Wójt Gminy Przykona

Program Ochrony Środowiska dla gminy Przykona na lata 2010-2017

Przykona, 2010 r. Program Ochrony Środowiska dla gminy Przykona na lata 2010-2017

Wykonawca:

EKOSTANDARD Pracownia Analiz Środowiskowych ul. Wiązowa 1B/2 62-002 Suchy Las www.ekostandard.pl e-mail: [email protected] tel.0505006914; (061)8125589

Zespół autorski:

Robert Siudak Paweł Walczewski

2 Program Ochrony Środowiska dla gminy Przykona na lata 2010-2017

Spis treści

1 WSTĘP ...... 7

1.1 PODSTAWA PRAWNA OPRACOWANIA ...... 7 1.2 KONCEPCJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA ...... 7 1.3 CEL I ZAKRES OPRACOWANIA...... 7 1.4 METODYKA I TOK PRACY ...... 8 1.5 STRUKTURA PROGRAMU...... 8 2 ZAŁOŻENIA WYJŚCIOWE PROGRAMU ...... 10

2.1 UWARUNKOWANIA PRAWNE WYNIKAJĄCE Z DYREKTYW UE ORAZ Z POLITYKI KRAJOWEJ ...... 10 2.1.1 Zasady polityki ekologicznej ...... 10 2.1.2 Podstawowe założenia polityki ekologicznej paostwa ...... 11 2.1.3 Uwarunkowania wynikające ze Strategii Rozwoju Kraju 2007-2015 ...... 12 2.1.4 Uwarunkowania wynikające z Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych ...... 13 2.2 UWARUNKOWANIA NA POZIOMIE WOJEWÓDZTWA...... 13 2.2.1 Uwarunkowania wynikające z Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Wielkopolskiego ...... 13 2.2.2 Uwarunkowania wynikające ze Strategii Rozwoju Województwa Wielkopolskiego ...... 14 2.2.3 Uwarunkowania wynikające z wojewódzkiego programu ochrony środowiska ...... 15 2.3 UWARUNKOWANIA NA POZIOMIE POWIATU I GMINY ...... 18 2.3.1 Uwarunkowania wynikające z powiatowego programu ochrony środowiska ...... 18 2.3.2 Uwarunkowania wynikające ze Studium uwarunkowao i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy ...... 19 2.3.3 Uwarunkowania wynikające ze strategii rozwoju gminy ...... 19 3 CHARAKTERYSTYKA I OCENA STANU ŚRODOWISKA GMINY ...... 21

3.1 OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA GMINY ...... 21 3.1.1 Położenie administracyjne ...... 21 3.1.2 Sytuacja demograficzna ...... 21 3.1.3 Powiązania komunikacyjne ...... 22 3.1.4 Użytkowanie terenu ...... 23 3.1.5 Gospodarka i rolnictwo ...... 24 3.1.6 Geomorfologia ...... 25 3.1.7 Geologia ...... 25 3.2 STAN ŚRODOWISKA W GMINIE ...... 25 3.2.1 Zasoby wodne i gospodarka wodno-ściekowa ...... 25 3.2.1.1 Wody podziemne ...... 25 3.2.1.2 Wody powierzchniowe ...... 26 3.2.1.3 Tereny zalewowe. Ochrona przeciwpowodziowa...... 29 3.2.1.4 Gospodarka wodno-ściekowa ...... 29 3.2.2 Powietrze atmosferyczne ...... 32 3.2.2.1 Warunki klimatyczne ...... 32 3.2.2.2 Zanieczyszczenie powietrza ...... 33 3.2.2.3 Jakośd powietrza w ramach badao PMŚ ...... 35 3.2.3 Hałas ...... 38 3.2.4 Promieniowanie elektromagnetyczne ...... 40 3.2.5 Powierzchnia ziemi i gleby ...... 40

3 Program Ochrony Środowiska dla gminy Przykona na lata 2010-2017

3.2.6 Zasoby przyrody ...... 42 3.2.6.1 Lasy ...... 42 3.2.6.2 Obszary i obiekty prawnie chronione ...... 44 3.2.6.3 Inne obszary o szczególnych walorach przyrodniczych ...... 45 3.3 GOSPODARKA ODPADAMI ...... 45 3.4 EDUKACJA EKOLOGICZNA ...... 45 3.5 NAJWAŻNIEJSZE KIERUNKI OCHRONY ŚRODOWISKA W GMINIE ...... 46 3.5.1 Główne zagrożenia środowiska - podsumowanie ...... 46 3.5.2 Priorytety ochrony środowiska ...... 47 4 STRATEGIA OCHRONY ŚRODOWISKA DO ROKU 2017 ...... 49

4.1 WPROWADZENIE ...... 49 4.2 CEL NADRZĘDNY ...... 49 4.3 CELE SYSTEMOWE ...... 49 4.3.1 Zasoby wodne ...... 50 4.3.1.1 Ograniczenie dopływu zanieczyszczeo do wód powierzchniowych i podziemnych ...... 50 4.3.1.2 Racjonalna gospodarka zasobami wodnymi...... 51 4.3.1.3 Ochrona przeciwpowodziowa ...... 51 4.3.2 Powietrze atmosferyczne ...... 52 4.3.2.1 Ograniczenie niskiej emisji ...... 52 4.3.2.2 Zwiększenie udziału odnawialnych źródeł energii (OZE) ...... 53 4.3.2.3 Ograniczenie uciążliwości systemu komunikacyjnego ...... 53 4.3.2.3. Ochrona przed niejonizującym promieniowaniem elektromagnetycznym ...... 54 4.3.3 Powierzchnia terenu i środowisko glebowe ...... 55 4.3.3.1 Zapobieganie degradacji gleb...... 55 4.3.3.2 Zapobieganie degradacji zasobów złóż mineralnych ...... 56 4.3.4 Zasoby przyrody ...... 56 4.3.4.1 Zrównoważone użytkowanie kompleksów leśnych ...... 56 4.3.4.2 Rozwój systemu ochrony przyrody ...... 56 4.3.4.3 Ochrona i kształtowanie bioróżnorodności gminy ...... 57 4.3.5 Edukacja ekologiczna ...... 58 4.3.5.1 Podnoszenie świadomości ekologicznej społeczeostwa...... 58 4.3.5.2 Urządzenie miejsc rekreacji z wykorzystaniem walorów naturalnych ...... 58 4.3.6 Gospodarka odpadami ...... 59 5 HARMONOGRAM RZECZOWO-FINANSOWY ...... 60

5.1 WPROWADZENIE ...... 60 5.2 HARMONOGRAM ...... 60 6 ZARZĄDZANIE PROGRAMEM OCHRONY ŚRODOWISKA ...... 68

6.1 WPROWADZENIE ...... 68 6.2 UCZESTNICY WDRAŻANIA PROGRAMU ...... 68 6.3 INSTRUMENTY REALIZACJI PROGRAMU ...... 68 6.3.1 Instrumenty prawne ...... 68 6.3.2 Instrumenty finansowe ...... 69 6.3.3 Instrumenty społeczne...... 69 6.3.4 Instrumenty strukturalne ...... 70 6.4 MONITORING ŚRODOWISKA ...... 70 6.5 KONTROLA, MONITORING I ZARZĄDZANIE PROGRAMEM...... 71 6.5.1 Kontrola i monitoring Programu ...... 71 6.5.2 Wdrażanie i zarządzanie Programem ...... 71

4 Program Ochrony Środowiska dla gminy Przykona na lata 2010-2017

6.5.3 Harmonogram wdrażania Programu ...... 72 6.6 MIERNIKI REALIZACJI PROGRAMU ...... 72 6.7 OCENA I WERYFIKACJA PROGRAMU. SPRAWOZDAWCZOŚD...... 74 6.8 UPOWSZECHNIANIE INFORMACJI O STANIE ŚRODOWISKA I REALIZACJI PROGRAMU ...... 74 7 ŹRÓDŁA FINANSOWANIA ...... 76

7.1 KRAJOWE FUNDUSZE EKOLOGICZNE ...... 76 7.1.1 Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej ...... 76 7.1.2 Fundusz Ochrony Gruntów Rolnych ...... 77 7.1.3 Fundusz Leśny ...... 78 7.1.4 Fundusz Termomodernizacji ...... 78 7.2 FUNDUSZE UNII EUROPEJSKIEJ ...... 79 7.2.1 Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko na lata 2007-2013 ...... 79 7.2.2 Regionalny Program Operacyjny Województwa Wielkopolskiego 2007-2013 ...... 81 7.2.3 Program Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW) na lata 2007 – 2013 ...... 81 7.2.4 Fundusz LIFE+...... 82 7.2.5 Instytucje pomocowe ...... 82 7.2.5.1 Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa ...... 82 7.2.5.2 Departament Generalny XI Komisji Europejskiej ...... 83 7.2.5.3 Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej ...... 83 7.2.5.4 Ekofundusz ...... 83 7.2.5.5 Fundusz na Rzecz Globalnego Środowiska ...... 83 7.2.5.6 Fundacja na rzecz rozwoju wsi polskiej „Polska Wieś 2000” im. Macieja Rataja ...... 84 7.2.5.7 Fundacja Wspomagania Wsi ...... 84 7.2.6 Banki ...... 85 7.2.7 Instytucje leasingowe ...... 85 7.2.8 Fundusze inwestycyjne ...... 85 7.2.8.1 Central and Eastern European Infrastructure Resources Partners ...... 85 7.3 ADRESY JEDNOSTEK FINANSUJĄCYCH: ...... 85 LITERATURA ...... 88

5 Program Ochrony Środowiska dla gminy Przykona na lata 2010-2017

Spis tabel i rysunków

TABELA 1 LICZBA LUDNOŚCI W GMINIE PRZYKONA – STAN NA 31 XII 2008 R...... 22 TABELA 2 SIED DEMOGRAFICZNA W GMINIE PRZYKONA – DANE NA ROK 2009 ...... 22 TABELA 3 UŻYTKOWANIE TERENU W GMINIE PRZYKONA ...... 23 TABELA 4 PODMIOTY GOSPODARCZE W GMINIE PRZYKONA W 2008 R. (GUS) ...... 24 TABELA 5 PODMIOTY GOSPODARCZE W GMINIE PRZYKONA WG SEKCJI PKD W 2008 R. (GUS) ...... 24 TABELA 6 PRZEDSIĘBIORSTWA DZIAŁAJĄCE NA TERENIE GMINY PRZYKONA ...... 25 TABELA 7 OCENA JAKOŚCI I STANU JEDNOLITYCH CZĘŚCI WÓD – 2008 R...... 28 TABELA 8 OCENA JAKOŚCI WÓD PŁYNĄCYCH BĘDĄCYCH ŚRODOWISKIEM ŻYCIA RYB W WARUNKACH NATURALNYCH - 2008 R...... 28 TABELA 9 UJĘCIA WODY W GMINIE PRZYKONA - 2009 ...... 30 TABELA 10 KANALIZACJA W GMINIE PRZYKONA – 2008 ...... 31 TABELA 11 PRODUKCJA ŚCIEKÓW KOMUNALNYCH W GMINIE PRZYKONA – 2008, DANE GUS ...... 31 TABELA 12 POBÓR WODY DO SPOŻYCIA I NA CELE SOCJALNO – BYTOWE W GMINIE PRZYKONA ...... 31 TABELA 13 ILOŚD ŚCIEKÓW WYTWORZONYCH W LATACH 2008 – 2009 NA TERENIE GMINY PRZYKONA ...... 32 TABELA 14 CHARAKTERYSTYKA KLIMATU - STACJA METEOROLOGICZNO-HYDROLOGICZNA W KOLE...... 32 TABELA 15 TEMPERATURY POWIETRZA - STACJA METEOROLOGICZNO-HYDROLOGICZNA W KOLE ...... 32 TABELA 16 ŚREDNIE TEMPERATURY MIESIĘCZNE - STACJA METEOROLOGICZNO-HYDROLOGICZNA W KOLE ...... 32 TABELA 17 ROZKŁAD WIATRÓW - STACJA METEOROLOGICZNO-HYDROLOGICZNA W KOLE ...... 32 TABELA 18 ŁADUNEK ZANIECZYSZCZEO WYEMITOWANYCH DO ATMOSFERY W 2008R. W GMINIE PRZYKONA ...... 34 TABELA 19 WYNIKOWE KLASY DLA POSZCZEGÓLNYCH ZANIECZYSZCZEO ORAZ OGÓLNA DLA KAŻDEJ STREFY, UZYSKANE W OCENIE ROCZNEJ Z UWZGLĘDNIENIEM KRYTERIÓW USTANOWIONYCH W CELU OCHRONY ZDROWIA ...... 37 TABELA 20 EMISJA Z TERENU POWIATU TURECKIEGO WYBRANYCH ZANIECZYSZCZEO...... 38 TABELA 21 ZŁOŻA SUROWCÓW MINERALNYCH W GMINIE PRZYKONA (STAN NA 31.XII.2007 R.) ...... 42 TABELA 22 UDZIAŁ PROCENTOWY GATUNKÓW LASOTWÓRCZYCH W NADLEŚNICTWIE TUREK ...... 42 TABELA 23 LASY W GMINIE PRZYKONA WG URZĘDU GMINY PRZYKONA - STAN NA DZIEO 31.XII.2008 ...... 42 TABELA 24 POWIERZCHNIOWY UDZIAŁ KLAS WIEKU DRZEWOSTANÓW W NADLEŚNICTWIE TUREK ...... 42 TABELA 25 POMNIKI PRZYRODY NA TERENIE GMINY PRZYKONA ...... 44 TABELA 26 PROPONOWANE OBIEKTY MAŁEJ RETENCJI W LASACH NA TERENIE GMINY PRZYKONA ...... 52 TABELA 27 HARMONOGRAM REALIZACJI PRZEDSIĘWZIĘD NA LATA 2010-2013 W ZAKRESIE "ZASOBY WODNE" ...... 61 TABELA 28 HARMONOGRAM REALIZACJI PRZEDSIĘWZIĘD NA LATA 2010-2013 W ZAKRESIE "POWIETRZE ATMOSFERYCZNE" ...... 62 TABELA 29 HARMONOGRAM REALIZACJI PRZEDSIĘWZIĘD NA LATA 2010-2013 W ZAKRESIE "POWIERZCHNIA TERENU I ŚRODOWISKO GLEBOWE" ...... 64 TABELA 30 HARMONOGRAM REALIZACJI PRZEDSIĘWZIĘD NA LATA 2010-2013 W ZAKRESIE " ZASOBY PRZYRODY" ...... 65 TABELA 31 HARMONOGRAM REALIZACJI PRZEDSIĘWZIĘD NA LATA 2010-2013 W ZAKRESIE "EDUKACJA EKOLOGICZNA"...... 66 TABELA 32 HARMONOGRAM WDRAŻANIA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY PRZYKONA ...... 72 TABELA 33 MIERNIKI REALIZACJI PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA ...... 72 TABELA 34 PRZYCHODY I WYDATKI GMINNEGO FUNDUSZU OCHRONY ŚRODOWISKA I GOSPODARKI WODNEJ GMINY PRZYKONA W 2009 R...... 77 TABELA 35 WYKAZ INSTYTUCJI UCZESTNICZĄCYCH W REALIZACJI PROGRAMU OPERACYJNEGO INFRASTRUKTURA I ŚRODOWISKO ..... 80 TABELA 36 WYKAZ JEDNOSTEK FINANSUJĄCYCH DZIAŁANIA W ZAKRESIE OCHRONY ŚRODOWISKA WRAZ Z ADRESAMI ...... 85

RYSUNEK 1POŁOŻENIE GMINY PRZYKONA W POWIECIE TURECKIM ...... 21 RYSUNEK 2 SIED HYDROGRAFICZNA GMINY PRZYKONA ...... 27 RYSUNEK 3 RÓŻA WIATRÓW DLA STACJI METEOROLOGICZNO – HYDROLOGICZNEJ W KOLE ...... 33 RYSUNEK 4 UDZIAŁ SIEDLISK W NADLEŚNICTWIE TUREK ...... 43

6 Program Ochrony Środowiska dla gminy Przykona na lata 2010-2017

1 Wstęp

1.1 Podstawa prawna opracowania Ustawa Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 w art. 17 w celu realizacji założeo polityki ekologicznej paostwa obliguje organ wykonawczy gminy do sporządzenia gminnego programu ochrony środowiska.

1.2 Koncepcja programu ochrony środowiska Koncepcja Programu została przygotowana w oparciu o założenia zawarte w następujących dokumentach: - Ustawa Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r.; - „Polityka ekologiczna paostwa w latach 2009-2012 z perspektywą do roku 2016” - „Wytyczne sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym”. (Ministerstwo Środowiska, Warszawa, 2002). Zgodnie z ustawą Prawo ochrony środowiska niniejszy Program zawiera cele ekologiczne, priorytety ekologiczne, rodzaj i harmonogram działao proekologicznych, środki i mechanizmy niezbędne do osiągnięcia wyznaczonych celów. Program ochrony środowiska definiuje cele długookresowe (8 lat) i zadania dla najbliższych czterech lat, monitoring realizacji programu oraz nakłady finansowe potrzebne na wdrożenie założeo programu. Program Ochrony Środowiska spełnia wymagania zawarte w opracowanym przez Ministerstwo Środowiska dokumencie „Wytyczne do sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym”. Ponadto podczas opracowywania programu uwzględniono założenia zawarte w wojewódzkim i powiatowym programie ochrony środowiska, strategii rozwoju gminy, studium uwarunkowao i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz gminnych programach sektorowych i istniejących planach rozwoju. Cele i kierunki działao w zakresie gospodarki odpadami nie zostały ujęte w Programie, gdyż zawiera je „Plan Gospodarki Odpadami dla gminy Przykona na lata 2003 – 2006 z perspektywą na lata 2006-2012”. Dokument ten należy traktowad jako integralną częśd Programu ochrony środowiska.

1.3 Cel i zakres opracowania Celem opracowania jest aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla gminy Przykona z 2003 r. i stworzenie dokumentu pt. „Program Ochrony Środowiska dla gminy Przykona na lata 2010 - 2017”. „Program Ochrony Środowiska dla gminy Przykona na lata 2010 - 2017” został podzielony na dwa okresy: - 2010 – 2013, w którym planowana jest realizacja zadao krótkoterminowych - 2013 – 2017, w którym planowana jest realizacja zadao długoterminowych. Nadrzędnym celem Programu ochrony środowiska jest długotrwały, zrównoważony rozwój gminy, w którym kwestie ochrony środowiska są rozważane na równi z kwestiami rozwoju społecznego i gospodarczego. Opracowanie oraz uchwalenie dokumentu przez Radę Gminy pozwoli na wypełnienie przez Wójta Gminy ustawowego obowiązku oraz przyczyni się do poprawy i uporządkowania zarządzania środowiskiem na terenie gminy, poprawy jakości życia mieszkaoców gminy, poprawy jakości środowiska naturalnego gminy oraz jej zrównoważonego rozwoju. Aby osiągnąd wyznaczony nadrzędny cel, w opracowaniu zawarto diagnozę stanu środowiska naturalnego na terenie gminy, główne problemy ekologiczne oraz sposoby ich rozwiązania, łącznie z harmonogramem działao i źródłami ich finansowania.

7 Program Ochrony Środowiska dla gminy Przykona na lata 2010-2017

1.4 Metodyka i tok pracy Dla osiągnięcia zamierzonego celu przyjęto określony tok pracy, na który składało się kilka zasadniczych etapów. W pierwszym etapie przeprowadzono prace przygotowawcze polegające na zgromadzeniu materiałów źródłowych oraz danych dotyczących aktualnego stanu środowiska na terenie gminy. Dane pozyskiwano głównie z materiałów źródłowych Urzędu Gminy Przykona oraz z opracowao Głównego Urzędu Statystycznego, a także z raportów z nadrzędnych instytucji samorządowych i wyspecjalizowanych jednostek zajmujących się problematyką ochrony Środowiska: Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska, Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej, Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska, Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej itp. Drugi etap prac wiązał się z opracowaniem charakterystyki aktualnego stanu środowiska gminy. Uwzględniono poszczególne komponenty środowiska wraz z hałasem oraz promieniowaniem elektromagnetycznym. Następnie na podstawie oceny stanu środowiska określono priorytety ekologiczne dla terenu gminy, które stanowiły punkt wyjściowy dla wyznaczenia celów strategicznych Programu. Zarówno cele, jak i zadania strategiczne zostały określone tak, aby były zgodne z opracowaniami wyższego szczebla, tzn. z wojewódzkim i powiatowym programem ochrony środowiska. Zgodnie z zaleceniami zawartymi w „Wytycznych sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym", podczas tworzenia Programu Ochrony Środowiska duży nacisk położono na proces planowania, który miał charakter jak najbardziej otwarty. W procesie planowania został uwzględniony udział społeczeostwa, który polegał na konsultacjach ze społeczeostwem poprzez zgłaszanie wniosków, uwag i opinii. Następnie projekt Programu został skierowany do zaopiniowania przez Starostę Powiatu oraz Marszałka Województwa. Koocowym etapem proceduralnym, zamykającym prace nad Programem jest jego przyjęcie przez Radę Gminy w formie uchwały.

1.5 Struktura Programu Treśd opracowania została podzielona na następujące rozdziały: Rozdział 1. Wstęp Podstawa prawna opracowania. Koncepcja Programu. Cel i zakres opracowania. Metodyka jego opracowania. Rozdział 2. Założenia wyjściowe programu Uwarunkowania prawne programu wynikające z polityki krajowej i wojewódzkiej oraz dyrektyw UE. Uwarunkowania wynikające z gminnych i powiatowych programów sektorowych. Rozdział 3. Charakterystyka i ocena stanu środowiska objętego programem Charakterystyka fizyczno-geograficzna gminy. Stan środowiska na obszarze gminy. Zagrożenia środowiska na obszarze gminy. Ocena infrastruktury technicznej służącej ochronie środowiska. Obszary priorytetowe z punktu widzenia ochrony środowiska na terenie gminy. Rozdział 4. Strategia ochrony środowiska do roku 2017 Cele i zadania o charakterze systemowym. Ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne użytkowanie zasobów przyrody. Jakośd środowiska i bezpieczeostwo ekologiczne. Zrównoważone wykorzystanie surowców. Rozdział 5. Harmonogram realizacji przedsięwzięd obejmujący okres 4 lat Priorytety ekologiczne oraz kryteria ich wyboru.

8 Program Ochrony Środowiska dla gminy Przykona na lata 2010-2017

Lista przedsięwzięd wraz z określeniem terminów realizacji lub wdrożenia oraz jednostek odpowiedzialnych za ich wprowadzenie. Rozdział 6. Zarządzanie środowiskiem Instrumenty i narzędzia wdrażania, zarządzania oraz ewaluacji programu ochrony środowiska. Rozdział 7. Aspekty ekonomiczne wdrażania programu Ramy finansowe realizacji programu. Koszty wdrożenia przedsięwzięd przewidzianych do realizacji w okresie 4 lat. Potencjalne źródła finansowania.

9 Program Ochrony Środowiska dla gminy Przykona na lata 2010-2017

2 Założenia wyjściowe Programu

2.1 Uwarunkowania prawne wynikające z dyrektyw UE oraz z polityki krajowej Najważniejsze dyrektywy unijne dotyczące ochrony środowiska zostały transponowane do prawa polskiego głównie w ustawie Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. Pozostałe przepisy zawarte są w wielu innych ustawach i rozporządzeniach. Program ochrony środowiska odzwierciedla pewne ogólne zasady, które leżą u podstaw polityki ochrony środowiska w Unii Europejskiej oraz odwołuje się do polityki ekologicznej Polski. Podstawę opracowania niniejszego Programu ochrony środowiska stanowi dokument "II Polityka Ekologiczna Paostwa", "Program wykonawczy do II Polityki Ekologicznej Paostwa na lata 2002 – 2010 z perspektywą do roku 2025", dostosowana do wymagao ustawy Prawo ochrony środowiska "Polityka ekologiczna paostwa na lata 2003-2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007 -2010" oraz „Polityka ekologiczna Paostwa na lata 2009-2012 z uwzględnieniem perspektywy do roku 2016” będąca aktualizacją wcześniej przyjętych polityk. Podstawę polityki ochrony środowiska Wspólnoty Europejskiej stanowi VI Program Działao na Rzecz Ochrony Środowiska (6th European Action Plan – EAP). Dokument ten przedstawia strategię środowiskową, która podkreśla istotnośd działao szczególnie w sferach: zmian klimatycznych, ochrony przyrody i różnorodności biologicznej, środowiska naturalnego i zdrowia oraz zrównoważonego wykorzystania zasobów naturalnych i racjonalnej gospodarki odpadami. Priorytetowe pola działania pozwolą na skuteczną walkę z problemami napotkanymi zarówno na szczeblu wspólnotowym, krajowym jak i lokalnym. W odniesieniu do celów głównych stworzono strategie tematyczne w sprawie zanieczyszczenia powietrza, zapobiegania powstawaniu odpadów oraz ich recyklingu, środowiska morskiego, gleby, pestycydów, wykorzystywania zasobów naturalnych i środowiska miejskiego. Ponadto program działania kładzie nacisk na: - egzekwowanie obowiązującego prawodawstwa w zakresie środowiska; uwzględnienie we wszystkich obszarach polityki UE (takich jak rolnictwo, rozwój, energia, rybołówstwo, przemysł, rynek wewnętrzny, transport) potencjalnego wpływu na środowisko; - zaangażowanie przedsiębiorstw i konsumentów w poszukiwanie rozwiązao problemów związanych ze środowiskiem; - dostarczenie społeczeostwu informacji niezbędnych do dokonywania wyborów przyjaznych dla środowiska; - uświadamianie obywatelom znaczenia rozważnego wykorzystywania gruntów w celu ochrony siedlisk przyrodniczych i krajobrazów oraz zmniejszenia zanieczyszczenia w miastach. 2.1.1 Zasady polityki ekologicznej Nadrzędną zasadą polityki ekologicznej paostwa jest zasada zrównoważonego rozwoju, której istotą jest równorzędne traktowanie racji społecznych, ekonomicznych i ekologicznych, co oznacza koniecznośd integrowania zagadnieo ochrony środowiska z polityką w poszczególnych dziedzinach gospodarki. Zasada ta uzupełniona jest szeregiem zasad pomocniczych i konkretyzujących, m.in.: Zasadą prewencji, która zakłada, że przeciwdziałanie negatywnym skutkom dla środowiska powinno byd podejmowane na etapie planowania i realizacji przedsięwzięd. Zasada ta oznacza w szczególności: zapobieganie powstawaniu zanieczyszczeo poprzez stosowanie najlepszych dostępnych technik (BAT), recykling, czyli zamykanie obiegu

10 Program Ochrony Środowiska dla gminy Przykona na lata 2010-2017

materiałów i surowców, odzysk energii, wody i surowców ze ścieków i odpadów oraz gospodarcze wykorzystanie odpadów zamiast ich składowania, zintegrowane podejście do ograniczania i likwidacji zanieczyszczeo i zagrożeo zgodnie z zaleceniami Dyrektywy Rady 96/61/WE w sprawie zintegrowanego zapobiegania zanieczyszczeniom i kontroli (tzw. dyrektywa IPPC), wprowadzanie pro-środowiskowych systemów zarządzania procesami produkcji i usługami, zgodnie z ogólnoświatowymi i europejskimi wymogami w tym zakresie, wyrażonymi m.in. w standardach ISO 14000 i EMAS, programach czystszej produkcji i Responsible Care itp. Zasadą integracji polityki ekologicznej z politykami sektorowymi, oznaczającą uwzględnienie w politykach sektorowych celów ekologicznych na równi z celami gospodarczymi i społecznymi; Zasadą zanieczyszczający płaci, odnoszącą się do odpowiedzialności za skutki zanieczyszczenia i stwarzania innych zagrożeo. Odpowiedzialnośd tę ponosid powinny wszystkie jednostki użytkujące środowisko, a więc także konsumenci, zwłaszcza, gdy mają możliwośd wyboru mniej zagrażających środowisku dóbr konsumpcyjnych; Zasadą regionalizacji, oznaczającą m.in. skoordynowanie polityki regionalnej z regionalnymi ekosystemami w Europie (np. Morze Bałtyckie i strefy przybrzeżne, doliny rzeczne i obszary wodno-błotne, szczególnie w strefach przygranicznych); Zasadą subsydiarności, wynikającą m.in. z Traktatu o Unii Europejskiej, a oznaczającą przekazywanie części kompetencji i uprawnieo decyzyjnych dotyczących ochrony środowiska na właściwy szczebel regionalny lub lokalny tak, aby był on rozwiązywany na najniższym szczeblu, na którym może zostad skutecznie i efektywnie rozwiązany; Zasadą równego dostępu do środowiska przyrodniczego, która traktowana jest w następujących kategoriach: sprawiedliwości międzypokoleniowej – tzn. zaspokajania potrzeb materialnych i cywilizacyjnych obecnego pokolenia z równoczesnym tworzeniem i utrzymywaniem warunków do zaspokajania potrzeb przyszłych pokoleo, sprawiedliwości międzyregionalnej i międzygrupowej – tzn. zaspokajania potrzeb materialnych i cywilizacyjnych społeczeostw, grup społecznych i jednostek ludzkich w ramach sprawiedliwego dostępu do zasobów i walorów środowiska z równoprawnym traktowaniem potrzeb ogólnospołecznych z potrzebami społeczności lokalnych i jednostek, równoważenia szans pomiędzy człowiekiem a przyrodą, poprzez zapewnienie zdrowego i bezpiecznego funkcjonowania jednostek ludzkich, przy zachowaniu trwałości podstawowych procesów przyrodniczych wraz ze stałą ochroną różnorodności biologicznej; Zasadą uspołeczniania polityki ekologicznej, która realizowana jest poprzez stworzenie instytucjonalnych, prawnych i materialnych warunków dla społeczeostwa w procesie kształtowania modelu zrównoważonego rozwoju, z równoczesnym rozwojem edukacji ekologicznej; Zasadą skuteczności ekologicznej i efektywności ekonomicznej, odnoszącą się do wyboru planowanych przedsięwzięd inwestycyjnych ochrony środowiska, a następnie do oceny osiągniętych wyników. Oznacza to potrzebę minimalizacji nakładów na jednostkę uzyskanego efektu. 2.1.2 Podstawowe założenia polityki ekologicznej państwa Założenia polityki ekologicznej paostwa wynikają z VI Programu działao Wspólnoty Europejskiej w dziedzinie ochrony środowiska na lata 2002 – 2012 oraz odnowionej Strategii UE dotyczącej Trwałego Rozwoju. W dokumentach tych podkreślono, że realizacja zrównoważonego rozwoju ma nastąpid poprzez poprawę środowiska i jakości życia obywateli UE. Komisja Europejska wśród czterech priorytetowych obszarów działao wymienia "środowisko i zdrowie". Strategicznym celem polityki ekologicznej paostwa w tym obszarze jest zapobieganie zagrożeniom zdrowia w środowisku

