Program Ochrony Środowiska dla gminy Stubno

Zał ącznik do Uchwały Nr XX/161/09 Rady Gminy w Stubnie z dnia 02.03.2009 r.

WÓJT GMINY STUBNO

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Stubno na lata 2008 2015

/aktualizacja nr 1/

lipiec, 2008 r.

1 Program Ochrony Środowiska dla gminy Stubno

SPIS TRE ŚCI 1. WST ĘP...... 4 1.1. Podstawa prawna opracowania ...... 4 1.2. Koncepcja programu ochrony środowiska...... 4 1.3. Cel i zakres opracowania ...... 5 1.4. Metodyka i struktura programu ...... 6 2. ZAŁO śENIA WYJ ŚCIOWE PROGRAMU ...... 7 2.1. Uwarunkowania prawne wynikaj ące z dyrektyw UE oraz z polityki krajowej ...... 7 2.1.1. Zasady polityki ekologicznej ...... 7 2.1.2. Podstawowe zało Ŝenia polityki ekologicznej ...... 9 2.2. Uwarunkowania wynikaj ące z wojewódzkiego i powiatowego programu ochrony środowiska...... 10 2.3. Uwarunkowania wynikaj ące z programów sektorowych...... 11 2.3.1. Uwarunkowania wynikaj ące z „Regionalnego Programu operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-1013”...... 11 3. CHARAKTERYSTYKA I OCENA STANU ŚRODOWISKA GMINY ...... 12 3.1. Ogólna charakterystyka gminy ...... 12 3.1.1. Poło Ŝenie i powierzchnia gminy...... 12 3.1.2. Powi ązania komunikacyjne ...... 14 3.1.3. Sytuacja demograficzna ...... 14 3.1.4. Gospodarka i rolnictwo ...... 17 3.1.5. Środowisko przyrodnicze. Ró Ŝnorodno ść biologiczna i krajobrazowa...... 18 3.2. Charakterystyka i stan środowiska ...... 22 3.2.1. Geomorfologia ...... 22 3.2.2. Geologia ...... 22 3.2.3. Gleby ...... 22 3.2.4. Zło Ŝa surowców mineralnych...... 23 3.2.5. Powietrze atmosferyczne...... 24 3.3. Zanieczyszczenie transgraniczne ...... 35 4. CELE I DZIAŁANIA w OCHRONIE ŚRODOWISKA DO ROKU 2015 ...... 37 4.1. Najwa Ŝniejsze cele wynikaj ące z polityki ekologicznej pa ństwa...... 37 4.2. Cele i działania wynikaj ące z programów wy Ŝszego szczebla...... 37 4.3. Najwa Ŝniejsze kierunki ochrony środowiska w gminie Stubno ...... 42 4.4. Główne zagro Ŝenia środowiska - podsumowanie...... 43 5. STRATEGIA DZIAŁA Ń OCHRONY ŚRODOWISKA DO ROKU 2015...... 44 5.1. Wprowadzenie ...... 44 5.2. Cel nadrz ędny ...... 44 5.3. Cele systemowe...... 44 5.3.1. Powietrze atmosferyczne...... 45 5.3.2. Zasoby wodne ...... 48 5.3.3. Powierzchnia terenu i środowisko glebowe...... 50 5.3.4. Zasoby przyrody ...... 52 5.3.5. Edukacja ...... 54 5.3.6. Gospodarka odpadami ...... 55 6. HARMONOGRAM REALIZACJI PRZEDSI ĘWZI ĘĆ NA LATA 2008-2011 ...... 56 6.1. Wprowadzenie ...... 56 6.2. Harmonogram ...... 56 7. ZARZ ĄDZANIE PROGRAMEM OCHRONY ŚRODOWISKA...... 61 7.1. Wprowadzenie ...... 61 7.2. Uczestnicy wdra Ŝania Programu ...... 61 7.3. Instrumenty realizacji Programu ...... 61 7.3.1. Instrumenty prawne ...... 62 7.3.2. Instrumenty finansowe...... 62

2

7.3.3. Instrumenty społeczne...... 63 7.3.4. Instrumenty strukturalne ...... 64 7.4. Monitoring środowiska ...... 64 7.5. Kontrola, monitoring i zarz ądzanie Programem ...... 64 7.5.1. Kontrola i monitoring Programu ...... 64 7.5.2. Wdra Ŝanie i zarz ądzanie Programem ...... 65 7.6. Ocena i weryfikacja Programu. Sprawozdawczo ść ...... 65 8. ASPEKTY EKONOMICZNE WDRA śANIA PROGRAMU ...... 67 8.1. Koszty wdro Ŝenia przedsi ęwzi ęć przewidzianych do realizacji w latach 2008 – 2011...... 67 8.2. Źródła finansowania inwestycji w ochronie środowiska...... 67 8.2.1. Krajowe fundusze ekologiczne ...... 67 8.2.2. Fundusz Ochrony Gruntów Rolnych...... 69 8.2.3. Fundusze Unii Europejskiej ...... 70 8.2.4. Finesco S.A...... 71 8.2.5. Ekofundusz ...... 72 8.2.6. Fundusz na Rzecz Globalnego Środowiska...... 72 8.2.7. Fundacja Wspomagania Wsi...... 73 8.2.8. Banki...... 74 8.2.9. Instytucje leasingowe...... 74 8.2.10. Fundusze inwestycyjne...... 74 LITERATURA ...... 75

3

1. WST ĘP

1.1. Podstawa prawna opracowania

Ustawa Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 w art. 17 w celu realizacji zało Ŝeń polityki ekologicznej pa ństwa obliguje organ wykonawczy gminy do sporz ądzenia gminnego programu ochrony środowiska.

W celu realizacji polityki ekologicznej pa ństwa, na podstawie aktualnego stanu środowiska wójt gminy sporz ądza Programu Ochrony Środowiska dla gminy, który okre śla:

1. cele ekologiczne, 2. priorytety ekologiczne, 3. rodzaj i harmonogram działa ń proekologicznych, 4. środki niezb ędne do osi ągni ęcia celów, w tym mechanizmy prawno-ekonomiczne i środki finansowe. Program został opracowany na 4 lata (2008 –2011 r.), z tym, Ŝe przewidziane w nim działania obejmuj ą w perspektywie okres do 2015 r. „Program Ochrony Środowiska dla Gminy Stubno na lata 2008 – 2015” wraz z „Planem Gospodarki Odpadami ” jest narz ędziem Wójta Gminy Stubno, słu Ŝą cym do realizacji Polityki Ekologicznej Pa ństwa i ma na celu stworzenie warunków niezb ędnych do realizacji ochrony środowiska na obszarze gminy. Formaln ą podstaw ą opracowania jest umowa zawarta w czerwcu 2008 r. pomi ędzy Wójtem Gminy Stubno a PRONAD Projektowanie i Nadzorowanie Robót Budowlanych ul. Dworskiego 81 w Przemy ślu.

1.2. Koncepcja programu ochrony środowiska

Program ochrony środowiska przygotowany został w oparciu o zało Ŝenia zawarte w nast ępuj ących dokumentach: • Ustawa Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r.; • „Polityka ekologiczna pa ństwa na lata 2007-2010 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2011-1014”; • „Wytyczne sporz ądzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym” opracowane przez Ministerstwo Środowiska.

• Program Ochrony Środowiska definiuje cele długookresowe i zadania dla najbli Ŝszych czterech lat, monitoring realizacji programu oraz nakłady finansowe potrzebne na wdro Ŝenie zało Ŝeń programu. Zgodnie z dokumentem „Polityka ekologiczna pa ństwa na lata 2007-2010 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2011-1014”; cele i zadania zostały opracowane w kilku blokach tematycznych: 1. cele i zadania o charakterze systemowym, 2. ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne u Ŝytkowanie zasobów przyrody, 3. zrównowa Ŝone wykorzystanie materiałów, wody i energii, 4. poprawa jako ści środowiska i bezpiecze ństwa ekologicznego dla ochrony zdrowia mieszka ńców Polski, 5. ochrona klimatu. Program Ochrony Środowiska spełnia wymagania zawarte w opracowanym przez Ministerstwo Środowiska dokumencie „Wytyczne do sporz ądzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym” . Oznacza to, Ŝe w przygotowanym Programie uwzgl ędnione zostały: • zadania własne gminy tzn. te przedsi ęwzi ęcia, które b ędą finansowane w cało ści lub cz ęś ciowo ze środków b ędących w dyspozycji gminy, • zadania koordynowane, tzn. finansowane ze środków przedsi ębiorstw oraz ze środków zewn ętrznych, b ędących w dyspozycji organów i instytucji szczebla powiatowego, wojewódzkiego i centralnego, b ądź instytucji działaj ących na terenie gminy, ale podległych bezpo średnio organom powiatowym, wojewódzkim b ądź centralnym. Ponadto podczas opracowywania Programu uwzgl ędniono zało Ŝenia zawarte w wojewódzkim i powiatowym programie ochrony środowiska, strategii rozwoju gminy, oraz studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy. Cele i kierunki działa ń w zakresie gospodarki odpadami nie zostały uj ęte w Programie, gdy Ŝ zawiera je „Plan Gospodarki Odpadami dla Gminy Stubno”. Dokument ten nale Ŝy traktowa ć jako integraln ą cz ęść Programu Ochrony Środowiska.

1.3. Cel i zakres opracowania

Nadrz ędnym celem programu ochrony środowiska jest długotrwały, zrównowa Ŝony rozwój gminy, w którym kwestie ochrony środowiska s ą rozwa Ŝane na równi z kwestiami rozwoju społecznego i gospodarczego.

Celem opracowania jest stworzenie dokumentu pn „Program Ochrony Środowiska dla gminy Stubno na lata 2008 - 2015”. Opracowanie oraz uchwalenie dokumentu przez Rad ę Gminy pozwoli na wypełnienie ustawowego obowi ązku przez Wójta oraz przyczyni si ę do poprawy i uporz ądkowania zarz ądzania środowiskiem na terenie gminy, poprawy jako ści środowiska naturalnego gminy, poprawy jako ści Ŝycia mieszka ńców gminy, zrównowa Ŝonego rozwoju gminy. Aby osi ągn ąć wyznaczony nadrz ędny cel w opracowaniu zawarto diagnoz ę stanu środowiska naturalnego na terenie gminy , główne problemy ekologiczne oraz sposoby ich rozwi ązania ł ącznie z harmonogramem działa ń i źródłami ich finansowania.

1.4. Metodyka i struktura programu

Zgodnie z zaleceniami zawartymi w „Wytycznych sporz ądzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym" , podczas tworzenia Programu Ochrony Środowiska du Ŝy nacisk poło Ŝono na proces planowania, który miał charakter jak najbardziej otwarty. W procesie planowania został uwzgl ędniony udział społecze ństwa, który polegał na konsultacjach ze społecze ństwem poprzez zgłaszanie wniosków i uwag . Projekt Programu po przyj ęciu przez Wójta zostaje skierowany do zaopiniowania przez odpowiednie Komisje Rady Gminy. Ostatnim etapem proceduralnym, ko ńcz ącym prace nad Programem jest przyj ęcie Programu przez Rad ę Gminy Stubno w formie uchwały. Struktura Programu ochrony środowiska nawi ązuje do struktury dokumentu „Polityka ekologiczna pa ństwa na lata 2007-2010 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2011 – 2014” i zawiera nast ępuj ące elementy: • racjonalne u Ŝytkowanie zasobów naturalnych, • poprawa jako ści środowiska, • narz ędzia i instrumenty realizacji programu, • harmonogram realizacji i nakłady na realizacje programu, • kontrola realizacji programu.

2. ZAŁO śENIA WYJ ŚCIOWE PROGRAMU

2.1. Uwarunkowania prawne wynikaj ące z dyrektyw UE oraz z polityki krajowej

Najwa Ŝniejsze dyrektywy unijne dotycz ące ochrony środowiska zostały ju Ŝ transponowane do prawa polskiego głównie w Ustawie Prawo Ochrony Środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. Pozostałe przepisy zawarte s ą w wielu innych ustawach i rozporz ądzeniach. Program ochrony środowiska odzwierciedla pewne ogólne zasady, które le Ŝą u podstaw polityki ochrony środowiska w Unii Europejskiej oraz odwołuj ą si ę do polityki ekologicznej Polski. Podstaw ę niniejszego opracowania Programu stanowi dokument "Polityka Ekologiczna Pa ństwa" , oraz wojewódzki i powiatowy program ochrony środowiska.

2.1.1. Zasady polityki ekologicznej

Nadrz ędn ą zasad ą polityki ekologicznej pa ństwa jest zasada zrównowa Ŝonego rozwoju , której istot ą jest równorz ędne traktowanie racji społecznych, ekonomicznych i ekologicznych, co oznacza konieczno ść integrowania zagadnie ń ochrony środowiska z polityk ą w poszczególnych dziedzinach gospodarki. Zasada ta uzupełniona jest szeregiem zasad pomocniczych i konkretyzuj ących, m.in.: • Zasad ą prewencji , która zakłada, Ŝe przeciwdziałanie negatywnym skutkom dla środowiska powinno by ć podejmowane na etapie planowania i realizacji przedsi ęwzi ęć . Zasada ta oznacza w szczególno ści: 1. zapobieganie powstawaniu zanieczyszcze ń poprzez stosowanie najlepszych dost ępnych technik (BAT), 2. recykling, czyli zamykanie obiegu materiałów i surowców, odzysk energii, wody i surowców ze ścieków i odpadów oraz gospodarcze wykorzystanie odpadów zamiast ich składowania, 3. zintegrowane podej ście do ograniczania i likwidacji zanieczyszcze ń i zagro Ŝeń zgodnie z zaleceniami Dyrektywy Rady 96/61/WE w sprawie zintegrowanego zapobiegania zanieczyszczeniom i kontroli (tzw. dyrektywa IPPC), 4. wprowadzanie pro-środowiskowych systemów zarz ądzania procesami produkcji i usługami, zgodnie z ogólno światowymi i europejskimi wymogami w tym zakresie, wyra Ŝonymi m.in. w standardach ISO 14000 i EMAS, programach czystszej produkcji .

• Zasad ą integracji polityki ekologicznej z politykami sektorowymi, oznaczaj ącą uwzgl ędnienie w politykach sektorowych celów ekologicznych na równi z celami gospodarczymi i społecznymi; • Zasad ą zanieczyszczaj ący płaci odnosz ącą si ę do odpowiedzialno ści za skutki zanieczyszczenia i stwarzania innych zagro Ŝeń. Odpowiedzialno ść t ę ponosi ć powinny wszystkie jednostki u Ŝytkuj ące środowiska a wi ęc tak Ŝe konsumenci, zwłaszcza, gdy maj ą mo Ŝliwo ść wyboru mniej zagra Ŝaj ących środowisku dóbr konsumpcyjnych; • Zasad ą regionalizacji, oznaczaj ącą m.in. skoordynowanie polityki regionalnej z regionalnymi ekosystemami w Europie (np. Morze Bałtyckie i strefy przybrze Ŝne, doliny rzeczne i obszary wodno-błotne, szczególnie w strefach przygranicznych); • Zasad ą subsydiarno ści, wynikaj ącą m.in. z Traktatu o Unii Europejskiej, a oznaczaj ącą przekazywanie cz ęś ci kompetencji i uprawnie ń decyzyjnych dotycz ących ochrony środowiska na wła ściwy szczebel regionalny lub lokalny tak, aby był on rozwi ązywany na najni Ŝszym szczeblu, na którym mo Ŝe zosta ć skutecznie i efektywnie rozwi ązany; • Zasad ą równego dost ępu do środowiska przyrodniczego, która traktowana jest w nast ępuj ących kategoriach: 1. sprawiedliwo ści mi ędzypokoleniowej – tzn. zaspokajania potrzeb materialnych i cywilizacyjnych obecnego pokolenia z równoczesnym tworzeniem i utrzymywaniem warunków do zaspokajania potrzeb przyszłych pokole ń, 2. sprawiedliwo ści mi ędzyregionalnej i mi ędzygrupowej – tzn. zaspokajania potrzeb materialnych i cywilizacyjnych społecze ństw, grup społecznych i jednostek ludzkich w ramach sprawiedliwego dost ępu do zasobów i walorów środowiska z równoprawnym traktowaniem potrzeb ogólnospołecznych z potrzebami społeczno ści lokalnych i jednostek, 3. równowa Ŝenia szans pomi ędzy człowiekiem a przyrod ą poprzez zapewnienie zdrowego i bezpiecznego funkcjonowania jednostek ludzkich przy zachowaniu trwało ści podstawowych procesów przyrodniczych wraz ze stał ą ochron ą ró Ŝnorodno ści biologicznej; • Zasad ą uspołeczniania polityki ekologicznej, która realizowana jest poprzez stworzenie instytucjonalnych, prawnych i materialnych warunków do społecze ństwa w procesie kształtowania modelu zrównowa Ŝonego rozwoju, z równoczesnym rozwojem edukacji ekologicznej;

• Zasad ą skuteczno ści ekologicznej i efektywno ści ekonomicznej odnosz ącą si ę do wyboru planowanych przedsi ęwzi ęć inwestycyjnych ochrony środowiska a nast ępnie do oceny osi ągni ętych wyników. • Oznacza to potrzeb ę minimalizacji nakładów na jednostk ę uzyskanego efektu.

2.1.2. Podstawowe zało Ŝenia polityki ekologicznej

Strategicznym celem polityki ekologicznej pa ństwa jest zapobieganie zagro Ŝeniom zdrowia w środowisku i ograniczenie ryzyka dla zdrowia wynikającego z nara Ŝenia na szkodliwe dla zdrowia czynniki środowiskowe. Cele polityki ekologicznej pa ństwa nakre ślaj ą konkretne wyzwania i obszary zainteresowania dla programu ochrony środowiska gminy Stubno. W sferze racjonalnego u Ŝytkowania zasobów naturalnych zadania te odnosz ą si ę do nast ępuj ących celów: 1. racjonalizacja u Ŝytkowania wody, 2. zmniejszenie materiałochłonno ści i odpadowo ści produkcji, 3. zmniejszenie energochłonno ści gospodarki i wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych, 4. ochrona gleb, 5. wzbogacanie i racjonalna eksploatacja zasobów le śnych, 6. ochrona zasobów kopalin. W zakresie jako ści środowiska uj ęte cele odnosz ą si ę do nast ępuj ących obszarów: 1. gospodarowanie odpadami, 2. stosunki wodne i jako ść wód, 3. jako ść powietrza, 4. hałas i promieniowanie, 5. ró Ŝnorodno ść biologiczna i krajobrazowa.

