HET NATUURPARK VAN DE 'DRIE EIGEN' Der Is De Aanwezigheid Van Veen
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
166 JULI 2000 JAARGANG 89 NATUURHISTORISCH MAANDBLAD plateau. Bijzonder voor de oude Maasmean• HET NATUURPARK VAN DE 'DRIE EIGEN' der is de aanwezigheid van veen. Dit wordt vooral door kwelwater gevoed. De wateraf• voer in het Vijverbroek vindt plaats via de EEN SCHOOLVOORBEELD VAN SAMENWERKING OVER DE GRENS Raambeek. Deze mondt via de Witbeek uit in de Itterbeek (= Thornerbeek). Hettie Meertens, Stichting Ark Gausweg I Oa 52538 Wehr (D) Elzenbroekbos, wilgenstruwelen, akkers en weilanden vormen in het Vijverbroek een johan Van Den Bosch, Regionaal Landschap Kempen en Maasland vzw, waardevol geheel. Het elzenbroekbos (figuur Winterslagstraat 87 3600 Genk (B) I) met zijn drijftillen is zelfs het grootste en meest waardevolle van heel Vlaanderen. De (voormalige) landbouwgronden bevinden Waar de Maas als grensrivier ten einde loopt - Vlaanderen verlaat en zich op de hoger en droger gelegen delen van Nederland binnen gaat - ontluikt een natuurpark van formaat. We het Vijverbroek. Ze zijn pas ontgonnen in de 19-de en begin 20-ste eeuw. De bodem be• bevinden ons hier op de westoever van de Maas, nabij Kessenich, staat hier uit kleiige leemgronden en zand- Neeritter en Thorn. Tegen een achtergrond van baggermolens die nog leemgronden. Deze rusten op een 16-25 meter dik grindpakket. niet uitgeraasd zijn, groeien drie bekende natuurgebieden, te weten Ooit behoorde het Vijverbroek tot de ge• Koningssteen, Kollegreend en Vijverbroek, aaneen tot een meenschappelijk gronden van de zogenaam• de 'Drie Eigen', d.w.z. de heerlijkheid Kesse• begrazingscomplex van meer dan 100 hectare. Het natuur• nich, het Luikse vrijdorp Neeritter en het ontwikkelingsproject is een schoolvoorbeeld van samenwerking over vorstendom Thorn. De gronden waren des• tijds van belang voor de winning van turf. de grens. DEELGEBIEDEN VIJVERBROEK (B) Het Vijverbroek is een verlaten en groten• deels verlande Maasmeander, die hoefijzer• vormig wordt omsloten door een vrijwel gave steilrand. De steilrand vormt de over• gang van de alluviale vlakte naar het Kempens hout en strooisel. Vrij recent dreigde het Vij• verbroek ten prooi te vallen aan degrindwin- ning, maar daartegen is het nu voorgoed be• schermd. Voorts heeft het gebied in de afge• lopen decennia te maken gehad met de effec• ten van verdroging, vermestingen grootscha• lige populierenaanplant, alsook de aanwezig• heid van vuilstorten en een pekelleiding. Des• ondanks herbergt het Vijverbroek nog steeds •SM een niet mis te verstane flora en fauna (tabel NATUUlîHISTORISCH MAANDBLAD JULI 2000 JAARGANG 89 167 KALENDER Juni 1990 OFFICIËLE OPENING KONINGSSTEEN Eerste natuurontwikkelingsgebied langs de Grensmaas een feit (40 ha). Maart 1993 BESCHERMING VIJVERBROEK Minister Sauwens (B) ondertekent wettelijke bescherming Vijverbroek (140 ha). Grindwinning definitief van de baan. Mei 1996 OFFICIËLE OPENING KOLLEGREEND Derde voorbeeldgebied voor natuurontwikkeling langs de Grensmaas, na Koningssteen en Hochter Bampd (1992), gerealiseerd (30 ha). Mei 1996 ONDERTEKENING PROTOCOL Negen natuurorganisaties uit Vlaanderen en FIGUUR 2 agrarisch gebruik te zijn geweest, in