11 Program Ochrony Środowiska dla gminy Przykona na lata 2010-2017

i ograniczenie ryzyka dla zdrowia wynikającego z narażenia na szkodliwe dla zdrowia czynniki środowiskowe. Cele polityki ekologicznej paostwa nakreślają konkretne wyzwania i obszary zainteresowania dla gminnego programu ochrony środowiska. W sferze racjonalnego użytkowania zasobów naturalnych zadania te odnoszą się do następujących celów: . racjonalizacja użytkowania wody, . zmniejszenie materiałochłonności i odpadowości produkcji, . zmniejszenie energochłonności gospodarki i wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych, . ochrona gleb, . wzbogacanie i racjonalna eksploatacja zasobów leśnych, . ochrona zasobów kopalin. W zakresie jakości środowiska ujęte cele odnoszą się do następujących obszarów: . gospodarowanie odpadów, . stosunki wodne i jakośd wód, . jakośd powietrza, . hałas i promieniowanie, . różnorodnośd biologiczna i krajobrazowa. Celami realizacyjnymi Polityki ekologicznej są: 1. wzmacnianie systemu zarządzania ochroną środowiska, 2. ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne wykorzystanie zasobów przyrody, 3. zrównoważone wykorzystanie materiałów, wody i energii, 4. dalsza poprawa jakości środowiska i bezpieczeostwa ekologicznego dla ochrony zdrowia mieszkaoców Polski, 5. ochrona klimatu. Cele nr 2-5 są zgodne z celami VI Programu Działao na Rzecz Środowiska UE oraz odnowioną Strategią UE dotyczącą Trwałego Rozwoju. W ten sposób realizacja krajowej polityki ekologicznej wpisuje się w osiąganie celów tej polityki na poziomie całej Wspólnoty. 2.1.3 Uwarunkowania wynikające ze Strategii Rozwoju Kraju 2007-2015 Strategia Rozwoju Kraju zawiera priorytet 2, odnoszący się do kwestii środowiskowych: Poprawa stanu infrastruktury technicznej i społecznej. W zakresie ochrony środowiska wspierane będą przedsięwzięcia związane z oczyszczaniem ścieków, zapewnieniem wody pitnej wysokiej jakości, zagospodarowaniem odpadów i rekultywacją terenów zdegradowanych, ochroną powietrza, ochroną przed hałasem, drganiami i wibracjami. Wspierana będzie zatem budowa oczyszczalni ścieków i systemów kanalizacyjnych, a także podjęte zostaną działania ograniczające odprowadzanie do wód szkodliwych substancji, w tym z rolnictwa. Wdrażane będą też działania zmniejszające emisje: CO2, SO2, NOX i pyłów pochodzących z sektora komunalno – bytowego oraz przemysłu, zwłaszcza energetyki, jak również przedsięwzięcia termomodernizacyjne. Pożądane jest przygotowanie i wdrożenie wieloletnich programów rozwoju branż, przy zapewnieniu utrzymania lub redukcji emisji CO2 na poziomie uwzględniającym potrzeby rozwojowe kraju i zobowiązania międzynarodowe. Przewiduje się także wsparcie tworzenia nowoczesnych systemów utylizacji odpadów. Ze wsparciem publicznym realizowane też będą przedsięwzięcia z dziedziny ochrony przyrody i różnorodności biologicznej, w tym tworzenia europejskiej sieci obszarów chronionych NATURA 2000, ochrony i kształtowania krajobrazu, a ponadto rozwój parków narodowych i krajobrazowych, jako wyraz dbałości o zachowanie dziedzictwa przyrody. Promowane będą również działania z zakresu ochrony przed katastrofami naturalnymi (zwłaszcza powodziami i ich skutkami), w tym o charakterze prawnym i organizacyjnym, oraz zagrożeniami technologicznymi, jak też dotyczące zwiększania zasobów leśnych. Techniczne działania w zakresie ochrony przeciwpowodziowej będą obejmowad

12 Program Ochrony Środowiska dla gminy Przykona na lata 2010-2017

przede wszystkim inwestycje modernizacyjne i odtworzeniowe, a także rozwój małej, sztucznej retencji oraz budowy polderów. Będą one stanowid niezbędne uzupełnienie działao dotyczących retencji naturalnej. Polityka regionalna będzie zmierzad do uzyskania jak największej spójności przestrzenno- funkcjonalnej województw, polegającej na poprawie wewnątrz wojewódzkich powiązao transportowych. Poprawie spójności regionów będą sprzyjad działania, w wyniku których przedsięwzięcia gospodarcze oraz inicjatywy będą lokowane poza obszarami metropolitarnym. Ponadto polityka paostwa dąży do poprawy stanu środowiska naturalnego w cennych przyrodniczo obszarach, o znaczeniu ponadregionalnym. 2.1.4 Uwarunkowania wynikające z Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych W celu wypełnienia zobowiązao Rzeczypospolitej Polskiej, przyjętych w Traktacie Akcesyjnym Polski do Unii Europejskiej, w części dotyczącej dyrektywy 91/271/EWG w sprawie oczyszczania ścieków komunalnych, został sporządzony przez Ministra Środowiska, a następnie zatwierdzony przez Rząd RP w dniu 16 grudnia 2003 r., Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych (KPOŚK) wraz z aktualizacją z roku 2009, który określa plan inwestycyjny w dziedzinie gospodarki wodno- ściekowej, jaki musi zostad zrealizowany przez Polskę, aby osiągnąd wymagane efekty ekologiczne. Zgodnie z art. 43 ust. 4e ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz .U. z 2005 r. Nr 239, poz. 2019 z późn. zm.) Rada Ministrów dokonuje aktualizacji krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych, nie później niż w terminie 2 lat od dnia jego zatwierdzenia. Kolejne aktualizacje będą dokonywane co najmniej raz na 4 lata. Obecnie istnieje aktualizacja pod nazwą „Aktualizacja KPOŚ 2009”. Ramy rzeczowe i terminowe działao niezbędnych do wypełnienia zobowiązao traktatowych w zakresie odprowadzania ścieków komunalnych przedstawiają się następująco: - do 31 grudnia 2015 r. wszystkie aglomeracje 2000 RLM muszą byd wyposażone w systemy kanalizacji zbiorczej i oczyszczalnie ścieków, o efekcie oczyszczania1) uzależnionym od wielkości oczyszczalni, - do 31 grudnia 2015 r. powinna byd zapewniona 75 % redukcja związków azotu i fosforu ogólnego pochodzących ze źródeł komunalnych na terenie Polski i odprowadzanych do wód, - do 31 grudnia 2015 r. aglomeracje < 2000 RLM wyposażone w dniu przystąpienia Polski do Unii Europejskiej w systemy kanalizacyjne powinny posiadad do tego terminu oczyszczalnie zapewniające odpowiednie oczyszczanie, - do 31 grudnia 2010 r. zakłady przemysłu rolno-spożywczego o wielkości > 4000 RLM są zobowiązane do redukcji zanieczyszczeo biodegradowalnych. Gmina Przykona została ujęta w ramach aglomeracji Turek (PLWI010).

2.2 Uwarunkowania na poziomie województwa

2.2.1 Uwarunkowania wynikające z Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Wielkopolskiego Plan zagospodarowania przestrzennego województwa wielkopolskiego jest jednym z trzech dokumentów – obok Strategii Rozwoju Województwa Wielkopolskiego i Wielkopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego, które decydują o przyszłości regionu.

1) Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 lipca 2006 r. w sprawie warunków, jakie należy spełnid przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi, oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (Dz. U. Nr 137, poz. 984 oraz z 2009 r. Nr 27, poz. 169).

13 Program Ochrony Środowiska dla gminy Przykona na lata 2010-2017

Przyjęto, że misją Planu jest: Stwarzanie warunków do osiągania spójności terytorialnej oraz trwałego i zrównoważonego rozwoju województwa wielkopolskiego, poprawy warunków życia jego mieszkaoców, stałego zwiększania efektywności procesów gospodarczych i konkurencyjności regionu. Jednym z priorytetowych kierunków wojewódzkiej polityki przestrzennej jest poprawa warunków funkcjonowania środowiska przyrodniczego. Odnosi się ona do dwóch sfer: . ochrony walorów przyrodniczych . poprawy standardów środowiska. Ochrona walorów przyrodniczych będzie realizowana poprzez stworzenie spójnego systemu obszarów chronionych obejmującego: . wzmocnienie ochrony unikatowych dolin rzecznych i ich otoczenia; . zapewnienie ciągłości powiązao przyrodniczych (korytarze ekologiczne regionalne i ponadregionalne); . objęcie ochroną obszarów wodno-błotnych, stanowiących siedliska szczególnie ważne dla zachowania różnorodności biologicznej; . zwiększenie lesistości i ochrona lasów. Poprawa standardów środowiska realizowana będzie poprzez: . Zachowanie korzystnych warunków aerosanitarnych (ograniczenie emisji pyłowych i gazowych); . Wykorzystanie odnawialnych źródeł energii, proekologiczne inwestycje w miejskich systemach transportowych, ograniczenie „niskiej emisji”; . Racjonalizację gospodarki wodnej (poprawa jakości zasobów, porządkowanie gospodarki wodno-ściekowej przez budowę sprawnych systemów odprowadzania i oczyszczania ścieków; . Budowę systemów kanalizacyjnych dla ochrony zbiorników retencyjnych, budowa systemów odprowadzania wód deszczowych z terenów zurbanizowanych, eliminacja zrzutów substancji niebezpiecznych do wód powierzchniowych i przesączania do wód podziemnych, zwiększenie retencji wodnej; . Ochronę gleb przez poprawę ich jakości; . Uporządkowanie i stworzenie spójnego systemu gospodarki odpadami zgodnie z Wojewódzkim Planem Gospodarki Odpadami dla Województwa; . Ochronę przed skutkami powodzi (poprawa stanu technicznego istniejących urządzeo i budowa niezbędnych zabezpieczeo, prowadzenie robót utrzymaniowych, zakaz zabudowy terenów zalewowych). 2.2.2 Uwarunkowania wynikające ze Strategii Rozwoju Województwa Wielkopolskiego Intencją Strategii Rozwoju Województwa Wielkopolskiego jest przekształcenie województwa w region, który będzie się cechował: . dużą konkurencyjnością w stosunku do innych regionów europejskich, . zachowaną spójnością społeczną, gospodarczą oraz przestrzenną, . wysoką jakością zasobów ludzkich oraz polepszeniem warunków życia mieszkaoców. Spójny układ zamierzeo rozwojowych województwa wielkopolskiego tworzą w odpowiedniej hierarchii: wizja rozwoju regionu, misja i cel generalny, a następnie urzeczywistniające je cele strategiczne, operacyjne i kierunki działao. Wizja województwa Województwo wielkopolskie regionem: Nowoczesnym, Zintegrowanym. Misja województwa Skupienie wszystkich podmiotów działających na rzecz

14 Program Ochrony Środowiska dla gminy Przykona na lata 2010-2017

wzrostu konkurencyjności regionu i poprawy warunków życia mieszkaoców, Uzyskanie efektu synergii poprzez stworzenie spójnej koncepcji wykorzystania środków. Celem generalnym jest „poprawa jakości przestrzeni województwa, systemu edukacji, rynku pracy, gospodarki oraz sfery społecznej skutkująca wzrostem poziomu życia mieszkaoców” Taki efekt ma zostad osiągnięty w wyniku realizacji czterech celów strategicznych, którymi są: dostosowanie przestrzeni do wyzwao XXI wieku, zwiększenie efektywności wykorzystania potencjałów rozwojowych województwa, wzrost kompetencji mieszkaoców i promocja zatrudnienia, wzrost spójności i bezpieczeostwa społecznego. Do osiągnięcia każdego z tych celów strategicznych prowadzid mają wyszczególnione w projekcie dokumentu cele operacyjne. Strategia wyznacza cele i kierunki rozwoju koncentrując się na zagadnieniach o charakterze ponadlokalnym, które mają znaczny wpływ na harmonijny rozwój województwa. Z tego też powodu znaczną uwagę poświęcono zagadnieniom zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska. 2.2.3 Uwarunkowania wynikające z wojewódzkiego programu ochrony środowiska Cele polityki ekologicznej województwa wielkopolskiego, będące w ścisłym związku z celami polityki ekologicznej paostwa i specyfiką województwa, nakreślają konkretne wyzwania i obszary zainteresowania dla programu ochrony środowiska Powiatu Tureckiego, a te z kolei dla Gminy Przykona. Naczelną zasadą, którą przyjęto w działaniach zmierzających do zdrowego środowiska jest zasada zrównoważonego rozwoju, który to rozwój będzie realizowany poprzez właściwą politykę ochrony środowiska zintegrowaną z politykami innych dziedzin i opartą o szereg zasad wymienionych poniżej. Znaczenie tego zagadnienia podkreślono w "Strategii rozwoju województwa wielkopolskiego", gdzie napisano, że w zasadniczej części realizacja zadao na rzecz właściwego gospodarowania zasobami i ochrony środowiska musi odbywad się w obrębie poszczególnych sektorów, czyli głównych form oddziaływania człowieka na środowisko (przemysł i energetyka, mieszkalnictwo i ład przestrzenny, rolnictwo, transport, turystyka i rekreacja). Kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju, autorzy strategii rozwoju województwa zaproponowali w ramach obszaru przestrzeo osiem celów, których realizacja przyczyni się do trwałego podniesienia jakości życia obecnego i przyszłych pokoleo. Cele główne Programu obejmują: 1 Minimalizacja wpływu na środowisko oraz eliminacja ryzyka dla zdrowia ludzi w miejscach największego oddziaływania na środowisko w skali województwa, w tzw. "gorących miejscach" (hot spots) - "Gorące punkty" 2 Racjonalizacja zużycia energii, surowców i materiałów wraz ze wzrostem udziału wykorzystywanych zasobów odnawialnych - Racjonalne użytkowanie surowców 3 Zapewnienie odpowiedniej jakości użytkowej wód, racjonalizacja zużycia wody, zwiększenie zasobów w zlewniach oraz ochrona przed powodzią - Zasoby wodne 4 Zapewnienie wysokiej jakości powietrza, redukcja emisji gazów cieplarnianych i niszczących warstwę ozonową, zminimalizowanie uciążliwego hałasu i ochrona przed promieniowaniem elektromagnetycznym - Powietrze atmosferyczne, Hałas, Pola elektromagnetyczne 5 Ochrona powierzchni ziemi, w tym powierzchni biologicznie czynnej i gleb przed degradacją - Powierzchnia ziemi 6 Zminimalizowanie ilości wytwarzanych odpadów oraz wdrożenie nowoczesnego systemu wykorzystania i unieszkodliwiania - Gospodarka odpadami

15 Program Ochrony Środowiska dla gminy Przykona na lata 2010-2017

7 Zachowanie walorów i zasobów przyrodniczych z uwzględnieniem georóżnorodności i bioróżnorodności oraz rozwoju zasobów leśnych - Zasoby przyrodnicze 8 Ochrona przed nadzwyczajnymi zagrożeniami środowiska oraz sprostanie nowym wyzwaniom, czyli zapewnienie bezpieczeostwa chemicznego i biologicznego – Awarie przemysłowe Stosunki wodne i jakośd wód Obowiązuje ogólny cel dla województwa: „Zapewnienie odpowiedniej jakości użytkowej wód, racjonalizacja zużycia wody, zwiększenie zasobów wody w zlewniach oraz ochrona przed powodzią”. Kierunki działao dla realizacji tego celu, wymienione w programie wojewódzkim, a zarazem odnoszące się do obszaru miasta Poznania, to przede wszystkim: w gospodarce ściekowej: optymalizacja wykorzystania istniejących oczyszczalni, modernizacja LOŚ, rozbudowa kanalizacji sanitarnej, budowa kolektorów deszczowych z urządzeniami podczyszczającymi, w zakresie zaopatrzenia w wodę i ochrony zasobów wodnych: modernizacja stacji uzdatniania wody, wspieranie działao podmiotów gospodarczych w zakresie racjonalnego gospodarowania wodą - w tym eliminacji nieuzasadnionego wykorzystania wód podziemnych do celów przemysłowych, minimalizacja strat wody wodociągowej w sieci przesyłowej m.in. poprzez sukcesywną wymianę i renowację wyeksploatowanych odcinków sieci wodociągowej, zwiększenie retencyjności lokalnych zlewni, ograniczanie negatywnego wpływu na środowisko zanieczyszczeo punktowych i obszarowych pochodzących z rolnictwa, w zakresie ochrony przeciwpowodziowej: uwzględnienie terenów zalewowych w dokumentach planistycznych, kontrola stanu wałów i urządzeo wodnych, w zakresie zarządzania zasobami wodnymi: wdrażanie programów ochrony wód w zlewniach rzek oraz weryfikacja pozwoleo wodnoprawnych. Ochrona powietrza Obowiązuje ogólny cel dla województwa: „Zapewnienie wysokiej jakości powietrza. Redukcja emisji gazów cieplarnianych i niszczących warstwę ozonową”. Kierunki działao dla realizacji tego celu, wymienione w programie wojewódzkim, a zarazem odnoszące się do obszaru miasta Poznania, to przede wszystkim: w zarządzaniu środowiskiem: wprowadzenie zarządzania ochroną powietrza w układzie stref, w mieszkalnictwie: eliminowanie węgla jako paliwa w lokalnych kotłowniach i gospodarstwach domowych i zastępowanie go innymi bardziej ekologicznymi nośnikami ciepła, edukacja ekologiczna mieszkaoców na temat korzystania z proekologicznych nośników energii, termorenowacja budynków, w transporcie: wyprowadzenie ruchu tranzytowego z obszaru zainwestowania miejskiego, wprowadzanie planów cyrkulacji ruchu ulicznego, bieżąca modernizacja dróg, egzekwowanie reżimów emisji spalin przez pojazdy, upowszechnianie komunikacji zbiorowej, kontynuacja modernizacji taboru autobusowej komunikacji miejskiej, wyznaczenie stref dostępności dla samochodów prywatnych, prowadzenie właściwej polityki parkingowej, intensyfikacja ruchu rowerowego, edukacja mieszkaoców na temat proekologicznych zachowao komunikacyjnych, w energetyce i przemyśle: wprowadzanie zintegrowanej gospodarki energetycznej w mieście, modernizacja układów technologicznych ciepłowni, instalowanie (lub poprawa sprawności obecnie funkcjonujących) urządzeo redukujących zanieczyszczenia powstające w procesie spalania paliw, modernizacja, hermetyzacja i automatyzacja procesów technologicznych, wdrażanie technologii przyjaznych środowisku (BAT), wdrażanie pozwoleo na emisję zanieczyszczeo do powietrza ramach pozwoleo zintegrowanych, stymulowanie zakładów do wprowadzania systemu ISO 14000 oraz zasad czystszej produkcji, systematyczna kontrola zakładów przemysłowych. Ochrona przed hałasem

16 Program Ochrony Środowiska dla gminy Przykona na lata 2010-2017

Obowiązuje ogólny cel dla województwa: „Zminimalizowanie uciążliwego hałasu w środowisku”. Kierunki działao dla realizacji tego celu, wymienione w programie wojewódzkim, a zarazem odnoszące się do obszaru miasta Poznania, to: w zarządzaniu środowiskiem: przygotowanie programu działao (plan akustyczny) dla miasta, w transporcie: ochrona mieszkaoców przed hałasem głównie z komunikacji samochodowej, ale także kolejowej i tramwajowej; poprzez wprowadzanie rozwiązao technicznych, takich jak np. budowa ekranów akustycznych i pasów zwartej zieleni ochronnej, działania inwestycyjne i nie inwestycyjne związane także z ochroną powietrza (wymienione w poprzednim punkcie), w przemyśle: kontrola zakładów przemysłowych ujemnie wpływających na klimat akustyczny w pobliżu jednostek osadniczych, stymulowanie zakładów przemysłowych do ograniczania ich uciążliwości hałasowej. Ochrona przed polami elektromagnetycznymi Obowiązuje ogólny cel dla województwa: „Ochrona przed polami elektromagnetycznymi”. Kierunki działao dla realizacji tego celu, wymienione w programie wojewódzkim, a zarazem odnoszące się do miasta Poznania, to: w zarządzaniu środowiskiem: rozwinięcie systemu badao zagrożenia polami elektromagnetycznymi, wprowadzenie zagadnienia pól elektromagnetycznych do planów zagospodarowania przestrzennego, w komunikacji i łączności: przestrzeganie obszarów ochronnych dla urządzeo nadawczych, kontrola wprowadzania do środowiska nowych emitorów promieniowania, w przemyśle i energetyce: preferowanie nisko konfliktowych lokalizacji źródeł promieniowania, przestrzeganie zapisów w postępowaniu ocen oddziaływania na środowisko w odniesieniu do obszarów ochronnych wokół źródeł emisji promieniowania. Ochrona powierzchni ziemi Obowiązuje ogólny cel dla województwa: „Ochrona powierzchni ziemi, w tym powierzchni biologicznie czynnej i gleb przed degradacją”. Kierunki działao dla realizacji tego celu, wymienione w programie wojewódzkim, a zarazem odnoszące się do obszaru miasta Poznania, to przede wszystkim: w gospodarce surowcami mineralnymi: rekultywacja terenów poeksploatacyjnych, wdrażanie skutecznych metod neutralizacji zużytych wód termalnych (w przypadku podjęcia ich eksploatacji na terenie Poznania), w rolnictwie: minimalizowanie powierzchni gruntów rolnych o wysokich klasach bonitacyjnych, która będzie wyłączona z produkcji i przeznaczana na inne cele, ochrona i wprowadzanie zadrzewieo oraz zakrzewieo śródpolnych i przydrożnych, wdrożenie i upowszechnianie zasad dobrej praktyki rolniczej, w gospodarce odpadami: rekultywacja składowisk wyłączonych z eksploatacji, bieżąca likwidacja „dzikich” wysypisk, zmniejszenie masy odpadów kierowanych do unieszkodliwiania przez składowanie.

Ochrona zasobów przyrodniczych Obowiązuje ogólny cel dla województwa: „Zachowanie walorów i zasobów przyrodniczych z uwzględnieniem georóżnorodności i bioróżnorodności, w tym wzrost lesistości województwa”. Kierunki działao dla realizacji tego celu, wymienione w programie wojewódzkim, a zarazem odnoszące się do obszaru miasta Poznania, to przede wszystkim: w rozwoju i utrzymaniu systemu obszarów chronionych: utworzenie ostoi siedliskowej NATURA 2000, bieżąca ochrona obszarów i obiektów chronionych, ustanawianie nowych obiektów prawnej ochrony (np. użytki ekologiczne, obszar chronionego krajobrazu), weryfikacja istniejących i proponowanych form ochrony przyrody

17 Program Ochrony Środowiska dla gminy Przykona na lata 2010-2017

w integracji aspektów ekologicznych z planowaniem przestrzennym: uwzględnianie w planach zagospodarowania przestrzennego selektywnego dostępu do terenów cennych przyrodniczo, ochrona terenów cennych przyrodniczo przed przeinwestowaniem (w tym zasada omijania przez nowe inwestycje liniowe obszarów cennych przyrodniczo), w ochronie gatunkowej roślin i zwierząt: określenie potrzeb w zakresie reintrodukcji gatunków roślin i zwierząt, ochrona siedlisk gatunków zagrożonych, w ochronie lasów: rozwój roli ochronnej i buforowej lasów, stały monitoring środowiska leśnego, w zakresie edukacji ekologicznej: promowanie zachowao zgodnych z zasadami ochrony krajobrazu i przyrody, rygorystyczne przestrzeganie wymagao ochrony przyrody w ramach funkcjonowania obiektów turystycznych i rekreacyjnych, budownictwa mieszkaniowego oraz prowadzenia działalności rolniczej, rozwój sieci przyrodniczych ścieżek dydaktycznych. Racjonalne użytkowanie surowców Obowiązuje ogólny cel dla województwa: „Racjonalizacja zużycia energii, surowców i materiałów wraz ze wzrostem udziału wykorzystywanych zasobów odnawialnych”. Kierunki działao dla realizacji tego celu mieszczą się w większości w paragrafach poświęconych ochronie powietrza, wód, gleb, lasów i przyrody. Na oddzielne przytoczenie zasługują następujące priorytety wojewódzkie: zmniejszenie materiałochłonności i odpadowości produkcji, zmniejszenie energochłonności gospodarki i wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych, poprzez: wprowadzanie energooszczędnych technologii i urządzeo w przemyśle i energetyce, zmniejszenie strat energii (zwłaszcza cieplnej) w systemach przesyłowych, oraz popularyzacja i wdrożenie najlepszych praktyk w dziedzinie wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych (w miarę spadku jednostkowych kosztów inwestycyjnych na budowę urządzeo przetwarzających energie odnawialną) Ochrona przed awariami przemysłowymi i NZŚ: Obowiązuje ogólny cel dla województwa: „Eliminowanie i zmniejszanie skutków dla mieszkaoców i środowiska z tytułu poważnych awarii przemysłowych”. Kierunki działao dla realizacji tego celu, wymienione w programie wojewódzkim a zarazem odnoszące się do obszaru miasta Poznania, są następujące: ograniczenie ryzyka wystąpienia zagrożeo środowiska powodowanych funkcjonowaniem podmiotów będących potencjalnym źródłem awarii przemysłowych, zmniejszenie ryzyka wynikającego z transportu materiałów niebezpiecznych, wykreowanie właściwych zachowao społeczeostwa w sytuacji wystąpienia awarii przemysłowej.

2.3 Uwarunkowania na poziomie powiatu i gminy

2.3.1 Uwarunkowania wynikające z powiatowego programu ochrony środowiska W „Programie Ochrony Środowiska dla Powiatu Tureckiego na lata 2008-2015” przyjęto, że nadrzędnym celem polityki ekologicznej powiatu jest : „Trwały rozwój społeczno – gospodarczy powiatu w harmonii z ochroną środowiska naturalnego”. Cele systemowe Programu obejmują: 1. Poprawa jakości powietrza atmosferycznego, ochrona przed hałasem i niejonizującym promieniowaniem elektromagnetycznym 2. Poprawa jakości i ochrona zasobów wód powierzchniowych i podziemnych, zapewnienie mieszkaocom powiatu odpowiedniej jakości wody do picia

18 Program Ochrony Środowiska dla gminy Przykona na lata 2010-2017

3. Ochrona środowiska glebowego i ochrona zasobów mineralnych 4. Zachowanie i ochrona bioróżnorodności, rozwój systemów ochrony przyrody 5. Edukacja ekologiczna społeczeostwa Kierunki działao Programu obejmują: Ograniczenie niskiej emisji Ograniczenie uciążliwości systemu komunikacyjnego Ochrona przed niejonizującym promieniowaniem elektromagnetycznym Ograniczenie dopływu zanieczyszczeo do wód powierzchniowych i podziemnych Racjonalna gospodarka zasobami wodnymi i ochrona przeciwpowodziowa Zapobieganie degradacji gleb Zapobieganie degradacji zasobów złóż kopalin Doskonalenie systemu form ochrony przyrody Ochrona i zrównoważone użytkowanie lasów Identyfikacja i ochrona pozostałych obszarów cennych przyrodniczo Zachowanie bioróżnorodności obszarów rolniczych Podnoszenie świadomości ekologicznej społeczeostwa 2.3.2 Uwarunkowania wynikające ze Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy „Studium uwarunkowao i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Przykona” zostało zmienione i przyjęte przez Radę Gminy w 2008 roku. Zawiera ono koncepcję systemowego działania w celu zapewnienia gminie korzystnych warunków egzystencji i rozwoju. W opracowaniu przedstawione są zalecenia dla prawidłowego funkcjonowania gminy. Ważnym obszarem, który będzie podlegał przemianom jest ochrona środowiska przyrodniczego. Zahamowanie degradacji środowiska dokonuje się poprzez właściwe zarządzanie środowiskiem oraz rozwój infrastruktury technicznej związanej z pełnym skanalizowaniem terenów gminy i edukacją ekologiczną społeczeostwa. 2.3.3 Uwarunkowania wynikające ze strategii rozwoju gminy Misja gminy Przykona określona w „Strategii Rozwoju Gminy Przykona w latach 2000-2010” W Strategii określono następujące uwarunkowania rozwoju i przewidywane kierunki rozwoju związane z ochroną środowiska: Uwarunkowania rozwoju: Na terenie gminy znajdują się eksploatowane obecnie pokłady węgla brunatnego. W obszarach przylegających do odkrywki gleby ulegają osuszeniu i obserwuje się deficyt wody. Na terenie gminy zlokalizowane są dwa zakłady uznane za szczególnie uciążliwe dla środowiska: kopalnie i elektrownia. W zakresie czystości wody, gleby i powietrza nie prowadzono szczegółowych badao, ale nie zaobserwowano do tej pory występowania uciążliwych dla środowiska i zdrowia ludzkiego skażeo. Obszar gminy pozostaje poza obrębem zagrożenia powodziowego (Zbiornik Jeziorsko). Przydatnośd rolnicza gleb przy wskaźniku bonitacji 5,6 oceniana jest dośd nisko. Równinna rzeźba terenu gminy nie stwarza ograniczeo w zagospodarowaniu. Na terenie gminy znajdują się tereny o walorach przyrodniczych należące do Uniejowskiego Obszaru Krajobrazu Chronionego. Przewidywane kierunki rozwoju: Na terenie występowania najlepszych gleb (sołectwa: Wichertów, Smulsko, Bądków Pierwszy, Bądków Drugi, Żeroniczki) planuje się dalszy rozwój rolnictwa.

