KWARTAALBLAD BOEDDHISME Verschijnt in Januari, April, Juli En Oktober

Home , Zen at War

Kwartaalblad B EDDHISME oPe

BOEI 1N HET WESTEN

Dala Meditatie is het belangrij Wesse

'Nava WandaoSlugte

Westerse n bruggenbo tussen oos Thessa Ploos

Het 'Toevlucht nemen' van Sangharakshita Anneke Smelik

FAS 'ontsluit' oerbron van het lijden Dick Verstegen

En verder: Voetnoot . BoeddhaNet . Boeken . Tijdschriften . Agenda

• ~ht+egit,~0,-

Jaargang 5, Nr 1 . Herfst 1999 .1.9,75/190 BF.

Kwartaalblad Inhoud BOEDDHISME Jaargang 5 nr t herfst 1999 17 TEN GELEIDE 3 Redactie Van westers boeddhisme is nog geen sprake 4 Dirk Bakkes Wanda Sluyters Wanda Sluyter Anneke Smelik 8 Dick Vers tegen Westerse nonnen in Tibetaans boeddhistische tradities Thessa Ploos van Amstel Redactieadviesraad Hakuur Barnhard 13 Jacques den Boer Toevlucht nemen: daar draait het om in westers boeddhisme. Frans Goetghebeur Een interview met Urgyen Sangharakshita Rob Janssen Ria Kloppenburg Anneke Smelik Ton Lathouwers Shitoku A.Peel `Zenvrijdenker' Hisamatsu: "Als niets werkt, wat doe je dan?" 18 Rients Ritskes Nico Tydeman Dick Verstegen Han F,de Wit "Verwarring geeft ook inzicht" 19 Redactiesen-etariaat en advertenties Iemstukken 82 Christa Anbeek 9407 KN Assen Tel. 0592-347387 Tenzin Gyatso: "Meditatie is het belangrijkste in mijn leven" 27 E-mail: dirk.bak.kes@hetnet,nl Wessel Zweers KWARTAALBLAD BOEDDHISME verschijnt in januari, april, juli en oktober. Abon.nements- De kracht van vriendelijkheid. 30 prijs per jaar (4 nummers): f 35,-/BF 650; De Dalai Lama bezoekt ons land buitenland f 55,-. Losse nummers: f 9,75/ 190 BF, plus porto. Lentebijeenkomst Stichting Vrienden van het Boeddhisme: 32 Website http://boeddhaned.cjb.net `Liefdevolle vriendelijkheid'

Abonnementen

Kwartaalblad Boeddhisme BOEDDHANET: DALAI LAMA IN DE HOOFDROL 33 Orteliuskade 19-1 1057 AC Amsterdam Wanda Sluyter Te1.020-6853448 E-mail: [email protected] Voetnoot: Millennium 35 Uitgever Jacques den Boer Stichting Vrienden van het Boeddhisme

Seer, mevr.J.M.van der Horst TIJDSCHRIFTEN 36 Bellestein 209, 6714 DR Ede Tel. 0318-623265 ZWART OP WIT 39 Betalingen m.b.t. abonnementen bij voorkeur op rekening Postbank 1363086 t.n.v. Stichting BOEKEN 40 Vrienden van het Boeddhisme, Amsterdam. Voor België: ABN-AMRO 721-5201482-42 VAN HER EN DER 42 Betalingen m.b.t. donaties bij voorkeur op

rekening Postbank 1520022 t.n.v. Stichting AGENDA 43 Vrienden van het Boeddhisme, Haarlem.

Vormgeving en opmaak Afbeelding voorzijde omslag: Naropa Grafisch Ontwerp, Amsterdam Zijne Heiligheid de Veertiende Dalai Lama van. Tibet. Thom Hoffman, Amsterdam. Druk en afwerking Drukkerij Wi.lco b.v., Amersfoort 1: STICHTING VMENDEN VAN HET BOEDDH FSM E, uitgeefster van dit blad, stelt zich ten doel Niets uit deze uitgave mag worden verveel- D bekendheid te geven aan het boeddhisme zonder voorkeur voor een bepaalde richting of voudigd en/of openbaar gemaakt door mid- stroming. De stichting stelt zich open voor iedereen die op enigerlei wijze belang stelt in het boed- del van druk, film, fotokopie of op welke an- dhisme. Geregeld houdt de stichting thema-bijeenkomsten met de nadruk op het hedendaagse dere wijze dan ook, zonder voorafgaande boeddhisme, in het bijzonder in de westerse samenleving. schriftelijke toestemming van de uitgever. Donateurs zijn van harte welkom. De minimum-donatie bedraagt f45,- per jaar, waarin begrepen een abonnement op het Kwartaaiblad Boeddhisme. Aanmelding bij het secretariaat van de Stich- ISSN 1382-6956 ting Vrienden van het Boeddhisme (zie hiernaast) of door overmaking van de donatie op één van Stichting Vrienden van het Boeddhisme de rekeningen van de stichting. Ten geleide

Dalai Lama in het Nava-yana

Twee rode draden lopen er door dit herfstnummer. Allereerst besteden we natuurlijk aandacht aan de komst van de Dalai Lama naar Nederland. Het eerste artikel van de hand van Wessel Zweers beschrijft het ongelooflijke leven van Tibet's geestelijk en politiek leider. Hoe een kind afkomstig uit een eenvoudig boerengezin op latere leeftijd hoofd werd van een van de grootste groepen in ballingschap en aanzat aan de banketten van alle wereldleiders. De column BoeddhaNet is gewijd aan het virtuele leven van de Dalai Lama en in het hart van dit Kwartaalblad is het complete programma van zijn bezoek op een overzichtelijke manier in kaart gebracht. Tien jaar geleden was de Dalai Lama voor het laatst hier en toen leverde dat al veel media-aandacht op. Nu zal dat alleen maar meer zijn want het boeddhisme zit duidelijk in de lift. Dat het westers boeddhisme echter nog een lange weg te gaan heeft, valt te lezen in het artikel over het Nava-yana en de rol daarvan in de industriële samenleving. `Nava-yana' was de term die Christmas Humphreys ooit bedacht om daarmee de nieuwe stroming aan te duiden die hier in het westen zou moeten ontstaan, na het historisch gegroeide Hinayana en Mahayana. Westers boeddhisme als tweede rode draad komt ook tot uitdrukking in het interview dat Anneke Smelik had met Sangharakshi- ta, de oprichter en bezielend leidsman van de Vrienden van de Wes- REDACTEUR GEVRAAGD terse Boeddhisten Orde. De Japanse lekenbeweging FAS is een an- Het gaat goed met het Kwar- dere groepering die het westen wil helpen de Dharma in te passen in taalblad. Zelfs zo goed dat de zijn cultuur. Grondlegger en zenvrijdenker Hisamatsu ontwikkelde huidige redactieleden wel wat zijn fundamentele koan die in elke cultuur een plaats toekomt:" Als versterking kunnen gebruiken. niets werkt, wat doe je dan?" Daarom zijn we op zoek naar En tenslotte is er het fascinerende verhaal van westerse vrouwen een of meerdere redacteuren die die als Tibetaanse nonnen door het leven willen gaan. Hoe combine- ons team willen komen verster- ren zij hun culturele achtergrond met de tradities uit het land van de ken. De taken variëren van se- eeuwige sneeuwvelden? En hoe vertalen zij gebruiken van honder- lecteren, redigeren en (eventu- den jaren geleden naar het jachtige bestaan van de negentiger jaren? eel) schrijven van artikelen tot Boeiend leesvoer voor de eerste dagen in het najaar dat de verwar- promotionele activiteiten om het ming weer aan kan. tijdschrift onder de aandacht te brengen van geïnteresseerden. Redactionele ervaring is gewenst Wanda Sluyter maar niet strikt noodzakelijk. Heeft u belangstelling? Dan kunt u contact opnemen met: Anneke Smelik Haverstraat 6 3511 NC Utrecht E-mail: [email protected] Tel. 030 - 2304191

KWARTAALBLAD BOEDDHISME JAARGANG 5 - NR I HERFST 1999 Van westers boeddhisme is nog geen sprake

Bestaat 'westers' boeddhisme wel? Wat is er zo `Nava-yana' `westers' aan het boeddhisme in onze contreien. Waarin verschilt het van het 'oosters' kan de boeddhisme. Waarom voelen mensen zich hier en nu aangetrokken tot het boeddhisme. Waarom leemte van zit het boeddhisme anno 1999 zo in de lift. En, waar moet 'het' boeddhisme aan voldoen, wil het beantwoorden aan de behoeften van de industriële hedendaagse westerse mens om succesvol te zijn en aan te slaan. Allemaal vragen die uitgelokt samenleving werden door de twee woorden 'westers boeddhisme'. Tijd voor een poging tot verheldering. vullen Levensontkennend

In tegenstelling tot wat veel mensen denken, is de Door Wanda Sluyter aanwezigheid van boeddhisme in West-Europa en de Verenigde Staten niet iets van de laatste decennia. Weliswaar raken de planken in de (alternatie- ve) boekwinkels tegenwoordig steeds voller met boeken over boeddhisme, toch lazen de eerste `verkondigers' van de woorden van de Boeddha er ruim twee eeuwen geleden voor het eerst over. De jezuïtische missionarissen maakten in de 17e en 18e eeuw al kennis met het Chinese en Japanse boeddhisme, maar de Duitse filosoof Arthur Scho- penhauer (1788-1860) wordt algemeen als een van de eersten beschouwd die zijn eigen denken voor een deel baseerde op het gedachtengoed van de Boeddha. Zo begint hij zijn bekendste werk 'Die Welt als Wille und Vorstellung' met de woorden "De wereld is mijn voorstelling". Alle dingen zijn ons slechts als verschijnselen gegeven. De zichtba- re wereld is een 'schijn zonder wezen'. Daaraan koppelt hij de werking van de wil als uiteindelijke drijvende kracht achter ons bestaan, in tegenstelling tot de logische rede die bij de filosofen vóór

KWARTAALBLAD BOEDDHISME JAARGANG 5 - NR I HEREST 1.999 hem in groot aanzien stond. De wil is oneindig, volgens Schopenhauer, en de bevrediging beperkt. De beat-generatie Zolang wij overgeleverd zijn aan onze driften en wensen, zullen we nooit duurzaam geluk of rust De kentering kwam in de jaren '50 en '60. Aan de vinden. Op elk leed volgt, zodra dit opgelost is, ene kant immigreerden een groot aantal Aziaten nieuw leed. Schopenhauer komt hiermee zeer naar de Verenigde Staten en het Verenigd Konink- dicht bij de zgn. eerste edele waarheid uit het rijk, aan de andere kant trokken veel beatniks en boeddhisme, nl. de existentiële erkenning van het hippies naar India en Tibet. Beide groepen brach- lijden. De uitweg die hij formuleert, is die van de ten hun inzichten mee (terug) die doorsijpelden in `verzaking van de wil': het breken, de verlooche- de omringende samenleving. De Aziaten hadden ning van de wil. verschillende achtergronden en motieven om zich in het Westen te vestigen. In het Verenigd Ko- Dit klinkt erg negatief en pessimistisch en het ninkrijk kwamen ze vooral uit India en waren ze idee dat het boeddhisme een bij uitstek negatieve, merendeels hindoe of moslim, in de Verenigde Sta- bijna levensontkennende houding was, heeft lang ten waren ze afkomstig uit Indo-China (de na- opgeld gedaan in het Westen. Zelfs de huidige paus weeën van de Vietnam-oorlog) en Tibet (de inva- schreef nog in zijn in 1994 verschenen boek 'Over sie van China in 1950) en waren ze ch'an- of Tibe- de drempel van de hoop over het boeddhisme: taans boeddhistisch. Ook Japanse zenexponenten "De volheid van die onthechting is niet de vereni- vestigden zich in die tijd in de VS. De beat-genera- ging met God, maar het zogenaamde nirvana, een tie van de jaren '50 en de hippie-beweging van de staat van volstrekte onverschilligheid met betrek- jaren '60 waren sterk anti-autoritair en hechtten king tot de wereld. Zich redden wil vooral zeggen veel waarde aan de eigen spirituele ervaring, niet zich bevrijden van het kwaad door zich onver- zelden bevorderd door 'geestverruimende' midde- schillig te maken voor de wereld die de bron van len als LSD en mescaline. het kwaad is". Sindsdien is de belangstelling voor het boed- In 1875 richtten H.P. Blavatski en H.S. Olcott dhisme alleen maar gegroeid en hebben met name de Theosofische Vereniging op en gaven daarmee Zen en de Tibetaanse vormen flink vrucht gedra- een nieuwe stimulans voor een verspreiding van gen in het Westen. Is er dan wel sprake van een ty- wat zij noemden "de oude wijsheid uit het Oos- pisch Westerse vorm van boeddhisme? Laten we ten". Olcott schreef een 'boeddhistische catechis- eerst eens kijken naar de redenen waarom het mus', A.P. Sinnett schreef een succesrijk boek met boeddhisme hier überhaupt aan kon slaan. denkbeelden die 'esoterisch boeddhistisch' werden genoemd en Edwin Arnold schreef een gedicht Uit de kerk, op het meditatiebankje getiteld The Light of Asia waarin de bewondering voor de Boeddha niet onder stoelen of banken ge- De opkomst van het boeddhisme ging gelijk op stoken werd. Het nadeel van al deze geschriften met de neergang van het kerkbezoek. Het klakke- was dat er zeer selectief met het bronnenmateriaal loos aannemen en overnemen van wat pastoors, omgesprongen werd en dat alleen die uitspraken predikanten en kapelaans zeiden, paste niet langer van de Boeddha aangehaald werden die aansloten in het tijdsbeeld. Eeuwenlang is de Europese cul- bij het eigen gedachtengoed. tuur beheerst door de christelijke uitspraak: "In den beginne was het Woord". Uiteindelijk bleef Dit veranderde eind vorige eeuw en begin deze een autoriteit altijd onaantastbaar en dat was pre- eeuw toen de Pali Text Society (1881) en de Bud- cies wat er in de 'heilige schriften' (met name de dhist Society (1907) opgericht werden en er serieus Bijbel) neergelegd was. Dus verbaast het niet dat werk werd gemaakt met het vertalen van Pali- een katholieke geestelijke na de Tweede Wereld- boeddhistische literatuur. Desalniettemin bleef het oorlog opmerkte: "Het is toch een paradox dat er boeddhisme de eerste decennia van de twintigste in het boeddhisme geen heilige geschriften zijn en eeuw een academische aangelegenheid. dat aan het woord geen passende betekenis gege-

KWARTAALBLAD BOEDDHISME JAARGANG 5 - NR I HERFST 1999 :ors boecidn

Workshop 'Wisdom culture', Ven. Thubten Dondrup (Neil Huston). ven wordt, terwijl ik geen religie ken die over een men met een letterlijke interpretatie van het chris- zo omvangrijke literatuur beschikt." Maar de telijke scheppingsverhaal. Of, zoals de Duitse we- Boeddha waarschuwde al voortdurend: "Volg mij tenschapper Kruckenberg het kernachtig formu- niet omdat ik het heb gezegd, of omdat jullie mij leert: "Natuurwetenschappelijke inzichten berus- geloven, maar volg mij alleen dan wanneer jullie ten op zuivere waarnemingen vanuit een onper- het vanuit eigen ervaring hebt ingezien". Dit sloot soonlijke wetmatigheid van de wereld, d.w.z. een veel meer aan bij de zelf-onderzoekende houding op eenheid berustende niet-dualistische wereldop- van de moderne westerse mens. vatting zoals de boeddhistische." Ervaren natuur- wetenschappers, succesvolle onderzoekers wa- De eigen ervaring (.....) van het zo-zijn (tathata) ren/zijn vaak vertrouwd met deze methode van van de wereld (...) kan op verschillende manieren het zuivere waarnemen zonder (begripsmatig) bereikt worden, zo leerde de Boeddha al. De 'om- denkkader als weg tot nieuwe inzichten. De bio- wegen' noemde hij de schrift, de spraak en het loog en Nobelprijswinnaar Konrad Lorenz zei al: denken. Over de directe weg, die van de meditatie, "Geen betekenisvol natuurwetenschappelijk in- zei hij: "Hier is elk pad naar de rede toe afgesloten. zicht is door begripsmatig logisch denken ont- Probeer het en je zult het te eniger tijd ervaren". staan, alleen door zuiver beschouwen en direct in- Het 'woordloze begrijpen' is binnen de Rinzai-zen zicht". (als het goed is) bijna tot kunst verheven, onder meer door het gebruik van koans (vragen waarop Maakbaarheid geen rationeel logisch antwoord past). De verworvenheden van de industriële samenle- Een tweede reden waarom het boeddhisme ving en de ontdekkingen en toepassingen van de weerklank begon te vinden onder grotere lagen natuurwetenschappen hebben wel een keerzijde: van de Westerse bevolking waren de inzichten die Steeds meer mensen lopen stuk op de 'maakbaar- de natuurwetenschappen voortbrachten. De evo- heid' die zo lang gepropageerd is. Milieudrama's lutietheorie en de recentere ontdekkingen in de zoals het gat in de ozonlaag, de mogelijkheid van sfeer van de quantumfysica vallen moeilijk te rij- massale vernietiging door atoombommen, het ge-

■ KWARTAALBLAD BOEDDHISME JAARGANG 5 - NR I HERFST 1999 vaar van kernenergie en kernproeven, de ethische uit (...) de verlichting van de Boeddha."De Dham- dilemma's rond genetische manipulatie, bio-indus- ma", zegt Humphreys, "is als zodanig onsterfelijk, trie en euthanasie — al dit soort vraagstukken bren- maar moet steeds een andere vorm krijgen om te gen steeds meer mensen tot vertwijfeling. Betere en voldoen aan de steeds wisselende behoeften van de snellere productie van materie heeft geen gelijke mens." tred gehouden met de vervulling van behoefte aan nieuwe geestelijke waarden en normen. (...) Kruc- Echt sprake van een typisch westerse vorm van kenberg vertelt in een van zijn artikelen de anec- boeddhisme is er op dit moment nog nauwelijks. dote van twee Indische werkstudenten die eind Het indirecte bewijs hiervoor werd onlangs bij- vijftiger jaren antwoorden op de vraag wat hun in- voorbeeld in Nederland geleverd doordat de aan- druk was van Duitsland: 'als een bekend Duits vraag voor zendmachtiging voor een Boeddhisti- product, Kruppstaal — glanzend, hard en koud'. sche Omroep Stichting eerst door het Commissa- Blijkbaar, zegt hij, ervoeren veel mensen dit, want riaat voor de Media en in hoger beroep ook door hun motivatie om aan meditatie te gaan doen, was de rechter werd afgewezen. De uiteindelijke reden vooral voortgekomen uit hun behoefte aan mense- waarom het afketste was niet de aantoonbare hoe- lijke nabijheid en warmte. Groepsmeditatie zou veelheid mensen die het boeddhisme aanhangt aan deze behoefte voldoen. De maatschappij, de (ruim 30.000 bij de telling in 1996) noch de ideeën industriële samenleving, kon deze niet meer ver- en plannen van de toekomstige programmama- schaffen. kers. Nee, de echte reden is het ontbreken van worteling van het boeddhisme in onze samenle- De problematische verworvenheden van de ving, zo sprak de rechter. En hij had, helaas, gelijk. moderne techniek aan de ene kant en het streven Er zijn talloze voorbeelden op te noemen van naar menselijk welzijn aan de andere kant, moest mensen en groeperingen die initiatieven genomen bij een groot aantal mensen wel leiden tot een be- hebben vanuit boeddhistische motieven. Initiatie- sef van fundamentele frictie. Of, zoals de Boeddha ven op het gebied van de gezondheidszorg, zoals formuleerde: "Dit alleen onderricht ik telkens op- stervensbegeleiding; op het gebied van de kunst, nieuw: het lijden, het ontstaan ervan, de opheffing zoals in het vorig nummer van het Kwartaalblad te ervan en de weg die tot opheffing voert." zien was, en op het gebied van de omgang met dieren (zo bestaat er in Duitsland een groep boeddhisten tegen de bio-industrie). Maar het blijft, met Nava-yana alle respect voor de betrokkenen, vrij marginaal. Het besef dringt door dat het boeddhisme als ervaringsleer (en als theorie), bruikbare verklaringen Toch is de situatie geenszins hopeloos. In de en antwoorden geeft voor de hedendaagse wester- Aziatische landen waar het boeddhisme ingang se mens. Daarmee groeit het inzicht dat het toch vond, duurde het enkele eeuwen voordat de maat- niet aangaat de culturele vormen zoals die al eeu- schappij er echt van doordesemd raakte. En het wen in het oosten bestaan, klakkeloos over te ne- westen is pas enkele decennia bezig. Bovendien men. Ook toen het boeddhisme vanuit India in hebben wij een gigantisch voordeel boven de vroe- China, Japan en later ook Tibet vaste grond onder gere tijden en dat is de alomtegenwoordigheid van de voeten kreeg, paste het zich al aan bij de al be- de moderne media. Radio, tv, boeken en tijdschrif- staande overtuigingen, gebruiken en rituelen. ten en niet te vergeten Internet, maken het moge- Christmas Humphreys, de oprichter en voormalig lijk grote groepen mensen tegelijk te bereiken en voorzitter van de Buddhist Society, pleitte al voor zo het boeddhisme onder de aandacht te brengen. een Nava-yana, een 'nieuw voertuig' dat in het Het is dan ook heel goed mogelijk dat een westers Westen zou kunnen ontstaan. Dat 'nieuwe voer- boeddhisme — als 'Nava-yana' — alle trekken zal tuig' hoeft niet met opzet in het leven geroepen te gaan krijgen van wat nu al een `cybersangha' worden, maar kan op natuurlijke wijze uit dezelf- wordt genoemd: een grote diversiteit aan vormen de wortels van het boeddhisme voortkomen als de en invullingen door een groep die 'virtueel' met el- andere 'voertuigen' en stromingen, dat wil zeggen, kaar in verbinding staat.

