DOCSLIB.ORG

Mmubn000001 233746544.Pdf

Total Page：16

File Type：pdf, Size：1020Kb

Download full-text PDF Read full-text
Mmubn000001 233746544.Pdf PDF hosted at the Radboud Repository of the Radboud University Nijmegen The following full text is a publisher's version. For additional information about this publication click this link. http://hdl.handle.net/2066/146282 Please be advised that this information was generated on 2021-10-10 and may be subject to change. J.S.A.M. van Koningsbrugge Tussen Rijswijk en Utrecht De diplomatieke betrekkingen tussen Zweden en de Verenigde Nederlanden,!697-1713 TUSSEN RIJSWIJK EN UTRECHT De diplomatieke betrekkingen tussen Zweden en de Verenigde Nederlanden 1697-1713 een wetenschappelijke proeve op het gebied van de Letteren PROEFSCHRIFT ter verkrijging van de graad van doctor aan de Katholieke Universiteit Nijmegen, volgens besluit van het College van Decanen in het openbaar te verdedigen op vrijdag 10 mei 1996 des namiddags om 1.30 precies door Johannus Simon Alphons Maria van Koningsbrugge geboren op 8 augustus 1959 te Oudenbosch Promotor: Prof. Dr P.J.A.N. Rietbergen Co-promoton Dr J.Th. Lindblad (Rijksuniversiteit Leiden) Leden van de manuscriptcommissie: Prof. Dr K. van Berkel DrJ. Gcurts Prof. Dr S. Groenveld и Inhoudsopgave Verantwoording ι I. Het Zweedse imperium in de laatste decennia van de zeventiende eeuw 6 II. De Republiek in het laatste kwart van de zeventiende eeuw 26 III. Kerend Getij (1697-1699) 39 IV. Het Sleutclproblccm Holstein-Gottorp (1699-1700) 56 V. Vrede en Oorlog (1700-1703) 72 VI. Om Danzig (1703-1706) 114 Vil. Climax of Anti-Climax? (1706-1709) 133 VIII. Turks intermezzo (1709-1714) 154 IX. Kruitvat Noord-Duitsland (1709-1711) 193 X. Na 1711: bekoelde vriendschap 224 Slotbeschouwing 237 Survey 245 Appendix: Nederlandse wapenexport naar Rusland, 1700-1710 253 Literatuurlijst 254 Archieven 254 Bronnenuitgaven 256 Secundaire literatuur 257 Index 263 Ui Verantwoording In de beginjaren van de achttiende eeuw werd Europa geconfronteerd met twee grote conflicten, de Spaanse Successieoorlog (1701-1714) en de Grote Noordse Oorlog (1700-1721). Beide veroorzaakten belangwekkende verande­ ringen in de sedert 1660 goeddeels ongewijzigd gebleven internationale machtsverhoudingen. In de twist om de zeggenschap over het veeldelige Spaanse imperium, feitelijk de gewelddadige apotheose van een reeds decennia lang latent aanwezige controverse tussen de vorstenhuizen Bourbon en Habs- burg om het bezit van de Spaanse kroon, speelden de Verenigde Nederlanden een belangrijke rol. De expansiezucht van het Frankrijk van Lodewijk XIV maakte na 1672, gedurende een periode van veertig jaar, de deelname van de voormalige rebellenrepubliek aan een reeks coalitie-oorlogen noodzakelijk, waarin 'de Staat' meestal onder leiding van stadhouder - en sinds de Gbrious Revolution ook koning - Willem III de ziel van de anti-Franse weerstand vormde. De Spaanse erfkwestie, waarbij het Franse gevaar door eendrachtige internationale samenwerking tenslotte werd teruggedrongen, betekende de afsluiting van dit tijdvak. Gelijktijdig met, en deels enige jaren na het einde van de Spaanse Succes­ sieoorlog, verdedigde Zweden in Oost-Europa de sinds de dagen van Gustaaf- Adolf moeizaam opgebouwde machtspositie tegen een sterk wisselende coalitie van vijandige buurstaten, waarvan Rusland de voornaamste was. Na aanvan­ kelijke Zweedse successen in de strijd tegen Denemarken en de koning­ keurvorst Augustus II, die de kroon van Polen en Saksen in personele unie verenigde, veroorzaakte de Zweedse nederlaag bij Poltava (1709), toegebracht door een Russische strijdmacht, een dramatische wending in het conflict. Na 1709 verloor Zweden gaandeweg zijn Oostzeebezittingen en daarmee de status van regionale grootmacht, die het land sedert de Westfaalse Vrede had bezeten. Deze dissertatie heeft als centrale