Turcas 80. Yil Kitap.Indd
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
DR. MURAT KORALTÜRK ISBN © Tüm hakları Aksoy Matbaa A.Ş.’ye aittir. Turcas Kültür Yayınları Aksoy Matbaa A.Ş.’nin yazılı izni olmadan No: 2012/1, Eylül 2012, İstanbul tamamen, kısmen veya değiştirilerek 80. Yıl anısına ... / ... 2013 tarihinde yayımlanamaz, kopyası yapılamaz, 3000 adet olarak basılmıştır. bilgi olarak depolanamaz ve çoğaltılamaz. İçindekiler Enerji Dolu 80 Yıl Şirket Tarihi İktisadi Tarih Genel Koordinasyon Turcas Petrol A.Ş. Sunuş 10 Siyasal, Toplumsal ve ekonomik gelişmeler; Atatürk Dönemi www.turcas.com.tr Önsöz 12 Yeni bir devlet kuruluyor 16 Türk Petrol 1931 - 1988 16 Proje Geliştirme Kentli Hristiyan tüccarlar dışarı Türkiye Neft Sanayi A.Ş. 16 Beze Group köylü göçmenler içeri 17 Savaş sonrası petrol enerji kaynağı oluyor 16 Reformlarla genç cumhuriyet kuruluyor 19 Danışman Petrol ticaretinin ilk aktörleri Beyaz Ruslar 21 Savaş yorgunu ülke, Osman S. Arolat Önce kolektif, sonra limited şirket kuruluyor 22 İzmir İktisat Kongresi’ni topluyor 22 Boğaziçi Rafinerisi’nde atılan yanlış adımla gelen kapanma 28 Yazar Kongrede Mustafa Kemal, kılıcı Dr. Murat Koraltürk Betûl Mardin / Söyleşi 29 kenara koyup sabanı öneriyor 23 Babam Arif Muhittin Mardin’in eğitimi ve hayat hikâyesi 29 Misak-ı İktisadi’nin 12 ilkesi 24 Araştırma Ekibi Türk Petrol 30 Lozan’ın ekonomik boyutları 28 Cabbar Yılmaz Türk Petrol’cüler Apartmanı: Teşvikiye Palas 31 Dr. Arzu Varlı 9 ülkeye avantaj sağlayan Türk Petrol amblemi: Şapka 31 Dr. Nurşen Gürboğa Lozan Ticaret Mukavelenamesi 32 Beharlar ayrılıyor, Türk Petrol ve Madeni Yağlar T.A.Ş. kuruluyor 33 Savaşta daralan tarımsal, Proje Yönetimi Bir yıl sonra yüzde 100 sermaye artışı 34 hayvansal varlık 34 Batu Aksoy Şirketin adındaki “Türk” sözcüğü kalıcı hale geliyor 35 Cumhuriyetin devraldığı tablo 35 Cabbar Yılmaz Anonim ortaklarında değişiklik: Diaconoff’un ayrılışı 36 Bengü Bilik Osmanlı’nın aşarına Celal Gürcan / Söyleşi 40 Cumhuriyet son veriyor 37 Proje Ekibi Türk Petrol Bozüyük’te 40 Osmanlı’nın son sanayi Ali Uslu Prahova’nın ortaklıktan ayrılışı 42 sayımlarının çizdiği resim 40 Erdem Polat Cardomati’nin tasfiye memurluğu ve ortaklıktan ayrılışı 42 Cumhuriyetin ilk yıl sanayi rakamları 43 Tasarım / Yapım Mustafa Topaloğlu / Söyleşi 47 Mucize yaratan Cumhuriyet Works İletişim 1960’larda Türk Petrol 47 girişimcisi: Nuri Şeker 44 Doğan Bolak / Söyleşi 49 Osmanlı’nınkinden 14 yıl sonra Baskı-Cilt-Ambalaj Marmara Petrol 49 Cumhuriyetin Teşvik-i Sanayi Kanunu 45 Aksoy Matbaa A.Ş. Şirketin ilk faaliyetleri kendi depolarını kurması 52 Teşvik-i Sanayi girişimi destekliyor 47 1936 ilk çalışma yılı Socony ve Prahova’dan ithalat 53 Önce savaş, sonra kriz vurdu 49 Mahir Dengizman / Söyleşi 54 Kriz Türkiye’yi korumacı, Mesleki geçmişim 54 devletçi iktisada yöneltiyor 50 Türkiye ve Türk Petrol için zor yıllar 55 Yönetim elitleri “Milli İktisat” ülküsüyle 1936 - 1937’de piyasa rekabeti 57 cemiyet kuruyor 52 Doğan Bolak / Söyleşi 59 Milli Sanayi Sergisi ve Türkpetrol Vakfı 59 1930 Sanayi Kongresi 54 Sadettin İmrek / Söyleşi 61 Türk parasını koruma ve tütün tekeli gündemde 55 Mithat Recai Öğdevin 61 İçindekiler İktisadi Tarih Şirket Tarihi İktisadi Tarih Celal