KWARTAALBLAD BOEDDHISME JAARGANG 5 - NR I HERFST 1999 Ven. Dechen en ven. Diana tijdens een guru Overwegingen omtrent oost en west westerse nonnen in Tibetaans boeddhistische tradities

Door Thessa Ploos van Amstel

Sinds de jaren zestig en zeventig besluiten steeds meer mensen uit westerse landen om boeddhist te worden. Een aantal van hen treedt zelfs in als monnik of non. Na intreding wordt de noodzaak om een balans te vinden tussen traditie en vernieuwing nog dringender dan voor leken al het geval is. Aan de hand van verschillende uitspraken van westerse nonnen in Tibetaans boeddhistische tradities besteed ik in dit artikel aandacht aan deze kwestie.

et is voor westerse boeddhisten een be- hiërarchische structuren, bijvoorbeeld de belang- langrijke vraag waar zij de grens leggen rijke positie van de leraar, als om praktische invul- Htussen boeddhisme en cultuur, omdat er ling van de leer door Tibetanen, zoals de halfslach- meerdere aspecten zijn van Tibetaans boeddhisme tige participatie van met name ingetreden vrouwen waar westerlingen moeite mee hebben. Het gaat in Tibetaans boeddhisme. Westerlingen pogen dan zowel om theoretische aspecten, zoals de na- daarom een verdeling te maken tussen Tibetaans druk die er binnen Tibetaans boeddhisme ligt op boeddhisme — dat wat zij willen navolgen — en

KWARTAALBLAD BOEDDHISME JAARGANG 5 — NR HERFST 1999 Tibetaanse cultuur, waar zij maar zijdelings in ren noemen alleen wijsheid en mededogen. Hoe geïnteresseerd zijn. Ze willen immers Tibetaans eenvoudig dit ook klinkt, het blijft lastig om in de boeddhist worden, en geen Tibetaan. praktijk de grens aan te kunnen wijzen, aangezien Vanaf 1995 maak ik studie van westerse nonnen de boeddhistische leer en de Tibetaanse cultuur in Tibetaans boeddhistische tradities. Deze nonnen eeuwenlang verweven en samen ontwikkeld zijn. zien Tibetaanse nonnen niet in alle opzichten als Om te begrijpen wat er dan wel ter discussie staat nastrevenswaardig. Tibetaanse nonnen worden ge- moeten we kijken naar de motieven die mensen acht zich verlegen en onderdanig te gedragen; zij hebben voor behouden of veranderen. kunnen alleen novice worden, niet volledig intre- den zoals de monniken; zij ontvangen veel minder Motieven rond verandering. morele en financiële steun van de leken dan monniken; ze krijgen minder training en onderwijs; en Zowel Tibetanen als westerlingen verwoorden ze spelen hoegenaamd geen rol in gevestigde reli- doorgaans zeer zorgvuldig hun mening over aan- gieuze organisaties. Voor westerse vrouwen is de passing van de traditie aan de moderne tijd. Weini- positie van Tibetaanse nonnen onaanvaardbaar en gen zijn zonder voorbehoud voor of tegen veran- heeft niets te maken met boeddhisme. Daarom dering. De boeddhistische visie is dat niets onver- volgen westerse nonnen niet het voorbeeld van Ti- anderlijk en statisch is. Men beschouwt het als on- betaanse nonnen, maar proberen ze een eigen le- vermijdelijk dat Tibetaans boeddhisme in het wes- vensstijl te creëren. Sterker nog, ze moeten wel. Er ten elementen van de westerse cultuur overneemt. is geen plaats voor hen in Tibetaanse nonnen- Zo is het immers telkens in de geschiedenis gegaan kloosters en er zijn weinig Tibetaanse leraren die als de boeddhistische leer zich verspreidde naar an- een geschikte plek hebben voor hun westerse non- dere cultuurgebieden. De meningen verschillen nen. Veel nonnen moeten na intreding zelf maar echter over de mate van aanpassing, en over de zien waar ze gaan leven, met wie, hoe ze zich fi- items die voor verandering in aanmerking komen. nancieel onderhouden en hoe ze aan religieuze In Tibetaans boeddhistische tradities wordt het training en begeleiding komen. Er zijn wereldwijd belang van de lineage' benadrukt; de opeenvolging hooguit zeshonderd westerse nonnen in Tibetaans van leraren via wie bepaalde wijsheid is doorgege- boeddhistische tradities, maar de variatie in levens- ven. Wanneer mensen zich verbinden aan een be- stijl is groot in deze kleine groep, omdat iedere non paalde leraar maken ze daarmee automatisch deel na intreding haar eigen keuze hierover heeft moe- uit van de lijn van de leraar. Vanwege zijn centrale ten maken. plaats -het is meestal een man- is er veel respect De nonnen krijgen echter allemaal te maken voor de leraar. Een leerling wordt geacht om het met het dilemma van de balans tussen traditie en boeddhisme te beoefenen zoals hem geleerd is. Ti- verandering. Een Schotse non vertelt: "Je moet betaanse leraren zien over het algemeen liever dat schiften tussen religie en cultuur en daardoor word westerlingen notitie nemen van alle dingen die zij je gedwongen goed te kijken naar wat de dharma hen leren, en niet alleen van dat wat de leerlingen eigenlijk betekent. Ik vind niet dat ik Tibetaans aanstaat. Hierbij speelt mee dat de Tibetanen die moet worden omdat ik Tibetaans boeddhisme be- met westerlingen in aanraking komen vluchtelin- oefen. We hebben bijvoorbeeld onze eigen manier gen zijn, die hun land ontvlucht zijn om hun reli- van respect tonen. Tibetanen hebben een erg on- gie te kunnen beoefenen. Tibetaanse leraren zou- derdanige manier, terwijl respect tonen voor ons den in eerste instantie gehoopt kunnen hebben om betekent dat je juist erg direct en eerlijk bent tegen hun religieuze en culturele vorm van boeddhisme iemand. Echt wijze leraren begrijpen denk ik wel als geheel over te dragen. Maar langzamerhand dat als dat je manier van respect tonen is, dat je dan hebben zij hun boodschap aan moeten passen om niet onbeleefd bent." begrijpelijk en relevant te zijn voor hun westerse In het algemeen is iedereen het erover publiek. eens dat tenminste de essentie van het Tibetaans Westerlingen nemen vaak de vrijheid om alleen boeddhisme bewaard moet blijven. Voor sommi- op te pikken wat hen relevant lijkt, en de rest te lagen is de essentie 'de leer van de Boeddha', ande- ten liggen. Zij hebben de diepe overtuiging dat elk

KWARTAALBLAD BOEDDHISME JAARGANG 5 - NR I HERFST 1999 westerse nonnen

Kagyu Samye Ling Monastery & Tibetan Centre in Schotland.

individu de vrijheid heeft om boeddhisme toe te rijke bron van zowel items als leidraden bij het af- passen in zijn of haar dagelijkse leven, en dat elk wegen. Een non zal zoveel mogelijk proberen om individu uiteindelijk zelf verantwoordelijk is voor de oorspronkelijke betekenis van de geloften in zijn of haar beoefening. Zij zien zich gesteund praktijk te brengen, maar dit is vaak moeilijk. Bij- door de visie van boeddhisme als levende, veran- voorbeeld de geloften om geen geld aan te raken is derende traditie. Ook halen zij een uitspraak van niet vol te houden voor een solitair levende non in de Boeddha aan, die gezegd zou hebben dat men het westen. Zij zal toch de huur moeten betalen en zelf de leer op zijn geldigheid moet testen en alleen boodschappen doen. Om erachter te komen wat moet overnemen wat die test doorstaat. Over het de oorspronkelijke betekenis van een bepaalde ge- algemeen zijn westerlingen van mening dat alleen lofte is zal een non enig onderzoek moeten doen. dat wat nuttig is in het dagelijks leven, waard is om In de boeddhistische teksten staan behalve de lijst behouden te worden. Selectie brengt echter het ri- met geloften, ook verhalen over de oorsprong van sico met zich mee dat men het kind met het bad- de verschillende geloften. In detail wordt beschre- water weggooit. ven wat elke gelofte precies inhoudt, wanneer hij overschreden wordt, wat de sanctie is bij over- Leidraden bij de afweging schrijding, en ook waarom de regel werd opgete- kend. Deze oorsprongsverhalen kunnen inzicht Als er een item is dat in traditionele vorm niet geven in de bedoeling van een gelofte, en in de te houdbaar is in westerse context, en een non over- vermijden handeling. Bijvoorbeeld, de eerder ge- weegt om een verandering aan te brengen, heeft ze noemde gelofte om geen geld aan te raken, blijkt verschillende leidraden die hierbij kunnen helpen. oorspronkelijk te betekenen dat men niet meer De geloften die ze heeft afgelegd zijn een belang- zou moeten bezitten dan men nodig heeft en geen

KWARTAALBLAD BOEDDHISME JAARGANG 5 - NR I HERFST 1999 van de hele lineage of traditie geraadpleegd. Het gaat dan om wijzigingen in de traditie die voor groepen westerse ingetredenen van belang zijn. Een Australische non vertelde bijvoorbeeld, dat er in haar organisatie gesproken is over tijdelijke intreding, als proefperiode voordat men geloften voor het leven kan krijgen. De organisatie heeft toen advies aan de Dalai Lama gevraagd, die het hen afraadde. Dit advies hebben ze opgevolgd. Een organisatie van een andere `lineage' heeft juist wel tijdelijke geloften ingevoerd, op initiatief van de leraar en na overleg met andere belangrijke leraren. Een non kan ook een voorbeeld nemen of advies vragen aan andere monniken en nonnen. Hierbij wordt vooral naar hen die senior zijn ge- keken. Een Australische non die met andere nonnen in een centrum woont vertelt: "Kort geleden was er een discussie gaande over hoe we ons moeten kleden, of we bijvoorbeeld T-shirts mogen dragen. Ik zei: 'Ik ben de jongste non hier, dus iedereen is mijn senior. En iedereen heeft een ander idee over wat er moet gebeuren. Naar wie moet ik luisteren?' Een van hen zei dat ik een non kon kie- zen die leefde zoals ik ook als non wil leven, en haar advies opvolgen."

Het Tibetaanse voorbeeld rijkdommen dient te vergaren. Een moderne ver- sie van deze gelofte is dat men middelen, tijd en De meeste nonnen gaan vroeger of later naar energie dient te delen met hen die daar behoefte Tibetaanse cultuurgebieden om meer te begrijpen aan hebben. Een bijkomend gevolg van deze ge- van de oorsprong van hun religie. Een Franse non lofte is dat ingetredenen vrij kunnen zijn van zor- vertelt: "Ik ben naar Nepal gegaan om te zien hoe gen om hun aardse bezittingen. In deze oorspron- de Tibetaanse cultuur is. Niet alleen de boeddhis- kelijke en tegelijkertijd geherinterpreteerde bete- tische aspecten, maar de cultuur in zijn geheel, de kenis is de gelofte wel na te leven in westerse con- traditie. Ik kan niet zeggen dat ik nu 'de Tibetaan- text. se cultuur' ken, maar ik heb er wel wat van gezien. Ook de leraar kan als leidraad dienen bij het Als je de dharma in verschillende culturele vormen maken van een afweging. Een non kan kijken naar hebt gezien, en als je kennis hebt gemaakt met de zijn voorbeeld, of hem om raad vragen. De meeste Tibetaanse traditie, begin je langzamerhand een ge- nonnen beschouwen het advies van hun leraar als voel te krijgen voor wat dharma is en wat cultuur doorslaggevender dan de letterlijke betekenis van is." de geloften die ze hebben afgelegd. Als een non Een Amerikaanse non ging daar nog veel verder haar leraar als leidraad neemt, moet het wel moge- in: "Ik heb jaren lang geprobeerd om een Tibe- lijk zijn om, zeker vlak na intreding, veel tijd met taanse non te zijn. Je kent de Tibetaanse nonnen: hem door te brengen. Een Franse non vertelt: "Al- ze zitten achter in de tempel, ze giechelen en doen leen al door zijn voorbeeld leer je veel. Het is be- verlegen, ze hebben niet geleerd voor zichzelf op langrijk om je leraar niet alleen te horen praten, te komen. Ik probeerde om net zo te zijn omdat maar ook dichtbij hem te leven." zij mijn enige voorbeeld waren van wat het bete- Behalve de eigen leraar, worden ook de leraren kende om non te zijn. Maar het gaf zoveel span-

KWARTAALBLAD BOEDDHISME JAARGANG 5 - NR I HERFST 1999 westerse nonnen ning, zoveel conflict, omdat ik zo niet ben. Ik heb en goede leraren en mede-ingetredenen als voor- een universitaire opleiding gehad, een carriëre, ik beeld, vooral veel introspectie en secure observatie. had veel gereisd, ik was opgevoed om mijn eigen In de kern komt het erop neer dat men minder be- meningen te vormen en uit te spreken. Dus er was lang gaat hechten aan institutionele aspecten van zo'n groot contrast tussen mijn poging om verle- Tibetaans boeddhisme, dan aan de essentie van het gen en onderdanig te zijn en mijn hele conditione- boeddhisme, de oorspronkelijke betekenis van de ring als westerse vrouw! Het heeft me jaren gekost geloften en het advies van de leraar. om erachter te komen dat ik geen Tibetaanse hoef Naarmate de vrouwen langer non zijn en meer te zijn om een goede boeddhistische non te zijn." ervaring en inzicht opbouwen, wordt het makke- Het is haar uiteindelijk gelukt door veel introspec- lijker om hun eigen balans te vinden in dit dilem- tie. Goed kijken en onderzoeken wat het effect op ma. Opvallend is echter dat meerdere nonnen aan- je geest is als je bepaalde dingen doet of laat. Daar- gaven dat zij verwachten dat het dilemma tussen naast helpt het om te praten met andere mensen, traditie en verandering pas bevredigend opgelost om te kijken wat het effect is van andere dingen. kan worden "wanneer de eerste westerling de ver- Die 'andere mensen' hoeven zeker niet (Tibe- lichting bereikt". Alleen deze persoon wordt in taans) boeddhistisch te zijn. Een Schotse non ver- staat geacht om precies te zien wat Tibetaans boed- telt: "Ik vind het belangrijk om niet alleen maar dhisme is en wat Tibetaanse cultuur is, en welke met boeddhisten om te gaan. Voor mij is boed- westerse elementen een plaats dienen te krijgen in dhisme geen -isme, het gaat erom te zijn wie je de westerse beoefening van Tibetaans boeddhisme. werkelijk bent, en dat je de wereld ziet zoals zij Geen enkele non kent een westerling die zij als werkelijk is. Ik vind boeddhistische centra soms `verlicht' beschouwt, al zeggen sommigen wel wel erg elitair, erg gesloten. Daar doe ik niet aan mensen te kennen die daar dichtbij in de buurt mee. Iets anders is dat ik het heerlijk vind om met zijn. kinderen te zijn. Non-zijn kan je stijf en rigide maken. Kinderen breken daar doorheen. Ik houd van Met dit artikel heb ik geprobeerd om enige hel- hun spontaniteit." derheid te brengen in een klein onderdeel van het proces van transplantatie van Tibetaans boeddhis- Een langdurig proces me naar het westen. Dit proces is de laatste dertig jaar in stroomversnelling geraakt. Toch zal het vol- Voor nonnen die met andere ingetredenen wo- gens mij nog decennia, zo niet eeuwen duren voor- nen speelt het proces zich zowel voor ieder van dat boeddhisme — in welke vorm dan ook- stevig hen individueel af, als ook in de groep. Sommige zal zijn geworteld in het westen, .1s dit al zal ge- leraren — en dus ook hun centra — richten zich ex- beuren. Tibetaans boeddhisme zal uiteindelijk pliciet op behoud van de Tibetaanse religie en cul- geen plaats in het westen krijgen als de beoefenaars tuur. Vanzelfsprekend staat de traditie hier veel ervan er niet in slagen een link te leggen met het minder onder druk dan in een centrum waar men dagelijks leven in de moderne samenleving. Wes- zich juist richt op aanpassing aan het westen. Toch terse nonnen zijn naar mijn mening belangrijke is het ook voor de 'behoudende' centra niet te ver- bruggenbouwers tussen 'oost' en 'west'. Zij gaan mijden dat westerse invloeden een plek vinden. De zeer zorgvuldig en integer om met een zo complex nonnen van een 'behoudende' leraar vertelden dat en gevoelig onderwerp als het belang van Tibe- ze in eerste instantie de Tibetaanse traditie overne- taanse traditie in een westerse context. Zij verdie- men — voor zover mogelijk. Als het werkt houden nen respect en steun van leken, zowel westerse als ze het erin, anders laten ze het weg; stapje voor Tibetaanse, voor hun keuze om dit moeilijke maar stapje. ook bijzondere pad te gaan. Het afwegen tussen traditie en aanpassing gaat in elk geval met vallen en opstaan. Het vraagt tijd, Drs. Thessa Ploos van Amstel is Assistent in inzicht en ervaring om enigszins een balans te vin- Opleiding aan de Faculteit Godgeleerdheid, den. Vaak is het een proces dat jaren duurt. Het vakgroep Godsdienstwetenschappen aan de hele proces vraagt behalve studie van de geloften Universiteit van Utrecht.

KWARTAALBLAD BOEDDHISME JAARGANG 5- - NR 1 HE REST 999 Sangharakshita bezocht in het afgelopen voorjaar naast had hij ruim de tijd om van de klassieke het centrum van de Vrienden van de Westerse schilderkunst in Nederland te genieten; vooral van Boeddhisten Orde in Amsterdam. Hij leidde medi- de door hem bewonderde schilderijen van Johan- taties, gaf lezingen en voerde gesprekken met de nes Vermeer. Van onze redactie had Anneke betrokken ordeleden en geïnteresseerden. Daar- Smelik een gesprek met hem.

"Toevlucht nemen: Ia daar draait het om in westers boeddhisme" Een interview met Urgyen Sangharakshita

Door Anneke Smelik

Een uitstraling van rust en wijsheid Dankbaar voor slappe thee Als ik de kamer binnen kom, zit Sangharakshita al klaar op een stoel met een videocamera op zich "Toen ik in 1964 naar Engeland kwam — na lange gericht die het gesprek zal opnemen om later in tijd in het door mij zo geliefde India te hebben het VWBO centrum in Amsterdam te gebruiken. doorgebracht — ontmoette ik wel veel interesse in Hij groet mij wat verlegen, zonder me een hand boeddhisme, maar trof geen aktieve boeddhistische te geven of mij aan te kijken. Mijn eerste indruk beweging aan. Aan de ene kant was er vooral een is die van een oude, fragiele en ietwat vermoeide wetenschappelijke interesse in boeddhisme, voort- man, die evenwel rust en wijsheid uitstraalt. bouwend op het werk van Rhys Davids. Aan de Hij ziet er ouder uit dan ik had verwacht; zijn andere kant was er de Buddhist Society, waar ogen hebben de melkachtige rand om de pupillen evenmin veel aandacht uitging naar het praktizeren die je vaak bij ouderen ziet, en zijn handen zijn van het boeddhisme. Boeddhisme was in het wes- gerimpeld en bezaaid met bruine ouderdoms- ten geen levende religie. Naar mijn idee was de tijd vlekken. Ik vraag hem naar zijn motivatie om de rijp voor een beweging die de Dharma in al zijn Friends of the Western Buddhist Order op te facetten toegewijd was. Daarom richtte ik de richten en naar het specifieke dat deze beweging Friends of the Western Buddhist Order op. van andere boeddhistische bewegingen Wat voor mij de kern uitmaakt van het boed- onderscheidt. dhisme, een kern die alle scholen en richtingen overstijgt, is het toevlucht nemen tot de drie juwelen: de Boeddha, de Dharma en de Sangha. In het

KWARTAALBLAD BOEDDHISME JAARGANG 5 - NR I HERFST 1999 Interview met Sangharakshita

oosten nemen mensen toevlucht zoals je in het De FWBO westen gedoopt wordt; het heeft weinig betekenis De organisatie van de FWBO kent een losse struc- en is vaak niet veel meer dan een leeg reciteren van tuur. Er is geen centrale instantie die beslissingen de formules. In de FWBO heb ik het toevlucht ne- neemt, maar besluiten worden bij consensus door de men tot centraal punt gemaakt. Wanneer je toe- ordeleden genomen. De FWBO functioneert op ba- vlucht neemt tot de Boeddha, de Dharma en de sis van centra die meestal in steden gevestigd zijn en Sangha, dan is dat een daad van toewijding die je waar onderricht in meditatie en in de boeddhistische hele leven transformeert. Binnen de FWBO leidt leer plaatsvindt. Mensen die regelmatig naar de cen- het publiekelijk toevlucht nemen tot een eenvou- tra komen, worden als `mitra's', vrienden, gezien. Bij dige ceremonie waarin je tot ordelid wordt gewijd. de centra zijn vaak ondernemingen gevestigd die gebaseerd zijn op principes van ethisch levensonder- De ordeleden houden zich aan de tien voorschrif- houd. Dit zijn bijvoorbeeld reformwinkels, vegeta- ten zoals die in de boeddhistische traditie zijn rische restaurants of winkeltjes met snuisterijen zo- neergelegd. De FWBO kent geen nonnen of mon- als kaarsen, wierook, sieraden en dergelijke. Ook niken; ik wilde geen monastiek model volgen om- populair zijn gezondheidscentra met yoga, tai chi, dat het naar mijn idee niet past in de huidige wes- massage, acupunctuur en andere vormen van li- terse samenleving. Maar we zijn ook geen lekenbe- chaamsWerk. De FWBO heeft al jaren een eigen uit- weging; de FWBO bevindt zich er precies tusse- geverij, Windhorse, en geeft de volgende tijdschrif- nin. De ordeleden noemen we dharmachari's (m) ten uit: Dharmalifc. Buddhism For Today; Lotus Realm. A New Voice for Buddhist Women, en een of dharmachirini's (v); een term die ook al in de kunsttijdschrift: Urthona. A Journal for Rousing the Dhammapada voorkomt en 'iemand die overeen- Imagination. komstig de Dharma wandelt' betekent. Er zijn nu FWBO-ordeleden hebben vanaf het begin woon- zo'n 800 ordeleden over de wereld verspreid, gemeenschappen geiirganiseerd, die vrijwel uitslui- waarvan er ongeveer 50 de celibataire gelofte heb- tend seksegescheiden zijn. Lang niet alle ordeleden ben afgelegd; de zogeheten anagarika's. De ordele- of mitra's leven tegenwoordig in deze woongemeen- den dragen geen speciale kleding, maar hangen in schappen; sommigen wonen alleen of in gezinsver- centra of op retraites tijdens de meditatie een band band. De FWBO heeft in Engeland retraitecentra, naar sekse gescheiden, waar het hele jaar door ver- van stof om hun nek, waarop de drie juwelen zijn schillende soorten retraites worden gehouden. Er geborduurd. Binnen de FWBO staat het toevlucht zijn tot slot nog aparte retraitecentra voor mannen nemen centraal, en de leefstijl die daaruit voort- en vrouwen die ordelid willen worden. vloeit is een vrijwillige keuze. Als je vanuit je hart De FWBO is uiterst actief in India, vanwege met overtuiging toevlucht neemt, dan breng je als Sangharakshita's vroegere betrokkenheid bij de kas- vanzelf je leven in overeenstemming met de toe- te van onaanraakbaren. Qua aantal ordeleden is de wijding aan de drie juwelen. Daarvoor hoef je echt beweging hier het grootst. Er wordt veel aandacht geen non of monnik te worden." besteed aan scholing en gezondheid, en ook aan de achtergestelde positie van Indiase vrouwen. Hoewel de Vrienden van de Westerse Boeddhis- De thee wordt binnengebracht door een orde- ten Orde al ruim twintig jaar in Nederland bestaat, lid en ik zie Sangharakshita eventjes verbaasd kij- is de beweging hier nog steeds vrij klein. Een hand- ken naar het slappe aftreksel dat in Nederland als jevol ordeleden heeft in 1995 een centrum opgericht thee geserveerd wordt. Maar hij accepteert het in de Jordaan in Amsterdam. Van daaruit wordt on- dankbaar en drinkt met aandacht het kopje hete derricht in meditatie en cursussen over boeddhisti- thee, voordat hij zijn uiteenzetting vervolgt. sche thema's gegeven. De VWBO organiseert regelmatig een aantal keren per jaar kortere en langere retraites voor beginners en gevorderden in de duinen Het belang van liefdevolle vriendelijkheid bij Schoorl. Informatie over het programma is te verkrijgen "De FWBO hangt niet een bepaalde boeddhis- bij het Boeddhistisch Centrum Amsterdam, Palm- tische stroming aan. Ik heb zelf mijn leven lang straat 63, 1015 HP Amsterdam, 020-4207097 of boeddhistische teksten uit alle stromingen bestu- 6327795. Email: [email protected]; website: deerd. Ik heb me altijd laten inspireren door de http://www.vwbo.demon.n1 verschillende scholen; de Theravadin, Mahayana

