T.C Istanbul Kültür Üniversitesi Fen Bilimleri
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
T.C İSTANBUL KÜLTÜR ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ BÜYÜK POSTANE İÇ DONANIMI VE KORUMA SORUNLARI YÜKSEK LİSANS TEZİ Ömür KERİMOĞLU Ana Bilim Dalı: MİMARLIK Programı: MİMARLIK TARİHİ VE RESTORASYON EYLÜL 2018 T.C İSTANBUL KÜLTÜR ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ BÜYÜK POSTANE İÇ DONANIMI VE KORUMA SORUNLARI YÜKSEK LİSANS TEZİ Ömür KERİMOĞLU 1509220304 Tezin enstitüye Verildiği Tarih: 08 Ekim 2018 Tezin Savunulduğu Tarih: 07 Eylül 2018 Tez Danışmanı: Prof. Dr. Nadide SEÇKİN Jüri Üyeleri: Doç. Dr. Rabia ÖZAKIN Dr. Öğr. Üyesi Sevtap ELMAS EYLÜL 2018 ÖNSÖZ Günümüzde teknolojinin hızlı gelişimine bağlı olarak haberleşme; çoğunlukla elektronik posta ve mesaj şeklinde sağlanmaktadır. Mektuplaşma hemen hemen yok denecek kadar az olup, yaygın haberleşme belgeleri olan kartpostallar ise sadece sahaflarda ya da müze girişlerinde göze çarpmaktadır. Yakın tarihte iletişimin kamusal mekânı olan postanelerin ziyaretçileri bu nedenle azalmış, tarihteki yerini almış olan ‘Posta Kutu’ları ise bilindiği üzere artık kullanılmamaktadır. İstanbul’da ticaret ve yönetim yapılarının en çok bulunduğu semtlerden biri olan Eminönü’nde bulunan ve bu çalışmanın konusu olarak belirlenen Büyük Postane hakkında yapılan bu çalışmada, öncelikle tarihsel sürece ilişkin kaynak araştırması yapılmış ve yerinde yapılan görsel belgelemenin ardından özellikle iç mekân kurgusu incelenmiş ve izin verildiği ölçüde çizim yapılmıştır. Günümüzde tescilli bir kamu yapısı olan Büyük Postane aynı zamanda mimarisi ve haberleşmedeki tarihsel görevi ve nitelikleri ile korunması gerekli önemli bir yapıdır. Büyük Postane binasının iç mekân donanımı, yatay, düşey yapı elemanları ve mobilyaları genel tasarım ilkeleri ve malzemeleri açısından incelenmiş ve günümüzde kullanılan PTT hizmet bölümü ile özgün teknik donatı, araç ve gereçler ile mobilyaların tarihsel gelişimi dikkate alınarak Büyük Postane Müzesi’nde çalışmalar yapılmıştır. Bu süreçte, bilgi ve tecrübesi ile her zaman beni en iyi şekilde yönlendiren ve eleştirileri ile katkı sunan danışmanım Prof. Dr. Nadide Seçkin’e, yapıya ait görsel, yazılı kaynak araştırmalarımda, çalışmama katkı sağlayan Büyük Postane teknik hizmet birimi çalışanı Ersin Erdemci’ye, İstanbul IV nolu KVTVKK denetmeni mimar Kemal Durmaz’a, İBB Atatürk Kitaplığında nadir eserler biriminde görevli olan İrfan Dağdelen’e teşekkürü borç bilirim. Ayrıca, çalışmamın her aşamasında anlayış gösteren ve beni destekleyen eşim Bülent Kerimoğlu’na çok teşekkür ederim. Tezimi, değerli vakitlerini aldığım çocuklarım Ulgar Mete ile Elif İris adına sunuyorum. Eylül, 2018 Ömür Kerimoğlu ii İÇİNDEKİLER SAYFA ÖNSÖZ …………………………………………………..………………………… ii İÇİNDEKİLER ……..…………..……………………………………………..….. iii KISALTMALAR ………………………………...……………..………….….….. vi TABLO LİSTESİ ……………………………………………………………….... vii ŞEKİL LİSTESİ .………………….……….…..…………………………..….. viii TÜRKÇE ÖZET ...……..………………………………………..……….......... xiii YABANCI DİL ÖZET ……………………..………..……………….……..…... xv 1. GİRİŞ ……………………………..…………………...………………….…….. 1 1.1. Amaç ........................................................................................................ 1 1.2. Kapsam ve Yöntem ……..