Bayar iktisat vekili oluyor 56 1941’de Mobil ve Petrol Ofisi dışlayınca ciroda Dönemin önemli tanığı anlatıyor 114 Liberal arayışlı Vaner kalkınma planı 94 Osmanlı’dan kalan fabrikaların büyük gerileme yaşanıyor 63 Yılmaz Tecmen / Söyleşi 116 1948 İktisat Kongresi’nin yönetimi Devlet Sanayi Ofisi’ne 58 Doğan Bolak / Söyleşi 65 Sektördeki geçmişim 116 devletçi-liberal tartışmaları 96 Kıt kaynakla özel kesimle sanayileşmesi Tabaş 65 Süreyya Serdengeçti / Söyleşi 122 Tartışmada liberal öneriler 98 sonuç vermeyince gündeme gelen plan 60 Sarnıçlı vagon tedariki ve yeni ortaklar 67 Türkiye ekonomisi 122 1930’ların devletçiliği, yerini Birinci planın üç temel hedefi 61 Verasetle şirkete yeni ortaklar geliyor 67 Elden alınan ‘Petrol’ oyuncağı ve iflasın eşiğinden kurtuluş 125 DP Liberalizmine bırakıyor 99 İlk plan döneminin ekonomik Cabbar Yılmaz / Söyleşi 70 TÜPRAŞ ve kurallı serbest piyasa 126 DP Liberalizminde devlet de göstergeleri 63 Üsküdar madeni yağ deposu 70 Cabbar Yılmaz / Söyleşi 127 yer alıyordu 101 Ülkeyi demir ağlarla örmek 64 Bir dönemin sonu: Firuzan Ali Arsan Lozan’a taşınıyor 71 Osman Kerman ve profesyonelleşme 127 Yabancı sermayeye çağrı için çıkarılan Kanun 101 Yeraltı kaynakları hedefli Ömer Dormen / Söyleşi 72 Cabbar Yılmaz / Söyleşi 132 ikinci 5 yıllık plan 67 Yabancı sermaye Türkiye’ye Türk Petrol’den Castrol’e uzanan güzel yıllar 72 Tabaş 132 tarımsal sanayiyle geliyor 103 Savaşın soluğu planı erteletiyor 69 Yeni depolar ve tankerler 80 Biz neler yapıyoruz, devlet neler yapıyor 136 1950’lerin ikinci yarısında İkinci Dünya Savaşı yılları 70 Castrol ile ilk temas 80 Halka açılıp, sermayemizi güçlendirip kurumsallaşıyoruz 139 ithal ikamesiyle tanışıyoruz 105 İkinci Dünya Savaşı’yla ekonomik Doğan Bolak / Söyleşi 81 Batu Aksoy / Söyleşi 140 Demiryolu değil karayoluna yatırım ve sosyal hayata gelen fren 70 Turcas’ın kuruluşu ve halka açılması 81 Eğitim ve iş hayatına giriş 140 ve ilk baraj hamleleri 107 Savaşa girilmese de enflasyon ve Gürsan ve Bolakların Türk Petrol’e ortak oluşu 88 Erdal Aksoy ve Ortakları 141 DP döneminin ekonomi rakamları 114 karaborsa vatandaşı olumsuz etkiliyor 72 Cabbar Yılmaz / Söyleşi 90 Shell & Turcas Ortaklığı 144 1958’de önemli bir devalüasyon 114 Savaş, asıl içinde yer İlk kuşak yöneticiler 90 SOCAR & Turcas Ortaklığı 147 alanları vuruyor 74 Planlı dönemde Türkiye 115 Ümit Boyner / Söyleşi 94 Enerji Holdingi olmak 150 Savaş döneminin ekonomik resmi 76 Türkiye askeri darbe ile tanışıyor 115 Türk Petrol - Turcas geçmişim 94 RWE & Turcas Ortaklığı 150 Savaşla gelen Milli Korunma Türk Petrol’de ilk iki kuşak: Gelişen Türkiye, doğalgaz piyasası 155 61 Anayasası ile gelen siyasal Kanunu ve Varlık Vergisi 80 Mithat Recai Öğdevin ve Aydın Bolak 96 yelpaze ve yeni örgütler 116 Aile işinde olmak 157 Demokrasiye geçiş ve Turcas’ta kadın olmak 97 1960’larda tarımdan sanayiye Turcas’ın organizasyon yapısı 158 Demokrat Parti dönemi 82 Bir rafineri hayali: Marmara Petrol ve ATAŞ 99 doğru adım atılıyor 118 Yeni kurumsal kimlik 160 Savaş sona ererken gündeme gelen Ümit Boyner / Söyleşi 100 12 Mart 1971’de yeni bir Ahmet Erdem / Söyleşi 161 yeni siyasi ortam 82 Türk Petrol’ün petrol dışı işlere girmesi 100 askeri müdahale 119 Shell & Turcas Ortaklığı 