De Goede Gemeenschap
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
De goede gemeenschap Katholiek sociaal denken over politiek en maatschappij Remco van Mulligen & Wouter Beekers (red.) Colofon Eerste druk: Juni 2018 © 2018 Remco van Mulligen en Wouter Beekers De uitgave van dit boek is mede mogelijk gemaakt door een financiële bijdrage van de C.J. de Vogelstichting. Omslagontwerp en binnenwerk: Frivista, Utrecht Coverfoto: © Samuel Zeller (view on St. Paul’s Cathedral London) Niets uit deze uitgave mag worden openbaar gemaakt en/of verveelvoudigd door middel van druk, fotokopie of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteursrechthebbende en de uitgever. ISBN: 978-90-825291-2-8 De goede gemeenschap Katholiek sociaal denken over politiek en maatschappij Redactie: Remco van Mulligen Wouter Beekers - 3 - Inhoudsopgave Voorwoord – Jan van der Stoep 6 Inleiding – Remco van Mulligen 8 I Mens in gemeenschap 17 1. Naar zijn beeld – Erik Borgman 18 2. Politiek als dienst aan de samenleving – Erik Sengers 27 3. Naar een beschaving van liefde – Ringo Ossewaarde 35 ‘In de praktijk zijn we het eens’ – interview met Gerard de Korte en Roel Kuiper 44 II Leven in bloei 53 4. De aarde als ons huis – Richard Steenvoorde en Martine Vonk 54 5. De katholieke medische ethiek – Lambert Hendriks 62 6. Het gezin in het katholieke denken – Lisette van Aken 71 ‘Dilemma’s maken het leven leuk’ – interview met Eric Holterhues en Maarten Verkerk 80 - 4 - III Recht doen in de wereld 89 7. Herverdeling van rijkdom – Theo Salemink 90 8. Vriendschap met de armen – Colm Dekker 99 9. Internationale solidariteit – Thijs Caspers 107 ‘Als je één mens redt, red je de mensheid’ – interview met Hilde Kieboom en Gert-Jan Segers 116 IV Kerk in diversiteit 123 10. Het denken van de Rooms-Katholieke Kerk over zichzelf – Hendro Munsterman 124 11. Tussen vrijheid en waarheid – Frank Bosman 132 12. De dialoog tussen de religies als opdracht voor alle christenen – Juliëtte van Deursen-Vreeburg 141 ‘Waarom waren we ook alweer boos op elkaar?’ – interview met Anton de Wit en Ad de Bruijne 150 Slotwoord - Wouter Beekers 158 Personalia 166 Noten 169 - 5 - Voorwoord Het gemeenschappelijk goede (bonum commune), is een van de sleutel- begrippen van het katholiek sociaal denken. Deze denktraditie kiest haar vertrekpunt in de waardigheid van ieder persoon en de roeping van ieder mens tot een leven in solidariteit. Door een kernbegrip uit deze denktradi- tie zelf tot titel te kiezen, drukken de redacteuren uit wat zij met dit boek hebben beoogd: het katholiek sociale denken een podium bieden om deze traditie zelf ‘aan het woord te laten’. Dit boek is een initiatief van het Wetenschappelijk Instituut van de ChristenUnie. Het wil de rijke katholiek sociale denktraditie ontsluiten voor een breed lezerspubliek. Dat gebeurt in twaalf bijdragen van steeds verschillende auteurs. Deze uitgave maakt tevens deel uit van een brede- re politiek-ideologische bezinning van de ChristenUnie. In 2015 vernieuwde de partij de verwoording van haar christelijke grondslag, waarbij de geloofsbelijdenis van Nicea een centrale plek kreeg. Op dit moment bezint de partij zich op de formulering van haar politieke uitgangspunten in haar kernprogramma, waarbij zij put uit de volle breedte van het christelijk sociaal denken. Het Wetenschappelijk Instituut wil deze politieke bezinning graag dienen door een verdiepende studie van het katholiek sociale denken. In dat ver- band nodigde het eerder bisschop Gerard de Korte uit om de jaarlijkse Mr. G. Groen van Prinstererlezing uit te spreken, die in gedrukte vorm verscheen in juni 2015. Nu, drie jaar verder en middenin een bezinningsproces rondom het kernprogramma van de partij, verschijnt deze uitgave. We hebben daarin ook willen luisteren naar mgr. De Korte, die opriep de verschillende christe- lijke denktradities niet met elkaar te laten versmelten, maar juist hun eigen- heid te koesteren en met elkaar in gesprek te laten gaan. Juist deze dialoog wordt beoogd in deze bundel. In vier gesprekken gaan katholieken en pro- testanten in gesprek met elkaar, over soms gedeelde en soms verschillende uitgangspunten. Bijzondere dank is het Instituut verschuldigd aan dr. Remco van Mulligen, die een belangrijke rol heeft gespeeld als redacteur van de bundel. Van - 6 - Mulligen, historicus en momenteel als journalist verbonden aan het Nederlands Dagblad, heeft zich in zijn jaren van actieve politieke betrokken- heid bij de ChristenUnie steeds ingezet voor de positie van katholieken binnen deze partij. Het Wetenschappelijk Instituut is hem dankbaar voor de voort- varende manier waarop hij zich de afgelopen maanden, met veel kennis van zaken en zorgvuldigheid, heeft ingezet voor deze verkenning van het katho- liek sociale denken. Vanuit het Wetenschappelijk Instituut trad