19 Program Ochrony Środowiska dla gminy Przykona na lata 2010-2017

Przewiduje się, że eksploatacja węgla brunatnego na terenie gminy będzie kontynuowana przez najbliższe 15 lat przy spełnieniu następujących warunków: a. zabezpieczenie przed zanieczyszczeniem wód podziemnych, gleb i powietrza b. usuniecie zwałowisk i zagospodarowanie wyrobiska c. zrekultywowanie reszty terenu naruszonego po zakooczeniu eksploatacji w sposób przywracający walory środowiskowe/użytkowe uwzględniające w większym stopniu kierunek leśny rekultywacji. W związku z osuszaniem gruntów na terenach przylegających do odkrywki na bieżąco będzie kontynuowana konserwacja urządzeo melioracyjnych oraz oczyszczone i udrożnione zostanie koryto rzeki Teleszyny. Dążąc do poprawienia lesistości terenów gminy, gleby rolnicze o najsłabszej bonitacji przeznaczane będą stopniowo pod zalesienia. Istotnymi elementami poprawy działania gospodarki wodno ściekowej będzie remont sieci wodociągowej. Gmina będzie dążyła do ograniczenia niewłaściwego stosowania środków chemicznych używanych w rolnictwie oraz uciążliwego oddziaływania na środowisko podmiotów gospodarczych.

20 Program Ochrony Środowiska dla gminy Przykona na lata 2010-2017

3 Charakterystyka i ocena stanu środowiska gminy

3.1 Ogólna charakterystyka gminy

3.1.1 Położenie administracyjne Gmina Przykona leży w południowo-wschodniej części województwa wielkopolskiego, przy drodze Łódz - Przykona - Turek nad rzeką Teleszyną w Powiecie Tureckim. Sąsiaduje z gminami: Brudzew, Turek, Dobra oraz na granicy województw (wielkopolskiego i łódzkiego) z gminą Uniejów. Gmina stanowi 11,94% powierzchni powiatu tureckiego. Ogólny obszar gminy wynosi 11 093 ha. Na jej terenie znajdują się 33 miejscowości, które zamieszkuje łącznie 4250 mieszkaoców. W skład gminy wchodzi 18 wsi sołeckich. Siedzibą gminy jest wieś Przykona, położona w odległości 8 km na wschód od Turku.

Rysunek 1Położenie gminy Przykona w powiecie tureckim

Źródło: opracowanie własne 3.1.2 Sytuacja demograficzna Liczba ludności na obszarze gminy Przykona wskazywała tendencję malejącą w latach 1975-2005 oraz powolny wzrost po 2005r. W wymienionym okresie czasu liczba ludności zmniejszyła się z 5113 osób w 1975r. do 4167 w 2005r. Według danych Urzędu Gminy – liczba ludności na dzieo 30.06.2007 r. wynosiła 4251 osób, a w roku 2009 – 4315 osób.

21 Program Ochrony Środowiska dla gminy Przykona na lata 2010-2017

Tabela 1 Liczba ludności w gminie Przykona – stan na 31 XII 2008 r. Opis Ogółem Kobiety Mężczyźni

jednostka osób % osób % osób % populacja 4262 100 2176 51 2086 49

gęstość zaludnienia 38 - - (mieszk./km²) Źródło: Bank Danych Regionalnych GUS, www.stat.gov.pl

Liczba kobiet nieznacznie przewyższa liczbę mężczyzn – kobiety stanowią 51 % populacji gminy Przykona, czyli na 100 mężczyzn przypadają 104 kobiety. Średnia gęstośd zaludnienia na analizowanym obszarze wynosi 38 osób na km2 i osiąga wartośd poniżej średniej krajowej wynoszącej 123 osób na km2.

Tabela 2 Sieć demograficzna w gminie Przykona – dane na rok 2009 Lp. Nazwa sołectwa Miejscowości wchodzące w skład sołectwa Liczba ludności Powierzchnia [ha] 1 Bądków Pierwszy Bądków Pierwszy 184 276 2 Bądków Drugi Bądków Drugi 158 222 3 Boleszczyn Boleszczyn 279 468 4 Dąbrowa Dąbrowa, Słomów Kościelny, Zimotki 80 991 5 Ewinów Ewinów, Trzymsze 240 1921 6 Gąsin Gąsin 225 278 7 Kaczki Plastowe Kaczki Plastowe 105 208 8 Laski Laski 281 364 9 Olszówka Olszówka 123 212 10 Posoka Posoka, Paulinów, Aleksandrów, Jakubka 212 1228 11 Przykona Przykona 636 568 12 Psary Gajówka, Jeziorko, Józefina, Psary 465 1604 13 Radyczyny Młyniska, Radyczyny, Radyczyny Kolonia 192 949 14 Rogów Rogów 321 358 15 Sarbice Sarbice 113 314 16 Smulsko Smulsko 311 473 17 Wichertów Wichertów 198 284 18 Żeroniczki Żeroniczki 192 225 Gmina razem 4315 10951 Źródło: Urząd Gminy Przykona, 2009

3.1.3 Powiązania komunikacyjne Na terenie gminy nie występują linie kolejowe. Najbliższa stacja kolejowa znajduje się w Koninie na trasie Poznao – Warszawa . Sied drogową gminy tworzą : 1. droga krajowa nr 72, relacji Poznań – Turek – Łódź, 2. drogi powiatowe : 4483P Szadów Paoski – Żuki – ok. 2,0km 4484P Brudzew – Krwony-Warenka- gr. województwa Czepów – 4,66 km 4497P Przykona - Dobra -3,430km 4498P Kaczki Średnie – Przykona – ok. 3,30km 4502P Smulsko – Wygoda – 3,920km 4506P Sarbice – Smulsko – 9,388

22 Program Ochrony Środowiska dla gminy Przykona na lata 2010-2017

4499P Rogów – Gąsin - Wietchinin – 2,2 km 3. drogi gminne: 656526P Laski – kaczki Plastowe – 2,98km 656527P Gąsin – Przykona – 3,1km 656528P Przykona (ul. Szkolna) – Psary (ul. Sportowa) – 2,91km 656529P Posoka – Ewinów – 8,075km 656530P Sarbice – Radyczyny – 1,957km 656531P Bądków Pierwszy – Boleszczyn – 4,116km 656532P Boleszczyn – granica gminy – 2,7km 656533P Gajówka – Psary(ul. Wiatraczna) – 3,9km 656534P Józefina – Aleksandrów – 4,75 656535P Współne – Aleksandrów – 3,75km 656536P Słomów Kościelny – Trzymsze – 3,3km 656537P Dąbrowa – Trzymsze – 3,3km 656538P Wichertów – Smulsko – 3,075km 656539P Żeroniczki - Bądków Drugi – 2,85km 656540P Psary - Dąbrowa – 3,13km 542525P Granica gminy – Sarbice – 0,287km 656541P Rogów (dr.gm.656526P) – Kaczki Średnie (dr.gm.653574P – 1,620km 656542P Rogów (DK72) – Kaczki Średnie (dr.gm.663574P) – 2,058 Łączna długośd dróg powiatowych przebiegających przez teren gminy wynosi 28,9 km. Uzupełnienie sieci dróg stanowią drogi gminne, o łącznej długości 57,9 km. 3.1.4 Użytkowanie terenu Gmina Przykona jest gminą wiejską, gdzie trzy czwarte obszaru gminy stanowią użytki rolnicze i leśne. Pozostała częśd to tereny zurbanizowane - zabudowa mieszkalna, rekreacyjna, rzemieślnicza, usługowa oraz przemysłowa, w tym tereny kopalni. Rolnicza przestrzeo produkcyjna zajmuje 56 % powierzchni gminy, tj. ok. 6,4 tys. ha, z czego 76 % to grunty orne i 23 % - to łąki i pastwiska. Grunty orne charakteryzują się małą przydatnością do produkcji rolnej. Podstawowym typem gleby są pseudo-bielice, brunatne wyługowane i murszaste, które zaliczone zostały do kompleksów żytnich szczególnie słabych i bardzo słabych. Najlepsze gleby występują w rejonach wsi : Bądków Pierwszy, Bądków Drugi, Kaczki Plastowe , Smulsko i Wichertów. Zwarty kompleks łąk i pastwisk występuje w dolinie Warty i Teleszyny. Użytki zielone charakteryzują się małą przydatnością dla rolnictwa. Jednak przez to, że są okresowo podtapiane wodami roztopowymi, że sąsiadują z naturalnymi i sztucznymi zbiornikami wodnymi oraz lasami i terenami zadrzewionymi, nadają się na siedliska dla wielu gatunków roślin i zwierząt. Ważną pozycję w użytkowaniu powierzchni gminy zajmują lasy. Ich udział w pow. gminy wynosi 27 % , tj. 3,0 tys. ha. Zwarty kompleks leśny występuje we wschodniej części gminy. W drzewostanie dominuje sosna, z domieszką brzozy i świerku. Większe urozmaicenie typów siedliskowych występuje na terenach z płytką wodą gruntową oraz w pobliżu cieków i niewielkich zbiorników wodnych. Powierzchnia gruntów leśnych systematycznie się powiększa poprzez rekultywowanie gruntów pogórniczych oraz zalesianie słabych gruntów ornych.

Tabela 3 Użytkowanie terenu w gminie Przykona Powierzchnia Wyszczególnienie ha Użytki rolne, w tym: 6404 grunty orne 5195 sady 35 łąki i pastwiska 1147 Lasy i grunty leśne 3.010

23 Program Ochrony Środowiska dla gminy Przykona na lata 2010-2017

Powierzchnia Wyszczególnienie ha Pozostałe grunty i nieużytki 1679 Razem 11093 Źródło: Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego, gmina Przykona 2009 3.1.5 Gospodarka i rolnictwo W ciągu ostatnich kilku lat nastąpił wzrost ilości podmiotów gospodarczych na terenie gminy. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego liczba jednostek zarejestrowanych w systemie Regon wynosi 167 (stan na 31.12.2008 r.). Najwięcej pomiotów zarejestrowano w sektorze prywatnym, wśród podmiotów gospodarki narodowej - 155, osób fizycznych prowadzących działalnośd gospodarczą – 23.

Tabela 4 Podmioty gospodarcze w gminie Przykona w 2008 r. (GUS) Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w rejestrze regon sektora wg sektorów własnościowych Sektor publiczny Podmioty gospodarki narodowej ogółem 12 Państwowe i samorządowe jednostki prawa budżetowego ogółem 10 Sektor prywatny Podmioty gospodarki narodowej ogółem 155 Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą 23 Spółki handlowe 7 Spółki handlowe z udziałem kapitału zagranicznego 1 spółdzielnie 1 Stowarzyszenia i organizacje społeczne 13 Ogółem 167 Źródło: Bank Danych Regionalnych GUS, www.stat.gov.pl

Tabela 5 Podmioty gospodarcze w gminie Przykona wg sekcji PKD w 2008 r. (GUS) Podmioty gospodarcze Sekcja PKD Liczba A - Rolnictwo, leśnictwo 20 D - Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię 21 F - Budownictwo 23 G - Handel hurtowy i detaliczny, naprawa pojazdów mechanicznych 42 H - Transport i gospodarka magazynowa 3 I - Hotelarstwo i gastronomia 13 J - Informacja i komunikacja 3 K - Ubezpieczenia i finanse 5 L - Nieruchomości 9 M - Działalność naukowa 7 N - Usługi administracyjne 7 O - Administracja publiczna 14 Razem 167 Źródło: Bank Danych Regionalnych GUS, www.stat.gov.pl

Wykaz przedsiębiorstw działających na terenie gminy zawiera poniższa tabela.

24 Program Ochrony Środowiska dla gminy Przykona na lata 2010-2017

Tabela 6 Przedsiębiorstwa działające na terenie gminy Przykona

Lp. Nazwa podmiotu/prowadzącego działalność Rodzaj prowadzonej działalności

1 PPH „Andrewex” obróbka drewna 2 PHU MIŚKO przetwórstwo drewna 3 Zakład Krawiecki FAMEX handel hurtowo - detaliczny 4 PIH „Zesiuk” produkcja lodów i mrożonek 5 Hurtownia „Wako” sprzedaż napoi 6 PPH Maks – Pol. szycie artykułów sportowych, usługi rolnicze, dystrybucja wody i 7 Spółdzielczy Zakład Usługowy ścieków komunalnych na terenie gminy Źródło: Urząd Gminy Przykona, 2008

Rolnicza przestrzeo produkcyjna zajmuje 56 % pow. gminy, tj. ok. 6,4 tys. ha, z czego 76 % to grunty orne i 23 % - to łąki i pastwiska. Grunty orne charakteryzują się małą przydatnością do produkcji rolnej. Mimo ograniczonych możliwości rolnictwo jest podstawowym źródłem utrzymania mieszkaoców gminy. Średnia powierzchnia gospodarstwa rolnego wynosi 8,0 ha, a ich liczba = 1.348. Od czasu rozpoczęcia eksploatacji węgla brunatnego (1960 r.), funkcja rolnicza gminy została wyparta przez górnictwo i inne zawody pozarolnicze, rozwijające się w blisko położonym Turku. 3.1.6 Geomorfologia Zgodnie z podziałem Polski na jednostki fizyczno-geograficzne wg Kondrackiego, gmina geograficznie należy do Niziny Wielkopolsko-Kujawskiej. Dokładniej, obszar gminy prawie w całości leży w południowo-zachodniej części Kotliny Kolskiej. Obejmuje ona rozszerzenie doliny Warty pomiędzy Kołem a Uniejowem, z wykształconymi poziomami tarasowymi. W dolinie Warty i Teleszyny dużą powierzchnię zajmuje terasa zalewowa. Są to tereny podmokłe i bagienne, a liczne torfowiska wypełniają obniżenia poziomów terasowych i starorzeczy. W dolinie Teleszyny koło miejscowości Przykona i w dolinie Warty między miejscowościami Trzymsze a Radczyny występują formy wydmowe, wykształcone w postaci nieregularnych pokryw zbudowanych z drobnoziarnistych i pylastych piasków eolicznych. Południowo-zachodnia częśd gminy zajmuje terasa środkowa, zbudowana z piasków i piasków ze żwirem wodnolodowcowym. Terasa wysoka występuje w rejonie miejscowości Przykona. 3.1.7 Geologia Obszar gminy znajduje się w obrębie jednostki geologicznej zwanej Synklinorium Mogileosko - Łódzkim. Najstarszymi osadami, które zostały tu stwierdzone są utwory mezozoiczne kredy górnej. Jest ona wykształcona w postaci margli i wapieni. Zalegają one na głębokości od 48 do 100 m ppt. Trzeciorzęd na terenie gminy reprezentowany jest przez piaski krzemionkowe drobnoziarniste i pylaste, mułki i węgiel brunatny. Średnia miąższośd tych utworów wynosi 30 m. Utwory czwartorzędowe pokrywają cały obszar gminy zwartą pokrywą. Charakteryzują się jednak zmienną miąższością, uzależnioną od urzeźbienia starego podłoża. Około 60 % powierzchni gminy zajęta jest przez udokumentowane złoża węgla brunatnego, wydobywanego przez KWB „Adamów”.

3.2 Stan środowiska w gminie

3.2.1 Zasoby wodne i gospodarka wodno-ściekowa 3.2.1.1 Wody podziemne Wody podziemne są elementem środowiska, którego kondycja uzależniona jest od stanu czystości powierzchni ziemi, gruntów, powietrza atmosferycznego, wód powierzchniowych, a przede wszystkim od ilości i rodzaju wprowadzanych do ziemi ścieków i odpadów. Pobór wód podziemnych

25 Program Ochrony Środowiska dla gminy Przykona na lata 2010-2017

może ujemnie oddziaływad na gospodarkę rolną i leśną, złoża torfów, melioracje wodne, istniejące ujęcia i źródła, poziom wód powierzchniowych, osiadanie budowli itp. Na podstawie materiałów archiwalnych i przeprowadzonego wierceniami rozpoznania stwierdzono, że w rejonie Turku wyróżnid można kredowe piętro wodonośne związane z występowaniem wód szczelinowych w spękanych marglach tworzących strefę aktywną o miąższości 60 – 70 m ze szczelinami tektonicznymi. Masyw skał szczelinowych tworzy regionalny zbiornik wód podziemnych (GZWP 151) rejonu konioskiego stanowiący główne źródło zaopatrzenia w wodę ludności, rolnictwa i przemysłu wschodniej Wielkopolski. Pierwotny poziom statyczny wód szczelinowych zalegał tuż pod lub nad powierzchnią terenu na rzędnej 120 m npm na ujęciu miejskim oraz 125 – 135 m npm w strefie wyniesieo morenowych na zachód i południe od Turku oraz 100 – 105 m npm na linii drenażu wzdłuż rzeki Kiełbaski i Warty. Zasobnośd kredowego piętra wodonośnego jest dośd znaczna przy współczynniku filtracji k = 3,2 – 4,6 x 10-5m/s i wydajności jednostkowej q = 5,6-12,6 m3/hm. Strukturalno - geologiczne granice zbiornika wód szczelinowych w osadach mezozoicznych znajdują się w odległościach przekraczających 50 km we wszystkich kierunkach od Turku i związane są ze szczelinowatością i wodonośnością skał górnej kredy do głębokości 120 – 150 m. Poniżej tych głębokości jako dolnej granicy zbiornika mezozoicznego wody szczelinowe praktycznie już nie występują. Górną granicą zbiornika są natomiast: strop margli kredy górnej przykryty osadami gliniastymi oraz wody porowe czwartorzędu będące w kontakcie hydraulicznym z wodami górnokredowymi tworzące wspólny zbiornik porowoszczelinowy. W warunkach naturalnego krążenia wody szczelinowe rejonu miasta Turek są zasilane od zachodu i południa dopływem z wyniesieo morenowych, gdzie wsiąkające wody opadowe formują spływ wód zgodnie ze spadkiem powierzchni terenu. W strefie przepływu, gdzie funkcjonuje ujęcie miejskie następuje przesączanie przez gliny morenowe. W warunkach naturalnego krążenia wód podziemnych wody porowe czwartorzędu i wody szczelinowe posiadały identyczny poziom statystyczny – 120 m npm. Dopiero w warunkach wymuszonych eksploatacją z depresją ponad 13 – 14 m został uruchomiony proces przesączania wód porowych do szczelin w spękanych marglach przy rzędnych zwierciadła dynamicznego 106–107 m npm. Dalsze obniżenie poziomu dynamicznego wód kredowych do 90 m npm wskutek eksploatacji ujęcia miejskiego i odwodnieo kopalnianych odkrywek „Bogdałów” i „Adamów” wyeliminowało przepływ naturalnych wód kredowych do Kiełbaski, która z rzeki drenującej stała się infiltrującą i dodatkowo zasilającą lej depresyjny systemu odwodnienia kopalni węgla brunatnego. Osuszanie złóż węgla brunatnego spowodowało istotne zmiany w systemie wód gruntowych. Prawie cały obszar gminy znajduje się w obrębie leja depresyjnego, zatem do celów konsumpcyjnych woda czerpana jest z poziomu trzeciorzędowego lub kredy górnej, z głębokości od 29,0 m do 110 m ppt. Na terenie gminy zlokalizowane jest składowisko odpadów komunalnych w miejscowości Psary oraz składowisko odpadów paleniskowych Elektrowni Adamów, które stanowią potencjalne zagrożenia dla wód podziemnych. Zagrożenie dla wód stanowią również dzikie wysypiska odpadów, mogące zawierad odpady niebezpieczne. Odpady te mogą uwalniad substancje niebezpieczne, które mogą przedostawad się do gleby, a w dalszej kolejności do wód gruntowych powodując ich skażenie. W ostatnich latach na terenie gminy nie były prowadzone badania jakości wód podziemnych w ramach paostwowego monitoringu środowiska.

3.2.1.2 Wody powierzchniowe Gmina Przykona pod względem hydrograficznym położona jest w zlewni rzeki Teleszyny i Kiełbaski, lewobrzeżnych dopływów Warty. Ponadto sied hydrograficzną tworzą: Dopływ z Witoldzina, Dopływ spod Wichertowa i Dopływ z Boleszczyna.

26 Program Ochrony Środowiska dla gminy Przykona na lata 2010-2017

W związku z budową kopalni odkrywkowej węgla brunatnego Adamów oraz Elektrowni Adamów, bazującej na węglu brunatnym z tej kopalni, zaszły znaczne zmiany w naturalnej sieci hydrograficznej rzeki Teleszyny. Teleszyna Górna w miejscowości Przykona, tuż po przekroczeniu drogi Turek - Uniejów, została skierowana wzdłuż tej drogi do Kiełbaski tzw. Kanałem Przełożenia (Kanał Kiełbaski). Natomiast do źródłowej partii Teleszyny doprowadzana jest woda ze zbiornika Jeziorsko. Ujmowana za pomocą pompowni Miłkowice II woda ze zbiornika Jeziorsko rurociągami tłocznymi wprowadzana jest do kanału Warta - Teleszyna, który w Wilczkowie uchodzi do rzeki Teleszyny. Ujmowana z rzeki Warty woda za pomocą pompowni Miłkowice służy do pokrycia potrzeb wodnych: - Elektrowni Adamów dla pokrycia ubytków wody w obiegu chłodniczym elektrowni, - rolnictwa do nawodnieo użytków zielonych w dolinie rzeki Teleszyny Górnej Kiełbaski od ujścia Kanału Przełożenia do ujścia Strugi Janiszewskiej na łącznej powierzchni 725 ha.

Rysunek 2 Sieć hydrograficzna gminy Przykona

Źródło: opracowanie własne

Na terenie gminy nie ma zlokalizowanego punktu pomiarowo-kontrolnego jakości wód paostwowego monitoringu środowiska. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Poznaniu prowadzi badania rzeki Teleszyny na stanowisku Teleszyna w Dobrowie oraz rzeki Kiełbaski na stanowisku Kiełbaska w Brudzewie, obu zlokalizowanych w gminie Brudzew.

27 Program Ochrony Środowiska dla gminy Przykona na lata 2010-2017

Tabela 7 Ocena jakości i stanu jednolitych części wód – 2008 r.

Ocena Stan

.

Kod jednolitej Nazwa części wód Nazwa ppk Rzeka Km

części wód

szkodl.

szczeg.

logiczne

Elementy Elementy Elementy potencjał

chemiczny

Substancje

biologiczne

ogólny wód ogólny

hydromorfo

fizykochem ekologiczny

PLRW Teleszyna 600017183 Teleszyna Teleszyna 2,0 3 2 0 0 Umiark 0 Umiark w Dobrowie 3129 Kiełbaska od źródeł PLRW do Strugi Kiełbaska 600023183 Janiszewskiej, bez w Kiełbaska 19,2 3 2 0 0 Umiark 0 Umiark 3439 Strugi Brudzewie Janiszewskiej Źródło: WIOŚ Poznań, www.wios.poznan.pl

Ocenę jakości wód płynących będących środowiskiem życia ryb w warunkach naturalnych w woj. wielkopolskim w ppk badanych w 2008 roku przez WIOŚ w Poznaniu, wykonano zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska w sprawie wymagao, jakim powinny odpowiadad wody śródlądowe będące środowiskiem życia ryb w warunkach naturalnych (Dz. U. z 2002r. Nr 176, poz. 1455).

Tabela 8 Ocena jakości wód płynących będących środowiskiem życia ryb w warunkach naturalnych - 2008 r. Wyniki pomiarów wskaźników i substancji, które zadecydowały o Km jakości wody Rzeka Nazwa ppk biegu rzeki nazwa wskaźnika jednostka Wynik przydatności dla życia ryb

Temperatura wody ºC łososiowate Odczyn pH łososiowate Zawiesiny ogólne mg/l łososiowate Azot amonowy mg N NH4/l nie odpowiada normie Teleszyna Niezjon. amoniak mgNH /l łososiowate Teleszyna 2,0 3 w Dobrowie Azotyny mgNO2/l karpiowate Fosfor ogólny mg P/l nie odpowiada normie Cynk ogólny mg Zn/l łososiowate Miedź mg Cu/l łososiowate Tlen rozpuszcz. mgO2/l łososiowate BZT5 mgO2/l nie odpowiada normie

Temperatura wody łososiowate ºC Odczyn łososiowate pH Zawiesiny ogólne nie odpowiada normie mg/l Azot amonowy łososiowate mg N NH /l Kiełbaska Niezjon. amoniak 4 łososiowate mgNH /l Kiełbaska w 19,2 Azotyny 3 nie odpowiada normie mgNO /l Brudzewie Fosfor ogólny 2 nie odpowiada normie mg P/l Cynk ogólny łososiowate mg Zn/l Miedź łososiowate mg Cu/l Tlen rozpuszcz. łososiowate mgO2/l BZT5 nie odpowiada normie mgO2/l Źródło: WIOŚ Poznań, www.wios.poznan.pl

W granicach gminy Przykona na obszarze górniczym w obrębie zwałowiska wewnętrznego odkrywki Adamów w osi starego koryta rzeki Teleszyny Środkowej zlokalizowany jest zbiornik wodny Przykona. Podstawowym przeznaczeniem zbiornika jest zagospodarowanie, w regionalnym systemie małej retencji, nadwyżek wody ze zlewni rzeki Teleszyny położonej powyżej zbiornika i okresowo wód ze studni głębinowych odprowadzanych do rzeki Teleszyny. Ponadto zbiornik przyczynia się do: poprawy mikroklimatu okolicy, umożliwia rekreację mieszkaocom okolicznych miejscowości,

28 Program Ochrony Środowiska dla gminy Przykona na lata 2010-2017

zapewnia punkt czerpania wody do celów przeciwpożarowych, tworzy warunki siedliskowe dla wielu gatunków ptactwa i ryb. Parametry techniczno-eksploatacyjne zbiornika: powierzchnia terenu objęta rekultywacją 242,1 ha powierzchnia czaszy zbiornika w granicach górnej krawędzi skarp 168,59 ha powierzchnia na poziomie średniego zwierciadła wody 106,00m npm - 135,04 ha powierzchnia obrzeża czaszy zbiornika 73,51 ha powierzchnia wyspy ok. 3 ha powierzchnia wyspy powyżej poziomu maksymalnego zwierciadła wody 3,43 ha powierzchnia zlewni zbiornika bez zlewni Górnej Teleszyny 9,0 km2 powierzchnia zlewni zbiornika ze zlewnią Górnej Teleszyny 204,0 km2.

Około 50% powierzchni gminy zajmują grunty orne wykorzystywane rolniczo. Na tych obszarach do wód mogą przedostawad się zanieczyszczenia ze źródeł obszarowych, czyli gruntów ornych oraz sadów, na których w niewłaściwy sposób prowadzona jest gospodarka rolna. Zanieczyszczenia mogą również przenikad ze źródeł punktowych, do których zaliczamy składowiska nawozów naturalnych na nieszczelnych płytach obornikowych, miejsca składowania płynnych nawozów w postaci gnojówki i gnojowicy w nieszczelnych pojemnikach, miejsca nieodpowiednio przechowywanych nawozów sztucznych oraz środków ochrony roślin.

3.2.1.3 Tereny zalewowe. Ochrona przeciwpowodziowa W dolinie rzeki Warty i Teleszyny dużą powierzchnię zajmuje terasa zalewowa. Są to tereny podmokłe i bagienne, a liczne torfowiska wypełniają obniżenia poziomów terasowych i starorzeczy. Poziom terasy zalewowej kształtuje się na wysokości 100-105 m npm. Zasięg oddziaływania wód waha się w granicach 2000-2400 m od wałów przeciwpowodziowych rzeki Warty. Dla obszarów nie obwałowanych rzeki Teleszyny Dolnej zasięg oddziaływania wód sięga 400 do 600 m łącznie po obu stronach rzeki. Według informacji Wielkopolskiego Zarządu Melioracji i Urządzeo Wodnych w Poznaniu na terenie gminy Przykona występują wały przeciwpowodziowe rzeki Warty o długości 5 725 m. Rzeka Teleszyna nie jest obwałowana. Na trasie odcinka Teleszyny Środkowej w 2001 r. Kopalnia Węgla Brunatnego „Adamów” wykonała zbiornik wodny „Przykona”. Pojemnośd zbiornika wynosi 7 262 tys. m³, powierzchnia max. 139,73 ha przy piętrzeniu 106,5 m n.p.m. Zarówno zbiornik „Jeziorsko” zlokalizowany poza granicami gminy, jak i zbiornik „Przykona” są zabezpieczeniem dla obszarów zalewowych powstających w strefie przepływu wód przed potencjalnym zagrożeniem powodzią dla terenów gminy.

