Het voorstel is om het asymmetrische profiel te versterken door aan de zijde van de bebouwing drie rijen populieren aan te planten. Het gevoel van de weg als grens wordt daarmee versterkt. De forse beplanting stemt overeen met de maat van de industrie.
56 57 Passages
Tweetal passages: tunnel en stad Waar de weg op de rand ligt krijgt hij een eenzijdige laanbeplanting Passages kennen een compact profiel
In de route van de N62 zitten twee nauwere passages. De Westerscheldetunnel vormt een eerste, bestaande passage. Hier wordt de aanwezigheid van het vele water in de Zeeuwse archipel gevoeld. Het Kanaal van Gent naar Terneuzen vormt straks de tweede passage. Met de bouwplannen langs het kanaal en ten zuiden van Terneuzen zal de N62 door een bedrijvige kanaalzone geleid gaan worden. De passages vragen om een compact profiel.
56 57 Accent
Panorama over Westerschelde
De noordelijke tunnelingang biedt zicht op de Westerschelde
Het noordelijke tunneltracé wordt grotendeels verdubbeld. Door de vorm, lengte en diepte is de tunnel spectaculair. Om de automobilist een panorama over de Westerschelde en de daarop varende schepen te bieden kan bij het verdubbelen van de weg de tunnelingang verhoogd worden. De ingang tot de tunnel wordt daarmee een belangrijk accent in de route. Een vergelijkbare opgave ligt er bij de vormgeving van de tunnelentrees van de nieuwe kanaalkruising. Ook hier is het gewenst om een glimp op te vangen van de schepen.
58 59 Aansluitingen
UIT
UIT
UIT
UIT
UIT?
UIT
UIT
Goede interne ontsluiting, minimum aan afslagen Aantal aansluitingen beperkt houden
In verband met het ruimtebeslag en de bedrijvigheid die het vaak uitlokt, bestaat de wens om het aantal aansluitingen ook bij de verbreding van de N62 beperkt te houden. Dit zorgt voor een helder en ontspannen wegbeeld. In het kader van de MER- studie zal onderzocht worden hoeveel aansluitingen er worden aangelegd en op welke locatie.
58 59 N62 weg
60 61 Profiel
10 m. 10 m. 15 m.
Brede en smalle middenberm Groene middenberm, buitenberm zonder geleiderail
Het streven is om ook voor de gehele N62 compact dwarsprofiel met een middenberm een eenduidig en herkenbaar profiel te van ongeveer 4 m ten oosten van de Sasdijk krijgen. Gezien de passage door Terneuzen, haalbaar is, dan heeft dat de voorkeur de passage bij de Sasdijk en de opbouw van boven een ontwerp met een westelijk van de het bestaande tunneltracé is gekozen voor Sasdijk gelegen tweede rijbaan een compact profiel met een middenberm Over het gehele tracé geeft een brede van 4 meter waarin een vangrail is zijberm vrij zicht op de omgeving. Bij opgenomen. een regionale stroomweg als de N62 is Bij de Sasdijk wordt de tracékeuze beperkt daarvoor een obstakelvrije buitenberm door de bestaande dijk, aanwezige van 10 meter nodig. Om aan beide, meer ondergrondse infrastructuur en aangewezen landelijke uiteinden van de N62, de natuurgebieden. De effecten van de automobilist optimaal te laten ervaren dat verschillende dwarsprofielen worden in deze door de open polderlandschappen rijdt het kader van een MER en/of SMB-studie wordt voorgesteld om op deze delen de onderzocht. Daaruit zal moeten blijken middenberm zodanig te verbreden dat ook welke ontwerpen mogelijk zijn. Als een de geleiderail in het midden kan vervallen. Mogelijke verdubbeling Tractaatweg van Noord naar Zuid
60 61 Meubilair
Bebording voor de tunnel in huiskleuren
Eén familie, informatieborden Westerscheldetunnel in huiskleur
Vanwege de continuïteit in het wegbeeld verdient het de voorkeur om gebruik te maken van één familie van bebording, verlichting en signalering. Ook de belijning en het asfalttype dienen voor het hele tracé hetzelfde te worden uitgevoerd. Als aankondiging van de tunnel kunnen de informatieborden van de Westerscheldetunnel in de groene huiskleur blijven.