2.2. Uwarunkowania wynikaj ące z wojewódzkiego i powiatowego programu ochrony środowiska

Cele polityki ekologicznej województwa podkarpackiego, nakre ślaj ą konkretne wyzwania i obszary zainteresowania dla programu ochrony środowiska powiatu przemyskiego, które z kolei nakre ślaj ą dla gminy Stubno. W „Programie Ochrony Środowiska dla Województwa Podkarpackiego” nadano znaczenie priorytetowe działaniom w zakresie: poprawy jako ści wód, gospodarki wodnej i gospodarki odpadami. Działania i przedsi ęwzi ęcia w zakresie ochrony środowiska zmierzaj ą w dwóch kierunkach: poprawy stanu środowiska oraz przyspieszenia rozwoju gospodarczego regionu (wykorzystanie potencjału tkwi ącego w zasobach naturalnych i kulturowych województwa) . Wskazywane działania w „Programie ochrony środowiska wraz z planem gospodarki odpadami dla powiatu przemyskiego na lata 2008-2011” zostały podzielone wg kompetencji na: zadania własne powiatu, zadania koordynowane i zadania gmin. W poszczególnych obszarach strategicznych sprecyzowane cele ekologiczne przedstawiaj ą si ę nast ępuj ąco w poszczególnych obszarach: 1. „Ochrona i poprawa jako ści środowiska”: • Ochrona wód i poprawa ich jako ści – zapewnienie najlepszej jako ści wód oraz nowoczesnej gospodarki wodno-ściekowej. • Kształtowanie stosunków wodnych – zapewnienie bezpiecze ństwa powodziowego oraz utrzymanie ilo ści wody na poziomie równowagi biologicznej. • Gospodarka odpadami – ograniczenie ilo ści wytwarzanych odpadów oraz wdro Ŝenie nowoczesnego systemu ich wykorzystania i unieszkodliwiania. • Ochrona przed hałasem – zmniejszenie uci ąŜ liwo ści hałasowej w środowisku. • Ochrona przed polami elektromagnetycznymi – skuteczna ochrona ludzi i środowiska przed promieniowaniem elektromagnetycznym. • Ograniczanie zanieczyszcze ń powietrza i przeciwdziałanie zmianom klimatu – zachowanie standardów jako ści powietrza atmosferycznego zgodnie z wymogami prawa krajowego i unijnego. • Ochrona przyrody, krajobrazu, bioró Ŝnorodno ści – zachowanie i ochrona walorów przyrodniczych powiatu.

2. „Racjonalne u Ŝytkowanie zasobów środowiska”, • Ochrona kopalin i rekultywacja terenów poeksploatacyjnych – racjonalne gospodarowanie zasobami kopalin, ich kompleksowe wykorzystanie oraz przywrócenie równowagi przyrodniczej i nadanie warto ści u Ŝytkowych terenom zdegradowanych Rozwój energetyki odnawialnej – optymalne wykorzystanie zasobów odnawialnych i upowszechnianie ich stosowania jako źródeł energii. • Ochrona i racjonalne wykorzystanie gleb oraz rozwój rolnictwa ekologicznego. • Ochrona i zrównowa Ŝony rozwój lasów 3. „Edukacja ekologiczna, dost ęp do informacji i poszerzanie dialogu społecznego”, wyznaczono jeden wa Ŝny cel strategiczny: • Wzrost świadomo ści ekologicznej mieszka ńców powiatu oraz poprawa komunikacji społecznej w zakresie ochrony i racjonalnego wykorzystania zasobów naturalnych. 4. „Współpraca z s ąsiednimi powiatami”, wyznaczono jeden cel strategiczny: • Współpraca w działaniach podejmowanych na rzecz poprawy stanu środowiska oraz ochrony i wykorzystania jego zasobów.

2.3. Uwarunkowania wynikaj ące z programów sektorowych

2.3.1. Uwarunkowania wynikaj ące z „Regionalnego Programu operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-1013”

Istotnym dokumentem w stosunku do programu ochrony środowiska jest „Regionalny Programu Operacyjny Województwa podkarpackiego na lata 2007-1013”. Priorytetowe kierunki rozwoju województwa gwarantuje wzrost krajowej i mi ędzynarodowej konkurencyjno ści gospodarki oraz poprawa dost ępno ści przestrzennej Podkarpacia. Wa Ŝną ze wzgl ędu na ochron ę środowiska jest o ś priorytetowa 4 tj. Ochrona środowiska i zapobieganie zagro Ŝeniom . Na li ście działa ń znajduj ą si ę : a. infrastruktura ochrony środowiska, b. infrastruktura przeciwpowodziowa i racjonalna gospodarka zasobami wodnymi, c. zachowanie oraz ochrona ró Ŝnorodno ści biologicznej i krajobrazowej d. zwalczanie i zapobieganie zagroŜeniom.

3. CHARAKTERYSTYKA I OCENA STANU ŚRODOWISKA GMINY

3.1. Ogólna charakterystyka gminy

3.1.1. Poło Ŝenie i powierzchnia gminy

Gmina Stubno jest najbardziej wysuni ętą na północ gmin ą powiatu przemyskiego. Wi ększo ść terytorium gminy le Ŝy w widłach Sanu i Wiszni (Brama Przemyska). Gmina Stubno le Ŝy w północno wschodniej, przygranicznej, cz ęś ci województwa podkarpackiego, w powiecie przemyskim. Graniczy od wschodu z granic ą pa ństwa z Ukrain ą, od północy i północnego - zachodu graniczy z gmin ą Radymno (powiat jarosławski), od zachodu z gmin ą Orły, a od południa z gminami śurawica i Medyka . Przez gmin ę przepływa rzeka Wisznia (prawy dopływ Sanu), która dzieli teren gminy na dwie nierówne cz ęś ci - mniejsz ą północn ą i prawie dwa razy wi ększ ą południow ą .

W skład gminy wchodzi 8 sołectw : Barycz, Gaje, Hruszowice, Kalników, Nakło, Starzawa, Stubienko i Stubno. Miejscowo ści gminy kusz ą walorami krajobrazowymi, a zwłaszcza ciekaw ą przeszło ści ą i zwi ązanymi z ni ą zabytkami. Dominuj ącym elementem krajobrazu jest dolina Sanu, tworz ąca ciekawy obszar składaj ący si ę z dolin, licznych starorzecz i skarp. Gmina Stubno zajmuje powierzchni ę 8 912 ha co stanowi 7,3 % powierzchni powiatu przemyskiego.

Tabela 1. Powierzchnia Gminy Stubno na tle powiatu przemyskiego Powierzchnia [%] powierzchni l.p. Wyszczególnienie [ha] [km²] powiatu 1 Stubno 8 912 89.12 7,3 2 Powiat przemyski 121 360 1 214 100,00 Źródło: GUS

Tabela 2. Podział administracyjny gminy Stubno

pow. Sołectwo Powierzchnia [km²] %

Barycz 2,48 2,78 Hruszowice 8,81 9,90 Gaje 2,95 3,31 Kalników 24,41 27,39 Nakło 9,25 10,37 Starzawa 15,57 17,47 Stubienko 5,40 6,1 Stubno 20,25 22,72 Źródło: UG Stubno

3.1.2. Powi ązania komunikacyjne

Gmina posiada dogodne poł ączenia komunikacyjne z Przemy ślem (25 km) i Radymnem (12 km) oraz z przej ściem granicznym w Korczowej (na północy) i z Medyk ą (na południu).

Na terenie gminy znajduj ą si ę drogi powiatowe o ł ącznej długo ści 32,71 km, z tego o nawierzchni twardej jest 30,44 km , o nawierzchni gruntowej 2,27 km.

Gmina Stubno posiada ponadto 15 km dróg własnych z czego 12 km o nawierzchni utwardzonej

3.1.3. Sytuacja demograficzna

Według „Rocznika Statystycznego województwa podkarpackiego 2007” na obszarze gminy w 2006 roku mieszkało 4000 mieszka ńców , a g ęsto ść zaludnienia wynosiła 45 osób/km 2.

W ogólnej liczbie mieszka ńców - m ęŜ czy źni stanowi ą 49,6% - 1982 m ęŜ czyzn. a kobiety 50,4% i jest ich 2018. Wska źnik feminizacji (liczba kobiet na 100 m ęŜ czyzn) jest wy Ŝszy 100 i wynosi w Gminie Stubno 102, w Powiecie Przemyskim 100, a w województwie 105. Wska źnik gęsto ści zaludnienia jest niski i wynosi 45 osoby na km 2 (pow. 59 na km 2, woj. 118 osoby na km 2).

Tabela 3. Struktura wiekowa ludno ści w gminie na tle powiatu

Ludno ść w wieku

Lp. Wyszczególnienie Przedproduk. % Produkt. % Poproduk. %

1. Gmina Stubno 968 24,2 2402 60,0 630 15,8

Powiat 2. 19715 27,7 42993 60,4 10836 14,2 Przemyski

Dane: Rocznik statystyczny woj. podkarpackiego 2007.

Struktura wiekowa ludno ści

Przedprodukcyjn y Produkcyjny

Poprodukcyjny

Analiz ę struktury wiekowej ludności w gminie przeprowadzono w trzech przedziałach wiekowych : • wiek przedprodukcyjny, • wiek produkcyjny, • wiek poprodukcyjny. Z powy Ŝszych danych wynika, Ŝe najwi ększy odsetek ludzi gminie jest w wieku produkcyjnym. Gmina ma niski wska źnik udziału ludzi młodych w populacji (poni Ŝej 25%). Jest to zjawisko niekorzystne w strukturze demograficznej.

Z analizy liczby urodzin i zgonów na przestrzeni ostatnich lat wynika, Ŝe gmina posiada dodatnie saldo przyrostu naturalnego (liczba urodzin przewy Ŝsza liczb ę zgonów). Ruch naturalny w 2006 roku przedstawia si ę nast ępuj ąco: • liczba urodzin - 48 • liczba zgonów - 44 • przyrost - 4 Dodatni przyrost naturalny jest korzystny dla rozwoju demograficznego gminy. W ocenie sytuacji społecznej ka Ŝdej jednostki administracyjnej bardzo wa Ŝną rol ę stanowi analiza ruchów migracyjnych ludno ści. Gmina Stubno posiada ujemne saldo migracji tzn. Ŝe liczba opuszczaj ących teren gminy na stałe je Ŝ wy Ŝsza od liczby osób przybywaj ących do gminy. Liczbowo w 2006 roku sytuacja przedstawia si ę nast ępuj ąco: • napływ - 25 • odpływ - 65 • saldo - 40 • Saldo migracji na 1000 ludno ści - 9,8

Analiza danych dotycz ących przyrostu naturalnego i migracji nie daje podstaw do rokowania na dynamiczny r Analiza danych dotycz ących przyrostu naturalnego i migracji nie daje podstaw do rokowania na dynamiczny rozwój demograficzny gminy (wi ęcej ludzi w gminie ubywa ni Ŝ przybywa). O potencjale gospodarczym i społecznym gminy stanowi liczba ludno ści pracuj ącej, bo ona przysparza dochodu do bud Ŝetu gminy. W gminie w 2006 roku na 2402 osób w wieku produkcyjnym zatrudnionych było 254 osób.

Tabela Nr 4 - Liczba mieszka ńców Gminy Stubno. nazwa liczba mieszka ńców miejscowo ści Barycz 221 Hruszowice - Gaje 351 Kalników 1242 Nakło 546 Starzawa 201 Stubienko 274 Stubno 1329 RAZEM 4201

Liczba mieszka ńców

Barycz Hruszowice-Gaje Kalników Nakło Starzawa Stubno Stubie ńko

Gmin ę Stubno zamieszkuj ą Polacy oraz mniejszo ść ukrai ńska. Nie powoduje to jednak konfliktów. Społeczno ść ukrai ńska anga Ŝuje si ę w Ŝycie gminy, kultywuj ąc przy tym swoje tradycje i prowadz ąc działalno ść społeczno-kulturaln ą. Na przykład świ ęta Bo Ŝego Narodzenia trwaj ą w gminie dwa tygodnie. Najpierw świ ętuj ą wierni obrz ądku rzymsko-katolickiego, a pó źniej greko-katolicy i prawosławni, którzy maj ą swoje świ ątynie w Gajach i Kalnikowie.

3.1.4. Gospodarka i rolnictwo

Gospodarka Na terenie gminy Stubno w 2006 roku w rejestrze ewidencji działalno ści gospodarczej funkcjonowało 189 podmiotów gospodarczych. Najwi ększy udział miały firmy prywatne 176, według bran Ŝ dominowały handle i budownictwo a ilo ść pozostałych podmioty kształtowała si ę na zbli Ŝonym poziomie (Tabela nr 5). Utrzymuj ąca si ę od pewnego czasu tendencja sugeruje, Ŝe liczba podmiotów gospodarczych b ędzie nieznacznie male ć w czasie.

Tabela Nr 5 - Podmioty gospodarcze wg bran Ŝ (2006 rok)

bran Ŝa szt.

rolnictwo,łowiectwo, le śnictwo 13 przemysł 8 przetwórstwo 7 budownictwo 34 handel i naprawy 66 hotele i restauracje 1 transport i gospodarka magazynowa 13 po średnictwo finansowe 7 obsługa nieruchomo ści i finansów 9 inne 24 RAZEM 189 Źródło: dane WUS

Na terenie gminy nie ma zlokalizowanych Ŝadnych zakładów typowo przemysłowych. Do najwa Ŝniejszych pracodawców w gminie zaliczy ć mo Ŝna : • Spółdzielnia Kółek Rolniczych w Stubnie, • Gmin ę Spółdzielni ą SCH w Medyce – filia w Stubnie, • Gospodarstwo Rybackie w Starzawie.

Rolnictwo Gmina Stubno to gmina typowo rolnicza (zaledwie 1% powierzchni to lasy prywatne), bez przemysłu, poło Ŝona na równinie. Gleby na terenie gminy charakteryzuj ą si ę dobrym potencjałem plonotwórczym. W strukturze bonitacyjnej wyst ępuj ą grunty klasy IIIa i IIIb, co stwarza korzystne warunki do uprawy zbó Ŝ, rzepaku i ro ślin okopowych. Charakterystyczn ą cech ą gminy Stubno jest rozdrobnienie gospodarstw rolnych, dominuj ą gospodarstwa w przedziale 1-5 ha.

W gminie znajduje si ę około 714 gospodarstw indywidualnych, a średnia wielko ść gospodarstwa rolnego wynosi 4,50 ha. Wiod ącym kierunkiem działalno ści rolniczej na terenie gminy jest produkcja ro ślinna. W produkcji ro ślinnej dominuj ą zbo Ŝa, których ogólna powierzchnia upraw wynosi ponad 50% ogólnej powierzchni zasiewów. Działalno ść rolnicza indywidualnych gospodarstw rolnych nastawiona jest przede wszystkim na konsumpcj ę i zaspokajanie własnych potrzeb. Perspektywy rozwojowe w gminie dla rolników indywidualnych utrzymuj ących si ę wył ącznie lub głównie z pracy na własnym gospodarstwie, według ich oceny, nie s ą optymistyczne. Niemniej jednak w ostatnim okresie cz ęść rolników powi ększa obszarowo swe gospodarstwa i intensyfikuje produkcj ę zbó Ŝ i ro ślin okopowych. Natomiast do historii przeszedł ju Ŝ widok wielkich stad krów i koni wypasaj ących si ę na wielkich, zielonych pastwiskach.

3.1.5. Środowisko przyrodnicze. Ró Ŝnorodno ść biologiczna i krajobrazowa

Rezerwaty przyrody • Szachownica kostkowata” w Stubnie – Cel ochrony: zachowanie naturalnego stanowiska bardzo rzadkiej i obj ętej ochron ą całkowit ą ro śliny- szachownicy kostkowatej • „ Starzawa” – Cel ochrony: zachowanie fragmentu kompleksu le śnego z dobrze wykształconym zbiorowiskiem l ęgu jesionowo – olszowego Circaeo- Alnetum i innych zbiorowisk ni Ŝowych w prawie bezle śnej Pradolinie Podkarpackiej.

Tabela Nr 6 Pomniki przyrody

Rodzaj pomnika/ gatunek Lp Miejscowo ść Data uznania Zarz ądzaj ący drzewa - ilo ść

Decyzja Woj. Przemyskiego 1. Orzech czarny – 4 szt Stubno nr RLS –op-7141-29/77 z Le śnictwo Stubno dn. 14.05.1977 Decyzja Woj. Przemyskiego 2. Jawor – 4 szt. Stubno nr RLS –op-7141-29/77 z Le śnictwo Stubno dn. 14.05.1977 Decyzja Woj. Przemyskiego 3. Topola biała – 23 szt. Stubno nr RLS –op-7141-29/77 z Le śnictwo Stubno dn. 14.05.1977 Decyzja Woj. Przemyskiego 4. Dąb szypułkowy – 47 szt. Stubno nr RLS –op-7141-29/77 z Le śnictwo Stubno dn. 14.05.1977 5. Dąb szypułkowy – 30 szt. Starzawa Nadle śnictwo Radymno 6. Dąb szypułkowy – 1 szt. Stubno Stadnina koni 7. Dąb szypułkowy – 1 szt. Kalników Obok Poczty 8. Dąb szypułkowy – 9 szt. Starzawa Gospodarstwo rybackie Kalników 9. Lipa drobnolistna – 15 szt. Stadnina koni Park podworski Kalników 10. Lipa szerokolistna – 21 szt. Stadnina koni Park podworski Kalników 11. Aleja lipowa – 30 szt. Stadnina koni Park podworski Kalników 12. Topola biała – 8 szt. Stadnina koni Park podworski 13. Topola biała – 9 szt. Starzawa Nadle śnictwo Radymno 14. Topola biała – 2 szt. Stubno Stadnina koni 15. Topola czarna – 2 szt. Stubno Stadnina koni Kalników 16. Topola czarna – 4 szt. Stadnina koni Park podworski 17. Klon jawor – 4 szt. Stubno Kalników 18. Jesion wyniosły – 6 szt. Stadnina koni Park podworski Kalników 19. Tulipanowiec ameryka ński – 1 szt. Stadnina koni Park podworski Stubno 20. Iglicznia trójcierniowa – 2 szt. Park podworski Kalników 21. Iglicznia trójcierniowa - 1 szt. Stadnina koni Park podworski Kalników 22. Miłorz ąb dwuklapowy - 1 szt. Stadnina koni Park podworski Kalników 23. Klon kanadyjski – 1 szt. Stadnina koni Park podworski 24. Jesion wyniosły – 30 szt. Starzawa Nadle śnictwo Radymno 25. Wi ąz górski – 38 szt. Starzawa Nadle śnictwo Radymno Stubno 26. Sosna limba – 1 szt. Park podworski Stubno 27. Sosna czarna – 1 szt. Park podworski Stubno 28. Jesion wyniosły – 1 szt. Park podworski Kalników 29. Platan klonolistny – 1 szt. Stadnina koni Park podworski 30. Głazy narzutowe – 13 szt. Starzawa Zbiór ze Ŝwirowni 31. Głazy narzutowe – 7 szt. Kalników Pozostało ść lapidarium Źródła - UG Stubno, Numery 5 – 31 podane wg dokumentacji Arboretum Bolestraszycach.

Tabela nr7 U Ŝytki ekologiczne Walory Nazwa u Ŝytku Data Przyrodnicze L.p Powierzchnia ekologicznego Uznania Będące podstaw ą uznania za uŜytek „Korczowskie” 22.07 Teren Lasów 1 1, 96 ha (w. Kalników) 1996r. Pa ństwowych „Przygranicze” 22.07 Teren Lasów 2 0, 78 ha (w. Kalników) 1996r. Pa ństwowych

Na terenie Gminy Stubno ochronie prawno-konserwatorskiej podlegaj ą:

• grodzisko wczesno średniowieczne w Hruszowicach,

• park podworski w Kalnikowie,

• zespół cerkiewny (cerkiew i dzwonnica) w Kalnikowie,

• cmentarz prawosławny (obecnie komunalny) w Kalnikowie,

• cmentarz z I wojny światowej w Kalnikowie,

• krzy Ŝ kamienny w otoczeniu lip w Kalnikowie,

• cmentarz rzymsko-katolicki w Nakle,

• cmentarz z I wojny światowej w Starzawie,

• zespół cerkiewny i malowidła ścienne dawnej cerkwi w Stubienku,

• zespół dworski w Stubnie,

• cmentarz rzymsko-katolicki w Stubnie.