thema de Nederlands-Zweedse diploma­ tieke betrekkingen in de jaren 1697-1713. Aan het einde van de zeventiende en begin van de achttiende eeuw verkeerden beide mogendheden in een enge afhankelijkheidsrelatie ten opzichte van elkaar. Naast overwegingen van eco­ nomische aard, voortvloeiend uit al eeuwen bestaande commerciële banden met tal van Zweedse kuststeden, noopten ook politieke overwegingen de Ne­ derlandse regering tot een vriendschappelijke houding jegens Zweden. Vanuit Nederlands standpunt bezien was het uiterst belangrijk, dat Zweden, als sterk­ ste van de twee Noordse kronen, in de controverse om de Spaanse erfenis de kant van de Republiek en haar bondgenoten koos en deze keus in geval van nood onderstreepte door het verschaffen van militaire steun. Anderzijds heer­ ste, niet onlogisch, aan Zweedse zijde de opvatting dat het immense Baltische imperium, met in oorlogstijd uiterst kwetsbare interne communicatielijnen, 1 slechts met behulp van navale steun van de Republiek blijvend succesvol ver­ dedigd kon worden. De chronologische afbakening van het onderhavige thema behoeft enige nadere uideg. Het jaar 1697 is als beginpunt gekozen omdat de Vrede van Rijswijk in de praktijk slechts een wapenstilstand bleek en nadien spoedig de contouren zichtbaar werden van de daarvoor nog alleen in een embryonaal stadium verkerende anti-Franse en Zweedse coalities. Het is niet onjuist te stellen dat kort na 1697 de fundamenten werden gelegd voor de wijdvertakte internationale bondgenootschappen, die zo bepalend zouden blijken te zijn voor het verloop van de conflicten in Oost- en West-Europa. Vanaf deze tijd poogden zowel Frankrijk, als de Republiek, de laatste bijgestaan door bondge­ noot Engeland, met allerhande staten verdragen te sluiten om verzekerd te zijn van een zo groot mogelijke gewapende hulp bij de alom verwachte crisis over de Spaanse Successie. Als einddatum van dit onderzoek is gekozen voor 1713, het jaar van de Vrede van Utrecht. Toen was de gelijktijdigheid van beide grote Europese conflicten voorbij. De ontwikkeling van de Nederlands-Zweedse betrekkingen in de jaren 1700-1703 moet gezien worden in de context van de onenigheid tussen Den Haag en Amsterdam over de ten opzichte van het Noordse conflict te volgen koers. Terwijl de Staten-Generaal, zeker tot 1707, vrienden wensten te blijven met Zweden, steunde Amsterdam Rusland. In 1702 en 1703 werd het Neder­ landse beleid gedomineerd door raadpensionaris Heinsius en zijn aanhangers. Vanuit het standpunt van de raadpensionaris diende de status-quo in het Bal­ neum gehandhaafd te blijven. Alleen op die wijze zouden wellicht Zweedse troepen naar de Nederlanden komen om de anti-Franse coalitie te versterken. Na augustus 1703 werden de Zweeds-Nederlandse betrekkingen snel minder vriendelijk. De toenemende Zweedse militaire inmenging in Polen veroorzaak­ te een groeiend wantrouwen in Den Haag. Naarmate het duidelijker werd dat van Zweden geen militaire steun te verwachten viel, ging de stem van Amster­ dam zwaarder wegen. Na de Zweedse nederlaag bij Poltava zou ook in Den Haag gekozen wor­ den voor Rusland. Naar buiten toe zei men geen partij te willen kiezen in het Noordse conflict, maar ondertussen liet men de Staatse vertegenwoordiger in Istanboel Jacob Colyer rustig tussen Turken en Russen bemiddelen. Vrede tussen Russen en Turken betekende dat de Noordse oorlog overzichtelijk bleef zoals hij was: Zweden versus Rusland en bondgenoten. Dit leverde het minste risico op voor het eigen beleid in het Westen. De Vrede van Utrecht van 1713 markeert het einde van het Staatse beleid om de conflicten in West- en Oost- Europa te scheiden. Pas in 1721 zou de Noordse oorlog beëindigd worden. Het onderhavige onderzoeksthema is in de historische literatuur niet of nauwelijks aan bod gekomen, in tegenstelling tot de kwantitatieve aspecten van de Nederlands-Zweedse