62 63 Verlichting
Bestaande verlichting tunneltracé
Tunneltracé en kanaalpassage verlicht
Bij voorkeur worden de wegen in Zeeland tunnel kunnen worden verlicht waardoor niet verlicht. Alleen op het tunneltracé een aaneengesloten, verlicht traject ontstaat. worden plekken als de tunnelin- en uitritten, Voorgesteld wordt om de armaturen te tolplein en afslagen momenteel verlicht. gebruiken welke nu worden toegepast op Ook de passage onder het kanaal alsmede het tunneltracé. Om een rustig en eenduidig die van de stad Terneuzen vragen om wegbeeld te krijgen dienen alle armaturen verlichting van de weg. Voorgesteld wordt eenzelfde grijze kleur te krijgen. om het hierbij te laten tenzij studie uitwijst dat de tussenliggende trajecten te kort zijn waardoor teveel variatie ontstaat in het nachtbeeld voor de weggebruiker. Dan zou ook het deel tussen de kanaalkruising en de
62 63 Kunstwerken
Referentie: Borselsedijk met kolomvrije overspanning
Eén familie van transparante kunstwerken Alle nieuwe kunstwerken dienen als één familie ontworpen te worden. Inspiratiebron bij het ontwerpen van de nieuwe kunstwerken is de Borselsedijk Deze heeft een kolomvrije overspanning waardoor er voor de automobilist vrij zicht onder het kunstwerk door is. Voor een rustig wegbeeld dienen alle gekleurde delen van de kunstwerken een grijze kleur te krijgen. Nabij de grens met België kruist een nog aan te leggen spoorlijn het tracé van de N62. Voorgesteld wordt om de spoorlijn hier verdiept aan te leggen, zodat het entreegebied van Nederland open blijft.
64 65 Verzorgingsplaatsen
P P
P
P
Indicatie verzorgingsplaatsen Verzorgingsplaats in bebouwde zone
Om het landelijk gebied van bebouwing en meubilair te vrijwaren wordt voorgesteld om een eventuele verzorgingsplaats en benzinestation in het bebouwde gebied op te nemen.
64 65 Geluidswering
Nu Overbodige dijken verwijderen, verhoging in weg voor Geluidswering als incident panorama over de Westerschelde
Bij de aanleg van het tunneltracé is een groene geluidsdijk als ontwerpprincipe ingezet. Doordat de lange, steile dijkjes dicht op de weg liggen is een van zijn omgeving afgesloten corridor ontstaan. Het voorstel is om bij verdubbeling van de weg de dijken zonder geluidswerende functie te laten vervallen teneinde meer zicht op het omringende landschap te krijgen. Alle overige geluidsweringen worden als groene dijken uitgevoerd.
66 67 66 67 A58 context
weidse entree brug als accent één wegzjide vensters op Zeeland drie stadsetalage decor van dorpen lokale bedrijvigheid aantal aansluitingen beëindiging in onbebouwd bij het dorp beperkt houden parkway A58 weg
13 m.
ruime, lege meubilair in één familie alleen eind verlicht kunstwerken als goed ingerichte groene geluidswering zijberm bestaand verzorgingsplaatsen
N62 context
in het landschap op de rand passage accentueren tunnel- minimum aan afslagen entrees N62 weg 10 m. 15 m.
10 m.
ruime zijberm, deels meubilair in één familie tunnelmonden één familie van verzorgingsplaatsen waar nodig groene brede middenberm verlicht kunstwerken in bebouwd gebied geluidswering
68 69 Conclusies en aanbevelingen Hier naast staat een overzicht van alle richtlijnen op rij. De richtlijnen zijn op te vatten als een checklist voor alle partijen die de komende jaren bij ruimtelijke ingrepen langs of aan de weg betrokken zijn. Niet alle richtlijnen vergen nieuwe uitvoeringsmaatregelen. Een fors aantal zet in op het sturen van de plannen die in de komende jaren worden gemaakt. Andere richtlijnen zullen hun implementatie bij het wijziging of vervangen van de bestaande situatie vinden.
In samenwerking met de klankbordgroep is een eerste actieprogramma met de daarbijhorende probleemeigenaren opgesteld. Teneinde de vinger aan de pols te houden zal vervolgens jaarlijks een bijeenkomst worden georganiseerd. Het ligt bovendien voor de hand dat het op te richten Kwaliteitsteam van de Provincie Zeeland bij de uitvoering van dit routeontwerp een rol te vervullen heeft.