Na terenie rezerwatu w Stubnie o powierzchni13 ha wyst ępuje unikatowa ro ślina - szachownica kostkowa. Ponadto Gmina Stubno mo Ŝe poszczyci ć si ę du Ŝym siedliskiem bociana białego , gdy Ŝ ma doskonałe warunki dla tego ptaka (du Ŝo ł ąk i pastwisk, stawy rybne, bardzo czyste środowisko naturalne), jest tam ponad 90 gniazd.

Pi ękne starzawskie stawy rybackie przyci ągaj ą w ędkarzy oraz miło śników przyrody, ornitologów i my śliwych. Stawy s ą bowiem miejscem gromadzenia si ę licznych gatunków ptactwa, gdy Ŝ le Ŝą one na trasie ich w ędrówki wzdłu Ŝ Wisły, Sanu i Dniestru. Jesieni ą spotyka si ę

tu koncentracje dochodz ące do 10 tys. osobników (maksymalnie nawet 40 tys.). W okolicznych lasach (wzdłu Ŝ granicy polsko-ukrai ńskiej od Starzawy do Kalnikowa) "zamieszkuj ą" sarny, dziki, jelenie, zaj ące, borsuki i lisy

Do ciekawszych obiektów w Stubnie nale Ŝy zespół dworski z ko ńca XIX wieku, niegdy ś własno ść rodziny Myszkowskich. Murowany dwór wkomponowany jest w okalaj ący go park, w którym rosn ą mi ędzy innymi magnolie, orzechy czarne, kasztanowce czerwone, świerki kłuj ące i purpurowe buki. Obok dworu znajduj ą si ę dwie oficyny, a do zespołu dworskiego nale Ŝy równie Ŝ rz ądcówka, murowana stajnia, spichlerz i młyn (wszystkie obiekty z pocz ątku XX wieku). Jak podaje Mieczysław Orłowicz w wydanym w 1917 roku "Ilustrowanym przewodniku po Przemy ślu i okolicach" "przed wojn ą istniała przy tutejszym dworze Myszkowskich sławna obora zarodowa, a wzorowo urz ądzone stajnie zaopatrzone były w marmurowe Ŝłoby" .

Przy nowo wybudowanym ko ściele zachowała si ę drewniana dzwonnica pochodz ąca z 1915 roku. Obok murowana plebania i stajnia z pocz ątku XX wieku. Jednym z najwa Ŝniejszych zabytków Kalnikowa jest pochodz ący z lat 1912-1913 (zniszczony w 1915 r. - odbudowany w 1923 r.) ko ściół rzymsko-katolicki p.w. św. Andrzeja Apostoła. Warta zwiedzenia jest tak Ŝe wybudowana w roku 1880 murowana cerkiew prawosławna p.w. Za śni ęcia NMP, w której znajduje si ę wiele cennych XVIII i XIX-wiecznych ikon. W Kalnikowie znajduje si ę równie Ŝ cmentarz wojenny z roku 1915, a na cmentarzu komunalnym przetrwał do dzisiaj grobowiec rodziny Orzechowiczów, ostatnich wła ścicieli tych dóbr. Pozostało ści ą zespołu dworskiego jest murowana stajnia i obora z XIX wieku oraz park z przełomu XIX/XX wieku.

W miejscowo ści Stubienko znajduje si ę zabytkowa, pochodz ąca z 1849 roku, drewniana cerkiew grecko-katolicka p.w. Narodzenia Bogarodzicy (od 1971 roku ko ściół rzymsko-katolicki). Stanowi ona jedn ą z atrakcji Szlaku Architektury Drewnianej na Podkarpaciu.

W Hruszowicach - osadzie z XIV wieku - zachowała się kaplica grobowa z XIX wieku, w której podziemiach mieszcz ą si ę groby zmarłych dziedziców i profesora uniwersytetu krakowskiego.

3.2. Charakterystyka i stan środowiska

3.2.1. Geomorfologia

Według podziału fizjograficznego J. Kondrackiego gmina Stubno le Ŝy w obr ębie Kotliny Sandomierskiej, 2 mezoregionów: - Płaskowy Ŝ Tarnogrodzki (północno - wschodnia cz ęść gminy) - Dolina Dolnego Sanu (południowo –zachodnia cz ęść gminy).

3.2.2. Geologia

Pod wzgl ędem geologicznym obszar gminy le Ŝy w obr ębie Zapadliska Przedkarpackiego, zbudowanego z osadów mioce ńskich / iłów i piasków/, zalegaj ących na starszych utworach ery paleozoicznej i mezozoicznej. Utwory mioce ńskie pokryte s ą przewa Ŝnie osadami dyluwialnymi naniesionymi przez lodowiec i rzeki w okresie czwartorz ędu. Utwory te reprezentowane s ą przez osady wodno-lodowcowe, rzeczne i eoliczne (wydmowe) w postaci glin zwałowych, piasków i Ŝwirów rzecznych oraz pyłów. Utwory czwartorz ędowe miejscami osi ągaj ą mi ąŜ szo ść do 30 m. Dolina Dolnego Sanu została wyci ęta pod koniec zlodowacenia krakowskiego i została wypełniona piaskami naniesionymi przez rzek ę San.

3.2.3. Gleby

Charakterystyka gleb

Gmina Stubno jest gmin ą typow ą rolnicz ą. U Ŝytkowanie gruntów na terenie gminy przedstawia poni Ŝsza tabela.

Tabela Nr 8. U Ŝytkowanie gruntów ( w ha) UŜytki orne –gospodarstwa indywidualne Lasy i W tym Powierzchni grunty pozostałe pod a ogólna Grunty razem sady łąki pastwiska le śne wod ą orne

8912 3120 2611 8 429 72 953 3909 930

Dane: Rocznik Statystyczny woj. podkarpackiego. Stan na 2006rok.

Tabela Nr 9 U Ŝytki rolne gminy – gospodarstwa indywidualne

Powierzc UŜytki rolne w uj ęciu % hnia procentowym powierzchni /w ha/ UŜytki rolne ogółem w tym: 3120 100,0 grunty orne 2611 83 sady 8 0,20 łąki 429 13 pastwiska 72 5 Dane: Rocznik Statystyczny woj. podkarpackiego. Stan na 2006rok

W ogólnej powierzchni gruntów ornych przewag ę stanowi ą grunty klasy IVa i IVb. Około 70% ogólnej powierzchni gruntów zielonych zajmuj ą gleby bielicowe klasy IV. Na terenie gminy działalno ść rolnicz ą prowadzi 714 indywidualnych gospodarstw rolnych. Średnia wielko ść gospodarstwa rolnego w gminie Stubno wynosi 4,5 ha. Wiod ącym kierunkiem działalno ści rolniczej na terenie gminy jest produkcja ro ślinna. Działalno ść rolnicza indywidualnych przedsi ębiorstw skoncentrowana jest przede wszystkim na konsumpcji i zaspokojeniu własnych potrzeb.

3.2.4. Zło Ŝa surowców mineralnych

Zasoby kopalin Na terenie gminy Stubno, w miejscowo ści Barycz znajduje si ę udokumentowane w kategorii C+ B zło Ŝe Ŝwiru Grabowiec – Barycz, o powierzchni zło Ŝa 80,1 ha i zbilansowanych zasobach 7898,0 tys. ton. Zło Ŝe wyst ępuje na terasie zalewowej ni Ŝszej Sanu. Sa to złó Ŝa ci ągn ące si ę wzdłu Ŝ Sanu, poza granicami gminy, poprzez So śnic ę i Brzeg do Radymna .

Istniej ą przesłanki o wyst ępowaniu złó Ŝ Ŝwiru tak Ŝe na południe od wsi Barycz, wzdłu Ŝ Sanu.

Natomiast w okolicy Kalnikowa wyst ępuj ą nieudokumentowane zło Ŝa gliny, nadaj ące si ę do eksploatacji z rozszerzeniem eksploatacji w perspektywie w kierunku północnym i zachodnim na obszarze w promieniu 200 –250 m.

W celu ochrony istniej ących złó Ŝ oraz zabezpieczenia ich przed rabunkowym i niekontrolowanym wydobyciem, udzielane s ą koncesje na wydobycie kopalin ze złó Ŝ oraz na poszukiwanie lub rozpoznanie złó Ŝ kopalin zgodnie z ustawa Prawo geologiczne i górnicze.

3.2.5. Powietrze atmosferyczne

Klimat Według Okołowicza i Gumi ńskiego gmina Stubno le Ŝy (w ramach przej ściowego klimatu strefy umiarkowanej ciepłej) w obr ębie dzielnicy klimatycznej andomiersko – Rzeszowskiej.

Tabela Nr 10 Charakterystyka dzielnicy klimatycznej Dzielnica Średnia Czas trwania Opad roczny klimatyczna temperatura pokrywy Okres wegetacji [mm] roczna w °°°C śnie Ŝnej Sandomiersko - 8oC 70 – 80 dni 210 - 220 dni 600 – 700 Rzeszowska

Klimat gminy charakteryzuje si ę znacznymi wahaniami temperatur w skali roku 21 – 22 °C, średnia roczna temperatura wynosi 8 oC, średnia lipca 18,7 oC, średnia stycznia – 4,4 oC. Warunki termiczne wskazuj ą, Ŝe zimy najcz ęś ciej s ą stosunkowo surowe (ok. 30 dni mro źnych w roku ), jesie ń ciepła i długa a lata upalne. Średnia roczna dni z przymrozkiem wynosi 109 dni (wyst ępuj ą od pa ździernika do kwietnia). Wilgotno ść powietrza najwy Ŝsza jest zim ą a najni Ŝsza latem. W gminie notuje si ę du Ŝą liczb ę dni z mgł ą – szczególnie zalegaj ącą w dolinie Sanu. Zachmurzenie najmniejsze jest od lipca do wrze śnia a najwy Ŝsze od listopada do lutego. Liczba dni pogodnych w ci ągu roku jest du Ŝa i dochodzi do ok. 55 Ilo ść opadów jest zró Ŝnicowana, najwi ęcej przypada na lipiec (104 mm), najmniej na styczeń i luty (32 mm).

Kierunki wiatrów uzale Ŝnione s ą od przebiegu doliny Sanu, przewa Ŝaj ą wiatry zachodnie (W -20,7 %), SW i NW o średnich pr ędko ściach 3,1 – 3,3 m/s. Podobnie jak w całym kraju, od drugiej połowy lat osiemdziesi ątych obserwuje si ę wyra źne ocieplenie w warunkach klimatycznych gminy.

Zanieczyszczenie powietrza Na terenie gminy nie ma punktów badania stanu czysto ści powietrza atmosferycznego, dlatego ocena zawarto ści poszczególnych zanieczyszcze ń mo Ŝe by ć oszacowana jedynie na podstawie rozkładu zanieczyszcze ń powietrza w powiecie przemyskim.

Powietrze atmosferyczne jest bezbarwn ą i bezwonn ą mieszanin ą gazów, tworz ącą zewn ętrzna stref ę Ziemi. Procentowy skład powietrza w przeliczeniu na powietrze suche, pozbawione pary wodnej i przedstawia si ę nast ępuj ąco:

Skład powietrza

Azot Tlen Argon Inne

Stopie ń zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego zale Ŝy głównie od nast ępuj ących czynników:

1) Wielko ści emisji z wszystkich emitorów znajduj ących si ę na tym obszarze oraz rodzaju, ilo ści rozmieszczenia i wysoko ści efektywnej emitorów, 2) Napływu zanieczyszcze ń spoza obszaru, 3) Warunków klimatycznych i meteorologicznych regionu, na którym znajduje si ę rozpatrywany obszar, 4) Ukształtowania i zagospodarowania terenu. Emisja zanieczyszcze ń w powiecie przemyskim w 2005r. wyemitowanych do powietrza atmosferycznego wyniosła 0,6 % emisji wojewódzkiej gazów oraz 0,9% zanieczyszcze ń pyłowych.

Ocena jako ści powietrza ze wzgl ędu na zdrowie ludzi odno śnie dwutlenku siarki, dwutlenku azotu, tlenku w ęgla, pyłu PM10, ołowiu, ozonu i benzenu w powiecie przemyskim w 2005r. zakwalifikowana została do klasy A, co oznacza Ŝe na tym terenie nie wyst ąpiło zagro Ŝenie przekroczenia dopuszczalnych st ęŜ eń tych zanieczyszcze ń.

Ze wzgl ędu na ochron ę ro ślin, poziom zanieczyszczenia powietrza pod k ątem zawarto ści tlenków azotu oceniono dla powiatu przemyskiego równie Ŝ w klasie A

Tabela Nr 11 Klasy stref w 2005r. dla poszczególnych zanieczyszcze ń oraz klasa ogólna dla ka Ŝdej strefy – cel ochrona zdrowia Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych zanieczyszczeń dla Klasa Nazwa Lp. obszaru całej strefy ogólna Uwagi strefy/powiatu SO 2 NO 2 PM10 Pb C6H6 CO O3 strefy

1 przemyska A A A A A A A A -

Tabela Nr 12 Klasy stref w 2005r. dla poszczególnych zanieczyszcze ń w celu ochrony ro ślin Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych zanieczyszczeń dla Klasa Nazwa Lp. obszaru całej strefy ogólna Uwagi strefy/powiatu strefy SO 2 NO x O3 1 przemyska A A A A -

W powiecie Przemyskim głównym źródłem emisji zanieczyszcze ń do powietrza jest emisja niska oraz emisja antropogeniczna, wynikaj ąca z działalno ści człowieka.

Naturalne procesy zachodz ące w przyrodzie (emisja naturalna) maj ą znaczenie marginalne i w niewielkim stopniu oddziałuj ą na jako ść powietrza.

Emisja antropogeniczna obejmuje emisj ę z zakładów przemysłowych i energetycznych, emisj ę nisk ą z gospodarki komunalnej (kotłownie, indywidualne paleniska domowe i prywatne zakłady) oraz emisj ę komunikacyjn ą.

Średnioroczne st ęŜ enie wynosiło:

3 3 - Dwutlenek siarki SO 2 od 2 – 4 µg/m /dopuszczalne 40 µg/m / - 3 3 Dwutlenek azotu NO 2 od 15 – 20 µg/m /dopuszczalne 40 µg/m / - Pył zawieszony ok. 5 µg/m 3 /dopuszczalne 50 µg/m 3 / Stopie ń zanieczyszczenia gminy jest niewielki i utrzymuje si ę od lat na podobnym poziomie. Na zanieczyszczenie powietrza w gminie wpływaj ą zanieczyszczenia przenoszone z terenów Przemy śla, Jarosławia a nawet z Rzeszowa ( stanowi ącego centrum zanieczyszczenia dwutlenkiem azotu).

Brak zakładów przemysłowych upowa Ŝnia do wykluczenia wyst ępowania w obszarze gminy zanieczyszcze ń specyficznych.

Z uwagi na rolniczo-le śny charakter gmin, oraz niskie nat ęŜ enie ruchu samochodowego, brak przemysłu emisja zanieczyszcze ń powietrza w gminie nale Ŝy do najni Ŝszych w województwie i st ęŜ enia zanieczyszcze ń w powietrzu nie przekracza dopuszczalnych norm a stan powietrza jest zadawalaj ący.

Z uwagi na zadawalaj ący stan czysto ści powietrza nale Ŝy d ąŜ yć do utrzymania jako ści powietrza na obszarze gminy.

3.2.6. Hałas i niejonizuj ące promieniowanie elektromagnetyczne, stacje nadawcze radiowo- telewizyjne Na obszarze gminy Stubno nie prowadzono pomiarów nat ęŜ enia hałasu.

Dopuszczalne nat ęŜ enie hałasu w środowisku reguluje Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007r. r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz.U.Nr 120. poz. 826).

Dla terenów zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej i zamieszkania zbiorowego, terenów zabudowy zagrodowej, terenów rekreacyjno-wypoczynkowych i terenów mieszkaniowo-usługowych, warto ści dopuszczalne równowa Ŝnego poziomu d źwi ęku wynosz ą:

- dzie ń (godziny 6. 00 – 22. 00 ) - 55 dB-A - noc (godziny 22. 00 – 6. 00 ) - 45 dB-A Dopuszczalny dla tych terenów poziom hałasu powodowanego przez drogi wynosi natomiast:

- dzie ń - 60 dB-A - w porze nocnej - 50 dB-A Z uwagi na rolniczo-le śny charakter gminy oraz fakt, Ŝe najwy Ŝsz ą kategori ę dróg stanowi ą drogi powiatowe, mo Ŝna domniemywa ć, Ŝe poziom hałasu nie przekracza warto ści dopuszczalnych.

Źródłem promieniowania niejonizuj ącego s ą systemy przesyłowe energii elektrycznej, stacje nadawcze radiowe, telewizyjne, telefonii komórkowej, medyczne urz ądzenia diagnostyczne i terapeutyczne i gospodarstwa domowego (kuchenki mikrofalowe). W zwi ązku z wyst ępowaniem potencjalnego zagro Ŝenia, wywołanego przez przebywanie w obszarze oddziaływania silnych pól elektromagnetycznych, wyst ępuj ących w otoczeniu anten nadawczych, zostały ustalone przepisy ochrony przed promieniowaniem.

Maj ą one na celu zapewnienie odpowiedniej separacji przestrzennej pomi ędzy miejscem przebywania ludzi a obszarami o wysokim poziomie nat ęŜ enia pól elektromagnetycznych. Urz ądzenia nadawcze ze wzgl ędu na emitowane do otoczenia elektromagnetycznego promieniowania niejonizuj ącego zaliczane s ą do inwestycji wymagaj ących sporz ądzania raportu o oddziaływaniu przedsi ęwzi ęcia na środowisko. Stacje bazowe telefonii komórkowej s ą obecnie najbardziej rozpowszechnionym rodzajem obiektów radiokomunikacyjnym. W otoczeniu typowych stacji bazowych telefonii komórkowych GSM pola elektromagnetyczne o warto ściach wy Ŝszych od dopuszczalnych wyst ępuj ą nie dalej ni Ŝ kilkadziesi ąt metrów od samych anten i na wysoko ści ich zainstalowania. Na obszarze gminy Stubno znajduj ą si ę nast ępuj ące stacje: • Stacja bazowa telefonii komórkowej – 1 w Stubnie, obiekt o wysoko ści 35 m, poło Ŝony w obr ębie koncentracji zabudowy mieszkaniowej • Nadajnik radiowy – 1 w Stubnie, obiekt poło Ŝony w obr ębie koncentracji zabudowy mieszkaniowej • Stacja przeka źnikowa – 1 w Kalnikowie, o wysoko ści 15 m,

3.2.7. Zasoby wodne

Wody powierzchniowe Emisja zanieczyszcze ń do rzek i potoków na obszarze gminy ma 2 źródła: - wprowadzane na teren gminy wody zanieczyszczone (pozaklasowe) rzeki Wisznia, przez zrzuty ścieków z miasta Gorodka, Sudowej Wiszni, Mo ścisk i przej ścia granicznego w miejscowo ści Szeginia/ z s ąsiaduj ącej z gmin ą Ukrainy - ścieki bytowe i spływy powierzchniowe z obszaru gminy i z terenów s ąsiednich. Polskie przepisy prawne definiuj ą trzy klasy czysto ści wód: • I klasa – wody nadaj ące si ę do: zaopatrzenia ludno ści w wod ę do picia, zaopatrzenia zakładów wymagaj ących wody o jako ści wody do picia, bytowania w warunkach naturalnych ryb łososiowatych • II klasa – wody nadaj ące si ę do : bytowania w warunkach naturalnych ryb innych ni Ŝ łososiowate, chowu i hodowli zwierz ąt gospodarskich, celów rekreacyjnych, uprawiania sportów wodnych oraz urz ądzania zorganizowanych k ąpielisk

• III klasa – wody nadaj ące si ę do: zaopatrzenia zakładów innych ni Ŝ zakłady wymagaj ące wody o jako ści wody do picia, nawadniania terenów rolniczych, wykorzystywania do upraw pod szkłem i pod osłonami z innych materiałów • NON – wody których parametry s ą wy Ŝsze od dopuszczalnych dla klasy III ( z wyj ątkiem tlenu rozpuszczonego), okre ślone jako pozaklasowe, nie odpowiadaj ące normatywom (non) Klasyfikacj ę przeprowadza si ę oddzielnie dla ka Ŝdego wska źnika, nast ępnie okre śla si ę jako ść wody na podstawie najniekorzystniejszego parametru. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska Delegatura w Przemy ślu w ramach monitoringu wód powierzchniowych na terenie powiatu przemyskiego, prowadzi badania stanu zanieczyszczenia wód w rzece Wiszni w zakresie monitoringu wód dla oceny ogólnej i monitoringu granicznego.