3.2.1.4 Gospodarka wodno-ściekowa Wszystkie miejscowości w gminie są zwodociągowane, łączna długośd sieci wodociągowej wynosi 120,88 km. Zaopatrzenie w wodę odbywa się z czterech własnych ujęd wodociągowych w: Przykonie, Paulinowie, Dąbrowie i Laskach. Dwie miejscowości (Gąsin i Żeroniczki) zaopatrywane są w wodę z ujęd gmin sąsiednich. Charakterystyka ujęd: Przykona. Decyzja wodnoprawna określa m.in. średnie dobowe ilości ujmowanej wody równe 588,0 m3/d i maksymalne godzinowe ilości ujmowanej wody – 42,0 m3/h. Produkcja wody w 2002 r. wyniosła 76.500 m3, co daje średnio 209,6 m3/d. Stacja zmodernizowana w 1997 r. składa się m.in. z następujących urządzeo uzdatniających: aeratora, filtra odżelaziająco-odmanganiającego, sprężarek oraz chloratora, pompowni II stopnia i zbiornika retencyjnego wody czystej. W 2002 r. odwiercono trzecią studnię. Długośd sieci 22,4 km,

29 Program Ochrony Środowiska dla gminy Przykona na lata 2010-2017

Paulinów. Pozwolenie wodnoprawne określa ilości ujmowanej wody: średniej dobowej – 130 m3/d, maksymalnej godzinowej – 15 m3/h. Produkcja wody w 2002 r. wyniosła 47.600 m3, tj. średnio dobowo 130,4 m3/d. Ujęcie składa się z dwóch studni (studnia nr 1 -1986 r., studnia nr 2 – 1993 r.), jakośd ujmowanej wody nie odpowiada normom w zakresie zawartości żelaza, manganu i amoniaku. Długośd sieci 41,2 km. Dąbrowa. Zgodnie z pozwoleniem wodnoprawnym średnia dobowa ilośd ujmowanej wody jest równa 275,0 m3/d, natomiast maksymalna godzinowa ilośd – 16,0 m3/h. Produkcja wody w 2002 r. wyniosła 58,8 tys. m3 tj. 161,1 m3/d. Ujęcie składa się z dwóch studni głębinowych (studnia nr 3 z 1984 r., studnia nr 4 z 1993 r.). Stacja zmodernizowana w 2002 r. Długośd sieci 27,6 km. Laski. Pozwolenie wodnoprawne określa dopuszczalne ilości wody ujmowanej z dwóch studni maksymalnie na godzinę 18,0 m3/h. Studnia nr 1 - awaryjna, studnia nr 2 – podstawowa. Produkcja wody w 2002 r. wyniosła 76.500 m3 tj. średnio 209,6 m3/d. Stacja wybudowana w latach 1967-1969, zmodernizowana w 1999 r. Składa się z filtrów otwartych, instalacji chlorowania, pomp II stopnia oraz zbiornika wyrównawczego. Stan stacji jest dobry, a woda uzdatniana odpowiada obowiązującym normom. Studnia zaopatruje w wodę miejscowości; Laski, Korytków, Żuki, Kaczki Plastrowe, Kaczki Średnie (w części) i Rogów. Długośd sieci 16,1 km. Na terenie gminy Przykona znajdują się 4 oczyszczalnie ścieków: - oczyszczalnia TurboJet w Laskach o przepustowości 7,5 m³/d, - oczyszczalnie Topas w miejscowości Psary i Sarbice o przepustowości po 5m³/d każda, - oczyszczalnia typu SBR o przepustowości 106m³/d w miejscowości Wichertów oraz blisko 80km sieci kanalizacyjnej z przyłączami do 881 budynków mieszkalnych, co stanowi blisko 80% wszystkich gospodarstw. Zgodnie z obowiązującymi pozwoleniami wodno-prawnymi regularnie wykonywane są badania ścieków na oczyszczalniach oraz badania stanu wód pobranych z piezometrów wybudowanych na oczyszczalni. Prowadzony jest monitoring związany z bieżącym funkcjonowaniem oczyszczalni oraz monitoring prowadzony przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Poznaniu, nie wskazujący na istnienie przekroczeo w dopuszczalnych normach zanieczyszczeo środowiska. Ścieki z pozostałych miejscowości począwszy od lipca 2009r. są odprowadzane kolektorem zbiorczym do Oczyszczalni ścieków w Turku. W poprzednim czasie były oczyszczane w oczyszczalni Lemna w Psarach, która z dniem 15 czerwca 2009r. została wyłączona z eksploatacji. Łącznie w ubiegłym roku ze wszystkich skanalizowanych miejscowości odprowadzono i oczyszczono 96 tys. m³ ścieków W wyniku realizowanego przez gminę programu udzielania dotacji na budowę oczyszczalni przydomowych w roku 2009 powstały 53 przyzagrodowe oczyszczalnie ścieków.

Tabela 9 Ujęcia wody w Gminie Przykona - 2009 Nazwa ujęcia Lokalizacja Rodzaj Wydajność Obsługiwane miejscowości Stacja Przykona, Psary, Bądków Pierwszy, Bądków Drugi, Przykona podziemne 193,7 m3/d uzdatniania wody Żeroniczki, Olszówka, Gąsin Paulinów, Posoka, Radyczyny, Radyczyny Kolonia, Stacja 3 Paulinów podziemne 178,9 m /d Sarbice, Młyniska, Ewinów, Trzymsze, Aleksandrów i uzdatniania wody Wieścice

Stacja 3 Laski podziemne 104,9 m /d Laski, Kaczki Plastowe, Rogów uzdatniania wody

Stacja 3 Dąbrowa, Zimotki, Smulsko, Wichertów, Boleszczyn, Dąbrowa podziemne 161,1 m / uzdatniania wody Słomów Kościelny Źródło: Urząd Gminy Przykona 2009

30 Program Ochrony Środowiska dla gminy Przykona na lata 2010-2017

Tabela 10 Kanalizacja w Gminie Przykona – 2008 Skanalizowane miejscowości Liczba przyłączy Przykona 150 Psary 103 Wichertów 46 Smulsko 76 Boleszczyn 87 Bądków Pierwszy 41 Bądków Drugi 28 Olszówka 76 Laski 83 Rogów 82 Gąsin 59 Żeroniczki 50 Razem w całej gminie: 881 Źródło: Gmina Przykona - 2008

Według danych GUS z sieci kanalizacyjnej na terenie gminy Przykona korzysta ok. 56,5% mieszkaoców (stan na 31.12.2008r.), natomiast z sieci wodociągowej 93,9% ludności gminy.

Tabela 11 Produkcja ścieków komunalnych w gminie Przykona – 2008, dane GUS Ścieki oczyszczane odprowadzane ogółem dam3/rok 99 oczyszczane łącznie z wodami infiltracyjnymi i ściekami dowożonymi dam3/rok 99 oczyszczane razem dam3/rok 99 oczyszczane biologicznie dam3/rok 98 oczyszczane z podwyższonym usuwaniem biogenów dam3/rok 99 Ludność obsługiwana przez oczyszczalnie ogółem osoba 1758 biologiczne osoba 1758 z podwyższonym usuwaniem biogenów osoba 1758 Ładunki zanieczyszczeń w ściekach po oczyszczeniu BZT5 kg/rok 557 ChZT kg/rok 5697 zawiesina kg/rok 1600 Osady wytworzone w ciągu roku ogółem t 10 Źródło: Bank Danych Regionalnych GUS, www.stat.gov.pl

Według danych Wojewódzkiego Banku Zanieczyszczeo Środowiska prowadzonego przez Urząd Marszałkowski w Poznaniu, pobór wody w gminie Przykona przez jednostki posiadające pozwolenie na pobór wody, w roku 2008 wyniósł 291 675 dam3. Z pośród wszystkich podmiotów najwięcej wody pobrał Spółdzielczy Zakład Usługowy w Przykonie, który administruje siecią wodociągową na terenie gminy. Pobrana przez zakład woda, poprzez wodociąg gminny trafia do odbiorców indywidualnych.

Tabela 12 Pobór wody do spożycia i na cele socjalno – bytowe w Gminie Przykona Pobór wody Rok Zakład podziemna ogółem 2008 Spółdzielczy Zakład Usługowy w Przykonie 291675 291675 2009 Spółdzielczy Zakład Usługowy w Przykonie 254773 254773 Źródło: Wojewódzki Bank Zanieczyszczeń Środowiska (2008, 2009)

31 Program Ochrony Środowiska dla gminy Przykona na lata 2010-2017

Według danych Wojewódzkiego Banku Zanieczyszczeo Środowiska Urząd Gminy w Przykonie wytworzył w 2008 roku odprowadzonych 101 461 dam³ ścieków bytowych, a w 2009 roku 39 897 dam³. Natomiast ścieków przemysłowych najwięcej wytworzył Spółdzielczy Zakład Usługowy w Przykonie – zarówno w 2008, jak i 2009 roku była to ilośd 2 400 dam3.

Tabela 13 Ilość ścieków wytworzonych w latach 2008 – 2009 na terenie Gminy Przykona Ścieki bytowe Ścieki przemysłowe Podmiot gospodarczy Rok [damł] [damł] 101 461 - 2008 Urząd Gminy w Przykonie 39 897 - 2009 - 2 400 2008 Spółdzielczy Zakład Usługowy w Przykonie - 2 400 2009 76 - 2008 Skup metali kolorowych oraz złomu Ćwiek Włodzimierz - - 2009 Źródło: Wojewódzki Bank Zanieczyszczeń Środowiska (2008, 2009) 3.2.2 Powietrze atmosferyczne 3.2.2.1 Warunki klimatyczne Region, w którym znajduje się Gmina Przykona charakteryzuje się najmniejszymi w Polsce opadami rocznymi – poniżej 500 mm. Dni z przymrozkami w tym regionie jest od 100 do 110. Pokrywa śnieżna zalega od 50 do 80 dni. Okres wegetacyjny trwa od 210 do 220 dni. Największy udział stanowią wiatry z kierunku zachodniego (około 27 %), najmniejszy udział stanowią natomiast wiatry północne (około 4 %). Zróżnicowana rzeźba na omawianym terenie przyczynia się do lokalnych rozbieżności poszczególnych wartości elementów klimatycznych. Dla rejonu Gminy Przykona można przyjąd dane meteorologiczne uzyskane w IMiGW Oddział w Poznaniu dla Stacji Meteorologiczno - Hydrologicznej w Kole, która jest w stosunku do rozpatrywanego terenu najbardziej reprezentatywną ze stacji znajdujących się w aktualnie obowiązującym „Katalogu danych meteorologicznych”.

Tabela 14 Charakterystyka klimatu - Stacja Meteorologiczno-Hydrologiczna w Kole Dni Dni Dni b. Ostatnie Pokrywa Okres Opad przymrozkowe mroźne mroźne przymrozki śnieżna wegetacyjny

100-110 30-35 średnio 3 20.04 do 1.05 500 - 600 mm poniżej 40 dni 210-220 dni Źródło: dane IMGW

Tabela 15 Temperatury powietrza - Stacja Meteorologiczno-Hydrologiczna w Kole Średnia temperatura Najniższa temperatura roku okresu letniego sezonu grzewczego Sezonu grzewczego + 7,9ºC (281,0 K) +14,0ºC (287,1 K) + 1,8ºC(274,9 K) -18,0ºC (255,1 K) Źródło: dane IMGW

Tabela 16 Średnie temperatury miesięczne - Stacja Meteorologiczno-Hydrologiczna w Kole Rok I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII T[:C] 1949-97 -2,5 -1,9 +1,4 +7,8 +12,3 +16,7 +18,0 +17,3 +13,5 +8,6 +3,6 -0,5 +7,0 1994 +2,5 -2,3 +4,3 +9,1 +12,6 +16,1 +22,1 +18,7 +14,4 +6,9 -1,3 -2,2 +8,8 Źródło: dane IMGW

Tabela 17 Rozkład wiatrów - Stacja Meteorologiczno-Hydrologiczna w Kole Numer 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 sektora Częstość 5,97 5,96 10,36 7,71 7,27 7,98 7,23 10,32 16,59 8,54 6,95 5,03 % Średnia prędkość 2,89 3,55 3,80 3,75 2,84 2,80 2,89 3,55 3,80 3,75 2,84 2,80 m/s Źródło: dane IMGW

32 Program Ochrony Środowiska dla gminy Przykona na lata 2010-2017

Rysunek 3 Róża wiatrów dla Stacji Meteorologiczno – Hydrologicznej w Kole

Źródło: dane IMGW

3.2.2.2 Zanieczyszczenie powietrza Emisja ze źródeł energetycznych Na terenie gminy nie ma zlokalizowanych zakładów produkujących energię, natomiast w bliskim sąsiedztwie granic Gminy Przykona znajduje się Elektrownia „Adamów” w Turku. Stanowi ona istotny wpływ na stan zanieczyszczenia powietrza w tym rejonie. Dostawcą energii na teren gminy Przykona jest Energetyka Kaliska SA z Rejonowym Zakładem Energetyki w Turku. Emisja przemysłowa Na terenie gminy są zlokalizowane zakłady przemysłowe mogące w znaczący sposób oddziaływad na jakośd powietrza atmosferycznego. Zanieczyszczenia powietrza mogą także napływad spoza terenu gminy, głównie z obszaru aglomeracji konioskiej czy łódzkiej oraz miasta Turek, gdzie koncentracja emitorów przemysłowych jest znacznie większa niż na terenie gminy Przykona. Istotnymi źródłami zanieczyszczeo w okolicach i na terenie gminy Przykona są następujące zakłady: - Zespół Elektrowni PAK S.A. Elektrownia „Adamów” w Turku - Zakład przetwórstwa drewna „Andrewex” w Żeroniczkach. Wg danych Wojewódzkiego Banku Zanieczyszczeo Środowiska Urzędu Marszałkowskiego w Poznaniu całkowity ładunek emisji pyłów i gazów w gminie Przykona w 2008r. wyniósł 0,003804 Mg. Wg danych Wojewódzkiego Banku Zanieczyszczeo Środowiska, w tych latach na terenie gminy, zanieczyszczenia wyemitowały do powietrza następujące podmiot gospodarcze: - „Skup metali kolorowych oraz złomu stalowego Dwiek Włodzimierz” - Przedsiębiorstwo Produkcyjno – Handlowe „Pektur” Sp. J. Zakłady Mięsne Olszówka.

33 Program Ochrony Środowiska dla gminy Przykona na lata 2010-2017

Według Starostwa Powiatowego w Turku istotnym emitorem zanieczyszczeo na terenie gminy Przykona jest Zakład Produkcyjny „ANDREWEX” w Żeroniczkach, posiadający pozwolenie na wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza.

Tabela 18 Ładunek zanieczyszczeń wyemitowanych do atmosfery w 2008r. w gminie Przykona Ładunek całkowity Nazwa substancji [Mg] dwutlenek azotu 0,000136 tlenek węgla 0,000204 pył 0,003463 RAZEM 0,003804 Suma gazów 0,000341 Suma pyłów 0,003463 Pyły pozostałe 0,003463 Źródło: WBZŚ, Urząd Marszałkowski w Poznaniu

Emisja niska Źródłem niskiej emisji są lokalne kotłownie i piece węglowe używane w indywidualnych gospodarstwach domowych. Takie lokalne systemy grzewcze i piece domowe nie posiadają urządzeo ochrony powietrza atmosferycznego. Wielkośd emisji z tych źródeł jest trudna do oszacowania i wykazuje zmiennośd sezonową wynikającą z sezonu grzewczego. W niektórych przypadkach spalane są w nich różnego rodzaju materiały odpadowe, w tym odpady komunalne, które mogą byd źródłem emisji dioksyn, gdyż proces spalania jest niepełny i zachodzi w stosunkowo niskich temperaturach. Zanieczyszczenia z tego rodzaju źródła zawierają znaczne ilości popiołu (ok. 20%), siarki (1-2%) oraz azotu (1%). W znacznej większości domów węgiel spalany jest w przestarzałych konstrukcyjnie piecach bez właściwego nadzoru procesu spalania i bez urządzeo odpylających. Ze względu na małą wysokośd emitorów, emisja taka może powodowad wyraźne okresowe pogorszenie stanu sanitarnego powietrza na terenach zasiedlonych i w ich bezpośrednim sąsiedztwie. Jest to szczególnie uciążliwe na terenach o słabych warunkach przewietrzania. Na terenie gminy obiekty użyteczności publicznej tj. szkoły w Boleszczynie, Sarbicach i w Przykonie oraz Ośrodek Zdrowia w Przykonie są wyposażone w kotłownie olejowe. Emisja komunikacyjna Źródłem tego rodzaju emisji są drogi o dużym natężeniu ruchu kołowego. Zanieczyszczenia komunikacyjne to głównie: tlenek i dwutlenek węgla, tlenki azotu, węglowodory, pyły, metale ciężkie. Wpływają one na pogorszenie jakości powietrza atmosferycznego i powodują wzrost stężenia ozonu w troposferze. Istotne jest również zapylenie powstające na skutek ścierania się opon, okładzin hamulcowych i nawierzchni dróg. Emisja komunikacyjna stanowi szczególne zagrożenie dla terenów przyległych, głównie ma niekorzystny wpływ na uprawy polowe. Na terenie gminy Przykona największe zagrożenie ze strony komunikacji stanowi droga krajowa nr 72 Konin – Łódź, o długości 11,8 km. Według danych Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad ostatni oficjalny pomiar natężenia ruchu dla odcinka drogi krajowej nr 72 był przeprowadzony w 2005r. i wynosił 7684 pojazdów/ na dobę. W obecnym roku na terenie województwa wielkopolskiego przeprowadzany jest Generalny Pomiar Ruchu (GPR) 2010, jednak jego wyniki znane będą na początku 2011r. Zaopatrzenie w gaz Gmina Przykona nie jest wyposażona w sied gazociągową. Przez teren gminy, wzdłuż drogi krajowej, po jej północnej stronie, przebiega gazociąg W/C Dn o długości 14,8 km, relacji Turek – Łódź. Odchodzi on od gazociągu Dn 500 relacji Adamów - Włocławek, którego fragment przebiega w rejonie wsi Laski. Gazociąg nie jest wykorzystywany do zaopatrzenia ludności gminy Przykona w gaz.

34 Program Ochrony Środowiska dla gminy Przykona na lata 2010-2017

3.2.2.3 Jakość powietrza w ramach badań PMŚ Według obowiązujących przepisów, ocena jakości powietrza dokonywana jest w ramach paostwowego monitoringu Środowiska (PMŚ). Co roku Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska dokonuje oceny poziomów substancji w powietrzu w poszczególnych strefach, w oparciu o kryteria określone w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 3 marca 2008 roku w sprawie niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. 2008, Nr 47, Poz. 281). Zgodnie z ustawą Prawo ochrony środowiska (Dz. U. 2008, Nr 25, Poz. 150) strefę stanowi: aglomeracja o liczbie mieszkaoców powyżej 250 tysięcy oraz obszar jednego lub więcej powiatów niewchodzący w skład aglomeracji. Zakres oceny rocznej wykonanej na potrzeby ustalenia dotrzymywania standardów imisyjnych dla poszczególnych zanieczyszczeo jest analizą wielkości stężeo za 2009 r. Ocenę wykonano według kryteriów dotyczących ochrony zdrowia, które obejmuje: dwutlenek azotu NO2, dwutlenek siarki SO2, benzen C6H6, ołów Pb, arsen As, nikiel Ni, kadm Cd, benzo(a)piren B(a)P, pył PM10, ozon O3, tlenek węgla. Zakres oceny za rok 2009 jest poszerzony o arsen, nikiel, kadm i benzo(a)piren, czyli zanieczyszczenia objęte dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2004/107/WE z dnia 15 grudnia 2004 r. w sprawie arsenu, kadmu, rtęci, niklu i wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych w otaczającym powietrzu. Natomiast w ocenie pod kątem ochrony roślin uwzględniono: dwutlenek siarki SO2, tlenki azotu NOX, ozon O3 określony współczynnikiem AOT40. Przekroczenie poziomów oceniane było na podstawie wielkości stężeo zanieczyszczeo z okresu roku 2009. Poziom dopuszczalny, docelowy, celu długoterminowego uznawany był za przekroczony, jeżeli chociaż w jednym punkcie strefy wystąpiło niedotrzymanie ww. norm. W rocznej ocenie jakości powietrza strefy o najwyższych stężeniach (przekroczenia normy) zaliczono do klasy C, dla których istnieje ustawowy obowiązek sporządzenia programów ochrony powietrza (POP). W wyniku klasyfikacji, w zależności od analizy stężeo w danej strefie można wydzielid następujące klasy stref: . klasa A – gdy stężenia zanieczyszczeo na terenie strefy nie przekraczają odpowiednio poziomów dopuszczalnych, poziomów docelowych, poziomów celów długoterminowych, . klasa B – gdy stężenia zanieczyszczeo na terenie strefy przekraczają poziomy dopuszczalne, lecz nie przekraczają poziomów dopuszczalnych powiększonych o margines tolerancji, . klasa C – gdy stężenia zanieczyszczeo na terenie strefy przekraczają poziomy dopuszczalne powiększone o margines tolerancji, w przypadku gdy margines tolerancji nie jest określony – poziomy dopuszczalne, poziomy docelowe, poziomy celów długoterminowych. Gmina Przykona została zakwalifikowana do strefy koniosko - kolskiej o kodzie: PL.30.09.z.03 dla SO2, NO2, NOx, CO, C6H6, PM10, As(PM10), Cd(PM), Ni(PM10), Pb(PM10), B/a/P(PM10). W skład strefy wchodzą powiaty: konioski (14 gmin), kolski (10 gmin), turecki (8 gmin). W przypadku oceny jakości powietrza ozonu gminę przypisano do strefy wielkopolskiej o kodzie: PL.30.00.b.34 obejmującej całe województwo wielkopolskie z wyłączeniem aglomeracji poznaoskiej. Zaliczenie strefy do określonej klasy zależy od stężeo zanieczyszczeo występujących na jej obszarze i wiąże się z wymaganiami dotyczącymi działao na rzecz poprawy jakości powietrza lub na rzecz utrzymania tej jakości. Zgodnie z ustawą Prawo ochrony środowiska, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska co roku dokonuje oceny poziomu substancji w powietrzu w strefach, a następnie − klasyfikacji stref. Prowadzona ocena ma na celu monitorowanie zmian jakości powietrza i powinna skutkowad podjęciem działao powodujących zmniejszenie stężeo zanieczyszczeo w powietrzu przynajmniej do poziomu stężenia dopuszczalnego na terenie kraju w określonym terminie; stwierdzane stężenia nie powinny przekraczad wartości dopuszczalnej po tym terminie.

Ocena według kryteriów odniesionych do ochrony zdrowia Dwutlenek siarki Roczna ocena jakości powietrza pod kątem dwutlenku siarki dokonywana jest z uwzględnieniem stężeo 1-godzinnych i 24-godzinnych. Ocena wykonana została na podstawie pomiarów

35 Program Ochrony Środowiska dla gminy Przykona na lata 2010-2017

automatycznych i manualnych. Wykorzystano również metodę analogii do stężeo w innych obszarach lub w innym okresie. W województwie wielkopolskim nie stwierdzono przekroczeo dopuszczalnego poziomu substancji w powietrzu dla pomiarów 24-godzinnych. Maksymalne stężenia 24-godzinne wahały się od 16,7 do 55,3 μg/m3 na stacjach prowadzących pomiary manualne i automatyczne. Na żadnym stanowisku pomiarowym nie stwierdzono przekroczeo dopuszczalnego poziomu substancji w powietrzu dla pomiarów 1-godzinnych. Najwyższe stężenie, wynoszące 111,5 μg/m3 (poziom dopuszczalny wynosi 350 μg/m3) odnotowano na stanowisku pomiarowym w Koninie. W związku z powyższym wszystkie strefy zaliczono do klasy A. Dwutlenek azotu Roczna ocena jakości powietrza dla dwutlenku azotu dokonywana jest z uwzględnieniem stężeo 1-godzinnych i średnich rocznych. Uwzględniono wyniki pomiarów automatycznych i manualnych. Wykorzystano również metodę analogii do stężeo w innych obszarach lub w innym okresie. W województwie wielkopolskim nie stwierdzono przekroczeo dopuszczalnego poziomu substancji w powietrzu dla pomiarów 1-godzinnych. Również stężenia średnie roczne nie przekroczyły dopuszczalnego poziomu substancji. W związku z dotrzymywaniem wymaganych prawem poziomów dopuszczalnych wszystkie strefy zaliczono do klasy A. Pył PM10 W rocznej ocenie jakości powietrza dla pyłu PM10 klasyfikacja opiera się na dwóch wartościach kryterialnych: stężeniach 24-godzinnych i średnich rocznych. Ocenę wykonano na podstawie pomiarów automatycznych i manualnych. Wykorzystano również metodę analogii do stężeo w innych obszarach lub w innym okresie. Nie stwierdzono przekroczeo dopuszczalnego poziomu dla 24-godzinnych stężeo pyłu PM10 w Koninie. Na żadnym stanowisku nie odnotowano przekroczeo stężenia średniego rocznego pyłu PM10. Wszystkim strefom, w których stwierdzono przekroczenia dopuszczalnego poziomu substancji przypisano klasę C. Pozostałe strefy zaklasyfikowano do klasy A. Ołów W ocenie rocznej nie stwierdzono przekroczenia dopuszczalnego poziomu substancji. Za podstawę klasyfikacji stref przyjęto pomiary manualne oraz metodę analogii do wyników z innego obszaru. Otrzymane stężenia średnie roczne wahały się od 0,004 do 0,01 μg/m3. W związku z powyższym wszystkie strefy zaliczono do klasy A. Arsen, kadm, nikiel i benzo(a)piren Na wszystkich stanowiskach pomiarowych nie odnotowano przekroczeo poziomów docelowych ustanowionych dla metali. Nie odnotowano również przekroczenia poziomu docelowego dla benzo(a)pirenu na stanowisku pomiarowym w Koninie. Strefę koniosko - kolską zaliczono do klasy A. Benzen W ocenie rocznej nie stwierdzono przekroczenia dopuszczalnego poziomu substancji. Za podstawę klasyfikacji stref przyjęto pomiary automatyczne i pasywne. Otrzymane stężenia średnie roczne wahały się od 1,2 do 4,6 μg/m3. W związku z dotrzymaniem wymaganego prawem poziomu dopuszczalnego wszystkie strefy zaliczono do klasy A. Tlenek węgla W ocenie rocznej nie stwierdzono przekroczenia dopuszczalnego poziomu substancji. Za podstawę klasyfikacji stref przyjęto pomiary automatyczne oraz metodę analogii do wyników z innego obszaru. W związku z powyższym wszystkie strefy zaliczono do klasy A. Ozon Podstawę klasyfikacji stref stanowi jeden parametr – stężenie 8-godzinne (dopuszcza się 25 dni przekroczeo poziomu docelowego). Liczba dni z przekroczeniem poziomu docelowego w roku kalendarzowym uśredniana jest w ciągu kolejnych trzech lat. W województwie wielkopolskim uśredniona liczba przekroczeo wynosiła: 5 . Na podstawie otrzymanych wyników strefę wielkopolską zaklasyfikowano do klasy C.

36 Program Ochrony Środowiska dla gminy Przykona na lata 2010-2017

Wyniki badao monitoringowych pod względem ochrony zdrowia w strefie wielkopolskiej

Tabela 19 Wynikowe klasy dla poszczególnych zanieczyszczeń oraz ogólna dla każdej strefy, uzyskane w ocenie rocznej z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia Lp Nazwa Kod Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych Klasa Działania strefy/powiatu strefy/powiatu zanieczyszczeo dla obszaru całej strefy ogólna wynikające z

strefy klasyfikacji

O₃

Pb

CO

SO₂

NO₂

C₆H₆

PM10

Ar,Ni,Cd, benzo(a)piren

1 koniosko– kolska PL.30.09.z.03 A A A A A A A A - 2 wielkopolska C C Źródło: WIOŚ Poznań, Delegatura w Koninie, 2009r.

W rocznej ocenie jakości powietrza za rok 2009 dla strefy koniosko-kolskiej nie stwierdzono przekroczeo dla: dwutlenku siarki, dwutlenku azotu, kadmu, arsenu, niklu, ołowiu, benzenu, tlenku węgla i benzo(a)piranu i w związku z czym strefę zaliczono do klasy A. Na terenie strefy wielkopolskiej stwierdzono przekroczenia poziomów dopuszczalnych ozonu i zakwalifikowano ją do klasy C.

Ocena według kryteriów odniesionych do ochrony roślin W wyniku oceny za rok 2009 każdą ze stref podlegających ocenia pod kątem dwutlenku siarki i tlenków azotu (strefa koniosko-kolska również) z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych dla ochrony roślin zaliczono do klasy A. Strefy sklasyfikowano na podstawie wyników pasywnych i automatycznych prowadzonych w stałych punktach pomiarowych. Okres uśredniania wyników pomiarów dla dwutlenku węgla to rok kalendarzowy i pora zimowa od 01.10 do 31.03, okres uśredniania wyników pomiarów dla tlenków azotu to rok kalendarzowy. Średnie roczne stężenia dla dwutlenku węgla wahały się od 2,1 do 9,4 μg/m3. Natomiast średnie roczne stężenia tlenków azotu wynosiły od 9,2 do 22,9 μg/m3. Ozon Wskaźnikiem jakości powietrza dla ozonu jest parametr AOT40 obliczany ze stężeo 1 – godzinnych jako suma różnic pomiędzy stężeniem średnim jednogodzinny, wyrażonym w μg/m3 a wartością 80 μg/m3 , dla każdej godziny w ciągu doby pomiędzy godziną 8:00 a 20:00, dla której stężenie jest większe niż 80 μg/m3. Wartośd docelową uznaje się za dotrzymaną, jeżeli nie przekracza jej średnia obliczona z sumy stężeo z okresów wegetacyjnych w pięciu kolejnych latach. W przypadku braku danych pomiarowych z pięciu lat dotrzymanie tej wartości sprawdza się na podstawie danych pomiarowych z co najmniej trzech lat. Na terenie województwa wielkopolskiego za podstawę oceny przyjęto pomiary automatyczne. Na stacji w Krzyżówce odnotowano przekroczenie.

