1. Henri Evenepoel
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Henri Evenepoel en de beeldvorming van het moderne leven te Parijs in relatie tot de beeldvorming van Brussel door zijn Belgische tijdgenoten. Florence Corna Pellegrini Spandre Inleiding 1 1. Motivatie Om te beginnen moet ik mijn persoonlijk parcours aanhalen: ik heb drie jaar Bachelor in de Kunstgeschiedenis aan de Université Catholique de Louvain gevolgd en met succes beëindigd. Belangrijk te specificeren dat ik geen Bachelorthesis heb geschreven. Het systeem in het Franstalig onderwijs verschilt ten gevolge van de Bologna akkoorden: het bestaat uit drie jaar Bachelor, en daarna twee jaar Master, wat betekent dat de thesis enkel vanaf het eerste jaar Master wordt begonnen. Maar aangezien ik mijn opleiding in het Nederlands wilde beëindigen heb ik me voor de Master aan de Universiteit van Gent ingeschreven. Ik had dus nog geen thesisonderwerp toen ik met mijn Master in Gent ben begonnen. Toch wist ik vanaf mijn tweede jaar Bachelor waarover ik mijn scriptie wilde schrijven; ik had net een onderzoeksoefening moeten leiden over een zelfgekozen kunstwerk in het Museum voor Schone Kunsten van Brussel. Het werd de Kelder van de Soleil d’Or van Henri Evenepoel. Op dat ogenblik wist ik nog niets over hem of dat kunstwerk, en de reden waarom ik dat kunstwerk had uitgekozen, was natuurlijk eerst en vooral een esthetische aantrekkingskracht. Mijn sinds jaren bestaande voorkeur voor de kunst van het postimpressionisme en van Toulouse-Lautrec kan dit gemakkelijk uitleggen. Het is steeds mijn keuze geweest sinds ik in het secundair onderwijs een korte taak heb moeten schrijven over een oeuvre van die kunstenaar, La toilette. De verhandeling van een twintigtal bladzijden over de Kelder van de Soleil d’Or bestond uit een bibliografisch onderzoek en een historiografie, gekoppeld aan een stilistische analyse. Mijn interesse voor Evenepoel begon te groeien. Bovendien heb ik tijdens mijn derde jaar Bachelor stage gelopen in het Prentenkabinet van de Koninklijke Bibliotheek. Daar heb ik een inventaris van de tekeningen moeten opmaken en heb ik opnieuw gekozen om rond Evenepoel te werken. Ik heb dus zijn heel getekende oeuvre gemanipuleerd, er foto‟s van genomen, en daarna de techniek en de thema‟s beschreven en gecodeerd. Ik kan dus beweren dat ik een nogal grondige kennis van zijn oeuvre had toen ik met de Master in Gent ben begonnen, en de keuze voor die kunstenaar als thesisonderwerp heeft zich vanzelfsprekend opgelegd. Maar hoewel ik die kennis over de schilder had, moest ik de thematiek en de vragen die ik zou willen stellen en beantwoorden toch nog vinden. Ik moest dus nadenken over wat ik aan mijn voorkennis betreffende het geschilderde en getekende oeuvre van Evenepoel zou kunnen koppelen. 2 Een startpunt bleek dat zowel de Kelder van de Soleil d’Or als de tekeningen die ik gemanipuleerd had een gemeenschappelijk punt deelden: ze waren een weergave van het moderne leven en van de kunstenaars visie van zijn medemensen in hun diverse dagelijkse activiteiten. Ik zou me dus focussen op de weergave van het moderne leven door Henri Evenepoel. Van mijn vorige analyse wist ik dat zijn stijl in dat deel van zijn oeuvre heel vergelijkbaar was met die van Toulouse-Lautrec, die zijn voorkeur genoot en een echte invloed op zijn eigen kunst had gehad. Een groot deel van zijn productie bestaat immers uit café- en theaterscènes, en het amusement van de burgerij. Het leek me dus interessant het thema uit te breiden naar de weergave van het leven in de Belle Epoque in Parijs over het algemeen, doorheen Evenepoel aan de ene kant, maar ook doorheen zijn inspiratiebronnen en modellen aan de andere kant. Daarbij komen Toulouse-Lautrec, Manet en de kunststromingen van het impressionisme en postimpressionisme aan bod. Het derde deel van mijn onderzoek – naast Evenepoel zelf in relatie tot zijn voorgangers en tijdgenoten die het moderne leven ook hebben geschilderd - betreft de stad Brussel. Henri Evenepoel kwam uit Brussel, zoals ik, en hij is naar Parijs gegaan om van een schildersopleiding te genieten. Als liefhebster van mijn stad wilde ik weten wat er zich op dat moment afspeelde, op het ogenblik dat Henri er het „superprikkelend‟ leven van de metropool compulsief aan het tekenen en beschilderen was. Van de Belgische kunst van het fin de siècle kent het brede publiek zelden meer dan enkele grote namen als Ensor en Van Rijsselberghe. Het leek me dus interessant om een nieuwe vraag te stellen in verband met de afbeelding van de stad in het oeuvre van Evenepoel: is er een vergelijkbaar fenomeen van voorstelling van de moderniteit in Brussel geweest? Hieruit bleek dat ik mijn onderzoek zou centreren op de drie elementen waarvoor ik mij sterk interesseer: Henri Evenepoel, een schilder die mijn studentencarrière heeft gedeeld sinds mijn tweede jaar Bachelor, het Parijs fin de siècle, mijn lievelingsperiode wat kunstgeschiedenis betreft, en Brussel, mijn stad, waarover ik nooit genoeg geleerd krijg. Er was een dubbel obstakel aan deze thesis: het onderzoek op zich waarvoor ik bijna geen basis had en het opstellen ervan in het Nederlands. Een jaar en een half is dus niet te lang geweest om dit werk uit te voeren en de vragen die doorheen dit onderzoek oprezen te beantwoorden. 