economische betrekkingen. Weliswaar hebben De Beaufort, Bussemaker, Murray en Hatton gereflecteerd over de Nederlandse politiek ten aanzien van Noord- en Oost-Europa in deze periode, maar deze studies vertonen of een te fragmentarisch, of - vooral door het niet gebruiken van Zweeds of Russisch bronnenmateriaal - een te eenzijdig beeld. De Zweedse 2 historiografie kent dezelfde feilen; weliswaar zijn monografieën en artikelen over de Zweedse rol in de Grote Noordse Oorlog in ruime mate voorhanden en gebruikt Jonasson zelfs sporadisch Nederlands bronnenmateriaal, maar een systematische behandeling van de diplomatieke relaties ontbreekt ook hier. Ten aanzien van de Russische historiografie geldt hetzelfde: er zijn enige ver­ dienstelijke artikelen over detailkwesties, maar een monografie, die de com­ plexiteit van de Russisch-Zweeds-Nederlandse relaties in dit tijdsgewricht recht doet, ontbreekt. De doelstelling van dit onderzoek was dan ook het schrijven van een monografie om in deze leemte te voorzien. De bronnenstudie voor dit boek was geen eenvoudige. In het werk van de acht- tiende-eeuwse literator Laurence Sterne, The Life and Opinions of Tristram Shandy, staat een prachtige beschrijving van het ambacht van historicus. Deze, schrijft Ster­ ne, kan niet rechtdoor rijden zoals een muilezeldrijver met zijn dier van Rome naar Loretto. Dit is onmogelijk, 'for if he is a man of the least spirit he will have fifty deviations from a straight line to make with that or that party as he goes along, which he can no ways avoid. He will ha­ ve views and prospects to himself perpetually soliciting his eye, which he can no more help standing still to look at than he can fly, he will moreover have various accounts to reconcile, anecdotes to pick up, inscriptions to make out, stories to weave in, traditions to sift, personages to call upon, panegyrics to paste up at this door; pasquinades at that: all which the man and his mule are quite exempt from. To sum up all: there
Load more

Recommended publications
  • Personal Agency at the Swedish Age of Greatness 1560–1720
    Edited by Petri Karonen and Marko Hakanen Marko and Karonen Petri by Edited Personal Agency at the Swedish Age of Greatness 1560-1720 provides fresh insights into the state-building process in Sweden. During this transitional period, many far-reaching administrative reforms were the Swedish at Agency Personal Age of Greatness 1560–1720 Greatness of Age carried out, and the Swedish state developed into a prime example of the ‘power-state’. Personal Agency In early modern studies, agency has long remained in the shadow of the study of structures and institutions. State building in Sweden at the Swedish Age of was a more diversified and personalized process than has previously been assumed. Numerous individuals were also important actors Greatness 1560–1720 in the process, and that development itself was not straightforward progression at the macro-level but was intertwined with lower-level Edited by actors. Petri Karonen and Marko Hakanen Editors of the anthology are Dr. Petri Karonen, Professor of Finnish history at the University of Jyväskylä and Dr. Marko Hakanen, Research Fellow of Finnish History at the University of Jyväskylä. studia fennica historica 23 isbn 978-952-222-882-6 93 9789522228826 www.finlit.fi/kirjat Studia Fennica studia fennica anthropologica ethnologica folkloristica historica linguistica litteraria Historica The Finnish Literature Society (SKS) was founded in 1831 and has, from the very beginning, engaged in publishing operations. It nowadays publishes literature in the fields of ethnology and folkloristics, linguistics, literary research and cultural history. The first volume of the Studia Fennica series appeared in 1933. Since 1992, the series has been divided into three thematic subseries: Ethnologica, Folkloristica and Linguistica.