Wyniki klasyfikacji w oparciu o kryteria określone dla ochrony roślin W wyniku oceny przeprowadzonej za rok 2009 dla ozonu, strefie wielkopolskiej pod kątem ochrony roślin przypisano klasę C, co oznacza, że na terenie strefy został przekroczony poziom docelowy i poziom celu długoterminowego dla rozpatrywanej substancji. Wszystkie strefy oceniane pod kątem dwutlenku siarki i tlenków azotu zaliczono do klasy A.

37 Program Ochrony Środowiska dla gminy Przykona na lata 2010-2017

Tabela 20 Emisja z terenu powiatu tureckiego wybranych zanieczyszczeń Wyszczególnienie J.m. 2006 Dwutlenek siarki Mg 60.04 Dwutlenek azotu Mg 52.04 Dwutlenek węgla Mg 42066.38 Tlenek węgla Mg 547.93 Pył Mg 140.07 Pyły węgla brunatnego Mg 15.85 Pyły węglowo-grafitowe, sadza Mg 1.05 Pyły ze spalania paliw Mg 110.85 Źródło: Urząd Marszałkowski w Poznaniu

Z przeprowadzonych badao i analiz można wywnioskowad, iż poziom zanieczyszczenia powietrza na terenie powiatu tureckiego jest niewielki. Nie stwierdzono przekroczeo dopuszczalnych poziomów mierzonych substancji. Według informacji WIOŚ w Poznaniu, Delegatura w Koninie z dn. 08.04.2010 r., stan jakości powietrza (wartości średnioroczne) dla terenu gminy Przykona przedstawia się następująco: - pył zwieszony PM10 – 20 µg/m3 - dwutlenek siarki – 6,0 µg/m3 - dwutlenek azotu – 14 µg/m3 - benzen – 0,5 µg/m3 - ołów – 0,05 µg/m3. 3.2.3 Hałas Głównym czynnikiem presji na stan klimatu akustycznego w gminie Przykona jest hałas komunikacyjny. Hałas komunikacyjny stanowi szczególne zagrożenie dla terenów zabudowanych położonych wzdłuż dróg o dużym natężeniu ruchu. W przypadku gminy Przykona jest to: . droga krajowa nr 72: Konin – Łódź – o długości 11,8 km na terenie gminy. Według danych Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad ostatni oficjalny pomiar natężenia ruchu dla odcinka drogi krajowej nr 72 był przeprowadzony w 2005r. i wynosił 7684 pojazdów/ na dobę. W obecnym roku na terenie województwa wielkopolskiego przeprowadzany jest Generalny Pomiar Ruchu (GPR) 2010, jednak jego wyniki znane będą na początku 2011r. Oddział Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad w Poznaniu nie posiada wiedzy o badaniach hałasu na drodze krajowej nr 72 na terenie gminy Przykona prowadzonych w okresie od 2008 roku do marca 2010. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Poznaniu w 2007 r. przeprowadził pomiar hałasu przy drodze krajowej nr 72 w Tuliszkowie i Turku:

Równoważny poziom hałasu Natężenie ruchu L (dB) Odległośd (poj./h) Lp. Lokalizacja punktu Aeq na linii zabudowy pojazdy przy jezdni ogółem zabudowy ciężkie Turek, ul. Jana Pawła II – droga krajowa E-72, 71,5** - 40 m 454 73 1 budynki mieszkalne i szkoła pora nocna 64,9** - 40 m 95 34 Tuliszków, Plac Powstaoców - 62,4 10 m 440 53 2 Styczniowych, droga krajowa E-72 pora nocna - 56,2 10 m 95 21 ** pomiar w odległości 7 m od krawężnika

38 Program Ochrony Środowiska dla gminy Przykona na lata 2010-2017

W obu punktach wystąpiły przekroczenia dopuszczalnych wartości poziomu hałasu w środowisku, określonych wymogami Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. Nr 120, poz. 826), tj. wartości 60 dB w porze dziennej i 50 dB w porze nocnej dla zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej i zamieszkania zbiorowego, Źródło hałasu stanowią również drogi gminne i powiatowe, jednak ze względu na mniejszą przepustowośd i natężenie ruchu pojazdów mają mniejsze znaczenie. Wyjątkiem są drogi przechodzące bezpośrednio przez miejscowości o zwartej zabudowie, położone wzdłuż ciągów komunikacyjnych. Ze względu na brak eksploatowanych linii kolejowych na terenie gminy Przykona, zagrożenie hałasem z tego źródła nie występuje. Lotniskiem zlokalizowanym najbliżej gminy są: lotnisko w Koninie – Kazimierzu i lotnisko w Łodzi - Lublinku. Z dokumentacji projektowej wynika, że teren gminy jest położony poza powietrznymi korytarzami transportowymi obsługującymi lotnisko, a zatem poza strefą uciążliwości akustycznej generowaną przez transport lotniczy. Z uwagi na dużą odległośd od portów lotniczych, gmina nie jest narażona na oddziaływanie hałasu lotniczego. Źródłem hałasu są również zakłady produkcyjne, w których prowadzone są procesy technologiczne. Poziom hałasu kształtowany jest indywidualnie w przypadku każdego obiektu i zależy od rodzajów maszyn i urządzeo w nim stosowanych. Uciążliwośd emitowanego hałasu zależy także od specyfiki urbanistycznej sąsiadujących z zakładami terenów. Na terenie gminy Przykona funkcjonujące zakłady produkcyjne nie stwarzają potencjalnego zagrożenia hałasem. Uciążliwośd akustyczną powodują również obiekty o charakterze usługowym i handlowym (markety, stacje benzynowe, działalnośd rozrywkowa), które powstają w pobliżu zabudowy mieszkaniowej. Często w takich przypadkach nawet niewielkie poziomy emitowanego hałasu mogą powodowad uciążliwośd dla mieszkaoców terenów sąsiednich. Wpływ na klimat akustyczny gminy Przykona ma również eksploatacja węgla brunatmego. Na terenie gminy Przykona działalnośd odkrywkową prowadzi Kopalnia Węgla Brunatnego „Adamów”, która przez cały okres istnienia objęła swoją działalnością ok. 30% powierzchni gminy. Aktualnie obszar eksploatacyjny KWB na terenie gminy Przykona wynosi 724 ha, co stanowi 6,5% ogólnej powierzchni gminy. Emisja hałasu związana jest głównie z pracą maszyn podstawowych: koparek i zwałowarek oraz przenośników taśmowych i ich napędów. Lokalnymi źródłami o niewielkim epizodycznym zasięgu w aspekcie ciągłej pracy Kopalni, są maszyny i sprzęt pomocniczy: spycharki, ciągniki, dźwigi samojezdne, koparki lekkie, równiarki itp. W aspekcie wielkości emisji hałasu do środowiska istotne są rodzaje i liczba zaangażowanych w wydobycie maszyn i urządzeo oraz ich usytuowanie względem zabudowao położonych wokół odkrywki. O zasięgu i natężeniu hałasu decydują zwłaszcza układy technologiczne usytuowane na najwyższych poziomach wyrobiska i zwałowiska. Oddziaływanie hałasu z obszaru emisji zależy także w dużej mierze od ukształtowania i zagospodarowania przyległego terenu oraz warunków meteorologicznych. Problem uciążliwości hałasowej zaczyna sporadycznie występowad z chwilą zbliżania się wyrobisk do siedlisk ludzkich. Dlatego też w newralgicznych punktach stosuje się różnego rodzaju metody ograniczające wnikanie hałasu, np. wykorzystywanie eksploatowanej skarpy jako ekranu, tworzenie ekranujących skarp zwałowych, wprowadzanie zieleni ochronnej – pasów dźwiękochłonnych. W KWB poczyniono wiele działao technicznych i technologicznych mających na celu ograniczenie emisji hałasu. Dla zmniejszenia uciążliwości na stanowiskach pracy przekładnie napędowe wymieniane są na ciszej pracujące, a stacje napędowe modernizowane, stosuje się również obudowę przenośników taśmowych i wymianę krążników.

39 Program Ochrony Środowiska dla gminy Przykona na lata 2010-2017

3.2.4 Promieniowanie elektromagnetyczne Do najpopularniejszych źródeł promieniowania elektromagnetycznego zaliczamy stacje radiowe, telewizyjne, telefonii komórkowej, medyczne urządzenia diagnostyczne, urządzenia przemysłowe i gospodarstwa domowego oraz systemy przesyłowe energii elektrycznej. Z punktu widzenia ochrony środowiska istotne znaczenie mają urządzenia radiokomunikacji rozsiewczej: stacje nadawcze radiowe i telewizyjne oraz telefonii komórkowej. Emitują one do środowiska fale elektromagnetyczne w postaci: radiofal o częstotliwości od 0,1–300 MHz i mikrofal od 300 do 300 000 MHz. Na terenie gminy zlokalizowana jest jedna stacja telefonii komórkowej w miejscowości Psary. Jest to nadajnik sieci Plus – GSM900, o numerze ID: 32482. Źródłem promieniowania elektroenergetycznego są również napowietrzne linie wysokiego napięcia, o napięciach znamionowych 110 i 220 kV, stacje transformatorowe, o napięciu znamionowym 110 kV i 220 kV. Przez teren gminy przebiega linia elektroenergetyczna wysokiego napięcia 110 kV i linia 220 kV. Linia wysokiego napięcia nie koliduje z terenami zabudowy mieszkalnej. Oceny poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku i obserwacji zmian dokonuje WIOŚ w ramach Paostwowego Monitoringu Środowiska. Na terenie gminy nie były prowadzone badania w zakresie promieniowania elektromagnetycznego. Brak jest jednoznacznej oceny wpływu promieniowania elektromagnetycznego na środowisko, w tym na zdrowie i życie ludzi. Pole elektromagnetyczne może niekorzystnie zmieniad warunki bytowania człowieka, czy negatywnie wpływad na przebieg procesów życiowych organizmu. Mogą wystąpid zaburzenia funkcji ośrodkowego układu nerwowego, układów: rozrodczego, hormonalnego i krwionośnego oraz narządów słuchu i wzroku. Obecnośd pól elektromagnetycznych może mied również degenerujący wpływ na rośliny i zwierzęta: u roślin – opóźniony wzrost i zmiany w budowie zewnętrznej, u zwierząt – zaburzenia neurologiczne, zakłócenia wzrostu, żywotności i płodności. Stacje i linie elektroenergetyczne mogą byd także źródłem hałasu uciążliwego dla otoczenia. 3.2.5 Powierzchnia ziemi i gleby Na terenie gminy przeważają gleby płowe i rdzawe oraz niewielkiej ilości w dolinach cieków - gleby murszowate i torfowe oraz mady rzeczne. Na Wysoczyźnie Turkowskiej, na której położona jest Gmina Przykona, przeważają utwory piaszczysto - gliniaste i słabo gliniaste na ogół charakteryzujące się niską lub bardzo niską przydatnością rolniczą. Według planu zagospodarowania przestrzennego Gminy Przykona obszary, na których możliwa jest intensyfikacja rolnictwa położone są w południowej i południowo - wschodniej części gminy. Najlepsze gleby II i IV kompleksu przydatności rolniczej występują w strefie centralnej i południowo - zachodniej gminy, na obszarach wysoczyznowych w rejonach wsi Bądków, Przykona, Wichertów, Gąsin, Kaczki Plastowe oraz Zimotki. Na terenie gminy wg danych Okręgowej Stacji Chemiczno-Rolniczej w Poznaniu od 40 do 60% gleb wymaga wapnowania. Bonitacja gruntów ornych w gminie Przykona w ha: III – 1,36 IIIa – 83,24 IIIb – 329,1 IVa – 634 IVb – 395 V – 1932 VI – 1614 VIa – 205. WIOŚ w Poznaniu nie prowadził w ostatnich latach badao pod kątem zawartości metali ciężkich w glebach na terenie gminy. Ze względu na bliskośd Zespołu Elektrowni PAK S. A. Elektrownia „Adamów” od granic gminy można wnioskowad, że stężenia podstawowych pierwiastków w glebie mogą przekraczad poziomy dopuszczalne. Składowisko pulpy popiołowej powoduje, że zakład ten

40 Program Ochrony Środowiska dla gminy Przykona na lata 2010-2017

negatywnie oddziałuje na glebę. Podwyższone stężenie metali ciężkich może występowad wzdłuż głównych ciągów komunikacyjnych, w pasie o szerokości do 100 m. Na terenie gminy Przykona działalnośd odkrywkową prowadzi Kopalnia Węgla Brunatnego „Adamów”, która przez cały okres istnienia objęła swoją działalnością ok. 30% powierzchni gminy. Aktualnie obszar eksploatacyjny KWB na terenie gminy Przykona wynosi 724 ha, co stanowi 6,5% ogólnej powierzchni gminy. Wydobycie węgla brunatnego ma decydujący wpływ na stan środowiska naturalnego na terenie gminy. W jego wyniku całkowicie przekształcone zostały duże obszary gminy. W efekcie prowadzonej odkrywkowej eksploatacji węgla powstało olbrzymie wyrobisko oraz zwały nadkładu. Przemysł wydobywczy przyczynia się do powstania wielkoobszarowych bezglebowych terenów pogórniczych. Na terenie gminy zlokalizowane jest składowisko odpadów komunalnych w miejscowości Psary oraz składowisko odpadów paleniskowych Elektrowni Adamów (ZE PAK), które stanowią potencjalne zagrożenia dla środowiska glebowego. Studium uwarunkowao i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Przykona określa następujące kierunki rekultywacji terenów poeksploatacyjnych: rolny, wodny, leśny i rekreacyjny. Według informacji Starostwa Powiatowego w Turku stan gruntów do rekultywacji na terenie gminy Przykona na dzieo 31.12.2009 r. wynosi 736 ha, w tym: - w zasobie KWB „Adamów” – 556 ha, - w zasobie ZE PAK – 207 ha. W 2009 r. KWB „Adamów” dokonała rekultywacji o kierunku rolnym na powierzchnię 63 ha. Dodatkowo w wyniku odwodnienia wyrobiska ponad połowa obszaru gminy znalazła się w strefie leja depresyjnego kopalni. Obniżenie poziomu wód gruntowych wpłynęło na osuszenie gruntów i pogorszenie warunków upraw rolnych i leśnych. Negatywnie oddziaływanie człowieka na powierzchnię ziemi obserwowane jest na terenach zurbanizowanych, przemysłowych, komunikacyjnych oraz na obszarach użytkowanych rolniczo. Na skutek tych działao następuje degradacja gleb pod względem ich właściwości mechanicznych jak i składu chemicznego. Największy wpływ na jakośd gleb na terenie gminy mają: - kopalnie węgla brunatnego - ruch samochodowy; - nieuporządkowana gospodarka odpadami, powstawanie dzikich składowisk odpadów w miejscach do tego nie przeznaczonych; - nieuporządkowana gospodarka ściekowa, infiltracja zanieczyszczeo z nieszczelnych szamb oraz stosowanie naturalnych nawozów (np. obornik); - wysoka chemizacja rolnictwa oraz niewłaściwe i nadmierne stosowanie nawozów i środków ochrony roślin; - erozja spowodowana niewłaściwym użytkowaniem gruntów; - niszczenie pokrywy glebowo-roślinnej poprzez wzrost urbanizacji terenu, rozwój zabudowy mieszkalnej, przemysłowej i usługowej.

Na terenie gminy znajduje się udokumentowane złoża surowców: 1) złoże węgla brunatnego „Adamów”, eksploatowane od 1963 r. na potrzeby elektrowni „Adamów „ w Turku. Wg szacunkowych danych zasoby przemysłowe złoża wystarczą do ok. 2020 r. 2) złoże kruszywa naturalnego „Rogów”, udokumentowane, eksploatowane od 1984 r. na potrzeby lokalne. Aktualnie czynne, od 2009r. 3) złoża torfu w dolinie Warty, nie są eksploatowane.

41 Program Ochrony Środowiska dla gminy Przykona na lata 2010-2017

Tabela 21 Złoża surowców mineralnych w gminie Przykona (stan na 31.XII.2007 r.) Z a s o b y [tys. ton] Nazwa złoża Stan zagospodarowania złoża geologiczne przemysłowe bilansowe złoże zagospodarowane, Adamów 49 436 41 949 eksploatowane Rogów eksploatowane 236 - Źródło: „Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce”, Państwowy Instytut Geologiczny

3.2.6 Zasoby przyrody 3.2.6.1 Lasy Grunty leśne pokrywają ok. 27 % powierzchni gminy (3010 ha). W porównaniu z lesistością ogólną kraju, wynoszącą 28,9% (wg GUS, stan na 31.12.2007) i założeniami „Krajowego programu zwiększania lesistości” przyjętego przez Radę Ministrów 23 czerwca 1995 r., przewidującego wzrost lesistości do 30% w 2020 r. i 33% w roku 2050 - jest to wartośd za niska. Zwarty kompleks leśny występuje we wschodniej części gminy. W drzewostanie tym dominuje sosna z niewielką domieszką brzozy i świerku. Ponadto na terenie Nadleśnictwa Turek dominującym gatunkiem jest sosna pospolita (Pinus sylvestris) – udział 87,7%, natomiast gatunki liściaste stanowią 11,7% wszystkich gatunków lasotwórczych.

Tabela 22 Udział procentowy gatunków lasotwórczych w Nadleśnictwie Turek Gatunek Udział [%] Sosna, Modrzew 87,7 Świerk 0,6 Dąb, Klon, Wiąz 5,2 Brzoza 2,4 Olsza 3,1 Topola, Osika, Wierzba, Lipa 1,0 Źródło: Nadleśnictwo Turek, Plan Urządzania Lasu na lata 2004-2013

Lasy zarządzane przez Nadleśnictwo Turek charakteryzuje duże rozdrobnienie kompleksów leśnych (348 szt.), które stanowią szachownicę z lasami własności prywatnej. Na tym terenie udział lasów nie będących własnością Skarbu Paostwa wynosi 38%. Lesistośd obszaru administrowanego przez nadleśnictwo wynosi ok. 22%. Większośd terenu zajmują bory sosnowe i lasy mieszane. Około 35% stanowią drzewostany posadzone w latach 1950 – 1970 w akcji zalesiania słabych i nieużytkowanych gruntów rolnych. Przeciętny wiek drzewostanów wynosi 52 lata.

Tabela 23 Lasy w gminie Przykona wg Urzędu Gminy Przykona - stan na dzień 31.XII.2008 Powierzchnia gruntów leśnych Lasy ogółem ha 3010 Lasy państwowe ha 2342 Lasy prywatne ha 668 Lasy komunalne ha 0 Źródło: Gmina Przykona

Tabela 24 Powierzchniowy udział klas wieku drzewostanów w Nadleśnictwie Turek Klasa wieku [%] Ia 6,1 Ib 11,0 IIa 7,9 IIb 8,4 IIIa 14,4

42 Program Ochrony Środowiska dla gminy Przykona na lata 2010-2017

Klasa wieku [%] IIIb 13,2 IVa 11,8 IVb 7,3 Va 8,2 Vb 7,2 VI 3,7 KO i KDO (drzewostany w klasie odnowienia i do odnowienia) 0,8 Źródło: Nadleśnictwo Turek, Plan Urządzania Lasu na lata 2004-2013

Na terenie gminy Przykona występują następujące lasy ochronne stanowiące własnośd Skarbu Paostwa: lasy glebochronne, lasy wodochronne, lasy stanowiące ostoje zwierząt podlegających ochronie gatunkowej lasy uszkodzone na skutej działalności przemysłu.

Rysunek 4 Udział siedlisk w Nadleśnictwie Turek

Źródło: Nadleśnictwo Turek

Od 1994 r. realizowany jest program dolesieo przedstawiony w opracowaniu granicy polno – leśnej. Obejmuje on grunty orne kl. VI i VIa, użytki zielone kl. V i VI oraz nieużytki przyległe do lasów paostwowych i prywatnych. Obecnośd na terenie nadleśnictwa Kopalni Węgla Brunatnego Adamów powoduje przekazywanie dla jej potrzeb znacznych powierzchni leśnych. Po wyeksploatowaniu węgla i rekultywacji tereny te powracają do zasobów nadleśnictwa w postaci zwałowisk. Nasadzenia na tych terenach są ponownym wprowadzeniem roślinności drzewiastej i wymagają szczególnych starao i zabiegów. Nadleśnictwo Turek gospodaruje na 780 ha zwałowisk. W latach sześddziesiątych podstawowym kierunkiem rekultywacji był kierunek leśny. Po wprowadzeniu w 1978 roku nowego sposobu zwałowania, wykonując podsięsypny sposób zwałowania wierzchowiny zwałowisk, nastąpiła zmiana kierunku zagospodarowania z leśnego na rolny. Do zalesieo nie zostały włączone grunty pokopalniane, dla których ustalono rolny kierunek rekultywacji. Lasy znajdują się pod presją abiotyczną oraz biotyczną. Pierwsza z nich związana jest z warunkami atmosferycznymi, jak niedobór opadów atmosferycznych, silnie wiatry, anomalie temperatury, druga z gradacją szkodników owadzich i chorobami grzybowymi. Presję na środowisko leśne wywiera w dużej mierze działalnośd człowieka, powodująca zakwaszenie gleb i opadów atmosferycznych, jak również pożary.

43 Program Ochrony Środowiska dla gminy Przykona na lata 2010-2017

3.2.6.2 Obszary i obiekty prawnie chronione NATURA 2000 - Obszar Specjalnej Ochrony „Dolina Środkowej Warty” Jest to obszar specjalnej ochrony o kodzie PLB 300002, utworzony na podstawie tzw. Dyrektywy Ptasiej Unii Europejskiej 79/409/EWG - o ochronie dziko żyjących ptaków, uchwalonej 02.04.1979 r. Chroniony obszar znajduje się w północno-wschodniej części gminy, w dolinie Warty i obejmuje grunty znajdujące się na terenie międzywala rzeki. W miejscowym planie zagospodarowania gminy Przykona teren ten ma oznaczenie jako ZZ. Ograniczenia w tym obszarze wynikają ze specyficznego położenia w strefie zalewowej Warty. Nie stwierdzono zapisów mogących stwarzad zagrożenie dla obszaru Natura 2000. Cały obszar obejmuje dolinę Warty pomiędzy wsią Babin (koło Uniejowa) i Dębno n. Wartą (koło Nowego Miasta n. Wartą). Jego łączna powierzchnia wynosi 54104,4 ha, 57 104,40 ha, z czego w woj. wielkopolskim 52 832,80 ha, w woj. łódzkim 4 271,60 ha. Dolina ma szerokośd od 500 m do ok. 5 km, wypełniona jest przez mady i piaski, a jedynie w bezodpływowych obniżeniach występują niewielkie powierzchnie płytkich torfów. Obszar doliny jest w zróżnicowanym stopniu przekształcony i odmiennie użytkowany. Na obszarze Kotliny Kolskiej rzeka jest obustronnie obwałowana - obszary zalewowe (łąki i pastwiska, lokalne łęgi i wikliny nadrzeczne) znajdują się w strefie międzywala oraz w ujściach rzek Prosny i Kiełbaski. W obrębie Doliny Koniosko- Pyzdrskiej dolina zachowała bardziej naturalny charakter. Jej zachodnia częśd nie została obwałowana i podlega okresowym zalewom. Teren ten jest zajęty przez mozaikę ekstensywnie użytkowanych łąk i pastwisk, zadrzewieo łęgowych oraz zarastających szuwarem starorzeczy. Zachodni fragment obszaru (na zachód od ujścia Prosny) zajmuje duży kompleks zalewowych, zbliżonych do naturalnych, starych łęgów jesionowo-wiązowych i grądów niskich. Znaczne ich fragmenty zachowały się w wyniku ochrony rezerwatowej. Na skutek wybudowania na Warcie zbiornika zaporowego Jeziorsko zmieniony został naturalny rytm hydrologiczny Warty, co pociągnęło za sobą różnorakie zmiany siedliskowe.

Uniejowski Obszar Chronionego Krajobrazu Uniejowski Obszar Chronionego Krajobrazu zajmuje 25% terenu gminy Przykona. Obejmuje powierzchnię 180 km2 i w całości znajduje się w granicach administracyjnych Nadleśnictwa Turek w jego południowo – wschodniej części. Powierzchnia lasów paostwowych położonych na tym terenie wynosi 3350 ha. Obejmuje on fragmenty doliny Warty wraz ze skarpą uniejowską i doliny Teleszyny oraz leżące między nimi wzgórze ostaocowe, sięgające 147 m n. p. m. Obszar uniejowski cechuje korzystna pod względem ekologicznym struktura użytków zielonych, lasów i pól uprawnych. W dolinach znajdują się łąki i pastwiska, a w dolinie Teleszyny duży kompleks leśny charakteryzujący się bogactwem różnych zbiorowisk leśnych. Tereny te były ostoją łosi. Lasy rosną przede wszystkim na siedlisku boru mieszanego, łęgu jesionowo-olszowego, rzadziej świetlistej dąbrowy i grądu ubogiego. Budowa zbiornika retencyjnego Jeziorsko zwiększyła atrakcyjnośd turystyczna tego terenu. Na terenie wymienionego zbiornika poza granicami powiatu tureckiego, do którego należy Gmina Przykona, utworzony został ornitologiczny rezerwat przyrody.

Pomniki przyrody Na terenie Gminy Przykona znajdują się 2 pomniki przyrody, zestawiono je w tabeli 25.

Tabela 25 Pomniki przyrody na terenie Gminy Przykona Lp. Nazwa obiektu Opis

1 Wawrzynek wilczełyko Daphne mezereum Stanowisko liczące ok. 100 roślin na pow. 0,6 ha

2 Dąb szypułkowy Qercus robur Obwód: 382 cm, Wysokość: 25 m Źródło: Urząd Wojewódzki w Poznaniu

44 Program Ochrony Środowiska dla gminy Przykona na lata 2010-2017

3.2.6.3 Inne obszary o szczególnych walorach przyrodniczych Tereny pokopalniane na skutek rekultywacji, bądź też w wyniku samoistnej, naturalnej sukcesji roślinnej podejmują funkcje ekologiczne. Stanowią uzupełnienie naturalnych elementów struktury ekologicznej przeobrażonej w wyniku działalności górniczej, a często tworzą ostoje rzadkiej i chronionej fauny czy flory. Przykładem takim może byd sztuczna wyspa na zbiorniku „Przykona”, gdzie gniazdują kolonie, aż 6 gatunków mew (w tym jedyne w Wielkopolsce mewy czarnogłowe) oraz 2 gatunki rybitw, co sprawia, że jest to jedna z nielicznych w Polsce i Europie mieszana, wielogatunkowa kolonia mew i rybitw.

3.3 Gospodarka odpadami Stan aktualny w zakresie gospodarki odpadami został omówiony w „Planie Gospodarki Odpadami dla Gminy Przykona na lata 2003 – 2006 z perspektywą na lata 2006-2012””, który stanowi integralną częśd Programu ochrony środowiska .