beheer Nederland ondertekenen samenwerkingsprotocol Een mozaïek van grasland en struweel in genomen als natuurgebied. Konik-paarden om 3500 ha nieuwe natuur langs Grensmaas en Koningssteen; voorjaar 2000 (foto Bart Peters). en Galloway-runderen deden hun intrede, Maasplassen te realiseren. waarmee het gebied extensief en jaarrond November 1998 werd begraasd. De graslanden ontwikkelden BEGIN INTERREG-PROJECT zich sindsdien tot een rijk mozaïek van bloe- Gemeentebesturen Thorn, Hunsel en Kinrooi, I en II) en is het gebied van een ongekende menweitjes, dichte struwelen en ooibosfrag• Natuurreservaten vzw en Regionaal Landschap schoonheid (PARREN, 1994; RUTTEN, 1987, menten (figuur 2). De rijkdom aan insecten, Kempen en Maasland vzw staan voor integrale 1995). Sinds 1999 graast op een deel van het zoogdieren en vogels nam enorm toe (tabel I aanpak t.b.v. landschaps-ecologische en toeristisch- recreatieve ontwikkeling grensgebied. Vijverbroek een kudde Galloway-runderen en II). Koningssteen groeide in korte tijd uit tot hét voorbeeldgebied voor natuurontwik• en Konik-paarden. Het terrein wordt be• Mei 1999 heerd door Natuurreservaten vzw. keling langs de Grensmaas. (HELMER & HAN• BEGRAZING VIJVERBROEK NEN, 1993; JANSSEN & JANSSEN, 1993; KURST• Natuurlijke begrazing op 30 ha van het Vijverbroek; JENS, 1993; SCHEPERS, 1993; VAN DER COELEN, KONINGSSTEEN (NL/B) belangrijke stap voor verbinding van deze oude 1993; VERBEEK, 1993; STICHTING ARK, 1996). Maasmeander met Koningssteen en Kollegreend. Het terrein wordt nu beheerd door de vere• In tegenstelling tot het Vijverbroek is het na• Maart 2000 tuurgebied Koningssteen geheel op de schop niging Natuurmonumenten. BEGRAZING KLEIZONE gegaan voor de grindwinning. Oorspronke• Uitbreiding begrazingseenheid Koningssteen met lijk was Koningssteen een (schier-)eiland in de Kleizone (B). Vijverbroek en Kollegreend KOLLEGREEND (B) slechts op steenworp afstand, doch verbindende de breed meanderende Maas. Het ontstond schakels ontbreken nog. in de tweede helft van de 18-de eeuw, tijdens Net als het naburige Koningssteen was Kol• een van de grote laterale verleggingen van legreend ooit een grindeiland in de Maas. ONTBREKENDE SCHAKELS deze snel stromende grind-rivier. Grindwinning en herinrichting aan het eind Verwerving van percelen tussen Kleizone en In de jaren '50 werd vanuit België op en nabij van de jaren '70 bepaalden ook voor Kolle• Vijverbroek: corridor mogelijk hetzij over Belgisch, Koningssteen een flink pakket grind afgegra• greend de uiteindelijke situering en vorm: hetzij over Nederlands grondgebied. ven. De plassen die toen ontstonden, werden een schiereiland ingeklemd tussen twee im• Dec. 2001 gedeeltelijk opgevuld met klei. Ditvormdede mense grindplassen. Daarop kwamen weldra VERBINDING GEREALISEERD? uitgangssituatie van het huidige natuuront• moerasbos en agrarische graslanden tot ont• Natuurpark van de 'Drie Eigen' als aaneengesloten wikkelingsgebied Koningssteen. In de jaren wikkeling. begrazingseenheid op de grens van België en '80 werd de grindwinning rond Koningssteen Nederland. vanuit Nederland voortgezet. Na voltooiing In 1996 is Kollegreend in beheer genomen als 2005 hiervan werd een deel van het grindgat op• natuurgebied. Het