161 Kore Savaşı, NATO’ya girişin Turcas’ın halka açılması 101 Farklı bir koalisyon, kapısını açıyor 84 1994’te kriz geliyor, biz büyüyoruz 162 Kıbrıs’a müdahale ve kriz 120 Yabancılarla ortak olmak 103 Banu Aksoy Tarakçıoğlu / Söyleşi 167 DP askeri darbe ile Yeni bir ürün: Alevgaz 104 Sokak çatışmaları ve aydın iktidardan indiriliyor 86 Turcas ve mesleki kariyerim 167 ölümlerinin ardından gelen darbe 121 İkmal sorunları ve petrol dışı işlere yöneliş 104 Devletçi planlama arayışları 86 Osman Kerman 170 İkmal sorunu karşısında gündeme gelen bir oluşum: Tabaş 105 1960’lara geri dönüp SOCAR & Turcas Ortaklığı 170 yeni plana bakalım 122 Savaş sonrasının iki kutuplu dünyası Cabbar Yılmaz / Söyleşi 108 ve Bretton Woods 90 Ekonomik kriz dönemi 171 DP’nin düşündüğü planlama teşkilatı, Turcas’ın kuruluşu 108 darbe sonrası kuruluyor 123 Türkiye uluslararası yeni örgütlerle Yabancılarla çalışmanın avantajları 171 İşler yolunda gitmiyor 110 ve devalüasyonla tanışıyor 92 Takım çalışması ve kurumsallık 174 DPT’nin önemli hazırlığı 1963 planı 124 Türk Petrol’den Turcas’a 114 Savaşa girmesek de Amerika’dan Hayalimdeki Turcas 175 Planda hedefler ve gerçekleşmeler 128 Marshall yardımı geliyor 93 Türk Petrol + Castrol Ortaklığı = Turcas Petrolcülük A.Ş. 114 İçindekiler İktisadi Tarih Şirket Tarihi İktisadi Tarih 1970’li yılların ekonomik göstergeleri Tabaş satın almasıyla geleceğe atılan adım 178 1980’ler sonunda işçi eylemleri 175 ve bir devalüasyon daha 131 Oto Gaz pazarının büyümesi ve akıllı kart 180 Yüksek faizli iç borçlanmanın tuzağı Petrol krizi ithalata bağımlılığı artırıyor 133 1999’da gerçekleştirilen birleşme ve unvan değişikliği: ve faiz dışı fazla dönemi 176 Petrol kriziyle gelen iki olumsuzluk 136 Turcas Petrol A.Ş. 180 Devlet’in gelirleri arasında vergiler 178 1980’den 2000’lere Türkiye 138 2001’de, kriz döneminde yönetim stratejisinde değişiklik 186 Uluslararası sermaye hareketleri serbest bırakılıyor 180 Askeri yönetim 1983’te ConocoPhillips Türkiye’den çıkarken hisselerin iktidarı devrediyor 138 Aksoy tarafından satın alınması ve Shell ile ortaklık 186 Bir dolar cari açık için 4,3 dolar dış borç gerekiyor 182 Özal’la küreselleşmeye 2005’te başlatılan akaryakıt şirketinden adım atan Türkiye 140 enerji şirketine dönüşüm adımları 191 Enflasyon’un hikâyesi 186 Özal’ın ardından yeni partiler, 2006 sonunda gerçekleştirilen Kamunun artan borçlanma yeni liderler 142 Stratejik SOCAR & Turcas Ortaklığı 192 gereksinmesi 187 1990’ların koalisyonları Yeni Adım: Turcas elektrik enerjisi üretiminde 201 5 Nisan Kararları 189 ve istikrarsızlık 143 Cabbar Yılmaz / Söyleşi 203 Ve Gümrük Birliği 190 1999’da yaşanan seçimler; Geleceğe uzanan yolda Turcas 203 Tahkim 192 üç partili koalisyon ve istikrarsızlık 145 Ümit Boyner / Söyleşi 211 IMF’den müdahaleler ve 2002 seçimleriyle gelen Türkiye’de enerji sektörünün bugünü 211 bölüşümde olumsuzluk 192 yeni siyasal dönem 146 Ahmet Erdem / Söyleşi 216 Üretimi geriye iten rant imkânı 194 Yine bir geri dönüş yapıp Shell & Turcas işbirliğinin başarı anahtarları 216 24 Ocak Kararlarının öncesine gidelim 149 Bir yandan Asya krizi, bir yandan Rövnag Abdullayev / Söyleşi 220 deprem yaşanınca 196 24 Ocak Kararlarının ilkeleri ve hedefleri 150 SOCAR &