3.4 Edukacja ekologiczna Edukacja ekologiczna na terenie gminy przeprowadzana jest głównie w pięciu placówkach oświatowych, tj. w przedszkolu samorządowym, trzech szkołach podstawowych oraz w gimnazjum. W pracę na rzecz podniesienia ekologicznej świadomości mieszkaoców czynnie włącza się również samorząd gminy we współpracy z jednostkami organizacyjnymi, stowarzyszeniami i innymi podmiotami gospodarczymi poprzez organizowanie szeregu szkoleo, wystaw, konkursów, wycieczek i spotkao proekologicznych, a także poprzez zamieszczanie licznych artykułów o tematyce ekologicznej w lokalnym informatorze samorządowym „Głos Przykony”. Działania szkół polegają na pogłębianiu wiedzy uczniów na temat ochrony zasobów Ziemi przez innowacyjne programy nauczania rozszerzone o treści ekologiczne, programy profilaktyczne realizowane podczas wyjazdów na „zielone szkoły”, konkursy, apele szkolne, zajęcia warsztatowe o charakterze ekologicznym i prozdrowotnym, liczne wycieczki przyrodnicze i krajoznawcze. Tradycją jest coroczny udział placówek oświatowych w Akcji Sprzątania Świata. Gmina Przykona wspiera innowację pedagogiczną dotyczącą edukacji ekologicznej szkolnej i pozaszkolnej. Poprzez wdrożenie nowoczesnych rozwiązao technologicznych w inwestycjach z zakresu ochrony środowiska i przedsięwzięd proekologicznych podnosi się świadomośd ekologiczną mieszkaoców i poprawę stanu środowiska naturalnego. Wiedza z zakresu ochrony środowiska przekazywana jest w ramach zajęd szkolnych i dodatkowych spotkao: działania prowadzone w ramach edukacji ekologicznej w Szkołach Podstawowych na terenie gminy w roku szkolnym 2009/2010: - udział w akcji „Sprzątanie Świata – Polska 2009” – Pomagajmy Ziemi codziennie, - pogadanki w klasach nt. wpływu człowieka na otaczające środowisko, - wykonanie gazetek o tematyce ekologicznej, - spotkanie z leśnikiem, - udział w akcji dokarmiania zwierząt leśnych (uczniowie klas I-III), - organizacja i przeprowadzenie konkursów plastycznych i fotograficzno-poetyckich o tematyce ekologicznej „Przyroda wokół nas” i „Pomagamy Ziemi codziennie”, - udział w klasowych obchodach Dnia Ziemi; działania prowadzone w ramach edukacji ekologicznej w Gimnazjum w Przykonie w roku szkolnym 2009/2010: - udział w akcji „Sprzątanie Świata – Polska 2009”, - konkurs ekologiczny dla klas I „Spotkanie z ekologią”’ - akcja sadzenia lasu,

45 Program Ochrony Środowiska dla gminy Przykona na lata 2010-2017

- akcja segregacji odpadów – zakup przez szkołę pojemników do selektywnej zbiórki odpadów, przygotowanie przez poszczególne klasy pojemników do segregacji odpadów w kolorach niebieskim, żółtym i zielonym, - udział szkoły w konkursie „Czysty las” zorganizowanego przez Towarzystwo Przyjaciół Lasu. Edukacja ekologiczna prowadzona jest na terenie gminy także przez Nadleśnictwo Turek. Pracownicy nadleśnictwa prowadzą w miarę zgłaszanych potrzeb działania edukacyjne. Prowadzona działalnośd edukacyjna jest dośd szeroka i różnorodna: - prowadzenie lekcji w lesie dla klas szkolnych, - prowadzenie zabaw edukacyjnych w lesie dla klas szkolnych i przedszkolnych, - odwiedziny na lekcjach w szkołach i przedszkolach, - prelekcje i pogadanki w szkołach, gminnych ośrodkach kultury, - organizowanie konkursów ekologicznych (plastycznych, wiedzy o lesie), - uczestniczenie w wycieczkach i spacerach szkół lub klas w charakterze przewodnika, - organizowanie i uczestniczenie w ogniskach, biegach na orientację i innych imprezach prowadzonych dla dzieci i młodzieży z terenu działania nadleśnictwa, - uczestniczenie i wspomaganie innych instytucji w akcjach sprzątania świata, - działalnośd propagandowa prowadzona w prasie lokalnej a dotycząca ochrony przeciwpożarowej, ochrony przyrody i gospodarki leśnej. Zagadnienia z zakresu ochrony środowiska i rolnictwa ekologicznego przedstawiane są rolnikom na szkoleniach organizowanych regularnie przez Powiatowy Zespół Doradców Wielkopolskiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego w Poznaniu. W działania na rzecz ochrony środowiska czynnie włącza się działające na terenie gminy Stowarzyszenie na Rzecz Ekologicznego Rozwoju Gmin „Sokół”. Dużym problemem, którym postanowiło zająd się Stowarzyszenie w pierwszej kolejności były i są dzikie wysypiska śmieci w okolicznych lasach i przy drogach. Została już przeprowadzona pierwsza akcja likwidacji tych wysypisk. Do akcji tej włączona została młodzież szkół podstawowych. Sprzątaniu towarzyszyła rozmowa i wymiana poglądów mająca na celu uwrażliwid młodego człowieka na piękno przyrody. Podobny cel miały również pogadanki przeprowadzone przez członków stowarzyszenia w szkołach. Stowarzyszenie „Sokół” przeprowadziło też konkursy wiedzy o ekologii oraz konkursy plastyczne o podobnej tematyce. Aby dotrzed do większej liczby osób swoje spostrzeżenia i uwagi stowarzyszenie „Sokół” zamieściło w opracowanym przez siebie Kompendium Ekologii Gminy Przykona.

3.5 Najważniejsze kierunki ochrony środowiska w gminie

3.5.1 Główne zagrożenia środowiska - podsumowanie Zagrożenia środowiska mogą mied charakter naturalny lub antropogeniczny. Rodzaj i intensywnośd zagrożeo jest ściśle związana ze specyfiką danego obszaru, tj. rozwojem gospodarczym w powiązaniu z warunkami fizyczno- geograficznymi.

Zagrożenia naturalne Główne zagrożenie naturalne na terenie gminy Przykona dotyczy: zagrożenia powodziowego. Coroczne zalewy rzek i cieków ograniczają się co najwyżej do podtapiania użytków zielonych w dolinie. Warta w granicach gminy obwałowana jest na całej długości. Dolina Warty może być odwadniana grawitacyjnie przy niskich stanach wody. Zbiornik „Jeziorsko” nie gwarantuje zatrzymania takiej objętości wody, aby całkowicie zlikwidować zagrożenie powodziowe.

46 Program Ochrony Środowiska dla gminy Przykona na lata 2010-2017

Teren gminy Przykona, za wyjątkiem międzywala, jest chroniony wałami przeciwpowodziowymi zapewniającymi ochronę przed wodami rzeki Warty.

Zagrożenia antropogeniczne Zagrożenia antropogeniczne dla środowiska naturalnego wynikają z działalności człowieka i związane są z wykorzystywaniem i przetwarzaniem zasobów. Źródłem presji na środowisko są poszczególne dziedziny gospodarki oraz codzienne bytowanie mieszkaoców. Mieszkalnictwo Jednym z zagrożeo środowiska związanym z bytowaniem ludności jest niedostateczny rozwój systemu zbiorowego odprowadzania i oczyszczania ścieków. W gminie Przykona ok. 20% gospodarstw nie posiada dostępu do kanalizacji sanitarnej – w gospodarstwach tych funkcjonują głównie tymczasowe zbiorniki do gromadzenia ścieków (szamba). Modernizacji wymaga również system zaopatrzenia ludności w wodę w miejscowościach Przykona, Bądków Pierwszy, Bądków Drugi, Psary i Żeroniczki. Kolejne zagrożenie stanowi niska emisja zanieczyszczeo powietrza, co znajduje odzwierciedlenie we wzrostach stężeo dwutlenku siarki i pyłu w sezonie grzewczym. Problem niskiej emisji związany jest z wykorzystywaniem węgla jako głównego paliwa do wytwarzania ciepła w gospodarstwach domowych zaopatrywanych z indywidualnych systemów grzewczych. System komunikacyjny stwarza zagrożenia dla środowiska głównie z tytułu transportu drogowego i związany jest z emisją spalin, generowaniem hałasu, degradacją walorów przyrodniczych i krajobrazowych. Ponadto drogi są też potencjalnym źródłem zanieczyszczenia ropopochodnymi pasów terenów położonych wzdłuż dróg. Największe zagrożenie hałasem i emisją spalin na terenie gminy występuje wzdłuż drogi krajowej nr 72. Rolnictwo jest źródłem odpadów niebezpiecznych (pozostałości po środkach ochrony roślin), zanieczyszczeo obszarowych związanych z niewłaściwą gospodarką nawozami mineralnymi oraz zanieczyszczeo z niewłaściwego przechowywania nawozów naturalnych i sianokiszonek. Zanieczyszczenia z rolnictwa stanowią zagrożenie związkami biogennymi dla jakości wód powierzchniowych i podziemnych. Na terenie gminy Przykona rolnictwo odgrywa znaczącą rolę ze względu na stosunkowo wysoki odsetek gruntów rolnych w ogólnej powierzchni terenu – ok. 50%. Przemysł Na terenie gminy znajduje się kopalnia węgla brunatnego „Adamów”, powodująca zmiany w strukturze gleby i wód gruntowych. Odkrywki węgla spowodowały powstanie leja depresyjnego, obejmującego teren prawie całej gminy. Obszarami zagrożonymi osuwaniem się mas ziemnych są tereny usytuowane bezpośrednio w sąsiedztwie powierzchniowej eksploatacji węgla brunatnego oraz kruszyw pospolitych. Szerokośd pasa zależy od głębokości odkrywki. Grubośd nadkładu nad pokładami węgla brunatnego dochodzi do ok. 40 – 50 m . Z tego tez względu, granica terenu górniczego obejmuje również obszar poza granicą wkopu, uwzględniający ewentualne osuwanie się gruntu. Teren ten jest również własnością KWB „ADAMÓW” S.A. W trakcie eksploatacji zagrożenia osuwiskowe są na bieżąco monitorowane przez służbę geologiczną kopalni. 3.5.2 Priorytety ochrony środowiska W oparciu o diagnozę stanu środowiska oraz zagrożenia środowiska zdefiniowano najważniejsze priorytety ochrony środowiska w gminie Przykona: W zakresie ochrony powietrza atmosferycznego: Zmniejszenie niskiej emisji Stosowanie energooszczędnych technologii i termomodernizacja budynków Zmniejszenie emisji komunikacyjnej W zakresie ochrony przed hałasem: Zmniejszenie negatywnego oddziaływania hałasu komunikacyjnego na człowieka i środowisko W zakresie ochrony wód:

47 Program Ochrony Środowiska dla gminy Przykona na lata 2010-2017

Rozbudowa systemu kanalizacji sanitarnej Rozbudowa i modernizacja sieci wodociągowej W zakresie ochrony powierzchni ziemi: Rekultywacja terenów pokopalnianych W zakresie ochrony przyrody: Ochrona obszarów cennych przyrodniczo Ochrona dolin rzecznych Zachowanie istniejących powierzchni leśnych W zakresie edukacji ekologicznej: Kontynuacja edukacji ekologicznej mieszkaoców.

48 Program Ochrony Środowiska dla gminy Przykona na lata 2010-2017

4 Strategia ochrony środowiska do roku 2017

4.1 Wprowadzenie Proces planowania strategicznego i operacyjnego polega na znalezieniu odpowiedzi na trzy podstawowe pytania: gdzie jesteśmy? gdzie chcemy się znaleźd? w jaki sposób chcemy to zrobid? Odpowiedzi na pierwsze dwa pytania nakreślają ramy procesu planowania strategicznego, natomiast odpowiedź na trzecie pytanie definiuje zakres planowania operacyjnego. Planowanie strategiczne określa długoterminową wizję i misję gminy oraz wyznacza cele strategiczne. Planowanie operacyjne transformuje cele strategiczne na realne zadania, których wykonanie zbliży do osiągnięcia celów strategicznych. W celu opracowania dokumentów strategicznych przyjmuje się na ogół trójstopniową hierarchię celów: cel nadrzędny, cele systemowe, kierunki działao. Na proces planowania nakładają się również uwarunkowania wynikające z istniejących programów sektorowych, planów i programów wyższego szczebla. Formułowane cele i zadania są pochodną obecnego stanu i zagrożeo środowiska na terenie gminy. Specyfika przeważającej działalności gospodarczej oraz charakterystyka funkcjonalna gminy warunkuje kierunki działao i zadania jakie należy wykonad, aby we właściwy sposób przeciwdziaład degradacji środowiska, dążyd do poprawy jego stanu, a tym samym do poprawy jakości życia mieszkaoców gminy.

4.2 Cel nadrzędny W przypadku gminy Przykona cel nadrzędny został zdefiniowany jako:

„Trwały i zrównoważony rozwój społeczno-gospodarczy gminy”

4.3 Cele systemowe Cele systemowe wyznaczają stan jaki należy osiągnąd w horyzoncie czasowym 8-10 lat. Cele systemowe są identyfikowane na podstawie analizy obszarów problemowych występujących na danym terenie. W przypadku tym stan negatywny zostaje przekształcony na stan pozytywny. Cele systemowe powinny charakteryzowad się tym, że są: specyficzne, mierzalne, akceptowalne, realistyczne i terminowe. Na poszczególne cele systemowe składają się kierunki działao, a w ramach tych konkretne zadania poprzez które cele te będą realizowane. Zadania podzielono na krótkoterminowe, czyli takie które przewidziano do realizacji w latach 2010 – 2013 oraz zadania długoterminowe - przewidziane do realizacji w latach 2014 – 2017. W harmonogramie działao na lata 2010-2017 ujęto poszczególne zadania niezbędne do osiągnięcia założonych celów wraz z szacunkowymi kosztami realizacji zadania w poszczególnych latach, potencjalnymi źródłami finansowania zadania, jednostką odpowiedzialną za realizację oraz wskaźnikiem monitoringu wykonania zadania.

49 Program Ochrony Środowiska dla gminy Przykona na lata 2010-2017

4.3.1 Zasoby wodne Cel systemowy Poprawa jakości i ochrona zasobów wód powierzchniowych i podziemnych. Zapewnienie mieszkaocom gminy odpowiedniej jakości wody do picia.

Kierunki działao: 4.3.1.1 Ograniczenie dopływu zanieczyszczeń do wód powierzchniowych i podziemnych

Zadania krótkoterminowe: . Budowa kanalizacji sanitarnej na terenach aktywizacji gospodarczej . Budowa kanalizacji sanitarnej w miejscowości Przykona Zadania długoterminowe: . Dalsza rozbudowa systemu kanalizacji sanitarnej . Modernizacja systemu kanalizacyjnego i infrastruktury do oczyszczania ścieków . Likwidacja nielegalnych zrzutów ścieków . Likwidacja „dzikich” wysypisk odpadów komunalnych

W celu ograniczenia niekontrolowanej emisji zanieczyszczeo do wód konieczna jest realizacja działao mających na celu rozbudowę systemu kanalizacji sanitarnej na terenie gminy. Na terenach o dużym stopniu rozproszenia zabudowy ze względów ekonomicznych uzasadniona jest budowa przydomowych oczyszczalni ścieków. W celu kontroli częstotliwości opróżniania zbiorników bezodpływowych, a w przypadku przydomowych oczyszczalni ścieków częstotliwości i sposobu usuwania komunalnych osadów ściekowych gmina zobowiązana jest do prowadzenia ewidencji tych urządzeo. Rejestr ten pozwoli również na opracowanie ewentualnego planu rozwoju sieci kanalizacyjnej. Aby zapewnid prawidłowe funkcjonowanie gospodarki ściekami należy na bieżąco kontrolowad stan techniczny szamb (szczelnośd) oraz egzekwowad umowy na opróżnianie szamb. Na jakośd wód zasadniczy wpływ mają również zanieczyszczenia pochodzące ze źródeł rolniczych. Wielkośd dopływu zanieczyszczeo przedostających się poprzez spływy powierzchniowe z terenów użytkowanych rolniczo uzależniona jest od: sposobu zagospodarowania zlewni, intensywności nawożenia, przepuszczalności geologicznych utworów powierzchniowych i warunków meteorologicznych. Tą drogą do wód dostają się związki biogenne, środki ochrony roślin oraz wypłukiwane frakcje gleby. Poważnym zagrożeniem dla jakości wód jest niewłaściwe stosowanie nawozów naturalnych: gnojowicy i obornika, a także rolnicze wykorzystywanie ścieków i osadów ściekowych bez zachowania wymogów ochrony środowiska. Ograniczenie spływu azotu z pól do wód podziemnych i powierzchniowych można osiągnąd poprzez racjonalne dozowanie i limitowanie środków plonotwórczych na użytkach rolnych. Odpowiednie przechowywanie nawozów naturalnych chroni przed niekontrolowanym przedostawaniem się niebezpiecznych substancji do wód. Budowa szczelnych zbiorników na gnojówkę oraz uszczelnionych płyt obornikowych pozwoli na ograniczenie tego zagrożenia. Zagrożenie dla wód podziemnych stanowią „dzikie” składowiska odpadów komunalnych. Istniejące „dzikie” wysypiska należy sukcesywnie likwidowad i rekultywowad. Powstawaniu „dzikich” składowisk odpadów będzie zapobiegad objęcie wszystkich mieszkaoców zorganizowanym systemem odbioru odpadów. Działania dotyczące gospodarki odpadami zostały szczegółowo omówione w „Planie Gospodarki Odpadami dla gminy Przykona na lata 2003 – 2006 z perspektywą na lata 2006- 2012”.

50 Program Ochrony Środowiska dla gminy Przykona na lata 2010-2017

4.3.1.2 Racjonalna gospodarka zasobami wodnymi Zadania krótkoterminowe: . Wymiana sieci wodociągowej w miejscowości Przykona i Bądków Pierwszy . Wymiana sieci wodociągowej w miejscowości Psary . Wymiana sieci wodociągowej w miejscowości Żeroniczki . Minimalizacja wykorzystania wód podziemnych z ujęd własnych i wody wodociągowej do celów przemysłowych . Zachowanie powierzchni istniejących zbiorników wodnych Zadania długoterminowe: . Kontynuacja rozwoju sieci wodociągowej . Modernizacja sieci wodociągowej . Minimalizacja wykorzystania wód podziemnych z ujęd własnych i wody wodociągowej do celów przemysłowych

Istotne znaczenie mają działania związane z optymalizacją zużycia wody, zarówno do celów bytowych, jak i gospodarczych. Optymalizacja zużycia wody będzie prowadzona poprzez zapobieganie stratom wody na przesyle oraz wprowadzanie zamkniętych obiegów wody w przemyśle i oszczędne korzystanie z wody przez indywidualnych użytkowników. Racjonalne gospodarowanie wodami w zakładach przemysłowych powinno również polegad na eliminowaniu poboru wód podziemnych i wykorzystywania wody pitnej dla celów przemysłowych (z wyłączeniem przemysłu spożywczego). Mała retencja stanowi skuteczny sposób zapobiegania skutkom suszy hydrologicznej. Utrzymanie powierzchni istniejących zbiorników wodnych pozwoli na zwiększenie dyspozycyjnych zasobów wodnych. Na terenach zurbanizowanych wody opadowe nie są właściwie zagospodarowywane i są odprowadzane często bez podczyszczania do wód lub do ziemi. Należy dążyd do zatrzymania i zagospodarowania wód opadowych poprzez tworzenie nowych zbiorników małej retencji oraz wprowadzanie rozwiązao architektonicznych (np. zielone dachy) umożliwiających wykorzystanie wód opadowych na obszarach zurbanizowanych.

4.3.1.3 Ochrona przeciwpowodziowa Zadania krótkoterminowe: . Zlokalizowanie obszarów zagrożonych powodzią w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego . Realizacja „Programu małej retencji wodnej na obszarze działania Regionalnej Dyrekcji Lasów Paostwowych w Poznaniu” na lata 2005-2015 Zadania długoterminowe: . Wyłączenie z zainwestowania terenów zagrożonych powodzią

Ochrona przed powodzią powinna polegad na wyłączeniu z zainwestowania terenów, na których występuje zagrożenie powodzią określonych w studium zagrożenia powodziowego gminy. W celu przeciwdziałania lokalizacji zabudowy na obszarach zagrożonych zalaniem wykorzystane powinny byd instrumenty opiniowania i uzgadniania planów zagospodarowania przestrzennego. „Program małej retencji wodnej na obszarze działania Regionalnej Dyrekcji Lasów Paostwowych w Poznaniu” na lata 2005-2015 określa możliwości zwiększenia retencji wód powierzchniowych na terenie lasów RDLP w Poznaniu. W Programie dla terenu gminy Przykona potwierdzono możliwośd wykonania 13 budowli piętrzących, z czego 2 na okres objęty programem ochrony środowiska.

51 Program Ochrony Środowiska dla gminy Przykona na lata 2010-2017

Tabela 26 Proponowane obiekty małej retencji w lasach na terenie Gminy Przykona Rodzaj obiektu małej Nazwa cieku lub Nazwa cieku Retencja korytowa Miejscowość 3 retencji rowu głównego na rowie [m ] Etap I - 2005-2009 Przepust z zastawką Ewinów rów RW III Teleszyna 170 Zastawka Ewinów Rów Wichertowski Teleszyna 1250 Zastawka Ewinów Rów Wichertowski Teleszyna 1250 Przepust z zastawką Ewinów rów RE I -1, RE I Teleszyna 300 Przepust z zastawką Ewinów rów RE I -2 Teleszyna 300 Zastawka Ewinów rów RE Teleszyna 500 Przepust z zastawką Ewinów rów RE Teleszyna 540 Zastawka Ewinów rów Teleszyna 300 Zastawka Ewinów rów Teleszyna 300 Zastawka Ewinów rów KTR II Teleszyna 600 Zastawka Ewinów rów RE Teleszyna 540 Etap II - 2009-2011 Przepust z zastawką Dąbrowa Rów Wichertowski Teleszyna 1060 Etap III - 2012-2015 Przepust z zastawką Dąbrowa rów RW II Teleszyna 300 Źródło: „Program małej retencji wodnej na obszarze działania Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Poznaniu”

W Programie małej retencji wodnej dla województwa wielkopolskiego na wniosek KWB „Adamów” został ujęty Zbiornik „Adamów” przewidziany do wykonania w miejscu wyrobiska pokopalnianego na terenie gminy Przykona. Realizacja inwestycji przewidziana jest w etapie programu na lata 2012-2015 i po 2015. Przy średnim poziomie 101,0 m n.p.m. pojemnośd zbiornika wyniesie 161,7 tys. m3, a powierzchnia zalewu 462 ha. Szacunkowy koszt inwestycji wynosi 10 126 tys. zł. 4.3.2 Powietrze atmosferyczne Cel systemowy: Poprawa jakości powietrza atmosferycznego. Ochrona przed hałasem i niejonizującym promieniowaniem elektromagnetycznym.

Kierunki działao: 4.3.2.1 Ograniczenie niskiej emisji Zadania krótkoterminowe: . Propagowanie stosowania odnawialnych źródeł energii (min. kolektory słoneczne, pompy ciepła, biomasa, biogaz i inne) . Termomodernizacja istniejących budynków, stosowanie energooszczędnych materiałów i technologii przy budowie nowych obiektów . Edukacja mieszkaoców nt. zanieczyszczeo z niskiej emisji i szkodliwości spalania odpadów komunalnych w piecach domowych Zadania długoterminowe: . Dalsza realizacja programu wymiany kotłów węglowych na kotły wykorzystujące bardziej ekologiczne nośniki energii (olej, gaz, biomasa) . Stosowanie energooszczędnych materiałów i technologii przy budowie nowych obiektów

Zastąpienie kotłów starej generacji opalanych węglem na nowoczesne kotły retortowe (na węgiel) lub kotłownie wykorzystujące bardziej ekologiczne nośniki energii daje wymierne korzyści dla środowiska takie, jak: zmniejszenie emisji związków siarki do atmosfery oraz likwidacja odpadu pyłu

52 Program Ochrony Środowiska dla gminy Przykona na lata 2010-2017

powstającego podczas spalania węgla. Zmiana nośnika energii pozwoli na ograniczenie zagrożenia ze strony niskiej emisji, głównie na ograniczenie zanieczyszczenia powietrza pyłem zawieszonym PM10. Należy również promowad działania zmniejszające straty cieplne w budynkach (izolacja cieplna, wymiana stolarki okiennej i drzwiowej). Termomodernizacja prowadzona zwłaszcza w budynkach użyteczności publicznej pozwoli na redukcję zużycia energii i ograniczenie emisji zanieczyszczeo do powietrza.

4.3.2.2 Zwiększenie udziału odnawialnych źródeł energii (OZE) Zadania krótkoterminowe: . Uruchomienie elektrowni wiatrowej na terenach byłych odkrywek węgla brunatnego Zadania długoterminowe: . Rozbudowa elektrowni wiatrowej . Zwiększenie udziału odnawialnych źródeł energii w produkcji energii

Polska w 2020 r. musi uzyskad 15 % udział energii ze źródeł odnawialnych. Osiągnięcie tego celu jest obowiązkiem wynikającym z ustaleo Unii Europejskiej (m.in. z Dyrektywy 2009/28/WE o promowaniu stosowania energii ze źródeł odnawialnych). Kopalnia „Adamów” dysponuje gruntami, które może przeznaczyd pod budowę elektrowni wiatrowych, natomiast Grupa Energa, jako największy w kraju producent energii ze źródeł odnawialnych, ma odpowiadad za realizację budowy elektrowni wiatrowej. Farmy wiatrowe mają byd zlokalizowane na terenach poeksploatacyjnych trzech odkrywek. Kopalnia „Adamów” dysponuje obecnie około 600 ha takich gruntów, docelowo jednak może byd to nawet trzykrotnie więcej (co roku kopalni przybywa ok. 100 ha po urobku). Wstępne założenia przewidują, iż planowana moc elektrowni może osiągnąd poziom około 80 MW. Jej uruchomienie byłoby możliwe w 2012 roku. Inwestycja stwarza szansę wykorzystania przeznaczonych do rekultywacji terenów poeksploatacyjnych do produkcji energii z ekologicznych źródeł. Istnieje również możliwośd wykorzystania infrastruktury Kopalni „Adamów”, czyli Głównych Punktów Zasilania czy linii zasilających. Należy także rozpatrzed możliwośd wykorzystania innych odnawialnych źródeł energii. W budownictwie jednorodzinnym zastosowanie znajdują przede wszystkim kolektory słoneczne, ogniwa fotowoltaiczne, kotły na biomasę, pompy ciepła. Stosowanie tych urządzeo powoduje redukcję tzw. niskiej emisji z terenów o rozproszonej zabudowie oraz obniżenie kosztów ekonomicznych utrzymania gospodarstw domowych. Na obszarze gminy możliwe jest również wykorzystanie energii odnawialnej z produkcji biogazu. Biogazownie wykorzystują odpady biodegradowalne pochodzenia rolniczego oraz z przemysłu spożywczego. Uzyskiwany biogaz jest spalany w turbinach celem pozyskania energii cieplnej i elektrycznej.

4.3.2.3 Ograniczenie uciążliwości systemu komunikacyjnego Zadania krótkoterminowe: . Ciąg pieszo – rowerowy Laski – Rogów –Przykona. . Modernizacja drogi powiatowej nr 4506P Sarbice – Słomów -Smulsko. . Modernizacja drogi powiatowej nr 4499P Rogów – Gąsin - Wietchinin. . Modernizacja drogi powiatowej nr 4498P Kaczki Średnie – Przykona. . Modernizacja nawierzchni drogi Radyczyny - Posoka. . Modernizacja drogi w Bądkowie Pierwszym. . Budowa drogi w miejscowości Psary (cmentarz - oczyszczalnia) . Budowa drogi w miejscowości Psary (koło składowiska). . Budowa drogi w miejscowości Wichertów.

53 Program Ochrony Środowiska dla gminy Przykona na lata 2010-2017

. Przebudowa dróg gminnych w m. Laski i Rogów. . Budowa chodnika w m. Bądków Pierwszy i Bądków Drugi. . Budowa chodnika w m. Gąsin

Zadania długoterminowe: . Rozwój transportu rowerowego . Wprowadzenie i propagowanie systemu przewozów kombinowanych: rower z innymi środkami lokomocji . Poprawa stanu technicznego dróg . Usprawnienie organizacji ruchu drogowego . Poprawa bezpieczeostwa ruchu drogowego . Udostępnienie komunikacyjne terenów rekreacyjnych . Poprawa dostępności komunikacyjnej terenów zabudowy jednorodzinnej

Przebudowa i modernizacja dróg pozwoli na zmniejszenie emisji zanieczyszczeo atmosferycznych oraz hałasu do środowiska powstających w wyniku eksploatacji pojazdów na drogach w złym stanie technicznym. Oprócz remontów i modernizacji dróg zaplanowanych przez gminę, Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad Oddział Poznao w programie zadao inwestycyjnych zakłada rozbudowę skrzyżowania drogi krajowej nr 72 z drogą powiatową nr 1604 oraz drogą gminną w kierunku Wichertowa w miejscowości Przykona na typ rondo. Zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa środowiskowego uwarunkowania na realizację w/w przedsięwzięcia określił Wójt Gminy Przykona, który posiada również stosowną dokumentację środowiskową przekazaną przez GDDKiA (obejmującą również zagadnienia związane z hałasem). Prowadzenie odpowiedniego planowania przestrzennego, mającego na celu minimalizację uciążliwości związanych przede wszystkim z hałasem komunikacyjnym pozwoli na rozdział funkcji terenu pod kątem wymogów normatywnych, co będzie skutkowad ograniczeniem negatywnego wpływu hałasu na środowisko i zdrowie ludzi.

