Dziennik Urzędowy Województwa Wielkopolskiego Nr 161 – 15271 – Poz. 2764

2764

UCHWAŁA Nr XXXVII/156/09 RADY GMINY

z dnia 10 lipca 2009 r.

w sprawie przyjęcia „Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami Gminy Kramsk na lata 2009-2012” Na podstawie art. 18. ust. 2 pkt 15 ustawy z dnia §2. Zobowiązuje Wójta Gminy do sporządzania 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. z sprawozdania z realizacji programu, o którym mowa 2001 r. Nr 142, poz. 1592 ze zm.), w związku z art. w §1. 87 ust. 1 i 3 – 5 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U. §3. Wykonanie uchwały powierza się Wójtowi z 2003 r. Nr 162, poz. 1568 ze zm.)- po uzyska- Gminy. niu opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków - Rada Gminy Kramsk uchwala, co następuje: §4. Uchwała wchodzi w życie po upływie 14 dni od ogłoszenia w Dzienniku Urzędowym Wojewódz- §1. Przyjmuje do realizacji „Gminny Program Opie- twa Wielkopolskiego. ki nad Zabytkami Gminy Kramsk na lata 2009-2012” stanowiący załącznik Nr 1 do niniejszej uchwały. Przewodniczący Rady (-) Bogumił Leszczak

Załącznik nr 1 do Uchwały Nr XXXVII/156/09 Rady Gminy Kramsk z dnia 10 lipca 2009 r.

Spis treści: 3.5. Zabytki archeologiczne. 1. Wstęp 3.5.1. Wykaz stanowisk archeologicznych wpisa- 1.1. Położenie i krótka charakterystyka gminy. nych do rejestru zabytków z terenu gminy. 1.2. Cel opracowania gminnego programu opieki 3.5.2. Wykaz stanowisk o własnej formie krajo- nad zabytkami. brazowej. 1.3. Podstawa prawna opracowania gminnego 3.5.3. Zestawienie liczbowe stanowisk archeolo- programu opieki nad zabytkami. gicznych zewidencjonowanych i wpisanych 2. Uwarunkowania zewnętrzne ochrony zasobów do rejestru zabytków, łącznie z ich funkcją dziedzictwa kulturowego. oraz krótką analizą chronologiczną (opis 2.1. Relacje gminnego programu opieki nad zabyt- koncentracji stanowisk archeologicznych kami z opracowaniami wykonanymi na pozio- – uwarunkowania fizjograficzne). mie województwa. 4. Uwarunkowania wewnętrzne ochrony zasobów 2.1.1. Strategia rozwoju województwa wielkopol- dziedzictwa i krajobrazu kulturowego. skiego. 4.1. Stan zachowania i obszary największego za- 2.1.2. Plan zagospodarowania przestrzennego grożenia zabytków. województwa wielkopolskiego. 4.1.1. Stan zachowania zabytków nieruchomych 2.1.3. Inne dokumenty o zasięgu województwa, wpisanych do rejestru zabytków. których problematyka związana jest z dzie- 4.1.2. Stan zachowania zabytków ruchomych. dzictwem kulturowym. 4.1.3. Stan zachowania zabytków archeologicz- 3. Zasoby dziedzictwa i krajobrazu kulturowego nych oraz istotne zagrożenia dla zabytków gminy. archeologicznych. 3.1. Obiekty zabytkowe nieruchome o najwyż- 4.1.4. Obszary największego zagrożenia dla za- szym znaczeniu dla gminy wpisane do reje- bytków w gminie. stru zabytków. 4.2. Uwarunkowania wynikające ze Strategii Roz- 3.2. Wykaz obiektów zabytkowych nieruchomych woju Gminy Kramsk na lata 2005 – 2017. znajdujących się w ewidencji zabytków. 4.3. Uwarunkowania wynikające ze Studium 3.3. Zespoły najcenniejszych zabytków rucho- Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowa- mych na terenie gminy. nia Przestrzennego Gminy Kramsk 3.4. Krajobraz kulturowy - obszarowe wpisy do 4.4. Uwarunkowania wynikające z miejscowych rejestru zabytków (układy urbanistyczne, planów zagospodarowania przestrzennego parki kulturowe, parki krajobrazowe). gminy. Dziennik Urzędowy Województwa Wielkopolskiego Nr 161 – 15272 – Poz. 2764

4.5. Uwarunkowania wynikające z ochrony przy- ki, Dębicz, Drążek, Grąblin, Helenów Drugi, Hele- rody i równowagi ekologicznej. nów Pierwszy, Izabelin, Jabłków, Konstantynów, 5. Cele gminnego programu opieki nad zabytka- Kramsk, Kramsk-Łazy, Kramsk-Łęgi, Kramsk-Pole, mi (art. 87 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o Ksawerów, , Milin, Patrzyków, Pąchów, ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz Podgór, Rudzica, Rysiny, Święciec, Święte, Wiela- inne określone przez gminę). ny, Wola Podłężna, Wysokie. 6. Kierunki działań dla realizacji gminnego progra- Gmina sąsiaduje z gminami: Koło, , Koście- mu opieki nad zabytkami. lec, Krzymów, Osiek Mały, Sompolno i Ślesin. 6.1. Gminna ewidencja zabytków. Przez gminę przebiega ważna magistrala kolejowa 6.1.1. Sporządzenie gminnej ewidencji zabytków ze stacją, dworcem i bocznicami w miejscowości nieruchomych. Kramsk oraz szlak linii kolejowej Kunowice - Poznań 6.1.2. Sporządzenie gminnej ewidencji zbytków – Warszawa - Terespol, a także droga wojewódz- archeologicznych. ka, która bezpośrednio łączy się z autostradą A-2 6.1.3. Inwentaryzacja obiektów tzw. małej archi- i drogą E-30 stanowiące międzynarodowy korytarz tektury. transportowy nr II (Berlin- Poznań- Warszawa- Mos- 6.2. Sporządzenie wykazu obszarów urbanistycz- kwa). nych, ruralistycznych, zespołów i obiektów Geomorfologicznie jest położona w nieruchomych, stanowisk archeologicznych Pradolinie Warszawsko - Berlińskiej, w jej tzw. od- typowanych do wpisu do rejestru zabytków cinku konińskim z wyodrębnionym „basenem kram- z terenu gminy w celu uwzględnienia ich w skim”. dokumentach planistycznych i inwestycyj- Od zachodniej strony, do linii Grąblin - Izabelin- nych gminy. Wola Podłężna, sięga Wysoczyzna Gnieźnieńska. 6.3. Edukacja i promocja w zakresie ochrony za- Od strony północno-wschodniej, do linii Święciec bytków. - Bilczew - Kramsk sięgają Równiny Lubstowska i 6.4. Działania zmierzające do poprawy stanu za- Drzewcowska, które należą do Wysoczyzny Kło- chowania dziedzictwa kulturowego. dawskiej. 6.5. Określenie zasobów zabytków, które można Na terenie gminy Kramsk występują dwa rodzaje wykorzystać dla tworzenia, np. tras tury- surowców naturalnych: stycznych, ścieżek dydaktycznych, organiza- a) kruszywa naturalne występujące w złożach cji festynów. „Rysiny” i „Konstantynów Stary” 6.6. Określenie sposobu realizacji poszczególnych b) węgiel brunatny występujący w złożach Bil- celów gminnego programu opieki nad zabyt- czew, Drzewce A i B. Zalegają na powierzchni kami. 5,65 km², w granicach gmin Kramsk i Osiek 7. Instrumentarium realizacji gminnego programu Mały. opieki nad zabytkami. Głównym źródłem utrzymania mieszkańców gmi- 8. Monitoring działania gminnego programu opieki ny jest rolnictwo. nad zabytkami. Prowadzone na terenie gminy badania archeolo- 9. Niektóre zewnętrzne źródła finansowania gmin- giczne wykazały, iż ziemie te były już w odległej nego programu opieki nad zabytkami. przeszłości zasiedlone. Dokumenty źródłowe sięgają XIII wieku. Przed 1219 rokiem Kramsk był własnoś- 1. Wstęp cią biskupów płockich. Od 1227 roku wieś przeszła w posiadanie klasztoru Bożogrobowców w Miecho- 1.1. Położenie i krótka charakterystyka gminy wie. W 1251 r.wzmiankowana jako własność ksią- Gmina Kramsk położona jest we wschodniej czę- żęca. Po utworzeniu Starostwa Konińskiego dobra ści województwa wielkopolskiego, w środkowo- kramskie zostały wcielone do Konina , a w Rudzicy wschodniej części powiatu konińskiego, przy drodze założono konińską komorę celną. W 1317 r. Kramsk Licheń - Ciechocinek-Inowrocław oraz Konin- Radzie- należał do starosty Mikołaja Ocieskiego, wzmian- jów- Bydgoszcz, w odległości 17 km od Konina, 120 kowani są również późniejsi właściciele: Paweł Lu- od Poznania i 180 km od Warszawy. Powierzchnia bowiecki(1713 r.), Józef Brzeziński (poł. XVIII w.), gminy wynosi 131 km², z czego 76% stanowią ob- Jakub i Krystyna Brzezińscy. szary rolnicze, a 12% użytki leśne. Kompleksy leśne Po III rozbiorze Polski tereny gminy Kramsk zna- nie są zbyt duże, najczęściej spotyka się małe lasy lazły się w granicach tzw. Prus Południowych. W i bory, głównie sosnowe z domieszką brzozy, buku, 1797 r. z rąk króla pruskiego otrzymał je kapitan grabu, dębu, olszy czarnej, oraz świerku, poprzeci- Hamberg, zaś w 1811 r. stanowiły własność kapi- nane polami uprawnymi i łąkami. tana, barona Fryderyka Vogla. W 1844 r. Franciszek Gmina stanowi 8,35% powierzchni powiatu ko- Potrzebowski, wiceprezes Trybunału Warszawskie- nińskiego. Według danych z 31.12.2008 r. gminę go, brat ówczesnego proboszcza kramskiego, od- zamieszkiwały 10.397 osoby. Strukturę osadniczą kupił dobra kramskie od barona, by trzy lata później tworzy 67 miejscowości zorganizowanych w 30 sprzedać je miejscowym włościanom. sołectw: Anielew, Barce, Bilczew, Borki, Brzóz- Dziennik Urzędowy Województwa Wielkopolskiego Nr 161 – 15273 – Poz. 2764