wordt sindsdien extensief EINDE GRINDWINNING gevuld met mijnsteen en afgedekt met klei. en jaarrond begraasd door Koniks en Gallo- Baggermolens op Vlaams grondgebied stoppen Daarmee kreeg Koningssteen zijn definitie• volgens decreet. ways. Daardoor ontstond er nieuwe openheid ve vorm: een schiereiland op de grens van in de verwaarioosde en verruigde graslanden; VERBINDING VERDER UITGEBOUWD? België en Nederland, ingeklemd tussen de het wilgenstruweel kreeg hier en daar een Smalle corridor tussen Vijverbroek en Kleizone grindplassen van Kessenich en Thorn kans. Open plekken in het fraai ontwikkelde uitgegroeid tot robuuste verbinding. (KURSTJENS & OVERMARS, 1993). moerasbos werden door de begrazing open In 1989 werd het gebied, na enkele jaren in gehouden en behielden hun bloemenrijke ve- 168 JULI 2000 JAARGANG 89 NATUUIÏHISTORISCH MAANDBLAD KLEIZONE (B) TABEL I Flora: Rode Lijst-soorter) (*), beschermde soorten (^) en stroomdalsoorten Bron: Rutten 1987, 1996; Stichting ark (990. /996 en ;998. De Kleizone ligt in het midden van de drie• poot Kollegreend, Koningssteen en Vijver• soort V'ijverbroek Koningssteen Kollegreend broek. Het is een hobbelig, kaal en verstoord '8S-9S '90-94 '95-97 gebied, in eigendom van TV Rekin (ontgrin- + + Agrimonia eupatorio *# + Gewone agrimonie der), die er zijn werkzaamheden onlangs Campanula rotundifolia ^ + + Grasklokje heeft afgerond. Op dit perceel zaten de na- Crepis biennis # + + + Groot streepzaad Cuscuta europaea'-^U + + + Groot warkruid tuur-beherende instanties in de grensstreek + Odontites vernus * + + Rode Ogentroost al jarenlang te wachten. Het vormt in feite de Ornithogalum umbellatum + + + Gewone vogeinneik ontbrekende schakel tussen Koningssteen, Pimpinella major # + + + Grote bevernel Allium ursinum ^ + - - Daslook Kollegreend en Vijverbroek. Dit voorjaar is + Anthyllis vulneraria * - - Wondklaver de Kleizone ingericht voor begrazing. Door Butomus umbellotus ^ + - - Zwanenbloem het openzetten van een simpel hek kunnen Carex dioica * - - Tweehuizige zegge Cirsium oleraceum * + - - Moesdistel de grote grazers van Koningssteen hun ter• Crataegus laevigata * + - Tweestijlige meidoorn ritorium nu uitbreiden met 15 ha nieuw land Hypericum elodes * + - - Moerashertshooi (en 30 ha water) van de Kleizone. Voor de juncus pygmaeus * - - Dwergrus Lathyrus tuberosas ^ + - - Aardaker grazers van Kollegreend en Vijverbroek be• Leontodón hispidus # + - - Ruige leeuwentand staat evenwel nog een barrière, in de vorm Luronium nataas + 7 - - Drijvende waterweegbree van resp. een dam en enkele nog te verwer• Lycopodim inundatum * + ? - - Moeraswolfsklauw Medicago minima + - - Kleine rupsklaver ven percelen. Menyanthes trifoliata + - Waterdrieblad Misopates orontium + - - Akkerieeuwebek Ofschoon de fase van herstructurering (her• Polygala vulgaris + - - Gewone vleugeltjesbloem Ranunculus arvensis * + - - Akkerboterbloem inrichting) nog moet gaan beginnen, wordt de Scirpus fluitans * - - Vlottende bies Kleizone toch al als natuurgebied beheerd. Scirpus triqueter * + - - Driekantige bies Vermoedelijk zal de herstructurering in 2001 S/7ene noctíflora * + - - Nachtkoekoeksbloem Veronica longifolia * + - - Lange ereprijs worden gerealiseerd; een plan van aanpak is