Tabela Nr 13 Dane charakteryzuj ące przekroje pomiarowo – kontrolne Lokalizacja przekroju km biegu Typ Lp. Rzeka pomiarowo-kontrolnego rzeki monitoringu 1. Wisznia Starzawa 14,2 Graniczny Źródło: WIO Ś w Rzeszowie „ Stan środowiska ...”

Tabela Nr14 Ocena jako ści wód rzeki Wiszni w latach 2000 - 2004 Nazwa km indeks BMW- Rok klasa jako ści indeks przekroj biegu PL bada ń bioró Ŝnorodno ści u rzeki klasa 2004 II 90 5,16 Starzawa 14,2 2005 III 64 4,17 Źródło: WIO Ś w Rzeszowie „ Stan środowiska ...”

Głównym parametrem do oceny jako ści wód na podstawie organizmów dennych jest indeks biotyczny BMWP-Pl. System oceny polega na przypisaniu zidentyfikowanym w próbie rodzinom makrobezkr ęgowców warto ści ekologicznej w postaci punktów, w zale Ŝno ści od ich wra źliwo ści na zanieczyszczenia. Indeks bioró Ŝnorodno ści wyra Ŝa rozmaito ść i zmienno ść organizmów bentosowych w zale Ŝno ści od warunków siedliskowych, w szczególno ści b ędących pod wpływem czynników antropogenicznych.

Wody podziemne Jako ść wód podziemnych mo Ŝna oceni ć na podstawie rozporz ądzenia Ministra Środowiska według podziału na pi ęc klas jako ściowych, z uwzgl ędnieniem przepisów sprawie wymaga ń dot. jako ści wody przeznaczonej do spo Ŝycia przez ludzi.: klasa I – wody o bardzo dobrej jako ści, klasa II – wody dobrej jako ści, klasa III – wody zadawalaj ącej jako ści, klasa IV – wody niezadawalaj ącej jako ści, klasa V wody złej jako ści. Na obszarze gminy nie było prowadzonego stałego monitoringu wód podziemnych, co wyklucza szczegółow ą ocen ę jako ści wód.

Główny Zbiornik Wód Podziemnych Nr 429 „Dolina Przemy śl” fragmentarycznie wyst ępuj ący na obszarze gminy od wielu lat nie jest obj ęty stałym monitoringiem. Nale Ŝy wnioskowa ć, Ŝe wody podziemne w tym obszarze mog ą zawiera ć podwy Ŝszon ą zawarto ść zwi ązków Ŝelaza i manganu / zwi ązan ą z budow ą geologiczn ą / oraz zwi ązków azotu jako wpływu zanieczyszcze ń antropogenicznych.

3.2.8. Gospodarka wodno-ściekowa

Zaopatrzenie w wod ę Zaopatrzenie ludno ści w wod ę dla celów bytowo – gospodarczych w gminie i do hodowli zwierz ąt nast ępuje ze studni wierconych gł ębinowych.

Tabela 15 Charakterystyka uj ęć wody w gminie Studnie Wydajno ść uj ęć wody okre ślona Nazwa uj ęcia Zasoby wiercone w pozwoleniu wodnoprawnym eksploatacyjne lokalizacja gł ębinowe Qśred / d Qmax / d Qmax / h Uj ęcie Stubno S - 1 40 m 3/h 309,6 m 3/d 464,4 m 3/d 30,0 m 3/d Stubno S - 1bis 30 m 3/h Uj ęcie Kalników S - 50 26 m 3/h 65,0 m 3/d 84,14 m 3/d 7,01 m 3/d Kalników Uj ęcie Starzawa S - 2 3 m 3/h 20,0 m 3/d 37,0 m 3/d 4,4 m 3/d Starzawa S - 3 2,5 m 3/h

Źródło: GZK Stubno

Gmina Stubno nale Ŝy do jednej z najlepiej zwodoci ągowanych gmin w powiecie przemyskim – ok. 100 %. Ł ączna długo ść sieci wodoci ągowej w gminie wynosi ok. 53,7 km, korzysta z niej ok. 800 gospodarstw. Długo ść przył ączy wodoci ągowych do budynków w gminie wynosi 27,8km

Tabela Nr 16 Sie ć wodoci ągowa w poszczególnych miejscowo ściach gminy Lp. Nazwa miejscowo ści Długo ść sieci wodoci ągowej w km 1. Stubno 12,4 2. Stubienko – Barycz 8,2 3. Nakło 6,1 4. Hruszowice – Gaje 7,1 5. Kalników 12,6 6. Starzawa 3,3

Łącznie w gminie 53,7 Źródło: GZK Stubno

Tabela Nr17 Urz ądzenia do uzdatniania wody w gminie

Produkcja Zbiorniki wody Rok ostatniej Nazwa/lokalizacja UŜytkownik wody uzdatnionej uzdatnionej realizacji Qśred / d

STACJA UZDATNIANIA Gminny Zakład Komunalny w Stubnie 260 m 3/d 2 x 150 m 3 2002 WODY W STUBNIE (GZK) AUTOMATYCZNA Gminny Zakład STACJA 3 3 Komunalny w Stubnie 38 m /d 2 x 75 m 2000 WODOCI ĄGOWA (GZK) W KALNIKOWIE

STACJA UZDATNIANIA Gminny Zakład Komunalny w Stubnie 17 m 3/d 1 x 100 m 3 2003 WODY W STARZAWIE (GZK) Źródło: GZK Stubno Łączne zu Ŝycie wody w 2006 roku w gminie wynosiło 89,4 dam 3, co daje zu Ŝycie ok. 22,6 m 3 na 1 mieszka ńca gminy w ci ągu roku.

3.2.9.Kanalizacja i oczyszczalnie ścieków

Sie ć kanalizacyjna gminy jest słabo rozwini ęta , kanalizacj ę sanitarn ą posiadaj ą mieszka ńcy miejscowo ści: Stubno -100 %, Starzawa, Chałupki Dusowskie – 100%, Nakło – 40%, Stubienko – 50% i Kalników – kanalizacj ę zakładow ą 7%. Łączna długo ść sieci kanalizacyjnej w gminie wynosiła w 2006 r. 22,8 km. Łączna długo ść przył ączy do budynków mieszkalnych w gminie wynosiło w 2006r, - 6,8km. Gmina posiada niski stopie ń skanalizowania wynosi ok. 36%, ścieki z gospodarstw domowych nie wł ączonych do sieci kanalizacyjnej odprowadzane s ą do bezodpływowych zbiorników na ścieki / szamba/, cz ęść z nich trafia do oczyszczalni ścieków, niektóre wylewane s ą na pola lub do rowów. Gmina posiada trzy oczyszczalnie ścieków typu biologiczno – mechanicznego (tabela 18) , oczyszczalnie te obsługuj ą ok. 287 gospodarstw w ci ągu roku, odprowadzaj ąc średnio-rocznie 45 dm 3 ścieków. Oczyszczalnia w Kalnikowie jest własno ści ą Bieszczadzkiego Oddziału Stra Ŝy Granicznej

Tabela Nr 18 Charakterystyka oczyszczalni ścieków na terenie gminy Przepusto Średnia Odbiornik Lokalizacja Obszar zbiórki Typ wo ść ilo ść oczyszczo Lp oczyszczalni ścieków oczyszczalni Q w ścieków nych (m3/dob ę) (m 3/dob ę) ścieków Stubno Kanał 1. Stubno BIOBLOK 200 100 Nakło Bucowski Starzawa Rybna Potok 2. Starzawa BIOCLER 39 21 Starzawa Krzywula Rolna Potok 3. Kalników Kalników BIOBLOK 15 13 Kołomie ń ski Chałupki Chałupki 4. BIOCLER 5,9 1,2 San Dusowskie Dusowskie Źródło: UG Stubno

3.2.10. Zasoby przyrodnicze

Flora i fauna

Szat ę ro ślinn ą gminy oprócz lasów, stanowi ą niele śne zbiorowiska ro ślinne. Przej ście mi ędzy ro ślinno ści ą le śną i niele śną stanowi ą zbiorowiska zaro ślowe. Przewa Ŝaj ący obszar gminy zajmuj ą zbiorowiska synantropijne, reprezentowane przez zespoły segetalne upraw zbo Ŝowych i okopowych. Znaczn ą cz ęść obszaru gminy zajmuj ą półnaturalne, u Ŝytkowane przez człowieka zbiorowiska ł ąk i pastwisk, z których najwi ększ ą rol ę odgrywaj ą ł ąki mokre i wilgotne ł ąki o składzie wielogatunkowym, ł ąki rajgrasowe i ostro Ŝeniowe. Zespoły ł ąkowe maj ą du Ŝe znaczenie gospodarcze, jako podstawa hodowli . Ziele ń wysoka w gminie reprezentowana jest przez parki podworskie w Stubnie, Starzawie i Kalnikowie, cmentarze i sady. W parkach podworskich wyst ępuje starodrzew, cz ęsto obj ęty ochron ą. Na terenie gminy utworzono 2 rezerwaty florystyczne.

Zwierz ęta

Gmina Stubno le Ŝy w 18 Krainie - Beskid Wschodni (według podziału na krainy zoogeograficzne),. Kraina t ę charakteryzuj ą elementy fauny: - zachodnio – europejskiej, stanowi ącej trzon fauny gminy, s ą to; jele ń europejski, sarna, dzik, zaj ąc szarak, lis, borsuk, je Ŝ, kret i inne - pontyjskiej, stanowi ące rzadki element fauny – muchołówka białoszyja, kobczyk, Ŝołna, dzi ęcioł syberyjski - borealno – alpejskiej: dzi ęcioł trójpalczasty, drozd obro Ŝny, puszczyk uralski, kwiczoł, jarz ąbek i kuna le śna. O wielkim bogactwie fauny świadczy fakt Ŝe na 434 gatunki kr ęgowców wyst ępuj ących w Polsce aŜ 143 gatunki kr ęgowców przechodzi naturalny rozród na tym obszarze. Szczególnie bogate jest środowisko wodne zwi ązane z rzek ą San, wyst ępuje tu 65 % wszystkich gatunków ryb polskich; wyst ępuj ą: certa, głowacz pr ęgopłetwy, piekielnica, strzebla potokowa, śliz; w stawach Starzawy wyst ępuj ą: karpie, szczupaki, karasie, brzany, okonie, liny, sumy i leszcze Wiosn ą i jesieni ą w okresie migracji w dolinie Sanu pojawiaj ą si ę przej ściowo gatunki pochodz ące z południa (np. kaczka hełmiasta) lub z północy (czernica, edredon, kwokacz, brodziec śniady). Dolina Sanu ma szczególne znaczenie dla ptaków jako szlak migracyjny biegn ący z południa na północ. Rzeki, starorzecza i zaro śla w ich pobli Ŝu stanowi ą siedlisko licznych zwierz ąt wodnych, w szczególno ści ptaków.

Z uwagi na jedno z najwi ększych w regionie i jedno z wi ększych w kraju skupisko wyst ępowania bociana białego, jest tam ponad 90 gniazd.

Lasy

Gmina Stubno nale Ŝy do jednych z najmniej lesistych gmin w powiecie przemyskim i w województwie podkarpackim. Lasy zajmuj ą w gminie powierzchni ę 953 ha, co stanowi 10,5 % powierzchni gminy. 18, 9 ha stanowi ą lasy prywatne. Gospodark ę le śną na terenie gminy prowadzi Nadle śnictwo Radymno, podległe Regionalnej Dyrekcji Lasów Pa ństwowych w Kro śnie.

Rozmieszczenie lasów w gminie jest nierównomierne. Wi ększe zwarte kompleksy wyst ępuj ą w północno – wschodniej cz ęś ci gminy (przy granicy z Ukrain ą) oraz na wschód i północ od stawów w Starzawie. Tutejsze drzewostany s ą bardzo zró Ŝnicowane pod wzgl ędem siedliskowym. Obok Ŝyznych i zasobnych siedlisk lasowych (z d ębem i bukiem) wyst ępuj ą ubo Ŝsze zbiorowiska borów i borów mieszanych gdzie dominuje sosna - najwa Ŝniejszy gatunek lasotwórczy.

Bory sosnowe, z drzewostanem lasotwórczym składaj ącym si ę z: sosny, d ębu, świerka, buku z jodł ą oraz lipy i osiki wyst ępuj ą wzdłu Ŝ granicy z Ukrain ą. W poszyciu wyst ępuj ą: leszczyna, Kruszyna, jałowiec i jarz ębina. Na terenie bardziej wilgotnym i bagiennym przewaŜaj ą: sosna, brzoza, olsza czarna, ols jesionowy a w poszyciu kalina. Na glebach bardziej wilgotnych, wyst ępuj ą ł ęgi i wilgotne gr ądy, w dolinach potoków i w sąsiedztwie ich koryt wyst ępuj ą fragmentami ni Ŝowe ł ęgi wierzbowo – topolowe oraz płaty ł ęgu olszowo – jesionowego z przewag ą olszy czarnej. Głównym gatunkiem panuj ącym jest sosna, która zajmuje 61% powierzchni, następnie d ąb – 12%, olcha – 11%, brzoza – 9%. Pozostałe gatunki: modrzew, świerk, buk, klon, lipa, jesion, grab, topola, osika i sporadycznie inne zajmuj ą powierzchni ę do 2% i maj ą mniejsze znaczenie gospodarcze. Stanowi ą one jednak cenne domieszki, zarówno produkcyjne jak i biocenotyczne.

Lasy ochronne zajmuj ą w gminie powierzchni ę 458 ha, z czego 7,9 ha to lasy prywatne. Lasy podlegaj ą ochronie ze wzgl ędu na spełniane funkcje wodochronne. Cz ęść lasów o powierzchni 197 ha została obj ęta ochron ą prawn ą w postaci rezerwatu przyrody.

3.3. Zanieczyszczenie transgraniczne

Poło Ŝenie geograficzne gminy Stubno powoduje, Ŝe jest ona obszarem tranzytowym dla zanieczyszcze ń środowiska z Ukrainy. Szczególnie nara Ŝone na zanieczyszczenia s ą wody wypływaj ące z Ukrainy graniczna rzeka Wisznia – prawy dopływy Sanu. Na terenach przygranicznych z Ukrain ą znajduj ą si ę ponadto liczne potencjalne źródła zagro Ŝeń dla ludzi i środowiska.

Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Rzeszowie prowadzi systematyczny nadzór badawczy nad stanem jako ści wód granicznych, współpracuje z Pa ństwowym Urz ędem

Ekologii i Zasobów Naturalnych Obwodu Lwowskiego w przypadkach wyst ąpienia nadzwyczajnych zanieczyszcze ń środowiska. Płaszczyzn ą wymiany informacji i do świadcze ń s ą tak Ŝe organizowane cyk licznie przez obie strony konferencje ekologiczne oraz seminaria

4. CELE I DZIAŁANIA w OCHRONIE ŚRODOWISKA DO ROKU 2015

4.1. Najwa Ŝniejsze cele wynikaj ące z polityki ekologicznej pa ństwa.

Nadrz ędnym celem opracowania Programu na ka Ŝdym szczeblu winno by ć wdro Ŝenie polityki ekologicznej pa ństwa. Natomiast nadrz ędnym strategicznym celem polityki ekologicznej pa ństwa jest Zapewnienie bezpiecze ństwa ekologicznego kraju, w tym jego mieszka ńców i zasobów przyrodniczych i infrastruktury społecznej oraz tworzenie podstaw do zrównowa Ŝonego rozwoju społeczno-gospodarczego. Cele realizacyjne nadrz ędnego celu polityki ekologicznej pa ństwa to: 1. Wzmocnienie sytemu zarz ądzania ochrona środowiska. 2. Ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne wykorzystanie zasobów przyrody. 3. Zrównowa Ŝone wykorzystanie materiałów, wody i energii, 4. Dalsza poprawa jako ści środowiska i bezpiecze ństwa ekologicznego dla ochrony zdrowia mieszka ńców Polski 5. Ochrona klimatu

4.2. Cele i działania wynikaj ące z programów wy Ŝszego szczebla.

I. Wzmocnienie instytucjonalne,

II. Rozwój bada ń i post ępu technicznego oraz stymulowanie innowacji,

III. Edukacja ekologiczna, dost ęp do informacji poszerzenie dialogu społecznego.

IV. Aspekty ekologiczne w planowaniu przestrzennym.

V. Aktywizacja rynku na rzecz ochrony środowiska oraz zarz ądzania środowiskowego.

Mechanizmy prawno-ekonomiczne .

VI. Współpraca mi ędzynarodowa.

VII. Strategia działa ń w zakresie ochrony i poprawy stanu środowiska.

Ad. 1. Cele i działania o charakterze systemowym. Cel strategiczny : sprawne funkcjonowanie administracji do spraw ochrony środowiska. Kierunki działa ń: • Wspieranie podnoszenia kwalifikacji zawodowych,

• Tworzenie warunków technicznych umo Ŝliwiaj ących sprawne i efektywne wykorzystanie obowi ązków dotycz ących ochrony środowiska.