Po zwycięstwie Napoleona nad Prusami w 1807r. stycznych i edukacyjnych oraz wspieranie inicjatyw ówczesny koniński wraz z dobrami kramski- sprzyjających wzrostowi środków finansowych na mi znalazł się w Księstwie Warszawskim, a po Kon- opiekę nad zabytkami, gresie Wiedeńskim ziemie te należały do Gubernii - określenie warunków współpracy z właścicielami Kaliskiej i wchodziły w skład Królestwa Polskiego. zabytków, eliminujących sytuacje konfliktowe zwią- Na przełomie XIX/XX w. Kramsk przybrał wygląd zane z wykorzystywaniem tych zabytków, miasteczka, z powstałym w 1904 r. rynkiem. Dzia- - podejmowanie przedsięwzięć umożliwiających łalność rozpoczęły: kółko rolnicze, straż ogniowa, tworzenie miejsc pracy związanych z opieką nad za- sklep, apteka, młyn, tartak, spółdzielnia oszczęd- bytkami. nościowo-pożyczkowa. W latach I wojny światowej administracja gminy była podporządkowana niemie- 1.3. Podstawa prawna opracowania gminnego ckim władzom wojskowym. Po odzyskaniu niepod- programu opieki nad zabytkami ległości, od 1920 r. zaczął się dynamiczny rozwój 1. Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminy, którego kres nastąpił z chwilą wybuchu II gminnym (Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591 ze wojny światowej. zmianami). Podczas okupacji obszar gminy znalazł się w „Kra- Zgodnie z art. 7 ust. 1 pkt 9 ustawy, do zadań ju Warty” i został włączony do III Rzeszy. Mieszkań- własnych gminy należy zaspokajanie zbiorowych cy byli represjonowani, wielu oddało życie w walce potrzeb wspólnoty, w tym m.in. sprawy kultury, a z hitlerowskim najeźdźcą. Pomniki poświęcone ich więc bibliotek gminnych i innych instytucji kultury pamięci znajdują się w Kramsku, Borkach, Wyso- oraz ochrony zabytków i opieki nad zabytkami. kiem oraz w miejscu straceń kilku tysięcy Żydów 1. Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie za- - lesie rudzickim. bytków i opiece nad zabytkami (Dz.U. Nr 162, poz. Tworzenie nowej administracji rozpoczęło się po 1568 ze zmianami), która nakłada na gminę nastę- wyzwoleniu. W 1948 r. utworzono trzy gromady: pujące obowiązki i uprawnienia: Kramsk, Święte, Jabłków. Uchwałą Wojewódzkiej a) prawo utworzenia przez radę gminy (po uprzed- Rady Narodowej w Poznaniu z dnia 5 grudnia 1972 nim zasięgnięciu opinii konserwatora zabytków) r. utworzono Gminę Kramsk. Po reformie admini- parku kulturowego w celu ochrony krajobrazu kul- stracyjnej w 1999 r. gmina Kramsk została włączo- turowego oraz zachowania wyróżniających się kra- na do powiatu konińskiego. jobrazowo terenów z zabytkami nieruchomymi cha- Nazwę miejscowości językoznawcy wywodzą od rakterystycznymi dla miejscowej tradycji budowlanej nazwy przepływającego przez tereny gminy strumie- i osadniczej (art. 16), nia Krąpia/Krąpień/Krompina, który został uwidocz- b) obowiązek uwzględniania w strategii rozwoju niony w obecnym herbie gminy. Na przestrzeni wie- gminy, studium uwarunkowań i kierunków zagospo- ków nazwa zmieniała się. Od XIII-wiecznej Cramsko, darowania przestrzennego gminy oraz miejscowych poprzez późniejsze Krąpsko, Krompsk, Kramsko, by planach zagospodarowania przestrzennego ochrony ostatecznie przyjąć obecnie używaną Kramsk. zabytków i opieki nad zabytkami (art. 18 i 19), c) obowiązek uzgadniania projektów i zmian pla- 1.2. Cel opracowania gminnego programu opieki nów zagospodarowania przestrzennego z woje- nad zabytkami wódzkim konserwatorem zabytków (art. 20), Nadrzędnym celem Programu opieki nad zabytkami d) obowiązek prowadzenia gminnej ewidencji za- gminy Kramsk na lata 2008 – 2011 jest ukierunko- bytków w formie zbioru kart adresowych zabytków wanie działań samorządu gminnego na poprawę sta- z terenu gminy, objętych wojewódzką ewidencją za- nu zachowania i utrzymania zasobów dziedzictwa bytków (art. 22 ust. 4), kulturowego gminy. Szczegółowe cele wynikają z e) przyjmowanie zawiadomień o znalezieniu w ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków trakcie prowadzenia robót budowlanych lub ziem- i opiece nad zabytkami. nych przedmiotu, co do którego istnieje przypusz- Określone zostały następująco: czenie, że jest on zabytkiem oraz powiadomienie o - włączenie problemów ochrony zabytków do sy- tym fakcie wojewódzkiego konserwatora zabytków stemu zadań strategicznych, wynikających z kon- (art. 32 ust. 1 pkt 3 i ust. 2), cepcji przestrzennego zagospodarowania kraju, f) przyjmowanie zawiadomień o przypadkowym - uwzględnienie uwarunkowań ochrony zabytków, znalezieniu przedmiotu, co do którego istnieje przy- w tym krajobrazu kulturowego i dziedzictwa arche- puszczenie, że jest on zabytkiem archeologicznym ologicznego, łącznie z uwarunkowaniami ochrony i powiadomienie o tym fakcie wojewódzkiego kon- przyrody i równowagi ekologicznej, serwatora zabytków (art. 33 ust. 1 i 2), - zahamowanie procesów degradacji zabytków i g) sprawowanie opieki nad zabytkami, w tym fi- doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania, nansowanie prac konserwatorskich i budowlanych - wyeksponowanie poszczególnych zabytków oraz przy zabytku, do którego gmina posiada tytuł praw- walorów krajobrazu kulturowego, ny (art. 71 ust. 1 i 2) - podejmowanie działań zwiększających atrak- h) prawo udzielania przez organ stanowiący gmi- cyjność zabytków dla potrzeb społecznych, tury- ny, na zasadach określonych w podjętych uchwa- Dziennik Urzędowy Województwa Wielkopolskiego Nr 161 – 15274 – Poz. 2764

łach, dotacji na prace konserwatorskie, restaurator- szanse na znaczny udział w gospodarce regionu. skie lub roboty budowlane przy zabytku wpisanym Jest to tym bardziej ważne, iż tego typu usługi ge- do rejestru zabytków (art. 81), nerują dużą liczbę miejsc pracy przy stosunkowo ni- i) obowiązek sporządzenia przez wójta gminy na skich nakładach”. okres 4 lat gminnego programu opieki nad zabytka- Cel ten realizowany będzie m.in. poprzez: mi (art. 87 ust. 1). - inwestycję w infrastrukturę poprawiającą stan j) obowiązek sporządzenia i przedstawienia radzie zagospodarowania obszarów atrakcyjnych pod gminy sprawozdania z realizacji programu (art. 87, względem turystycznym i rekreacyjnym z poszano- ust. 5). waniem wymogów ochrony środowiska, - wsparcie bazy noclegowej i gastronomicznej, 2. Uwarunkowania zewnętrzne ochrony zasobów - promocję przedsiębiorczości w tym zakresie, dziedzictwa kulturowego - wsparcie rozwoju agroturystyki, 2.1. Relacje gminnego programu opieki nad zabyt- - promocję turystyki alternatywnej. kami z opracowaniami wykonanymi na pozio- mie województwa 2.1.2. Plan zagospodarowania przestrzennego 2.1.1. Strategia rozwoju województwa wielkopol- województwa wielkopolskiego skiego Plan zagospodarowania przestrzennego woje- „Strategia rozwoju województwa wielkopolskie- wództwa wielkopolskiego sporządzony na okres go do roku 2020” jest dokumentem opracowanym perspektywiczny do roku 2020, uchwalony przez przez Urząd Marszałkowski Województwa Wielko- Sejmik Województwa Wielkopolskiego Uchwałą Nr polskiego, a przyjętym przez Sejmik Województwa XLII/628/2001 z dnia 26 listopada 2001 roku. Wielkopolskiego w dniu 19 grudnia 2005 r. Uchwa- Plan uznaje, że podstawową zasadą pozwalającą łą Nr XLII/692 A/05. na zachowanie dóbr kultury dla innych pokoleń jest Strategia określa uwarunkowania, cele i kierunki bezwzględne przestrzeganie obowiązującego w tym rozwoju województwa. Ustalenia zawarte w cyt. zakresie prawa. Ochrona dziedzictwa kulturowego dokumencie stanowią podstawę do sporządzenia powinna być realizowana poprzez właściwe zapisy planu zagospodarowania przestrzennego wojewódz- w miejscowych planach zagospodarowania prze- twa, przez co mają bezpośredni wpływ na zachowa- strzennego oraz w studiach uwarunkowań i kierun- nie i poprawę jakości krajobrazu kulturowego. ków zagospodarowania przestrzennego gmin. Generalnym celem „Strategii rozwoju wojewódz- W planie zagospodarowania przestrzennego woje- twa wielkopolskiego” jest poprawa jakości prze- wództwa wielkopolskiego przyjęto, iż podstawową strzeni województwa, systemu edukacji, rynku zasadą kształtowania rozwoju województwa winno pracy, gospodarki oraz sfery społecznej, skutkująca być optymalne wykorzystanie szeroko rozumianych wzrostem poziomu życia mieszkańców. Cel ten bę- uwarunkowań wewnętrznych oraz szans wynikają- dzie realizowany przy pomocy celów strategicznych cych z uwarunkowań zewnętrznych dla zaspokajania i operacyjnych. potrzeb mieszkańców i sprawnego funkcjonowania W celach strategicznych dotyczących dostoso- podmiotów gospodarczych. Z zasady tej wynikają wania przestrzeni do wyzwań XXI wieku, określo- przesłanki znaczące dla ochrony dziedzictwa kultu- ny został cel operacyjny 1.3. „Wzrost znaczenia i rowego województwa: zachowania dziedzictwa kulturowego”. Dziedzictwo 1) nie zaprzepaścić posiadanych przez wojewódz- kulturowe w rozwoju Wielkopolski jest czynnikiem two możliwości wynikających z położenia, tradycji, integracji społecznej, stanowi instrument promocji istniejącego potencjału środowiska przyrodniczego, regionu oraz przyczynia się do rozwoju gospodar- walorów społecznych i gospodarki, czego, ponieważ może być bazą dla turystyki i usług 2) chroniąc posiadane dobra, efektywnie je wy- kulturalnych. korzystać, a równocześnie w miarę możliwości je Cel ten realizowany będzie m.in. poprzez: pomnażać oraz poprawiać ich jakość. - inwestycje w instytucje kultury, Zasadniczym celem dla kształtowania polityki - ochronę dorobku kulturowego, przestrzennej województwa wielkopolskiego jest - wsparcie działań powiększających dorobek kul- harmonijny, zrównoważony rozwój całego teryto- turalny regionu, rium poprzez poprawę jakości zagospodarowania - promocję aktywności kulturalnej mieszkańców. przestrzennego i wzrost wewnętrznej spójności wo- Cel strategiczny zakładający „Zwiększenie efek- jewództwa. Jedną z zasadniczych kategorii, do któ- tywności wykorzystania potencjałów rozwojowych rej sprowadzić można cele zagospodarowania prze- województwa” ma być realizowany poprzez cel strzennego województwa jest tworzenie warunków operacyjny 2.4. „Zwiększenie udziału usług tury- do poprawy jakości życia i rozwoju zrównoważo- stycznych i rekreacji w gospodarce regionu”, które- nego, które sprowadzają się m.in. do zachowania go założeniem jest, iż „Przyrodnicze, krajobrazowe właściwych proporcji między elementami zagospo- oraz kulturowe atuty Wielkopolski tworzą szanse darowania przestrzennego i poprawę walorów este- na rozwój sektora usług turystyczno-rekreacyjnych. tycznych struktur przestrzennych i krajobrazu. W połączeniu z turystyką biznesową sektor ten ma Dziennik Urzędowy Województwa Wielkopolskiego Nr 161 – 15275 – Poz. 2764

