Major Hieronim Dekutowski Ps. „Zapora” We Wspomnieniach Podkomendnych
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
OBRONNO ŚĆ . Zeszyty Naukowe 4(24)/2017 ISSN 2299-2316 AUTOR lic. Beata Dagmara Kopcińska [email protected] Wydział Wojskowy, ASzWoj MAJOR HIERONIM DEKUTOWSKI PS. „ZAPORA” WE WSPOMNIENIACH PODKOMENDNYCH Sens walki powinien by ć mierzony nie jej szansami na zwyci ęstwo, lecz warto ściami w obronie, których walka została podj ęta 1. - prof. Henryk Elzenberg Słowa kluczowe: Żołnierze Wyklęci, Żołnierze Niezłomni, Hieronim Dekutowski ps. „Zapora”, podziemie niepodległościowe, druga konspiracja Wstęp Żołnierze Wykl ęci-Niezłomni. Termin okre ślaj ący żołnierzy podziemia niepodległo ściowego, obecnie powszechnie u żywany i popularyzowany, mimo to do ko ńca jeszcze nieodkryty i wci ąż niejasny. Dlaczego? Otó ż wynika to głównie ze specyfiki działalno ści partyzanckiej oraz stosunku władzy komunistycznej, przez któr ą uwa żani byli za bezwzgl ędne zagro że- nie dla systemu, a wi ęc godnych tylko likwidacji. Mieli znikn ąć z powierzchni ziemi, z kart historii i ludzkiej pami ęci. Zamierzenie to przez dziesi ątki lat realizowane pomy ślnie przez działaczy komunistycznej wła- dzy, wkrótce upadło, tak jak rychło upadły ich rz ądy i cele, gdy ż dysponu- jemy ju ż informacjami, kim byli i wiedz ę t ę, opart ą na szeregu bada ń, rela- cji i naocznych świadków, mo żemy przekazywa ć. Wiemy, że pod terminem - Żołnierze Wykl ęci-Niezłomni kryj ą si ę wielcy bohaterowie, którzy najpierw dzielnie znosili niewygody w ci ągłej walce, życiu w ukryciu, a nast ępnie byli prze śladowani, torturowani, wi ęzieni i mordowani, a na ko ńcu - wykl ęci. Za ś kiedy na świecie przyzwyczajano si ę do życia w warunkach pozornego pokoju, oni stanowczo nie godz ąc si ę na taki stan rzeczy i nie uznaj ąc no- wej władzy w Polsce, niezłomnie przeszli do walki w drugiej konspiracji. 1 J. Wieliczka-Szarkowa, Żołnierze Wykl ęci. Niezłomni bohaterowie , Wydawnictwo AA s.c., Kraków, 2013, s. 9. 91 Beata Dagmara Kopcińska Bohaterem mojej pracy badawczej oraz niniejszej publikacji jest legen- da Lubelszczyzny – Hieronim Dekutowski ps. „Zapora”, a tak że jego pod- komendni oraz bliscy towarzysze broni - Marian Pawełczak ps. „Morwa”, Zbigniew Matysiak ps. „Kowboj”, Edward Wiesław Je żewski ps. „Sław” oraz Jerzy Krupa ps. „Burza”. Kim był, z kim walczył i jak wspominaj ą słyn- nego „Zapor ę”, podlegli mu żołnierze oraz ludno ść cywilna zamieszkuj ąca lubelskie wsie? Odpowiedzi na te pytania zostan ą przedstawione w dalszej cz ęś ci poni ższego opracowania. Hieronim Dekutowski ps. „Zapora” – cichociemny i dowódca oddziałów partyzanckich AK – „WiN” Hieronim Dekutowski ps. „Zapora” urodził si ę 24 wrze śnia 1918 roku w Dzikowie pod Tarnobrzegiem 2. Wychowywany był w duchu patriotyzmu, tradycji narodowych i chrze ścija ńskich warto ści. Nale żał mi ędzy innymi do I Dru żyny Harcerskiej im. gen. Henryka D ąbrowskiego oraz zast ępu „Lata- jącego Holendra” w II Wodnej Dru żynie Harcerskiej im. gen. Mariusza Za- ruskiego. Brał tak że aktywny udział w działalno ści katolickiego stowarzy- szenia świeckiego, jakim była Sodalicja Maria ńska 3. W maju 1939 roku zdał egzamin maturalny i planował swoj ą przyszło ść na studiach wy ższych na kierunku medycznym 4. Plany te przekre ślił wybuch II wojny światowej 1 wrze śnia 1939 roku. Bombardowanie Tarnobrzegu rozpocz ęło si ę ju ż 2 wrze śnia 1939 roku. W ci ągu kolejnych dni przez miasto przeszła fala lud- no ści cywilnej, uciekaj ącej na wschód, a tak że kolumny wojsk. 