Gümüşhane Ve Çevresinde Pontus Rum Faaliyetleri”, Karadeniz Araştırma- Ları Enstitüsü Dergisi, 5/8, Ss.143-152
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
KARADENİZ ARAŞTIRMALARI ENSTİTÜSÜ DERGİSİ THE JOURNAL OF INSTITUTE OF BLACK SEA STUDIES 2019 5 / 8 (143-152) Çelik, Kemal, “Gümüşhane ve Çevresinde Pontus Rum Faaliyetleri”, Karadeniz Araştırma- ları Enstitüsü Dergisi, 5/8, ss.143-152. DOI: 10.31765/karen.668103 GÜMÜŞHANE VE ÇEVRESİNDE PONTUS RUM FAALİYETLERİ* Kemal ÇELİK * Araştırma makalesidir. Öz: Birinci Dünya Savaşı yıllarında, Rumların çoğu, Os- Bu makale, Pof. Dr. Kemal Çelik, manlı Devleti’nin yanında yer almamış, bölgeyi işgale gi- (2018), “Gümüşhane ve Çevresinde rişen Çarlık Rusya kuvvetiyle işbirliği yapan Pontus Rum Pontus Rum Faaliyetleri”, Pontus Me- çeteleri, bağımsızlık için silahlanmışlardır. 18 Nisan selesi ve Türkiye Karadeniz Rumeli 1916’da Trabzon’a giren Ruslar, başlarında metropolit ve Dernekleri Federasyonu, 1. Baskı, papazları olan Rum ve Ermeniler tarafından sevinçle kar- (Editör: Prof. Dr. Bünyamin KOCA- şılanmışlardır. Bu işgalle birlikte Pontusçu Rum çeteleri OĞLU), Samsun, s. 129-136’da kitap bölümü olarak yayınlanmış olup, ye- ve Ermenilerin Trabzon ve çevresindeki mezalimleri baş- niden gözden geçirilmiş, eklentiler lamıştır. Gümüşhane halkı bu dönemde katliama tabi tu- yapılarak yeni bilgiler ve yeni kaynak- tulmuş, zulme uğramış, bölgenin Batısındaki şehirlere göç larla genişletilmiştir. etmiş, ekonomik yönden güçsüz ve fakir hale düşmüştür. Mondros Mütarekesi’ni takiben, Rum Pontus çalışmaları ** Prof. Dr. Gümüşhane Üniversitesi canlandırılmıştır. İtilaf devletlerinin Doğu Karadeniz böl- Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü gesine gönderdikleri subayları ve Yunanlılar, yöre Rumla- E-Posta: [email protected] rını desteklemişlerdir. Orta ve Doğu Karadeniz kıyıları ORC ID: 0000-0002-5259-9911 Rusya’dan gelen silahlı Rum göçmenlerle dolmuştur. Ge- nel Af ile hapisten tahliye edilen ve dağdan inen Pontus çetecileri, İngiliz subaylarının izniyle silahla dolaşmış, Anahtar Kelimeler: Gümüşhane, Müslüman halka karşı baskın, soygun, zulüm ve cinayet- Doğu Karadeniz, Pontus Rum, Yuna- lerini arttırmışlardır. Cumhuriyetin ilanından günümüze nistan, Türkiye. kadarki yakın dönemde, Yunanistan ve Rumlar, Ermeni Keywords: Gumushane, Eastern soykırım iddiası ile yakın dönemdeki Kürt Sorunu öne çı- Black Sea, Pontus Greek, Greece, Tur- karıp bağlantı kurarak, soykırımı tanıması ve tazminat key. ödemesini talep ettikleri Türkiye’nin, bu soykırımı tanı- maması halinde AB’ye kabul edilmemesi yönünde, Avrupa Parlamentosu, İngiltere, Almanya, Moskova’da sergiler düzenlemiş ve Avrupa ülkelerinde propagandalar yapmış- lardır. Doğu Karadeniz’de Rum nüfus sayısı çok abartıl- mıştır. Avrupa ve Amerika’daki sürekli Türkiye’yi suçla- yan Pontusçu çalışmalar yanında; asıl önemlisi ve dikkati çeken nokta Doğu Karadeniz’deki çocuk ve genç nüfus Gönderim Tarihi: 29.07.2019 başta olmak Türkiye’deki Türkleri kendilerinden şüpheye Kabul Tarihi: 25.12.2019 düşürecek ölçüde, aslında Rum oldukları yalanına inan- Kemal ÇELİK KAREN 2019 / 5 / 8 144 dırmak yönündeki Pontus Rum faaliyetleridir. 