Za główne zasady zagospodarowania przestrzen- kich jak: zabytkowe dzielnice, budynki, dominanty nego województwa wielkopolskiego przyjęto m.in. przestrzenne, panoramy, tereny zielone i tereny ot- 1) tworzenie warunków do współistnienia środo- warte; respektowanie zaleceń wynikających z prze- wiska przyrodniczego i zurbanizowanego, pisów ochronnych i poszerzenie zakresu ochrony 2) zachowanie dziedzictwa kulturowego i wpisa- prawnej, nie go w struktury przestrzenne i otaczający krajo- 2) wykorzystywanie atutów wynikających z braz. ukształtowania terenu, osi widokowych, dominant W planie wojewódzkim przyjęto, że w zagospoda- przestrzennych, panoram, rowaniu przestrzeni w odniesieniu do ochrony dzie- 3) w zapisach miejscowych planów zagospodaro- dzictwa kulturowego nie powinno się przekraczać wania przestrzennego podnoszenie wymogów archi- następujących wskazań: tektury w stosunku do obiektów realizowanych na 1) w obszarach chronionego krajobrazu nie powin- obszarach śródmieść oraz w pobliżu terenów o naj- no się lokalizować obiektów i urządzeń zakłócają- wyższych walorach kulturowych i przyrodniczych, cych w drastyczny sposób walory kulturowe, 4) podejmowanie opracowań dotyczących rewa- 2) ochronie podlegają obiekty cenne kulturowo, loryzowania zabytkowych dzielnic. wymagające bezwzględnego zachowania dla przy- Dla kształtowania obszarów wiejskich przyjęto szłych pokoleń oraz ich bezpośrednie otoczenie, w m.in. następujące zasady: którym nie powinny być lokalizowane obiekty nie- 1) ochrona charakterystycznych układów rura- przystosowane architektonicznie i funkcjonalnie, listycznych oraz zespołów sakralnych, pałacowo- 3) w strefach ochrony konserwatorskiej zagospo- parkowych, folwarków, ochrona zabytkowych bu- darowanie winno odbywać się na warunkach okre- dynków mieszkalnych, gospodarczych, wiatraków, ślonych przez służby konserwatorskie, remiz, szkół, kuźni, młynów, gorzelni i innych ele- 4) strefy ochrony widokowej (osie widokowe, cią- mentów specyficznych dla architektury wiejskiej gi widokowe, dominanty przestrzenne, panoramy) np. kapliczek i krzyży, powinny być wyznaczone poprzez stosowne zapisy 2) poszanowanie kształtowanej tradycyjnie różno- oraz w studiach uwarunkowań i kierunków zago- rodności form osadnictwa wiejskiego w poszczegól- spodarowania przestrzennego gmin. nych rejonach, Jak już to wyżej wskazano generalnym celem 3) twórcze wykorzystywanie wzorców architektu- zagospodarowania przestrzeni województwa wiel- ry lokalnej przy formułowaniu warunków dla projek- kopolskiego jest zrównoważony rozwój całego te- towanej zabudowy, odwoływanie się do architektu- rytorium, łączący w sobie ład społeczny, ład ekono- ry regionalnej Wielkopolski, preferowanie rodzimych miczny, ład ekologiczny i ład przestrzenny. materiałów budowlanych oraz tradycyjnych elemen- Ład przestrzenny można uzyskać m. in. przez: tów małej architektury takich jak drewniane płoty, 1) dobre rozpoznanie prawideł tradycyjnego kształ- podmurówki z kamienia naturalnego, itp. towania przestrzeni miejskich i zastosowanie ich na Dla kształtowania otwartych przestrzeni przyjęto nowo; formuła przywracania przestrzeni miejskiej następujące zasady: musi uwzględniać możliwości wszelkich kreacji, a 1) zakaz wznoszenia w pobliżu jezior, rzek, kana- nowoczesne budynki o dobrej architekturze nie po- łów, krajobrazowych punktów widokowych lub na winny być traktowane jako niepożądane, ale jako terenach o szczególnych walorach krajobrazowych potencjalne wzbogacenie dziedzictwa kulturowego, obiektów budowlanych naruszających walory krajo- 2) przestrzeganie wytycznych konserwatorskich brazowe i uniemożliwiających dostęp do nich, w zakresie nie tylko poszczególnych obiektów obję- 2) wprowadzenie zieleni osłonowej wokół istnieją- tych ochroną, ale również zasad zagospodarowania cych i projektowanych obiektów kolizyjnych w sto- zabytkowych układów urbanistycznych, sunku do krajobrazu, 3) „odkrycie” lokalnej architektury wiejskiej i za- 3) narzucanie ograniczeń w sytuowaniu reklam, pewnienie możliwości wprowadzenia tradycyjnych wykluczenie ich z miejsc o ciekawej ekspozycji. gabarytów, form dachów, detali i rozwiązań mate- Dla kształtowania przestrzeni wokół miejsc cen- riałowych do obiektów o współczesnych standar- nych kulturowo przyjęto następujące zasady: dach; nurt architektury regionalnej nie może mieć 1) dostosowanie zagospodarowania do masowe- prawa wyłączności, ale powinien stanowić ważny go ruchu turystycznego i pielgrzymkowego (hotele, wyróżnik przy kształtowaniu specyfiki lokalnej, campingi, gastronomia, parkingi, itp.), 4) ochronę krajobrazu, a w rejonach o najwyższych 2) ograniczenie działalności gospodarczej do nie walorach przyrodniczych i krajobrazowych wyklu- kolidującej z wiodącą funkcją miejsca, a wspieranie czenie realizacji obiektów, które charakterem (ga- działalności związanej z obsługą turystów czy piel- baryty, powierzchnia zajmowanego terenu, rodzaj grzymów, prowadzonej działalności) kolidują z otoczeniem. 3) izolowanie tych miejsc od bezpośredniego sty- Dla kształtowania przestrzeni miejskiej przyjęto ku z współczesnym zainwestowaniem, zachowanie m.in. następujące zasady: niezbędnej otwartej przestrzeni w celu lepszego ich 1) ochrona dziedzictwa kulturowego, tożsamości i wyeksponowania. tradycyjnych elementów środowiska miejskiego, ta- Dziennik Urzędowy Województwa Wielkopolskiego Nr 161 – 15276 – Poz. 2764

Uznano następujące zasady w zakresie ochrony Kościół wpisany jest do Rej. Zab.: A- 552/263 z dziedzictwa kulturowego: dnia 9 października 1995 r. 1) podstawową zasadą pozwalającą na zacho- Wykaz obiektów zabytkowych nieruchomych wanie dóbr kultury dla przyszłych pokoleń jest bez- znajdujących się w gminnej ewidencji zabytków względne przestrzeganie obowiązującego w tym zakresie prawa, tj. przepisów ustawy o ochronie BIECHOWA zabytków i opiece nad zabytkami, Zagroda nr 10 2) ochrona krajobrazu kulturowego może być re- a) DOM pocz .XX w., drew. alizowana poprzez właściwe zapisy w miejscowych b) STODOŁA, pocz. XX, drew. planach zagospodarowania przestrzennego i stu- Zagroda nr 11, diach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania a) DOM pocz. XX, drew. przestrzennego gmin. b) OBORA, pocz. XX, drew. DOM nr 16, XIX/XX, drew. 2.1.3. Inne dokumenty o zasięgu województwa, których problematyka związana jest z dzie- BILCZEW dzictwem kulturowym KAPLICZKA, 1948 r., mur. W Strategii rozwoju turystyki w województwie wielkopolskim, przyjętej w 2007 r., wśród priory- BORKI tetów i celów rozwoju turystyki w województwie KAPLICZKA, mur., 1 poł. XX w. wskazane zostały główne pola strategiczne, w któ- DOM nr 3, 1 ćw. XX, drew. rych generują i kumulują się procesy rozwojowe i działalność w dziedzinie turystyki. Wskazane pola IZABELIN strategiczne mają stanowić główne obszary wie- CMENTARZ EWANGELICKI, poł. XIX w., nieczynny loletnich i docelowych działań zmierzających do osiągnięcia celu nadrzędnego w turystyce wielko- KONSTANTYNÓW polskiej. Do priorytetów rozwojowych zaliczono roz- CMENTARZ EWANGELICKI, 1 poł. XIX w., nie- wój walorów turystycznych. Celem strategicznym czynny jest tu podnoszenie atrakcyjności turystycznej re- gionu poprzez lepszą ochronę, ekspozycję i organi- KRAMSK zację zasobów kulturowych i przyrodniczych. Dwa Zespół kościoła par. p. w. św. Stanisława Biskupa cele operacyjne odnoszą się wprost do obiektów Męczennika, ul. Konińska zabytkowych: a) BRAMA, poł. XIX, mur. - wytyczenie i zagospodarowanie historycznych b) PLEBANIA, 1894 r., mur. tras zwiedzania w centrach zabytkowych oraz przy- c) CMENTARZ, 1 poł. XIX. stosowania zespołów rezydencjonalnych i sakral- DOM rekolekcyjny, róg ul. Kościelnej i ul. Koniń- nych do potrzeb ruchu turystycznego o charakterze skiej, 1926 r., mur. krajoznawczym i pielgrzymkowym, KAPLICZKA przy szkole, ul. Konińska, 1 poł. XX, mur. - wykorzystanie i adaptacja budowli zabytkowych STODOŁA w zagrodzie nr 16, 1 ćw. XX, drew. na turystyczne obiekty usługowe. DOM nr 3, ul. Południowa, pocz. XX, drew. glin. Dokumentem w całości poświęconym problema- DOM nr 7, ul. Południowa, XIX/XX, glina odesk. tyce związanej z ochroną dziedzictwa kulturowego DOM nr 11, ul. Południowa, XIX/XX, mur. jest Wielkopolski Wojewódzki Program Opieki nad DOM nr 13, ul. Południowa, XIX/XX, mur. zabytkami na lata 2008 – 2011 przyjęty Uchwa- DOM nr 5, ul. Pogorzelna, k. XIX, mur. łą Sejmiku Województwa Wielkopolskiego Nr Dom nr 6, ul. Pogorzelna, pocz. XX, XVIII/243/07 z dnia 17 grudnia 2007 r. DOM nr 7, ul. Pogorzelna, 1 ćw. XX, mur. DOM nr 9, ul. Pogorzelna, l. 30 XX, mur. 3. Zasoby dziedzictwa i krajobrazu kulturowego DOM nr 6, ul. Kolejowa, k. XIX, mur. gminy DOM nr 15, ul. Kolejowa, k. XIX, mur. 3.1. Obiekty zabytkowe nieruchome o najwyż- DOM nr 26, ul. Kolejowa, 1910 r., drew. szym znaczeniu dla gminy wpisane do re- DOM nr 44, ul. Kolejowa, 1 poł. XX, mur. jestru zabytków DOM, ul. Wojska Polskiego, 1 poł. XIX, mur. Do najcenniejszych obiektów zabytkowych na te- DOM, ul. Wojska Polskiego, 1914 r., mur. renie gminy wpisanych do rejestru zabytków należy DOM nr 6, ul. Kościuszki, pocz. XX, mur. kościół p.w. św. Stanisława Biskupa Męczennika w DOM nr 5, ul. Kościelna, pocz. XX, mur. Kramsku, murowany, jednonawowy, neobarokowy, DOM nr 15, ul. Kościelna, pocz. XX, mur. wzniesiony staraniem ks. Ludwika Potrzebowskiego DOM nr 16, ul. Kościelna, XIX/XX, mur. w 1844 r. i rozbudowywany. W roku 1862 dobu- DOM nr 18, ul. Kościelna, XIX/XX, mur. dowano dzisiejsze prezbiterium, a w latach 1903- DOM nr 20, ul. Kościelna, XIX/XX, mur. 1906 wieżę i dwie kaplice. STODOŁA w zagrodzie nr 29, ul. Kościelna, XIX/ XX, glin., drew. Dziennik Urzędowy Województwa Wielkopolskiego Nr 161 – 15277 – Poz. 2764

DOM nr 2, ul. Rynek, 2 poł. XIX i 1 poł. XX, Zagroda nr 3 mur. a) DOM, 1880 r., drew. DOM nr 4, ul. Rynek, XIX/XX, mur. b) STODOŁA, k. XIX, drew. c) OBORA, pocz. XX, glin., kam. KRAMSK POLE Zagroda nr 9 Zagroda nr 3 a) DOM, 1909 r., drew. a) DOM, pocz. XX, mur. b) OBORA Z CHLEWNIĄ, 1922 r., glin. b) STODOŁA, k. XIX, drew.- mur. c) OBORA, 1924 r., glin.