4.3.2.3. Ochrona przed niejonizującym promieniowaniem elektromagnetycznym Zadania krótkoterminowe: . Prowadzenie ewidencji źródeł promieniowania elektromagnetycznego . Zlokalizowanie obszarów narażonych na ekspozycję niejonizującym promieniowaniem elektromagnetycznym w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego Zadania długoterminowe: . Zlokalizowanie obszarów narażonych na ekspozycję niejonizującym promieniowaniem elektromagnetycznym w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego . Aktualizacja ewidencji źródeł promieniowania elektromagnetycznego

Brak powszechnych pomiarów pól elektromagnetycznych (maszty i stacje przekaźnikowe telekomunikacyjne, stacje radarowe, linie wysokiego napięcia) oraz dokładnej inwentaryzacji znaczących jego źródeł uniemożliwia dokładne określenie stopnia zagrożenia i sposobu ograniczenia uciążliwości. Zgodnie z ustawą Prawo ochrony środowiska (art. 122a, 123) użytkownicy instalacji emitujących promieniowanie elektromagnetyczne mają obowiązek prowadzenia pomiarów poziomów pól elektromagnetycznych bezpośrednio po rozpoczęciu użytkowania inwestycji i w przypadku zmiany parametrów instalacji. Ocenę poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku wykonuje się w ramach paostwowego monitoringu środowiska (art. 123 ustawy POŚ). Ochrona ludzi i środowiska przed oddziaływaniem promieniowania elektromagnetycznego powinna polegad na właściwej lokalizacji obiektów, które są źródłem emisji pola

54 Program Ochrony Środowiska dla gminy Przykona na lata 2010-2017

elektromagnetycznego, czyli uwzględniania ich w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego oraz studium uwarunkowao i kierunków zagospodarowania gmin. 4.3.3 Powierzchnia terenu i środowisko glebowe Cel systemowy

Ochrona środowiska glebowego i złóż surowców

Kierunki działao: 4.3.3.1 Zapobieganie degradacji gleb Zadania krótkoterminowe: . Upowszechnianie zasad Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej . Zabezpieczenie terenów narażonych na erozję poprzez wprowadzanie zadrzewieo i zakrzaczeo . Podnoszenie świadomości mieszkaoców o zagrożeniu i degradującym oddziaływaniu wypalania traw Zadania długoterminowe: . Działania profilaktyczne zapobiegające osuwaniu się mas ziemnych i powstawaniu lejów depresyjnych na terenach kopalnianych . Zachowanie standardów jakości gleb . Rekultywacja terenów zanieczyszczonych i pokopalnianych

Korzystne oddziaływanie na gleby będą miały przedsięwzięcia związane z wdrażaniem i upowszechnianiem Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej (KDPR). Konieczna jest bowiem właściwa edukacja w zakresie prowadzonych prac agrotechnicznych, zapobiegających degradacji rolniczej gleb (np. wapnowanie zakwaszonej gleby, przestrzeganie dawek stosowanych nawozów oraz środków ochrony roślin, poprzeczno stokowy układ działek i pól, dobór roślin i płodozmiany przeciwerozyjne, fitomelioracje przeciwdziałające spływom powierzchniowym). Działania te przyczynią się do zachowania właściwego chemizmu gleb i zapobiegad będą ich degradacji. Właściwe postępowanie z środkami ochrony roślin i nawozami pozwoli również ograniczyd przedostawanie się pierwiastków biogennych do wód podziemnych i powierzchniowych, co jest szczególnie ważne w przypadku zbiorników wodnych, ponieważ powoduje ich eutrofizację. Wprowadzenie zadrzewieo i zakrzewieo śródpolnych wpłynie korzystnie na zapobieganie erozji gleb na terenach rolniczych. Rozpowszechnione w polskim społeczeostwie wypalanie traw przyczynia się do degradacji właściwości gleby oraz fauny glebowej. Na terenach zurbanizowanych gleby ulegają silnym przekształceniom łącznie z zanieczyszczeniem chemicznym. Należy dążyd do rozpoznania występowania przekroczenia dopuszczalnych stężeo substancji zanieczyszczających w glebach oraz zapewnienia dotrzymania obowiązujących standardów jakości gleb. Odkrywki węgla brunatnego spowodowały powstanie leja depresyjnego, obejmującego teren prawie całej gminy. Obszarami zagrożonymi osuwaniem się mas ziemnych są tereny usytuowane bezpośrednio w sąsiedztwie powierzchniowej eksploatacji węgla brunatnego oraz kruszyw pospolitych. Wprowadzenie zadrzewieo i zalesieo na te tereny spowoduje powolne wyrównywanie się stosunków wodnych i sukcesywną odbudowę życia glebowego oraz zapobiegad będzie dalszej erozji glebowej i umożliwi powstanie nowego zbiorowiska roślinnego. Studium uwarunkowao i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Przykona określa następujące kierunki rekultywacji terenów poeksploatacyjnych: rolny, wodny, leśny i rekreacyjny.

55 Program Ochrony Środowiska dla gminy Przykona na lata 2010-2017

4.3.3.2 Zapobieganie degradacji zasobów złóż mineralnych Zadania krótkoterminowe: . Rozpoznanie nielegalnego wydobycia kopalin Zadania długoterminowe: . Likwidacja nielegalnego wydobycia kopalin . Rekultywacja zdegradowanych terenów poeksploatacyjnych

Ze względu na wymóg posiadania odpowiednich zezwoleo na wydobycie surowców mineralnych należy zapobiegad, aby lokalne wydobycie nie przekształciło się w nielegalną eksploatację na większą skalę. Tereny poeksploatacyjne powinny zostad zrekultywowane.

4.3.4 Zasoby przyrody Cel systemowy: Zachowanie i ochrona bioróżnorodności.

Kierunki działao: 4.3.4.1 Zrównoważone użytkowanie kompleksów leśnych Zadania krótko- i długoterminowe: . Ochrona istniejących kompleksów leśnych . Prowadzenie zrównoważonej gospodarki leśnej . Zalesianie gruntów nieprzydatnych rolniczo i innych niż rolne

Zrównoważone użytkowanie lasów należy realizowad poprzez gospodarkę leśną prowadzoną zgodnie z wymaganiami ochrony przyrody. Trwale zrównoważona gospodarka leśna, to działalnośd zmierzająca do ukształtowania takiej struktury lasów i wykorzystania ich w taki sposób i tempie, zapewniającym trwałe zachowanie ich bogactwa biologicznego, wysokiej produkcyjności oraz potencjału regeneracyjnego i żywotności. Wszelkie zabiegi techniczno-leśne powinny uwzględniad koniecznośd zachowania bogactwa gatunkowego i strukturalnego lasu. Należy dążyd do renaturalizacji lasów silnie przekształconych gospodarka leśną, a ekosystemy zbliżone do naturalnych przynajmniej częściowo objąd ochroną bierną. Planując skład gatunkowy nowych drzewostanów należy uwzględniad skład gatunkowy zbiorowiska roślinnego stanowiącego potencjalną roślinnośd naturalną na odpowiednich siedliskach. Należy zachowad powierzchnie leśne występujące na terenie gminy. Pełnią one funkcje rekreacyjne, klimatotwórcze i ochronne.

4.3.4.2 Rozwój systemu ochrony przyrody Zadania krótkoterminowe: . Dążenie do utworzenia projektowanych form ochrony przyrody Zadania długoterminowe: . Ustanowienie nowych form ochrony przyrody

Objęcie prawną ochroną wartościowych obiektów i obszarów ma na celu: utrzymanie procesów ekologicznych i stabilności ekosystemów, zachowanie różnorodności biologicznej, zachowanie dziedzictwa geologicznego, zapewnienie ciągłości istnienia gatunków roślin i zwierząt wraz z ich siedliskami przez utrzymywanie lub przywracanie ich do właściwego stanu, kształtowanie właściwych postaw człowieka wobec przyrody. Zadania te realizowane są poprzez wprowadzenie szeregu ograniczeo, zakazów i nakazów, których zakres uzależniony jest od formy ochrony prawnej oraz indywidualnych cech chronionego ekosystemu.

56 Program Ochrony Środowiska dla gminy Przykona na lata 2010-2017

4.3.4.3 Ochrona i kształtowanie bioróżnorodności gminy Zadania krótko- i długoterminowe: . Uwzględnienie w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego aspektów ochrony środowiska i przyrody . Zachowanie i ochrona dolin rzecznych i zbiorników wodnych . Zachowanie bioróżnorodności terenów rolniczych (śródpolnych zadrzewieo, kęp oraz oczek wodnych stałych i okresowych) . Wdrażanie programów rolnośrodowiskowych . Przestrzeganie okresów lęgowych ptaków przy pracach termomodernizacyjnych oraz minimalizacja skutków ograniczenia miejsc lęgowych

Wszystkie cieki i zbiorniki wodne, a także inne ekosystemy o charakterze zdeterminowanym przez wodę (źródliska, torfowiska, lasy łęgowe, łąki zalewowe, szuwary) to obiekty pełniące ważne role przyrodnicze m. in. jako ostoje bioróżnorodności, czy ciągi migracyjne. Dodatkowym argumentem przemawiającym za ochroną tego typu ekosystemów jest ich wrażliwośd na zmiany zachodzące w ich sąsiedztwie, szczególnie naruszanie stosunków hydrologicznych. Obszary rolnicze bogate są w siedliska o charakterze półnaturalnym, które posiadają rodzimy skład gatunkowy, utrzymujący się dzięki ekstensywnej działalności człowieka. Miejsca te często stanowią ostoje dzikiej przyrody. Istotnym elementem krajobrazu rolniczego są również użytki przyrodnicze takie, jak np.: oczka wodne, zadrzewienia śródpolne, torfowiska, miedze i inne tereny nie rolne. Ich utrzymanie uzależnione jest od stosowania metod gospodarki rolniczej przyjaznych środowisku, które umożliwiają racjonalne gospodarowanie zasobami przyrody i ograniczenie negatywnego wpływu rolnictwa na środowisko. Do elementarnych zasad takiego gospodarowania należy właściwy dobór roślin do uprawy i dostosowanie poziomu nawożenia do typu siedliska. Specyfiką rolnictwa zrównoważonego jest wielokierunkowośd produkcji rolniczej, która sprzyja różnicowaniu się struktury krajobrazu obszarów wiejskich i zachowaniu różnorodności biologicznej. Zwiększanie bioróżnorodności na terenach rolniczych polega na wprowadzaniu zadrzewieo i zakrzaczeo śródpolnych. Nasadzenia tego typu pełnią funkcje glebo- i wodochronne. Funkcja wodochronna sprowadza się do stabilizacji brzegów rzek i cieków wodnych oraz ograniczeniu powierzchniowego spływu wody. Funkcja glebochronna polega na przeciwdziałaniu erozji wodnej i wietrznej gleb poprzez korzeniową stabilizację gruntu. Zadrzewienia są także ostoją dziko żyjących drobnych zwierząt, ptaków i owadów, które odgrywają istotną rolę w biocenotycznej regulacji równowagi miejscowych ekosystemów. Zadrzewienia śródpolne spełniają szereg ważnych funkcji środowiskowych: - przechwytują zanieczyszczenia obszarowe, - spełniają w krajobrazie rolniczym funkcję barier biogeochemicznych, - ograniczają odpływ wody z gleby, - wykazują korzystny wpływ na mikroklimat pól i łąk, - hamują prędkośd wiatru, - wpływają na zwiększenie wilgotności powietrza w warstwie przygruntowej, - ograniczają erozję wietrzną i wodną, - stanowią ważny element kształtowania krajobrazu wiejskiego. Szczególnie liczne dodatkowe korzyści występują w przypadku zachowania mało zmienionych rzek i ich dolin. Ochrona takich korytarzy ekologicznych, jak rzeki z ich dolinami zapewnia nie tylko prawidłowe funkcjonowanie zespołów roślinnych i zwierzęcych, ale także sprzyja lepszemu zabezpieczeniu przeciwpowodziowemu miast i wsi położonych w dolinach rzecznych; ochronie wód rzek przed zanieczyszczeniami obszarowymi pochodzenia rolniczego i samooczyszczaniu wód. Jednym z najważniejszych instrumentów polityki zrównoważonego rozwoju terenów wiejskich są tzw. programy rolnośrodowiskowe. Ich celem jest ochrona i kształtowanie środowiska na obszarach rolnych oraz łagodzenie negatywnych skutków środowiskowych gospodarki rolnej.

57 Program Ochrony Środowiska dla gminy Przykona na lata 2010-2017

W ostatnich latach obserwuje się intensywne działania termomodernizacyjne. W ich efekcie zostaje ograniczona liczba miejsc gniazdowania ptaków pełniących ważne ogniwo w systemie przyrodniczym gminy. Prace termomodernizacyjne często prowadzone są w okresie lęgowym ptaków, co skutkuje wysoką śmiertelnością młodych osobników.

4.3.5 Edukacja ekologiczna Cel systemowy: Edukacja ekologiczna społeczeostwa

Kierunki działao: 4.3.5.1 Podnoszenie świadomości ekologicznej społeczeństwa. Zadania krótko- i długoterminowe: . Utrzymanie istniejących i wprowadzanie nowych programów edukacji ekologicznej i organizowanie konkursów o tematyce ekologicznej w szkołach . Stworzenie i rozwijanie powszechnego dostępu do informacji o środowisku . Promocja walorów środowiskowych gminy . Szkolenie zawodowe nauczycieli i pracowników administracji samorządowej w zakresie ochrony środowiska . Edukacja ekologiczna rolników w zakresie Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej, programów rolnośrodowiskowych, rolnictwa ekologicznego, agroturystyki

4.3.5.2 Urządzenie miejsc rekreacji z wykorzystaniem walorów naturalnych Zadania krótkoterminowe: . Zagospodarowanie terenów rekreacyjno-turystycznych nad Zbiornikiem Wodnym Przykona w miejscowości Zimotki Gmina Przykona. . Ścieżka pieszo-rowerowa Psary - Zimotki . Wytyczenie i oznaczenie leśnej ścieżki rowerowo-edukacyjnej w miejscowościach Dąbrowa – Radyczyny – Ewinów – Smulsko - Boleszczyn.

Niezbędnym warunkiem realizacji celów w zakresie ochrony i poprawy jakości środowiska oraz racjonalnego użytkowania zasobów naturalnych jest dobrze zorganizowany system edukacji ekologicznej. Konieczna jest jak najbardziej wszechstronna edukacja ekologiczna skierowana do: dzieci oraz osób dorosłych i różnych grup zawodowych (rolników, organizatorów turystyki, przedsiębiorców). Kształtowanie świadomości ekologicznej dzieci i młodzieży jest ważnym zadaniem realizowanym w formalnym systemie kształcenia obejmującym wychowanie przedszkolne, szkolnictwo podstawowe i ponadpodstawowe. System kształcenia uczniów powinien byd nastawiony na wykształcenie u nich umiejętności obserwowania środowiska i zmian w nim zachodzących, wrażliwości na piękno przyrody i szacunku dla niej oraz zwrócenie uwagi na najistotniejsze w gminie problemy związane z ochroną środowiska. Ważnym w skali kraju elementem edukacji ekologicznej jest działalnośd Leśnych Kompleksów Promocyjnych, których w kraju jest aż 19. W każdym LKP stworzono kilka ścieżek edukacyjnych, działają ośrodki edukacji ekologicznej i izby muzealne. Edukacja, chod niezmiernie ważna, jest jednym z elementów działania LKP. Mają one przede wszystkim byd, miejscem promocji wielofunkcyjnej gospodarki leśnej, jako elementu zrównoważonego rozwoju. Najbliższym LKP dla Gminy Przykona jest Leśny Kompleks Promocyjny „Lasy Spalsko – Rogowskie”, Nadleśnictwo Brzeziny, Regionalna Dyrekcja Lasów Paostwowych w Łodzi, oddalony ok. 70 kilometrów od granic gminy. Najefektywniejszym sposobem podniesienia świadomości ekologicznej osób dorosłych jest zaangażowanie mieszkaoców w procesy decyzyjne. Wymaga to szerokiego informowania społeczeostwa o stanie środowiska, działaniach na rzecz jego ochrony, a także o możliwościach

58 Program Ochrony Środowiska dla gminy Przykona na lata 2010-2017

prawnych uczestniczenia mieszkaoców w podejmowaniu decyzji mających wpływ na jego stan. Edukacja społeczeostwa powinna pomóc w ukształtowaniu właściwego stosunku do otaczającego środowiska naturalnego, doprowadzid do jego większego poszanowania i zachęcid do wprowadzania zdrowego trybu życia. Należy również podjąd działania na rzecz sprawnego pozyskiwania i dystrybucji informacji o środowisku poprzez tworzenie rejestrów informacji środowiskowych. Udostępnianie informacji będzie pomocne przy stymulowaniu proekologicznych zachowao społeczności lokalnej. 4.3.6 Gospodarka odpadami Cele i kierunki działao w zakresie gospodarki odpadami, jak i harmonogram realizacji przedsięwzięd w tym zakresie, zostały szczegółowo omówione w „Planie „Plan Gospodarki Odpadami dla gminy Przykona na lata 2003 – 2006 z perspektywą na lata 2006-2012”, który stanowi integralną częśd Programu ochrony środowiska.

59 Program Ochrony Środowiska dla gminy Przykona na lata 2010-2017

5 Harmonogram rzeczowo-finansowy

5.1 Wprowadzenie W formułowaniu harmonogramu, tj. listy przedsięwzięd przewidzianych do realizacji w latach 2010–2013, uwzględniono kryteria wyboru przedstawione w poprzednim rozdziale. Cele ekologiczne do 2017 roku i kierunki działao przedstawione w rozdziale 4, są bazą dla konkretnych przedsięwzięd (inwestycyjnych i pozainwestycyjnych). W formułowaniu listy przedsięwzięd uwzględniono również niektóre przedsięwzięcia zgłaszane do realizacji w najbliższych czterech latach przez gminę. Poszczególne przedsięwzięcia zostały przedstawione w tabelach, gdzie przyporządkowano je konkretnym kierunkom działao, wyszczególnionym w ramach każdego celu ekologicznego do 2017 roku (Rozdz. 4), podano szacunkowe koszty ich realizacji, źródła finansowania oraz instytucje odpowiedzialne i włączone w ich realizację. Należy podkreślid, że zaproponowana lista przedsięwzięd nie zamyka możliwości realizowania innych, charakteryzujących się mniejszą skalą.

5.2 Harmonogram Proponowane do realizacji w latach 2010-2013 przedsięwzięcia ujęto w następujących tabelach: Zasoby wodne – Tabela 27 Powietrze atmosferyczne – Tabela 28 Powierzchnia terenu i środowisko glebowe – Tabela 29 Zasoby przyrody – Tabela 30 Edukacja ekologiczna – Tabela 31

60 Program Ochrony Środowiska dla gminy Przykona na lata 2010-2017

Tabela 27 Harmonogram realizacji przedsięwzięć na lata 2010-2013 w zakresie "Zasoby wodne" Jednostka Szacunkowe koszty w PLN Wskaźniki Kierunki działań Zadania odpowiedzialna za Termin realizacji Źródła finansowania monitorowania realizację 2010 2011 2012 2013 Poprawa jakości i ochrona zasobów wód powierzchniowych i podziemnych. Zapewnienie wszystkim mieszkańcom gminy odpowiedniej jakości wody do picia. Ograniczenie dopływu Budowa kanalizacji sanitarnej na środki własne zanieczyszczeń do wód terenach aktywizacji gospodarczej długość sieci Gmina Przykona 2010-2013 200/200 gminy/dotacje powierzchniowych kanalizacji sanitarnej pozabudżetowe i podziemnych Budowa kanalizacji sanitarnej w środki własne długość sieci miejscowości Przykona Gmina Przykona 2010 500 gminy/dotacje kanalizacji sanitarnej pozabudżetowe Racjonalna gospodarka zasobami Wymiana sieci wodociągowej w środki własne długość sieci wodnymi miejscowości Przykona i Bądków Gmina Przykona 2011-2013 300/300 gminy/dotacje wodociągowej Pierwszy pozabudżetowe Wymiana sieci wodociągowej w środki własne długość sieci miejscowości Psary Gmina Przykona 2010-2013 100/ 100 gminy/dotacje wodociągowej pozabudżetowe Wymiana sieci wodociągowej w środki własne długość miejscowości Żeroniczki Gmina Przykona 2012 - - 120 - gminy/dotacje zmodernizowanego pozabudżetowe wodociągu Minimalizacja wykorzystania wód mieszkańcy zadanie wkład rzeczowy gminy ilość wody pobieranej podziemnych z ujęć własnych i wody podmioty gospodarcze ciągłe środki własne jednostek na poszczególne cele wodociągowej do celów przemysłowych Zachowanie powierzchni istniejących Gmina Przykona zbiorników wodnych mieszkańcy zadanie powierzchnia wkład rzeczowy gminy środki własne jednostek właściciele użytków ciągłe zbiorników wodnych rolnych Ochrona przeciwpowodziowa Zlokalizowanie obszarów zagrożonych odpowiednie zapisy w powodzią w miejscowych planach Gmina Przykona zadanie ciągłe wkład rzeczowy gminy środki własne gminy MPZP zagospodarowania przestrzennego Realizacja „Programu małej retencji wodnej na obszarze działania liczba obiektów Nadleśnictwo Turek 2009-2015 b.d. b.d. Regionalnej Dyrekcji Lasów hydrotechnicznych Państwowych w Poznaniu”

61 Program Ochrony Środowiska dla gminy Przykona na lata 2010-2017

Tabela 28 Harmonogram realizacji przedsięwzięć na lata 2010-2013 w zakresie "Powietrze atmosferyczne" Jednostka Termin Szacunkowe koszty w tys. PLN Źródła Wskaźniki Kierunki działań Zadania odpowiedzialna za realizacji finansowania monitorowania realizację 2010 2011 2012 2013

Poprawa jakości powietrza atmosferycznego. Ochrona przed hałasem i niejonizującym promieniowaniem elektromagnetycznym

Ograniczenie niskiej Propagowanie stosowania odnawialnych źródeł energii Gmina Przykona moc emisji (min. kolektory słoneczne, pompy ciepła, biomasa, biogaz i mieszkańcy zadanie środki własne b.d zainstalowanych inne) zarządcy ciągłe jednostek OZE budynków Termomodernizacja istniejących budynków, stosowanie mieszkańcy liczba zadanie środki własne energooszczędnych materiałów i technologii przy budowie zarządcy b.d zmodernizowanych ciągłe jednostek nowych obiektów budynków budynków Edukacja mieszkańców nt. zanieczyszczeń z niskiej emisji liczba i szkodliwości spalania odpadów w piecach domowych Gmina Przykona przeprowadzonych zadanie środki własne jednostki wkład rzeczowy jednostek kampanii, liczba ciągłe jednostek oświatowe mieszkańców objętych kampanią Zwiększenie udziału Uruchomienie elektrowni wiatrowej na terenach byłych % udziału energii z środki własne odnawialnych źródeł odkrywek węgla brunatnego Grupa Energa 2010-2012 bd. - elektrowni jednostek energii (OZE) wiatrowych Ograniczenie Ciąg pieszo-rowerowy Laski – Rogów - Przykona długość dróg środki własne uciążliwości systemu rowerowych w Gmina Przykona 2010-2011 460/300 350/250 - - gminy/ dotacje komunikacyjnego dobrym stanie pozabudżetowe tech. Modernizacja drogi powiatowej nr 4506P Sarbice – długość dróg w środki własne Słomów - Smulsko Powiat Turecki 2011 - 600 - - dobrym stanie gminy i powiatu tech. Modernizacja drogi powiatowej nr 4499P Rogów – Gąsin - długość dróg w środki własne Wietchinin Powiat Turecki 2011 - 400 - - dobrym stanie gminy i powiatu tech. Modernizacja drogi powiatowej nr 4498P Kaczki Średnie - długość dróg w środki własne Przykona Powiat Turecki 2011 - 400 - - dobrym stanie gminy i powiatu tech. Przebudowa dróg gminnych w m. Laski i Rogów środki własne długość dróg w 1216/ Gmina Przykona 2010 - - - gminy/dotacje dobrym stanie 1176 pozabudżetowe tech. Modernizacja nawierzchni drogi Radyczyny - Posoka długość dróg w środki własne Gmina Przykona 2010 450 - - - dobrym stanie gminy tech. Modernizacja drogi w Bądkowie Pierwszym długość dróg w środki własne Gmina Przykona 2012 - - 800 - dobrym stanie gminy tech.

62 Program Ochrony Środowiska dla gminy Przykona na lata 2010-2017

Jednostka Termin Szacunkowe koszty w tys. PLN Źródła Wskaźniki Kierunki działań Zadania odpowiedzialna za realizacji finansowania monitorowania realizację 2010 2011 2012 2013 Budowa drogi w miejscowości Psary (cmentarz – długość dróg w środki własne oczyszczalnia) Gmina Przykona 2011 - 250 - - dobrym stanie gminy tech. Budowa drogi w miejscowości Psary (koło składowiska) długość dróg w środki własne Gmina Przykona 2011 - 800 - - dobrym stanie gminy tech. Budowa drogi w miejscowości Wichertów długość dróg w środki własne Gmina Przykona 2012 - - 500 - dobrym stanie gminy tech. Budowa chodnika w m. Bądków Pierwszy i Bądków Drugi długość chodnika środki własne Gmina Przykona 2012 - - 1500 - w dobrym stanie gminy tech. Budowa chodnika w m. Gąsin długość chodnika środki własne Gmina Przykona 2010 50 - - - w dobrym stanie gminy tech. Ochrona przed Prowadzenie ewidencji źródeł promieniowania istnienie Gmina Przykona środki własne niejonizującym elektromagnetycznego zadanie ciągłe wkład rzeczowy jednostek aktualnego rejestru WIOŚ jednostek promieniowaniem źródeł PEM elektromagnetycznym Zlokalizowanie obszarów narażonych na ekspozycję niejonizującym promieniowaniem elektromagnetycznym w środki własne odpowiednie Gmina Przykona zadanie ciągłe wkład rzeczowy gminy miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego gminy zapisy w MPZP

63 Program Ochrony Środowiska dla gminy Przykona na lata 2010-2017

Tabela 29 Harmonogram realizacji przedsięwzięć na lata 2010-2013 w zakresie "Powierzchnia terenu i środowisko glebowe" Jednostka Szacunkowe koszty w PLN Źródła Wskaźniki Kierunki działań Zadania odpowiedzialna za Termin realizacji finansowania monitorowania realizację 2010 2011 2012 2013

Ochrona środowiska glebowego i złóż surowców

Zapobieganie degradacji Upowszechnianie zasad Kodeksu Dobrej liczba gleb Praktyki Rolniczej rozpropagowany Gmina Przykona środki własne ch KDPR; Ośrodek Doradztwa zadanie ciągłe wkład rzeczowy gminy i ODR gminy i ODR liczba Rolniczego przeszkolonych rolników Zabezpieczenie terenów narażonych na erozję Gmina Przykona środki własne, liczba nowych poprzez wprowadzanie zadrzewień i właściciele użytków zadanie ciągłe b.d. FOGR nasadzeń zakrzaczeń rolnych Podnoszenie świadomości mieszkańców o liczba zagrożeniu i degradującym oddziaływaniu przeszkolonych wypalania traw Gmina Przykona osób; środki własne Ośrodek Doradztwa zadanie ciągłe wkład rzeczowy jednostek liczba gminy i ODR Rolniczego rozprowadzonyc h ulotek informacyjnych Zapobieganie degradacji Rozpoznanie nielegalnego wydobycia kopalin istnienie rejestru zasobów złóż miejsc środki własne mineralnych Gmina Przykona zadanie ciągłe wkład rzeczowy gminy nielegalnego gminy wydobycia kopalin

64 Program Ochrony Środowiska dla gminy Przykona na lata 2010-2017

Tabela 30 Harmonogram realizacji przedsięwzięć na lata 2010-2013 w zakresie " Zasoby przyrody" Jednostka Szacunkowe koszty w PLN Źródła Wskaźniki Kierunki działań Zadania odpowiedzialna za Termin realizacji finansowania monitorowania realizację 2010 2011 2012 2013 Zachowanie i ochrona bioróżnorodności Zrównoważone Gmina Przykona środki własne stan zdrowotny użytkowanie Prowadzenie zrównoważonej gospodarki leśnej zadanie ciągłe wkład rzeczowy jednostek kompleksów leśnych Nadleśnictwo Turek jednostek kompleksów leśnych

Gmina Przykona środki własne stan zdrowotny Ochrona istniejących kompleksów leśnych zadanie ciągłe wkład rzeczowy jednostek Nadleśnictwo Turek jednostek kompleksów leśnych

środki własne Gmina Przykona Zalesianie gruntów nieprzydatnych rolniczo i jednostek, powierzchnia właściciele użytków zadanie ciągłe b.d. innych niż rolne Fundusz Leśny, zalesionych gruntów rolnych FOGR , ARiMR Rozwój systemu ochrony Dążenie do utworzenia nowych pomników Gmina Przykona liczba nowych środki własne przyrody przyrody Regionalny zadanie ciągłe wkład rzeczowy jednostek obiektów jednostek Konserwator Przyrody chronionych Ochrona i kształtowanie Uwzględnienie w miejscowych planach środki własne odpowiednie zapisy bioróżnorodności gminy zagospodarowania przestrzennego aspektów Gmina Przykona zadanie ciągłe wkład rzeczowy gminy gminy w MPZP ochrony środowiska i przyrody liczba Gmina Przykona przeprowadzonych Ośrodek Doradztwa środki własne szkoleń; liczba Wdrażanie programów rolnośrodowiskowych Rolniczego zadanie ciągłe wkład rzeczowy jednostek jednostek, gospodarstw, które właściciele użytków ARiMR wdrożyły programy rolnych rolnośrodowiskowe

65 Program Ochrony Środowiska dla gminy Przykona na lata 2010-2017

Tabela 31 Harmonogram realizacji przedsięwzięć na lata 2010-2013 w zakresie "Edukacja ekologiczna"

Jednostka Termin Szacunkowe koszty w PLN Źródła Wskaźniki Kierunki działań Zadania odpowiedzialna za realizacji finansowania monitorowania realizację 2010 2011 2012 2013

Edukacja ekologiczna społeczeństwa

Podnoszenie Utrzymanie istniejących i wprowadzania nowych istnienie programu świadomości programów edukacji ekologicznej i organizowanie edukacji ekologicznej konkursów o tematyce ekologicznej w szkołach ekologicznej; społeczeństwa liczba konkursów Gmina Przykona środki własne zadanie ciągłe wkład rzeczowy jednostek szkolnych o jednostki oświatowe jednostek tematyce ekologicznej organizowanych w ciągu roku Stworzenie i rozwijanie powszechnego dostępu do istnienie systemu informacji o środowisku środki własne dostępu do Gmina Przykona zadanie ciągłe wkład rzeczowy gminy gminy informacji o środowisku Promocja walorów środowiskowych gminy środki własne nakład wydanych Gmina Przykona zadanie ciągłe wkład rzeczowy gminy gminy ulotek, folderów Szkolenia zawodowe nauczycieli i pracowników liczba administracji samorządowej w zakresie ochrony zorganizowanych środowiska środki własne szkoleń i Gmina Przykona zadanie ciągłe wkład rzeczowy gminy gminy uczestniczących w szkoleniach i kursach Edukacja ekologiczna rolników w zakresie liczba Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej, programów Gmina Przykona zorganizowanych środki własne rolnośrodowiskowych, rolnictwa ekologicznego, Ośrodek Doradztwa zadanie ciągłe wkład rzeczowy jednostek szkoleń i jednostek agroturystyki Rolniczego uczestniczących w (K) szkoleniach Urządzenie miejsc Wytyczenie i oznaczenie leśnej ścieżki rowerowo liczba terenów środki własne rekreacji z – edukacyjnej w miejscowościach Dąbrowa – zagospodarowanych Gmina Przykona 2012 - - 500 - jednostek/dotacje wykorzystaniem walorów Radyczyny – Ewinów – Smulsko - Boleszczyn rekreacyjno - pozabudżetowe naturalnych turystycznie Zagospodarowanie terenów rekreacyjno – środki własne liczba terenów turystycznych nad Zbiornikiem Wodnym Przykona jednostek, zagospodarowanych Gmina Przykona 2010 – 2011 820/1518 683/1268 - - w miejscowości Zimotki Gmina Przykona dotacje rekreacyjno - pozabudżetowe turystycznie

66 Program Ochrony Środowiska dla gminy Przykona na lata 2010-2017

Jednostka Termin Źródła Wskaźniki Kierunki działań Zadania Szacunkowe koszty w PLN odpowiedzialna za realizacji finansowania monitorowania realizację Ścieżka pieszo – rowerowa Psary - Zimotki liczba terenów środki własne zagospodarowanych Gmina Przykona 2010 775 - - - jednostek rekreacyjno - turystycznie

67 Program Ochrony Środowiska dla gminy Przykona na lata 2010-2017

6 Zarządzanie programem ochrony środowiska

6.1 Wprowadzenie Warunkiem realizacji Programu ochrony środowiska jest ustalenie systemu zarządzania tym programem. System ten powinien składad się z następujących elementów: - zasady realizacji Programu, - instrumenty zarządzania, - monitoring, - struktura zarządzania Programem, - sprawozdawczośd z realizacji Programu, - harmonogram realizacji, - działania w zakresie zarządzania. Zarządzanie Programem odbywad się powinno z uwzględnieniem zasad zrównoważonego rozwoju, w oparciu o instrumenty zarządzania, zgodne z kompetencjami i obowiązkami podmiotów zarządzających.