68 69 70 71 Richtlijn Opgave Instrument Actor
Entree Open houden entree van Zeeland Omgevingsplan, Bestemmingsplan, Provincie, gemeente Reimerswaal Landschapsplan
Accent Accentueren brug middels Omgevingsplan, Bestemmingsplan, Provincie, Rijkswaterstaat, gemeente Reimerswaal bijvoorbeeld windmolens Ontwerp
Bebouwing Assymetrisch, aan één wegzijde Omgevingsplan, Bestemmingsplan Provincie, gemeenten
Landschap Koesteren waardevolle delen Omgevingsplan, Bestemmingsplan Provincie, gemeenten
Stad Representatief, etalage Omgevingsplan, Bestemmingsplan, Provincie, gemeenten Middelburg, Vlissingen en Goes Ontwerp
Dorp Uitbreidingen op afstand Omgevingsplan, Bestemmingsplan Provincie, gemeenten
Bedrijvigheid Presentatie aan dorpsentree Omgevingsplan, Bestemmingsplan Provincie, gemeenten
Afslagen Geen extra afslagen Omgevingsplan, Bestemmingsplan, Provincie, Rijkswaterstaat Wegenplan
Beeindiging Omvorming naar stadsweg Omgevingsplan, Bestemmingsplan, Provincie, Rijkswaterstaat, Wegontwerp gemeenten Middelburg en Vlissingen A58
In het landschap Grote poldergebieden open laten Omgevingsplan, Bestemmingsplan, Provincie, gemeenten Landschapsplan
Op de rand Eenzijde laanbeplanting Omgevingsplan, Bestemmingsplan, Provincie Wegontwerp
Passage Compact profiel Omgevingsplan, Bestemmingsplan. Provincie, NV Westerscheldetunnel, Wegontwerp, Structuurvisie gemeente Terneuzen
Accent Accentueren entree Omgevingsplan, Bestemmingsplan, Provincie, NV Westerscheldetunnel Westerscheldetunnel Wegontwerp
Afslagen Minimum aan nieuwe afslagen Omgevingsplan, Bestemmingsplan, Provincie Wegontwerp,Beheersplan
70 N62 71 UIT
UIT UIT UIT UIT
UIT UIT
UIT
UIT
UIT UIT P
UIT P P
UIT PUIT
UIT UIT
P P
UIT
UIT
NL
72 73 Richtlijn Opgave Instrument Actor
Berm Ruime zijbermen zonder Architectonische specificaties Rijkswaterstaat bosschages en geleiderail
Meubilair Meubilair in één familie Architectonische specificaties, beheersplan Rijkswaterstaat
Verlichting Alleen stadsweg verlicht Architectonische specificaties Rijkswaterstaat, gemeenten Vlissingen en Middelburg
Kunstwerken Familie van bestaande kunstwerken Architectonische specificaties Rijkswaterstaat
Verzorgingsplaatsen Beperkt aantal, verzorgd Ontwerp, beheersplan Rijkswaterstaat
Geluidswering Groene dijken als geluidwering Architectonische specificaties, ontwerp Rijkswaterstaat, gemeenten A58
Berm Brede, obstakelvrije zijberm Architectonische specificaties Provincie
Meubilair Eén familie van bebording Architectonische specificaties, beheerplan Provincie, NV Westerscheldetunnel Westerscheldetunnel in huiskleur
Verlichting Deels verlicht, één type armatuur Architectonische specificaties, beheerplan Provincie, NV Westerscheldetunnel
Kunstwerken Eén familie van kunstwerken Architectonische specificaties Provincie, NV Westerscheldetunnel
Verzorgingsplaatsen In bebouwd gebied Wegontwerp Provincie, NV Westerscheldetunnel
Geluidswering Waar nodig groene dijk als Architectonische specificatie, ontwerp Provincie, NV Westerscheldetunnel, gemeenten geluidswering N62