KWARTAALBLAD BO.EDDHISME JAARGANG 5 - NR 1 HERFST 1999 1 en Vajrayana. Ik zie ook geen enkele reden om me hebt ontwikkeld, ook daadwerkelijk vormgeven. daarin grenzen op te leggen. Ook de FWBO heeft Spirituele vriendschappen vormen in wezen de die brede en open blik; de beweging opent zichzelf kern van de Sangha, de spirituele gemeenschap die voor inspiratie uit alle boeddhistische stromingen. we als boeddhisten met elkaar vormen. Je zou dat eclectisch kunnen noemen, maar naar mijn idee is dat nodig om de kern van het boed- Kunst als inspiratie voor het spirituele leven dhisme in westerse termen te kunnen vertalen. Wel zijn we in de meditatiepraktijk meer toege- Het is belangrijk om onze westerse culturele er- spitst; je kunt niet eindeloos een ratjetoe aan stijlen fenis niet te ontkennen, maar deze als waardevol te beoefenen. Binnen de FWBO hebben we gekozen beschouwen en te integreren in ons boeddhistische voor twee eenvoudige meditatietechnieken: de bestaan. We zijn nu eenmaal niet Japans, Thais of ademhalingsmedita- Tibetaans. Maar een tie en de mettabha- westerse boeddhist vana. In de ademha- zijn betekent nog niet lingsmeditatie con- dat we ons van onze centreer je je op de wortels moeten los- eigen ademhaling om maken. Onze gesecu- de geest bewust, vrij lariseerde cultuur heeft en zuiver te maken. een schat aan kunst Daarbij kun je in het opgeleverd, muziek, begin hulpmiddelen poëzie, schilderkunst, gebruiken, zoals van die de dragers vormen éen tot tien tellen aan van spirituele waar- het begin of einde den. We kunnen ons van de ademhaling. in het spirituele leven `Bhavana' betekent ontwikkelen en `metta' liefde- door deze kunst laten inspireren. volle vriendelijkheid; dat is dan ook wat je in de Dat neemt niet weg dat we als westerlingen de mettabhavana-meditatie doet. In vijf stadia ont- Dharma beoefenen onder omstandigheden die wikkel je liefdevolle vriendelijkheid voor jezelf, fundamenteel verschillen van de oosterse, agrari- een goede vriend/in, een neutraal persoon, een vij- sche samenleving waarin de Boeddha zijn visie op and, en tenslotte voor alles wat leeft. Vooral deze de werkelijkheid ontvouwde. We proberen te me- meditatie vind ik van belang voor het westen. Het diteren in een stedelijke, geïndustrialiseerde en ge- is mij opgevallen dat westerlingen vaak moeite seculariseerde maatschappij, waarin weinig rust, hebben met de mettabhavana, niet in het minst met stilte of vrede te vinden is. Dit levert specifieke het eerste stadium! Naar mijn idee is liefdevolle problemen op die we als westerse boeddhisten vriendelijkheid hard nodig hier, en meditatie kan moeten oplossen. Binnen de FWBO proberen we helpen om een meer positieve gemoedsgesteldheid hierop een creatief antwoord te vinden door het te ontwikkelen. ontwikkelen van nieuwe leef- en werkvormen. Zo Iedereen die naar de FWBO komt, leert deze zijn er leefgemeenschappen ontstaan die voor het twee meditatietechnieken. Het zijn twee basale merendeel seksegescheiden zijn, en ondernemin- boeddhistische meditaties die elkaar in evenwicht gen die ethisch levensonderhoud mogelijk maken. houden. Ze bevorderen de twee aspecten van de Hierbij wil ik wel aantekenen dat beide vormen verlichting: wijsheid en compassie. Later kunnen een middel zijn en geen doel op zich. Er is geen ge- mensen meer gevorderde meditaties beoefenen, ijkt patroon waar je als ordelid aan moet voldoen. zoals vipassana- (ontwikkelen van inzicht) en visu- Het gaat erom te zoeken naar manieren die het ge- alisatiemeditaties. In de FWBO besteden we veel makkelijker maken om als aktieve boeddhist in het aandacht aan spirituele vriendschap, de zogeheten leven te staan. Als FWBO willen we de maat- kalyanamitrata. Hierin kun je de metta, de liefde- schappij veranderen. We willen niet geïsoleerd ra- volle vriendelijkheid, die je in de meditatiepraktijk ken in de bestaande samenleving, noch erdoor op-

•.::?. KWARTAALBLAD BOEDDHISME JAARGANG 5 - NR HERFST 1999 Wiltt ...,'1,:c --,

advertentie

Bernd Josenke Poicr

Tiet Tibetaanse ZEN Dodenboek EN De Wel-CM. ree de MANAGEMENT 17A1..A1 LAMA

Tijdloze boeken / Boeddhisme Erik Bruijn Paul Ca.rus ONTMOETINGEN MET MEESTERS EN DWAZEN HET EVANGELIE VAN BOEDDHA 340" Achter de schermen van de oosterse Gill Farrer-Halls spiritualiteit 3950 DE WERELD VAN DE DALAI LAMA TANTRA, YOGA EN MEDITATIE De kijk van een ingewijde op zijn leven. De Tibetaanse weg naar verlichting 495" zijn volk en zijn visie 495" Thulnen Chodron Benul Joschke/Peter Stemmann OPEN HART, HELDERE GEEST ZEN EN MANAGEMENT Boeddhisme in het dagelijks leven Een meesterlijke weg 345" Met een voorwoord van de Dalai Lama 39" Paul Reps W.Y. Evans-Went (beft.) ZEN-ZIN ZEN-ONZIN 29' HET TIBETAANSE DODENBOEK Dennis Genpo Merzel Met een voorwoord van HET OOG SLAAPT NOOIT Lama Anagar.ika Govinda en Naar de kern van zen een uitgebreide inleiding van C.G. Jong 29' Totaal gewijzigde I herdruk 495' Prof. D.T. Suzuki INLEIDING TOT HET W. Y. Evans-Went: MILAREPA ZEN-BOEDDHISME Met een voorwoord van prof. dr. C.G. Jung De grote Tibetaanse yogi 2650 29" Shunryu Suzuki Christrnas Humphreys ZEN-BEGIN CONCENTRATIE EN MEDITATIE Eindeloos met zen beginnen 29' Een handleiding tot bewustzijnsontwikkeling 29" Maar( Messing Van Thich Nhat Hanh verschenen: MET BOEDDHA ONDER DE VIJGEBOOM WANDELEN IN VREUGDE Boeddhisme - christendom - gnosis 39" Een gids voor loopmeditatie 245' Ruud van der Ham IN DE GEEST VAN LIEFDE ZEN, HIER NU Afdalen in de traditie van het 990 Een praktische handleiding voor de beginner mahayana-boeddhisme 24" IEDERE STAP IS VREDE met een voorwoord van Z.H. de Dalai lama 295°

Verkrijgbaar in de boekhandel of rechtstreeks hij: Uitgeverij Ankh-Hermes Postbus 125, 7400 AC Deventer - Tel. (0570) 67 89 00 Fax: (0570) 62 46 32 Internee http://www,base,nliankh - ankb-hermes.n I wxs n

KWARTAAI.BLAD BOEDDHISME JAARCANC 5 — NR 1. H.PRl53Y 1 999 geslokt worden. Wel willen we veranderingen te- Urgyen Sangharakshita werd in 1925 in Londen ge- weeg brengen en een positief effect sorteren. Om boren als Dennis Lingwood. Al jong bracht hij zijn tijd de Vinaya: te citeren: "voor het welzijn van allen, door met eindeloos veel lezen, mede gestimuleerd voor het geluk van allen, uit medeleven met de we- doordat hij veel in bed moest blijven vanwege een reld, voor het goed, het welzijn en het geluk van zwak gestel. Als tiener verslond hij de Europese klassieke literatuur en filosofie, schreef poëzie en was ge- goden en mensen". obsedeerd door klassieke muziek. Hij leidde een intens emotioneel leven en had zijn eerste mystieke er- Het is duidelijk dat Urgyen Sangharakshita moe varingen. Op zijn vijftiende deed het boek Isis Unveiled begint te worden. Tijdens het interview formuleert van mevrouw Blavatsky hem beseffen dat hij geen Sangharakshita langzaam en zorgvuldig, zonder christen was, en een jaar later overtuigden het zich van de wijs te laten brengen door mijn inter- Diamant Soetra en het Soetra van Wei Lang (Hui rupties. Af en toe verliest hij zich in uiterst precie- Neng) hem ervan dat hij boeddhist was. Op zijn acht- ze details. Als ik op het eind wat tegenwerpingen tiende werd hij bij de Buddhist Society in Londen for- en milde kritiek inbreng, laat hij zich weinig uit de meel boeddhist. Het was het jaar 1944 en hij moest zich als tent lokken en geeft aan dat hij het gesprek wil soldaat melden. Tot zijn grote vreugde werd hij uitge- beëindigen. Hij knikt mij minzaam toe en schuifelt zonden naar India, waar hij in het Britse leger diende de kamer uit naar zijn privévertrek om zich voor te als telegrafist. Na de oorlog bleef hij in India en begon bereiden op de lezing die middag in het Amster- zijn speurtocht naar het levende boeddhisme in het damse VWBO centrum. oosten. Hij zou er meer dan twintig jaren blijven. In 1949 werd hij ingewijd als monnik en kreeg de naam Autobiografieën: Sangharakshita, wat zoveel betekent als 'toegewijd Sangharakshita, The Rainbow Road: From Toot- aan de Sangha', de spirituele gemeenschap. Bij ing Broadway to Kalimpong. Birmingham: Wind- verschillende leraren verdiepte hij zijn meditatiepraktijk en bestudeerde de boeddhistische canon uit alle stro- horse 1997. mingen. Op de grens met Tibet, in Kalimpong, richtte Sangharakshita, Facing Mount Kanchenjunga. An hij een klooster op waar hij vijftien jaar werkte. Hij English Buddhist in the Eastern Himalayas. Glas- schreef poëzie en vele artikelen en boeken over boed- gow: Windhorse 1991. dhisme. Maar hij was ook sociaal bewogen; hij raakte Sangharakshita, In the Sign of the Golden Wheel. bevriend met Lama Govinda, was aktief betrokken in Indian Memoires of an English Buddhist. Glas- de beweging van dr. Ambedkar om het boeddhisme gow: Windhorse 1990 onder de 'onaanraakbaren' in India te verspreiden, en Sangharakshita, The History of My Going for Re- ontwikkelde vele contacten met gevluchte Tibetaanse fuge. Glasgow: Windhorse, 1988. lama's; vandaar zijn Tibetaanse naam Urgyen. Terwijl in de jaren zestig de hippies naar het oosten trokken, ging Sangharakshita terug naar Engeland Biografie: om het boeddhisme naar het westen te brengen. In Subhuti, Bringing Buddhism to the West. A Life 1967 stichtte hij de Friends of the Western Buddhist of Sangharakshita. Glasgow: Windhorse, 1995. Order , waarvan hij tot de dag van vandaag de spirituele leider is. De FWBO is een beweging die zich inzet voor een aktief boeddhisme in het westen. In Engeland en India is de beweging vrij groot geworden en inmiddels bevinden zich overal in de westerse wereld centra van de FWBO. Sangharakshita wijdde zich verder aan het schrijven en publiceerde tientallen boeken, waaronder zijn autobiografieën en poëzie. In de laatste jaren heeft hij het aktieve leiderschap overgedragen aan een groep ordeleden en woont nu in een FWBO leefgemeenschap in Birmingham, waar hij zijn dagen doorbrengt met mediteren, schrijven, mensen ontmoeten en wandelen. Ook bezoekt hij nog op gezette tijden de diverse FWBO centra in de wereld.

KWARTAALBLAD BOEDDHISME JAARGANG 5 - NR I HERFST 1999 1.111K `Zenvrijdenker' Hisamatsu: Wat kan het zenboeddhisme concreet en effectief "Als niets werkt, wat doe je dan?" betekenen voor mensen die nu lijden? Dat lijkt de kernvraag waarmee de westerse zenwereld in toenemende mate bezig is. Het probleem is moei- lijker dan het lijkt, zeker als je je draai als nieuwe geestelijke beweging nog niet gevonden hebt. Je wilt de roots in het oosten natuurlijk trouw blijven, maar evenzeer wil je loskomen van de blokkerende instituties die zich daar óók gevormd hebben; je wilt je eigen weg en vorm vinden. En dan speelt daar doorheen ook die hoogst actuele en prangende vraag, die overigens van alle tijden is: Hoe verminder je het lijden? De Japanse lekenbeweging FAS probeert zen in het westen -en met name Europa- al vijfjaar op weg te helpen in zijn zoektocht naar een eigen identiteit. Dat gebeurt tijdens jaarlijkse internationale bijeenkomsten in bezinningscentrum De Tiltenberg te Vogelenzang, waar allerlei westerse zenmensen en FAS-exponenten samenkomen. Onlangs is de eerste lustrumbijeenkomst gehouden. De 'opbrengst' wordt niet alleen FAS wil bepaald door zen-geïnspireerde beschouwingen over tal van onderwerpen, zoals muziek, literatuur en filosofie, de ethische en sociale bete- de oerbron kenis van meditatie, spirituele begeleiding e.d. maar ook door de retreats, de sesshins in FAS- van het stijl. En bovenal door het FAS-denken van grondlegger Shin'ichi Hisamatsu (1889 -1980). Zijn geest als diepzinnige zen-vrijdenker bepaalt lijden voor en kleurt in hoge mate de inhoud van elke conferentie en retreat. Dat is niet in de laatste plaats te ieder danken aan Jeff Shore, de Amerikaan, die al zeer vele jaren in Japan woont, waar hij doceert aan de Hanazono Universiteit in Kyoto, sinds kort als ontsluiten fulltime hoogleraar. Jeff Shore is zeer actief in de Door Dick Verstegen FAS-beweging en volgt tegelijkertijd een zenstu- die onder Keido Fukushima Róshi, de abt van het Tofukuji-klooster.

KWARTAALBLAD BOEDDHISME JAARGANG 5 - NR I HERFST 1999 eceptieve oplet- altijd verwijst naar de kern, de oorsprong, de bron tendheid. Dat is waaruit al het andere, ook de soetra's en andere wat bij je opkomt leerschriften, zijn ontstaan en niet naar de soetra's als je na een ontmoeting te- zelf, die beurtelings allerlei verschillende boed- rugdenkt aan Jeff Shore. dhistische stromingen voortbrachten. Zen is voor Niet al te groot van stuk, Hisamatsu de oerbron van het boeddhisme. Vijf- immer aandachtige blauw- tien eeuwen geleden zou Bodhidharma de essentie I) grijze ogen achter een lich- van zen zo omschreven hebben : te, bijna montuurloze bril, Jeff Shore een flinke kop met haar. Zonder te steunen op letters of woorden Zijn achtzaamheid weet hij perfect te combineren in een vrije overdracht buiten elke lering met die losse dynamiek waarover sommige Ame- en rechtstreeks verwijzend naar de geest rikanen beschikken. Dat in deze beminnelijke man komen ware natuur en ontwaken tot stand een royale portie kloostertraning schuilgaat laat zich raden. "De FAS-society is een beweging die teruggaat Jeff heeft intussen tientallen publicaties op zijn naar de fundamenten van zen en boeddhisme", naam staan over de FAS-society in het algemeen zegt Jeff Shore en hij verwijst daarbij naar de uit- en Hisamatsu in het bijzonder. Hij is in Japan en wisseling tussen mensen, zoals dat bij de FAS-so- Europa een veelgevraagd inleider, is de redacteur ciety tot uitdrukking komt in het 'onderling on- van onder andere het jaarlijkse FAS-magazine en derzoek' (mutual inquiry), net zoals dat in de onderhoudt met een aantal anderen een FAS-web- vroegste tijden van het boeddhisme gebeurde. Het site (http://web.kyoto-inet.or.jp/people/fas- `onderling onderzoek' of misschien beter: onder- soc/indexe.htm)waarop ook een indrukwekkend ling onderhoud, is een communicatievorm die bij pakket artikelen van Hisamatsu is samengebracht, FAS in de plaats is gekomen van dokusan het for- die goeddeels door hem of met zijn hulp vertaald mele gesprek tussen meester en leerling in de insti- zijn. Op dit moment is hij o.m. bezig met het sa- tutionele zen. Want alles en iedereen is je leraar. menstellen van een Hismatsu-anthologie. Dus vereng wat je kunt leren niet tot de leerrelatie Wie zich verdiept in het werk over en van Hisa- met één persoon. Op het moment dat in een FAS- matsu, wat geen lichtzinnig karwei is, ziet dat hij retreat `mutual inquiry' is afgekondigd kan ieder ›-

Christa Anbeek: "Verwarring geeft ook inzicht" Onbegrepen dialoog zal ooit leiden tot echte ontmoeting

Hoe breng je in hemelsnaam tussen oost en west Young-Eisendrath, een Amerikaanse Jungiaans een levende productieve dialoog op gang over de psychologe. Ze is onder meer bekend van het ook relatie tussen zen en psychotherapie. Bij gebrek in het Nederlands vertaalde boek 'De Parel in de aan inhoudelijke mogelijkheden tot Pijn. De tweede belangrijke motor achter het overbrugging, bleek dat al ras de diepere inzet congres was de Japanner Shoji Muramoto, hoog- van de conferentie `Zeeboeddhisme en dieptepsy- leraar psychologie aan de zenboeddhistische Ha- chologie' die in dit voorjaar in het Japanse nazono Universiteit te Kyoto. zentempelrijke Kyoto werd gehouden. De boed- dhologe Dr. Christa W Anbeek en de psychiater Uit de ogen van Christa Anbeek is de verwonde- Prof dr. Peter A de Groot, beiden leerling van ring nog steeds niet geweken. De Japanse tolk zenmeester AMA Samy róshi, maakten over deze bleek op de eerste dag van de conferentie niet bij conferentie voor het Kwartaalblad Boeddhisme machte de woorden `authentic dialogue' in Japan- een verslag, dat bewerkt is door Dick Verstegen. se equivalenten om te zetten. En dat was tekenend De conferentie werd georganiseerd door Polly voor de hele bijeenkomst. In feite ontbrak het in-

KWARTAALBLAD BOEDDHISME JAARGANG 5 - NR I HERFST 1999 M A I TREYA INSTITUUT

Tibetaans boedd histisch studie en meditatiecentrum

Ernst Het Maitreya Instituut Een overzicht van de cursussen: organiseert sinds 1976 cursussen 8 t/m 10 oktober Heemhoeveweg 2 over het Tibetaans boeddhisme 12 t/m 14 november 8166 HA Ernst binnen de Gelugpaschool, waar ook 10 t/m 12 december Tel: 0578 — 661450 de Dalai Lama toebehoort Centraal Madhyamakavatara Fax: 0578 — 661851 E- mail: [email protected] staan daarbij de weekendcursussen , 22 t/m 24 oktober Web: http://home.wxs.n1/—maitreya o.l.v. Geshe Sonam Gyaltsen, een 26 t/m 28 november Winkel open tijdens cursussen of na Tibetaanse lama. De lezingen LO RIG: telefonische afspraak worden in het nederlands vertaald en Geest en mentale factoren afgewisseld met meditaties. Ook 5 t/m 7 november organiseren wij retraites, puja's, yoga, LAM RIM en Maitreya initiatie kinderen meditatieweekenden. Het Lama Kirti Tsenshab Rimpochee instituut ligt in een rustige, bosrijke 2 december omgeving. activiteiten i.h.k.v. Lama Tsong Khapa dag

Amsterdam Maitreya Amsterdam is zowel De aktiviteiten in het centrum: bedoeld voor mensen die weinig Elke dag begeleide en stille Brouwersgracht 157-159 weten van het boeddhisme en er meditatie 1015 AG Amsterdam kennis mee willen maken, als voor Lezingencyclus door Tel: 020 — 42 808 42 mensen die al eerder met het Geshe Sonam Gyaltsen Fax: 020 — 42 827 88 boeddhisme in aanraking zijn (iedere 2e en 4e woensdag E-mail: maitreya.ams©wxs.n1 van de maand) Web: gekomen. Er is de mogelijkheid om http://home.wxs.n1/---maitreya.ams op elk moment van de dag te Meditatiecursussen voor beginners mediteren of vragen te stellen aan en gevorderden de Engelse non die in het centrum Cursus Tibetaanse taal woonachtig is. Twee keer in de Yoga 8 t/m 10 oktober maand geeft de vaste leraar van het Gurupuja's en Tarapuja's Maitreya Instituut in Emst, Geshe Nyung N retraites FENG SHUI cursus Sonam Gyaltsen, een lezing. Groene Tara retraites Venerable Diana Carroll zal hierop Boventoonzingen aansluitend cursussen en meditaties Filmavonden verzorgen. Thangka-tekencursussen

Boekhandel Boeken over boeddhisme, Boeddhistische artikelen: Brouwersgracht 159 Tibetaanse taal en geneeskunde van Boeddhabeelden tot 1015 GG Amsterdam Overige boeken op bestelling, van wierook, van gebedsvlaggen Tel: 020 — 620 6272 Feng shui tot kinderboeken tot thangka's Open: di t/m za van 10.00 —17.30 uur