KSAWERÓW RUDZICA Zagroda nr 4 KAPLICZKA, 1949 r. mur. a) DOM, 1 ćw. XX, glina DOM nr 9, 4 ćw. XIX, glin. b) STODOŁA , pocz. XX, drew. Zagroda nr 16 c) OBORA , pocz. XX, drew. a) DOM, 1936 r., mur. b) OBORA, 1928 r., mur. MILIN c) STODOŁA, 1928 r., DOM nr 6, 1900 r., mur. DOM nr 32, 4 ćw. XIX, mur. DOM nr 21, 1923 r., mur. DOM nr 33, 4 ćw. XIX, glin Zagroda nr 1 Dom nr 40, pocz. XX, glin. a) DOM, 1920 r., mur. DOM nr 44, pocz. XX, glin. - mur. b) STODOŁA, pocz. XX, drew., mur. ŚWIĘTE NOWY CZARKÓW DOM nr 2, 1949 r., drew. Zagroda nr 6 DOM nr 24, pocz. XX, drew. a) DOM, k. XIX., drew. Zagroda nr 38 b) OBORA, k. XIX, drew. a) DOM, pocz. XX, drew. c) STODOŁA, k. XIX, drew. b) OBORA, pocz. XX, glin.,- mur. CMENTARZ EWANGELICKI, XVIII/XIX w., nie- Zagroda nr 42 czynny a) DOM, pocz. XX, drew. b) OBORA, pocz. XX, drew. DOM nr 43, pocz. XX, drew. CMENTARZ EWANGELICKI, 1 poł. XIX w., nie- DOM nr 44, k. XIX, drew. czynny TOBUŁKA PATRZYKÓW DOM nr 1, pocz. XX , mur. Zagroda nr 17 a) DOM, 1914 r., drew. WOLA PODŁĘŻNA b) STODOŁA, 1917 r., drew. KAPLICZKA, 1 poł. XX w., mur. Zagroda nr 12 ZESPÓŁ SZKOŁY a) DOM, XIX/XX, drew. a) Szkoła podstawowa, 1 ćw. XX, mur.-drew. b) STODOŁA, XIX/XX, drew. b) Budynek gospodarczy, pocz. XX, mur. DOM nr 9, ok.1899r., drew. DOM nr 47, XIX/XX, mur., drew. STODOŁA w zagrodzie nr 21, pocz. XX w., STODOŁA, ul. Centralna 1, pocz. XX, drew. drew. WYSOKIE PĄCHÓW KAPLICZKA, 1945 r., mur CMENTARZ EWANGELICKI, 2 poł. XIX w., nie- KAPLICZKA, 1 poł. XX, mur. czynny 3.3. Zespoły najcenniejszych zabytków rucho- PODGÓR mych na terenie gminy KAPLICZKA, 1955 r. , mur. Najcenniejsze zabytki ruchome wpisane do reje- KAPLICZKA, 1 poł. XX, mur. stru zabytków w gminie Kramsk, to wyposażenie Zagroda nr 24 kościoła parafialnego p.w. św. Stanisława B.M. w a) DOM, 1 poł. XX, mur. Kramsku. Są to m.in. ołtarz główny, ołtarze boczne, b) Obora, 1 ćw. XX, glin. ambona, prospekt organowy, chrzcielnica, krucy- DOM NR 23, 1909 r., mur. fiksy, Stacje Męki Pańskiej, kamienna kropielnica. WIADUKT (most kolejowy) 1 poł .XX, strunobeton Wystrój i wyposażenie wpisane do rejestru zabyt- ków w ilości 55 obiektów pod nr B-100/46 z dnia POGORZAŁKI 6.10.1995 r. Wystrój stanowi również polichromia DOM nr 1, 1888 r., drew. w typie neobarokowym, wykonana w latach 1911- Dziennik Urzędowy Województwa Wielkopolskiego Nr 161 – 15278 – Poz. 2764

1912 przez A. Szulczyńskiego. Pokrywa ona sklepie- Obszar gminy Kramsk został rozpoznany archeo- nie, ściany kościoła i kaplic, dekorują ją sztukaterie. logiczne w ramach Archeologicznego Zdjęcia Polski Kompleksową konserwację wystroju i wyposażenia (AZP) w latach 1985-2003. AZP to program badaw- kościoła wykonano w latach 1995 – 1999. czy obejmujący swym zasięgiem terytorium całej Polski. Pozwala na dokładne rozpoznanie zasobów 3.4. Krajobraz kulturowy - obszarowe wpisy do archeologicznych. W swych założeniach obejmuje rejestru zabytków (układy urbanistyczne, bowiem kilka etapów badawczych: parki kulturowe, parki krajobrazowe) 1. kwerendę archiwalną w muzeach, instytucjach Na terenie gminy Kramsk nie występują układy ur- publicznych i publikacjach, banistyczne, układy ruralistyczne, parki krajobrazo- 2. badania powierzchniowe, we wpisane do rejestru zabytków. 3. badania sondażowe, wykopaliskowe. W związku z powyższym dokumentacja stano- 3.5. Zabytki archeologiczne wisk archeologicznych utworzona metodą AZP jest 3.5.1. Wykaz stanowisk archeologicznych wpisa- źródłem najbardziej aktualnej wiedzy o terenie. Licz- nych do rejestru zabytków z terenu gminy ba stanowisk zewidencjonowanych w trakcie badań Na terenie gminy Kramsk nie ma stanowisk arche- AZP na obszarze gminy Kramsk wynosi 285. ologicznych wpisanych do rejestru zabytków. Należy jednak pamiętać, że baza danych AZP jest bazą otwartą. Dołączane są do niej ciągle nowe in- 3.5.2. Wykaz stanowisk o własnej formie krajo- formacje pochodzące z kolejnych badań czy też we- brazowej. ryfikacji badań wcześniejszych. Na terenie gminy Kramsk znajduje się jedno stano- Poniżej zaprezentowano tabelkę prezentującą za- wisko o własnej formie krajobrazowej. Jest to dwór soby dziedzictwa archeologicznego z terenu gminy z okresu nowożytnego w miejscowości WYSOKIE. Kramsk. Tabelka została stworzona z uwzględnie- Jest to interesujące pod względem zachowania i niem podziału na fakty osadnicze. usytuowania stanowisko.

3.5.3. Zestawienie liczbowe stanowisk archeolo- gicznych zewidencjonowanych i wpisanych do rejestru zabytków, łącznie z ich funkcją oraz krótką analizą chronologiczną (opis koncentracji stanowisk archeologicznych – uwarunkowania fizjograficzne). stanowiska o własnej for- cmen- cmen- osady ślady huty młyny skarby ogółem mie krajobrazowej tarzy- tarzy- osadni- szkła ska ska kur- cze płaskie hanowe dwory grodzi- forty- 5 0 89 158 0 0 0 253 ska fikacje ziemne 1 0 0

