SPIS TREŚCI Rafał Gosik
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
SPIS TREŚCI Rafał Gosik: Ryjkowcowate (Coleoptera: Curculionoidea) zebrane z pułapek lepowych przeciwko szrotówkowi kasztanowcowiaczkowi Cameraria ohridella Deschka & Dimic ............................................. 3 Janina Jasnowska, Mariola Wróbel, Sylwia Jurzyk: Znaczenie monitorowania poziomu wód w rezerwatach torfowiskowych na przykładzie rezerwatu „Rosiczki Mirosławskie” (Pomorze Zachodnie) 19 Piotr Jastrzębski, Marzena Stańska: Krocionogi (Diplopoda) rezerwatu „Dębniak” ...................................................................... 34 Marta Jermaczek: Stanowisko pełnika europejskiego Trollius europaeus L. w dolinie Pliszki w Łagowskim Parku Krajobrazowym 46 Leszek Jerzak, Tadeusz Mizera, Marcin Bocheński, Paweł Czechowski, Marek Kalisiński, Anna Szara: Kolonie kormorana Phalacrocorax carbo sinesis na środkowym Nadodrzu ..................... 51 Łukasz Ławicki: Gniazdowanie ostrygojada Haematopus ostralegus, sieweczki obrożnej Charadrius hiaticula i rybitwy białoczelnej Ster- nula albifrons w dolinie dolnej Odry .............................................. 66 Iwona Markuszewska: Zagłębienia poeksploatacyjne gliny (tzw. zagłębienia pomarglowe) w południowo-wschodniej Wielkopolsce jako unikatowy element krajobrazu rolniczego ............................... 74 Katarzyna Piórek, Janusz Krechowski: Synantropizacja flory rezerwatu jodłowego Rudka Sanatoryjna (woj. mazowieckie) ............ 82 Krzysztof Spałek: Nowe stanowiska rdestnicy alpejskiej Potamogeton alpinus Balb. w rowach opaskowych stawów hodowlanych Śląska 97 Edward Walusiak, Wiesław Gawryś: Nowe stanowisko dwulistnika muszego Ophrys insectifera L. w Tatrzańskim Parku Narodowym 103 IN ST YT UT OCHRON YP RZ YR OD Y PO L SKIEJ AKAD EMII NAU K Dwumiesiêcznik R. LXIII (63)– 2007 – Zeszyt 5 (Wrzesieñ–PaŸdziernik) ORGAN PAÑSTWOWE JR ADY OCHRONY PRZYRODY Member of KRAKÓW 1 „W Polsce stał się Pawlikowski wielkim wychowawcą narodowym. Zakorzenione silnie w duszy polskiej uczucie przywiązania do ziemi rodzinnej rozwinął w nowe przykaza- nie polskiego patriotyzmu: Chrońmy przyrodę ojczystą” (A. Wodziczko) Redaktor Naczelny: Antoni Amirowicz Sekretarz Redakcji: Agata Skoczylas Zespół redakcyjny: Joanna Korzeniak, Włodzimierz Margielewski, Henryk Okarma, Krystyna Przybylska, Tadeusz Zając Adres Redakcji: 31-120 Kraków, al. A. Mickiewicza 33 Zeszyt wydano przy pomocy finansowej Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Krakowie Wydawnictwo polecone pismem Ministerstwa Oświaty nr VIII-Oc: 3055/47 z 18 lutego 1948 roku do bibliotek szkół wszystkich typów Tytuł włączony do rejestru czasopism cytowanych w “Zoological Record” (W. Brytania) ISSN 0009-6172 Drukarnia Kolejowa Kraków Sp. z o.o. 31-505 Kraków, ul. Bosacka 6 Nakład 1000 egz. 2 Chrońmy Przyrodę Ojczystą 63 (5): 3–18, 2007. RAFAŁ GOSIK Zakład Zoologii, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej 20-033 Lublin, ul. Akademicka 19 e-mail: [email protected] Ryjkowcowate (Coleoptera: Curculionoidea) zebrane z pułapek lepowych przeciwko szrotówkowi kasztanowcowiaczkowi Cameraria ohridella Deschka & Dimic Wstęp Szrotówek kasztanowcowiaczek został stwierdzony w Polsce po