Les Illuminations, Britten's Persoonlijkheid in De Cyclus
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Universiteit Gent Faculteit Letteren en Wijsbegeerte Vakgroep Kunst-, muziek- en theaterwetenschappen Les Illuminations, Britten’s persoonlijkheid in de cyclus. Imke De Hert 20034451 Masterproef Academische Master in de kunstwetenschappen, optie musicologie Academiejaar: 2007 – 2008 Promotor Prof. Dr. F. Maes Dankwoord Deze scriptie is tot standgekomen via de medewerking en steun van verschillende mensen. Ik zou dan ook willen startten met mijn dank jegens hen te uiten. In de eerste plaats Prof. Dr. F. Maes voor de boeiende opleiding, voor de begeleiding en het promotorschap. Zonder Prof. Maes was mijn aandacht niet op het onderwerp gevestigd. Ik zou ook al de professoren en doctors van de opleiding musicologie willen bedanken voor de gevarieerde opleiding en enkele docenten van het conservatorium voor het verbreden van mijn horizon, respectievelijk F. Rathé en G. Dhondt. Ook gaat mijn dank naar Frank Nuyts die me met zijn expertise als Britten-kenner bijstond. Tevens dank voor de Nuyts-introductie. Mijn mede musicologie studenten draag ik een warm hart toe voor vier jaar steun en raad. Mijn oprechte dank naar mijn zus Lobke en Ingeborg die mij hielp bij de verbetering en het nalezen van deze thesis. En tevens mijn oprechte dank voor mijn ouders die dit alles hebben mogelijk gemaakt en zonder wiens steun ik niet tot het sluitstuk van mijn opleiding was geraakt. Graag zou ik willen afsluiten met een voornemen. Na twee jaar te hebben doorgebracht met Les Illuminations, gaat de cyclus me nauw aan het hart. De dag dat ik afstudeer voor mijn zangopleiding zal ik één lied kiezen, in nagedachte van Benjamin Britten, een opmerkelijk componist. 1 Inhoudstafel Dankwoord 1 Inhoudstafel 2 1. Probleemstelling 4 Van opera… 4 Over Britten‟s vocale interesse … 5 … Naar liederen 6 2. Methodologie 7 Algemeen – literatuurstudie 7 Liedtekst analyse 8 Muzikale analyse 9 3. Problematieken rond Benjamin Britten 9 3.1. Homoseksualiteit en liefde voor jongens 9 Algemeen 9 Homoseksualiteit in Engeland ten tijde van Britten. 10 Homoseksualiteit in de Verenigde Staten. 11 Nostalgie naar de preseksuele onschuld. 12 Realiteit versus droomwereld. 13 Liefde voor jongens. 13 3.2. Pacifisme 14 3.3. Maatschappelijke engagement 16 Vroegste uitingen 16 Uitingen op muzikaal vlak 16 4. Muzikale ontwikkeling 17 4.1. Vroegste muzikale ontwikkeling 17 4.2. Migratie naar Verenigde Staten 19 4.3. Vestiging als operacomponist in Engeland 20 5. Situering Brittens muziek in de 20ste eeuwse muzikale context. 20 5.1. Het 20ste eeuwse Europese muziekklimaat 20 5.2. Britten‟s korte filosofische bespiegeling omtrent zijn componeren 23 6. Vocale oeuvre Britten 24 7. Analyse: Les Illuminations Op. 18 35 2 7.1. Inleiding – vraagstelling 35 7.2. Arthur Rimbaud 36 Zienersbrieven en visie op de poëzie 38 Rimbaud‟s Les Illuminations 40 Rimbaud en het symbolisme 40 7.3. Britten‟s Les Illumination Op. 18 41 Literaire kennis – keuze van de cyclus 41 Persoonlijke vormgeving van Rimbaud‟s cyclus 42 7.4. Analyse per lied 44 7.4.1. Fanfare 44 7.4.2. Villes 45 7.4.3. a. Phrase 49 b. Antique 50 7.4.4. Royauté 52 7.4.5. Marine 54 7.4.6. Interlude 54 7.4.7. Being Beauteous 55 7.4.8. Parade 57 7.4.9. Départ 59 Korte nabeschouwing 61 8. Besluit 62 9. Bijlagen 65 10. Bibliografie 66 3 1. Probleemstelling