Teren gminy Kramsk jest częścią Pradoliny War- tych wysp występuje „nierozmywalna” glina szara szawsko – Berlińskiej. Obejmuje ona południową i zlodowacenia środkowo – polskiego. Wyspy dylu- środkową część gminy. Jest to tzw. koniński od- wialne osiągają wysokość 97 – 101 m n. p. m. cinek Pradoliny Warszawsko – Berlińskiej z wy- Sieć wodną gminy tworzą: rzeka Warta, rzeka odrębnionym „basenem kramskim”. Od strony Warcica, Kanał Morzysławski (Kanał Warta-Gopło), zachodniej, do linii Grąblin – Izabelin – Wola Pod- Kanał Grójecki, który łączy się z Wartą we wsi Wola łężna, sięga natomiast Wysoczyzna Gnieźnieńska. Podłężna, rowy i kanały melioracyjne. Od strony północno – wschodniej, do linii Święciec Przeważają gleby bielicowe, pseudobielicowe i gli- – Bilczew – Kramsk, wchodzi Równina Lubstowska ny. Na utworach rzecznych, w obrębie Pradoliny, w i Równina Drzewcowska, które są częścią Wyso- rejonie wsi: Święte, Biechowy, Pogorzałki – wystę- czyzny Kłodawskiej. W ukształtowaniu powierzchni pują pagórki wydmowe, składające się z piasków gminy widoczne są dwa typy krajobrazu. Pierwszy eolicznych. Rozległe obszary Basenu Kramskiego w z nich to płaskie, równinne obniżenia należące do środkowej i północno – wschodniej części gminy, Pradoliny, do której od północy włącza się rozległa w obniżeniach Basenu Pątnowskiego i Morzysław- płaskodenna rynna i Kanał Grójecki. Drugi to pagór- skiego zajmują natomiast torfy. Zwarte kompleksy kowate wyniesienia różnej wielkości, tzw. „wyspy dobrych i średnich gleb występują w rejonie Grąbli- dyluwialne”. Wyspy te wyniesione ponad poziom na, Anielewa, Pąchowa, Jabłkowa i Kramska. Są to wód Pradoliny nie zostały rozmyte, gdyż w trzonie gleby bielicowe i brunatne, wytworzone z piasków Dziennik Urzędowy Województwa Wielkopolskiego Nr 161 – 15279 – Poz. 2764 gliniastych na glinie lub gliny. cyjnego budownictwa wiejskiego w gminie Kramsk, Grunty orne (ok. 37% pow. gminy) występują na są na szczęście dość licznie reprezentowane w po- kilku wysoczyznach, które zajmują środkową i za- szczególnych wioskach. chodnią część gminy. W krajobrazie gminy prawie 50% powierzchni użytków rolnych zajmują łąki i pa- 4.1.2. Stan zachowania zabytków ruchomych stwiska, które występują w dolinie Warty i Dolinie Zabytki ruchome wpisane do rejestru zabytków w Grójeckiej. gminie Kramsk, to wyposażenie kościoła w Kram- Udział lasów w ogólnej powierzchni gminy jest sku. Kościół parafialny p.w. Św. Stanisława B.M. niewielki i wynosi 13%, tj. ok. 1.700 ha. Większe posiada w swoim wyposażeniu zespół obiektów kompleksy leśne występują w rejonach wsi: Grąb- wpisanych do rejestru zabytków. Wyposażenie koś- lin, Izabelin, Konstantynów, Drążek i Rudzica. W cioła zachowane w dobrym stanie. Kompleksową drzewostanie dominuje sosna, a jako gatunki towa- konserwację wystroju i wyposażenia kościoła wy- rzyszące występuje dąb i brzoza. konano w latach 1995-1999. Koncentracje osadnictwa pradziejowego czy śred- Wszelkie prace przy obiektach nieruchomych i ru- niowiecznego czytelne są na terenie, gdzie wy- chomych wpisanych do rejestru zabytków wymaga- stępują lekkie gleby piaszczyste. Pozostały teren, ją pozwolenia konserwatora zabytków po uprzednim pokryty glebami gliniastymi, był raczej zasiedlany uzgodnieniu ich zakresu w Delegaturze Wojewódz- sporadycznie gdyż większość stanowisk tu zareje- kiego Urzędu Ochrony Zabytków w Koninie. strowanych to niewielkie osady i ślady osadnicze. Dopiero w czasach nowożytnych obserwuje się tu 4.1.3. Stan zachowania zabytków archeologicz- intensyfikację osadnictwa. nych oraz istotne zagrożenia dla zabytków archeologicznych 4. Uwarunkowania wewnętrzne ochrony zasobów Stanowiska archeologiczne podlegają stałym za- dziedzictwa i krajobrazu kulturowego grożeniom. Z każdym rokiem, wraz z rozwojem 4.1. Stan zachowania i obszary największego za- techniki, intensyfikacją działalności przemysłowej, grożenia zabytków gospodarczej, rolniczej rośnie stopień ich zagrożenia 4.1.1. Stan zachowania zabytków nieruchomych oraz pojawiają się nowe. Z „Raportu o stanie zabytków w gminie Kramsk” W myśl art. 6 pkt 3 Ustawy z dnia 23 lipca 2003 opracowanego przez Wojewódzki Urząd Ochro- r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. ny Zabytków w Poznaniu Delegaturę w Koninie w U. Nr 162, poz. 1568) wszystkie zabytki archeolo- 2004 roku wynika, iż na terenie gminy znajduje się giczne – bez względu na stan zachowania podlegają jeden obiekt wpisany do rejestru zabytków. Jest nim ochronie i opiece. Należy przy tym pamiętać, że za- kościół parafialny w Kramsku p.w. św. Stanisława sięg stanowisk archeologicznych został wyznaczo- Biskupa Męczennika. Wzniesiony w 1844 r. na miej- ny na mapach na podstawie badań powierzchnio- scu istniejącego tu od XVI w. drewnianego. Nową wych. Jednak nie może on odpowiadać dokładnie świątynię konsekrowano w 1852 r., w 1862 r. do- zasięgowi występowania pozostałości osadnictwa budowano do niej dzisiejsze prezbiterium. Obiekt pradziejowego pod ziemią. Dlatego należy trakto- jest w dobrym stanie technicznym, dzięki przepro- wać go zawsze orientacyjnie, może bowiem okazać wadzonym w ostatnich latach pracom remontowo- się, że obiekty archeologiczne zalegają także w są- konserwatorskim. siedztwie wyznaczonego na podstawie obserwacji Budynek plebanii w Kramsku wybudowany w powierzchniowej, zasięgu stanowiska. 1894 roku, odremontowany, z zadbanym otocze- Najlepiej zachowane są stanowiska archeologicz- niem prezentuje stan zadowalający. Nie jest wpisa- ne położone na nieużytkach, terenach niezabudowa- ny do rejestru zabytków. nych oraz terenach zalesionych. Należy tutaj przy- Na terenie gminy znajdują się kapliczki przydroż- pomnieć, że ustawa o ochronie zabytków i opiece ne, wszystkie w dobrym stanie zachowania. nad zabytkami nakłada na każdego, kto zamierza Współczesne wsie gminy Kramsk dość często za- realizować nowe zalesienia lub zmianę charakteru wierają, tak w nazwie, jak i w swoim pierwotnym dotychczasowej działalności leśnej na terenie, na kształcie pierwiastki historycznej lokalizacji. Za- którym znajdują się zabytki archeologiczne, obowią- chowane ułamkowo wprawdzie, ale dość czytelne zek pokrycia kosztów badań archeologicznych oraz budownictwo w drewnie i glinie, to najwierniejsze ich dokumentacji. artefakty dawnych sposobów życia. Nie odnotowa- Dużym zagrożeniem dla stanowisk archeologicz- ne wprawdzie w rejestrze zabytków, są nosicielami nych są natomiast inwestycje budowlane i przemy- ważnych i znaczących obszarów wiedzy o proce- słowe (zwłaszcza rozwój budownictwa mieszkalne- sach rozwojowych osadnictwa na terenie gminy. go i przemysłowego oraz budowa dróg), nielegalna Domy drewniane, budowane techniką zrębową, eksploatacja piaśnic i żwirowni. Istotnym zagroże- sumikowo-łątkową, domy gliniane, elementy zagród niem jest również działalność rolnicza, zwłaszcza (stodoły, obory,) uosabiają dziś najczęściej przysło- intensywna orka. wiowe „mienie opuszczone”. Przyczyny takiego sta- Do innego rodzaju zagrożeń należy działalność nu rzeczy to odrębne zagadnienie. Przykłady trady- nielegalnych poszukiwaczy. Zagrażają oni przede Dziennik Urzędowy Województwa Wielkopolskiego Nr 161 – 15280 – Poz. 2764 wszystkim cmentarzyskom oraz stanowiskom o trendami budowlanymi, gdzie wznoszona sylwet- własnej formie krajobrazowej, jak grodziska czy for- ka współczesnego domu sąsiaduje na wyciągnięcie tyfikacje ziemne oraz pozostałości z okresu II wojny ręki z glinianą chałupą, chylącą się ku upadkowi. To światowej. nie przypadek, a wręcz reguła na polskiej wsi, gdzie Dlatego dla ochrony archeologicznego dziedzictwa tradycyjne elementy kultury ludowej łączą się z no- kulturowego, na obszarach występowania stano- woczesnymi momentami kultury ogólnonarodowej. wisk archeologicznych oraz w strefie ich ochrony, Przemiany społeczne to proces. Może on przybie- podczas inwestycji związanych z robotami ziem- rać różne formy, być mniej lub bardziej gwałtowny. nymi, wymagane jest prowadzenie prac archeolo- W skrajnych przypadkach stanowi on zagrożenie dla gicznych w zakresie uzgodnionym pozwoleniem na form tradycyjnych, a takimi są niewątpliwie obiekty badania archeologiczne Wielkopolskiego Wojewódz- zabytkowe. kiego Konserwatora Zabytków-Delegatury w Koni- Przemieszczenia ludności, będące rezultatem i nie przed uzyskaniem pozwolenia na budowę lub wynikiem II wojny światowej, doprowadziły do wy- przed rozpoczęciem prac ziemnych. ludnienia wielu wsi zamieszkałych, niekiedy od XVIII Również przebudowa układów urbanistycznych, stulecia przez ludność pochodzenia niemieckiego. ruralistycznych i założeń pałacowo -parkowych pro- Owe pustostany zasiedlono w przeciągu kilku lat wadzi często do naruszenia średniowiecznych i no- różnego typu odłamami ludności rodzimej. W re- wożytnych nawarstwień kulturowych. W związku z zultacie pozostałości poprzednich wspólnot, jakimi tym wszystkie prace ziemne wymagają jednoczes- są cmentarze, ulegają powolnej i nieodwracalnej nego prowadzenia badań archeologicznych. Wyniki zagładzie. Brak zainteresowania zbiorowości lokal- badań często stanowią jedyną dokumentację na- nych owymi cmentarzami, nie wynikał ze złej woli, stępujących po sobie faktów osadniczych na tym lecz był czymś naturalnym, bo w praktyce nie był terenie. Pozwalają one skorygować, uszczegółowić nośnikiem integracyjnym grupy. Istniejące na tere- i potwierdzić informacje uzyskane ze źródeł pisa- nie gminy cmentarze ewangelickie, to przejaw wan- nych. Pozyskany w trakcie badań materiał ruchomy dalizmu, niezrozumienia wartości historycznej tych umożliwia uzupełnienie danych o kulturze material- obiektów, traktowanie ich na zasadzie swój – obcy, nej mieszkańców. uznania ich za rodzaj profanum. Na terenie gminy znajduje się pięć nieczynnych 4.1.4. Obszary największego zagrożenia dla za- cmentarzy ewangelickich w miejscowościach: Iza- bytków w gminie belin, Konstantynów, Osowce, Pąchów, Lichnowo. Stan zachowania wszystkich jest bardzo zły; zaroś- a) nieruchomych nięte krzakami, samosiewami , wnętrza nieczytelne, Gmina Kramsk, oprócz trzech miejscowych planów miejscami trudno dostępne, zdewastowane i prze- zagospodarowania przestrzennego (Wola Podłężna, mieszczone nagrobki, zatarte mogiły. Rudzica i Rudzica I) nie posiada ogólnego gminnego planu zagospodarowania przestrzennego będącego b) ruchomych prawem miejscowym. Z punktu widzenia ochrony Zabytki ruchome na terenie gminy, stanowiące konserwatorskiej jest to istotne zagrożenie dla za- wyposażenie obiektu sakralnego, są właściwie i pra- bytków nieruchomych. Bowiem ustalenie ochrony widłowo chronione. w miejscowym planie zagospodarowania przestrzen- nego gminy jest jedną z czterech form ochrony wy- c) archeologicznych mienionej w art. 7 ustawy o ochronie zabytków i Największe zagrożenia dla stanowisk archeolo- opiece nad zabytkami. Pozostałe, wpis do rejestru gicznych występują na obszarach eksploatacji złóż zabytków, dotyczy nielicznej grupy obiektów, zaś kopalin: uznanie za pomnik historii lub utworzenie parku kul- 1. kruszywa naturalne: turowego obecnie gminy nie dotyczy. Brak szcze- - złoże „RYSINY” – eksploatowane sporadycznie, gółowych zapisów dotyczących ochrony zabytków w zależności od lokalnego zapotrzebowania. Miąż- ujętych w ewidencji może spowodować daleko idą- szość złoża od 1,7 m do 20,8 m, grubość nadkładu ce przekształcenia przestrzenne, kubaturowe, mate- od 0,2 m do 4,2 m. riałowe i architektoniczne. Złoże jest częściowo zawodnione, a woda wystę- Tradycyjne budownictwo wiejskie na obszarze ca- puje na głębokości od 4,2 m do 20,5 m. łej gminy ulega mniej lub bardziej dynamicznej zmia- - złoże „KONSTANTYNÓW STARY” – eksploata- nie, tak w funkcji obiektów jak i w formie. Wiąże cja została wstrzymana. Miąższość złoża od 2,5 m się to z przemianami tradycyjnego wzorca rodziny do 7,8 m, grubość nadkładu od 0,0 m do 0,3 m. wiejskiej, zmianami zachodzącymi w lokalnych spo- Złoże jest częściowo zawodnione, a woda występu- łecznościach wioskowych. Nowatorskie trendy go- je na głębokości od 3,4 m do 8,2 m. spodarowania, niszczą lub wręcz eliminują pozosta- 2. węgiel brunatny łości dawnej architektury budowlanej. - złoże „DRZEWCE” zalega na pow. 5,65 km 2, w W panoramicznym krajobrazie wsi zauważamy granicach gm. Kramsk i gm. Osiek Mały. Składa się często dysonanse kształtowane współczesnymi z trzech pól: „Bilczew”, „Drzewce A i B”. Miąższość Dziennik Urzędowy Województwa Wielkopolskiego Nr 161 – 15281 – Poz. 2764 złoża średnio 6,9 m, a maksymalnie 19,5 m. Eksplo- tu Maryjnego na tym terenie. Strategia określa trzy atacja złoża przewidziana jest do 2017 r. Od 2003 zasadnicze obszary problemowe: r. zbierany jest nadkład. I. Rozwój rolnictwa i przedsiębiorczości w gmi- Ponadto Plan Lokalnego Rozwoju Gminy Kramsk nie. zakłada następujące zadania inwestycyjne zagraża- II. Rozwój podmiotowości indywidualnej i wspól- jące stanowiskom archeologicznym: notowej w gminie. III. Wzrost jakości życia mieszkańców w gminie. Budowa kanalizacji wiejskiej w m. Anielew Obszary te podzielono na cele strategiczne. Łącz- nie w ramach Strategii i Rozwoju Gminy Kramsk za- Budowa kanalizacji ściekowej w m. Bilczew planowano 43 programy operacyjne. Budowa kanalizacji ściekowej w m. Grąblin Cele strategiczne gminy wynikają z uwarunkowań – 130 przyłączy przyrodniczych, kulturowych, gospodarczych i spo- Budowa kanalizacji ściekowej w m. Helenów II łecznych. Budowa kanalizacji ściekowej w m. Kramsk Łągi- Trzeci obszar - wzrost jakości życia mieszkańców Strumyk w gminie- określony jest czterema celami strategicz- nymi. Każdy z tych celów podzielony jest na zadania Budowa kanalizacji ściekowej w m. Rudzica operacyjne. Cel drugi- zwiększenie oferty kulturalnej Budowa oczyszczalni ścieków dla miejscowości gminy - w programie 2/3 pod nazwą „ opracowanie Wysokie, Wacławów I, Podgór zachowania gminnego dziedzictwa kulturowego”, Budowa kanalizacji deszczowej w m. Wola Pod- jako zadanie stawia sobie zachowanie gminnego łężna dziedzictwa kulturowego poprzez restytucję istnie- Budowa drogi asfaltowej w m. Nowy Czarków jących w gminie obiektów, które mają określoną wartość kulturową i turystyczną. Budowa drogi asfaltowej od torów kolejowych do Realizacja programu przyczyni się do zahamowania m. Patrzyków przez m. Święte procesu niszczenia zabytkowych obiektów Gminy Budowa ulic z chodnikami w m. Wola Podłężna Kramsk, które mają stać się atrakcjami turystyczny- Budowa gminnego składowiska odpadów komu- mi, a także miejscem pracy dla mieszkańców gmi- nalnych w miejscowości Kramsk ny. Zapewni on również mieszkańcom możliwość Budowa sali gimnastycznej z zapleczem Szkoły czynnego uczestnictwa w życiu kulturalnym, lepsze Podstawowej w m. Anielew warunki wykorzystania czasu wolnego , wypoczyn- ku i rozwoju zainteresowań, a tym samym zwiększy Budowa Szkoły Podstawowej z salą gimnastycz- zadowolenie społeczne i integracje mieszkańców ną w m. Wola Podłężna gminy. Budowa hali sportowej w m. Helenów II Budowa boiska z ogrodzeniem w m. Drążek 4.3. Uwarunkowania wynikające ze Studium Budowa boiska sportowego w m. Barce Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowa- nia Przestrzennego Gminy Kramsk W celu ochrony stanowisk archeologicznych oraz Zmiana Studium uwarunkowań i kierunków za- pradziejowych, średniowiecznych i nowożytnych gospodarowania przestrzennego gminy Kramsk nawarstwień kulturowych niezbędne jest uzgadnia- uchwalona przez Radę Gminy Kramsk Uchwałą nr nie oraz wypełnianie przez inwestorów wymogów XXXV/192/06 z dnia 28 marca 2006 r. konserwatorskich określonych przez Wielkopolskie- W Rozdziale II. ”Uwarunkowania, pkt 2.2. Diagno- go Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. za stanu środowiska”, wymieniono walory poszcze- gólnych komponentów środowiska, które zadecy- 4.2. Uwarunkowania wynikające ze Strategii Roz- dowały o objęciu tych terenów szczególną ochroną: woju Gminy Kramsk na lata 2005-2017 teren całej gminy z wyłączeniem doliny Warty, jako Strategia Rozwoju Gminy Kramsk na lata 2005- część składową”Goplańsko-Kujawskiego Obszaru 2017 przyjęta przez Radę Gminy Kramsk Uchwałą Chronionego”. W odniesieniu do tego obszaru po- nr XXVI/126/05 z dnia 3 marca 2005 r. uwzględ- stuluje się utworzenie rezerwatu leśnego „Niesłusz” nia ochronę dziedzictwa kulturowego, włącza ją w i rezerwatu faunistycznego „Strumyk”. Wymienia rozwój gminy zarówno w zakresie wykorzystania się pomniki przyrody wpisane do rejestru zabytków: obiektów dla celów turystycznych podnoszących jej lipę szerokolistną w Anielewie, oraz głaz narzutowy atrakcyjność, jak również promocję imprez kultural- w Rudzicy. nych, plenerowych i festynów związanych z trady- W pkt 3. ”Stan środowiska kulturowego” wymie- cją ludową tego regionu. niane są enumeratywnie obiekty zabytkowe na te- W pkt. Historia Gminy dość szczegółowo omó- renie gminy. Należą do nich obiekty architektury i wiono tło historyczne, opisano jedyny rejestrowy budownictwa, cmentarze wpisane do gminnej ewi- zabytek, jakim jest kościół w Kramsku wraz z jego dencji zabytków oraz obiekty archeologiczne, takie zawartością zabytków ruchomych. Sygnalizacyjnie jak stanowiska archeologiczne: omówiono kompleks leśny w Grąblinie- miejsce kul- Dziennik Urzędowy Województwa Wielkopolskiego Nr 161 – 15282 – Poz. 2764