8 wrze śnia 1939 kraj zdecydował si ę opu ści ć tak że Hieronim Dekutowski. Wyruszył on w kierunku Lwowa. 12 pa ździernika doł ączył do grupy wojskowej dowo- dzonej przez generała Bronisława Ducha, z któr ą odbył rajd z Lwowa w rejon Karpat Wschodnich 5. Według dost ępnych źródeł zgrupowanie to składało si ę głównie z żołnierzy pozostałych po rozbitej 32 Dywizji Piechoty Wojska Polskiego. 17 pa ździernika 1939 roku dotarł na terytorium W ęgier, sk ąd został wkrótce internowany. Po pomy ślnej ucieczce z obozu, przed- ostał si ę do Francji. Tam jako ochotnik wst ąpił do Armii Polskiej i został przydzielony do 4 pułku 2 Dywizji Strzelców Pieszych 6. Na pocz ątku 1940 2 I. Szufa (red.), Major Hieronim Dekutowski ps. „Zapora” (1918-1949) , Instytut Pami ę- ci Narodowej, Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Warszawa, 2016, s. 1. 3 A. F. Baran, Tarnobrzeg. Szkice z dziejów miasta i jego obywateli , Atylla, Tarno- brzeg, 2012, s. 193. 4 I. Caban, Ludzie Lubelskiego Okr ęgu Armii Krajowej , Oficyna Wydawnicza „Czas”, Lublin, 1995, s. 40. 5 I. Szufa (red), Major Hieronim Dekutowski... , s. 5. 6 Światowy Zwi ązek Żołnierzy Armii Krajowej , Okr ęgi AK , Gda ński Przekaz, 1992, s. 21. 92 Major Hieronim Dekutowski ps. „Zapora” we wspomnieniach podkomendnych roku, po przeszkoleniu w Szkole Podoficerskiej, trafił do presti żowej Szkoły Podchor ąż ych Piechoty w Coëtquidan, gdzie został awansowany do stop- nia starszego strzelca. Po kapitulacji Francji w czerwcu 1940 roku Deku- towski zmuszony był do opuszczenia kraju. Trafił do Wielkiej Brytanii. Tam pełnił słu żbę w 3 baonie I Brygady Strzelców. W 1941 roku z wyróż- nieniem uko ńczył Szkoł ę Podchor ąż ych Piechoty w Dundee (Szkocja). Od wicepremiera rz ądu Rzeczypospolitej Polskiej na Uchod źstwie Stanisława Mikołajczyka otrzymał w nagrod ę rycerski kordzik 7. Po tym wydarzeniu rozpoczął słu żbę w 3 baonie 1 Brygady Strzelców. 24 kwietnia 1942 roku zgłosił si ę jako kandydat do tak zwanej „pracy w Kraju”. W czasie trwania szkolenia w ośrodku Audley End uko ńczył kurs spadochronowy, wyszkole- nie strzeleckie, minerskie i łączno ści, a tak że specjalistyczne kursy taktyki dywersji, konspiracji czy bytowania. 4 marca 1943 roku został zaprzysi ę- żony na cichociemnego i przyj ął pseudonimy „Zapora” i „Odra”. Tym sa- mym maksyma Wywalcz Polsce wolno ść albo zgi ń8, stała si ę jego życiow ą dewiz ą. W nocy z 16 na 17 wrze śnia 1943 roku, w ramach operacji lotni- czej Neon I, wraz z kapitanem dyplomowanym Bronisławem Rachwałem, podporucznikiem Kazimierzem Smolakiem, porucznikiem nawigatorem Władysławem Krzywd ą i reszt ą ekipy spadochronowej został zrzucony na teren placówki odbiorczej o kryptonimie „Garnek”, pod Wyszkowem 9. Ju ż 17 wrze śnia przedostał si ę kolej ą do Warszawy i po krótkim okresie akli- matyzacji przydzielony został do Kierownictwa Dywersji Komendy Głównej (Kedywu) Okr ęgu Lublin Armii Krajowej. Wkrótce „Zapor ę” skierowano do oddziału partyzanckiego, dowodzonego przez podporucznika Tadeusza Kuncewicza ps. „Podkowa” na Zamojszczy źnie. Tam obj ął dowództwo nad 4 kompani ą 9 pułku piechoty Inspektoratu Armii Krajowej Zamo ść . Odzna- czył si ę jako dobrze zorganizowany dowódca m.in. w udanej akcji spacyfi- kowania zasiedlonej niemieckimi osadnikami wsi Źrebce 10 . 