72 73 74 75 Literatuurlijst 010 Publishers (1997), Europe: Coast Wise Bosch Slabbers (2002), Provincie Zeeland, Groenstructuurvisie provinciale A. van Ast (1997), Onderzoek wegbeplantingen verzorgingsplaatsen RW A58 Zeeland K. Bosma e.a. (1997), De regie van de stad Arcadis (2004), Tracealternatief kanaalkruising Sluiskil Buro Ruimte en Groen e.a.(2005), Beeldkwaliteitplan Sloepoort ir. H. Bakker e.a. (1959), De Schoonheid van de Weg Dienst landelijk gebied (2000), Landschapsplan Rijksweg A58 – traject Ir. J. Baks (2005), N62; Tractaatweg; Zeeland inventarisatie knel- en aandachtspunten Dienst Landelijk Gebied e.a. (1997), Bosch Slabbers (z.j.), Bedrijventerrein Westerscheldetunnel, landschapsvisie Buitenhaven, Vlissingen DHV (2004), Landschapsplan Rijksweg 61 Bosch Slabbers (1997), Groenstructuurplan, Schoondijke – Hoek Waterschap Zeeuwse Eilanden DHV (2004), Uitwerking architectuurvisie N61 Bosch Slabbers (2002), Provincie Zeeland, Atlas provinciale wegbeplantingen A. Geuze e.a. (2005) , Polderrs! Gedicht Walcheren Nederland
Bosch Slabbers (2002), Provincie Zeeland, Grontmij (2005), Bedrijventerreinvisie Atlas provinciale wegbeplantingen Zeeuws Zeeuws-Vlaanderen Vlaanderen Gemeente Borsele (2006), www.borsele.nl Bosch Slabbers (2002), Provincie Zeeland, Atlas provinciale wegbeplantingen Zuid Gemeente Goes (2005), Verkeersvisie Goes Beveland – Zuid
Bosch Slabbers (2001), Herinrichtingsplan Gemeente Goes (2006), www.goes.nl verzorgingsplaats ‘De Vliete’
74 75 Gemeente Kapelle (2006), www.kapelle.nl KEMA (z.j.), Windmolens bij Terneuzen Parklaan landschapsarchitecten (1999), Thematische studie geluidwering Rijksweg Gemeente Middelburg (2006), J.J.B. Kuipers e.a. (2005), Het verhaal van A58 Zoomweg-Vlissingen www.middelburg.nl Zeeland Projectteam dienstenkring Noord en Midden Gemeente Middelburg (z.j.), Visiekaart KuiperCompagnons (2005), Koegorspolder Nederland, (z.j.), Project Sloedam Veerse Meer Landinrichtingsdienst ministerie L, N en V Provincie Zeeland (2006), www.zeeland.nl Gemeente Middelburg (2002), Mortiere, (1991), Landschap van wegen en kanalen stedenbouwkundig plan Provincie Zeeland (2003), Beeldkwaliteit, Ministerie verkeer en waterstaat (2001), provinciale discussienota Gemeente Reimerswaal (2006), Verbinding Roosendaal - Antwerpen www.reimerswaal.nl Provincie Zeeland (2002), Categorisering van Ministeries van VROM, LNV, VenW en wegen, streekplanuitwerking Gemeente Terneuzen (2006), EZ (2006), Nota ruimte, ruimte voor www.terneuzen.nl ontwikkeling Provincie Zeeland (2005), MER N62 Sloeweg
Gemeente Vlissingen (2006), Mecanoo e.a. (2002), Design Road Atlas, Provincie Zeeland (2005), Natuurcompensatie www.vlissingen.nl Holland Avenue Westerschelde Container Terminal
Gemeente Vlissingen e.a. (2005), Natuurmonumenten e.a. (2000), Definitieve Provincie Zeeland (2005), Natuurgebiedsplan Structuurplan Edisongebied Vlissingen visie groenproject ’t Sloe, gem Borsele Zeeland 2005
H+N+S landschapsarchitecten (2001), Nieuwland/Welmers (2001), ZOOM-as, studie Provincie Zeeland (2005), omgevingsplan Landschapsvisie Zeeland voor eventuele vestiging multimodaal Zeeland 2006-2012 bedrijvencentrum H+N+S landschapsarchitecten (2003), Staats- Provincie Zeeland (2000), Ruimtelijk plan Spaanse Linies NS railinfrabeheer e.a. (2000), trajectnota/ stedelijk gebied Walcheren MER Verbinding Rotterdam Antwerpen F. Houben e.a. (z.j.), Mobility, A room with a Provincie Zeeland (z.j.), Stedelijke view Ovides (2005), Landschappelijke inpassing ontwikkelingszone Goes, partiele spaarbekken, Reimerswaal streekplanuitwerking Kamer van Koophandel Zeeland e.a. (z.j.), Pendel in Zeeland 1997-2003 RBOI (2003), windpark bernhardweg