1. BARCE a) bezwzględne przestrzeganie obowiązującego w - osada WŚ, PŚ, st. 28, obszar AZP – 158/56-42, tym zakresie prawa, ujętego w ustawie z dnia 15 objęta strefą „OW” obserwacji archeologicznej, lutego 1962 r. o ochronie dóbr kultury (Dz.U. z dnia 1999 r. Nr 98, poz. 1150) ,oraz w ustawie z dnia 2. KRAMSK 21 listopada 1996 r. o muzeach, - cmentarzysko ciałopalne, KP, st. 1, obszar AZP- b) ochrona krajobrazu kulturowego może być re- 9/56-42, alizowana poprzez właściwe zapisy w miejscowych objęte strefą „OW” obserwacji archeologicznej, planach zagospodarowania przestrzennego oraz w studiach uwarunkowań i kierunkach zagospodaro- 3. OSOWCE wania przestrzennego gmin, przy wykorzystaniu - osada KP, st. 9, obszar AZP-20/56-42, wytycznych jakie w tym zakresie zapisane zostały objęta strefą „OW” obserwacji archeologicznej, w programach ministerstwa kultury.

4. PĄCHÓW W punkt B.4. ”Ustalenia studium uwarunkowań i - osada KP, st. 3, obszar AZP-50/55-42, kierunków zagospodarowania przestrzennego gmi- objęta strefą „OW” obserwacji archeologicznej, ny” określono generalne założenia zagospodarowa- - osada KP, st. 11, obszar AZP-58/55-42, nia terenów pod budownictwo, z uwzględnieniem objęta strefą „OW” obserwacji archeologicznej, przepisów o ochronie dóbr kultury. Sprowadzają się one do: 5. WYSOKIE - ochrony istniejących układów wiejskich oraz ze- - cmentarzysko ciałopalne KP, st. 3, obszar AZP- społów sakralnych i zespołów parkowo-dworskich, 10/56-42, - ochrony zabytkowych obiektów oraz innych ele- objęte strefą „OW” obserwacji archeologicznej. mentów architektury wiejskiej (przydrożnych kapli- czek, krzyży, alei drzew), W Rozdziale III. „Kierunki zmian w strukturze prze- - zachowania ciągłości różnorodności form dziedzi- strzennej gminy oraz przeznaczeniu terenów”, w ctwa wiejskiego, szczególnie detali architektonicz- podpunkcie A wymienia się zasady i warunki kształ- nych, takich jak: gzymsy, okapy, formy dachów, towania obszarów wiejskich, jak pkt 3: - przekształcania istniejącej zabudowy, najczęściej a) ochrona charakterystycznych układów rura- „ ulicówki”, w zwarte układy poprzez zabudowę listycznych oraz zespołów sakralnych, pałacowo- plombową oraz powiększanie tych terenów na głę- parkowych, folwarków, ochrona zabytkowych bu- bokość nie większą niż 50 – 70 m od głównych tras dynków mieszkalnych, gospodarczych, wiatraków, komunikacyjnych, remiz, szkół, kuźni, młynów i innych elementów - porządkowania przestrzeni publicznej: placów, specyficznych dla architektury wiejskiej, np.: kapli- parków, zieleńców, boisk i tworzenia miejsc inte- czek i krzyży, gracji społecznej, b) poszanowania kształtowanej tradycyjnie różno- - elementów kompozycji urbanistycznej: dominan- rodności form osadnictwa wiejskiego w poszczegól- ty przestrzenne, osie widokowe, charakterystycz- nych rejonach województwa, ne formy terenowe, zieleń urządzoną, przydrożną i c) rozwijanie wsi z maksymalnym poszanowaniem śródpolną. rolniczej przestrzeni produkcyjnej i tworzenie zwar- tych układów zabudowy, W pkt B.6. wymieniono szczegółowe „Zasady d) zabezpieczanie terenów sportowych i rekrea- ochrony dziedzictwa kulturowego”. cyjnych, oraz w pkt. Zachowane na terenie gminy obiekty i zespoły objęte ewidencją konserwatora wymagają skutecz- Pkt 4. ”Kształtowanie przestrzeni wokół miejsc nej ochrony. Zachowanie zabytków architektury, cennych dla kultury” zwłaszcza ludowej jest niezwykle ważnym elemen- a) dostosowanie zagospodarowania do masowe- tem w promowaniu walorów kulturowych gminy i go ruchu turystycznego i pielgrzymkowego (hotele, świadczy o jej tożsamości. campingi, gastronomia, parkingi, itp.), Zalecenia konserwatorskie: b) ograniczenie działalności gospodarczej do nie 1. Zespół sakralno-sepulkralny w Kramsku, w ob- kolidującej z wiodącą funkcją miejsca, a wspieranie rębie strefy ochrony konserwatorskiej, obowiązuje: działalności związanej z obsługą turystów czy piel- a) historyczna parcelacja (zgodnie z zasadą niepo- grzymów, dzielności zespołów), c) izolowanie tych miejsc od bezpośredniego styku b) zachowanie zabytkowej zabudowy, z współczesnym zainwestowaniem, zachowaniem c) zachowanie zabytkowej zieleni, niezbędnej otwartej przestrzeni w celu lepszego ich d) zachowanie zabytkowej sztuki sepulkralnej, wyeksponowania e) podporządkowanie nowych obiektów układowi zabytkowemu w zakresie lokalizacji, skali i formy Punkt 6. określa ogólne „Zasady ochrony dziedzi- architektonicznej, ctwa kulturowego” Dziennik Urzędowy Województwa Wielkopolskiego Nr 161 – 15283 – Poz. 2764

f) użytkowanie nie kolidujące z historyczną funk- Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków- kierow- cją obiektu. nikiem Delegatury w Koninie, wszelkich prac ziem- nych związanych z zabudowaniem lub zagospo- 2. Archeologia. darowaniem terenu w strefie ochrony stanowiska W obrębie stref „OW” obserwacji archeologicznej, archeologicznego, celem ustalenia obowiązującego działalność inwestycyjna może być prowadzona inwestora zakresu badań archeologicznych. wyłącznie pod nadzorem konserwatorskim. Uchwała nr VIII/39/07 Rady Gminy Kramsk z dnia 13 kwietnia 2007 r. w sprawie: uchwalenia miej- 3. Cmentarze. scowego planu zagospodarowania przestrzennego W granicach cmentarza obowiązuje zachowanie: Rudzicy, określa w Rozdziale I §18 „Zasady ochro- a) historycznej parcelacji, ny dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr b) historycznego rozplanowania, kultury współczesnej”, pkt 1. Na obszarze planu c) zabytkowej sztuki sepulkralnej i ogrodzenia, znajdują się zewidencjonowane stanowiska archeo- d) zabytkowej zieleni. logiczne będące pod opieką konserwatorską. Postuluje się wyłączenie spod zabudowy zewnętrz- Pkt 2. Prace ziemne podczas prowadzenia inwe- nych stref ochronnych cmentarzy (ok. 10 m.). stycji na obszarze występowania stanowisk arche- Nieczynne cmentarze ewangelickie w Izabelinie, ologicznych, oraz w strefie ich ochrony wymagają Konstantynowie, Nowym Czarkowie, Osowcach badań archeologicznych w zakresie uzgodnionym z i Pąchowie wymagają rewaloryzacji. Ewentualna Wielkopolskim Wojewódzkim Konserwatorem Za- zmiana sposobu użytkowania terenu wymaga zgody bytków- Delegatura w Koninie. jego właściciela. Pkt 3. Obejmuje się ochroną konserwatorską obiekty budownictwa ludowego położone w Rudzi- 4. Pojedyncze obiekty budowlane. cy: Postuluje się zachowanie zabytkowej formy archi- 1. kapliczka, murowana, 1949 r. tektonicznej oraz podporządkowanie niezbędnych 2. zagroda nr 16; zmian budynkowi istniejącemu w zakresie skali i a) dom, mur. 1936 r., formy. b) obora, mur. 1928 r., c) chlew, mur. 1928 r., 5. Wszelkie zmiany planowane w obiektach i na d) stodoła, mur. 1928 r., obszarach objętych ochroną konserwatorską oraz w 3. dom nr 9, glin., 4 ćw. XIX w., ich najbliższym otoczeniu (m.in. prace budowlane, 4. dom nr 32 , glin.,4 ćw. XIX w., remont l. 90 pielęgnacja zieleni, prace ziemne, zmiany sposobu XX w., użytkowania, podziały geodezyjne) wymagają: 5. dom nr 33, glin., 4 ćw. XIX w., a) pozwolenia Kierownika Delegatury Urzędu 6. dom nr 40, glin., pocz. XX w., Ochrony Zabytków w Koninie, działającego z upo- 7. dom nr 46, glin.-mur., pocz. XX w. ważnienia Wielkopolskiego Wojewódzkiego Konser- Pkt 4. Wszelkie prace budowlane m.in. przebu- watora Za Bytków w Poznaniu – w odniesieniu do dowy, rozbiórki, zmiany sposobu użytkowania, obiektów wpisanych do rejestru zabytków, podziały geodezyjne dotyczące obiektów objętych b) uzgodnienia Kierownika Delegatury Urzędu ochroną konserwatorską oraz ich najbliższego oto- Ochrony Zabytków w Koninie- w odniesieniu do po- czenia, wymagają uzgodnienia Wielkopolskiego Wo- zostałych obiektów. jewódzkiego Konserwatora Zabytków w Poznaniu - Kierownika Delegatury w Koninie. 4.4. Uwarunkowania wynikające z miejscowych Uchwała nr VIII/37/07 Rady Gminy Kramsk z dnia planów zagospodarowania przestrzennego 13 kwietnia 2007 r. w sprawie uchwalenia miej- gminy scowego planu zagospodarowania przestrzennego Gmina Kramsk nie posiada ogólnego planu zago- Woli Podłężnej, określa w Rozdziale I, §32 „Zasady spodarowania przestrzennego. Obowiązują trzy miej- ochrony dziedzictwa kulturowego zabytków oraz scowe plany zagospodarowania przestrzennego, w dóbr kultury współczesnej”. tym dwa dla Rudzicy i jeden dla Woli Podłężnej. 1. Na obszarze objętym planem znajdują się zewi- Uchwała nr VIII/38/07 Rady Gminy Kramsk z dnia dencjonowane stanowiska archeologiczne będące 13 kwietnia 2007 r. w sprawie: uchwalenia miej- pod opieka konserwatorską. scowych planów zagospodarowania przestrzenne- 2. Prace ziemne podczas prowadzenia inwestycji go Rudzicy I, określa w Rozdziale I par.14 „Zasady na obszarze występowania stanowisk archeologicz- ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz nych, oraz w strefie ich ochrony wymagają badań dóbr kultury współczesnej”, które zawierają w pkt 1. archeologicznych w zakresie uzgodnionym z Wiel- – Na obszarze planu, przedstawionym na załączniku kopolskim Wojewódzkim konserwatorem Zabyt- nr 3, znajdują się zewidencjonowane stanowiska ar- ków- Delegatura w Koninie. cheologiczne będące pod opieką konserwatorską. 3. Obejmuje się ochroną konserwatorską obiekty Pkt 2. Dla ochrony archeologicznego dziedzictwa budownictwa ludowego położone w Woli Podłęż- ustala się obowiązek uzgadniania z Wielkopolskim nej: Dziennik Urzędowy Województwa Wielkopolskiego Nr 161 – 15284 – Poz. 2764