……..….…………………………….…....... 1 2.OSMANLI DEVLETİ’NDE POSTA HİZMETİ VE HABERLEŞMENİN TARİHÇESİ ……………………………………………………………………….. 3 2.1. Haberleşme Yöntemleri ve Posta Örgütünün Kuruluşu …………….. 3 2.2. Osmanlı Devleti’nde Yabancı Postaneler ………….………………….. 8 2.3. İlk Postaneler ……………………………....……………………....… 12 2.4. Osmanlı Devleti’nde Telgraf Teşkilatı …………...………………….. 21 2.5. Osmanlı Devleti’nde Telefon Teşkilatı ………………………………. 28 2.6. Osmanlı Posta Pulları ……………..……..…..………………….…… 29 iii 3. BİRİNCİ ULUSAL MİMARLIK AKIMI VE VEDAT TEK ……...………. 35 3.1. Osmanlı Devleti’nde Akademik Mimari Eğitimin Başlangıcı …….... 35 3.2. Birinci Ulusal Mimarlık Akımı ..…………..…….……………..……. 37 3.3. Vedat Tek’in Yaşamı Mimari Yapıtları …...……........................…... 39 3.3.1. Vedat Tek’in Önemli Yapıtları .…….………………...…….…. 41 3.3.1.1. İzmit Saat Kulesi ..………………………………………....... 41 3.3.1.2. Kastamonu Hükümet Konağı …….………………………….. 41 3.3.1.3. Büyük Postane Binası ……………………………………….. 42 3.3.1.4. Büyük Postane Camisi (Hobyar Mescidi), Eminönü................. 42 3.3.1.5. Vedat Tek Evi ...……………………………………………… 43 3.3.1.6. Defter-i Hakani Binası, Sultanahmet .………………….…….. 44 3.3.1.7. Mesadet (Liman) Han Selanik Bankası, Eminönü …………... 45 3.3.1.8. Fatih Tayyare Şehitler Anıtı …………………………………. 46 3.3.1.9. Halk Fırkası Mahfili (Binası) ......……………………………. 47 4. BÜYÜK POSTANE …………………………………………………………… 49 4.1. Büyük Postane’nin Yeri ve Mimari Özellikleri …………….………. 49 4.2. Plan Özellikleri ……..………………………………………………... 56 4.3. Yapının Cephe özellikleri ………………..………….……………….. 61 4.3.1. Kuzey Cephesi ……………..………………………………….. 61 4.3.2. Batı Cephesi ……………..…………………………………….. 63 4.3.3. Güney Cephesi .……………………………………………….. 64 4.3.4. Doğu Cephesi ………………………………………………….. 65 iv 5. BÜYÜK POSTANE İÇ MEKAN DONANIMI ………………….……….... 66 5.1. Büyük Postane Orta Hol (Sirkeci Postanesi)..………………………....66 5.1.1. Merkez Hol (Sirkeci Postanesi) Kapılar …………………………69 5.1.2. Merkez Hol (Sirkeci Postanesi) Pencereler ……………………...70 5.1.3. Merkez Hol (Sirkeci Postanesi) Cam Tavan …………...………..71 5.1.4. Merkez Hol (Sirkeci Postanesi) Kaplamalar ...…………………..72 5.1.4.1. Çini Kaplamalar ……………………………………... 72 5.1.4.2. Mermer Döşeme………………………………………73 5.1.4.3. Duvar Kaplama………………………………………..73 5.1.5. Merkez Hol (Sirkeci Postanesi) Sabit Mobilyalar ...……………..74 5.1.5.1. Banko …………………………………………………74 5.1.5.2. İlan Panoları …………………………………………..75 5.1.6. Merkez Hol (Sirkeci Postanesi) Isıtma ve Aydınlatma Donatıları.75 5.1.6.1. Isıtma Sistem Donatısı………………………………..75 5.1.6.2. Aydınlatma …………………………..…………………………76 5.1.7. Merkez Hol (Sirkeci Postanesi) Mobilyalar……………………...78 5.1.7.1. Mektup Dolapları……………………………………..78 5.1.7.2. Yazı Masaları………………………………………….79 5. 2. Özgün Mobilyalar (Müze) ...…………………………………………..80 5.2.1. Nazır Masası (Müze) ...…………………………………80 5.2.2. Mektup Dolabı (Müze) ...……………………………….81 5.2.3. Nazır Dolabı (Müze)…………………………………….82 5.3. Bozulmalar ve Nedenleri ...……………………………………………..83 v 5.4. Merkez Hol (Sirkeci Postanesi) Donanımındaki Bozulmalar………..83 5.4.1. Kaplamalardaki Bozulmalar……………………………83 5.4.2. Sabit Mobilyalardaki Bozulmalar………………………84 5.4.3. Kapı ve Pencerelerdeki Bozulmalar…………………….84 5.4.4. Isıtma Ve Aydınlatma Donatısındaki Bozulmalar……...85 5.4.5. Özgün Mobilyalardaki Bozulmalar……………………..85 5.4.6. Ahşap Malzemedeki Bozulma Nedenleri ve Koruma Y..87 5.4.7. Büyük Postane Binasında Yapılan Onarım Çalışmaları...88 6. DEĞERLENDİRME VE SONUÇ …..