KWARTAALBLAD BOEDDHISME JAARGANG 5 — NR I HERFST 1999 elk van zijn of haar zitgenoten uitnodigen voor een kind', waarmee dan de tweede letter van de FAS- dergelijk onderhoud. En tijdens de FAS-georiën- afkorting verklaard is. De tijd speelt daarin geen teerde bijeenkomsten in De Tiltenberg bleek dat rol. Er is eeuwigheid en er is nu, zegt Jeff Shore, goed te werken. maar in elk nu is de eeuwigheid evenzeer aanwe- Vrijdenker Hisamatsu moest niets hebben van zig. En Hisamatsu reikte door alle begrenzingen die exclusieve relaties tussen leraar en leerling, die heen en noemde dat Supra-historical. Van alle tij- soms ook leidden tot geheime contacten en ont- den — nu, vroeger en in de allerverste toekomst. Ja, moetingen. En hij schafte dat systeem dan ook het is een soort 'heilsvisie', maar gefundeerd op de voor de FAS rigoreus af, ook al had hij zelf een levende `zeerealiteit' van een ontwaakte wereld lange zenweg in de tradionele Japanse zin afgelegd. voor iedereen, overal en altijd. "Hij waardeerde de tempeldiensten zeer", zegt Jeff Wat moet je met zo'n onmogelijke afkorting, Shore, maar hij had geen vrede met het institutio- met zulke categorische uitspraken, die getuigen nele. Zo verwierp hij ook de geïnstitutionaliseerde van zo'n uitzonderlijk wereldbeeld? De kritiek op koanstudie, als zou je bij elke `koan-oplossing' Hismatsu en zijn FAS laat zich makkelijk raden. steeds een klein streepje kunnen zetten. Want zelfs Elitair, niet concreet en realistisch en dus irrele- al los je honderd of meer koans op — al die streep- vant; naïef en utopistisch; mogelijk zelfs maat- jes maken samen nog niet de uit één dynamische schappelijk bedreigend, destructief en gevaarlijk. beweging opgebouwde enso, de zencirkel, die hier Jeff Shore heeft nog niet zo lang geleden een inlei- symbool kan staan voor werkelijk inzicht in het ding op zijn universiteit gehouden, waarin hij deze Tormless self', je ontwaakte of ware natuur. En kritiekpunten weerlegt. Zijn repliek is ontleend aan dat is het begrip dat de eerste letter vertegenwoor- het werk van Hisamatsu zelf en komt erop neer digt in de afkorting FAS. dat we de dingen, inclusief sociale misstanden, landsgrenzen, kortom de hele wereld met al haar conflicten en ongemak, moeten zien en ervaren Ontwaakte wereld vanuit de eenheid, waarvan die dingen zelf uit- Het doel waarop de FAS-society zich richt, valt drukking zijn. uiteindelijk natuurlijk samen met de fundamentele zendoelstelling dat alle mensen tot inzicht ko- Die eenheid is een continu proces dat zelfs de men, dat de hele mensheid ontwaakt, 'All human- tijd overstijgt, maar dat zich altijd hier en nu mani- S^ strumentele begrippenkader om elkaar te verstaan Ondanks deze bezwaren werd het verslag van het en dat stond een echte ontmoeting tussen oost en gesprek later toch gepubliceerd. En onlangs is het west, een echte uitwisseling van gedachten, in de in 'The Couch and the Tree. Dialogues in Psycho- weg. "Wat we zagen", aldus Christa Anbeek, "was analysis and Buddhism' ( A. Molino ed., New in feite een herhaling van de 'onbegrepen dialoog' York, 1998) opnieuw uitgegeven. Ook in Japan tussen Jung en Hisamatsu, die eigenlijk het uit- zijn er nog steeds wetenschappers, zoals prof. gangspunt van de conferentie vormde". Hayao Kawai van het International Research Cen- ter for Japanese Studies, die vinden dat de dialoog Shin'ichi Hisamatsu (1889-1980) was een leerling tussen Jung en Hisamatsu niet gepubliceerd had van Nishida (1875-1945), grondlegger van de FAS mogen worden. en een van de leidende zenfilosofen van het moderne Japan. In mei 1958 bezocht hij de wereldbe- Ondanks het onderlinge onbegrip en het gebrek roemde psychotherapeut Carl Gustav Jung (1875- aan begripsafstemming is Christa Anbeek over- 1961) in diens huis in Zwitserland. De vertaalster tuigd van de waarde van de conferentie. "Die fase maakte van dit gesprek een verslag, dat in het Ja- moet je door. Zij is een voorwaarde voor een ech- pans is gepubliceerd. Maar Jung weigerde uitgave te ontmoeting". Ze heeft hetzelfde proces ook in het Engels, want volgens hem begrepen Hisa- meegemaakt in het op gang brengen van de dia- matsu en hijzelf elkaars tradities onvoldoende. loog tussen christendom en boeddhisme, waarin ze Daardoor zat het gesprek z.i. vol misverstanden. een actieve rol speelt. "Het duurt even voordat

KWARTAALBLAD BOEDDHISME JAARGANG 5 - NR 1 HERFST 1999 Hisamatsu / Onbegrepen dialoog festeert. Zo belien is zijn appèl dim tot deze een- reactie geweest. "Hisamatsu", aldus Jeff Shore, heid door té.drinden en vrij te worden, als funda- "heeft ook nooit de pretentie gehad een nieuwe mentele oplossing van de wereldvraagstukken, al- zeeschool te stichten, laat staan een religieuze sek- tijd actueel .C11 dynamisch. Zij kUnit voort uit een te". Hij gaf de instructie diAta zijn dood zijn bot- diepe begaatal-leid- met de helé, mensheid en de ui- ten verbrand moesten worden omdat hij onder terste wens tot bevrijding van de hele wereld. Al- geen beding verering van zijn gebeente wenste. Hij leen zo kun je doordringen tot de werkelijke kern wees ook geen opvolgers aan om de rond hem on- als.bet gaat om de noodzaak tot maatschappelijke stane `sangha' te leiden. Want alleen dat al zou in- verandering en..sociale herstructurering. stitutionaliserend Werken: Hisamatsu was in zeke- De blokkades om-totdat inzicht te geraken, ko- re zin te vergelijken met iemand als Krishnamurti, men voort uit de vaste concepten en ingesleten in- die ook uitdrukkelijkelke vorm van mannetjesma- stituten waar mensen zich door alle tijden heen in kerij afwees. blijken te willen vastbijten. "Maar mensen hebben Jeff Shore vertelt dat Hisamatsu zich op het verantwoordelijkheid, instituten niet", aldus Jeff, laatst alleen nog richtte tegen het 'ware zelf' van de die meent dat instituties — nu en in het verleden. — mensen die hij sprak. En. op de FAS-website staat niet zelden slechts loze retoriek vertegenwoor- een verhaal waarin dit volledig bevestigd wordt. dig(d)en en bevestig(d)en. Hismatsu stelde zich al- Het is van Urs App en gaat over diens ontmoeting tijd te weer tegen zulke `institutionaliteif. Want hij in 1979 met Hisamatsu, een jaar voor de dood van zag dat de ziel van zen, de niet uitruilbare per- de meester. Op de vraag wat echte gezondheid en. soonlijke verantwoordelijkheid en ervaring, mak- welzijn is, antwoordt Hisamatsu met zijn funda- kelijk in. de knel raakt in de typische Japanse ze- mentele koan, die voor de FAS-society de plaats ninstituties die ook hebben geleid tot uitwassen van elke andere koan heeft ingenomen. "'Niets zoals die beschreven staan in het boek Zen at war werkt. Wat ga ik doen?' Dit begrijpen. is echte ge- van Brian Victoria 2). zondheid. (...) Je kunt met deze koan overal bezig zijn. Het is zowel een algemene als een specifieke Mannetjesmakerij koan; het ene en het vele vormen één lichaam, ze zijn niet-twee". De FAS-society is mede op die 'oorlogszen' een Dan komt App met de kwestie op de proppen, over en weer duidelijk is dat bijvoorbeeld de be- rentie uit zo'n dertig westerse (meest Jungiaanse) grippen God en sunyatta niet uitwisselbaar zijn. psychologen, psychiaters en psychotherapeuten Maar intussen hebben wij een heel begrippenkader die allemaal ook meer of minder betrokken waren ontwikkeld, waarmee we nu vooruit kunnen." bij boeddhistische meditatie. Daarnaast waren er zo'n zestig Japanse deelnemers, onder wie zich Uit de kennis van elkaars achtergronden moet zo'n deskundigen in het boeddhisme en in psychologie begrippenkader evenzeer tot stand komen voor en/of psychotherapie bevonden. een vruchtbaar structureel contact tussen oost en west over psychotherapie en (zen)boeddhisme. De meeste sprekers bewogen zich in de marge van Niet alleen verschijnt in dat kader binnenkort een de probleemstelling. Die komt er natuurlijk op bundel essays, maar een groep van ongeveer zestig neer of en zo ja in hoeverre een (zen)boeddhisti- praktisch georiënteerde, en in het boeddhisme sche benadering het psychisch lijden van mensen geïnteresseerde psychotherapeuten komt ook re- kan verminderen. Uit de lezing van Jeff Shore, gelmatig bijeen. Hun doelstelling is o.m. het ver- hoogleraar aan de Hanazono Universiteit, werd vullen van de basiscondities om de dialoog tussen duidelijk dat Hisamatsu het in de dialoog met Jung boeddhisme en psychotherapie echt op gang te kennelijk had over het fundamentele lijden en de brengen. Zo is er in maart op de Tiltenberg nog totale opheffing van dit lijden waartoe de Boedh- een bijeenkomst van deze groep geweest. haweg ons kan brengen. Bij Jung gaat het om het In Kyoto bestonden de deelnemers van de confe- telkens opnieuw opheffen van actueel lijden.

KWARTAALBLAD BOEDDHISME JAARGANG 5 - NR I HERFST 1999 die aan actualiteit nooit zal inboeten: "In welk op- bijeenkomsten, is de fundamentele kaan een le- zicht heeft iemands verlichting iets te betekenen vensvraag die nimmer aan actualiteit inboet. In zijn voor het lijden van anderen?" En Hisamatsu ant- teisho's kom je haar vaak in een of andere vorm te- woordt: "Als je die koan snapt, dan heb je de oer- gen. In één van zijn teisho's uit 1997 3) schetst hij bron van het menselijk lijden te pakken en ben je Hisamatsu als een man die altijd op weg was. in staat dat ook door te geven aan anderen. Zo kun je een gids worden die anderen de Weg laat zien. Je (...)»Hij", zegt Ton, "gooide zich met alle beschikt over het vermogen de Weg te wijzen. Er kracht van zijn formidabele persoonlijkheid in de groeit een enorme kracht uit dit besef. Dat gebeur- rinzai-zen en beëindigde keurig het voorgeschre- de in mijn eigen leven en het zal jou ook overko- ven parcours. Hij werkte alle koans door — er zijn men. We zullen elkaar ontmoeten. Wanneer? Op er zo'n 1.700, hij bleef dus wel even aan de gang — het moment dat je 'Niets werkt. Wat ga ik doen?' en hij kreeg zijn officiële bevestiging,"inka" heet begrijpt. Misschien gebeurt dat in een vliegtuig of zoiets, maar hij was niet tevreden". (...) "Aan het een trein of waar dan ook: Ik zal daar zijn en pre- einde moest hij in alle eerlijkheid constateren: ik cies op dat moment zullen we elkaar ontmoeten. kom er niet uit. Deze persoonlijke koan, ontstaan Dan zal je lachen — onthoud wat ik gezegd heb — uit zijn compromisloze eerlijkheid, vertolkt hij in en het begrijpen". wat hij later de 'fundamentele koan' noemt: "Niets werkt, wat ga je doen?" Of, specifieker: "Als alles Altijd op weg wat je doet tot mislukken is gedoemd, als alles wat je onderneemt reeds van meet af aan aangeraakt is In Hisamatsu's ene fundamentele koan zijn de door de doodsstrijd (the agony), wat doe je honderden koans uit de Momunkan en de Hegi- dan?"(...) kanroku gecondenseerd tot één indringende korte existentiële vraag: "Als er niets meer is dat uit- "De ontbindende krachten die Hisamatasu aan komst biedt, wat doe je dan?" Voor de Neder- het werk zag in zijn leven, herkende hij ook in de landse zenleraar Ton Lathouwers, oprichter van de bestaande, tot instituut verstarde vormen van zen. Maha Karuna-beweging in Nederland en België en Let wel: hij heeft de waarde van de traditie behou- lid van het planningteam van de Nederlandse FAS- den, want die is niet voor niets een traditie gewor-

Voor (westerse) psychotherapeuten is het moeilijk Even leek het erop dat Dale Matthews, een Jungi- verteerbaar dat het acute leed van miljoenen lijkt te aans analyticus uit Londen, een voorzet gaf voor stranden op een ogenschijnlijk religieus-academi- een antwoord op de kernvraag. Hij beschreef de sche benadering die de actuele werkelijkheid van analyse van een Japanse jongeman. En hij vlocht het lijden lijkt te ontkennen. Zo vroeg Polly boeddhistische en Jungiaanse begrippen moeite- Young zich recentelijk op de FAS-bijeenkomst in loos aaneen, wat op zich niet zo verwonderlijk was De Tiltenberg vertwijfeld af hoe de extra dimensie gezien de boeddhistische achtergrond van de Ja- van het bestaanswonder toch over te brengen is panse jongeman. Een mooi, ontroerend verhaal, aan mensen die volkomen onder druk staan van uit de praktijk gegrepen. Maar de discussie die hun psychische ellende. Existentiëel lijden en neur- erop volgde ging weer, heel voorspelbaar, over de otisch lijden kunnen immers niet alleen maar on- wel of niet juiste interpretatie van boeddhistische derscheiden worden. Er zijn stellig ook structure- begrippen in deze beschrijving. le raakvlakken en parallellen. Maar ook in Kyoto kwam dit cruciale punt niet echt uit de verf. Polly Voor het gevoel van menig westerse deelnemer Young pleitte in dat verband wel voor een andere draaide de conferentie te veel om de hete brij heen houding tegenover het lijden dan nu in onze wes- en het was de Nederlandse psychiater Peter de terse samenleving geldt. In het vinden van die nieu- Groot die de inmiddels ontstane onrust tijdens een we houding achtte zij de relatie tussen therapeut en discussieronde vertolkte. Het speculatieve gehalte patient of tussen leraar en leerling essentiëel. van sommige lezingen en de daarop volgende dis-

KWARTAALBLAD BOEDDHISME JAARGANG 5 - NE 1 HERFST 1999 Hisamatsu / Onbegrepen dialoog den. Maar hij wist ook dat de geest waait waarheen sluiten in mijn kerk, mijn instituut, mijn verwoor- zij wil. Die geest kan wel eens ophouden vaardig te ding. Dat zij ontsnapt aan mijn neiging tot verstar- zijn over wat haar zo lang tot behuizing, tot vaste ring en mijn pogingen haar, eens en voor alle eeu- burcht en betrouwen leek te dienen. (...) wigheid. in een werkzame formule op te sluiten"..

"Maar Hisam.atsu brak uit zijn burcht. Hij zag hoezeer zen in. zijn Japan een opleidingsinstituut Beeldkaan was geworden voor monniken die later de tempel van hun vader moesten overnemen en wier zonen, Maar waar brengt ons dat als liet om de lijden- op hun. beurt, hun tempels zouden gaan. bestieren. de mensheid gaat? Voor het existentiële lijden, wat En jazeker: dat instituut had geresulteerd in prach- de inzet i.s van de fundamentele koan, kan. het er tige tempels en schitterende teksten en in een, op- misschien nog m.ee door, denk je wellicht. Maar leidingspatroon dat zijns gelijke niet heeft in com- voor he.t gruwelijke actuele leed van hier en nu? promisloze strengheid.. Maar als het instituut niet Dan kom, je niet het bovenstaande geen straat ver, langer leeft, wordt het een museum en blijven zijn zal menigeen zeggen, als hij of zij dagelijks op de heilige teksten dode letter. Zo richtte Hisamatsu televisie de 'doodsstrijd' van de wereld krijgt uit- zijn kleine studiegroep op. Hij noemde haar de gemeten. Ziekte, pijn, honger, aardbevingen, oor- FAS-society. (...) log. Boeddhistische monniken in. verstilde lotuszit in. het ene beeld en vertrapte en misbruikte kinde- "Steeds valt te beluisteren hoe de werkelijkheid ren in bet volgende beeld. van het vormloze zelf overal en altijd leeft. In wel- Elke zenleraar, elk mens, krijgt deze moderne iswaar andere, historisch bepaalde woorden, maar dualistische en superrealistische beeldkoan. te be- niettemin totaal in leven, mij uitdagend daar mijn antwoorden, die niet verschilt van: 'Niets werkt, eigen woord en wederwoord tegenover te stellen. wat ga je doen?' Waar houdt liet actuele leed op Het betekent ook: erkennen dat ergens, in ieder- en begint het existentiële leed? Wat moeten wij een, die vonk aanwezig is en dat die respectvol be- doen? AIDS-centra en opvangtehuizen voor thuis- luisteren verdient; erkennen ook dat de geest waait lozen opzetten, zoals dat in de VS bij zenbewegin- waarheen zij wil. Dat zij zich daarbij niet laat Op- gen. gebeurt. Hulporganisaties starten, zelfvoorzie- cussies deed hem de vraag stellen op welk niveau therapie hoort, zonder het materiaal te selecteren. de conferentie zich eigenlijk wilde bewegen. Ging Miller zag terecht een parallel met een vergelijkba- het om het begrijpen en vergelijken van theoreti- re kwaliteit die ook in meditatie nodig is, en ging sche concepten, waar inderdaad veel denkwerk daarvoor o.a. te rade bij Dogen: Cast aside all in- voor nodig is? Of was het meer de bedoeling om volvement and cease all affairs. tot concrete praktijkvergelijking te komen, waar- De conferentie gaf nog een andere cultuurschok te bij uiteindelijk de hulpvragende patiënt centraal zien. Matsunami Taiun, de abt van de kleine Ryo- staat? Hypothesen helpen weliswaar de werkelijk- sen-an tempel in Kyoto toonde zich in een open- heid te benaderen, maar zijn die werkelijkheid baar tweegesprek een en al verbazing over het doe- niet! aspect van het Amerikaanse San Fransisco Zen Center, waarover abt Paul Haller vertelde. Het San Hoe het ook zij, een van de volgende bijdragen Fransisco Zen Center heeft o.m. een aids-centrum, bewoog zich op het terrein van de praktische toe- een hospitium, een bakkerij en een opvangcentrum passing van oefeningen uit twee tradities. Melvin voor daklozen. In ongeveer een uur werden zo Miller, hoogleraar psychologie van Norwich Uni- heel wat grote verschillen tussen zen in het westen versity, stond stil bij het begrip vrij zwevende aan- en zen in Japan zichtbaar. "In Japan is al jarenlang dacht van Freud. Het gaat hierbij om het vermo- sprake van een afnemende belangstelling voor gen van de therapeut tijdens een analyse zijn aan- zen", aldus Christa Anbeek. "Maar onder invloed dacht gelijkelijk te verdelen over alles wat hij in de van de groeiende interesse uit het westen worden

KWARTAALBLAD BOEDDHISME JAARGANG 5 — NR I HERFST 1999

nende biodynamische leefgemeenschappen begin- Noten: nen. Ja. Zeker. 1) vrij vertaald uit de volgende Engelse tekst: Daarnaast is het bijvoorbeeld zaak veel aandacht te besteden aan wat gewoonlijk 'communi- Without relying on words or letters, catie' genoemd wordt. Want de vanzelfsprekend- An independent transmission outside any teaching; heden van de één zijn volstrekte raadsels voor de Directly pointing to the human mind, ander. Miscommunicatie is een uiterst bepalend en (Original) nature is realized and awakening essentiëel onderdeel van samsara, het actuele èn actualized existentiële leedpatroon' ("dis-ease" om met Jeff Shore te spreken), waaraan levende wezens zijn 2) Dit boek is besproken in het lentenummer 1999 van onderworpen, In de grond van de zaak liggen ac- het Kwartaalblad Boeddhisme (jaargang 4 nr. 3). tueel en existentiëel leed waarschijnlijk sterk in el- 3) Volgend voorjaar verschijnt bij Uitgeverij Asoka kaars verlengde. een boek met gebundelde teisho's van Ton Lathou- Maar onze helpende handen, die — met ups en wers, waarin ook de volledige tekst van deze teisho downs — naar de markt gaan 4) bevatten soms ook is opgenomen. een fles wijn of een bitterbal. Geen zen te zien, zou 4) Zie het tiende plaatje van de os in het boek "Het je zeggen. Jezelf vergeten. Doen wat je doen kan. temmen van de os" van Nico Tydeman (uitgeverij En, op z'n tijd — liever nog wat vaker —, zitten. En Karnak). je, zo goed en zo kwaad als het gaat, houden aan hoe Sokun Tsushimoto R6shi, de abt van het But- Illustratie kalligrafie pagina 22 en 23: tsuji-klooster nabij Hiroshima, de voorschriften "Killing Buddha, Killing God" gemaakt door kort geleden samenvatte: "Wees eerlijk tegenover Hisamatsu, waaraan hij soms toevoegde: "Dit is mijn jezelf, werk aan jezelf en wees anderen tot steun". religie." Dat is uiteindelijk wellicht nog het meest dynamische antwoord dat wij kunnen geven. Schilderijen geïnspireerd op Boeddhisme

Japanners soms geïnspireerd tot heroverweging van hun eigen gedachtengoed". De inmiddels 83-jarige Masao Abe, de onbetwiste zenautoriteit en bruggenbouwer tussen zen en het westen oogstte groot respect met zijn parafrase van een eerder geschreven artikel van zijn hand over de verschillen in de zelf-opvatting bij Jung en in zen.

Christa Anbeek acht de conferentie al met al toch geslaagd. "De verwarring en het onbegrip die des- "Lotus en Kailash". Acryl op doek 45 x 60 cm. tijds tussen Jung en Hisamatsu optraden, herhaal- den zich. Maar verwarring geeft ook inzicht". In haar ogen moet de poging om elkaar te kunnen Lidie Bossen verstaan, worden voortgezet, ook al is dat niet ge- Oude Rijn 63e - 2312 HC Leiden makkelijk. "Maar met grote inzet, veel geduld en telefoon 07 1-5 I 24223 grote zorgvuldigheid moet het lukken".

DV "Het geeft weer eens een andere kijk"

KWARTAALBLAD BOEDDHISME JAARGANG 5 — NR I HERFST 1999 Phoenix 3mporg Boeddhistische muziek beelden - wierook - video's

Video's: Tibetan Medicine 29 min../ 57,50 - Nepal: Lands of the Gods f57,50 Tantra of Gyoto 52 min.ƒ 57,50 - Heart of Tibet/ portret Dalai Lama 60min. f 57,50 Arising from Flames/Overcoming Anger Through Patient/ Dalai Lama 55min.ƒ57,50 The four Noble Truths/Dalai Lama 4 videos 360 min.f 200,- Land of the Golden Roofs - zeer mooie film over Tibet 50 min. ƒ50,- The Smile of Wisdom/ interview with His Holiness the Dalai Lama 85 min. f 57,50 The Light of Budda/ Tibetaans Boeddhisme in India/ Sera/ Lama Osel 75min.ƒ57,50 Self Healing een Tantrische beoefening op video /Lama Gangchen Rinpoche 50,-

Muziek: Luxe cd box met zes cd's : Chants Chakya Masters - Reciting Manjusri - Receiting 21 verses of Tara - The Heart Sutra - Mantra Avalokitesvara - Padma-sambhava mantra. Met Tibetaanse Tekst - live recording in India en Nepal -ƒ 240,- ook per cd leverbaar f 39,95 . Mahakala: dit album is live opgenomen in het Tharig klooster in Nepal, 180 monniken hebben aan deze produktie meegewerkt. 2 cd's f 79,50 Opera music of Tibet cd /39,95 - Religious music of Tibet cd f 39,95 Tibetan Song and Dance cd f 39,95 Tibetan Folk Songs cd f 39,95 Guru Tark Po -opgenomen in het Tharig Klooster cd f 39,95 Self Healing for Children cassette f22,50 Five Dhyani Boeddha's poster 45x64 cm in koker f 16,00 Tara Poster Leonardi Ceglie 68x100cm in koker f 25,00

Portokosten:bestelling tot/ 50,- porto /6,00 / Boven /50,- f 9,50. Boven1100-ƒ 12,- Bestellingen: Stort het bedrag + portokosten op giro 4540010 mvv de titels. Uw bestelling is binnen 5 dagen in huis.