a) dom nr 22, drew., pocz. XX w., wy - eratyk granitowy, czerwony, skrytokrystalicz- b) dom nr 38, mur., 1905 r. ny o długości 5,5 m, szerokości 3,5 m, wysokości 4. Wszelkie prace budowlane m.in. przebudowy, 2,1 m. rozbiórki, zmiany sposobu użytkowania, podziały Ochrona zieleni wiejskiej, w tym zabytkowej, uję- geodezyjne dotyczące obiektów objętych ochroną ta została w „Programie ochrony środowiska dla konserwatorską oraz ich najbliższego otoczenia, gminy Kramsk”, opracowanym w 2004 r., gdzie wymagają uzgodnienia Wielkopolskiego Wojewódz- wprowadzono zapis o potrzebie chronienia Obszaru kiego Konserwatora Zabytków – Delegatura w Ko- Chronionego Krajobrazu oraz pomników przyrody w ninie. Anielewie i Rudzicy. Warto również zwrócić uwagę na walory krajobra- 4.5. Uwarunkowania wynikające z ochrony przy- zowe gminy. Przestrzenie otwarte i dalekie widoki, rody i równowagi ekologicznej drzewa przydrożne oraz zieleń przydomowa, stano- Na terenie gminy Kramsk w Dolinie Środkowej wią niebanalne tło dla współczesnego zagospodaro- Warty jest obszar specjalnej ochrony ptaków Natura wania terenu. 2000, wytypowany do Europejskiej Sieci Ekologicz- nej jako obszar specjalnej ochrony (Dz.U. Nr 229, 5. Cele gminnego programu opieki nad zabytkami poz. 2313 z 21 października 2004 r.). Część ob- (art. 87 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie szaru gminy obejmuje Goplańsko-Kujawski Obszar zabytków i opiece nad zabytkami oraz inne określo- Chronionego Krajobrazu. Teren ten, o stosunkowo ne przez gminę) małych ograniczeniach w działalności gospodarczej, 1) włączenie problemów ochrony zabytków do stanowi pewną ochronę zasobów przyrodniczych systemu zadań strategicznych, wynikających z kon- gminy. cepcji przestrzennego zagospodarowania kraju, Postulowane jest utworzenie dwóch rezerwatów 2) uwzględnienie uwarunkowań ochrony zabyt- przyrody: rezerwat leśny „Niesłusz” o powierzch- ków, w tym krajobrazu kulturowego i dziedzictwa ni ok. 50 ha. Znajduje się w kompleksie leśnym, archeologicznego, łącznie z uwarunkowaniami położonym na zachód od Kanału Morzysławskiego. ochrony przyrody i równowagi ekologicznej, Występują tu stare, zróżnicowane gatunkowo drze- 3) zahamowanie procesów degradacji zabytków i wostany dębowe, dębowo-grabowe, olszowe, sos- doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania, nowo-grabowo- dębowe na siedlisku grądu i łęgu 4) wyeksponowanie poszczególnych zabytków jesionowo -olszowego. Charakterystyczna cechą oraz walorów krajobrazu kulturowego, tego terenu jest zróżnicowanie jego rzeźby i warun- 5) podejmowanie działań zwiększających atrak- ków siedliskowych. Ochroną objęte jest środowisko cyjność zabytków dla potrzeb społecznych, tury- leśne ze wszystkimi zespołami roślinnymi. stycznych i edukacyjnych oraz wspieranie inicjatyw Drugim planowanym jest rezerwat faunistyczny sprzyjających wzrostowi środków finansowych na „Strumyk”, zajmujący powierzchnię ok. 1200 ha. opiekę nad zabytkami, Jest to najmniej przekształcony przez meliorację 6) określenie warunków współpracy z właścicie- kompleks bagien kramskich, użytkowany gospodar- lami zabytków, eliminujących sytuacje konfliktowe czo. Rozległe łąki i pastwiska o zmiennym charak- związane z wykorzystywaniem tych zabytków, terze z dużą ilością turzowisk, stanowią większość 7) podejmowanie przedsięwzięć umożliwiających terenu. Celem ochrony jest zabezpieczenie przed tworzenie miejsc pracy związanych z opieką nad za- dalszą degradacją lęgowisk awifauny łąkowo-ba- bytkami. giennej. W szczególności na ochronę zasługują, ginące już w Europie, ptaki siewkowate, mewy, 6. Kierunki działań dla realizacji gminnego progra- rybitwy. Przedstawicielami tych grup na obszarze mu opieki nad zabytkami planowanego rezerwatu są: rycyk, krwawodziób, 6.1. Gminna ewidencja zabytków czajka, kulik wielki, mewa śnieżka, rybitwa czarna. 6.1.1. Sporządzenie gminnej ewidencji zabytków Do wyjątkowo wartościowego gatunku należy wod- nieruchomych niczka, której podstawowa populacja występująca Przepisy art. 22 ustawy o ochronie zabytków i dawnej w centralnym kompleksie bagien kramskich, opiece nad zabytkami nakładają na wójta gminy obo- została w wyniku melioracji całkowicie zniszczona. wiązek prowadzenia gminnej ewidencji zabytków. Inne cenne gnieżdżące tutaj gatunki to: żurawie, ła- Dla gminy Kramsk w roku bieżącym opracowano będź niemy, błotniak łąkowy, i wiele innych. gminną ewidencję zabytków nieruchomych (znaj- W okolicach Grąblina występuje kompleks łąk i dujących się w wojewódzkiej ewidencji zabytków) torfowisk z cennymi gatunkami flory i fauny. Wska- wpisanych i nie wpisanych do rejestru zabytków. zany do urządzenia „parku dydaktycznego”. Tworzy ją zbiór kart adresowych zawierających Na terenie gminy znajdują się dwa pomniki przyro- podstawowe dane o obiekcie, m.in. położenie, czas dy: lipa szerokolistna w Anielewie, zrośnięta w szyi powstania, materiał, właściciel, stan zachowania korzeniowej, wiek - ponad 300 lat, obwód ponad obiektu oraz fotografie. W gminnej ewidencji znaj- 300 cm, wysokość - 20 m oraz w miejscowości Ru- duje się obecnie 114 obiektów zabytkowych. Eg- dzica pomnik przyrody nieożywionej - głaz narzuto- zemplarz ewidencji zabytków nieruchomych przeka- Dziennik Urzędowy Województwa Wielkopolskiego Nr 161 – 15285 – Poz. 2764 zany zostanie Delegaturze Wojewódzkiego Urzędu 6.3. Edukacja i promocja w zakresie ochrony za- Ochrony Zabytków w Koninie. Będzie ona systema- bytków tycznie uzupełniana i weryfikowana. - włączenie tematyki ochrony dziedzictwa kultu- rowego do zajęć szkolnych w szkołach podstawo- 6.1.2. Sporządzenie gminnej ewidencji zabytków wych i gimnazjach prowadzonych przez gminę, archeologicznych - organizowanie w ramach zajęć szkolnych wycie- I. Zgodnie z pismem przekazanym przez Wielko- czek krajoznawczych, prezentacja najcenniejszych polskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków obiektów zabytkowych i ich historii, zostanie wykonana gminna ewidencja zabytków - udostępnienie gminnej ewidencji zabytków oraz archeologicznych, obejmująca karty stanowisk ar- „Programu opieki nad zabytkami Gminy Kramsk” na cheologicznych wpisanych do rejestru zabytków stronie internetowej Urzędu Gminy w Kramsku, i przeznaczonych do wpisu do rejestru oraz karty - uwzględnienie obiektów zabytkowych przy wy- zespołów stanowisk archeologicznych. Baza infor- znaczaniu nowych tras turystycznych i ścieżek dy- macji o tych stanowiskach będzie systematycznie daktycznych, aktualizowana przez WUOZ w Poznaniu, Delegatura - ustalenie z właścicielami obiektów zabytkowych w Koninie. możliwości i zasad ich udostępniania. II. Istniejąca ewidencja zabytków archeologicz- nych będzie uzupełniana i weryfikowana poprzez 6.4. Działania zmierzające do poprawy stanu za- włączanie informacji o wszystkich sukcesywnie chowania dziedzictwa kulturowego odkrywanych reliktach przeszłości niezależnie od - informowanie właścicieli obiektów zabytkowych charakteru badań, oraz na podstawie uzyskiwanych o możliwościach pozyskania środków na odnowę wyników badań weryfikacyjnych AZP, zgodnie z in- zabytków, formacjami przekazywanymi przez WUOZ w Pozna- - merytoryczna pomoc właścicielom obiektów za- niu, Delegatura w Koninie. bytkowych w tworzeniu wniosków aplikacyjnych o III. Zostanie sporządzony elektroniczna syste- środki na odnowę zabytków, matycznie aktualizowana baza informacji o stano- - aktywne zachęcanie sektora prywatnego do za- wiskach archeologicznych wytypowanych przez gospodarowania obiektów zabytkowych, WUOZ w Poznaniu do wpisania do rejestru zabyt- - określenie zasad udzielania pomocy finansowej ków, w celu uwzględnienia ich w dokumentach pla- właścicielom remontującym obiekty zabytkowe wpi- nistycznych i inwestycyjnych gminy. sane do rejestru zabytków (dotacje) oraz rozważe- nie możliwości wprowadzenia ulg podatkowych dla 6.1.3. Inwentaryzacja obiektów tzw. małej archi- właścicieli obiektów figurujących w gminnej ewi- tektury dencji zabytków, warunkowane podjęciem działań Rozpoznanie terenowe i wykonanie inwentaryzacji zmierzających do ich zabezpieczenia i konserwacji. w postaci kart ewidencyjnych obiektów tzw. małej - podjęcie próby rozwiązania problemu nieczyn- architektury (kapliczki, krzyże przydrożne). Pomoc nych cmentarzy ewangelickich na terenie gminy; w w przygotowaniu wniosków przez właścicieli obiek- tworzonych planach zagospodarowania przestrzen- tów, o wpisanie najciekawszych do rejestru zabyt- nego uwzględnienie docelowych funkcji cmentarzy ków. poprzez wyszczególnienie, które pozostaną cmen- tarzami i objęte zostaną ewentualnym programem 6.2. Sporządzenie wykazu obszarów ruralistycz- rewitalizacji, a które stanowić będą tereny zielone nych, zespołów i obiektów nieruchomych, z możliwością utworzenia miejsc pamięci lub lapi- stanowisk archeologicznych typowanych darium. do rejestru zabytków z terenu gminy w celu uwzględnienia ich w dokumentach plani- 6.5. Określenie zasobów zabytkowych, które stycznych i inwestycyjnych gminy można wykorzystać dla tworzenia np. tras turystycznych, ścieżek dydaktycznych itp. Współpraca z Wojewódzkim Urzędem Ochrony Na terenie gminy nie utworzono, jak dotąd, ście- Zabytków Delegaturą w Koninie w sprawie wpisa- żek rowerowych i pieszych, które wykorzystać by nia do rejestru zabytków obiektów nie ujętych jesz- można w celach dydaktyczno-turystycznych. Nie- cze w rejestrze, a reprezentujących duże walory hi- wątpliwą atrakcją dla turystów odwiedzających storyczne i architektoniczne. Obiekty typowane do gminę jest kompleks leśny w Grąblinie, łączący się wpisania do rejestru zabytków: z pielgrzymkowym szlakiem Maryjnym do Lichenia. 1) Kramsk – plebania W samym Kramsku, na wzgórzu dominuje neoba- 2) Kramsk - cmentarz parafialny przy kościele p.w. rokowy kościół z cennym wyposażeniem w zabytki św. Stanisława ruchome. Na Warcie w miejscowości Biechowa, w 3) Helenów - szkoła odległości 15 km od Konina, znajduje się przeprawa Po dokonaniu weryfikacji zachowanego budowni- promowa dla celów gospodarczych. W przyszłości ctwa drewnianego, należałoby wytypować najcen- może ona stanowić także atrakcję turystyczną. niejsze obiekty do wpisania do rejestru zabytków. Dziennik Urzędowy Województwa Wielkopolskiego Nr 161 – 15286 – Poz. 2764