• Zaprojektowanie i wykonanie i wdro Ŝenie systemu EKOINFOMET,

Ad. 2 Rozwój bada ń i post ępu technicznego oraz stymulowanie innowacji. Cel strategiczny: zwiększenie roli wiedzy i ekoinnowacyjno ści w procesie rozwoju gospodarki społecznej województwa. Kierunki działa ń: • Wspieranie projektów zwi ązanych z dostosowaniem przedsi ębiorstw do wymaga ń środowiskowych, • Wspieranie projektów podnosz ących ekoinnowacyjno ść przedsi ębiorstw, • Rozwój bada ń nad środowiskiem prowadz ący do zwi ększenia racjonalno ści podejmowanych decyzji dot. ochrony i korzystania ze środowiska i jego zasobów, • Wzmocnienie rolo o środków badawczych i szkół wy Ŝszych w zakresie bada ń na rzecz ochrony środowiska oraz wdra Ŝanie nowych technologii, • Finansowanie bada ń naukowych ukierunkowane na opracowanie nowych technologii, Ad.3. Edukacja ekologiczna, dost ęp do informacji poszerzenie dialogu społecznego. Cel strategiczny: podnoszenie świadomo ści ekologicznej mieszka ńców oraz poprawa dost ępu do informacji o środowisku i jego ochronie. Ad. 4. Aspekty ekologiczne w planowaniu przestrzennym Cel strategiczny : zachowanie równowagi ekologicznej w procesie rozwoju gospodarczego, w tym wła ściwa lokalizacja przestrzenna inwestycji. Ad. 5 Aktywizacja rynku na rzecz ochrony środowiska oraz zarz ądzania środowiskowego. Mechanizmy prawno-ekonomiczne . Cel strategiczny: skuteczne wdro Ŝenie mechanizmów prawnych, finansowych i ekonomicznych zapewniaj ących efektywna i terminow ą realizacj ę zało Ŝonych celów ekologicznych. Upowszechnianie i wdra Ŝanie systemów zarz ądzania środowiskiem oraz sytemu EMAS. Ad.6 . Współpraca mi ędzynarodowa

Cel strategiczny: rozwój współpracy mi ędzynarodowej w zakresie ochrony środowiska. Ad. 7 . Strategia działa ń w zakresie ochrony i poprawy stanu środowiska. Cel strategiczny: Strategia działa ń w zakresie ochrony i poprawy stanu środowiska. Przyj ęte priorytety ekologiczne: 1. Ochrona wód i efektywne wykorzystanie zasobów wodnych. 2. Przeciwdziałanie zagro Ŝeniom środowiska. 3. Gospodarka odpadami. 4. Pozyskiwanie energii ze źródeł odnawialnych. 5. Ochrona ró Ŝnorodno ści biologicznej i krajobrazowej oraz zrównowa Ŝony rozwój lasów. 6. Ochrona powietrza atmosferycznego, klimatu i warstwy ozonowej. 7. Ochrona powierzchni ziemi i przywrócenie warto ści u Ŝytkowej gleb. 8. Ochrona przed hałasem i promieniowaniem elektromagnetycznym. 9. Ochrona zasobów kopalin.

Ustalone cele krótkookresowe do 2010r.: • Wzrost udziału energii odnawialnej ze źródeł w bilansie paliwowo- energetycznym osi ągni ęcie 7,5% w okresie 2010r. w strukturze no śników pierwotnych, • Realizacja zobowi ąza ń mi ędzynarodowych w zakresie ochrony przyrody oraz zobowi ąza ń wynikaj ących z ustawy o ochronie przyrody, • Opracowanie planów parków narodowych, rezerwatów przyrody, parków krajobrazowych, obszarów Natura 2000, a tak Ŝe metod ochrony siedlisk przyrodniczych oraz gatunków, które s ą zagro Ŝone, • Ochrona terenów, zieleni miejskiej, wiejskiej i krajobrazu, • Wdro Ŝenie Zasad ochrony i racjonalnego u Ŝytkowania zasobów le śnych odpowiadaj ącym kryterium ustalonym dla Europy, • Intensyfikacja działa ń ukierunkowanych na prowadzenie trwale zrównowa Ŝonej, wielofunkcyjnej gospodarki le śnej, • Opracowanie podstaw do rozszerzenia zakresu zalesień i zadrzewie ń, • Poprawa stanu jako ści powietrza w strefach zaliczonych do klasy C, w oparciu o oceny, • Modernizacja i rozbudowa systemu monitoringu powietrza zgodnie z wymogami prawa, • Ograniczenie emisji niskiej ze źródeł komunikacyjnych i ogrzewnictwa indywidualnego oraz emisji transportu,

• Ograniczenie emisji ze źródeł przemysłowych i energetyki, • Zwi ększenie wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych, • Rekultywacja i zagospodarowanie terenów zdegradowanych, stanowi ących najwi ększe zagro Ŝenie dla środowiska i bezpiecze ństwa ludzi, • Ograniczenie negatywnego oddziaływania procesów gospodarczych na środowisko glebowe, • Zmniejszenie uci ąŜ liwo ści powodowanej emisja ponadnormatywnego hałasu pochodz ącego ze środków transportu, na obszarach o najwi ększym zagro Ŝeniu, • Realizacja nowych linii energetycznych przy zastosowaniu linii kablowych oraz modernizacja sieci przebiegaj ących w obszarach zurbanizowanych i na obszarach obj ętych ochrona przyrody, • Wsparcie techniczne jednostek odpowiedzialnych za monitorowanie i badanie pól elektromagnetycznych i stworzenie bazy danych dot. źródeł promieniowania z wykorzystaniem GIS, • Racjonalne gospodarowanie zasobami surowców mineralnych, • Eliminacja nielegalnych eksploatacji kopalin.

Przyj ęte cele średniookresowe do 2014r. • Wzrost udziału energii odnawialnej w bilansie zu Ŝycia energii pierwotnych w województwie do 2020 r. – 14 %, • Zmniejszenie energochłonno ści gospodarki, zarówno w zakresie procesów wytwórczych jak i świadczeniu usług oraz konsumpcji, • Zachowanie oraz ochrona ró Ŝnorodno ści biologicznej i krajobrazowej regionu i odtwarzanie krajobrazu, • Zachowanie korzystnego wpływu lasu na równowag ę środowiska i warunki Ŝycia ludzi, w szczególno ści ochrona, zwi ększenie i przywrócenie biologicznej ró Ŝnorodno ści lasów na poziomie ekosystemowym, gatunkowym i genetycznym, • Utrzymanie i wzmocnienie społeczno-ekonomicznej funkcji lasów, współpraca z administracj ą pa ństwow ą i samorz ądow ą, na poziomie regionalnym z Ukraina, Słowacj ą i Euroregionem Karpaty, • Spełnienie wymaga ń prawnych w zakresie jako ści powietrza,

• Przeciwdziałanie globalnym zmianom klimatu poprzez sukcesywn ą redukcj ę emisji gazów cieplarnianych, • Przywracanie funkcji przyrodniczych terenom zdegradowanym oraz ich rekultywacja i wł ączenie do obiegu gospodarczego, • Identyfikacja i likwidacja zagro Ŝeń powierzchni ziemi, • Ochrona zasobów gleb nadaj ących si ę do wykorzystania rolniczego i le śnego przez ich przeznaczenie na inne cele, • Podniesienie komfortu akustycznego dla mieszka ńców województwa, • Niedopuszczanie do pogorszenia klimatu akustycznego na obszarach gdzie sytuacja akustyczna jest korzystna, • Ochrona mieszka ńców i środowiska przed działaniem promieniowania elektromagnetycznego w środowisku oraz sposobów sprawdzania tych poziomów, • Podwy Ŝszenie sprawno ści urz ądze ń, wysyłanie, dystrybucja i u Ŝytkowanie energii elektrycznej, • Optymalizacja wykorzystania i zrównowa Ŝenie u Ŝytkowania zasobów kopalin w tym ograniczenie presji na środowisko zwi ązanej z eksploatacja kopalin, • Usprawnienie funkcjonowania administracji geologicznej w celu lepszej ochrony zasobów kopalin, • Poszukiwanie i rozpoznawanie nowych złóŜ surowców.

4.3. Najwa Ŝniejsze kierunki ochrony środowiska w gminie Stubno

Priorytety ochrony środowiska

W oparciu o diagnoz ę stanu środowiska oraz zagro Ŝenia środowiska zdefiniowano najwa Ŝniejsze priorytety ochrony środowiska w gminie Stubno w okresie do 2015 roku. 1. W zakresie ochrony powietrza atmosferycznego: • Zmniejszenie emisji komunikacyjnej • Zmniejszenie emisji niskiej 2. W zakresie ochrony przed hałasem i promieniowaniem jonizuj ącym: • Zmniejszenie negatywnego oddziaływania hałasu komunikacyjnego na człowieka i środowisko • Rozpoznanie terenów zagro Ŝonych niejonizuj ącym promieniowaniem elektromagnetycznym 3. W zakresie ochrony wód: • Ochrona wód podziemnych w obszarach GZWP • Poprawa gospodarki wodno-ściekowej • Racjonalne wykorzystanie lokalnych zasobów surowcowych • Zapewnienie najwy Ŝszej jako ści wód powierzchniowych i podziemnych • Modernizacj ę, rozbudow ę i budow ę systemów kanalizacji zbiorczej i oczyszczalni ścieków • Ograniczenie niezgodnego z prawem opró Ŝniania zbiorników bezodpływowych • Budow ę i modernizacj ę wałów przeciwpowodziowych • Ochrona wód przed zanieczyszczeniami spowodowanymi przez azotany ze źródeł rolniczych 4. W zakresie ochrony powierzchni ziemi: • Zmniejszenie zakwaszenia gleb 5. W zakresie ochrony przyrody: • Ochrona obszarów cennych przyrodniczo • Racjonalna gospodarka le śna • Ochrona dolin rzecznych • Wprowadzania zadrzewie ń i zakrzacze ń śródpolnych 6. W zakresie edukacji ekologicznej: • Intensyfikacja edukacji ekologicznej mieszka ńców

4.4. Główne zagro Ŝenia środowiska - podsumowanie

Zagro Ŝenia środowiska mogą mie ć charakter naturalny lub antropogeniczny. Zagro Ŝenia naturalne Zagro Ŝenia naturalne mog ą dotyczy ć: • zagro Ŝenia powodziowego, • zagro Ŝenia po Ŝarowego, • erozji gleb, • zakwaszenia gleb. Zagro Ŝenia antropogeniczne Zagro Ŝenia antropogeniczne dla środowiska naturalnego wynikaj ą z działalno ści człowieka i zwi ązane s ą z wykorzystywaniem i przetwarzaniem zasobów. Źródłem presji na środowisko s ą poszczególne dziedziny gospodarki oraz codzienne bytowanie mieszka ńców. Mieszkalnictwo Wśród zagro Ŝeń środowiska zwi ązanych z bytowaniem ludno ści nale Ŝy wymieni ć: 1. nisk ą emisj ę zanieczyszcze ń powietrza, co znajduje odzwierciedlenie we wzrostach st ęŜ eń dwutlenku siarki i pyłu w sezonie grzewczym; problem niskiej emisji zwi ązany jest z wykorzystywaniem w ęgla jako głównego paliwa do produkcji ciepła w gospodarstwach domowych zaopatrywanych z indywidualnych systemów grzewczych; 2. ścieki komunalne nieoczyszczone lub niedostatecznie oczyszczone, które najwi ększe zagro Ŝenie stwarzaj ą w miejscowo ściach posiadaj ących wodoci ąg, a nie posiadaj ących kanalizacji, a jedynie zbiorniki bezodpływowe (szamba). System komunikacyjny stwarzaj ący zagro Ŝenia dla środowiska głównie z tytułu transportu drogowego, a wi ęc emisja spalin, generowanie hałasu, degradacja walorów przyrodniczych i krajobrazowych. Ponadto s ą te Ŝ potencjalnym źródłem zanieczyszczenia ropopochodnymi pasów terenów poło Ŝonych wzdłu Ŝ dróg.

Rolnictwo jest źródłem odpadów niebezpiecznych (pozostało ści po środkach ochrony ro ślin), zanieczyszcze ń obszarowych zwi ązanych z niewła ściw ą gospodark ą nawozami mineralnymi oraz zanieczyszcze ń z niewła ściwego przechowywania nawozów naturalnych i sianokiszonek. Zanieczyszczenia z rolnictwa stanowi ą zagro Ŝenie zwi ązkami biogennymi dla jako ści wód powierzchniowych i podziemnych.

5. STRATEGIA DZIAŁA Ń OCHRONY ŚRODOWISKA DO ROKU 2015

5.1. Wprowadzenie

Planowanie strategiczne okre śla długoterminow ą postrze Ŝenia gminy oraz wyznacza cele strategiczne. W celu opracowania dokumentów strategicznych przyjmuje si ę na ogół trójstopniow ą hierarchi ę celów: • cel nadrz ędny, • cele systemowe, • kierunki działa ń. Na proces planowania nakładaj ą si ę równie Ŝ uwarunkowania wynikaj ące z istniej ących programów sektorowych, planów i programów wy Ŝszego szczebla. Formułowane cele i zadania s ą pochodn ą obecnego stanu i zagro Ŝeń środowiska na terenie gminy. Specyfika przewa Ŝaj ącej działalno ści gospodarczej oraz charakterystyka funkcjonalna gminy warunkuje kierunki działa ń i zadania jakie nale Ŝy wykona ć aby we wła ściwy sposób przeciwdziała ć degradacji środowiska, d ąŜ yć do poprawy jego stanu, a tym samym do poprawy jakości Ŝycia mieszka ńców gminy.

5.2. Cel nadrz ędny

W przypadku gminy Stubno cel nadrz ędny został zdefiniowany jako:

„Trwały rozwój społeczno-gospodarczy gminy w harmonii z ochron ą środowiska naturalnego”

5.3. Cele systemowe

Cele systemowe wyznaczaj ą stan jaki nale Ŝy osi ągn ąć w horyzoncie czasowym 10-15 lat. Cele systemowe s ą identyfikowane na podstawie analizy obszarów problemowych wyst ępuj ących na danym terenie. W przypadku tym stan negatywny zostaje przekształcony na stan pozytywny. Cele systemowe powinny charakteryzowa ć si ę tym, Ŝe s ą: specyficzne, mierzalne, akceptowalne, realistyczne i terminowe.

Na poszczególne cele systemowe składaj ą si ę kierunki działa ń, a w ramach tych konkretne zadania poprzez które cele te b ędą realizowane. Zadania podzielono na krótkoterminowe, czyli takie które przewidziano do realizacji w latach 2008 – 2011 oraz zadania długoterminowe - przewidziane do realizacji w latach 2012 – 2015.

5.3.1. Powietrze atmosferyczne

Cel systemowy:

Poprawa jako ści powietrza atmosferycznego. Ochrona przed hałasem i niejonizuj ącym promieniowaniem elektromagnetycznym

Kierunki działa ń: 1) Ograniczenie niskiej emisji Na jako ść powietrza atmosferycznego na terenie gminy znaczny wpływ maj ą zanieczyszczenia transgraniczne pochodz ące z Ukrainy. Na terenach gminy, głównym źródłem ciepła jest energia pozyskiwana ze spalania w ęgla kamiennego w indywidualnych kotłowniach i paleniskach. Zast ąpienie kotłowni opalanych w ęglem na kotłownie na biomas ę lub olejowe daje wymierne korzy ści dla środowiska takie, jak: zmniejszenie emisji zwi ązków siarki do atmosfery oraz likwidacja odpadu pyłu powstaj ącego podczas spalania węgla. Zmiana no śnika energii na bardziej ekologiczny pozwoli na ograniczenie zagro Ŝenia ze strony niskiej emisji. W gminie Stubno istniej ą potencjalne mo Ŝliwo ści zastosowania odnawialnych źródeł energii pozyskiwanej z biomasy jako paliwa dla indywidualnych systemów ciepłowniczych. Terasy zalewowe dolin rzecznych stwarzaj ą korzystne warunki na wprowadzanie upraw wierzby energetycznej. Wierzba jest najta ńszym źródłem opału, a jej kaloryczno ść porównywalna jest z miałem w ęglowym. Podczas spalania wierzby jest zerowa emisja zanieczyszcze ń, gdy Ŝ w wyniku spalania emitowane s ą bardzo małe ilo ści CO 2 do atmosfery i pozostaje do 2 % popiołu w przeciwie ństwie do w ęgla, gdzie mamy do 30 % popiołów. Nale Ŝy tak Ŝe promowa ć działania zmniejszaj ące straty cieplne w budynkach (izolacja cieplna, wymiana stolarki okiennej i drzwiowej). Termomodernizacja prowadzona zwłaszcza w budynkach uŜyteczno ści publicznej pozwoli na redukcj ę zu Ŝycia energii i ograniczenie emisji zanieczyszcze ń do powietrza.

Zadania krótkoterminowe: • Działania ograniczaj ące emisj ę zanieczyszcze ń do powietrza atmosferycznego w zakładach z terenu gminy • Program wymiany kotłów w ęglowych na kotły wykorzystuj ące bardziej ekologiczne no śniki energii (olej, gaz, biomasa) • Termomodernizacja istniej ących budynków, stosowanie energooszcz ędnych materiałów i technologii przy budowie nowych obiektów • Edukacja mieszka ńców nt. zanieczyszcze ń z niskiej emisji i szkodliwo ści spalania odpadów komunalnych w piecach domowych

Zadania długoterminowe: • Dalsza realizacja programu wymiany kotłów w ęglowych na kotły wykorzystuj ące bardziej ekologiczne no śniki energii (olej, gaz, biomasa) • Stosowanie energooszcz ędnych materiałów i technologii przy budowie nowych obiektów

2) Ograniczenie uci ąŜ liwo ści systemu komunikacyjnego Na obszarze gminy nie prowadzi si ę pomiarów zanieczyszcze ń powietrza atmosferycznego oraz poziomu hałasu emitowanych w zwi ązku z eksploatacj ą dróg. Dokładne badania poziomu poszczególnych zanieczyszcze ń pozwoliłby na ocen ę i wyznaczenie terenów bezpo średnio nara Ŝonych.

Zadania krótkoterminowe: • Rozpoznanie zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego pochodz ącego z w ęzłów komunikacyjnych i głównych szlaków komunikacyjnych • Rejestr obszarów, na których wyst ępuje przekroczenie norm poziomu hałasu pochodz ącego z w ęzłów komunikacyjnych • Budowa i modernizacje dróg i skrzy Ŝowa ń • Budowa infrastruktury rowerowej: oznakowanie tras rowerowych, budowa parkingów dla rowerów, itp.

Zadania długoterminowe: • Wprowadzenie i propagowanie systemu przewozów kombinowanych: rower z innymi środkami lokomocji 3) Ochrona przed niejonizuj ącym promieniowaniem elektromagnetycznym Brak powszechnych pomiarów pól elektromagnetycznych (maszty i stacje przeka źnikowe telekomunikacyjne, stacje radarowe, linie wysokiego napi ęcia) oraz dokładnej inwentaryzacji znacz ących jego źródeł uniemo Ŝliwia dokładne okre ślenie stopnia zagro Ŝenia i sposobu ograniczenia uci ąŜ liwo ści. Ochrona ludzi i środowiska przed oddziaływaniem pól elektromagnetycznych powinna polega ć na wła ściwej lokalizacji obiektów, które mog ą emitowa ć pole elektromagnetyczne, czyli uwzgl ędniania ich w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego oraz studiach uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania gmin.

Zadania krótkoterminowe: • Sporz ądzenie rejestru terenów zagro Ŝonych niejonizuj ącym promieniowaniem elektromagnetycznym oraz jego ci ągła aktualizacja

Zadania długoterminowe: • Zlokalizowanie obszarów nara Ŝonych na ekspozycj ę niejonizuj ącym promieniowaniem elektromagnetycznym w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego • Aktualizacja rejestru terenów zagro Ŝonych niejonizuj ącym promieniowaniem elektromagnetycznym

5.3.2. Zasoby wodne

Cel systemowy

Poprawa jako ści i ochrona zasobów wód powierzchniowych i podziemnych.