Phoenix Import van Karnebeekstraat 86 8011 JL Zwolle Tel: 038-4235510. Tenzin Gyatso — 14e Dalai Lama Meditatie is het belangrijkste in mijn leven

Hij vindt zichzelf maar een simpele monnik. , rgens in Dharamsala, een dorpje in India aan de voet van de Himalaya, staat een een- Toch draagt iedere Tibetaan een prentje van hem F voudig huisje, bewoond door een monnik. Elke ochtend om vier uur staat hij op om te medi- bij zich en is hij ongekend populair in het teren. Het ontbijt bestaat uit tsampa, een mix van gebrand gerstemeel en havermoutpap. Dan is het westen. China kijkt tandenknarsend toe hoe de tijd om te werken. De monnik praat met gasten en leidt ceremonieën. De dag wordt afgesloten met Dalai Lama de wereld rondreist, strijdt voor een gebeden. Een doorsnee-monnik is hij echter niet. Regelmatig luistert hij naar de BBC World Service onafhankelijk Tibet en de 'religie van de — "ik ben daar verslaafd aan", vertelt hij in weekblad Time. Zijn grote hobby's zijn horloges repa- vriendelijheid' verkondigt. Portret van een goe- reren en gebroken voorwerpen weer aan elkaar lij- men. roe in ballingschap. Deze monnik is in het westen beter bekend als Tenzin Gyatso, alias de veertiende Dalai Lama. Zijn dagelijkse gasten zijn niet de minsten, name- Door Wessel Zweers lijk de ministers van de Tibetaanse regering-in-bal- »-

KWARTAALBLAD BOEDDHISME JAARGANG 5 - NR I HERFST 1999 lingschap. Daarnaast reist hij onvermoeibaar over 6 juli 1935 is hij geboren, niet lang na het overlij- de hele wereld om aandacht te vragen voor Tibet den van de dertiende Dalai Lama. Hij is de vierde en het boeddhisme. Een druk bestaan, vindt hij zoon van een arme boerenfamilie in Takster, een ook zelf in Time: "Soms denk ik wel eens dat ook klein dorpje in het noordoosten van Tibet. Elke de Dalai Lama een zondag zou moeten hebben." Dalai Lama is de reïncarnatie van de vorige. De Maar veel vrije dagen heeft hij niet. Elke buiten- eerste stamt uit de dertiende eeuw. Sindsdien gaat landse reis wordt steevast voorafgegaan door een elke opvolging gepaard met een uitgebreide zoek- tien uur durende autorit naar New Delhi over een tocht naar de nieuwe Dalai Lama. In het boek drukke weg vol scooters en koeien. En dan komt Vrijheid in ballingschap vertelt de Dalai Lama over er nog een lange vliegreis met bijbehorende jetlag `zijn ontdekking': "Na dagenlang mediteren en het achteraan. Sinds zijn eerste ontmoeting met de raadplegen van geleerde Lama's leidde het spoor Paus in 1973 heeft hij al zo'n 50 landen bezocht. naar het Dokham-gebied. Daar vond men een huis dat aan het signalement voldeed. Er bleek een ge- Ook thuis in Dharamsala ontmoet hij veel mensen. zin te wonen met een zoontje van twee, dat tot Hij ontvangt tijdens zijn audiënties duizenden pel- grote verbazing direct de naam noemde van een grims, zowel westerlingen als Tibetanen. Onder tempel in Lhasa. Na een lange serie testen was de een grote parasol praat hij met hen, lacht en sig- regent van Tibet overtuigd: dat zoontje is de nieu- neert grinnikend Lonely Planet-reisgidsen. In de we Dalai Lama. En dat zoontje was ik!" brandende zon wachten de pelgrims geduldig op hun beurt. Wat moet je zeggen tegen een straatar- Op zesjarige leeftijd begint de Dalai Lama in de me boerenzoon die op tweejarige leeftijd werd hoofdstad Lhasa zijn opleiding als monnik. Zijn herkend als de Dalai Lama, de belichaming van jeugd is eenzaam. In het koude en donkere Potala- compassie? Tegen iemand die op zijn zestiende paleis kijkt hij met een oude projector naar zijn werd benoemd tot staatshoofd en nu kind aan huis filmhelden Tarzan en John Wayne en speelt hij is bij de grootste politieke leiders ter wereld? "Wilt met zijn oudere broer. "Elke keer als hij weer ver- u mijn goeroe zijn?", smeekt een Duitse vrouw. trok stond ik met een bezorgd hart bij het raam te "Ik ben wat je wilt dat ik ben", is het veelbeteken- kijken, totdat hij in de verte verdween", bekende de antwoord. hij onlangs tegenover weekblad Time. Verder leest de jeugdige Dalai Lama gretig boeken over onder- Wat heeft hij de wereld te zeggen? "Mijn bood- zeeboten en tanks. Speelgoedsoldaatjes smelt hij schap is compassie, liefde en vriendelijkheid", zo om tot een soort gevechtsmonniken. Maar daar is vertelt hij op zijn vele lezingen. "Compassie is hij van teruggekomen. De Engelse Daily Tele- meer dan de gebruikelijke genegenheid voor fami- graph tekende op: "Geen geweld, dat is de beste lie en vrienden. Het gaat ook om liefde voor je vij- weg, de enige weg. Zelfs hongerstaking is een and. Ieder levend wezen heeft het recht en de wil vorm van geweld." om geluk te worden. Compassie betekent je eigen Na achttien jaar noeste studie haalt hij in 1959 cum wensen aan de kant schuiven en jezelf in dienst laude zijn doctoraat in de boeddhistische metafy- stellen van het algemeen belang." In het boeddhis- sica. Ondertussen was hij op zijn zestiende ook me speelt meditatie een cruciale rol. Op een semi- nog eens snel tot politiek leider van Tibet be- nar in de Verenigde Staten: "Meditatie is het benoemd, nadat China het land was binnengevallen. langrijkste in mijn leven. Meditatie bevordert po- Jaren van onderdrukking volgden. Het historische sitieve gedachten en dus ook betere motivatie. En dieptepunt is op 10 maart 1959, niet lang na zijn af- betere motivatie leidt weer tot betere handelin- studeren. Een grote protestdemonstratie in Lhasa gen." wordt door China hardhandig de kop ingedrukt. De Dalai Lama vlucht met 80.000 landgenoten De naam Dalai Lama betekent letterlijk 'oceaan noodgedwongen naar India. Tot op de dag van der wijsheid'. Toch is Tenzin Gyatso de beschei- vandaag is hij niet meer teruggeweest in zijn ge- denheid zelve. "Ik ben maar een simpele monnik, boorteland. De Chinese bezetting heeft inmiddels niet meer, niet minder", zegt hij keer op keer. Op 1,2 miljoen Tibetanen het leven gekost, ongeveer

KWARTAALBLAD BOEDDHISME JAARGANG 5 - NR I HERFST 1999 een zesde van de totale bevolking. En ook de cul- achter de gifgas-aanslag in de metro van Tokyo. turele schade is een regelrechte nachtmerrie: op De Dalai Lama heeft naderhand tegenover Time acht na zijn alle 6259 tempels en kloosters in Tibet toegegeven dat zijn vriendschap met deze terrorist vernietigd. een vergissing was, "het gevolg van onwetend- heid". En grijnzend voegde hij eraan toe: "Dit be- In 1960 gaat de Dalai Lama in Dharamsala wonen; wijst dat ik geen Boeddha ben!". Een opmerkelij- ook wel 'Klein Lhasa' genoemd. Daar installeert ke uitspraak, 'verlicht' is de Dalai Lama dus naar hij de Tibetaanse regering-in-ballingschap, geba- eigen zeggen niet. Wel was hij verstandig genoeg seerd op moderne, democratische principes. Hij om de vriendschap te verbreken. zet scholen op waar zowel Engels als Tibetaans wordt onderwezen. Maar intussen verslechtert de Alle kritiek neemt niet weg dat de Dalai Lama een situatie in Tibet verder. In 1988 komt de Dalai man is van grote verdiensten. Hij heeft politieke Lama met een vredesplan, waarin Tibet een eigen vernieuwing gebracht in een land met feodale democratische regering krijgt, maar als compromis structuren. Bovendien speelt hij een sleutelrol in de wel zekere banden houdt Tibetaanse onafhankelijk- met de Republiek China. heidsstrijd. Mocht Tibet China werkt niet mee, het ooit onafhankelijk worden, plan sterft een zachte dood. "Zelfs hongerstaking dan zal hij zijn regerings- Reden om te wanhopen, is een vorm van geweld." functie neerleggen. "De vroeg CNN zich bezorgd toekomstige regering van af? "Een enkele keer. Emo- Tibet moet democratisch ties zijn menselijk. Zonder verkozen worden", laat hij emotie zou een mens droog en koud worden. regelmatig weten. Maar wat als de 64-jarige Tenzin Maar emoties moeten wel samengaan met intelli- Gyatso komt te overlijden? In Time: "Als Tibet gentie." nog steeds bezet is en de Tibetanen een vijftiende Dalai Lama willen, dan zal deze ongetwijfeld bui- Een jaar later worden de geweldloze inspanningen ten Tibet worden geboren. Het doel van een reïn- van de Dalai Lama beloond met de Nobelprijs. carnatie is immers om het werk af te maken dat in Zijn commentaar bij de uitreiking: "De prijs be- het vorige leven is begonnen." vestigt onze overtuiging dat met waarheid, moed en vastberadenheid als onze wapens Tibet zal wor- Heeft het Tibetaanse verzet toekomst zonder de den bevrijd. Onze strijd moet geweldloos en zon- Dalai Lama? "Het Tibetaanse verzet dooft mis- der haat blijven. Als je de hoop verliest en pessi- schien uit, maar nog waarschijnlijker zal het alleen mistisch wordt, zul je nooit iets bereiken. Alles maar gewelddadiger worden. Er zal altijd verzet hangt af van onze mentale instelling. De werkelij- blijven, tenzij de Chinezen het hele volk uitroei- ke vijand zit binnen onszelf." en." Maar ondanks de gewelddadige onderdrukking blijft Tenzin Gyatso hoopvol. In de Daily Te- Pessimistisch is de Dalai Lama allerminst. Zijn ge- legraph: "De totalitaire, communistische manier voel voor humor is aanstekelijk en zijn nederige van regeren blijkt nergens ter wereld te werken. En maar warme uitstraling wordt alom geprezen. Ac- in China is een democratische beweging in op- teur Richard Gere is lyrisch: "Hij is the real thing, komst." De laatste opmerking zou wel eens profe- niemand kan aan hem tippen, zijn uitstraling is tisch kunnen blijken. De meeste politieke omwen- enorm. Het is uniek om in het gezelschap te ver- telingen komen immers van binnenuit — zie de keren van iemand die niets anders wenst dan jouw voormalige DDR, Rusland, Roemenië en Zuid- geluk." Afrika. De redding in de strijd tegen China komt misschien wel uit China zelf. Begin jaren 90 accepteerde Tenzin Gyatso een donatie van ruim twee miljoen gulden van de Japan- ner Shoko Asahara. Deze was in 1995 het brein

KWARTAALBLAD BOEDDHISME JAARGANG 5 - N R 1 HERFST 1999 r. De kracht van zijne Heiligheid de Dalai Lama bezoekt ons land

Het programma in het Congresgebouw in Den Haag ter gelegenheid van het bezoek van de Dalai Lama, omvat drie manifestaties.

* Zaterdag 16 oktober van half tien tot * Zondag 17 oktober van half tien tot half 4 uur zal de Dalai Lama boeddhistisch twaalf volgt de dje nang initiatie, een onderricht geven. `ceremonie voor het verlenen van Het thema luidt: De zeven punten toestemming' {dje nang) tot beoefening gedachtentraining (lo djong), een tekst van de meditatieboeddha Mitrugpa. van de Kadampa-meester Chekhawa.

Ontwikkelen van liefdevolle vriendelijkheid en Van schadelijke activiteiten die we in dit en voor- mededogen als alternatief voor het 'aangeboren' gaande levens hebben verricht, blijven potentieel egoïsme neemt in het Tibetaans boeddhisme een krachtige karmische indrukken over, die onze centrale plaats in. De lo djong don dun ma, ofwel geest verduisteren en de kwaliteit van ons huidige `zevenpunten gedachtentraining' bestaat uit een leven en onze volgende levens bedreigen. Op de aantal essentiële instructies voor een training om vreedzame donkerblauwe boeddha Mitrugpa — een dit grote mededogen te ontwikkelen. Deze tekst is van de verschijningen van de Dhyaniboeddha een van de beroemdste uit de Mahayana-traditie Akshobya — wordt vooral gemediteerd voor het van de grote Kadampa-meesters en wordt in alle zuiveren van ons karma. Deze dje nang betreft een ordes van het Tibetaans boeddhisme gebruikt. krya tantrabeoefening en is voor iedereen toegan- kelijk.

KWARTAALBLAD BOEDDHISME JAARGANG 5 - NR I HERFST 1999 riendelijkheid

* Zondagmiddag van drie tot vijf uur houdt de Dalai Lama een openbare lezing, Ethiek in het volgende millenium. enzin Gyatso, de veertiende Dalai Lama, is zowel spiritueel als wereldlijk leider van het Tibetaanse volk. Hij Tvluchtte in 1959, enkele jaren na de Chinese in- vasie in Tibet, samen met naar schatting 80.000 Nu we op het punt staan een nieuw millenium in Tibetanen. Sedert tientallen jaren woont hij in te gaan, terwijl tegelijkertijd de druk op de planeet ballingschap Noord-India, het land waar in- aarde en haar bewoners gevaarlijk hoog geworden tussen meer dan honderdduizend Tibetanen is, wint de boodschap van de Dalai Lama over uni- een toevlucht vonden. In 1989 on ontving hij de versele verantwoordelijkheid alleen maar aan be- Nobelprijs voor de Vrede uit erkenning voor lang en kracht. Al vaak heeft hij benadrukt dat zijn geweldloze streven naar de bevrijding van onze wereld steeds kleiner wordt en steeds meer Tibet. Voor de Tibetanen is hij het symbool onderling afhankelijk is vanwege de snelle groei van alles wat te maken heeft met Tibet, het van de bevolking en de communicatiemogelijkhe- land, de cultuur en bovenal het boeddhisme. den. Zelf omschrijft de Dalai Lama zich als een Er is geen ontkomen meer aan de gevolgen van eenvoudige boeddhistische bhikkhu (monnik). problemen en dreigingen her en der op aarde: po- Wie het geluk heeft gehad deze bijzondere litiek, sociaal, economisch en op milieugebied. mens te ontmoeten, of hem mee te maken tij- Universele verantwoordelijkheid is de werkelijke dens lezingen die hij over de hele wereld houdt, sleutel tot het overwinnen van onze problemen. wordt geroerd door de wijze waarop hij in alle En de enige manier om universele verantwoorde- eenvoud en vriendelijkheid zijn boodschap uit- lijkheid te verwezenlijken, is door haar in het bedraagt, of het nu gaat om het belang van liefde, wustzijn van elk individueel mens te ontwikkelen. mededogen, of vergevingsgezindheid.

Die boodschap van universele wijsheid en verantwoordelijkheid voor alles wat leeft, zet hij om in de direkte praktische gevolgen zoals interreligieuze samenwerking, en verantwoorde leefwijze.

KWARTAALBLAD BOEDDHISME JAARGANG 5 - NR I HERFST 1999 STICHTING VRIENDEN VAN HET BOEDDHISME

Lentebijeenkomst Zaterdag 27 november 1999 LIEFDEVOLLE VRIENDELIJKHEID I en veel voorkomende misvatting is dat Lama Anagarika Govinda in aanraking en bleef het boeddhistische pad niet geschikt is tot aan diens dood in 1985 zijn leerling. Hij leid- F voor leken, maar alleen voor monniken de een aantal jaren in Nederland een tak van de die in strikte eenzaamheid leven. Voor de Boed- door zijn leermeester gestichte Orde. Voorts was dha was een juiste levenswijze echter een voor- prof. Janssen vele jaren voorzitter van de Stich- waarde voor het leven in de wereld, waarbij lief- ting Vrienden van het Boeddhisme. In zijn be- devolle vriendelijkheid een centrale rol speelde. roepsleven bestudeerde hij de betekenis van het Hij leerde zijn volgelingen hoe een juiste hou- boeddhisme voor de psychotherapie. Samen met ding te ontwikkelen. Deze houding is gebaseerd Dr.Jan de Breet werkt hij aan een vertaling uit op het inzicht dat anderen net als wij onderhevig het Pali van de Digha Nikaya, de Lange Leerre- zijn aan vergankelijkheid, en lijden aan de be- des van de Boeddha. geerte de dingen vast te houden. Door dit inzicht wordt de tegenstelling tussen "ik" en "de ander" Frits Koster kwam in 1979 in aanraking met vi- langzamerhand minder scherp. Het wordt dui- passana-meditatie. In 1982 maakte hij een reis delijk dat onze competitie met anderen verspilde naar Azië, waar bij vervolgens als boeddhistische moeite is en we beter onze inspanningen kunnen monnik vijf jaar lang in meditatiecentra en kloos- richten op de vraag hoe we een juiste kijk op ters in Thailand, Burma en Sri Lanka mediteerde onze medemens kunnen ontwikkelen. De ma- en de boeddhistische psychologie bestudeerde. nier waarop we in de wereld staan zal op deze Terug in Nederland begeleidt hij sinds 1988 vi- wijze ook langzaam veranderen. Daardoor wor- passana meditatie-activiteiten in West-Europa. den we ons bewust van ons vermogen om op Hij is inmiddels uitgetreden en werkt als psy- liefdevolle wijze met onszelf en de anderen om chiatrisch verpleegkundige. Als meditatiebegelei- te gaan. Dat biedt een andere visie op geluk en der is hij verbonden aan het Vipassana Meditatie tevens een opstap naar bevrijding. Centrum in Groningen.

Op deze bijeenkomst zal Prof.Dr. R.H.C.Jans- De herfstbijeenkomst zal plaatsvinden in het ge- sen in de ochtend een lezing geven over hoe in bouw van De Vrije Gemeente, Johannes Ver- de boeddhistische canon dit thema ter sprake meerstraat 19, Amsterdam. wordt gebracht, aan de hand van het commentaar van Buddhagosha (5e eeuw voor onze jaar- Informatie over de bijeenkomst: telling). Frits Koster zal in de middag de medita- tel: 010-415.7097 of 0318-623.265 tieworkshop Liefdevolle vriendelijkheid leiden. e-mail: [email protected] Hij zal gebruik maken van het boek van Sharon Kosten: Salzberg met de gelijknamige titel (Asoka, 1998). f 35,-; op vertoon van studentenkaart f 10,-.

De leraren zijn: De Johannes Vermeerstraat ligt ten oosten van het Prof.Dr. R.H.C. Janssen, emeritus hoogleraar Museumplein, achter het ANWB-gebouw. Tram van- klinische psychologie aan de Vrije Universiteit te af C.S.: lijn 16 - halte Joh.Vermeerplein; lijnen 2 en 5 - Amsterdam. Hij kwam in de jaren zeventig met halte Hobbemastraat of Stedelijk Museum.

KWARTAALBLAD BOEDDHISME. JAARGANG 5 — NR I H HU-'S-1- 1999 van Tibet consequent het gebruik van geweld heeft afgewezen. Hij heeft daarentegen vreedzame op- lossingen, gebaseerd op tolerantie en wederzijds respect, bepleit om zo de historische en culturele erfenis van zijn volk te behouden". Adres: http://www.nobel.se/laureates/peace- 1989.html

PeaceJam, dat zich profileert als een 'dynamisch, internationaal, educatief programma' heeft verschillende 'helden van vrede' geportretteerd. Van de Dalai Lama zijn enkele artikelen afgedrukt en een interview met hem. Adres: http://www.peacej am.org:8001/html/lama.html Dalai Lama in de hoofdrol Nu de Dalai Lama deze maand (oktober 1999) Het zal vrijwel overbodig zijn te melden dat Tibet Nederland bezoekt, is dat een mooie gelegenheid sinds 1959 bezet wordt door China en dat sinds om te kijken naar de virtuele aanwezigheid van die periode honderdduizenden Tibetanen naar In- deze bijzondere persoon op het World Wide Web. dia en andere landen gevlucht zijn. Zo ook de Da- Zeg je 'Dalai Lama', dan denk je aan verschillende lai Lama. Hij leeft officieel in ballingschap in de facetten en dat is ook te zien aan de sites die aan Noord-Indiase plaats Dharamsala. Daar zetelt ook hem gewijd zijn. de Tibetaanse regering in ballingschap. De positie van Dalai Lama houdt niet alleen in dat hij het Zo is er allereerst natuurlijk de persoon van de hoofd is van een van de 'scholen' binnen het Tibe- Dalai Lama. Wie is hij, hoe heet hij echt, waar is hij taans boeddhisme, maar hij is ook de politiek lei- geboren en hoe zag zijn levensloop er tot nu toe der. De officiële site van de Tibetaanse regering uit. Zoals veel mensen weten, hebben de gedrukte vermeldt de laatste stand van zaken met China. media en tv-stations al biografieën klaar liggen van Adres: http://www.tibet.org beroemde personen die ze voortdurend bijhouden en die ze onmiddellijk tevoorschijn kunnen trek- Eind augustus 1999 zou het mogelijk zijn geweest ken, mocht zo'n persoon komen te overlijden. Dat via de site van Arizona Teachings de 'eerste lerin- is bij de Dalai Lama niet anders. Het Amerikaanse gen' en de Kalachakra voor Wereldvrede, uitge- tv-station ABC heeft haar archief alvast online ge- voerd door de Dalai Lama, rechtstreeks te volgen zet en daar kun je lezen dat Tenzin Gyatso niet via live video technieken. Helaas leerde een be- zijn burgerlijke naam is maar dat hij aanvankelijk zoekje aan de site dat deze onderneming, die zij Lhamo Dhondup heette. In 1937, op 2-jarige leef- zelf het Akasha Project hadden gedoopt, geen tijd, werd hij als de veertiende Dalai Lama herkend doorgang kon vinden wegens gebrek aan financië- en toen ook hernoemd. le middelen. Arizona Teachings, Inc. werd in de Adres: http://abcnews.go.com/reference/bios/da- herfst van 1992 opgericht om het onderricht dat de lai.html Dalai Lama in september 1993 in Arizona hield te sponsoren. Ze schrijven dat ze nu wel geleerd heb- Zijn naam en waar hij voor staat, werden pas echt ben om voortaan ruim van te voren te beginnen bij het grote publiek bekend toen hij in 1989 de met een plan van aanpak en inzameling van geld en Nobelprijs voor Vrede ontving. Op de officiële site dat ze hopen bij een volgend bezoek van de Dalai van het Noorse Comité dat jaarlijks deze prijs uit- Lama alsnog een rechtstreekse uitzending te kun- reikt, staat o.a. het persbericht dat in 1989 uitging. nen verzorgen. Een citaat hieruit: "Het comité wil benadrukken Adres: http://www.arizonateachings.org dat de Dalai Lama in zijn strijd voor bevrijding

KWARTAALBLAD BOEDDHISME JAARGANG 5 - NR I HERFST 1999 De site van het Nieuw-Zeelandse bedrijf Earth- light Communications heeft een flinke afdeling ge- klang&stille wijd aan 'Zijne Heiligheid'. Al de voorgaande on- Gespecialiseerd postorderbedrijf derwerpen, een biografie, de Nobelprijs en diverse voor meditatie artikelen worden hier nog eens bij elkaar gezet. en boeddhistische artikelen Een prima uitgangspunt daarom. Adres: http://www.earthlight.co.nz/hhdl/ Het grootste assortiment artikelen voor meditatiebeoefening in Europa!