3 2. Vraagstellingen Het startpunt van het onderzoek was dat Evenepoel, een authentieke Brusselaar, zijn opleiding in Parijs was gaan volgen. De kunst die hij daar heeft geproduceerd is heel vergelijkbaar met die van Manet, Toulouse-Lautrec en het postimpressionisme over het algemeen. Een van zijn lievelingsthematieken was de mensen in hun dagelijkse bezigheden. Het leek dus interessant het verband te leggen tussen zijn effectieve carrière te Parijs en het feit dat hij uit Brussel kwam. Ik heb dus mijn onderzoek willen richten op de stad Brussel die in die tijd heel actief was op cultureel gebied was, maar dit artistieke leven is niet zo goed gekend omdat, als er over de Belle Epoque en de kunst in die tijd wordt gesproken, er meteen gedacht wordt aan Parijs en de Franse kunstenaars. Ik wilde dus de Belgische en Brusselse toepassing van het Franse postimpressionisme bestuderen; de manier waarop het de steden Parijs en Brussel heeft voorgesteld, en er een vergelijking van maken. De originaliteit van het onderzoeksthema van Brussel als decor van het moderne leven in schilderijen van de late negentiende eeuw leek heel vlug een weinig aangesneden thema in de litteratuur over onze kunst. Al de boeken rond het thema “Brussel in het fin de siècle” en “de Belgische kunst rond 1900” heb ik waarschijnlijk ten minste eens in mijn handen gehad en nergens heb ik het geringste hoofdstuk gevonden over het Brusselse leven in beeld gebracht door onze Belgische schilders. Altijd wordt er gesproken over de Belgische toepassing van het impressionisme, maar nergens vind je een studie gefocust op de stad Brussel op het gebied van de beeldende kunst. Toch weet men dat Brussel heel actief was in het kunstmilieu, vooral met de groep Les XX, die waarschijnlijk het meest aangehaald wordt over dit onderwerp; Geen verrassing dat ik vlug ontdekte dat die groep in feite het centrum van het kunstleven in die periode is geweest. Het onderzoek heeft daarna aangetoond dat de stad Brussel weinig voorkomt in het schilderen van de fin de siècle. Na deze vaststelling was het doel van het onderzoek veranderd van de vraag “Hoe hebben de Brusselse schilders hun stad voorgesteld?” in “Waarom hebben de Brusselse schilders hun stad niet geschilderd?” 4 3. Methodologie en bronnen Het onderzoek bestaat uit twee grote hoofdstukken: Henri Evenepoel en het stadschilderij, met de twee steden die aan bod komen, en beiden worden bestudeerd zowel aan het licht van de historische en sociale als de artistieke context. Aangezien veel van mijn bronnen in het Frans waren, leek het me vaak onnuttig die proberen te vertalen of de tekst in het Nederlands te parafraseren: ik zou het zeker niet even goed formuleren. Bovendien is het geen onzin een Frans citaat te gebruiken voor een werk rond de Franse kunst en een Brusselse Franstalige schilder. Daarvoor heb ik bewust veel citaten gebruikt die volgens mij relevant waren voor het idee dat ik wilde uitdrukken. 1. Henri Evenepoel Eerst werd de kunstenaar Henri Evenepoel bestudeerd. Het was vooral belangrijk inlichtingen over zijn persoonlijkheid en leven te vinden, wat in meerdere opzichten zijn kunst bepaalt. Zijn oeuvre in Parijs, de wijze waarop hij het moderne leven heeft geschilderd, de verschillende thematieken die in zijn kunst gevonden kunnen worden, zijn de centrale punten die aan bod komen in deze studie. Daarvoor werden de monografieën die geschreven werden ter gelegenheid van overzichtstentoonstellingen en dus door officiële instanties werden gepubliceerd, aandachtig bestudeerd. Er zijn regelmatig overzichtstentoonstellingen over hem geweest, en catalogi daarover gepubliceerd, wat zeer betrouwbare informatiebronnen zijn. Er waren immers vaak dezelfde terugkerende namen van mensen die gespecialiseerd zijn in de Belgische kunst van de negentiende eeuw. Ik kan onder anderen Marie-Jeanne Chartrain- Hebbelinck, Danielle Derrey-Capon, en Philippe Robert-Jones citeren1. Natuurlijk werden de musea bezocht waar zijn kunstwerken zich bevinden. Zelf als het maar een klein overzicht van zijn oeuvre was. Vooral wat de thematiek van het dagelijkse leven betreft, is het altijd belangrijk en noodzakelijk met de kunstwerken geconfronteerd te worden. 1 M.-J. CHARTRAIN-HEBBELINCK, Hommage à Henri Evenepoel 1872-1899, (Museum voor Schone Kunsten Brussel 13 oktober 1972 - 10 december 1972), Brussel, 1972; D. DERREY-CAPON et al., Henri Evenepoel 1872- 1899 (Museum voor Schone Kunsten Brussel, 17 maart - 12 juni 1994), Brussel, 1994. 5 De laatste en belangrijkste informatiebron over de kunstenaar is de publicatie van zijn brieven aan zijn vader, gecommentarieerd en behandeld door mevrouw Danielle Derrey-Capon2. Die brieven zijn een direct getuigenis van zijn ervaring in Parijs, zijn opleiding, zijn gevoelens over de kunstenaars die hij ontmoette en zijn werk.