Kierunki działa ń: 1) Ograniczenie dopływu zanieczyszcze ń do wód powierzchniowych i podziemnych Do najbardziej efektywnych działa ń chroni ących jako ść wód powierzchniowych i podziemnych nale Ŝy zaliczy ć rozwój systemu kanalizacyjnego i infrastruktury do oczyszczania ścieków. W ramach Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych przewidywana jest modernizacja obecnie istniej ącej oczyszczalni ścieków w Stubnie. Termin realizacji inwestycji przewidywany jest na lata 2012-2015r. Rozporz ądzeniem Wojewody Podkarpackiego nr 62 z dnia 12 wrze śnia 2006r. wyznaczono na obszarze Gminy Stubno aglomeracje Stubno o równowa Ŝnej liczbie mieszka ńców 4650, zlokalizowana na terenie miejscowo ści : Stubno, Stubienko, Nakło, Barycz, Kalników, Hruszowice, z oczyszczalni ą ścieków w miejscowo ści Stubno. Od poj ęcia aglomeracja rozpoczyna si ę droga ka Ŝdego beneficjenta, zwłaszcza gminy do pozyskania unijnych środków pomocowych na niezb ędne inwestycje środowiskowe. Na terenach o du Ŝym stopniu rozproszenia zabudowy ze wzgl ędów ekonomicznych uzasadniona jest budowa przydomowych oczyszczalni ścieków. W celu kontroli cz ęstotliwo ści opró Ŝniania zbiorników bezodpływowych, a w przypadku przydomowych oczyszczalni ścieków cz ęstotliwo ści i sposobu usuwania komunalnych osadów ściekowych gmina zobowi ązana jest do prowadzenia ewidencji tych urz ądze ń. Rejestr ten pozwoli równie Ŝ na opracowanie ewentualnego planu rozwoju sieci kanalizacyjnej. Na jako ść wód tak Ŝe maj ą wpływ zanieczyszczenia pochodz ące ze źródeł rolniczych. Do wód dostaj ą si ę zwi ązki biogenne, środki ochrony ro ślin oraz wypłukiwane frakcje gleby. Powa Ŝnym zagro Ŝeniem dla jako ści wód jest niewła ściwe stosowanie nawozów naturalnych: gnojowicy i obornika, a tak Ŝe rolnicze wykorzystywanie ścieków i osadów ściekowych bez zachowania wymogów ochrony środowiska.

Zadania krótkoterminowe: • Budowa kanalizacji zbiorowej w m. Barycz, Stubienko, Nakło, Kalników • Monitoring wód powierzchniowych w rzece Wiszni.

• Sporz ądzenie rejestru przydomowych oczyszczalni ścieków • Sporz ądzenie rejestru zbiorników bezodpływowych (szamb) • Lokalizacja i sporz ądzenie rejestru nielegalnych zrzutów ścieków oraz jego aktualizacja. • Edukacja rolników nt. optymalizacji stosowania nawozów oraz wła ściwego przechowywania nawozów naturalnych (ograniczanie dopływu zanieczyszcze ń pochodzenia rolniczego) • Przestrzeganie uwarunkowa ń w strefach ochronnych zbiorników i uj ęć wód • Inwentaryzacja „dzikich” składowisk odpadów komunalnych

Zadania długoterminowe: • Budowa kanalizacji w m. Hruszowice-Gaje • Rozbudowa oczyszczalni ścieków w m. Stubno • Budowa przydomowych oczyszczalni ścieków na terenach z zabudow ą rozproszon ą • Bie Ŝą ca aktualizacja rejestru przydomowych oczyszczalni ścieków • Bie Ŝą ca aktualizacja rejestru zbiorników bezodpływowych (szamb) • Likwidacja nielegalnych zrzutów ścieków • Likwidacja „dzikich” składowisk odpadów komunalnych

2) Racjonalna gospodarka zasobami wodnymi i ochrona przeciwpowodziowa Istotne znaczenie maj ą działania zwi ązane z optymalizacj ą zuŜycia wody, zarówno do celów bytowych, jak i gospodarczych. Optymalizacja zu Ŝycia wody b ędzie prowadzona poprzez zapobieganie stratom wody na przesyle oraz wprowadzanie zamkni ętych obiegów wody i oszcz ędne korzystanie z wody przez indywidualnych u Ŝytkowników. Systematyczne zwi ększanie liczby zakładanych oczek śródpolnych i stawów pozwoli na zwi ększenie dyspozycyjnych zasobów wodnych. W celu okre ślenia stopnia ryzyka wyst ąpienia powodzi na terenie gminy Stubno nale Ŝy opracowa ć dokumentacj ę dotycz ąca wyznaczenia obszarów zagro Ŝonych zalaniem. Ochrona przed powodzi ą powinna polega ć na wył ączeniu z zainwestowania terenów, na których wyst ępuje zagro Ŝenie powodzi ą okre ślonych w ww. ekspertyzie. W celu przeciwdziałania lokalizacji zabudowy na obszarach zagro Ŝonych zalaniem wykorzystane powinny by ć instrumenty opiniowania i uzgadniania planów zagospodarowania przestrzennego.

Zadania krótkoterminowe: • Ochrona istniej ących i tworzenie nowych oczek śródpolnych • Minimalizacja wykorzystania wód podziemnych z uj ęć własnych i wody wodoci ągowej do celów gospodarczych • Wyznaczenie terenów zalewowych

Zadania długoterminowe: • Zlokalizowanie obszarów zagro Ŝonych powodzi ą w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego • Minimalizacja wykorzystania wód podziemnych z uj ęć własnych i wody wodoci ągowej do celów gospodarczych

5.3.3. Powierzchnia terenu i środowisko glebowe

Cel systemowy

Ochrona środowiska glebowego i ochrona zasobów mineralnych

Kierunki działa ń: 1) Zapobieganie degradacji gleb Ze wzgl ędu na du Ŝy udział gleb kwaśnych i bardzo kwa śnych na terenie gminy zaleca si ę wapnowanie gleb. Zabieg ten nie tylko wpływa na zmian ę pH gleby, ale tak Ŝe wzbogaca gleb ę w wap ń, magnez, a niekiedy równie Ŝ w mikroelementy. Rolników nale Ŝy zapozna ć z problemem zakwaszenia gleb i korzystnym wpływem wapnowania na wła ściwo ści fizyczne, struktur ę i przepuszczalno ść gleb, co w efekcie doprowadza do wzrostu wydajno ści gleby. Istotnym kierunkiem działa ń w rolnictwie b ędzie wdra Ŝanie i upowszechnianie Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej (KDPR). Konieczna jest bowiem wła ściwa edukacja w zakresie prowadzonych prac agrotechnicznych, zapobiegaj ących degradacji rolniczej gleb (np. wapnowanie zakwaszonej gleby, przestrzeganie dawek stosowanych nawozów oraz środków ochrony ro ślin, dobór ro ślin i płodozmiany przeciwerozyjne, fitomelioracje przeciwdziałaj ące spływom powierzchniowym).

Zadania krótkoterminowe: • Program wapnowania gleb • Zabezpieczenie terenów nara Ŝonych na erozj ę poprzez wprowadzanie zadrzewie ń i zalesie ń • Upowszechnianie zasad dobrej praktyki rolniczej (Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej) • Podnoszenie świadomo ści mieszka ńców o zagro Ŝeniu i degraduj ącym oddziaływaniu wypalania traw • Wspieranie i promowanie rolnictwa ekologicznego

Zadania długoterminowe: • Dalsze wspieranie i promowanie rolnictwa ekologicznego • Rozpoznanie zanieczyszczenia gleb metalami ci ęŜ kimi wzdłu Ŝ głównych dróg • Zmiana sposobu u Ŝytkowania/struktury zasiewów wzdłu Ŝ głównych dróg • Zalesianie gruntów nieprzydatnych rolniczo

2) Zapobieganie degradacji zasobów złó Ŝ mineralnych Na terenie gminy surowce eksploatowane s ą lokalnie na potrzeby mieszka ńców. Wydobycie na tak niewielk ą skal ę ma niewielki negatywny wpływ na środowisko. Jednak ze wzgl ędu na wymóg posiadania odpowiednich zezwole ń na wydobycie surowców mineralnych nale Ŝy zapobiega ć, aby takie lokalne wydobycie nie przekształciło si ę w nielegaln ą eksploatacj ę na wi ększ ą skal ę.

Zadania krótkoterminowe: • Rozpoznanie nielegalnego wydobycia kopalin

Zadania długoterminowe: • Likwidacja nielegalnego wydobycia kopalin

5.3.4. Zasoby przyrody

Cel systemowy:

Zachowanie i ochrona bioró Ŝnorodno ści. Rozwój systemów ochrony przyrody.

Kierunki działa ń:

1) Doskonalenie systemu form ochrony przyrody Zachowanie wszystkich ustanowionych form ochrony przyrody oraz obj ęcie ochron ą dalszych warto ściowych obiektów i obszarów ma na celu: zachowanie ró Ŝnorodno ści biologicznej, utrzymanie procesów ekologicznych, zachowanie dziedzictwa geologicznego, zapewnienie ci ągło ści istnienia gatunków ro ślin i zwierz ąt, kształtowanie wła ściwych postaw człowieka wobec przyrody. Zadania te realizowane s ą poprzez wprowadzenie szeregu ogranicze ń, zakazów i nakazów, których zakres uzale Ŝniony jest od formy ochrony prawnej oraz indywidualnych cech chronionego ekosystemu.

Zadania krótkoterminowe: • Utrzymywanie istniej ących form ochrony przyrody

Zadania długoterminowe: • Dalsze utrzymywanie istniej ących form ochrony przyrody, • Tworzenie nowych form ochrony przyrody o randze lokalnej np. pomników przyrody, rezerwatów i u Ŝytków ekologicznych

2) Ochrona i zrównowa Ŝone u Ŝytkowanie lasów Zasady gospodarki le śnej podporz ądkowane s ą potrzebom zachowania lasu i trwało ści ich funkcji oraz zwi ększenia zasobów le śnych. Nadzór nad gospodark ą le śną powinien by ć prowadzony w kierunku zrównowa Ŝonego rozwoju lasów, opartego na podstawach ekologicznych, w sposób zharmonizowany z wymogami ochrony przyrody i środowiska Ŝycia człowieka. Trwale zrównowa Ŝona gospodarka le śna to działalno ść zmierzaj ąca do ukształtowania takiej struktury lasów i wykorzystania ich, zapewniaj ąc trwałe zachowanie ich bogactwa biologicznego, wysokiej produkcyjno ści oraz Ŝywotno ści. Wszelkie zabiegi techniczno-le śne powinny uwzgl ędnia ć konieczno ść zachowania bogactwa gatunkowego i strukturalnego lasu.

Powi ększenie terenów le śnych gminy mo Ŝe polega ć na zalesianiu gruntów nieprzydatnych lub mało przydatnych do produkcji rolnej. Pod zalesienia mog ą zosta ć przeznaczone tylko te grunty, które są przewidziane do zalesienia w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego gminy. Zadania krótkoterminowe: • Ochrona istniej ących kompleksów le śnych • Zalesianie gruntów porolnych Zadania długoterminowe: • Zrównowa Ŝona gospodarka le śna • Zalesianie gruntów nieprzydatnych rolniczo

3) Identyfikacja i ochrona pozostałych obszarów cennych przyrodniczo Wszechstronne poznanie zasobów przyrodniczych gminy oraz dokonanie ich oceny mo Ŝliwe jest poprzez przeprowadzenie waloryzacji przyrodniczej, której zasadniczym elementem jest inwentaryzacja zasobów przyrody o Ŝywionej i nieo Ŝywionej. Wszystkie cieki i zbiorniki wodne, a tak Ŝe inne ekosystemy o charakterze zdeterminowanym przez wod ę ( źródliska, torfowiska, lasy ł ęgowe, ł ąki zalewowe, szuwary) to obiekty pełni ące wa Ŝne role przyrodnicze m. in. jako ostoje bioró Ŝnorodno ści, czy ci ągi migracyjne. Dodatkowym argumentem przemawiaj ącym za ochron ą tego typu ekosystemów jest ich wra Ŝliwo ść na zmiany zachodz ące w ich s ąsiedztwie, szczególnie naruszanie stosunków hydrologicznych. Wzbogacenie systemu przyrodniczego gminy mo Ŝna równie Ŝ osi ągn ąć poprzez rozbudow ę istniej ących terenów zieleni urz ądzonej, które zapewniaj ą ci ągło ść systemu przyrodniczego. Zadania krótkoterminowe: • Ochrona zieleni dolin rzecznych, • Ochrona i rozwój terenów zieleni urz ądzonej Zadania długoterminowe: • Sporz ądzenie dokumentacji w zakresie inwentaryzacji i waloryzacji przyrodniczej gminy • Ochrona zieleni dolin rzecznych, • Ochrona i rozwój terenów zieleni urz ądzonej

5.3.5. Edukacja

Cel systemowy:

Edukacja ekologiczna społecze ństwa

Kierunek działa ń: 1) Podnoszenie świadomo ści ekologicznej społecze ństwa Niezb ędnym warunkiem realizacji celów w zakresie ochrony jako ści środowiska oraz racjonalnego u Ŝytkowania zasobów naturalnych jest sprawnie zorganizowany system edukacji ekologicznej. Dlatego konieczna jest wszechstronna edukacja ekologiczna skierowana do: dzieci oraz osób dorosłych i ró Ŝnych grup zawodowych (rolników, organizatorów turystyki, przedsi ębiorców). Kształtowanie świadomo ści ekologicznej dzieci i młodzie Ŝy jest wa Ŝnym zadaniem obejmuj ącym wychowanie przedszkolne, szkolnictwo podstawowe i ponadpodstawowe. System kształcenia uczniów powinien by ć nastawiony na wykształcenie u nich umiej ętno ści obserwowania środowiska i zmian w nim zachodz ących, wra Ŝliwo ści na pi ękno przyrody i szacunku dla niej oraz zwrócenie uwagi na najistotniejsze w gminie problemy zwi ązane z ochron ą środowiska. Najlepszym i najefektywniejszym sposobem podniesienia świadomo ści ekologicznej osób dorosłych jest zaanga Ŝowanie mieszka ńców w procesy decyzyjne. Wymaga to szerokiego informowania społecze ństwa o stanie środowiska, działaniach na rzecz jego ochrony, a takŜe o mo Ŝliwo ściach prawnych uczestniczenia mieszka ńców w podejmowaniu decyzji maj ących wpływ na jego stan. Edukacja społecze ństwa powinna pomóc w ukształtowaniu wła ściwego stosunku do otaczaj ącego środowiska naturalnego, doprowadzi ć do jego wi ększego poszanowania i zach ęci ć do wprowadzania zdrowego trybu Ŝycia. Nale Ŝy równie Ŝ podj ąć działania na rzecz sprawnego pozyskiwania i dystrybucji informacji o środowisku poprzez tworzenie rejestrów informacji środowiskowych. Udost ępnianie informacji będzie pomocne przy stymulowaniu proekologicznych zachowa ń społeczno ści gminnej. Zadania krótko- i długoterminowe: • Wprowadzenie programów edukacji ekologicznej i organizowanie konkursów o tematyce ekologicznej w szkołach • Promocja i wspieranie przedsi ęwzi ęć proekologicznych poprzez stworzenie atrakcyjnego systemu i nagród finansowych • Stworzenie powszechnego dost ępu do informacji o środowisku

• Edukacja ekologiczna rolników w zakresie Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej, programów rolno środowiskowych, rolnictwa ekologicznego, agroturystyki • Szkolenie zawodowe nauczycieli i pracowników administracji samorz ądowej w zakresie ochrony środowiska • Działania informacyjne o programach pomocowych na inwestycje proekologiczne • Promocja walorów środowiskowych gminy

5.3.6. Gospodarka odpadami

Cele i kierunki działa ń w zakresie gospodarki odpadami, jak i harmonogram realizacji przedsi ęwzi ęć , zostały omówione w „Planie Gospodarki Odpadami dla Gminy Stubno”, który stanowi integraln ą cz ęść Programu ochrony środowiska. 6. HARMONOGRAM REALIZACJI PRZEDSI ĘWZI ĘĆ NA LATA 2008-2011

6.1. Wprowadzenie

W formułowaniu harmonogramu, tj. listy przedsi ęwzi ęć przewidzianych do realizacji w latach 2008 –2011, uwzgl ędniono kryteria wyboru przedstawione w poprzednim rozdziale. Cele ekologiczne do 2015 roku i kierunki działa ń przedstawione, s ą baz ą dla konkretnych przedsi ęwzi ęć (inwestycyjnych i pozainwestycyjnych). W formułowaniu listy przedsi ęwzi ęć uwzgl ędniono równie Ŝ niektóre przedsi ęwzi ęcia zgłaszane do realizacji w najbli Ŝszych czterech latach przez Gmin ę Stubno. Poszczególne przedsi ęwzi ęcia zostały przedstawione w tabelach, gdzie przyporz ądkowano je konkretnym kierunkom działa ń, wyszczególnionym w ramach ka Ŝdego celu ekologicznego do 2015 roku, podano szacunkowe koszty ich realizacji, źródła finansowania oraz instytucje odpowiedzialne i wł ączone w ich realizacj ę. Nale Ŝy podkre śli ć, Ŝe zaproponowana lista przedsi ęwzi ęć nie zamyka mo Ŝliwo ści realizowania innych, charakteryzuj ących si ę mniejsz ą skal ą.