    [Show full text]
  • University of Copenhagen
    Fashionable Encounters. Perspectives and Trends in Textiles and Dress in the Early Modern Nordic World Nosch, Marie Louise Bech; Ringgaard, Maj ; Venborg Pedersen, Mikkel; Toftegaard, Kirsten; Engelhardt Mathiasen, Tove Publication date: 2014 Document version Publisher's PDF, also known as Version of record Citation for published version (APA): Nosch, M. L. B., Ringgaard, M., Venborg Pedersen, M., Toftegaard, K., & Engelhardt Mathiasen, T. (Eds.) (2014). Fashionable Encounters. Perspectives and Trends in Textiles and Dress in the Early Modern Nordic World. Oxbow Books. ANCIENT TEXTILE SERIES Vol. 14 Download date: 26. sep.. 2021 FASHIONABLE ENCOUNTERS Perspectives and Trends in Textile and Dress in the Early Modern Nordic World Edited by Tove Engelhardt Mathiassen, Marie-Louise Nosch, Maj Ringgaard, Kirsten Toftegaard and Mikkel Venborg Pedersen ANCIENT TEXTILES SERIES VOL. 14 Oxbow Books Oxford & Philadelphia Published in the United Kingdom in 2014 by OXBOW BOOKS 10 Hythe Bridge Street, Oxford OX1 2EW and in the United States by OXBOW BOOKS 908 Darby Road, Havertown, PA 19083 © Oxbow Books and the individual authors 2014 Hardcover Edition: ISBN 978-1-78297-382-9 Digital Edition: ISBN 978-1-78297-383-6 A CIP record for this book is available from the British Library All rights reserved. No part of this book may be reproduced or transmitted in any form or by any means, electronic or mechanical including photocopying, recording or by any information storage and retrieval system, without permission from the publisher in writing. Printed
    [Show full text]
  • Historiska Institutionen
    Historiska institutionen Master Programme in Early Modern Studies – Northern Europe 1450 – 1850 Royal Power and Bureaucracy. The Function of the Högste Ombudsman in the Last Phase of the Great Northern War. Author: Simon Carpels Supervisor: dr. Peter Ericsson Master Thesis, VT 2012 Seminar: May 28, 2012 Seminar tutors: Prof. dr. Maria Ågren & dr. Mikael Alm 2 Abstract The power struggle between the Charles XII and his bureaucracy after the crushing defeat in Poltava (1709) mainly concerned the unwillingness of the latter to raise a new army that could be shipped to Pomerania. In reaction to this disobedience the king reformed his bureaucracy. Among other things, the Carolinian reforms introduced the högste ombudsman . The office was to enforce the law and supervise all civil servant and military officers. This thesis deals with the question of how the högste ombudsman functioned within this power struggle. The source material consists of the correspondence between the högste ombudsman and various bureaucratic institutions from every level of society. By consistently prosecuting civil servants and military officers and enforcing the law, he was able to guarantee the functioning of the bureaucracy and at the same time fulfilled an important ideological function. He showed Swedish society that the bureaucracy was controlled and that disobedience was not tolerated regardless of social standing. This is especially apparent in his activities with the central and regional authorities. The latter were strictly controlled as they were instrumental in the supervision of the local authorities. However, as a side effect of the Carolinian reforms, the högste ombudsman had to answer many requests from local authorities that not always directly related to the main objectives of his office.
    [Show full text]
  • University of Copenhagen
    Fashionable Encounters. Perspectives and Trends in Textiles and Dress in the Early Modern Nordic World Nosch, Marie Louise Bech; Ringgaard, Maj ; Venborg Pedersen, Mikkel; Toftegaard, Kirsten; Engelhardt Mathiasen, Tove Publication date: 2014 Document version Publisher's PDF, also known as Version of record Citation for published version (APA): Nosch, M. L. B., Ringgaard, M., Venborg Pedersen, M., Toftegaard, K., & Engelhardt Mathiasen, T. (Eds.) (2014). Fashionable Encounters. Perspectives and Trends in Textiles and Dress in the Early Modern Nordic World. Oxbow Books. ANCIENT TEXTILE SERIES Vol. 14 Download date: 24. sep.. 2021 FASHIONABLE ENCOUNTERS Perspectives and Trends in Textile and Dress in the Early Modern Nordic World Edited by Tove Engelhardt Mathiassen, Marie-Louise Nosch, Maj Ringgaard, Kirsten Toftegaard and Mikkel Venborg Pedersen ANCIENT TEXTILES SERIES VOL. 14 Oxbow Books Oxford & Philadelphia Published in the United Kingdom in 2014 by OXBOW BOOKS 10 Hythe Bridge Street, Oxford OX1 2EW and in the United States by OXBOW BOOKS 908 Darby Road, Havertown, PA 19083 © Oxbow Books and the individual authors 2014 Hardcover Edition: ISBN 978-1-78297-382-9 Digital Edition: ISBN 978-1-78297-383-6 A CIP record for this book is available from the British Library All rights reserved. No part of this book may be reproduced or transmitted in any form or by any means, electronic or mechanical including photocopying, recording or by any information storage and retrieval system, without permission from the publisher in writing. Printed