8 stycznia 1944 roku Hieronim Dekutowski został skierowany na tereny Lubelszczyzny. W miejsce aresztowanego podporucznika Stanisława Jagielskiego ps. „Siapek” przej ął dowództwo nad Oddziałem Dyspozycyjnym Kedywu i równocze śnie awansował na Szefa Komendy Kedywu Inspektoratu Rejo- nowego Lublin-Puławy AK 11 . Niezwłocznie wprowadził zmiany organiza- cyjne. Nakazał rozbicie oddziału na plutony, tak zwane „patrole” - do 40 osób w ka żdym. Działały one samodzielnie, pozostawały jednak pod jed- nolitym dowództwem Dekutowskiego. Tym samym rozpoczęła si ę działal- no ść legendarnego zgrupowania „Zapory”. 7 A. F. Baran, Tarnobrzeg. Szkice z dziejów miasta... , s. 194. 8 K. Śledzi ński, Cichociemni. Elita polskiej dywersji , Wydawnictwo Znak, Kraków, 2012, s. 14. 9 J. Tucholski, Cichociemny, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa, 1985, s. 153-154. 10 IPN Gd 384/5, s.17. 11 I. Szufa (red.), Major Hieronim Dekutowski... , s. 9-10. 93 Beata Dagmara Kopcińska Działalność zgrupowania Hieronima Dekutowskiego ps. „Zapora” w latach 1944-1947 Zgrupowanie dowodzone przez Hieronima Dekutowskiego ps. „Zapora” w latach 1944-1947 przeprowadziło szereg akcji zbrojnych przeciw siłom zbrojnym okupanta, jakim była Rzesza Niemiecka i komunistyczny system. Nale ży jednak zaznaczy ć, i ż pocz ątki działalno ści oddziału przypadaj ą na rok 1943. Jego pierwszym dowódc ą i faktycznym zało życielem był podporucznik Jan Pozna ński ps. „Ewa”, który zgin ął 22 wrze śnia 1943 roku w czasie akcji likwidowania konfidentki w Opolu Lubel- skim. Nast ępnie dowództwo w oddziale obj ął podporucznik Stanisław Ja- gielski ps. „Siapek”, którego 7 grudnia 1943 roku aresztowano i wywieziono do wi ęzienia na Zamku Lubelskim. Został powieszony 6 marca 1943 roku w pokazowej egzekucji w Kurowie. Od grudnia 1943 roku do przybycia „Zapory” na tereny Lubelszczyzny funkcj ę dowódcy za- st ępczo pełnił Czesław Piasecki ps. „Agawa” 12 . Przez pierwszy rok od po- wstania działalno ść zgrupowania obejmowała głównie akcje: • rekwizycyjne i gospodarcze, • przeciwko funkcjonariuszom, obiektom i siłom zbrojnym okupanta, • likwidacyjne i karania konfidentów, • kolejowe, • przeciwko administracji okupanta, • przeciwko bandytyzmowi, • na obozy słu żby budowlanej, • na urz ądzenia ł ączno ści, • na areszty i odbicia aresztowanych, • starcia przypadkowe i walki podczas pacyfikacji 13 . 24 maja 1944 roku na odcinku drogi mi ędzy Beł życami a Chodlem do- szło do akcji „Zaporczyków” uwa żanej za najwi ększ ą tego oddziału. W akcji pod Kr ęż nic ą Okr ągł ą wzi ęło udział 5 plutonów: • pluton dowodzony przez Januarego Ruscha ps. „Kordian”, • pluton dowodzony przez Stanisława Piecyka ps. „Babinicz”, • pluton dowodzony przez Aleksandra Sochalskiego ps. „Duch”, • pluton dowodzony przez Mieczysława Szymanowskiego ps. „Wam- pir”, • pluton dowodzony przez Stanisława Jasi ńskiego ps. „ Żbik”. Zadaniem plutonów było przeprowadzenie