directeur Wouter Beekers op als mederedacteur van deze bundel. Curatoren Esther Paul-Jonker, Martine Vonk en ondergetekende lazen en becommentarieerden de teksten in conceptversie. Het Wetenschappelijk Instituut wil, tot slot, zijn dank uitspreken aan de auteurs en geïnterviewden voor hun verdiepende inbreng. Het gesprek met hen was voor ons zelf een bron van inspiratie. Wij hopen van harte dat deze uitgave velen zal inspireren in hun denken over politiek en samenleving en hun zoeken naar ‘de goede gemeenschap’. Juni 2018 Jan van der Stoep Voorzitter Curatorium Wetenschappelijk Instituut ChristenUnie - 7 - Inleiding Remco van Mulligen ‘Vrijwillige armoede, leven zonder radio’s, auto’s, televisies, sigaretten, films, cosmetica, al die luxe, zou mensen in staat stellen om in basisbehoef- ten te voorzien. In een dorpsgemeenschap zou er werk zijn – zelfs werk in de tuinen voor de invaliden, kinderen, ouderen, kreupelen, de mannen en vrouwen die rondhingen op straathoeken en markten, wachtend op ie- mand die hen in dienst zou nemen. “Personalisme en communitarisme”, was Peters ideaal.’1 Aan het woord is de katholieke activiste Dorothy Day (1897-1980). Ze vertelt over het ideaal van Peter Maurin om de armen weg te halen uit de steden. Naar het platteland, waar geen werkloosheid bestaat. Day omschrijft hoe hij gepas- sioneerd ging voor zijn ideaal: ‘“Ontsla de bazen”, zei Peter altijd.’ Ze richtten houses of hospitality op, om de armen te onthalen, die in de grote steden het meest succesvol waren. Day was al jong actief in anarchistische en socialistische kringen. Ze was activiste en journaliste. Ze onderging een abortus en dacht dat ze daar- door onvruchtbaar was geworden. Tot ze in 1925 ineens zwanger bleek van haar dochter Tamar. Dit bracht haar sluimerende interesse in het rooms- katholicisme in een stroomversnelling. Ze had de diepe wens haar dochter te laten dopen. Zelf was ze vanaf dat moment belijdend katholiek, maar tegelijk bleef ze sympathiseren met het linkse activisme. Daarna ontmoet- te ze Maurin, in wie ze in alle opzichten een geestverwant trof. Ze richtten The Catholic Worker op, een katholieke arbeidersbeweging in de Verenig- de Staten met daaraan verbonden een krant met diezelfde naam. Nu kreeg Day van twee kanten kritiek: haar oude vrienden konden haar geloof niet verteren en de Rooms-Katholieke Kerk had moeite met haar linkse inslag. Day en Maurin brachten in de VS het katholiek sociale denken in de praktijk. Dat is te zien aan de termen die Maurin hierboven gebruikt. Personalisme is de diep katholieke overtuiging dat de mens geen geïsoleerd individu is, maar altijd in gemeenschap met anderen staat. De mens als - 8 - persoon staat in relaties. Communitarisme benadrukt eveneens de gemeen- schap. Deze term kwam op dankzij katholieke filosofen als Jacques Maritain – die warme contacten onderhield met Day en Maurin. Maritain was voor de katholieke wereldkerk wat Dooyeweerd was voor de gereformeerde gezindte: een filosoof die het christelijk denken over democratie, diversiteit en mense- lijke waardigheid systematiseerde. Maritain was cruciaal in het proces waarin de Rooms-Katholieke Kerk de moderne democratie leerde aanvaarden. Zijn denken oefende grote invloed uit op alle naoorlogse pausen. En wat Maritain op conceptueel, abstract niveau uitdacht, bracht Day te midden van de armen in de praktijk. Katholieke sociale leer De katholieke sociale leer wordt wel ‘het best bewaarde geheim van de kerk’ genoemd. Dat bleek bijvoorbeeld toen men de encycliek Caritas in Veritate (‘Liefde in waarheid’, 2009) van paus Benedictus XVI las. Hij pleitte voor een rechtvaardige en duurzame economie. Verbaasd vroegen mensen zich af: dit was toch die conservatieve paus? De kerkelijke leer over de samenleving laat zich niet vangen in een links-rechtsschema. Als het gaat om seksualiteit en leven en dood is de ethiek zeer conservatief – conservatiever dan de hoofdstroom van het protestantisme. Ook paus Johannes XXIII, bekend als degene die het Tweede Vaticaans Concilie bijeenriep dat de kerk grondig hervormde en bij de tijd bracht, hield er buitengewoon behoudende standpunten op na als het ging over, bijvoorbeeld, homoseksualiteit. Tegelijk lijken pausen ineens bijna pro- gressief als het gaat om sociaaleconomische onderwerpen. De katholieke kerk is niet vies van herverdeling van rijkdom. In katholieke sociale leer staan encyclieken centraal. Dat zijn rond- zendbrieven, geschreven door de paus. Hierin wordt een deel van de kerkelijke leer uitgelegd in het licht van actuele ontwikkelingen. Daarom schreef Benedictus in 2009 over de financieel-economische crisis en boog paus Franciscus zich in Laudato Si’ over het klimaatprobleem. Encyclieken zijn geschreven in het Latijn en ontlenen hun naam aan de beginwoorden. Meestal laat men de katholieke sociale