……….…………....…………………..91 KAYNAKÇA …………………………………...……………………………….....93 EKLER ……………………………………………………………………….....…95 ENVANTER FİŞLERİ…………………………………………………………...119 vi KISALTMALAR AAE Alman Arkeoloji Enstitüsü BOA Başbakanlık Osmanlı Arşivi C Cilt DBİA Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi h Hicri İBB İstanbul Büyükşehir Belediyesi DBİA Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi İÜNEK İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kitaplığı KVTVKK Kültür Ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu PTT Posta Telefon Telgraf s Sayfa TBMM Türkiye Büyük Millet Meclisi TCTA Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi TDK Türk Dil Kurumu TMMOB Türkiye Mimarlar Mühendisler Odası Başkanlığı UPU Dünya Posta Örgütü vii TABLO LİSTESİ Tablo 2.1. Osmanlı Devleti Sınırları İçinde Bulunan Diğer Ülkelerin Posta Merkezleri Sayıları (Demir, 100-101) Tablo 2.2. Osmanlı Devleti’nde Posta Merkezleri ve Kuruluş Tarihleri (Demir, 16) viii ŞEKİL LİSTESİ Şekil 2.1. Atlı Ulak (Bezaz, 43) ……………………………………...……………..3 Şekil 2.2. Peyk (Fenerci Mehmet Albümü) ……………………………………….5 Şekil 2.3. İstanbul’daki Yabancı Posta Merkezleri Haritası, 1913 (Cön, Gruhlke, 102) ……………………………………………………………….10 Şekil 2.4. Ankara Alman Postanesi (AAE Fotoğraf Arşivi) ……………….……11 Şekil 2.5. Galata Alman Postanesi (AAE Fotoğraf Arşivi) …………..………….11 Şekil 2.6. Osmanlı Posta Tatarları,1898 (PTT Fotoğraf Arşivi) ………………..12 Şekil 2.7. Memalik-i Osmaniye’nin Tatar Posta Haritası (İstanbul PTT Müzesi Koleksiyonları Harita Kataloğu) .………………………13 Şekil 2.8. Şehir İçi Çalışan Posta Tatarları, 1845 (Yazıcı,1639) …..……………14 Şekil 2.9. Postane Hizmet Birimi İç Donanımı, (Abdullah Freres, PTT Ankara Pul Müzesi) ..…..…………………………………………………………………...15 Şekil 2.10. Postane-i Amire, Eminönü Abdullah Freres (Ankara PTT Pul Müzesi)……………………………………………………………………………...15 Şekil 2.11. Posta Nakli, Abdullah Freres (Ankara PTT Pul Müzesi) …………..16 Şekil 2.12. Postane-i Amire, Eminönü (PTT Fotoğraf Arşivi) ………….………16 Şekil 2.13. Galatasaray Postanesi (PTT Beyoğlu Arşivi) ………………………..17 Şekil 2.14. Avrupa-yı Osmani Posta Haritası, 1902 (Ölçek 1/ 1000000 (İstanbul PTT Müzesi Koleksiyonları Harita Kataloğu) …………………….....19 Şekil 2.15. Asya-i Osmani Posta Haritası, 1902 ( Ölçek1/2000000) (İstanbul PTT Müzesi Koleksiyonları Harita Kataloğu) ………….……………20 ix Şekil 2.16. İlk Telgraf Makinesi …………………………………………………..22 Şekil 2.17. İlk İstanbul Telgrafhanesi, Soğukçeşme (Bezaz, 57) ………………..23 Şekil 2.18. Telgraf Memur Mülazımı Mektebi, Soğukçeşme …………………...25 Şekil 2.19. Avrupa-i Osmani Telgraf Haritası, 1909 ( Ölçek 1/1000000) (İstanbul PTT Müzesi Koleksiyonları Harita Kataloğu) …………………….…26 Şekil 2.20. Asya-i Osmani Telgraf Haritası, 1902 ( Ölçek 1/2000000) (İstanbul PTT Müzesi Koleksiyonları Harita Kataloğu) ……………….………27 Şekil 2.21. Osmanlı Devleti’nde ilk Filatelik iptal damgalarından “Tip II A noktalı damga”, 1864 yılında Tuğralı pulların iptali için kullanılmıştır. Noktaların ortasında “Deraliye” (İstanbul ) kelimesi yazmaktadır (Brand, Ceylan, 23-24) .……………………..……………………………………..29 Şekil 2.22. Osmanlı