Van opera … Benjamin Britten (1913 - 1976) wordt beschouwd als één van de belangrijkste Engelse, twintigste eeuwse componisten. Zijn hele leven wijdde hij aan de muziek. Op vijfjarige leeftijd startte hij met zijn pianostudie en met componeren, dit bleef hij doen tot zijn dood. Zijn muzikale engagement was erg groot, de muziek bood gelegenheid aan Britten om zijn getormenteerde gevoelens te kanaliseren en te uiten. Ondanks of misschien wel dankzij zijn grote muzikale talent verliep zijn carrière enigszins gecompliceerd. Persoonlijke problemen, het ontwikkelen van een eigen muzikale taal en de als het ware, her-inventie van de Engelse opera, maakten allemaal een belangrijk deel uit van zijn muzikale zoektocht. Hoewel zijn kwaliteiten als componist op jonge leeftijd erkend werden, reeds tijdens zijn opleiding begon hij naam te maken, nam zijn carrière pas na zijn terugkeer uit Amerika in 1942 de wending die hem tot een onvergetelijk componist zou maken: opera. De evolutie naar dit specifieke genre verliep stapsgewijs en was gespreid over alle voorgaande levensjaren. Van het componeren van kleine dramatische toneelstukken op zesjarige leeftijd tot het ontdekken van F.M. Foster‟s artikel over de Engelse dichter Crabbe tijdens zijn verblijf in Amerika (Oliver, 90; Sadie, 369), wat leidde tot zijn eerste echte opera Peter Grimes. Als naoorlogse operacomponist is Britten quasi ongeëvenaard. Volgens Taruskin kan slechts één ander componist aan hem tippen, Gian Carlo Menotti, hoewel deze er niet in slaagde de aandacht lange tijd te behouden. (Taruskin, 226) Britten‟s opera‟s zijn een uitvoerig onderzocht genre uit zijn oeuvre. Over zijn belangrijkste werken, Peter Grimes, Billy Budd, Gloriana, The Turn of the Screw, A Midsummer Night‟s Dream, Owen Wingrave en Death in Venice, zijn diepgaande studies verschenen. De redenen dat er zoveel aandacht naar zijn opera‟s uitgaat zijn veelvuldig. Door zijn opera‟s genoot hij wereldwijde bekendheid en ze bevestigen zijn meesterschap als componist. Taruskin stelt dat het grote succes van de opera‟s van Britten afkomstig is van het gedeeltelijk prijsgeven van hun kwaliteiten. Enkele van zijn opera premières1 waren onsuccesvol, na een revisie echter bleken ze eens zo succesvol. Britten‟s muzikale werk is zo rijk en diepgaand dat het zich maar na een tijd onthult, steeds duiken er nieuwe aspecten op, dat is de reden waarom zijn muziek succesvol en interessant blijft. (Taruskin, 225-227) 1 Bijvoorbeeld: Billy Bud 4 Britten heeft een eigen muzikale taal ontwikkeld die blijft verrassen en verbazen, daarbij blijft deze taal continu in ontwikkeling. Het grote succes van Britten‟s opera‟s is mede ten gevolge van zijn persoonlijke betrokkenheid. Britten speelde reeds geruime tijd met het idee een opera te componeren, het werd pas meer concreet na het lezen van The Borough van de dichter Crabbe. In de Verenigde Staten werd Britten zo gegrepen door de poëzie van de Suffolkse dichter, dat hij verviel in nostalgie naar zijn geboorteland en besloot terug te keren. Verder bood de protagonist, Peter Grimes, mogelijkheid om zichzelf te spiegelen. Hoewel het libretto werd geschreven door Montagu Slatter, was het Britten samen met Peter Pears die het verhaal en de personages vorm gaf. Peter Grimes werd gevormd tot verworpeling, tot uitgestotene van de maatschappij, een positie die Britten aan zichzelf toeschreef. Andere mogelijke redenen