En tot slot nog aandacht voor ThinkQuest, een Meditatiekussens in diverse vormen en kleuren jaarlijkse internationale website wedstrijd waarbij Zitmatjes, meditatiekleding op maat, hakama's Speciale artikelen voor zazen het doel is dat scholieren van 12 tot 19 jaar met Japanse wierook van Shoyeido en Nippon Kodo jongeren uit de hele wereld samenwerken om een Alle benodigdheden voor kalligrafie Boeddha-beelden informatieve en educatieve website maken. Dit jaar Tafamiis. paravents, shoji-schermen heeft het 'internationale' team 25772, bestaande uit Matten in I oetonstijI voor yoga en shiatsu Oryoki, raku, klankschalen en gongs in alle soorten Amy Seidle (US), Janine Medema (NL) en Marlijn Shakuhachi's, windorgels, kleine tempelbellen Groenewegen (NL) een prachtige site gemaakt Sieraden met boeddhistische symbolen Geselecteerde CD's, meer dan 300 boeddhistische boeken over Tibet. De Dalai Lama schreef in een brief aan (Duits) ... en nog veel meer! deze drie meiden, die ze nu als 'exclusief voorwoord' op hu n site gebruiken, dat hij dankbaar en Internet (Engels en Duits): http://klang-stille.com aangemoedigd is door hun initiatief. "Het groeien- Bestel onze catalogus (Engels en Duits) bij: de bewustzijn en interesse in Tibet is altijd al een Ulrich Bessel, Bevrijdingsweg 6, 3815 XL Amersfoort bron van inpiratie geweest. Mijn beste wensen en klang&stille, Hauptstr. 17, D-74189 Weinsberg, Duitsland mijn gebeden zijn met jullie." Tel.: 0049 7134 23448 - Fax: 0049 7134 23461 Adres: http://library.advanced.org/25772 E-mail: [email protected]

ZENKLUIZEN in de EIFEL ZEN-Verzend Brigit van Raaij Heerbaan 89, NL-6566 EE Millingen a/d Rijn Tel.: 0(031)481431780 of 0481432095; Fax: 0481431862 ZEN Europees zenkwartaalschrift voor theorie en praktijk open voor alle zenscholen en richtingen sedert 1980

Een greep uit de themanummers van 1992 tot 199T Zenwegen; Kritiek; Bodhisattva; Mimi Maréchal; Oorlog en vrede; Koan; Kinderen; Zen over gezondheid; Kunst; Heeft de computer boeddhanatuur? Zen: Ademklank; Literatuur...

Prijs jaarabonnement: Hfl 39,5o / 790 BF 2 proefnummers: Hfl 10,00 / zoo BF

3,2 KwARTAALBLA.B.,,„„Hism,.: JAARGANG 5 — NR 1 HERFST 1999 door Jaques den Boer

de Dalai Lama en Thich Nhat Voetnoot Hanh als Stephen Batchelor en Jack Kornfield bijgedragen. Ty- perend voor deze activiteiten is Millennium Wie het allemaal precies wil nadat het achteromkijken naar het In de christelijke tijdrekening lezen, kan terecht bij H.W. verleden in dienst staat van het verspringt over enkele maanden Schumanns De historische heden en de toekomst. Daar de jaartelling naar een opvallend Boeddha. Hij noemt de in Azia- gaat het om. getal: 2000. Van dit beeld gaat tische landen gebruikelijke Zo ook in korte beschouwin- een magische werking uit. Er is boeddhistische tijdrekening niet gen op internet onder de kop iets bijzonders aan de hand, niet geloofwaardig. Zij gaat ervan uit `Buddhism towards the 21st alleen met het cijfer, maar ook dat de Boeddha leefde van 624 century'. De eerwaarde Chandi- met ons besef van tijd. Het sym- tot 544 voor Christus. Op ma uit Sri Lanka bijvoorbeeld bool maakt ons meer dan anders grond van Ceylonese kronieken ziet de toestand van de wereld bewust van de onophoudelijke, zijn de meest waarschijnlijke somber in. De mens is in zeer onverbiddelijke voortgang en jaartallen echter 563-483, met ernstige mate kwalitatief gede- verandering van het bestaan. een foutmarge van plus vijf tot genereerd, meent hij, en er drei- Vandaar de terugblikken en min negen jaar. gen enorme conflicten als gevolg (schaarsere) vooruitblikken op Maar de getallen zijn niet we- van armoede en moreel verval. de grens van dit millennium. zenlijk voor de betekenis van De situatie lijkt op de omstan- Dat de christelijke kerken aan welke mijlpaal dan ook. De zin digheden in India ten tijde van de vooravond van het jaar 2000 van de gebeurtenis ligt in wat de Boeddha. krachtig de herinnering aan de mensen ervan maken. Wat dat Toch wanhoopt hij niet. So- legendarische naamgever van betreft is de boeddhistische aan- ciale rampen als oorlog en ar- hun godsdienst zullen oproepen dacht voor de millenniumwisse- moede wijt hij vooral aan de ligt voor de hand. Bij hem, Jezus ling op de christelijke kalender veronachtzaming van wat de Christus, begint de getalsmatige illustratief. Boeddha de juiste levenswijze reeks van twintig eeuwen. Het San Francisco Zen Cen- noemde, gebaseerd op de vijf Boeddhisten leven al meer ter heeft vorig jaar een serie le- boeddhistische leefregels. Deze dan vijfhonderd jaar in hun zingen georganiseerd onder de levenswijze kan een remedie te- derde millennium. In 1956 werd naam `Buddhism at millenni- gen de ellende zijn, nu onder in- grootscheeps de 2500ste sterfdag um's edge'. Bekende westerse vloed van wetenschappelijke in- van de Boeddha herdacht. Deze boeddhisten als Natalie Gold- zichten veel mensen zich heb- herdenking kreeg een speciaal berg, Joseph Goldstein, Peter ben bevrijd van hun dogmatisch accent omdat volgens de traditie Matthiessen, Sharon Salzberg, geloof en hun toevlucht nemen de leer van de Boeddha vijfdui- Gary Snyder en Robert Thur- tot het boeddhisme. Dit gebeurt zend jaar in stand zal blijven. man spraken over de betekenis overigens meer in het Westen Het boeddhisme was dus hal- van het boeddhisme nu. dan in het Oosten, voegt hij verwege zijn bestaansperiode. Kennelijk is de leer van de waarschuwend aan toe. De overlevering vermeldt dat de Boeddha buiten Azië zo goed Werkelijk geluk in de wereld dharma dan wereldwijd bekend geworteld dat een westerse mijl- is alleen mogelijk door innerlij- zou zijn en er zich een ongeken- paal aanleiding kan zijn om zich ke geestelijke verbetering van de de geestelijke opleving zou op de boeddhistische stand van mens, onderstreept een andere voordoen. Het eerste is in grote zaken te bezinnen. Daarbij internet-schrijver, de eerwaarde lijnen uitgekomen, op het twee- maakt de geografische herkomst Jigme Lama uit Nepal. En dit is de mogen we hopen. van de deelnemers aan de bezin- een waarheid die geldt ongeacht Overigens was het herden- ning weinig uit. Aan een recent de eeuw of het millennium kingsjaartal de uitkomst van boek over 'spiritual wisdom for waarin we leven. twijfelachtige berekeningen. the 21st century' hebben zowel

KWARTAALBLAD BOEDDHISME JAARGANG 5 - NR 1 HERFST 1999 was Siddharta van Hermann Tijdschriften Hesse. Dit was ook het geval voor vele Amerikanen. Trycicle Trycicle. Ilgt6Me * 1114.1,140111100 11•10e0 gaat in op het belang van deze The Buddhist Review t ricycle roman en beschrijft het levens- Zomer 1999, jrg. 8, nr. 4 verhaal van Hesse. Het thema P.O. Box 2077, Marion OH handelt dit keer over luisteren in 43306, tel. +1 800-873-9871 je meditatiepraktijk. Hierin http://www.tricycle.com L411... wordt ingegaan op heel verschil- 111.n. 1411....T111 lende aspecten van luisteren: lui- In de Trouw las ik deze zomer steren als de deur naar de bevrij- een artikel over de vraag of die- ding waarvoor Avalokiteshvara, ren een ziel hadden. In de chris- de Bodhisattva van compassie telijke godsdienst blijkt dat niet die het huilen van de wereld het geval. Sterker nog; niet al- Dalai Lama die zo eenvoudig aanhoort, symbool staat; de leen hebben dieren geen ziel, ze lijken, maar diep gaan, zoals "ie- functie van de bel in de medita- zijn er — net als de natuur — om dereen wil gelukkig zijn en nie- tie; maar ook het luisteren naar de mens te dienen. De enorme mand wil lijden". Dit inzicht de stiltes in de muziek van John uitbuiting van dieren in de bio- kan helpen om in je meditatie- Cage en tot slot een interview en bontindustrie, en de uithol- praktijk liefde, vriendelijkheid met Philip Glass over compone- ling van het milieu, maken dui- en compassie voor alle levende ren. Verder een lang interview delijk dat dit christelijk dogma wezens te ontwikkelen. Al eer- met Pema Ch&lri3n over de re- tot veel leed en ellende heeft ge- der was Trycicle geboeid door latie tussen leraar en leerling: "In leid. Trycicle heeft dit keer een het alcoholgebruik onder boed- de Vajrayana realiseer je je lang- vergelijkbare vraag, 'hebben dhisten, nu wordt de blik ge- zamerhand dat de hele wereld je honden een Boeddha-aard'. Dit richt op Prozac. Verder een in- leraar is. Er is geen emotie of levert een aantal zeer vermake- terview over vipassana met Jo- acitviteit die verboden terrein is lijke artikelen op waarin met seph Goldstein, mede-oprichter als bron van wijsheid". Een kri- liefde over dieren gesproken van IMS, de Insight Meditation tische Peter Trachtenberg vraag wordt, maar wel met nuchter- Society; een kritisch artikel over zich af hoe Boeddhisme, dat heid en humor: "Mijn Mu is een de Friends of the Western Bud- hebzucht en verlangen ziet als schat van een hond, maar hij dhist Order; en een artikel van de wortel van al het lijden, over- heeft zijn eigen Boeddha-aard een joods-Amerikaanse Tibe- leeft in het hedendaagse Ameri- nog niet ontdekt. Noch herkent taanse non die met haar joodse ka, waar de hele economie draait hij die van eekhoorns: hij hoeft identiteit komt te worstelen als op het instandhouden en voe- er maar een te zien, en al zijn ze in Israël mensen helpt om het den van die hebzucht en dat ver- slechte karma, geboren uit heb- holocaustverleden in meditatie langen. In dit nummer staat ook zucht, haat en verwarring, komt te verwerken. een uitgebreide discussie over eruit gerold in een grom die je AS de haren te berge doet rijzen. En wanneer we het hebben over Trycicle. bomen, lantaarnpalen, en ande- The Buddhist Review re niet-levende dingen, dan kan Najaar 1999, jrg. 9, nr. 1 hun Boeddha-aard hen helaas P.O. Box 2077, Marion OH 43306, niet redden van zijn territorium- tel. +1 800-873-9871 drift." In een mooi artikel over http://www.tricycle.com gelijkheid als opstap naar compassie, gaat Jeffrey Hopkins in Het eerste boek dat me in aanra- op een paar uitspraken van de king bracht met Boeddhisme,

KWARTAALBLAD BOEDDHISME JAARGANG 5 - NR I HERFST 1999 het nationalisme en anti-semitis- lijke voorbij te gaan en in het ding tussen leraar en leerling in me van de Zenmeester Yasutani rijk van zuivere gelukzaligheid het westen. Dit is blijkbaar een Roshi, die veel invloed heeft ge- tot volledig inzicht te komen. hot topic op het moment, want had in de overdracht van Japan- Het gezin vormt niet noodza- ik kom het vaker tegen in tijd- se Zen naar het westen. Iets vro- kerwijs een obstakel op de schriften. Er komen maar wei- lijker van toon is het interview boeddhistische levensweg. Van- nig 'grote meesters' aan bod, en met de thangkaschilder Robert uit de ervaring om eindeloos in het stuk over de arts Jon Kabat- Beer over zijn te verschijnen opperste verrukking naar het Zinn die duizenden patiënten in boek: The Encyclopedia of Ti- wonder van een baby te kijken, Amerika aan het mediteren betan Symbols and Motifs. bepleit Norman Fischer dat het heeft gebracht, maakte niet veel AS oprecht liefhebben van je indruk op me. Bovendien staat vrouw, man, geliefde of kind hij in geen verhouding tot wer- Shambhala Sun één van de meest uitdagende on- kelijk grote meesters als Shunr- Juli 1999, jrg. 7, nr. 6 dernemingen in het leven is, en yu Suzuki Roshi, van wie geen 1345 Spruce St., Boulder CO je op weg helpt om universele artikel over de leraar-leerling 80302-4886, USA, tel. +1-902-422- liefde en van daaruit de bodhi- verhouding is opgenomen, maar 8404 citta te ontwikkelen. Natuurlijk een uiteenzetting over 'dingen- http://www.shambhalasun.com ontbreekt er geen artikel over als-ze-zijn'. Ook een lezing van (oude) erotische kunst, met veel Chëigyam Trungpa past niet in `Seks, het werkt op zo veel ni- sprekende afbeeldingen. De het themanummer, maar han- veaus' is de leidraad van dit the- psychedelische kunst van de he- delt over 'het werken met de manummer geheel gewijd aan dendaagse "visionaire kunste- vroege morgen depressie'. Vast seks. Ook al geeft Matthew naar" Alex Grey kon mij echter herkenbaar voor vele lezers. In- Remski eerlijk toe dat hij het heel wat minder bekoren. teressant zijn artikelen met de heel moeilijk vindt om de 'leeg- AS vraag hoe je onderscheid maakt te en onwerkelijkheid van seks tussen een valse profeet en een en huwelijk in te zien', en hoe- ware spirituele meester. De eer- wel vrijwel elke auteur waar- ste creëert binding en de tweede schuwt tegen de gevaren van bevrijding; wat betekent in deze seks, verliefdheid en ongebrei- contekst autoriteit, overgave en delde passie (zoals daar zijn: devotie? Hier is geen simpel zelfzuchtigheid, jaloezie, ge- antwoord op te geven. Het hechtheid), gaan de meeste arti- draait om eerlijkheid en waar- kelen juist in op het potentieel achtigheid, maar de uiteindelijke van deze emoties. Judith Sim- test is of je verandert, of je jezelf mer-Brown stelt dat "verlangen beter leert kennen, en inzicht en hartstocht zo eigen zijn aan verwerft. Dit is ook wat de het menselijk leven, dat het be- Shambhala Sun Boeddha zei: een goede meester langrijk is om er op een juiste September 1999, jrg. 8, nr. 1 is diegene die je helpt om van manier mee te werken, zodat we 1345 Spruce St., Boulder CO hebzucht, haat en verwarring af ze aanwenden als brandstof 80302-4886, USA, tel. +1-902-422- te komen. Norman Fischer stelt voor waakzaamheid en mede- 8404 dat stijlen van relaties op een dogen". Zij laat zien dat in de http://www.shambhalasun.com subtiele manier ingebed zijn in Tibetaanse Tantra het evenwicht een culturele contekst: "waar en het spel tussen mannelijke en `Grote spirituele leiders' vormen Azië Confucius had, hebben wij vrouwelijke energie een grote het thema van dit nummer. in het westen Oedipus; het lijdt uitdaging vormt. Het doel van Deze titel zet evenwel op een geen twijfel dat wij tot dusverre de tantrische oefeningen is om verkeerd been, want het num- niet in staat zijn geweest om op aan het mannelijke en vrouwe- mer gaat vooral over de verhou- een succesvolle manier de sub-

KWARTAALBLAD BOEDDHISME JAARGANG 5 — NR T HERFST 1999 tiele leraar-leerling relatie naar het westen over te planten." AS

Lotusblkter Zeitschrift fUr Buddhismus Nr 3 1999 DBU, Amalienstrafk 71, D-80799 München

"Voorwaardelijk ontstaan" (pa- ticcasamuppada) -het thema van dit nummer- leidt steeds opnieuw tot studie en daaruit voortvloeiende verhandelingen, discussies en meningsverschil- len. In dit speciale nummer is een poging ondernomen om deze verscheidenheid zo zorgvuldig mogelijk weer te geven. Aan de andere kant echter gaat juist vanuit de uiteenzetting door de Boeddha zelf over het ontstaan van van elkaar afhan- kelijke zaken een grote fascina- tie uit. ("Dit is de voorwaarde grondslag berusten. In de pali- dracht die de voorwaarden be- van dat; daar dat is, is dit...") canon vind je verschillende cau- schrijft welke uit de kringloop Niet alleen mensen die graag lo- saliteitsketenen en -vormen. Zo van onvolkomenheden (duk- gisch denken voelen zich daar- wordt in de Samyutta-Nikaya kha) af te leiden zijn, tot aan het toe aangetrokken, maar ieder een hele verzameling leervoor- door de Boeddha verklaarde die zich op welke manier dan drachten in de Nidana-Samyut- doel van de spirituele praktijk — ook met voorwaardelijk ont- ta (de Groep van de Oorzaken) de verlichting. Zoals in de Vier staan bezighoudt, kan zich ter- aan oorzaak en gevolg gewijd. Edele Waarheden is verankerd, nauwernood onttrekken aan de Hier staat ook de bekende leerde de Boeddha alleen dit helderheid van dit oorzaak-en- rwaalfledige keten van het voor- ene: Het ontstaan (de oorzaken) gevolg-principe. De grote aan- waardelijke ontstaan van het van het lijden en de weg (de trekkingskracht ligt erin voor je- wereldlijke leven, bekend als het voorwaarden) tot beëindiging zelf te ontdekken of dit principe Levensrad. Dit gaat terug tot de van het lijden. ook in mijn bestaan van nut zou historische Boeddha. Er wordt De redactie van Lotusbitter kunnen zijn. verteld dat de Boeddha zelf dit heeft met een presentatie van rad ter verduidelijking aan zijn een reeks bijdragen vanuit ver- De leer van de Boeddha monniken in het zand werd ge- schillende boeddhistische tradi- wordt vaak de leer van het voor- tekend.De huidige afbeeldingen, ties dit complexe thema op waardelijke bestaan, ook wel de meestal afkomstig uit de Tibe- voorbeeldige wijze voor haar le- leer van oorzaak en gevolg ge- taanse traditie, hebben daarop zers gepresenteerd. (Uit: `Edito- noemd. Overeenkomstig het betrekking. rial' van Heinz Roiger, Redak- motto: van niets komt niets, of tion) een is twee, zijn er talrijke leer- In het bijzonder wordt gewe- DB voordrachten die op deze zen op een opmerkelijke voor-

KWARTAALBLAD BOEDDHISME JAARGANG 5 - NR 1 HERFST 1999 Zwart op wit

theoretisch, zeg maar vanuit de deze eeuw die boeddhhistisch derde persoon, hoewel ze opval- smaakt, omdat ze stelt dat er lend genoeg leiden tot een boed- verschillende waarheden zijn, en dhistisch aandoende 'decon- daarmee die ene uiteindelijke structie' van het ik, als centrum Waarheid ontkent. Dit denken van ons denken en doen. vindt mede zijn oorsprong in de Maar de convergentie van an- latere filosofie van Wittgenstein. dere denkbewegingen en het Het bepaalt vervolgens de geest boeddhisme springt wat mij be- van de jaren 60 en mondt uit in Het boeddhisme zit treft in het oog, en daarin wordt het postmodernisme. in de lucht wel de afstand tussen theorie en Het boeddhisme zit dus in de ervaring overbrugd. Zo hebben lucht. Daarom zijn wij wester- aan het begin van de eeuw James lingen even tuk op zen als die en Bergson, daarbij uitgaande Japanners weg zijn van Van van de ervaring, een procesfilo- Gogh en Mondriaan. sofie ontwikkeld die sterke Uit: `Ideeenverkeer' door Jan boeddhistische trekken ver- Bor, in: Algemeen Dagblad 28 toont. Dit procesdenken is een juni 1999 (...) De Europese schilderkunst voorbode geweest van de op dit heeft dus de invloed van het moment in de natuurweten- Oosten ondergaan, net zo goed schappen zo succesvolle chaos- als dat andersom het geval is ge- theorie, ook al vloeit deze voort weest. Dat geldt eens te meer uit de wiskunde. voor het denken. Zozeer zelfs, Ook de aardverschuiving die dat ik langzamerhand tot de in de kunst en het denken daar- conclusie komt dat een aantal over heeft plaatsgevonden wijst van de belangrijkste stappen die naar het Oosten. Want het on- deze eeuw zijn gezet in één rich- derwerp wordt nu helemaal los- ting wijst: die van het boeddhis- gelaten. Wat de non-figuratieve me. kunst laat zien is datgene wat de Niet dat ik, zoals dat wel ge- boeddhisten aanduiden als de beurd is, de resultaten van de ervaring van de leegte. kwantum-mechanica aan de in- Op weer een andere manier zichten van het Taoïsme wil vertoont Heideggers denken plakken. De eerste worden ge- verwantschap met het zeeboed- schreven in de taal van de dhisme. Hij heeft het namelijk wiskunde, terwijl de Chinese over een verwijlen bij en ont- tao-meesters juist spreken en vankelijk worden voor het zijn. handelen vanuit hun directe er- Al noemt hij dit dan een vorm varing. Dezelfde afstand ligt tus- van denken. Deze spruit natuur- sen het boeddhisme, eveneens lijk voort uit een puur medita- een ervaringsleer, en de recente tieve ervaring. ontwikkelingen in de cognitieve Dan is er nóg een belangrijke psychologie. Deze zijn puur beweging in het denken van