raz pierwszy w 1997 roku. W ciągu kilku lat stał się on po- ważnym zagrożeniem dla kasztanowców Aesculus hippocasta- num L., stanowiących ważny element m.in. zieleni miejskiej. Wydaje się prawdopodobne, że w polskiej faunie ten niewiel- ki motyl minujący nie znalazł jeszcze wroga, który mógłby w sposób naturalny regulować jego liczebność. Ponadto brak jest nadal skutecznej metody zwalczania tego szkodnika w sposób alternatywny (Fiołka i in. 2005). W celu eliminacji szrotówka powszechne stało się stosowa- nie pułapek lepowych. Pułapki lepowe (lepy) są cienką, prze- zroczystą folią polietylenową o szerokości 50 cm, którą okręca się pnie drzew na wysokości ok. 150 cm ponad gruntem. Pole powierzchni poszczególnych pułapek jest więc uzależnione od obwodu pni. Zewnętrzna powierzchnia pułapek jest następnie pokrywana bezbarwną, bezwonną i nierozpuszczalną w wo- dzie substancją klejącą (nazwa handlowa preparatu – Lepolep). Pułapki są eksponowane na drzewach od początku maja do końca czerwca. 3 6 5 4 3 C z e r 2 n ie jó w k a a c y z r t s y B 1 54° 50° 2 km 16° 24° Ryc. 1. Rozmieszczenie stanowisk badawczych na terenie Lublina. Fig. 1. Location of the investigated stations in Lublin. Ten typ pułapek cechuje się nieselektywnością, dlatego ich ofiarami obok szrotówka padają masowo także inne bezkręgow- ce, w tym także ryjkowce. Biorąc pod uwagę powszechne sto- sowanie pułapek lepowych (także na obszarach chronionych) konieczne staje się zbadanie, czy bezkrytyczne używanie tej metody nie stanowi niebezpieczeństwa dla trwałości populacji rzadkich i zagrożonych gatunków bezkręgowców. 4 Metoda i materiał Badania nad efektywnością i selektywnością pułapek lepo- wych prowadzono w latach 2004–2005 na terenie Lublina, gdzie corocznie oklejanych jest lepami ok. 990 drzew. Do obserwacji wybrano sześć stanowisk reprezentujących najbardziej typowe kompleksy zieleni miejskiej (parki, aleje i cmentarz) (ryc. 1). Próby pobierano w ok. dwutygodniowych odstępach, od pierw- szej dekady maja do końca czerwca. W okresie dwuletnich ba- dań zebrano łącznie 54 próby, 9 z każdego stanowiska. Jedną próbę stanowiły ryjkowce odklejone z 40 losowo wybranych pułapek, eksponowanych na drzewach w wieku ok. 40–60 lat. Powierzchnia pojedynczej pułapki wynosiła w tym przypadku ok. 1 m2. Orientacyjna, sumaryczna powierzchnia lepów ba- danych na każdym ze stanowisk stanowiła ok. 40 m2. Zebrany materiał analizowano następnie pod względem następujących kryteriów: – różnorodności i liczebności na poszczególnych stanowi- skach; – powiązań pokarmowych (wydzielono ryjkowce żerujące na kasztanowcach oraz gatunki nie związane troficznie z kaszta- nowcami); – specjalizacji pokarmowej (wyróżniono: gatunki liściożerne, próchnojady oraz drapieżniki); – osobno omówiono gatunki rzadko spotykane w Polsce. Przegląd stanowisk badawczych Stanowisko 1: ulica Żeglarska. Aleja 64 częściowo próchnieją- cych kasztanowców w wieku 40–50 lat. Podmiejski teren rekre- acyjny. Otoczenie stanowią pola uprawne oraz trawiaste boiska sportowe. Stanowisko 2: ulica Świętochowskiego. Aleja 137 kasztanow- ców w wieku ok. 55 lat (pomnik przyrody). Drzewa poddawa- ne zabiegom pielęgnacyjnym, bez śladu próchna. Otoczenie ulicy stanową domy jednorodzinne wraz z towarzyszącymi im ogródkami, obsadzonymi przez byliny ozdobne, krzewy i drzewa owocowe. 