1. Pontus Adı PONTUS RUM ACTIVITIES IN GUMUSHANE Günümüzde Yunanistan’ın siyasi bir sorun Abstract: During the First World War, most of haline getirmeye çalıştığı Pontus adı, İlk- the Greek Cypriots did not stand by the Ottoman çağda Grekler tarafından “deniz” anla- Empire, but the Pontus Greek gangs, which co- mında da kullanılan ve Doğu Karadeniz’i operated with the Tsarist Russian forces that in- kapsayan Güney sahiline de verilmiş, bölge vaded the region, were armed for independ- sakinlerine de “Pontuslu” denilmiştir. Pon- ence. The Russians entered Trabzon on April 18, tus adı genelde coğrafi bir terim olarak Ka- 1916 and were greeted with joy by the Greeks radeniz ve kıyıları için kullanılmıştır. Sam- and Armenians, who had metropolitan and pas- sun’dan Artvin’e kadar uzanan ve Güney tors at the beginning. With this occupation, the Pontusian Greek gangs and the atrocities of the kesimde Gümüşhane ve Bayburt’u da içine Armenians in and around Trabzon started. The alan bölge, Tarih Öncesi dönemden itiba- people of Gumushane were massacred, perse- ren insanların yerleşim alanı olmuştur. Bu cuted, migrated to the cities in the West of the nedenle, bölgede yaşamış olan bir etnik region and became economically weak and grubu belirtmez Pers Satrapı’nın oğlu I. poor. Mithridates’in M.Ö. 301’de kurduğu “Pon- Following the Armistice of Mudros, Greek Pon- tus Krallığı”, son Kral VI. Mithridates Ev- tus works were revived. The officers sent to the pator’un yayılmacı siyaseti sonucu Ege Eastern Black Sea region by the entente states adalarına kadar uzanmış, en geniş sınırla- and the Greeks of the region. Central and East- rına ulaşmıştır. M.Ö. 66’da General Pompe- ern Black Sea coasts are filled with armed Greek ius komutasındaki Roma ordusu, Pontus immigrants from Russia. Pontus gangs, who kuvvetlerini bozguna uğratarak bu devlete prison with Amnesty and descended from the son vermiştir. Pontusluların, Yunanlılık mountains, went with guns with the permission of British officers and increased their raids, veya Hellenlikle ilgileri olmamakla bir- robberies, cruelty and murders against the Mus- likte, sayıca çoğu Ortodoks Hrıstiyan ol- lim people. duklarından kilise ile burjuvazinin yürüt- tüğü çabanın etkisi altına girdikleri, köken- So that in the near future to present the procla- leri ne olursa olsun Anadolu’da yaşayan mation of the Republic, Greece and Greeks, es- tablishing Armenian genocide allegations with Türkçe veya Rumca konuşan bütün Orto- close removing lead the Kurdish Question in the doks Hrıstiyanlar gibi, Rumluk duygusunu period connections, to recognize the genocide benimsedikleri düşü-nülmektedir. Pontus and Turkey, where they demanded the payment Meselesi Tanzimat’ın Gayrı Müslimlerle il- of compensation, this genocide towards the gili hükümlerine dayanılarak ortaya atıl- adoption of the EU in case of non-recognition, mıştır. 