6.2. Harmonogram

W tabelach zastosowano nast ępuj ące oznaczenia:

• literowe w kolumnie „Zadania”: (W) – zadania własne gminy (K) – zadania koordynowane przez gmin ę • kolory w kolumnie „Szacunkowe koszty”: 1000 – koszt całkowity 1000 – w tym: koszt poniesiony przez gmin ę • kolory w wierszach zada ń:

zadania inwestycyjne zadania pozainwestycyjne

Tab. 5.1. Harmonogram realizacji przedsi ęwzi ęć na lata 2008-2015 w zakresie "Powietrze atmosferyczne"

Jednostka Szacunkowe koszty w PLN Kierunki działa ń Zadania odpowiedzialna za Termin realizacji realizacj ę 2008-2011 2012- 2015

Działania ograniczaj ące emisj ę zanieczyszcze ń do powietrza jednostki zadanie atmosferycznego w jednostek b.d. organizacyjnych z terenu gminy organizacyjne ci ągłe b.d (K) Program wymiany kotłów w ęglowych na kotły wykorzystuj ące bardziej gmina zadanie 10000 ekologiczne no śniki energii mieszka ńcy ci ągłe 10000 (K) Ograniczenie Termomodernizacja istniej ących niskiej emisji budynków, stosowanie energooszcz ędnych materiałów i gmina zadanie 60000 60000 technologii przy budowie nowych mieszka ńcy ciągłe obiektów (K)

Edukacja mieszka ńców nt.

zanieczyszcze ń z niskiej emisji i gmina 3000 szkodliwo ści spalania odpadów w piecach 2008 - 2011 3000 jednostki o światowe domowych

(K) Rozpoznanie zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego pochodz ącego z w ęzłów gmina 1000 komunikacyjnych i głównych szlaków WIO Ś 2008 - 2011 1000 Ograniczenie komunikacyjnych Zarz ąd Dróg uci ąŜ liwo ści (K) systemu komunikacyjnego Rejestr obszarów, na których wyst ępuje przekroczenie norm poziomu hałasu gmina – 2008 - 2011 pochodz ącego z w ęzłów komunikacyjnych WIO Ś wkład rzeczowy Zarz ądu Dróg (K) Sporz ądzenie rejestru terenów Ochrona przed zagro Ŝonych niejonizuj ącym niejonizuj ącym – promieniowaniem elektromagnetycznym Gmina promieniowaniem 2009 - 2011 - oraz jego aktualizacja Zakład Energetyczny elektromagnetycz (K) nym

Tab. 5.2. Harmonogram realizacji przedsi ęwzi ęć na lata 2008-2015 w zakresie "Zasoby wodne" Szacunkowe koszty w tys. Jednostka PLN Kierunki działa ń Zadania odpowiedzialna Termin realizacji Źródła finansowania za realizacj ę 2008 2011 2010 2015 Budowa kanalizacji zbiorowej w m. Barycz, środki własne gminy, środki Stubie ńko, Nakło, gmina 2008-2010 480 pomocowe UE, FO ŚiGW Kalników etap I (W) Budowa kanalizacji w m. środki własne gminy Hruszowice, Gaje gmina 2012 - 2015 (W) 220 ZPORR

Rozbudowa oczyszczalni środki własne gminy ścieków w m. Stubno gmina 2012 - 2015 270 (W) ZPORR

Monitoring wód

granicznych zadanie ci ągłe 8 10 środki własne WIO Ś (K) WIO Ś

Ograniczenie Rejestr przydomowych dopływu ś oczyszczalni cieków gmina zadanie ci ągłe wkład rzeczowy gminy środki własne gminy zanieczyszcze ń do (W) wód powierzchniowych Rejestr zbiorników i podziemnych bezodpływowych (szamb) gmina zadanie ci ągłe wkład rzeczowy gminy środki własne gminy (W) Lokalizacja i rejestr nielegalnych zrzutów gmina wkład rzeczowy gminy, środki własne gminy ścieków oraz jego 2008 - 2015 aktualizacja WIO Ś WIO Ś środki własne WIO Ś (K) Edukacja rolników nt. optymalizacji stosowania nawozów oraz gmina wkład rzeczowy gminy i środki własne gminy; wła ściwego zadanie ci ągłe przechowywania ODR ODR środki własne ODR nawozów naturalnych (K) Inwentaryzacja i likwidacja „dzikich” b.d. składowisk odpadów gmina zadanie ci ągłe 4,5 4,5 środki własne gminy, gminny komunalnych FO ŚiGW (W)

Ochrona istniej ących i środki własne wła ścicieli tworzenie nowych oczek wła ściciele b.d. b.d. zadanie ci ągłe gruntów; śródpolnych gruntów b.d. FO ŚiGW (K) Wyznaczenie terenów środki własne RZGW; zalewowych RZGW 2009 - 2015 wkład rzeczowy RZGW (K) FO ŚiGW

Tab. 5.3. Harmonogram realizacji przedsi ęwzi ęć na lata 2008-2015 w zakresie "Powierzchnia terenu i środowisko glebowe" Jednostka Szacunkowe koszty w tys. Kierunki działa ń Zadania odpowiedzialna Termin realizacji PLN Źródła finansowania za realizacj ę 2008-2011 2012-2015 Zapobieganie Upowszechnianie Kodeksu degradacji gleb Dobrej Praktyki Rolniczej gmina środki własne gminy 2008 - 2015 4 4 wśród rolników ODR i ODR (K) Zabezpieczenie terenów nara Ŝonych na erozj ę poprzez 2,00 środki własne gminy, wprowadzanie zadrzewie ń i gmina 2009 - 2015 2,00 zalesie ń Gminny FO ŚiGW, FOGR (K) Podnoszenie świadomo ści mieszka ńców o zagro Ŝeniu i gmina środki własne g miny, ODR degraduj ącym oddziaływaniu ODR 2008 - 2015 2 2 i OSP wypalania traw OSP (K) Program Wapnowania Gleb 8 8 NFO ŚiGW gmina 2008-2015 (W) WFO ŚiGW Wspieranie i promowanie gmina rolnictwa ekologicznego 2008 - 2015 2 2 środki własne gminy, ODR ODR (K) Zapobieganie Rozpoznanie nielegalnego 2 degradacji zasobów wydobycia kopalin powiat praca ci ągła 2 bud Ŝet wojewody złó Ŝ mineralnych (W)

Tab. 5.4. Harmonogram realizacji przedsi ęwzi ęć na lata 2008-2015 w zakresie "Zasoby przyrody" Jednostka Szacunkowe koszty w tys. Źródła finansowania Kierunki działa ń Zadania odpowiedzialn Termin realizacji PLN a za realizacj ę 2008-2011 2012-2015 Doskonalenie Utrzymywanie istniej ących Wojewódzki systemu obszarów form ochrony przyrody Konserwator zadanie ci ągłe wkład rzeczowy wojewody bud Ŝet wojewody chronionych (K) Przyrody Zalesianie gruntów porolnych środki własne, Fundusz gmina, (K) zadanie ci ągłe 5 5 Le śny, FOGR, fundusze rolnicy strukturalne Racjonalna gospodarka le śna wkład rzeczowy środki własne Nadle śnictwo zadanie ci ągłe (K) Nadle śnictwa Nadle śnictwa Ochrona bioró Ŝnorodno ści gmina Identyfikacja i dolin rzecznych, terenów Wojewódzki ochrona pozostałych zabagnionych Konserwator zadanie ci ągłe wkład rzeczowy instytucji środki własne, FO ŚiGW obszarów cennych (K) Przyrody, przyrodniczo Nadle śnictwo Zachowanie Wdra Ŝanie programów Ŝ ś ś bioró norodno ci rolno rodowiskowych - gmina obszarów rolniczych (K) - rolnicy 2008 - 2016 2 2 środki własne gminy ODR i ODR, PROW

Rozwijanie i tworzenie nowych gmina; środki własne wła ścicieli pasów zieleni śródpolnej wła ściciele 2 2008 - 2015 2 gruntów; (K) gruntów Gminny FO ŚiGW, FOGR rolnych

Tab. 5.5. Harmonogram realizacji przedsi ęwzi ęć na lata 2008-2015 w zakresie "Edukacja ekologiczna" Jednostka Szacunkowe koszty w tys. Kierunki działa ń Zadania odpowiedzial Termin realizacji PLN Źródła finansowania na za 2008-2015 2012-2015 realizacj ę Wprowadzenie programów edukacji ekologicznej i organizowanie konkursów o tematyce ekologicznej w gmina; powiat 4 4 Powiatowy i Gminny szkołach jednostki zadanie ci ągłe 8 8 FO ŚiGW Akcja „Sprz ątanie Świata”, oświatowe dofinansowanie „Zielonych Szkół” (W)

Promocja i wspieranie przedsi ęwzi ęć proekologicznych poprzez środki własne gminy; stworzenie atrakcyjnego gmina zadanie ci ągłe 1 1 systemu zach ęt i nagród Gminny FO ŚiGW finansowych (W) Stworzenie i rozwijanie powszechnego dost ępu do 0,30 1 gmina zadanie ci ągłe środki własne gminy Podnoszenie informacji o środowisku świadomo ści (W) ekologicznej Edukacja ekologiczna rolników ń społecze stwa w zakresie Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej, programów środki własne ODR, rolno środowiskowych, ODR zadanie ci ągłe 4 4 rolnictwa ekologicznego, PROW, SOP agroturystyki (K) Szkolenie zawodowe nauczycieli i pracowników kuratorium środki własne gminy, administracji samorz ądowej w oświaty, zadanie ci ągłe 4 4. kuratorium o światy zakresie ochrony środowiska gmina (K) Działania informacyjne o gmina, ODR, programach pomocowych na MARR, zadanie ci ągłe wkład rzeczowy instytucji środki własne instytucji inwestycje proekologiczne ARiMR, (K) UM Promocja walorów środowiskowych gminy gmina, szkoły zadanie ci ągłe wkład rzeczowy gminy środki własne gminy (K)

Program Ochrony Środowiska dla gminy Stubno

7. ZARZ ĄDZANIE PROGRAMEM OCHRONY ŚRODOWISKA

7.1. Wprowadzenie

Warunkiem realizacji Programu Ochrony Środowiska jest ustalenie systemu zarz ądzania tym programem. System ten powinien składa ć si ę z nast ępuj ących elementów: • instrumenty zarz ądzania, • monitoring, • struktura zarz ądzania Programem, • sprawozdawczo ść z realizacji Programu, • harmonogram realizacji, . Zarz ądzanie Programem odbywa ć si ę powinno z uwzględnieniem zasad zrównowa Ŝonego rozwoju, w oparciu o instrumenty zarz ądzania, zgodne z kompetencjami i obowi ązkami podmiotów zarz ądzaj ących.

7.2. Uczestnicy wdra Ŝania Programu

Mo Ŝna wyró Ŝni ć cztery grupy podmiotów uczestnicz ących w Programie . S ą to: • podmioty uczestnicz ące w organizacji i zarz ądzaniu programem, • podmioty realizuj ące zadania programu, • podmioty kontroluj ące przebieg realizacji i efekty programu, • mieszka ńcy jako główny podmiot odbieraj ący wyniki działa ń programu. Bezpo średnim realizatorem programu b ędą podmioty gospodarcze planuj ące i realizuj ące inwestycje zgodnie z kierunkami nakre ślonymi przez Program, jak równie Ŝ samorz ąd gminy jako realizatorzy inwestycji w zakresie ochrony środowiska na swoim terenie. Bezpo średnim odbiorc ą programu b ędzie społecze ństwo gminy.

7.3. Instrumenty realizacji Programu

Zarz ądzanie Programem b ędzie si ę odbywa ć z wykorzystaniem instrumentów, które pozwol ą na jego weryfikacj ę. Instrumenty słu Ŝą ce realizacji Programu wynikaj ą z nast ępuj ących ustaw: Prawo ochrony środowiska, o zagospodarowaniu przestrzennym, o ochronie przyrody, o odpadach, Prawo geologiczne i górnicze, Prawo budowlane. S ą to instrumenty prawne, finansowe, społeczne i strukturalne.

62 Program Ochrony Środowiska dla gminy Stubno

7.3.1. Instrumenty prawne

Do instrumentów prawnych nale Ŝą : • pozwolenia na wprowadzanie do środowiska substancji lub energii, w tym pozwolenia zintegrowane, • decyzje zatwierdzaj ące program gospodarki odpadami, • koncesje geologiczne wydawane na rozpoznanie i eksploatacj ę surowców mineralnych. Ponadto bardzo wa Ŝnymi instrumentami słu Ŝą cymi wła ściwemu gospodarowaniu zasobami środowiska s ą raporty i przegl ądy ekologiczne oraz miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego. Innym instrumentem prawnym jest monitoring, czyli pomiar stanu środowiska .

7.3.2. Instrumenty finansowe

Do instrumentów finansowych nale Ŝą : • opłaty za korzystanie ze środowiska - za emisj ę zanieczyszcze ń do powietrza, za pobór wody powierzchniowej i podziemnej, za odprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi, za zbieranie, transport i odzysk lub unieszkodliwianie odpadów komunalnych, za składowanie odpadów, za powierzchnię, z której odprowadzane s ą ścieki, • administracyjne kary pieni ęŜ ne, • odpowiedzialno ść cywilna, karna i administracyjna, • kredyty i dotacje z funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej oraz innych funduszy, • pomoc publiczna na ochron ę środowiska w postaci preferencyjnych po Ŝyczek i kredytów, dotacji, odrocze ń, rozło Ŝenia na raty i umorze ń płatno ści wobec bud Ŝetu pa ństwa i funduszy ekologicznych, zwolnie ń i ulg podatkowych i in.

63 Program Ochrony Środowiska dla gminy Stubno

7.3.3. Instrumenty społeczne

Wśród instrumentów społecznych wyró Ŝni ć nale Ŝy współdziałanie, a tak Ŝe uzgodnienia instytucjonalne i konsultacje społeczne, które s ą wa Ŝnym elementem skutecznego zarz ądzania Narz ędziami dla formułowania, integrowania i wdra Ŝania polityk środowiskowych s ą: • środowiskowe porozumienia, karty, deklaracje, statuty, • strategie i plany działa ń, • systemy zarz ądzania środowiskiem, • ocena wpływu na środowisko, • ocena strategii środowiskowych. Narz ędziami wł ączaj ącymi mechanizmy rynkowe w realizacj ę zrównowa Ŝonego rozwoju są: • opłaty, podatki, grzywny (na rzecz środowiska), • regulacje cenowe, • regulacje u Ŝytkowania, • ocena inwestycji, • środowiskowe zalecenia dla bud Ŝetowania, • kryteria środowiskowe w procedurach przetargowych. Narz ędziami dla pomiaru, oceny i monitorowania skutków rozwoju zrównowa Ŝonego s ą: • wska źniki równowagi środowiskowej, • ustalenie wyra źnych celów operacyjnych, • monitorowanie skuteczno ści procesów zarz ądzania.

Edukacja ekologiczna jest bardzo wa Ŝnym instrumentem społecznym wspomagaj ącym wdra Ŝanie Programów Ochrony Środowiska. Głównym jej celem jest kształtowania świadomo ści ekologicznej społecze ństwa oraz przyjaznych dla środowiska nawyków i codziennych postaw. Podstaw ą skuteczno ści działa ń edukacyjnych jest rzetelne informowanie społecze ństwa nt. stanu środowiska np. poprzez wydawanie ogólnodost ępnych raportów o stanie środowiska. Istotne jest tak Ŝe komunikowanie si ę ze społecze ństwem przy podejmowaniu decyzji o działaniach inwestycyjnych.

64 Program Ochrony Środowiska dla gminy Stubno

7.3.4. Instrumenty strukturalne

Do instrumentów strukturalnych nale Ŝą programy strategiczne np. strategie rozwoju wraz z programami sektorowymi. Strategia jest dokumentem wytyczaj ącym główne tendencje i kierunki działa ń w ramach rozwoju gospodarczego, społecznego i ochrony środowiska. Dokument ten jest baz ą dla opracowania programów sektorowych .

7.4. Monitoring środowiska

Celem monitoringu jest ocena stanu środowiska poprzez zbieranie, analizowanie i udost ępnianie danych dotycz ących jako ści środowiska i zachodz ących w nim zmian. Jest tak Ŝe podstaw ą oceny efektywności wdra Ŝania polityki środowiskowej. Dostarcza informacji o efektach wszystkich działa ń na rzecz ochrony środowiska. Badanie stanu środowiska realizowane jest w ramach Pa ństwowego Monitoringu Środowiska, który koordynowany jest przez organy Inspekcji Ochrony Środowiska. Sieci krajowe i regionalne koordynowane s ą przez Głównego Inspektora Ochrony Środowiska, za ś sieci lokalne przez wojewódzkich inspektorów ochrony środowiska w uzgodnieniu z Głównym Inspektorem Ochrony Środowiska.. W gminie Stubno monitoring jako ści środowiska realizowany jest w ramach monitoringu regionalnego województwa podkarpackiego i prowadzony jest przez Wojewódzk ą Inspekcj ę Ochrony Środowiska w Rzeszowie. W okresie wdra Ŝania Programu, dane uzyskiwane z monitoringu jako ści środowiska będą pomocne przy aktualizacji Programu Ochrony Środowiska.

7.5. Kontrola, monitoring i zarz ądzanie Programem

7.5.1. Kontrola i monitoring Programu

Kontrola i monitoring realizacji celów i zada ń Programu Ochrony Środowiska winien obejmowa ć okre ślenie stopnia wykonania działa ń: • okre ślenie stopnia realizacji przyj ętych celów; • ocen ę rozbie Ŝno ści pomi ędzy przyj ętymi celami i działaniami a ich wykonaniem; • wnioski.

65 Program Ochrony Środowiska dla gminy Stubno

Rada Gminy b ędzie ocenia ć co dwa lata stopie ń wdro Ŝenia. Wyniki oceny b ędą stanowiły wykładni ę dla kolejnego Programu, w którym zostan ą zdefiniowane cele i zadania Ten cykl będzie si ę powtarzał co dwa lata.

7.5.2. Wdra Ŝanie i zarz ądzanie Programem

Program Ochrony Środowiska dla gminy Stubno uchwalony b ędzie przez Rad ę Gminy. Skuteczne wdro Ŝenie i zarz ądzanie niniejszym Programem wymaga zaanga Ŝowania administracji samorz ądowej, a tak Ŝe współpracy pomi ędzy wszystkimi instytucjami wł ączonymi w zagadnienia ochrony środowiska. Za realizacj ę programu odpowiedzialne s ą władze gminy. Wójt Gminy przedkłada okresowe sprawozdania z realizacji programu Radzie Gminy,. Bardzo wa Ŝna jest równie Ŝ współpraca z s ąsiednimi gminami, bowiem zagro Ŝenia dla środowiska maj ą pochodzenie lokalne, ale mog ą one oddziaływa ć tak Ŝe na znacznie wi ększych obszarach. St ąd te Ŝ wynika potrzeba rozwi ąza ń tych problemów w oparciu o współprac ę z sąsiednimi gminami, np. w zakresie gospodarki odpadami. Współpraca taka, oprócz pozytywnych efektów dla środowiska mo Ŝe przynie ść tak Ŝe korzy ści ekonomiczne.

7.6. Ocena i weryfikacja Programu. Sprawozdawczo ść .

Ocena realizacji celów i zada ń ochrony środowiska winna by ć realizowana: 1. co 4 lata ocena skuteczno ści realizacji polityki ekologicznej pa ństwa z wykorzystaniem okre ślonych mierników, 2. co 2 lata ocena realizacji wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska sporz ądzonych w celu realizacji polityki ekologicznej pa ństwa, 3. ocena realizacji programów naprawczych poszczególnych komponentów środowiska przez organy inspekcji ochrony środowiska. Wska źnikiem realizacji zada ń Programu b ędzie wysoko ść ponoszonych nakładów finansowych oraz uzyskiwane efekty rzeczowe. Uzyskiwane efekty rzeczowe, zweryfikowane przez ocen ę stanu jako ści i dotrzymywania norm komponentów środowiska, dokonan ą w ramach systemu monitoringu, ilustrowa ć b ędą zaawansowanie realizacji Programu w skali rocznej i umo Ŝliwia ć dokonywanie niezb ędnych korekt na bie Ŝą co.

66 Program Ochrony Środowiska dla gminy Stubno

W nawi ązaniu do wykonywanych ocen realizacji celów i zada ń ochrony środowiska oraz na podstawie Ustawy Prawo Ochrony Środowiska b ędą sporz ądzane 2 rodzaje raportów: • raporty Rady Ministrów z realizacji polityki ekologicznej pa ństwa przedkładane Sejmowi, • sporz ądzane co 4 lata, na szczeblu ponadpowiatowym; • raporty organów wykonawczych województwa, powiatu i gminy, z realizacji Programów Ochrony Środowiska przedkładane odpowiednio sejmikowi województwa, radzie powiatu i radzie gminy co 2 lata. Do niniejszego Programu Ochrony Środowiska tyczy si ę obowi ązek oceny wdra Ŝania Programu poprzez opracowanie raportu przez organ wykonawczy Gminy Stubno, który powinien by ć przedkładany Radzie Gminy Stubno w cyklu dwuletnim.

67 Program Ochrony Środowiska dla gminy Stubno

8. ASPEKTY EKONOMICZNE WDRA śANIA PROGRAMU

8.1. Koszty wdro Ŝenia przedsi ęwzi ęć przewidzianych do realizacji w latach 2008 – 2011

Realizacja zada ń wyznaczonych w Programie Ochrony Środowiska wi ąŜ e si ę z nakładami finansowymi. Oszacowanie kosztów wdra Ŝania programu odpowiada okresowi realizacji celów . Zestawienie kosztów realizacji działa ń w latach 2008 – 2011 opracowano w oparciu o inwestycje, wyszczególnione w harmonogramie realizacji przedsi ęwzięć w rozdziale 5. Dla pewnych działa ń pozainwestycyjnych koszty s ą trudne do oszacowania, gdy Ŝ uzale Ŝnione s ą od bie Ŝą cego zapotrzebowania i sytuacji. Wiele działa ń nie inwestycyjnych b ędzie równie Ŝ realizowane w ramach codziennych obowi ązków pracowników, a wi ęc bez dodatkowych kosztów. Okre ślenie „wkład rzeczowy” tyczy ć si ę mo Ŝe równie Ŝ udziału merytorycznego, udost ępnienia zasobów, czy partycypowania w organizacji przedsi ęwzi ęcia.