Analiza zasobów zewidencjonowanych zabytków wych i gimnazjalnych, ze szczególnym uwzględnie- gminy, w kontekście wiedzy o całokształcie uwa- niem tradycji lokalnych, runkowań geograficzno- historycznych gminy, po- - popularyzację wszelkiego rodzaju konkursów zwala wysunąć następujące wnioski: promujących wiedzę z zakresu szeroko pojętego 1. Zdecydowana większość obiektów zabytko- dziedzictwa kulturowego. wych to domy i budynki gospodarcze drewniane, budowane w technice sumikowo-łątkowej i zrę- 7. Instrumentarium realizacji gminnego programu bowej, oraz gliniane. Rozproszone są one po całej opieki nad zabytkami gminie, z wyjątkiem Kramska, gdzie występują w Podmiotem formułującym gminny program opie- znaczącej mniejszości. ki nad zabytkami jest samorząd gminy. Realizacja 2. Nie mając innych obiektów zabytkowych o wa- programu odbywać się będzie poprzez zespół dzia- lorach ponadlokalnych lub takich, których wyznacz- łań władz gminy na rzecz osiągnięcia celów w nim nikiem jest wpisanie do rejestru zabytków (za wy- przyjętych. Samorząd ma oddziaływać na różne jątkiem kościoła w Kramsku), można pokusić się - o podmioty związane z obiektami zabytkowymi, w nieco różne od przyjętych zasad upowszechniania, tym również na mieszkańców gminy w celu wywo- udostępniania, ogólnie oglądu substancji zabytko- łania w nich pożądanych zachowań prowadzących wej -tworzenie swoistego popytu na to, co zastane, do realizacji zamierzonych celów. Zakłada się, że w jeszcze powszechne, lecz w zauważalnej tendencji realizacji gminnego programu opieki nad zabytkami do zaniku, czyli wzmiankowanych wyżej budowli dla gminy Kramsk wykorzystane zostaną następują- drewnianych i glinianych. ce grupy instrumentów: instrumenty prawne, finan- 3. Próby tworzenia stowarzyszenia agroturystycz- sowe, społeczne, koordynacji i kontroli. nego, jakie wynikają z Planu Lokalnego Rozwoju i 1. Instrumenty prawne: ich indywidualne realizacje w terenie, to znakomite - programy określające politykę państwa i woje- rozwiązanie problematyki ochrony zabytków w po- wództwa w zakresie ochrony dziedzictwa kulturo- staci dziś istniejącej, o funkcji często zatartej, lecz wego, mogącej się odrodzić poprzez formy agroturystycz- - dokumenty wydane przez Wielkopolskiego Wo- ne, dla których to dom drewniany czy zagroda sta- jewódzkiego Konserwatora Zabytków wynikające z nowić może swoiste logo na rynku turystycznym. przepisów ustawowych, 4. Środowisko przyrodnicze, koncepcja stworzenia - uchwały Rady Gminy (miejscowe plany zago- rezerwatów, istniejący Goplańsko –Kujawski Obszar spodarowania przestrzennego, zwolnienia i ulgi dla Chronionego Krajobrazu, to możliwość utworzenia właścicieli obiektów zabytkowych). na ich terenie lub pobliżu stanic turystycznych ozna- 2. Instrumenty finansowe: kowanych, z pełną informacją o lokalnym środowi- - środki własne zatwierdzone uchwałą Rady Gmi- sku oraz połączonych wyraziście z oznakowanymi ny, szlakami turystycznymi w kooperacji z PTTK oraz - dotacje, lokalnymi organizacjami społecznymi. - subwencje, - dofinansowania. 6.6. Określenie sposobu realizacji poszczególnych 3. Instrumenty społeczne: celów gminnego programu opieki nad zabyt- - uzyskanie poparcia lokalnej społeczności dla pro- kami gramu poprzez sprawną komunikację, Gmina Kramsk nie jest właścicielem obiektów za- - edukacja i tworzenie świadomości potrzeby ist- bytkowych. Obiekty stanowiące w przeważającej nienia i ochrony dziedzictwa kulturowego w lokalnej mierze własność prywatną lub kościelną generują społeczności, pośrednio funkcję opiekuńczą nad nimi. Wynikające - współpraca z organizacjami społecznymi. z ustawy o ochronie zabytków oraz polityki prowa- 4. Koordynacja i kontrola dzonej przez Gminę działania sprowadzają się do: - gromadzenie stale aktualizowanej wiedzy o sta- - promowania najcenniejszych zabytków z terenu nie zachowania obiektów, prowadzonych pracach gminy, remontowych i konserwatorskich, - uwzględniania dziedzictwa kulturowego przy - utworzenie w ramach organizacyjnych Urzędu sporządzaniu dokumentów planistycznych, Gminy w Kramsku zespołu koordynującego realiza- - wspierania poczynań właścicieli obiektów zabyt- cję poszczególnych zadań wynikających z ustaleń kowych przy działaniach związanych z ich właści- programu opieki nad zabytkami. W skład zespołu wym użytkowaniem i utrzymaniem, wejdą osoby powołane przez Wójta Gminy, - kształtowania społecznej potrzeby ochrony dzie- - wewnętrzne okresowe sprawozdania z realizacji dzictwa kulturowego (społeczni opiekunowie zabyt- niniejszego programu. ków), - edukacji społeczeństwa w zakresie ochrony dzie- 8. Monitoring działania gminnego programu opieki dzictwa kulturowego poprzez: nad zabytkami - prowadzenie i doskonalenie edukacji na rzecz Zgodnie z art. 87 ust. 5 ustawy z dnia 23 lipca ochrony zabytków na poziomie szkół podstawo- 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytka- Dziennik Urzędowy Województwa Wielkopolskiego Nr 161 – 15287 – Poz. 2764 mi wójt gminy zobowiązany jest do sporządzania co robót budowlanych przy zabytku wpisanym do reje- 2 lata sprawozdania z realizacji gminnego programu stru zabytków (art. 74 ustawy o ochronie zabytków opieki nad zabytkami. Sprawozdanie to przedsta- i opiece nad zabytkami). wiane jest radzie gminy. Po 4 latach program po- Witryna internetowa: http://www.wosoz.bip-i.pl/ winien zostać zaktualizowany i ponownie przyjęty public przez radę gminy. Do wykonania powyższego zadania utworzono III. Urzędu Marszałkowskiego Województwa Wiel- zespół koordynujący, monitorujący niniejszy pro- kopolskiego, Departament Kultury gram poprzez: W ramach otwartego konkursu ofert na zadania a) analizę i ocenę przebiegu realizacji, publiczne Województwa Wielkopolskiego w dzie- b) analizę i ocenę stopnia uzyskanych efektów. dzinie ochrony dziedzictwa kulturowego – ochrona zabytków i opieka nad zabytkami. 9. Niektóre zewnętrzne źródła finansowania gmin- Witryna internetowa: http://www.bip.umww.pl nego programu opieki nad zabytkami Ustawowy obowiązek utrzymania zabytku we IV. Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi właściwym stanie, co wiąże się m.in. z prowadze- W ramach działania „Odnowa i rozwój wsi” obję- niem i finansowaniem przy nim prac konserwator- tego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na skich, restauratorskich i robót budowlanych spo- lata 2007-2013. czywa na jego posiadaczu, który dysponuje tytułem Witryna internetowa: http://www.minrol.gov.pl prawnym do zabytku wynikającym z prawa własno- ści, użytkowania wieczystego, trwałego zarządu. W V. Ministerstwa Spraw Wewnętrznych Admini- przypadku jednostki samorządu terytorialnego, pro- stracji Departament Wyznań Religijnych oraz Mniej- wadzenie i finansowanie wspomnianych robót jest szości Narodowych i Etnicznych, Wydział Funduszu jej zadaniem własnym. Kościelnego Wszystkie podmioty zobowiązane do finansowa- Dotacje udzielane na remonty i konserwację obiek- nia prac konserwatorskich, restauratorskich i robót tów sakralnych w zakresie wykonywania podstawo- budowlanych przy zabytkach wpisanych do rejestru wych prac zabezpieczających obiekt (bez wystroju zabytków mogą ubiegać się o ich dofinansowanie i wyposażenia). ze środków m.in.: Witryna internetowa: http://www.mswia.gov.pl

I. Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego VI. Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowi- Zasady finansowania opieki nad zabytkami określa ska i Gospodarki Wodnej w Poznaniu ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków Na zadania związane z ochroną i kształtowaniem i opiece nad zabytkami (Dz.U. Nr 162, poz. 1568 przyrody. ze zmianami, art. 71-83. Szczegółowe uregulowa- Witryna internetowa: http://www.wfosgw.po- nia w tym zakresie zawiera Rozporządzenie Ministra znan.pl Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 6 czerwca Działania o charakterze strategicznym i ponadre- 2005 r. w sprawie udzielania dotacji celowej na pra- gionalnym mogą liczyć na finansowanie z Funduszy ce konserwatorskie, restauratorskie i roboty budow- Unii Europejskiej, m.in. lane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków 1) Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (Dz.U. Nr 112, poz. 940). (EFRR), którego działalność koncentruje się na róż- nych dziedzinach, m.in. rozwój turystyki oraz inwe- Program operacyjny DZIEDZICTWO KULTUROWE stycje w dziedzinie kultury. realizowany jest w ramach 5 priorytetów: 2) Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środo- 1. Rewaloryzacja zabytków nieruchomych i ru- wisko na lata 2007-2013, który zgodnie z projek- chomych tem Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia 2. Rozwój instytucji muzealnych na lata 2007 -2013 (NSRO) stanowi jeden z pro- 3. Ochrona dziedzictwa narodowego poza grani- gramów operacyjnych przy wykorzystaniu środków cami kraju Funduszu Spójności i Europejskiego Funduszu Roz- 4. Ochrona zabytków archeologicznych woju Regionalnego. W ramach programu realizowa- 5. Tworzenie zasobów cyfrowych dziedzictwa nych będzie 17 osi priorytetowych, m.in. 12 – kul- kulturowego tura i dziedzictwo kulturowe. Witryna internetowa: http://www.mkidn.gov.pl Wymienione źródła finansowania są wskazówką II. Wielkopolskiego Wojewódzkiego Konserwatora dla właścicieli obiektów zabytkowych. Szczegółowe Zabytków w Poznaniu informacje dotyczące rodzaju finansowanych zadań, Ze środków finansowych z budżetu państwa w uprawnionych wnioskodawców, trybu składania części, której dysponentem jest Wojewoda Wielko- wniosków, kryteriów oceny i warunków rozliczenia polski. Dotacja może być udzielona na dofinanso- można znaleźć na stronach internetowych instytucji wanie prac konserwatorskich, restauratorskich lub udzielających pomocy finansowej.