19. Yüzyıl sonlarında İngiltere, the Europe Parliament, England Organized ex- Fransa, Rusya ve ABD’nin destek verdiği hibitions in Germany, Moscow and made prop- Yunan Megali İdeasının, Doğu Karadeniz aganda in European countries. The number of kıyısında kurulması planlanan bir Pontus Greek populations in the Eastern Black Sea re- gion has been exaggerated. Besides constantly Devleti’nin oluşmasını sağlamak için güt- accusing Turkey Pontists studies in Europe and tükleri siyasi, askeri, dini, kültürel ve etnik America; The important point worthy of atten- faaliyetler olarak tanımlanabilir. Pontus tion and especially children and young people in Meselesi, Yunanlılar ve Batılılar için farklı the eastern Black Sea region of Turkey to the anlamlar taşımış, Yunanlıların verdiği an- extent that discredit themselves in Turkey, the lam dışında, Batılılar için Türkleri siyasi fact that they lie on the Pontic Greeks are alanda sıkıştırmak, dünya kamuoyuna Greeks activities to make believe. karşı zor durumda bırakmak, Yunanlıları oyunlarına alet etmek yönünde kullandık- ları bir koz olarak kullanılmıştır.1 -------------------------------------------------------- 1 Kurt, 1995: 60-62; Pehlivanlı, 1999: 79-81; Okur, 2011; Öztürk, 2011: 890; Çapa-Usta, 2017: 4, 5-16; 2007: (14): 1-3; Özgören, 2006: 1-3; Fallmerayer, Üçüncü, 2017: (23) 108. 145 Gümüşhane ve Çevresinde Pontus Rum Faaliyetleri 2. Birinci Dünya Savaşı Öncesi ve Sıra- Maçka’dan Aşağıdere’ye kadarki bölgede sında Gümüşhane Pontusçu faaliyetler yoğun olarak kendini göstermiştir. O dönemde Trabzon’un bir İkinci Meşrutiyetin ilanıyla özgürlük ha- Sancağı durumundaki Gümüşhane’nin iş- vası içindeki Pontusçular, çalışmalarını gale uğradığı 19 Temmuz 1916’dan 15 Şubat gizlemek gereğini duymamışlardır. 1918’e kadarki dönemde Gümüşhane ve 1904’te, Merzifon Amerikan Koleji’nde giz- bağlı yerlerinde de halkın önemli bir kısmı lice kurulmuş olan Pontus Rum Cemiyeti Rum ve Ermeni komitacıların katliam ve zamanla faaliyetlerini arttırmıştır. Bu ce- zulümlerinden kurtulmak için işgale uğra- miyetin 1908’de Samsun’da kurulan “Rum mayan Batı kesimine göç etmiştir. Gümüş- Teceddüd ve İhya Cemiyeti’ne gönderdiği hane ve çevresindeki ortaya çıkan Pontus- kutlama yazısı niyetini ortaya koymakta- çuluk faaliyetleri Çarlık Rusya kuvvetleri- dır. Cemiyet 1910’da Pontus adlı bir dergi nin Bolşevik İhtilali nedeniyle geriye çekil- yayınlayarak çalışmalarına ilmi bir gö- mek zorunda kalmaları ve bölgede Türk rüntü katmıştır. Pontus Cemiyeti’nin bay- egemenliğinin yeniden sağlanması üze- rağı ile üzerindeki semboller, Yunan bay- rine, Pontusçu Rumlarla Ermeniler çalış- rağı sembollerine benzetilmiştir. Kurula- malarını gizli yapmaya başlamışlardır. Gü- cak olan Rum Pontus devletinin merkezi müşhane, Türk ordusu tarafından kurtarıl- olarak düşünülen Samsun ve Doğu Karade- dığında harabe bir şehir görünümündedir. niz kesiminde Pontusçuluk faaliyetleri art- Ekonomik bakımdan halk güçsüz ve fakir tırılmış, Müslümanları Hristiyanlaştırma hale gelmiştir. Kazım Karabekir Paşa, To- ve Rumlaştırma girişimleri başlatılmıştır. rul üzerinden Gümüşhane, Bayburt ve Er- Birinci Dünya Savaşı öncesinde, Gümüş- zurum’a giderken geçtiği bölgelerdeki hal- hane’de Türk nüfus Rumlara göre farklı şe- kın çektiği açlığı görmekten büyük üzüntü kilde çoğunlukta idi. Ermeni nüfus ise Türk duyduğunu, Gümüşhane’de Daltaban’dan ve Rumlara oranla daha az bir sayıda idiler. geçerken ekmek diye bağrışan kadınları 1914 yılı sayımında Gümüşhane nüfusu görünce bunlara yiyecek verilmesini em- 40.635, Torul nüfusu 60.257 olarak belir- rettiğini anlatmıştır.2 lenmiştir. Birinci Dünya Savaşı yıllarında, Rumların çoğu, Osmanlı Devleti’nin ya- 3. Mondros Mütarekesi ve Milli