76 77 RBOI Middelburg (2004), De Bevelanden E. Taverne e.a.(1993) Stedebouw, de Topografische kaartmaterialen werkt, ruimte voor economische dynamiek geschiedenis van de stad in de Nederlanden van 1500 tot heden Kaart van Blaauw (1650), Zeelandia RDH Goes, Gemeente Kapelle (2005), Comitatus Structuurplan ‘Zuidhoek’ TCN property projects (2005), ZEP vrijetijdspark Middelburg Ministerie van Oorlog, Topografische Dienst Rijkswaterstaat directie Zeeland e.a. (2005), (1946-1955), Kaart 22 Bergen op Zoom, 21 Kanaalkruising Sluiskil, trajectnota MER Ir. G. A. Overdijkink (1941), Langs onze Middelburg, 27 Oostburg, 28 Hulst 1:100.000 Wegen Rijkswaterstaat (2003), Kompas voor het Topografische dienst Kadaster (2005), routeontwerp Zeeland Seaports (2006), Grootschalige Basiskaart Nederland, www.zeelandseaports.nl 1:250.000, Blad 67 A, B, E, F, G, H, 65 A, B, C, Rijksdienst voor Monumentenzorg D, E, F, G, H, 49 A, B, C, D, F, G (2005), Landfront Vlissingen, Stichting Zeeland Seaports (2005), Westerschelde Bunkerbehoud Container Terminal Provincie Zeeland (2005), Verkeersstromenkaart 2004 Rijkswaterstaat directie Zeeland (2005), N57 landschap inrichtingsplan Topografische dienst Nederland (1984), Blad 7 Middelburg 1:100.000 Rijkswaterstaat directie Zeeland (2006), Toekomstige lokaties bermdrips Uitgeverij Nieuwland (2006), Grote Historische topografische Atlas 1900-1930 Ruimtelijk Planbureau (2006), Bloeiende bermen, verstedelijking langs de snelweg Wolters Noordhof (1990), Grote Historische Atlas van Nederland 1838-1857 SAB Arnhem (z.j.), Structuurschets Souburg Noord
Simonis en Buunk (z.j.), Een kleur aan kunst
Ir. F.J. Sprenger (1970), Land en water 14 (1970)-4 Rijksweg nr.58 op Zuid-Beveland
Steunpunt Routeontwerp (2005), De Koers voor het routeontwerp A12
76 77 78 79 Deelnemers Klankbordgroep: Werkgroep: Dhr. J. Koolen Gemeente Borsele Mevr. M. Bakker, Rijkswaterstaat Zeeland Dhr. A. Markusse Gemeente Goes Dhr. J. Bakx, Provincie Zeeland Mevr. J. van der Kaaij, Gemeente Goes Dhr. P. Goossen, Provincie Zeeland Dhr. K. Uitterhoeve Gemeente Kapelle Dhr. B. Janssen, veenenbos en bosch Dhr. R.Kösters Gemeente Middelburg landschapsarchitecten Dhr. J. Smeenk Gemeente Reimerswaal Dhr. L. Kaagman, Provincie Zeeland Mevr. A. van Rooijen Gemeente Reimerswaal Mevr. J. van der Kaaij, Gemeente Goes Dhr. J. d’Haens Gemeente Terneuzen Dhr. A. Markusse, Gemeente Goes Dhr. L. Nolson Gemeente Terneuzen Dhr. H. Veenenbos, veenenbos en bosch Dhr. A. Houwing Gemeente Vlissingen landschapsarchitecten Dhr. M. Verschuren NV Westerscheldetunnel Dhr. L. Kaagman Provincie Zeeland afd. RO Dhr. G. van Geffen Provincie Zeeland afd. RO Mevr. J. Rijk-Vermue Provincie Zeeland afd.LGW Mevr. A. bij de Vaate Provincie Zeeland afd.LGW Dhr. P. Goossen Provincie Zeeland afd.LGW Dhr. J. Bakx Provincie Zeeland Dir. I&V Mevr. L. van Sluijs Provincie Zeeland Dir. I&V Dhr. R. de Kam Provincie Zeeland Dir. I&V Dhr. M. Roelofs Provincie Zeeland Dir. I&V Dhr. H. Uitterhoeve Provincie Zeeland Dir. I&V Dhr. P. Ton Rijkswaterstaat Zeeland Mevr. M. Bakker Rijkswaterstaat Zeeland Dhr. R. van de Runstraat Waterschap Zeeuws Vlaanderen Dhr. R. de Nood Waterschap Zeeuwse Eilanden Dhr F. de Bruijne Zeeland Seaports Dhr. W. Vette Zeeland Seaports
78 79 Colofon
Alle illustraties (tenzij anders vermeld) zijn gemaakt door bureau veenenbos en bosch
Opdrachtgever:
9 oktober 2007
veenenbos en bosch landschapsarchitecten Zijpendaalseweg 51 6814 CD ARNHEM T (026) 351 51 95 E [email protected] I www.veenenbosenbosch.nl
i.s.m. Alies Rommerts, stedenbouwkundige
80