KWARTAALBLAD BOEDDHISME JAARGANG 5 - NR I HERFST 1999 Boeken

"Mijn commentaar is volledig gebaseerd op wat ikzelf van de boeddhadharma heb geleerd op mijn eigen ervaring. Daarom Volmaakte verlichting kon ik (...) vrijer te werk gaan dan geleerden die de commenta- ren van voorgaande meesters en patriarchen op de voet volgen", DE DALAI aldus Sheng-yen. ti E En won)

Volmaakte verlichting In de woorden van deze zen- De Dalai Lama & Howard Cutler Een commentaar op De Sutra van Vol- meester spreekt de Sutra vaak De kunst van het geluk maakte Verlichting door ch'an-meester over de volmaakte verlichting Een zoektocht Sheng-yen die beoefenaars dankzij instruc- BZZT6H, 1999 Naar de Chinese vertaling van ties kunnen bereiken. Zo wordt ISBN 90-5501-605-5, f 34,50 Buddhatratya, met een voorwoord van beschreven hoe in volmaakte Thich Nath Hanh verlichting zuiverheid, ware zo- Er is ternauwernood een thema Asoka, 1999 heid, bodhi, nirvana en parami- te bedenken, dat niet in deze ISBN 90-5670-027-8, f 39,50 ta's kunnen opkomen. En ook dialogen tussen een Amerikaans hoe dankzij oefenmethoden van psychiater en de Dalai Lama ter De Sutra van Volmaakte Ver- volmaakte verlichting het boed- sprake is gekomen. En dit alles lichting, waarin volgens de tra- dhaschap kan worden bereikt. onder de noemer: het zoeken ditie gesprekken tussen de Meditatietechnieken als sama- naar menselijk geluk en bevrij- Boeddha en twaalf bodhisattva's tha, samapatti en dhyana, door- ding van lijden. zijn opgenomen, handelen over gaans binnen ch'an als geleidelij- De tekst is door Howard een groot aantal aspecten van de ke methoden beschouwd, wor- C.Cutler, M.D. gebaseerd op weg naar verlichting. Deze klas- den hier als plotselinge metho- uitvoerige gesprekken met de sieke tekst heeft in de voorbije den gepresenteerd. Diepzinnige Dalai Lama tijdens privé-ont- eeuwen een voorname rol ver- gedachten zijn tevens in gewo- moetingen in Arizona en India. vuld bij het ontwikkelen van het ne alledaagse taal uiteengezet. Van begin af aan was het de op- boeddhisme in Oost-Aziatische Het aanzien van deze sutra ligt zet een project samen te stellen landen, in het bijzonder in de bovenal in zijn uitdrukkings- dat zijn visies op het leiden van Ch'an (zen)-traditie. kracht. een gelukkiger leven zou weer- Meester Sheng-yen is een van de geven, aangevuld met eigen ob- enkele Chinese zenmeesters die Het is heel waardevol dat nu in servaties en commentaar vanuit ook onderricht geeft in de wes- het Nederlands een van de grote het oogpunt van een westerse terse wereld. Hij vertaalde de ch'anteksten op een wijze wordt psychiater. Aldus Cutler in het oorspronkelijke tekst vanuit het bekendgemaakt, waardoor de woord vooraf. Chinees en weet als geen ander aandacht op het erfgoed van een door zijn uitgebreide commen- van de belangrijkste tradities Van groot belang is hoe de Da- taren de daarin vervatte wijsheid binnen het boeddhisme is ge- lai Lama zijn denkbeelden in het voor onze huidige tijd tot leven richt. dagelijks leven verwerkt. Het te brengen. DB boek is om het leesbaarder te

KWARTAALBLAD BOEDDHISME JAARGANG 5 — NR 1 HERFST 1999 maken geschreven in.verhalende Arul Maria Arokiasamy (AMA) trant. De tekst is niet in de volg- Samy werd door de befaamde orde van de gesprekken, maar Duitse zenmeester Pater Eno- ingedeeld naar onderwerp. miya-Lassalle in het zenboeddhisme ingevoerd. Hij ontving Het boek bestaat uit vijf delen: de leerbevoegdheid van de Ja- `De zin van het leven', 'Mense- panse zenmeester Yamada Ko- lijke warmte en mededogen', un Roshi. AMA leidt een eigen Dr DT • LAMA 1,1trA `Het transformeren van lijden', zencentrum nabij de tempelstad `Obstakels overwinnen' en Madurai in het zuiden van In- `Slotoverwegingen over het lei- dia. Regelmatig reist hij naar den van een spiritueel leven'. Europa voor het geven van ses- Thema's die kenmerkend zijn shins. Dirk Nielandt en Lama Karta voor de dharma en voor de per- Het leven van de Boeddha soon van de Dalai Lama in het De titel van het boek duidt op Met tekeningen van bijzonder. de betekenis, de eigen aard en de An Candaele DB aparte gestalte van zen dat zijn Kunchab Publicaties, 1999 intrede doet in de westerse we- 90-74815-19-7 reld, waar christendom, huma- nisme en ook andere niet-religi- "2500 jaar geleden, aan de voet euze bewegingen de voedings- van de Himalaya, een klein ko- AMA Samy bodem vormen. Hoe gaat zen ninkrijk in het noorden van In- Waarom kwam Bodhidharma wortel schieten in het Westen? dia..." naar het Westen? "Het is te hopen dat dit boek ie- Het verhaal van een prins die la- De ontmoeting van zen met dereen, die zich bij deze proble- ter Boeddha werd. Lama Karta het Westen matiek betrokken voelt -en dat baseerde zich op oude Tibetaan- Inleiding door Ton Lathouwers zal vroeger of later iedere wesse verteltradities en heeft samen Asoka, 1999 terling zijn, die zich met zen be- met Dirk Nielandt een reeks le- ISBN 90-5670-024-3, f 32,50 zighoudt — in de hand zal ko- vendige korte vertellingen samen. Het kan haar of hem, juist mengesteld, bedoeld voor kin- Is er sprake van een westerse in deze moeilijkste fase van deren vanaf negen jaar. De ver- zenvorm? Welke traditie kiest `overplanting', helpen duidelij- tellingen worden opgesierd met de westerse mens? De Chinese, ker op het netvlies te krijgen, aanstekelijke kleurenplaatjes van Japanse, Koreaanse? Laten we waar het in zen uiteindelijk om An Candaele. de oude spirituele tradities van gaat. Om ZEN voorbij zen. Van harte aanbevolen voor elk Europa voor wat ze zijn? Of is Precies dáárom betekent AMA kind dat iets te weten wil komen er een plaats waar zen en chris- Samy's boek ook een mijlpaal in over een man, wiens naam tendom elkaar ontmoeten? de op gang komende dialoog steeds vaker wordt vernomen. Ook wordt de vraag vaak ge- tussen boeddhisme en christen- DB steld of zen wel een religie is, dom; een dialoog waarover de een moraal of ethiek kent, een beroemde historicus Toynbee vorm van therapie is. Hoe denkt ooit opmerkte dat het de be- een auteur van oosterling over langrijkste gebeurtenis van de die vragen na, en is hij boven- volgende eeuw zal zijn. dien een jezuiet. DB

KWARTAALBLAD BOEDDHISME JAARGANG 5 — NR I HERFST 1999 Van her en der

Toespraken van de Lopen met aandacht Gewijde bomen Boeddha op Internet Vorig jaar ging in Zürich de In een gesprek met een BBC- In 1998 is de Stichting Bud- film Schritte der Achtsamkeit in verslaggever vertelde een van. dha-Dhamma Nederland in het première, een document over Thailand's woud-monniken hoe leven geroepen. Behalve activi- een pelgrimstocht van de Viet- sinds een flink aantal jaren bo- teiten zoals meditatie-weekein- namese meditatieleraar en mon- men de monnikswijding krijgen. den, lezingen enz. Zijn er plan- nik Thich Nath Hanh en een Thais hebben een heilig ont- nen om dit najaar een reeks toe- groep van zijn volgelingen naar zag voor monnikspijen. Wie on- spraken van de Boeddha, af- Bodh Gaya (de plek waar de heil over zichzelf wil afroepen, komstig uit de canonieke ge- Boeddha boeddha werd. Bin- zo is de populaire opvatting, schriften, op het Internet te nenkort komt deze film onder moet een pij ontwijden. De plaatsen. Deze teksten zullen de titel Steps of Mindfullness monniken zijn het er over eens worden vergezeld van uitge- naar Nederland. dat dit bijgeloof is. Maar in hun breid studiemateriaal, alsmede De Stichting 'Leven in Aan- geweldloze strijd tegen illegale van een uitgebreid woorden- dacht', die de boodschap van houtkap maken ze er dankbaar boek. Thich Nath Hanh in Nederland gebruik van. Al sinds een flink Nadere informatie en dona- verspreidt, organiseert een serie aantal jaren trekken woud- ties: Stichting Buddha-Dhamma van vijf meditatieweekends met monniken er op uit om bomen Nederland, Wilgenstraat 4, 5382 verschillende leraren onder de in het woud te voorzien van een KH Vinkel. Tel. 073-532.4459. titel 'Basisboeddhisme', begon- reep afgescheurde pij. Op die Uit: Step by Step. nen in juli en voortdurend tot manier wordt zo'n boom ge- The Buddharama Temple februari 2000. Inlichtingen daar- wijd. Illegale houtkappers, nr. 2, 1999. over via tel. 0575-530.843, 030- doodsbenauwd dat hen wat 289.8329, 0222-316521 of 0498- overkomen zal wanneer ze zo'n 573.315. Ook voor aanvraag van gewijde boom vellen, laten daar- Boeddhistische een exemplaar van het tijdschrift om deze gewijde bomen met Vrouwenconferentie De Klankschaal, waarin ver- rust. Zo wordt het woud voor In februari 2000 organiseert talingen van lezingen door een belangrijk deel gespaard. De de internationale vrouwenorga- Thich Nath Hanh, artikelen geïnterviewde monnik vertelde nisatie Sakyadhita in Lumbini over zijn werk en complete dat op deze manier inmiddels (Nepal) haar zesde conferentie. agenda van de verschillende me- meer dan vijf miljoen bomen Thema: 'Vrouwen als vrede- ditatiegroepen in Nederland zijn zijn gered. stichtsters voor zichzelf, familie, opgenomen. (Zie ook agenda Uit: Een Weg, juni 1999 gemeenschap, wereld'. Informa- achter in dit nummer.) tie: Sakyadhita, Gabriele KU- Uit: Interreligieus stermann, Jungmannstrasse 1, Perspectief j g.2,nr.9. D-22605 Hamburg. Tel. 040- 880.4171; fax 880.8858; e-mail: [email protected]

KWARTAALBLAD BOEDDHISME JAARGANG 5 - NR I HERFST 1999 Buddharama Tempel Agenda Loeffstraat 26-28, 5142 ER Waalwijk. Tel. 0416-334.251. Sluitingsdata kopij: herfst 8 september, winter 8 december, lente 8 maart, zomer 8 juni Meditatiecursus: info Frieda Hemelrijk, Watercirkel 167, 1186 LS Amstelveen, Agendaredactie: Dirk Bakkes, Iemstukken 82, 9407 KN Assen. 020-441.9991 (19-21 u). Inleiding boed- Tel 0592-347387. E-mail dirk.bakkes@hetnetml dhistische leer: elke laatste di v.d. maand 19 u door Peter van Loosbroek; info 073-532.4459. Advayavada Infocenter - Amsterdam Aakstraat 62, 1034 BP Amsterdam- Postbus 10502, 1001 EM Amsterdam Noord. Tel. 020-633.4921/ Buddhavihara Vipassana tfx 020-6269602, [email protected] e-mail: [email protected] (b.g.g. Meditatiecentrum w w.euronet.n1/-advaya/index.htm na 17 u: 070-3466492) St.Pieterspoortsteeg 29-1, 1012 HM Plan je agenda met Boeddhagenda: Nederland Basisprogramma Gen Kels- Amsterdam. Te1.020-626.4984, fax 020- http://www.onelist.com/subscribe/boed ang Sherab Amsterdam, elke za, info 420.7205, e-mail: [email protected] dhagenda Ghantapa Centrum; Meditaties, Ghan- ma 18-20 u, wo Info over het Advayavada-boeddhisme. tapa Centrum elke wo 20 u; Den Haag, Wekelijkse meditatie: 7.30-8 & 8-8.30 u; do. 9.30-11.30 u/18- Maandelijkse bijeenkomsten: De Ruimte, Witte de Withstr 27 elke wo 19.30 u. Amsterdam, Prinsengracht 409E. 18.30 u; Gouda, Poldermandreef 20 0182-581019 elke wo 20 u. Centrum voor Shin-Boeddhisme Boedddhagenda Shintempel Jijoki, Pretoriastraat 68, B- Mailing-list op Internet in het Boeddhistisch Studie- en Meditatiecen- 2600 Antwerpen-Berchem. Nederlands, waarop iedereen gratis be- trum Inl (00-32)-03-218.7363/fax 03- richten over geplande boeddhistische ac- Karma Deleg Ch.5 Phel Ling, Stoepaweg 281.6333/e-mail [email protected]. tiviteiten kan plaatsen en lezen. Ga voor 4, 9147 BG Hantum. inschrijving naar: www.onelist.com/ Dagelijks: 6-8 u individuele meditatie; Centrum Ekayana (Stichting Ching subscribe/boeddhagenda 10-11 u Groene Tara Sadhana; 18-19 u Mahakala Bernachen Sadhana; 19-20 u Chueh Buddhist Association Nether- lands (CCBA) Boeddhayana Centrum Nederland Chenrezig Sadhana. Voor info over ret- Soestdijksekade 960, 2574 EL Den Stephensonstraat 13, 2561 XP Den raites en andere programma's tel 0519- Haag, tel 070-3300235 Haag. Tel 070-3600605/fax 070- 297.714. Centrum Ekayana verzorgt instructies 3600213/e-mail: in de Boeddha-Dharma en in [email protected]/website: Boeddhistische Unie Nederland inzichtsmeditatie, en geeft beperkt aantal www.buddhayana.nl. (B.U.N.) publicaties uit. Overzicht van landelijke activiteiten op Secretariaat: B raamkamp 323, 7206 HP Ma.avond: Inzichtsmeditatie met aanvraag. Zutphen, tel. 0575-527.665. E-mail: Le- instructies op basis van Mahayana-filo- [email protected] sofie. Di.avond: Inleiding Boeddhisme Boeddhayana Wihara Vereniging van boeddhistische groepe- aan hand van de Rede over het 'In Stephensonstraat 13, 2561 XP Den ringen in Nederland, met werkgroepen Beweging Zetten van het Wiel'. Haag. Tel 070-3600605/fax 070- o.g.v. public relations, onderwijs, geeste- Wo.avond: Stille Concentratie-medita- 3600213/e-mail: lijke gezondheidszorg en geëngageerd tie. Do.avond: Inleiding in de Mahayana [email protected] boeddhisme. Enkele malen per jaar aan hand van de Hart-sutra. Lering en meditatie: iedere ma 19.30- Nieuwsbrief, 2x per jaar algemene 21.30 u, meditatie: iedere do 19-20 u. ledenvergadering, lx per jaar Kennisma- Dhamma Conferentiecentrum Retraites: maandelijks weekeind. kingsbijeenkomst met cultureel Jan Frankensingel 26, 8431 AH Ooster- programma. Uitgave van boekje: Voor wolde Boeddhistisch Centrum Amsterdam het omgaan met sterven en dood.. Tel. 0516-521381/fax 0516-521267/e- Vrienden van de Westerse Boeddhisten mail: [email protected] Orde (VWBO). Palmstraat 63, 1015 HP Boeddhistische Unie van België Retraites en cursussen: programma op Amsterdam. Te1.020-420.7097/632.779; (B.U.B.) aanvraag. e-mail: [email protected]; website: Federatie Belgische verenigingen verte- http:/www.vwbo.demon.nl genwoordigend Cambodjaanse, Japanse, Ehipassiko Beginnersactiviteiten: Cursus Liefdevol- Laotiaanse, Thaise, Tibetaanse, Vietna- Veneburen 23, 8423 VH Makkinga le aandacht 26 okt t/m 14 dec; mese en Europese stromingen. Voorzit- Tel 0516-441848/fax 0516-441419 Gevorderden: Meditatiedagen 14 nov, ter Frans Goetghebeur. Info e-mail: [email protected] 12 dec; Vollemaansavonden: Het Mahy- 00.32.03.685.0919/fax 03.685.0991/e- Lering en meditatie: vrij 19.30 u; ana 24 okt, Sanghadag 23 nov, Het Vaj- mail: [email protected]/homepage: Kinder-Dhammaschool: za 14 u. rayana 22 dec; Sangha festival 21 nov http://users.skynet.be/sky72508. 11-22 u, 23 nov 19.30-22 u. Retraites: Filosofie Oost-West Beginnersweekenden: 26-28 nov; Voor Erik B ruyn Secretariaat: Zaanmarktstraat 18, 4811 gevorderden: 29-31 okt, 24 dec-2 jan. Anton Mauvestraat 20, 3817 DL RL Breda. Info programma: Gesineke Amersfoort. Info Inge Bruijn-De Bruy- Nelemans 076-513.8756; Jacob Boeddhistisch Centrum Ghantapa ne 033-463.4215. Boszhard 020-482.1533. Kadampa Boeddhistisch Centrum van De geheime leer van het Tibetaanse Do- 13 nov. Spiritualiteit en maatschappelijke Amsterdam denboek. 28 okt 20 u. betrokkenheid: Zen en de samenleving,

KWARTAALBLAD BOEDDHISME JAARGANG 5 - NR I HERFST 1999 Agenda

N.Tydeman. 11 dec. Chinese filosofie: Bosch: olv Stefan Coppens 073- Klooster H.Hart Leo Giesen 0575- Het boeddhisme in China. Opzoek naar 6427009: di 20.30-22 u en do: 20.30-22 u. 527.665 ;De Tiltenberg, Meindert van het verlossend inzicht, Hoorn: olv Dirk Beemster 0229-217855, de Heuvel 0252-517.044. prof.dr.E.Zrcher. ma 20-22 u, di 6.30-8.30 u, wo 6.30-8 u, do: 19-21.15 u , vrij 6.30-8.30 u. Rotter- Maitreya Instituut Gemeenschap van Boeddhistische dam: info 078-6317606 olv Meindert Heemhoeveweg 2, 8166 HA Ernst. Tel. Contemplatieven van de Heuvel. Wekelijkse zazen bijeen- 0578-661.450/fax 0578-661.851, e-mail: Voor Dharma-activiteiten elders en op komsten: ma 18.15-20 en 20.15-22 u. [email protected], home page: avonden en voor inlichtingen: Postbus Apeldoorn: olv Christian Kruyff 055- http://home.pi.net/-maitreya/home.ht 9141, 3506 DC Utrecht. 5417251, di: 20.30-22.15 en vrij 9-1045 ml Meditatieavonden, regelmatig in Den u. Geshe Sonam Gyaltsen: Geest en men- Haag info Nanette 070-323.0214; Maas- tale factoren I en II resp. 22-24 oct & tricht info Ingeborg 043-325.8504; Karma Kagyu Centra voor Diamant- 26-28 nov; Madhyamakavatara (Filoso- Utrecht info Ayse 030-262.5972; weg-Boeddhisme fie van de Middenweg) 12-14 nov, 10-12 4-daagse retraite met eerw. Hakuun: De Spirituele leiding van de 17de Karmapa dec. Kirti Tsenshab Rinpochee: The Tiltenberg. Aanmelding 0252-517044; Thaye Dordje en Lama Ole Nydhal. Stages on the path and initiation in Mai- meditatie-zaterdagen olv eerw. Amsterdam, 2e Schinkelstraat 30e, info treya Buddha 5-7 nov. Hakuun: Maastricht, Cellebroederska- Michel v. Dinteren en Jodi den Besten pel, 30 okt, 27 nov. Info 043-3258504; 020-6792917. Meditatie elke ma, do en Maitreya Amsterdam Utrecht, Kanaalstraat op 16 okt, 6 nov, 4 vr 20-22 u; Groningen, p/a C.H.Peters- Boeddhistisch meditatie- en studiecentrum dec. Info 030-2625972; Den Haag, Witte straat 21, info 050-5774582. Meditatie Brouwersgracht 157-159, 1015 GG Am- de Withstraat 20 nov. Info 070-3230214. elke di 20-22 u. sterdam. Tel. 020-428.0842/fax 020- 4282788. INEB-Nederland International Net- Maha Karuna Ch'an (Chinese Rinzai Begeleide meditatie: ma t/m vr 17.30- work of Engaged Buddhists Ch'an) 18.30 u; stille meditatie: ma t/m vr 21.15- Hans van Willenswaard, Postbus 11514, (Rinzai Ch'an-leraar Ton Lathouwers) 22 u; inloopochtend: ma 10-12 u. Kirti 1001 GM Amsterdam. Tel 020- Secretariaat Nederland: Leo Giesen, Tsenshab Rinpochee: Love and 625.8294/fax 020-624.0503/e-mail: Braamkamp 323, 7206 HP Zutphen. Tel. Compassion 30-31 oct. Andy Weber: [email protected] Bezoekadres: 0575-527.665; e-mail: Lecture on Mitrugpa 18 nov, Drawing Lindengracht 83-85, 1015 KD Amster- [email protected] Buddha Mitrugpa 10-22 nov. dam. Secretariaat België: Carine Pulinckx, Sint Groningen, Postbus 1322, 9701 BH, di- Servaasstraat 2, 3212 Pellenburg, België. verse aktiviteiten info 050-526.8058 (Si- Jewel Heart Tel. 0032(0)16-460.381; e-mail: mon)/ of 050-309.1257 (Fokje). Geshe Dominicanenstraat 2B, 6591 KD Nijme- [email protected] Sonam Gyaltsen: 20 oct, 17 nov, 15 dec gen. Tel 024 322 6985 E-mail: Zenbijeenkomsten: België Antwerpen, 10.30 u in Grand Café 'De Bonte Koe', [email protected]; home-page: Markgravelei 103, (vr) Orpha Verschae- Spilsluizen. 9. Lama Kirti Tsenshab Rin- home.planetnl./-jewelheart.nl; info: ren 03-237.3718; Brugge, Domeindreef pochee: World Peace, 3 nov 19.30 u, 'De 024-322.6985. 10 (3e wo v.d.mnd) Cecile Dheedene Bonte Koe'. Nijmegen Meditatie open avond elke 050-318.332; Izegem, Roeselaerestr.293 Rotterdam, lezingen Geshe Konchog week vr 20-21 u. Meditatie cursus 2- (le di v.d.mnd) Fernanda Desloovere Lhundup 19 oct, 2, 16 en 30 nov. Info wek. wo 20-21.30 u. Thangka tekenen 051-227.604; Leuven, Univers.parochie, 010-420.6133. 2-wek. wo 20-22 u. Inscholing Gr.Begijnhof 16 (di) Geert Mortier 016- Boeddhisme do 19.30-21.30 u. Lamrim 259.879; Lommel, Lesmortel 31, Mai Nederlandse Zen Stichting groepen ma, di, wo. Den Bosch Inscho- Mannaerts 011-542.222, Lo-Reninge, Banstraat 36, 1017 KA Amsterdam. Tel. ling Boeddhisme ma 20-22 u. Lamrim Markt 11, Paula Van Robaeys 058- 020-6734847/6923731/6644219. do 19.30-21.30 u. Info 073-641.3166. 288.204; Noord Limburg, Joy Michiels- verbonden met Association Zen Inter- Tilburg Inscholing Boeddhisme wo 20- plein, Ackal (ma & wo) Robert Kinable nationale, gesticht door zenmeester Tai- 22 u. Info 013-532.1348. 011-648.048/Marcel Schuurmans 011- sen Deshimaru, biedt gelegenheid zazen 646.358; Schoten, Voorschotenlaan 29 (zenmeditatie) volgens oude Japanse tra- Kanzeon Sangha Nederland (ZEN) (zo) Rogel Dias 03-644.2496; Temse, ditie te beoefenen. Info Ada Henkus- Tel. 073-6427009; e-mail: Fonteinstr.9 (do) Rita Aubroeck 03- Kocken 020-673.4847. [email protected] 771.0123; Zazen beoefening: Centrum de Roos, Amsterdam: 020-6276493 olv Nico Ty- Nederland Breda, Harrie de Kroon 076- Vondelstraat 35-37, 1054 GJ deman. Wekelijkse zazen bijeenkomsten: 521.7003; Eindhoven, Gerard Kwak, Amsterdam, ma: van 8-9.30 u; woe: ma-zo 8-9 u, di 20-22 u. Introductie-cur- 040-241/8372; Hengelo, Lieke van Has- 17.45-19.30 u; vrij: 17.45-19.30 u. sus: vanaf do 16 sep. 18.30-20 u. Vervolg selt 074-291.1333; Nyswiller, Frans introductie-cursus: vanaf do 16 sep. Spitz, 043-601.2319; Son en Breugel, Jo Nyingma Centrum 20.15-22 u. Zazen-weekend: 27 en 28 Hoeks 0499-473.546; Steenwijk, Marion Reguliersgracht 25, 1017 LJ Amsterdam. nov za 15-21 u, zo 10-17 u; Alleen-zit- Hellegers 0561-441.477; Utrecht, Ron Te1.020-620.5207. ten-weekend: 30-31 okt 10-17 u; Winter Sinnige, 030-254.5073; Veldhoven, Ruimte, Tijd &Kennis - Internationale City-sesshin: 27 t/m 29 dec 9.30-17 u. Trees Bloeyaert, 040-254.2536; Venlo, Retraite 5 nov 20 u - 7 nov 14 u olv Enschede: olv Toon Fugers 074- Jacques Peeters, 077-354.763; Zutphen, Meindert Gijzen en Doleen de Vries; Me- 2434551 ma 20-22.30 u. Den Haag: olv Leo Giesen, 0575-527.665. ditatieweekend 19 nov 20 u - 20 nov 16 Kees v.d.Bunt 070-3504601, ma 19-20.45 Sesshin: Doetinchem, De Slangenburg, u. Kerstretraite 27 dec 10 u - 30 dec 14 u en 21-22.45 u, wo 9.30-11.15 u, 19-20.45 mevr. Hendriks 0314-332.753; Nijme- met Charaka Jurgens en Douwe Hoits- u en 21-22.45 u, vrij 9.30-11.15. Den gen, Kee van Ree 024-358.2484; Steyl, ma. Nieuwsjaarretraite 2 jan 10 u - 4 jan