van zijn grote succes, liggen verscholen in de opgevoerde personages. Ze zijn allen minuscuul uitgewerkt, met een sterke gelaagdheid. Hoewel het reeds vanaf het begin duidelijk is dat ze een grote diepgang bezitten, wordt het pas later duidelijk dat dit slechts het topje van de ijsberg is. Britten verweeft zowel persoonlijke thema‟s en problematieken doorheen zijn personages als doorheen zijn composities. Thema‟s als homoseksualiteit en de sociale maatschappelijke implicaties die dit met zich meebrengen, pacifisme, liefde voor jongens, nostalgie naar de preseksuele onschuld, politieke bezorgdheid, rechtvaardigheid, … zijn bij nadere studie allen terug te vinden. En dat niet alleen op literair vlak, maar ook op muzikaal vlak. Britten als establishment figuur, als grote Engelse componist heeft een duistere kant die allerminst aansluit bij zijn establishment status. Homoseksualiteit was een misdaad in Engeland tijdens het leven van Britten, zijn liefde voor jongens totaal taboe. Sommige van zijn persoonlijke problematieken komen openlijk tot uiting, maar andere zoals zijn homoseksualiteit zijn veel beter verborgen. Over Peter Grimes kan men wel opperen dat hij homoseksueel was, maar een bevestigend woord van Britten zal je niet terugvinden. Over Britten’s vocale interesse … Britten‟s oeuvre omvat echter meer genres dan opera. Zijn oeuvre omvat een aanzienlijk aantal composities voor de stem, waaruit hun belang blijkt. Andere categorieën van vocale composities zijn liederen, liedcycli en koorwerken. De interesse voor vocale werken zijn in zijn vroegste levensjaren geworteld. Als kind componeerde hij reeds liederen met steevast de stem van zijn moeder in het hoofd. (Oliver, 18) Zijn moeder, een amateur musicus, speelde 5 piano en kon aardig zingen. Twee jaar nadat Britten zijn pianostudies startte, was hij in staat zijn moeder te begeleiden bij haar liederen, wat hij ook veelvuldig deed. (Oliver, 18) Britten had een nauwe band met zijn moeder. Zij stimuleerde zijn muzikale ontwikkeling en ze zag hem in gedachte al als de vierde B, na Bach, Beethoven en Brahms de geschiedenis schrijven. (Ross, 415) Haar dood in 1939 bracht tegenstrijdige gevoelens teweeg. Enerzijds was er ontreddering, anderzijds voelde hij zich enigszins opgelucht dat hij zich niet langer onder haar controle bevond. (Sadie, 367) Hij blijft echter zijn hele leven op zoek naar een substituut-moeder die hem veiligheid en geborgenheid kan geven. Deze vond hij onder andere in Peter Pears en Elizabeth Mayer. In deze zin is het niet vreemd dat hij de tenor Peter Pears als levenspartner kiest, hij schonk Britten geborgenheid en liefde. Pears wijdde zijn leven aan de zangkunst, dat moet Britten herinnerd hebben aan de stem en geborgenheid van zijn moeder (Sadie, 368). Britten zocht steevast naar iemand die zijn leven wilde „regelen‟. Een fragment uit een brief van W.H. Auden, gegeven aan Britten bij het afscheid wanneer die terug naar Engeland keert, spreekt boekdelen2. … Naar liederen Zo groot als de kennis over Britten‟s opera‟s, zo klein is de kennis over zijn vocale oeuvre. De huidige kennis die we bezitten over de muziek van Britten, is een confrontatie van muzikale aspecten afkomstig uit het onderzoek rond opera en biografische elementen. Uit onderzoek van diverse van zijn opera‟s is gebleken dat de problematiek van Britten terug te vinden zijn in de muzikale en literaire vormgeving.