5 Stanowisko 3: ulica Głęboka. Topole czarne i 45 kasztanow- ców w wieku ok. 40 lat, rosnące w szeregu wzdłuż jednej z naj- ważniejszych arterii komunikacyjnych. Drzewa poddawane za- biegom pielęgnacyjnym, bez oznak próchnienia. Stanowisko 4: ulica Lipowa. Cmentarz założony w roku 1795 (obecnie w centrum miasta). Na cmentarzu rośnie 81 kaszta- nowców w wieku ok. 60 lat oraz okazałe lipy, klony, jesiony oraz limby. Drzewa w większości próchniejące, częściowo ob- umarłe. Stanowisko 5: Park Saski. Kompleks założony w 1837 roku w centrum miasta na powierzchni ponad 10 ha. Obok 78 kaszta- nowców w parku rosną również m.in.: okazałe klony, lipy oraz topole białe. Drzewa częściowo próchniejące, runo zbliżone do grądowego. Stanowisko 6: Ogród Botaniczny. Liczący ok. 10 ha kom- pleks, w skład którego wchodzą: zbiorowisko leśne o ro- ślinności zbliżonej do grądowej wraz z 44 pielęgnowanymi kasztanowcami oraz liczne klomby z bylinami, krzewami i drzewami krajowymi lub aklimatyzowanymi. Omówienie wyników Podczas badań pozyskano 4346 okazów reprezentujących 84 gatunki ryjkowcowatych (tab. 1). Pośród zebranych ryjkow- cowatych 10 gatunków (omówione poniżej) można zaliczyć do rzadko spotykanych w Polsce, zaś cztery gatunki: Hylesinus crenatus, H. toranio, Rhyncolus punctatulus i Bradybatus fal- lax nie były dotychczas notowane z obszaru Wyżyny Lubelskiej. Pozostałe ryjkowce należą w Polsce do gatunków pospolitych. Wśród pozyskanych chrząszczy 20 gatunków było troficznie powiązanych z kasztanowcami. Łącznie zebrano 3482 okazy; co stanowiło prawie 80,2% całości pozyskanego materiału fau- nistycznego. Grupę ryjkowcowatych powiązanych z roślinami innymi niż kasztanowce stanowiły 63 gatunki, łącznie 652 oka- zy (15% całości materiału). W zebranym materiale odnaleziono także 212 okazów Brachytarsus nebulosus; kobielatki, której larwy żerują na czerwcach. W zebranym materiale największą liczbą okazów charak- teryzowały się: Cossonus parallelepipedus (1424 okazów), 6 Tab. 1. Liczba okazów ryjkowcowatych zebranych z pułapek lepowych na kasztanowcach na terenie Lublina (drukiem pogrubionym zaznaczono gatunki nowe dla Wyżyny Lubelskiej; * – gatunek rzadko spotykany w Polsce, M – próchnojad, F – foliofag). Table 1. Number of specimens of weevils collected in sticky traps at horse-chestnut trees within municipal area of Lublin (bold type – species new to the Wyżyna Lubelska Upland, * – species rare in Poland, M – mould eater, F – folivore). Stanowiska Gatunki Stations żerujące na Gatunki Razem kasztanowcach Species Total 1 2 3 4 5 6 Horse-chestnut eaters 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Anthribidae * Rhaphitropis marchicus (Herbst) 2 2 M Anthribus albinus (L.) 1 1 M Brachytarsus nebulosus (Forst.) 37 79 2 40 46 8 212 Scolytidae Hylastes opacus Er. 1 1 Hylesinus crenatus (Fabr.) 2 2 4 H. toranio (Danth.) 2 2 H. varius (F.) 3 26 1 6 36 Scolytus mali (Bechst.) 1 1 Trypodendron domesticus (L.) 1 1 M 7 8 Tab. 1. cd. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 T. lineatum (Oliv.) 1 1 2 Xyleborus cryptographus (Ratz.) 1 1 X. dispar (Fabr.) 1 3 2 6 M X. saxeseni (Ratz.) 7 2 9 M Nemonychidae