KWARTAALBLAD BOEDDHISME JAARGANG 5 - NR I HERFST 1999 14 u met Meindert Gijzen en Joleen de Rigpacentrum Stichting Leven in Aandacht Vries. Mantra zingen: 25 oct, 23 nov, 22 Secretariaat: Van Ostadestraat 300, 1073 Postbus 10989, 1001 EZ Amsterdam. dec van 20.15-22 u. Soetra lezen, mantra TW Amsterdam. Tel. 020-470.5100/fax Meditatiegroepen in traditie Thiel, Nhat zingen 19-20.30 u 14 nov, 12 dec, 9 jan. 020-470.4936. Info gegevens diverse ac- Hanh: Lezingen met dia's (Boeddhistische tiviteiten bij secretariaat. Nederland Alkmaar één zo v.d.maand kunst) 13 nov en 11 dec 20 u. Arnhem: 9.45-14 u info Gertje Hutschemaekers Kum Nye (Ruimte maken voor jezelf) Sayagyi U Ba Khin Stichting 072-561.6289/Elizabeth van Veen 072- met Charaka Jurgens 6 nov 10 u, Wijnbesstraat 57, 6543 TK Nijmegen. 540.1707; Amsterdam vr 18-22 u, ma L.v.Pabststraat 73, info 026-443.9001. Tel. 024-377.1935. 19-21u, di 7.30-12 u, elke morgen 7.30- Den Haag, 1x/2 weken do 19.30-21.30 Wekelijkse Vipassana groepsmeditaties: 8.30 zit/loop meditatie, info Marjolijn u met Joleen Vries, 020-620.5207, Utrecht en Nijmegen. Info in Interna- van Leeuwen 020-427.9261; Haarlem Columbusstraat 131'; Groningen lx per tional Meditation Centres van Sayagyi elke 14 dg 19.30-21.30 u info Carolien 2 weken ma 20-22 u Kerklaan 31, Yvon- U Ba Khin Memorial Trust bij de stich- Balt 023-531.6680/Elly de Jong 023- ne Engelman 020-620.5207; 's-Herto- ting. 526.1741; Leidschendam do 20-22.30 u genbosch wo 19.45-21.45 u in De Poort, info Maaike v.d.Brink 070-327.0718; Luybenstraat 48-50 olv Charaka School voor Comparatieve Filosofie Nederhorst den Berg in Jurgens; Leiden do. 9.45-11.45 en 19.45- Georges Bogaerts, Mispelstraat 126, B- Vietn.Boeddh.Tempel elke 3e zo 10-) 21.45 u, Sterrewacht 8 olv Wil van der 9100 Sint-Niklaas. Informatieve over info Noud de Haas 024-344.4953/Tom Hulst 071-513.1192; Nijmegen di 20-22 alle programma's: (03)776.1488/fax Westerman 024-322.1976; 17 u info u olv Charaka Jurgens, Mr (03)776.8628/e-mail: Thich Trong Tri 0294-254.393; Nijme- Franckenstraat 74; Utrecht vrij 10-12 u [email protected] gen 20 nov 13.30-16.30 u, info Noud de olv Joleen de Vries, Oude Gracht 243, Haas 024-3444953/Tom Westerman 030-231.0924. Stichting Sakya Thegchen Ling/Tibe- 024-3221976; Radewijk (gem. Harden- taans Boeddhistisch Instituut berg)di 20-21.30 u; elke 2de di 10-16 u; Internationaal Zen Center Noorder Mevr. E.v.d.Wiel, Laan van info Miep Tromp-v.Bergen 0523- Poort Meerdervoort 200A, 2517 BJ Den Haag 216.550; Rotterdam elke 14 dg zo 19-22 Butenweg 1, 8351 GC Wapserveen. Tel. 070.360.6649, of Leen van der Meij, Zui- u info Alex Westra 010-436.0026/Marij- 0521-321.1204, fax: 0521-321.412, e- dersingel 55, 2651 AG Berkel en Roden- ke Kiihler 010-465.7795; Schiedam elke mail: [email protected]. rijs 010.511.4232. 2 weken wo 10-12 en 20-22 u, info Mag- October 19-24 Zen Retraite: Dharma da Heesen-Van den Hemel 010- Udaka Kanromon; November 12-14 Shambhala Nederland 426.5973; Tilburg eens per 3 weken ma Zen Zang weekend: Ineke van Doorn en Tibetaans Boeddhistische Meditatie en 19.30-22 u info Rob de Groof 013- Dharma Udaka Kanromon; 18-21 Zen Studie Centra opgericht door ChCigyam 5051269; Utrecht elke 2e zo in de weekend: Dharma Udaka Kanromon. Trungpa Rinpoche, geleid door Sakyong maand 12-16 u, info Bart Hoeve 030- December 5-12 Rohatsu: Dharma Uda- Mipham Rinpoche. 271.2035/Jopi Floor 030-271.5561; Win- ka Kanromon; 18 zitdag: Dharma Uda- le Jacob van Campenstraat 4, 1072 BE schoten (en Nieuwe Pekela) za 9-10 u ka Kanromon; 26 Kerstviering; 28 tot 2 Amsterdam. Tel. 020-679.4753; e-mail: en do 18.30-19.30 u (beginners), 20-21 u januari 2000: Nieuwsjaars Zen Retraite: [email protected] (gevorderden), info Hannah Althuizen Dharma Udaka Kanromon. Amsterdam, zitmeditatie ma & di 0597-645.108; Zaltbommel (Heerewaar- 17.30-19 u, wo 19022 u, do 19.30-21.30 den) elke 14 dg di 19.30-22 u, info Jan International Zen Instituut (IZIN) u, meditatie-instructie en begeleiding wo Boswijk 0418.561.660 en Rochelle Secr.: Annelies Jishin Hendriks, 20-22 u, open avond di 5 okt, beginners- Griffin 0487-573.315; Zoetermeer elke Tijmtuin 8, 2353 PH Leiderdorp. Tel. cursus 'Wijsheid zonder uitweg vijf di 12 14 dg wo 20-22 u info Ruud Bruggeman 071-582.0939/fax 071-582.0385/e-mail: okt t/m 19 nov. Leiden, Geverstraat 48, 079-362.0427; Zutphen elke laatste zo [email protected] 2343 AB Oegstgeest 071-541.0928 (Lida v.d. maand, info Margriet Versteeg Wekelijkse zen-bijeenkomsten (ook voor Hospers) zitmeditatie en meditatie-in- 0575-530843. beginners): Amsterdam ma 20-21.30 u structie wo 9-11 u, do 20-22 u, lezingen België Antwerpen, Van Schoonbekestr. Maurits Kavi Dienske 20-679.9126; ma over boeddhisme do 28.10, 25.11, 30.12, 39: lx per mnd do 19.30-21.30 u, Dag 19.30-21.30 u Phil Nána van Velzen 27.1. Groningen, Vismarkt 36-A 050- van bewuste aandacht 7 nov 10.15-16 u, 020-6934578; Boekel ma en di 19.30- 313.6282 (Herma de Graauw-Goeden- info Odette Bauweleers 03-257.2598; 21.30 u Antje Priti Vermeulen 0492- dorp) zitmeditatie elke ma 19.30-22 u. Lembeek, Trompstraat 40, elke ma 20- 321.530; Delft vr 19-20.30 u Jishin Utrecht, Jansveld 9 bis 030-288.6032 21.30 u info Martine en Karel De Geest Hendriks 071-582.0939; Heerenveen za. (Desiree van Woerden) meditatie elke 02-361.1337 Leuven, info Lut Peeters 9-11 u Cees Paula de Wit 0513-620.268; wo 20-22.30 u. Arnhem, 026-381.7262 016-609.634; Olen, Oevelseweg 47, elke Krimpen a/d IJssel vrij 19-22 u Janny (Tom Berthoff) meditatie elke di 20-21 do 19.30-21.30 u, info Jan en Hilke Ver- Mudita de Wolf 0180-517.649; Leiden, u, meditatie-instructie elke di 20 u na heyen 014-223.587. (Kapel Verbum Dei) di 20-22 u Jishin telmelding. Rotterdam, Museumpark 3 Duitsland Zenkluizen in de Eifel, info Hendriks 071-582.0939; Maartensdijk zaal Remonstrantse Kerk t.o. museum 0049.6559.467/fax 0049.6559.1342 Judith do 19.30-21.30 u olv Enko Heynekamp Boymans 010-418.1387 (Alexander Mis- Bossert/Adelheid Meutes-Wilsing. In- 0346-21371; Neede do 19-20.30 u Jishin pelblom)/010-418.4915 of e-mail: tersein-Zentrum fur Leben in Achtsam- Hendriks, inl. Ron Bender 0545- [email protected] (Gerard Spoelstra) keit Haus Maitreya, Unterkashof 2 1/3, 294.931; Zwolle (Dominicanen-kloos- Zitmeditatie elke di 20-21.30 u(zaal D-94545 Hohenau. Info 0049.8558- ter) di 20-22 u Ben Rata Oosterman open 19.30 u). 920.252. 038- 454.0135. Leiden 2-maandelijks intensieve zen-ochtenden za 8-12 u Jishin Hendriks 071-582.0939.

KWARTAALBLAD BOEDDHISME JAARGANG 5 - NR I HERFST 1999 • Agenda

Stichting Mandala Boeddhistisch e-mail: :ti bi n st@s ky net.be;lio mep age: elke di 20-22 u, info Henk 030-252.0435 Ce.n trum http://users.skynet.be/sky72508. of Henk van Voorst 030-2520435; Shingon-school, Japans Vajrayana- Zwolle, Tannan.anda', Hoefsiagmate 44, boeddhisme, Postbus 11617, 2502 AP Vipassan.a-meditatie 038-465.6653: elke ma. wo en do yoga- Den Haag. E-mail.: [email protected] Meditatie wekelijks: Amsterdam, 'Bud.- meditatie 19.30-22 u.; meditatie elke za Amsterdam, Centrum Phoenix, St.Ja- dhaviliara', St. Pieterspoortsteeg 29. Info 9.30-16 u 23/10, 20/1.; weekendretraite cobsstr.9-11 info Anneke Leeuw info Jotika Hermsen 020-6264984. Elke ma 15-17 okt in Zencentrum 'Noorder 020-676.2588. 18-20 u u, wo 7.30-8 en. 8-8.30 u, do Poort', Wapserveen. (Dr); Van. Zwaanen- 9.30-11.30 u, beginners 18-19.30 u; Am- burgh.str 90, Zwolle elke do meditatie, Stichting Soto-Zen Centrum Suiren-Ji sterdam-Noord, 'Buddhavihara', Papa- info Gina Moesker 038-4600171. H ogewoerd 162, 2311 HW Leiden. Tel verweg 7h en c info Eerw. Mettavihari 071-533.0052. E-mail: 020-636.3104; Aerdenhout Vipassana- Vipassana Meditatie (zoals onderwezen [email protected]; internet: kha.mmataan in traditie van Kruba door S.N.Goenka) Ifttp://www..xs4a1.1.111/-zenzee/suiren/ Achan Charitarang Sri Pi kul, info Elly Bargerkempe 6, 71.03 DZ Winterswijk. Vanaf sept '99 tot juli 2000: elke ma-vr van Bergen 023-524.2403; Bilthoven, Tel/fax 0543-523.353. 6.30-8.30 u meditatie en Choka; ma-vr Hoflaan 24. Info Anne Post. 030- Nederland 10-daagse cursus vipassana 20-22.30 ri meditatie gevorderden; do-vr 2292978 ma :19.45-21.15 u ; meditatie Havelte 28 okt.-8 nov; 20-22 u.m.editatie beginners; 15 t/m 22 Dedemsvaart, Adelaarsweg 69. Info België Heusden-Zolder 24 dec-4 jan. okt sesshin. Theehuis Dansma & bibli- Emiel Smulders 0523-612821 elke di 20- otheek wo t/m za 12-17.30 u. Maande- 22 u; Eindhoven, info Hans Vermeulen Vipassana - Sayagyi U Ba Khin. Stich- lijks t/m dec elke le zo 7-11.30 zazen; 040-244.5804; Groningen, Kamerlingh ting elke 2e zo 7-20 u u zazenkai; elke 3e Onnesstraat 7, info Karina Krol. 050- Wijnbesstraat 57, 6543 TK Nijmegen.. weekend 7-20 u zazen. Info di tán vr 5775562 of 050-5276051. A.ctiviterZen: Tel, 024-377.1935. E-mail: 10.30-17.30 en 18.30-19.45 u 071- meditatie-ochtenden 14/11, 14/1.2; dhar- [email protected] 512.0051. ma-discussie 1/11, 6/12; introductiecur- Wekelijkse groepsmeditaties: o.a. in. sus 'liefdevolle vriendelijkheid' vanaf Utrecht en Nijmegen.. Info cursussen. in Tao-Zen groepen in Nederland en 5/10; meditatie-weekeind 30/31.10; me- International IVIeditation. Centres van België ditatiedag 28/11; millenniu.m-retraite 27- Sakyagyi.0 Ba Khin Memorial Trust bij Postbus 1134, 1.000 BC Amsterdam, 31/12; elke do 19.30-21.30 u. meditatie- d.e stichting. Vipassan.a-medijane: 10- Tel./fax: 020-420.2308. Amsterdam, avond;'s- Hertogenbosch elke wo d.aagse cursus Heeswijk-Dinther 3-13 Maarten. Houtman iedere za./zo. 1 x per 19.30-21.30 u meditatie. Info Laura mrt 2000, mnd info 020-634.1955; Amsterdam. Wetzer 073-614.6341; Hilversum. retrai- Henk Galenkamp en jea:n.ette Schut te olv Eerw. Mettavihari/Frits Koster Zen in Han Fortmann Centrum 020-482.3587; Arnhem Ad Verhage 20-29 okt, info Sietske. Boersma, Ripol.- René Descartesdreef 21, 6525 GL Nij- 026-334.1654; Geldrop Gerdien Praag- instr 3, 1222 HN H'sum; Leiden, Falje- megen 024-361.9010 man 040-283.3287; Groningen Eva rilstraat 8 di 19.30-21.30 u info Nel 071- introductlecursussen razen. olv Chris Wolf 050-542.2659; Hardenberg, May- 515.4862; Maastricht, Hoekweg 15, Smoorenburg info dit adres. Zazen-bij- ke de Klerk 0523-265.446 of Meeessen, elke di 19.30-21.30 u info eenkomsten: (zie onder `Zen.groep Oshi.- 00.49.59481315; Oldenzaal zr. Francisco Marjan Bouhuijs 043-36441.80; Rolde da') 0541-351.315; Utrecht Jet Leopold 030- retraite olv Johan. Tinge 3 tot 12 jan, info 271.0725/Beatrijs van de Lisdonk 030- Ank Schravendeel, Oosterveld. 14, 9451 Zen in De Slangenburg 695.6765; Venlo, Jacques Peeters 077- GX Rolde; Rotterdam, Oost-West Zenmeditatie in het Stiltecentrum van de 354.6763; Antwerpen/Gent Miche.I Centrum, Mariniersweg 9: élke ma St.Willihrordsahdij in Doetinch.em.. Trefois 09-282.6443. 20,45-22,30 u meditatiedag. Info Coby Een ontmoeting tussen Zenboeddhism.e van Herk 010-4129656; Tilburg, Post- en Christendom. Elke maand een. Tibetaans Instituut Karma Sona.m straat 7-A, elke le en 3e do 19.30-22 u sesshin. Gyamtso Ling meditatie, cursus meditatie start okt of Info mevr. A. Hendriksen, Vennenlaan Kru:ispadstraat 33, B-2900 Schoten. Info nov, info Jan Robben 013- 4, 7009 AP Doetinchem. Tel. 0314- programma te1.00.32.03.685.09/fax 455.3107/Koen. Kwaaitaal 013-580.0425; 332.753, 03.685.0991; Utrecht, Werfkelder, Oudegracht 334

7 Kwartaalblad Abonnement: 1 jaar (4 nummers) BOEDDHISME f 35,- / BF 650,- / buitenland f 55,-

13 Ja, ik abonneer mij met ingang van het eerstkomende nummer. Ik betaal na ontvangst van een acceptgirokaart. Ik bestel de volgende reeds verschenen nummers à f 5,- per exemplaar (excl. porto):

(in blokletters invullen a.u.b.)

Dhr/Mw (KwB-17) Inzenden aan: Adres

Postcode / plaats Administratie KWARTAALBLAD BOEDDHISME Tel./Fax Veldm. Montgomerylaan 815 5623 AX Eindhoven Handtekening Zen op de Tiltenberg 17.15-17.45 olv J.J.Wijsmuller info 024- Zenkring 2endo' Zilkerduinweg 375, 2114 AM Vogelen- 365.1668; do 17.15-17.45 u olv Chris Elten/Emmerich (D) zang. Tel. 0252-517.044/fax 0252- Smoorenburg & Leon Claessen; Dagka- Elke ma en vrij avond. Info 0316- 524.896. pel Dominicuskerk, 541326 Zr Baps Voskuilen, Koningshof Zenweekends: 19-21 nov en 10-12 dec Pr.Molkenboerstr.7, Nijmegen ma 17- 14, 6915 TX Lobith (vr 20 tot zo 18.30u) olv Gretha Aerts en 18 u olv Wim den Biesen 024-641.2984, Meindert v.d. Heuvel. Workshop: 22-24 wo 17-18 u olv Henk Hesselman 024- Zen onder de Dom okt olv Henrik Karlsson. 323.2843, do 19.390-21.30 u Kanzeon Info 030-254.5073; e-mail: zen@zenon- Zendo-JAKU Sangha olv Frans Kampshoff 024- derdom.nl Meditatie in de Zen-traditie di/do 358.1507; Studentenkerk, Erasmusln. 15, Beginners ma en wo 18.45 u, do 20.45 u avond/vrij-middag Driebergen, Klooster Nijmegen za 9-12 u olv Chris Smooren- olv Ron Sinnige & Arne Blok; Geoefen- Zusters Ursulinen. Info Stephan Ludwig burg 024-323.6124/27, Wim den Biesen den ma en wo 20.30 u, do 18.30 u olv on 0343-513.968. e.a. Sinnige @ Arie Luikes Butler; Zen-dag met Ton Lathouwers 11 dec. Zengroep Oshida Zenklausen in der Eifel Info Han Fortmann Centrum, René Huffertsheck 2, D-54619 Zentrum Descartesdreef 21, 6525 GL Nijmegen Lauzerath/Leidenborn, Duitsland. Info Oudegracht 297, Werf, Utrecht info 024-361.910. 0049-6559.467. 030-288.2528. Zazen-bijeenkomsten Han Fortmann Weekend-sesshin 5-7 nov, 3-5 dec; Intensieve zenweekends 6 en 7 nov olv Centrum ma-vrij 8-9.30 u olv Chris Weekend van bewuste aandacht 29-31 Nico Tydeman over Dogen zenji. Smoorenburg, Irene Klarenaar e.a., di okt, 26-28 nov; Wintersesshin 28 dec 19.30 u tot 2 jan 14 u.

Kwartaalblad Cadeau-abonnement: 1 jaar (4 nummers) (Kw13- 17) BOEDDHISME f 35,-/ BF 650,- / buitenland f 55,- n Ja, ik geef een abonnement cadeau aan: Naam gever: (in blokletters invullen a.u.b.) (in blokletters Invullen a.u.b)

Dhr/Mw Dhr/Mw

Adres Adres

Postcode / plaats Postcode / plaats

Tel./Fax TeIJFax

Handtekening Een acceptgiro wordt U toegezonden.

Inzenden aan: Kwartaalblad Boeddhisme — Abonnementen, Veldm. Montgomerylaan 815, 5623 AX Eindhoven