    [Show full text]
  • Download PDF Van Tekst
    De betrekkingen tusschen Zweden en de Nederlanden op het gebied van letteren en wetenschap, voornamelijk gedurende de zeventiende eeuw E.H.G. Wrangel bron E.H.G. Wrangel, De betrekkingen tusschen Zweden en de Nederlanden op het gebied van letteren en wetenschap, voornamelijk gedurende de zeventiende eeuw. E.J. Brill, Leiden 1901 Zie voor verantwoording: http://www.dbnl.org/tekst/wran001betr01_01/colofon.htm © 2006 dbnl / erven E.H.G. Wrangel III [Voorbericht van de Commissie voor Taal - en Letterkunde] Spoedig na het verschijnen van Dr E. WRANGEL's Sveriges litterära förbindelser med Holland särdeles under 1600-talet1) werd in de Commissie voor Taal- en Letterkunde bij de Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde te Leiden het voornemen opgevat eene vertaling van dat werk in het Nederlandsch zoo mogelijk te bezorgen. Toen zij vernam dat met eene. Nederlandsche bewerking alreeds een begin was gemaakt door den Heer A. MODDERMAN te Haarlem wendde zij zich tot dezen en vond hem bereid het aangevangen werk voort te zetten en het te voltooien ten behoeve der door haar gewenschte uitgave vanwege de Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde. Kort daarna echter overleed de Heer MODDERMAN, die door zijne ziekte de vertaling niet verder had kunnen brengen dan tot bijna aan het einde van het vierde hoofstuk, doch de familie van den overledene had de welwillendheid het voorloopig bewerkte gedeelte aan de Commissie ter uitgave af te staan. De Commissie betuigt daarvoor hier openlijk haren dank, en grijpt de gelegenheid aan om de nagedachtenis te eeren van den kundigen, en in weerwil van zijn lijden zoo ijverigen jongen man, wien zij zich gelukkig acht althans nog eenige voldoening te hebben geschonken door hem de zekerheid te geven dat zijn werken in den dienst van wetenschap en letteren niet vergeefsch was geweest.
    [Show full text]
  • Förteckning Över De La Gardieska Arkivet Historiska Handlingar Reviderad 2009 Av Per Stobaeus
    Förteckning över De la Gardieska arkivet Historiska handlingar reviderad 2009 av Per Stobaeus Universitetsbiblioteket, Lunds universitet 2 Bild på framsidan: Gustav II Adolfs fullmakt för Hans Eckholt att vara överste över ett finskt rytteriregemente, Neuburg 1632-10-07 (HH 3:1). De foton på dokument i Historiska handlingar som ingår i denna förteckning är tagna av UB-Media. 3 DE LA GARDIESKA ARKIVET HISTORISKA HANDLINGAR Presentation av serien Per Stobaeus Seriens uppkomst och förtecknande Historiska handlingar (här förkortat HH) i De la Gardieska arkivet är en serie vars stomme utgörs av en stor mängd kungliga brev i original och kopior till olika adelspersoner inom de släkter vars efterlämnade papper man också finner i andra serier i De la Gardieska arkivet.1 I Historiska handlingar förekommer ett stort antal kungliga namnteckningar och sigill i original, från Gustav I till Karl XIV Johan (även ett par originalbrev undertecknade av Sigismund i Warszawa samt ett brev undertecknat av exdrottning Kristina i Bryssel 1655-05-31). Men i serien finns också många brev från enskilda personer, både ämbetsmän och andra, till kungen, till olika myndigheter och till andra. De dokument som ingår i Historiska handlingar tycks ha plockats ut ur släktarkiven och på innehållsmässiga grunder sammanförts till en egen enhet.2 Detta gör det svårt att rekonstruera de enskilda brevens proveniens. Här och var anar man dock vilket godsarkiv en handling ursprungligen måste ha ingått i. Serien med privilegiebrev för staden Västervik härrör sålunda från Märta Stures (Märta Eriksdotter Leijonhufvud, g.m. Svante Sture d.y.) grevskap. Andra gods, som man möter på flera ställen i Historiska handlingar, är Stäket och Sjöö i Uppland och Häringe i Södermanland.
    [Show full text]