8.2. Źródła finansowania inwestycji w ochronie środowiska

Wdra Ŝanie niniejszego Programu b ędzie mo Ŝliwe mi ędzy innymi dzi ęki stworzeniu sprawnego systemu finansowania ochrony środowiska. Podstawowymi źródłami finansowania działa ń proekologicznych s ą: fundusze ekologiczne (obecnie 4 stopniowy system), fundacje i programy pomocowe, własne środki inwestorów, bud Ŝety gmin i bud Ŝet centralny.

8.2.1. Krajowe fundusze ekologiczne

Fundusze Ochrony Środowiska I Gospodarki Wodnej W Polsce działaj ą: • Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, • 16 wojewódzkich funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej, • 373 powiatowe fundusze ochrony środowiska, • 2 489 gminne fundusze ochrony środowiska. .

68 Program Ochrony Środowiska dla gminy Stubno

Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFO ŚiGW) istnieje od 1989 roku. Jego misj ą jest wspieranie zrównowa Ŝonego rozwoju kraju a tak Ŝe zada ń i celów wynikaj ących z polityki ekologicznej pa ństwa. Narodowy fundusz ochrony środowiska przeznacza środki finansowe ma przedsi ęwzi ęcia o charakterze ogólnokrajowym lub ponadregionalnym. Działania priorytetowe, którym fundusz udziela wsparcia finansowego oparte s ą na Programie wykonawczym do Polityki ekologicznej pa ństwa, propozycjach ministra środowiska, wojewódzkich listach przedsi ęwzi ęć priorytetowych. Główne formy finansowania to dotacje i po Ŝyczki preferencyjne. Wojewódzkie fundusze ochrony środowiska działaj ą na podstawie art. 400 Ustawy prawo ochrony środowiska. Fundusze te udzielaj ą wsparcia w formie dotacji i po Ŝyczek preferencyjnych. Priorytety przy podejmowaniu decyzji o finansowaniu działa ń ekologicznych okre ślane s ą w oparciu o polityk ę ekologiczn ą pa ństwa i województwa oraz plan działalno ści i kryterium wyboru przedsi ęwzi ęć . Priorytety obejmuj ą: ochron ę wód i gospodark ę wodn ą, ochron ę powietrza, ochron ę powierzchni ziemi, monitoring regionalny, ochron ę przyrody i le śnictwo, edukacj ę ekologiczn ą. Wraz z wprowadzeniem reformy administracyjnej powstały powiatowe fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej. Fundusz ma charakter działu celowego w bud Ŝecie powiatu. Źródła dochodów powiatowych funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej: • Wpływy z opłat i kar ekologicznych • Wpływy z przedsi ęwzi ęć na rzecz ochrony środowiska i gospodarki wodnej • Dobrowolne wpłaty zakładów pracy • Dobrowolne wpłaty, zapisy i darowizny osób fizycznych i prawnych • Świadczenia rzeczowe i środki pochodz ące z fundacji Gminne fundusze ochrony środowiska nie posiadaj ą osobowo ści prawnej, w zwi ązku z tym nie mog ą udziela ć po Ŝyczek. Dysponentem środków finansowych tych funduszy jest organ wykonawczy gminy. Źródła dochodów gminnych funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej stanowi ą: • środki z opłat i kar za usuwanie drzew i krzewów (100%) • wpływy z opłat i kar za składowanie odpadów (50%)

69 Program Ochrony Środowiska dla gminy Stubno

• wpływy z opłat za pozostałe gospodarcze korzystanie ze środowiska i wprowadzanie w nim zmian oraz za szczególne korzystanie z wód i urz ądze ń wodnych, a tak Ŝe wpływy z kar za naruszanie warunków korzystania ze środowiska (20%) Z gminnych funduszy finansowane s ą inwestycje o charakterze lokalnym, realizowane na terenie danej gminy. Zasady przyznawania środków z funduszu ustala organ wykonawczy gminy. Jednak w wi ększo ści gmin przychody gminnych funduszy s ą niewielkie za wyj ątkiem tych gmin, które posiadaj ą na swoim terenie składowiska odpadów przemysłowych lub du Ŝą liczb ę zakładów w znacz ący sposób korzystaj ących ze środowiska.

8.2.2. Fundusz Ochrony Gruntów Rolnych

Fundusz Ochrony Gruntów Rolnych udziela dofinansowania według zasad uchwalanych corocznie przez Zarz ąd Województwa. Z funduszu mog ą by ć dofinansowane nast ępuj ące działania: • Rekultywacje na cele rolnicze gruntów, które utraciły lub zmniejszyły warto ść uŜytkow ą wskutek działalno ści nie ustalonych osób, • Rolnicze zagospodarowanie gruntów zrekultywowanych, • UŜyźnianie gleb o niskiej warto ści produkcyjnej, ulepszanie rze źby terenu i struktury przestrzennej gleb, usuwanie kamieni i odkrzaczanie, • Przeciwdziałanie erozji gleb na gruntach rolnych, w tym zwrot kosztów zakupu nasion i sadzonek, utrzymania w stanie sprawno ści technicznej urz ądze ń przeciwerozyjnych, oraz odszkodowania, o których mowa w art. 15 ust. 3, • Budow ę i renowacj ę zbiorników wodnych słu Ŝą cych małej retencji, • Budow ę i modernizacj ę dróg dojazdowych do gruntów rolnych, • Wdra Ŝanie i upowszechnianie wyników prac naukowo-badawczych zwi ązanych z ochron ą gruntów rolnych, • Wykonywanie bada ń płodów rolnych uzyskiwanych na obszarach ograniczonego uŜytkowania, o których mowa w art. 16, oraz niezb ędnych dokumentacji i ekspertyz z zakresu ochrony gruntów rolnych, • Wykonywanie zast ępcze obowi ązków okre ślonych w ustawie,

70 Program Ochrony Środowiska dla gminy Stubno

• Rekultywacj ę nieu Ŝytków i u Ŝyźnianie gleb na potrzeby nowo zakładanych pracowniczych ogrodów działkowych, • Zakup sprz ętu pomiarowego i informatycznego oraz oprogramowania, niezb ędnego do zakładania i aktualizowania operatów ewidencji gruntów oraz prowadzenia spraw ochrony gruntów rolnych, do wysoko ści 5% rocznych dochodów Funduszu. Wnioski o dofinansowanie ze środków Funduszu składane s ą do Urz ędu Marszałkowskiego na pocz ątku roku kalendarzowego.

8.2.3. Fundusze Unii Europejskiej

Pomoc finansowa z Funduszy Europejskich w latach 2007-2013, b ędzie przyznawana w ramach poszczególnych programów pomocowych (tzw. programy operacyjne), które stanowi ą narz ędzia realizacji Narodowej Strategii Spójno ści. Ka Ŝdy z programów pomocowych okre śla, na jakie typy ró Ŝnorodnych przedsi ęwzi ęć przewiduje si ę udzielanie wsparcia finansowego, a jednocze śnie okre śla podmioty, które chciałyby ubiega ć si ę o dotacje. Podmioty zainteresowane uzyskaniem dotacji z Funduszy Europejskich w ramach Narodowej Strategii Spójno ści b ędą mogły ubiega ć si ę o dofinansowanie z nast ępuj ących programów pomocowych:

• Program Infrastruktura i Środowisko

• Program Kapitał Ludzki

• Program Innowacyjna Gospodarka

• Program Rozwój Polski Wschodniej

• Program Pomoc Techniczna 2007-2013

• Programy współpracy mi ędzynarodowej i mi ędzyregionalnej.

Ponadto, poza ww. wymienionymi programami, ka Ŝde polskie województwo posiada własny regionalny program rozwoju (tzw. regionalny program operacyjny), w ramach którego o dotacje Unii Europejskiej mog ą ubiega ć si ę podmioty z danego województwa.

Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko

71 Program Ochrony Środowiska dla gminy Stubno

Głównym celem Programu jest podniesienie atrakcyjności inwestycyjnej Polski i jej regionów poprzez rozwój infrastruktury technicznej przy równoczesnej ochronie i poprawie stanu środowiska, zdrowia, zachowaniu to Ŝsamo ści kulturowej i rozwijaniu spójno ści terytorialnej. W ramach Programu realizowanych jest 17 osi priorytetowych: 1) Gospodarka wodno-ściekowa 2) Gospodarka odpadami i ochrona powierzchni ziemi, 3) Zarz ądzanie zasobami i przeciwdziałanie zagro Ŝeniom środowiska, 4) Przedsi ęwzi ęcia dostosowuj ące przedsi ębiorstwa do wymogów ochrony środowiska 5) Ochrona przyrody i kształtowanie postaw ekologicznych 6) Drogowa i lotnicza sie ć TEN-T 7) Transport przyjazny środowisku 8) Bezpiecze ństwo transportu i krajowe sieci transportowe 9) Infrastruktura drogowa w Polsce Wschodniej 10) Infrastruktura energetyczna przyjazna środowisku 11) Bezpiecze ństwo energetyczne 12) Kultura i dziedzictwo kulturowe 13) Bezpiecze ństwo zdrowotne i poprawa efektywno ści systemu ochrony zdrowia 14) Infrastruktura szkolnictwa wy Ŝszego 15) Pomoc techniczna – Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego 16) Pomoc techniczna – Fundusz Spójno ści 17) Konkurencyjno ść regionalna. Na realizacj ę tego programu na lata 2007-2013 zostanie przeznaczonych ponad 36 mld euro.

8.2.4. Finesco S.A.

Spółka finansuje inwestycje infrastrukturalne, które przynosz ą wymierne efekty ekonomiczne. W śród finansowanych inwestycji znajduj ą si ę: • Modernizacja ciepłowni • Proekologiczna restrukturyzacja transportu miejskiego • Modernizacja i budowa oczyszczalni ścieków • Modernizacja i budowa wysypisk odpadów • Budowa instalacji odsiarczania spalin • Produkcja energii ze źródeł odnawialnych

72 Program Ochrony Środowiska dla gminy Stubno

Warunkiem uzyskania dotacji lub kredytu jest opracowanie przez Finesco Studium Wykonalno ści. Finesco oferuje równie Ŝ finansowanie w formie leasingu i nakładów kapitałowych.

8.2.5. Ekofundusz

Ekofundusz powstał w celu zarz ądzania środkami finansowymi pochodz ącymi z ekokonwersji polskiego zadłu Ŝenia zagranicznego. Ekofundusz dofinansowuje w formie dotacji przedsi ęwzi ęcia, które maj ą wpływ na stan środowiska w skali regionu, kraju ale przede wszystkim w skali globalnej. Pierwsze ństwo w finansowaniu maj ę działania które:

• Ograniczaj ą emisj ę gazów powoduj ących zmiany klimatu (CO 2, metan, freony)

• Ograniczaj ą transgraniczny transport CO2, NO x

• Eliminacja niskich źródeł emisji CO2, NO x • przywrócenie czysto ści wód Morza Bałtyckiego • ochrona zasobów wody pitnej • gospodarka odpadami i rekultywacja gleb zanieczyszczonych • ochrona ró Ŝnorodno ści biologicznej Wnioski o dofinansowanie mo Ŝna składa ć w ci ągu całego roku wg. przygotowanego przez Ekofundusz wzoru i instrukcji. Wysoko ść dofinansowania mo Ŝe wynie ść 30% kosztów je Ŝeli inwestorem s ą władze samorz ądowe lub 50% w przypadku jednostek bud Ŝetowych. Wybór finansowanych przedsi ęwzi ęć nast ępuje w drodze konkursów lub selekcji na podstawie ankiet i pełnej oceny projektu. Środki Ekofunduszu b ędą dost ępne do 2010 roku.

8.2.6. Fundusz na Rzecz Globalnego Środowiska

Funduszem zarz ądza Bank Światowy, UNDP i UNEP. Fundusz finansuje przedsi ęwzi ęcia w dziedzinach: • ochrona ró Ŝnorodno ści biologicznej (ekosystemów o znaczeniu globalnym) • przeciwdziałanie zmianom klimatu: technologie wytwarzania i wykorzystania odnawialnych źródeł energii

73 Program Ochrony Środowiska dla gminy Stubno

• dofinansowywanie technologii proekologicznych w celu zwi ększenia ich konkurencyjno ści z technologiami tradycyjnymi • ochrona wód (przeciwdziałanie zanieczyszczeniom transgranicznym) • ochron ę warstwy ozonowej • wpieranie transportu odpowiadaj ącego zasadom zrównowa Ŝonego rozwoju • zintegrowane zarz ądzanie ekosystemami Funkcj ę koordynatora politycznego GEF w Polsce pełni Minister Spraw Zagranicznych. Koordynatorem operacyjnym jest Fundacja Ekofundusz. Formy finansowania oferowane przez fundusz to: • du Ŝe dotacje – projekty o warto ści powy Ŝej 1 mln USD, o zasi ęgu globalnym, krajowym lub lokalnym, • średnie dotacje – dofinansowanie do 1 mln USD- projekty pilotowane przez agendy rz ądowe, instytucje pa ństwowe, lokalne społeczno ści, organizacje pozarz ądowe, jednostki naukowo badawcze i akademickie, jednostki sektora prywatnego. • małe dotacje – do 50 000 tys. USD - działania na rzecz społeczno ści lokalnej, promocja efektywnych strategii i technologii proekologicznych na szczeblu lokalnym • kredyty lub po Ŝyczki na preferencyjnych warunkach. Finansowane s ą równie Ŝ przedsi ęwzi ęcia w ramach realizacji Konwencji o ró Ŝnorodno ści biologicznej, Ramowej konwencji NZ w sprawie zmian klimatu. Istnieje równie Ŝ mo Ŝliwo ść uzyskania dotacji na badania, przygotowanie dokumentacji technicznej i inne prace przedprojektowe.

8.2.7. Fundacja Wspomagania Wsi

Fundacja wspiera działania zmierzaj ące do poprawy infrastruktury, społecznego, gospodarczego i kulturalnego rozwoju, upowszechnienia zastosowania niekonwencjonalnych źródeł energii na obszarach wiejskich. Pomoc jest udzielana w formie kredytów i mikropo Ŝyczek. O kredyty mog ą si ę ubiega ć organy wykonawcze gmin i zakłady komunalne w celu finansowania kanalizacji, centralnych i przydomowych oczyszczalni ścieków. Okres kredytowania wynosi do 5 lat. Wysoko ść kredytu wynosi do 300tys PLN. Warunkiem otrzymania kredytu na budow ę kanalizacji jest 10% udział

74 Program Ochrony Środowiska dla gminy Stubno

mieszka ńców w kosztach ogólnych. Przy budowie oczyszczalni przydomowych inwestycja musi obejmowa ć co najmniej 20 obiektów, a wkład mieszka ńców powinien wynosi ć 10% kosztów budowy oczyszczalni. Mieszka ńcy powinni by ć zorganizowani w formie spółki wodno-ściekowej lub komitetu społecznego zarz ądzaj ącego inwestycj ą. Rodzaj oczyszczalni i technologia oczyszczania powinny by ć wybrane w formie przetargu zgodnie z ustaw ą o zamówieniach publicznych. W przetargu musi wzi ąć udział przedstawiciel fundacji. Mikropo Ŝyczki s ą przyznawane na rozwój przedsi ębiorczo ści na terenach wiejskich.

8.2.8. Banki

Banki realizuj ą pomoc finansow ą na inwestycje proekologiczne najcz ęś ciej w formie po Ŝyczek i kredytów preferencyjnych. Inne formy finansowania to por ęczenia kapitałowe, emisje obligacji komunalnych, dotacje i sponsoring organizacji pozarz ądowych. Do banków najaktywniej wspieraj ących inwestycje w ochronie środowiska nale Ŝą : • Bank Gospodarki śywno ściowej S.A. • Bank Gospodarstwa Krajowego • Bank Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych S.A. • Bank Ochrony Środowiska S.A. • Bank Światowy • Kredyt Bank S.A • Powszechny Bank Kredytowy S.A.

8.2.9. Instytucje leasingowe

W formie leasingu najcz ęś ciej finansowane s ą środki transportu, maszyny i urz ądzenia, linie technologiczne, sprz ęt komputerowy. Z leasingu cz ęsto korzystaj ą zakłady komunalne jak równie Ŝ gminy.

8.2.10. Fundusze inwestycyjne

Fundusze inwestycyjne bior ą udział w inwestycjach w podmiotach prywatnych o potencjalnie du Ŝej stopie wzrostu.

75 Program Ochrony Środowiska dla gminy Stubno

76 Program Ochrony Środowiska dla gminy Stubno

LITERATURA

1. Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce wg stanu na 31.10.2002r ., Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa, 2001; 2. Borys T. [red.], Wska źniki ekorozwoju , Wydawnictwo Ekonomia i Środowisko, Białystok, 1999; 3. Kistowski M, Staszek W., Poradnik do opracowania gminnego i powiatowego programu zrównowa Ŝonego rozwoju i ochrony środowiska , Pomorski Urz ąd wojewódzki, Gda ńsk, 1999; 4. Kondracki J, Geografia regionalna Polski , PWN, Warszawa, 2000; 5. Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych , Ministerstwo Środowiska, Warszawa, 2004; 6. Miłaszewski R. [red.], Nowoczesne metody i techniki zarz ądzania trwałym i zrównowa Ŝonym rozwojem gminy, Wydawnictwo Politechniki Białostockiej, Białystok, 2001; 7. Ocena roczna powietrza w województwie podkarpackim. Raport za rok 2005, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Rzeszowie, Rzeszów, 2006; 8. Plan Gospodarki Odpadami dla Gminy Stubno ; 9. Podstawowe informacje ze spisów powszechnych 2002. Województwo Podkarpackie , Urz ąd Statystyczny w Rzeszowie, Rzeszów, 2002; 10. Polityka ekologiczna pa ństwa na lata 2007-2010, Warszawa, 2006; 11. Polityka ekologiczna pa ństwa na lata 2007-2010 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2011-2015, Ministerstwo Środowiska, Warszawa, 2006; 12. Polska 2025 – długookresowa strategia trwałego i zrównowa Ŝonego rozwoju, Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, Warszawa, 2000; 13. Poradnik. Jak własnymi siłami opracowa ć gminny lub powiatowy program ochrony środowiska , Regionalne Centrum Edukacji Ekologicznej w Płocku oraz starostwo Powiatowe w Płocku, Płock, 2003; 14. Program ochrony środowiska wraz z planem gospodarki odpadami dla powiatu przemyskiegoo na lata 2008 – 2011 (projekt) ; 15. Program ochrony środowiska dla województwa podkarpackiego, Zarz ąd Województwa Podkarpackiego , 16. Przez Edukacj ę do Zrównowa Ŝonego Rozwoju – Narodowa Strategia Edukacji Ekologicznej, Ministerstwo Środowiska, Warszawa, 2001; 17. Rocznik statystyczny województwa podkarpackiego 2006 , Urz ąd Statystyczny Rzeszów, Rzeszów, 2007; 18. Sobiecki, M. [red.] Powiatowe Fundusze Ochrony Środowiska , Białystok, 2000; 19. Wytyczne sporz ądzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym , Ministerstwo Środowiska, Warszawa, 2002; 20. Źródła i zasady finansowania inwestycji w ochronie środowiska w Polsce – informator , Wydawnictwo Ekonomia i Środowisko, Białystok, 2001;

Autor opracowania: - mgr in Ŝ. Witold Dobosiewicz

77