6.2 Uczestnicy wdrażania Programu Podstawową zasadą realizacji Programu ochrony środowiska powinna byd zasada wykonywania zadao jednostek związanych z systemem zarządzania środowiskiem, świadomych istnienia Programu i uczestnictwa w nim. Można wyodrębnid cztery grupy podmiotów uczestniczących w Programie z uwagi na pełnioną przez nie rolę. Są to: - podmioty uczestniczące w organizacji i zarządzaniu programem, - podmioty realizujące zadania programu, - podmioty kontrolujące przebieg realizacji i efekty programu, - społecznośd jako główny podmiot odbierający wyniki działao programu. Włączanie do procesu szerokiego grona uczestników zapewnia jego akceptację i równomierne obciążenie poszczególnych partnerów w postaci środków i obowiązków. Bezpośrednim realizatorem programu będą podmioty gospodarcze planujące i realizujące inwestycje zgodnie z kierunkami nakreślonymi przez Program, jak również samorząd gminy jako realizatorzy inwestycji w zakresie ochrony środowiska na swoim terenie. Podmioty te będą również przekazywały informacje w ramach monitoringu realizacji zadao Programu i efektów w środowisku. Bezpośrednim odbiorcą programu będzie społeczeostwo gminy.

6.3 Instrumenty realizacji Programu Zarządzanie Programem będzie się odbywad z wykorzystaniem instrumentów, które pozwolą na jego weryfikację w oparciu o wyniki monitorowania procesów zachodzących w szeroko rozumianym otoczeniu realizowanej polityki ekologicznej. Instrumenty służące realizacji Programu wynikają z ustaw Prawo ochrony środowiska, o zagospodarowaniu przestrzennym, o ochronie przyrody, o lasach, o odpadach, Prawo geologiczne i górnicze, Prawo budowlane. Są to instrumenty prawne, finansowe, społeczne i strukturalne. 6.3.1 Instrumenty prawne Do instrumentów prawnych należą: - pozwolenia na wprowadzanie do środowiska substancji lub energii, w tym pozwolenia zintegrowane, - opinie zatwierdzające program gospodarki odpadami, - koncesje geologiczne wydawane na rozpoznanie i eksploatację surowców mineralnych.

68 Program Ochrony Środowiska dla gminy Przykona na lata 2010-2017

Ponadto bardzo ważnymi instrumentami służącymi właściwemu gospodarowaniu zasobami środowiska są raporty i przeglądy ekologiczne oraz miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego. Szczególnym instrumentem prawnym stał się monitoring, czyli pomiar stanu środowiska prowadzony zarówno w odniesieniu do badao jakości środowiska, jak też do ilości zasobów środowiskowych. 6.3.2 Instrumenty finansowe Do instrumentów finansowych należą: - opłaty za korzystanie ze środowiska - za emisję zanieczyszczeo do powietrza, za pobór wody powierzchniowej i podziemnej, za odprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi, za zbieranie, transport i odzysk lub unieszkodliwianie odpadów komunalnych, za składowanie odpadów, za powierzchnię, z której odprowadzane są ścieki, - administracyjne kary pieniężne, - odpowiedzialnośd cywilna, karna i administracyjna, - kredyty i dotacje z funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej oraz innych funduszy, - pomoc publiczna na ochronę środowiska w postaci preferencyjnych pożyczek i kredytów, dotacji, odroczeo, rozłożenia na raty i umorzeo płatności wobec budżetu paostwa i funduszy ekologicznych, zwolnieo i ulg podatkowych i in. 6.3.3 Instrumenty społeczne Wśród instrumentów społecznych wyróżnid należy współdziałanie. Uzgodnienia instytucjonalne i konsultacje społeczne są ważnym elementem skutecznego zarządzania realizującego zasady zrównoważonego rozwoju. Narzędzia dla usprawniania współpracy i budowania partnerstwa, to tzw. „uczenie się poprzez działanie”. Wśród nich istnieje podział na dwie kategorie wewnętrzne: pierwsza dotyczy działao samorządów, druga polega na budowaniu powiązao między władzami samorządowymi a społeczeostwem. W pierwszym przypadku narzędziami są: - dokształcanie profesjonalne i systemy szkoleo, - interdyscyplinarny model pracy, - współpraca i partnerstwo w systemach sieciowych. W drugim: - udział społeczeostwa w zarządzaniu poprzez systemy konsultacji i debat publicznych, - prowadzanie kampanii edukacyjnych. Narzędziami dla formułowania, integrowania i wdrażania polityk środowiskowych są: - środowiskowe porozumienia, karty, deklaracje, statuty, - strategie i plany działao, - systemy zarządzania środowiskiem, - ocena wpływu na środowisko, - ocena strategii środowiskowych. Narzędziami włączającymi mechanizmy rynkowe w realizację zrównoważonego rozwoju są: - opłaty, podatki, grzywny (na rzecz środowiska), - regulacje cenowe, - regulacje użytkowania, - ocena inwestycji, - środowiskowe zalecenia dla budżetowania, - kryteria środowiskowe w procedurach przetargowych. Narzędziami dla pomiaru, oceny i monitorowania skutków rozwoju zrównoważonego są: - wskaźniki równowagi środowiskowej, - ustalenie wyraźnych celów operacyjnych, - monitorowanie skuteczności procesów zarządzania.

69 Program Ochrony Środowiska dla gminy Przykona na lata 2010-2017

Edukacja ekologiczna jest bardzo ważnym instrumentem społecznym wspomagającym wdrażanie Programów ochrony środowiska. Głównym jej celem jest kształtowania świadomości ekologicznej społeczeostwa oraz przyjaznych dla środowiska nawyków i codziennych postaw. W społeczeostwie zaczyna istnied coraz większa potrzeba posiadania takiej wiedzy. W ciągu ostatnich dziesięciu lat obserwuje się znaczny rozwój edukacji ekologicznej. Istotną rolę odgrywają tutaj pozarządowe organizacje ekologiczne i szkoły wszystkich szczebli. Ponadto ważny oddźwięk w społeczeostwie mają kampanie ekologiczne, które mają na celu uświadamianie i nagłaśnianie problemów ekologicznych społeczeostwu. Szkolenia powinny byd organizowane w szczególności dla: - pracowników administracji, - samorządów mieszkaoców, - nauczycieli szkół wszystkich szczebli, - członków organizacji pozarządowych, - dziennikarzy, - dyrekcji i kadry zakładów produkcyjnych., - właścicieli i pracowników gospodarstw rolnych. Podstawą skuteczności działao edukacyjnych jest rzetelne informowanie społeczeostwa nt. stanu środowiska np. poprzez wydawanie ogólnodostępnych raportów o stanie środowiska. Istotne jest także komunikowanie się ze społeczeostwem przy podejmowaniu decyzji o działaniach inwestycyjnych. 6.3.4 Instrumenty strukturalne Do instrumentów strukturalnych należą programy strategiczne np. strategie rozwoju wraz z programami sektorowymi. Strategia jest dokumentem wytyczającym główne tendencje i kierunki działao w ramach rozwoju gospodarczego, społecznego i ochrony środowiska. Dokument ten jest bazą dla opracowania programów sektorowych (np. dot. rozwoju obszarów wiejskich, przemysłu, ochrony zdrowia, turystyki, ochrony środowiska, itd.). Projekty planów lub programów zawierające planowane do realizacji przedsięwzięcia mogące znacząco oddziaływad na śodowisko lub których realizacja może spowodowad znaczące oddziaływanie na środowisko podlegają, zgodnie z Ustawą z 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeostwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz.U. z 2008 r., Nr 199, Poz.1227), procedurze strategicznej oceny na środowisko.

6.4 Monitoring środowiska Celem monitoringu jest ocena stanu środowiska - czy stan środowiska ulega polepszeniu czy pogorszeniu – poprzez zbieranie, analizowanie i udostępnianie danych dotyczących jakości środowiska i zachodzących w nim zmian. Monitoring jest również podstawą oceny efektywności wdrażania polityki środowiskowej. Dostarcza informacji o efektach wszystkich działao na rzecz ochrony środowiska. Badanie stanu środowiska realizowane jest w ramach Paostwowego Monitoringu Środowiska, który z mocy ustawy koordynowany jest przez organy Inspekcji Ochrony Środowiska. Sieci krajowe i regionalne koordynowane są przez Głównego Inspektora Ochrony Środowiska, zaś sieci lokalne przez wojewódzkich inspektorów ochrony środowiska w uzgodnieniu z Głównym Inspektorem Ochrony Środowiska. Skoordynowanie działao pozwala na szerokie i wszechstronne wykorzystanie wyników badao. Głównym zadaniem sieci krajowych jest śledzenie w skali kraju trendów poszczególnych wskaźników jakości środowiska dla potrzeby realizacji polityki ekologicznej paostwa. W ramach sieci krajowych realizowane są również badania wynikające z zobowiązao międzynarodowych. Dane są gromadzone i przetwarzane na poziomie centralnym. Krajowe bazy danych zlokalizowane są w

70 Program Ochrony Środowiska dla gminy Przykona na lata 2010-2017

instytutach naukowo-badawczych, sprawujących nadzór merytoryczny nad poszczególnymi podsystemami. Sieci regionalne podzielone na międzywojewódzkie i wojewódzkie mają za zadanie udokumentowanie zmian zachodzących w środowisku, w regionie czy województwie. Programy badao są specyficzne dla regionu tzn. ściśle powiązane z geograficzną, gospodarczą i ekologiczną charakterystyką danego obszaru. W praktyce inicjatywę odnośnie organizacji systemów regionalnych podejmują wojewódzcy inspektorzy ochrony środowiska. Ujęcie w programie istotnych problemów ekologicznych osiągane jest poprzez uzgadnianie programów z wojewodami. Sieci lokalne funkcjonują w celu śledzenia i kontrolowania wpływu najbardziej szkodliwych źródeł punktowych lub obszarowych na lokalny poziom zanieczyszczeo. Tworzone są przez organy administracji paostwowej, gminy oraz podmioty gospodarcze oddziałujące na środowisko. Koordynacyjna rola WIOŚ realizowana jest poprzez uzgadnianie programów pomiarowych realizowanych w sieci lokalnej, jak również weryfikację uzyskanych danych pomiarowych. Natomiast decyzje obligujące podmioty gospodarcze do realizacji badao środowiska, na które mają znaczący wpływ, wydawane są przez władze samorządowe. W gminie Przykona monitoring jakości środowiska realizowany jest w ramach monitoringu regionalnego województwa wielkopolskiego i prowadzony jest przez Wojewódzką Inspekcję Ochrony Środowiska w Poznaniu, Delegatura w Koninie. W okresie wdrażania Programu, dane uzyskiwane z monitoringu jakości środowiska będą pomocne przy aktualizacji Programu ochrony środowiska.

6.5 Kontrola, monitoring i zarządzanie Programem

6.5.1 Kontrola i monitoring Programu Kontrola i monitoring realizacji celów i zadao Programu ochrony środowiska winien obejmowad określenie stopnia wykonania poszczególnych działao: - określenie stopnia realizacji przyjętych celów; - ocenę rozbieżności pomiędzy przyjętymi celami i działaniami a ich wykonaniem; - analizę przyczyn rozbieżności. Koordynator wdrażania Programu będzie oceniad, co dwa lata stopieo wdrożenia. W latach 2010- 2013 na bieżąco będzie monitorowany postęp w zakresie wdrażania zdefiniowanych działao, a pod koniec 2013 roku nastąpi ocena rozbieżności między celami zdefiniowanymi w Programie i analiza przyczyn tych rozbieżności. Wyniki oceny będą stanowiły wykładnię dla kolejnego Programu, w którym zostaną zdefiniowane cele i zadania na lata 2014-2021, z uszczegółowieniem działao na lata 2014 - 2017. Ten cykl będzie się powtarzał, co dwa lata, co zapewni uaktualnienie strategii krótkoterminowej czteroletniej i polityki długoterminowej ośmioletniej. 6.5.2 Wdrażanie i zarządzanie Programem Program ochrony środowiska dla gminy Przykona zostaje przyjęty do realizacji na podstawie uchwały Rady Gminy. Efektywne wdrożenie i zarządzanie niniejszym Programem wymaga dużego zaangażowania administracji samorządowej, a także współpracy pomiędzy wszystkimi instytucjami zaangażowanymi w zagadnienia ochrony środowiska. Za realizację programu odpowiedzialne są władze gminy, które powinny wyznaczyd koordynatora wdrażania programu. Taką rolę, w imieniu Wójta, pełni referat odpowiedzialny za ochronę środowiska. Koordynator będzie współpracował ściśle z Wójtem Gminy i Radą Gminy, przedstawiając okresowe sprawozdania z realizacji programu. Program będzie wdrażany przy udziale wielu partnerów, wśród których należy wymienid: poszczególne wydziały i referaty Urzędu Gminy, podmioty gospodarcze, instytucje kontrolujące (WIOŚ w Poznaniu, Delegatura w Koninie, WSSE, Powiatowa SSE), rolnicy, mieszkaocy, organizacje pozarządowe, nauczyciele i inne. Wszystkie jednostki będą musiały ze sobą współpracowad poprzez stałą wymianę informacji i wiedzy. Jednocześnie każdy z partnerów powinien byd informowany o

71 Program Ochrony Środowiska dla gminy Przykona na lata 2010-2017

postępach we wdrażaniu Programu. W celu usprawnienia tych działao zaleca się opracowad szczegółowy harmonogram spotkao partnerów uczestniczących we wdrażaniu Programu. Bardzo ważna jest również współpraca z sąsiednimi gminami, bowiem zagrożenia dla środowiska mają pochodzenie lokalne, ale mogą one oddziaływad także na znacznie większych obszarach. Stąd też wynika potrzeba rozwiązao tych problemów w oparciu o współpracę z sąsiednimi gminami, np. w zakresie gospodarki odpadami. Współpraca taka, oprócz pozytywnych efektów dla środowiska może przynieśd także korzyści ekonomiczne. 6.5.3 Harmonogram wdrażania Programu W tabeli 32 określono harmonogram wdrażania Programu Ochrony Środowiska dla gminy Przykona.

Tabela 32 Harmonogram wdrażania Programu Ochrony Środowiska dla gminy Przykona Zadania 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

Program Ochrony Środowiska do do Cele długoterminowe do 2017 r. 2017 2021 2010- 2014- Cele krótkoterminowe do 2013 r. 2013 2017 Monitoring Monitoring stanu środowiska Monitoring polityki środowiskowej Mierniki efektywności Programu Ocena realizacji celów

krótkoterminowych Raport z realizacji Programu Weryfikacja Programu

6.6 Mierniki realizacji Programu Pomiar stopnia realizacji celów Programu będzie odbywał się poprzez mierniki. Będą to mierniki związane z poszczególnymi celami. Niektóre z mierników są parametrami stanu środowiska w sytuacji, gdy cel Programu odnosi się wprost do zasobu środowiskowego.

Tabela 33 Mierniki realizacji Programu Ochrony Środowiska Cel Mierniki Wartość Źródło danych Zasoby wodne Stan wód powierzchniowych WIOŚ, 2008 – Kiełbaska umiarkowany Cel: Poprawa jakości i ochrona Długość sieci wodociągowej 120,9 km GUS, 2008 zasobów wód Długość sieci kanalizacji sanitarnej 59,2 km GUS, 2008 powierzchniowych i podziemnych. Zapewnienie Liczba przyłączy sieci wodociągowej 1166 szt. GUS, 2008 wszystkim mieszkańcom gminy Liczba przyłączy sieci kanalizacyjnej 840 szt. GUS, 2008 odpowiedniej jakości wody do Liczba mieszkańców korzystających 3965 mieszk. GUS, 2008 picia. Ochrona z sieci wodociągowej przeciwpowodziowa Liczba mieszkańców korzystających 2387 mieszk. GUS, 2008 z sieci kanalizacyjnej Odsetek ludność korzystająca z sieci 93,9% GUS, 2008 wodociągowej Odsetek ludność korzystająca z sieci 56,5% GUS, 2008 kanalizacyjnej Zużycie wody ogółem 223,5 dam3/rok GUS, 2008 Produkcja ścieków ogółem 99,0 dam3/rok GUS, 2008 Długość wałów 5 725 m WZMiUW, 2010 przeciwpowodziowych

72 Program Ochrony Środowiska dla gminy Przykona na lata 2010-2017

Cel Mierniki Wartość Źródło danych

Powietrze atmosferyczne. Poziom zanieczyszczenia powietrza pył PM10 - A Hałas. Promieniowanie wg oceny rocznej SO2 - A elektromagnetyczne NO2 - A Pb - A Cel: Poprawa jakości powietrza Ar, Cd, Ni, WIOŚ, 2009 atmosferycznego. Ochrona benzo(a)piren - A przed hałasem i niejonizującym C6H6 - A promieniowaniem CO - A elektromagnetycznym O3 - C Odbiorcy gazu ogółem 0 GUS, 2008 Odbiorcy gazu ogrzewający 0 GUS, 2008 mieszkania gazem Długość sieci gazowej 14,8 km* GUS, 2008 Korzystający z sieci gazowej 0 GUS, 2008 Zużycie gazu ogółem 0 tys. m3 GUS, 2008 Zużycie gazu na ogrzewanie 3 0 tys. m GUS, 2008 mieszkań Natężenie ruchu – droga kraj. nr 72 7684 pojazdów/dobę GDDKiA, 2005 Liczba stacji sieci komórkowej 1 UKE, 2010 Powierzchnia ziemi i gleby Liczba eksploatowanych złóż 2 szt. UG, 2007 surowców mineralnych Cel Ochrona środowiska Liczba zgłoszonych szkód w Urząd Wojewódzki, b.d. glebowego i złóż surowców. środowisku 2008 Zasoby przyrodnicze Odsetek powierzchni zalesionej 27% UG, 2008

Cel Zachowanie i ochrona Liczba pomników przyrody 2 szt. UG, 2008 bioróżnorodności. Rozwój systemów ochrony przyrody. Liczba rezerwatów - - Edukacja Liczba przeprowadzonych działań edukacyjnych jednostki oświatowe, 12 Cel Edukacja ekologiczna 2009 społeczeństwa * Gmina Przykona nie jest wyposażona w sied gazociągową. Przez teren gminy, przebiega gazociąg W/C Dn o długości 14,8 km, relacji Turek – Łódź. Odchodzi on od gazociągu Dn 500 relacji Adamów - Włocławek, którego fragment przebiega w rejonie wsi Laski. Gazociąg nie jest wykorzystywany do zaopatrzenia ludności gminy Przykona w gaz.

Poza głównymi miernikami przy ocenie skuteczności realizacji programu powinny byd brane pod uwagę również wskaźniki społeczno-ekonomiczne, wskaźniki presji na środowisko i stanu środowiska oraz wskaźniki reakcji paostwa i społeczeostwa. Wskaźniki społeczno-ekonomiczne: - poprawa stanu zdrowia obywateli, mierzona przy pomocy takich mierników jak długośd życia, spadek umieralności niemowląt, spadek zachorowalności, - zmniejszenie zużycia energii, surowców i materiałów na jednostkę produkcji oraz zmniejszenie całkowitych przepływów materiałowych w gospodarce, - coroczny przyrost netto miejsc pracy w wyniku realizacji przedsięwzięd ochrony środowiska, - zmniejszenie tempa przyrostu obszarów wyłączanych z rolniczego i leśnego użytkowania dla - potrzeb innych sektorów produkcji i usług materialnych. Wskaźniki stanu środowiska i zmiany presji na środowisko: - zmniejszenie ładunku zanieczyszczeo odprowadzanych do wód lądowych, poprawa jakości wód płynących, stojących i wód podziemnych, a szczególnie głównych zbiorników wód podziemnych, poprawa jakości wody do picia oraz spełnienie przez wszystkie te rodzaje wód wymagao jakościowych obowiązujących w Unii Europejskiej, - poprawa jakości powietrza poprzez zmniejszenie emisji zanieczyszczeo powietrza (zwłaszcza zanieczyszczeo szczególnie szkodliwych dla zdrowia i zanieczyszczeo wywierających najbardziej niekorzystny wpływ na ekosystemy, a więc przede wszystkim metali ciężkich, substancji zakwaszających, pyłów i lotnych związków organicznych), - zmniejszenie uciążliwości hałasu, przede wszystkim hałasu komunikacyjnego,

73 Program Ochrony Środowiska dla gminy Przykona na lata 2010-2017

- zmniejszenie ilości wytwarzanych i składowanych odpadów, rozszerzenie zakresu ich gospodarczego wykorzystania oraz ograniczenie zagrożeo dla środowiska ze strony odpadów niebezpiecznych, - ograniczenie degradacji gleb, zwiększenie skali przywracania obszarów bezpośrednio lub pośrednio zdegradowanych przez działalnośd gospodarczą do stanu równowagi ekologicznej, ograniczenie pogarszania się jakości środowiska w jednostkach osadniczych i powstrzymanie procesów degradacji zabytków kultury, - wzrost lesistości, rozszerzenie renaturalizacji obszarów leśnych oraz wzrost zapasu i przyrost masy drzewnej, a także wzrost poziomu różnorodności biologicznej ekosystemów leśnych i poprawa stanu zdrowotności lasów, - zmniejszenie negatywnej ingerencji w krajobrazie oraz kształtowanie estetycznego krajobrazu zharmonizowanego z otaczającą przyrodą. Wskaźniki aktywności paostwa i społeczeostwa: - kompletnośd regulacji prawnych i tempo ich harmonizacji z prawem wspólnotowym i prawem międzynarodowym, - spójnośd i efekty działao w zakresie monitoringu i kontroli, - zakres i efekty działao edukacyjnych oraz stopieo udziału społeczeostwa w procesach decyzyjnych, - opracowanie i realizowanie przez grupy i organizacje pozarządowe projektów na rzecz ochrony środowiska.

6.7 Ocena i weryfikacja Programu. Sprawozdawczość. Ocena realizacji celów i zadao ochrony środowiska winna byd realizowana: - co 4 lata ocena skuteczności realizacji polityki ekologicznej paostwa z wykorzystaniem określonych mierników, - co 2 lata ocena realizacji wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska sporządzonych w celu realizacji polityki ekologicznej paostwa, ocena realizacji programów naprawczych poszczególnych komponentów środowiska przez organy inspekcji ochrony środowiska. Bezpośrednim wskaźnikiem zaawansowania realizacji zadao Programu będzie wysokośd ponoszonych nakładów finansowych oraz uzyskiwane efekty rzeczowe. Uzyskiwane efekty rzeczowe, zweryfikowane przez ocenę stanu jakości i dotrzymywania norm komponentów środowiska, dokonaną w ramach systemu monitoringu, ilustrowad będą zaawansowanie realizacji Programu w skali rocznej i umożliwiad dokonywanie niezbędnych korekt na bieżąco. W nawiązaniu do wykonywanych ocen realizacji celów i zadao ochrony środowiska oraz na podstawie Ustawy Prawo Ochrony Środowiska będą sporządzane 2 rodzaje raportów: - raporty Rady Ministrów z realizacji polityki ekologicznej paostwa przedkładane Sejmowi, sporządzane co 4 lata, na szczeblu ponad powiatowym; - raporty organów wykonawczych województwa, powiatu i gminy, z realizacji Programów Ochrony Środowiska przedkładane odpowiednio sejmikowi województwa, radzie powiatu i radzie gminy co 2 lata. Do niniejszego Programu Ochrony Środowiska tyczy się obowiązek oceny wdrażania Programu poprzez opracowanie raportu przez organ wykonawczy Gminy, który powinien byd przedkładany Radzie Gminy w cyklu dwuletnim.

6.8 Upowszechnianie informacji o stanie środowiska i realizacji Programu Duże znaczenie dla możliwości upowszechniania informacji o stanie środowiska i realizacji Programu daje nowelizowane ustawodawstwo stwarzające powszechny dostęp do informacji o środowisku i procedury udziału społeczeostwa w zarządzaniu środowiskiem (Ustawa Prawo Ochrony

74 Program Ochrony Środowiska dla gminy Przykona na lata 2010-2017

Środowiska, Ustawa o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeostwa w ochronie środowiska oraz ocenach oddziaływania na środowisko). Obecnie informacja ekologiczna w Polsce dostępna jest poprzez: - publikacje Głównego Urzędu Statystycznego, - publikacje Ministerstwa Środowiska, - publikacje służb paostwowych: Inspekcję Ochrony Środowiska, Paostwowy Zakład Higieny, Inspekcję Sanitarną, - programy i plany strategiczne, opracowania jednostek samorządu terytorialnego, - prasę popularnonaukową o tematyce ekologicznej, - programy telewizyjne i radiowe, - publikacje o charakterze edukacyjnym i populizatorskim jednostek naukowo-badawczych, - publikacje opracowane przez organizacje pozarządowe, - targi i giełdy ekologiczne, - akcje i kampanie edukacyjne i promocyjne, internet. W celu popularyzacji założeo zawartych w niniejszym dokumencie tekst Programu powinien zostad zamieszczony na stronie internetowej Urzędu Gminy.

75 Program Ochrony Środowiska dla gminy Przykona na lata 2010-2017

7 Źródła finansowania Zadania związane z poprawą ochrony środowiska są realizowane zarówno przez samorządy lokalne, jak również przez podmioty prowadzące działalnośd gospodarczą, jednak zakres realizacji inwestycji samorządowych jest znacznie większy niż w sektorze gospodarczym. Zdolności inwestycyjne samorządów gminnych są znacznie ograniczone w stosunku do potrzeb. Wobec tego potrzebne jest poszukiwanie kapitału obcego na rynku. Wdrażanie niniejszego Programu będzie możliwe między innymi dzięki stworzeniu sprawnego systemu finansowania ochrony środowiska. Podstawowymi źródłami finansowania działao proekologicznych są: fundusze ekologiczne (obecnie 4 stopniowy system), fundacje i programy pomocowe, własne środki inwestorów, budżety gmin i budżet centralny.

7.1 Krajowe fundusze ekologiczne

7.1.1 Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Celem istnienia funduszy ekologicznych jest zapewnienie ciągłości finansowania przedsięwzięd proekologicznych niezależnie od sytuacji ekonomiczno-finansowej budżetu paostwa. Fundusze stanowią najpopularniejsze źródło dotacji i preferencyjnych pożyczek dla podmiotów podejmujących działania proekologiczne. Wynika to z ilości środków jakimi dysponują fundusze, korzystnymi warunkami udostępniania środków finansowych, uproszczonymi procedurami uzyskania wsparcia finansowego, regionalnego i lokalnego charakteru funduszy. Lokalny charakter funduszy sprawia, że różnią się one między sobą co do zasobności finansowej, priorytetów inwestycyjnych, koordynacji prac i systemu procedur. W Polsce działają: - Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, - 16 wojewódzkich funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej, Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) istnieje od 1989 roku. Jego misją jest wspieranie zrównoważonego rozwoju kraju, a także zadao i celów wynikających z polityki ekologicznej paostwa. Narodowy i wojewódzkie fundusze ochrony środowiska działają na podstawie art. 400 Ustawy prawo ochrony środowiska. Fundusze te udzielają wsparcia w formie dotacji i pożyczek preferencyjnych. O dofinansowanie ze środków Narodowego Funduszu mogą ubiegad się podmioty podejmujące realizację przedsięwzięd służących ochronie środowiska i gospodarce wodnej oraz wojewódzkie fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej w celu finansowania przedsięwzięd określonych w ustawie Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Poznaniu Podstawą oferty WFOŚiGW w Poznaniu są preferencyjne pożyczki. Wysokośd pożyczki może wynieśd do 80% kosztu całkowitego przedsięwzięcia. Jej spłata może zostad rozłożona na okres do 15 lat z możliwością 18 miesięcy karencji w spłacie. Oprocentowanie pożyczki jest uzależnione od typu podmiotu oraz charakteru realizowanego przedsięwzięcia i wynosi od 0.2 do 0.8 stopy redyskonta weksli (SRW). Fundusz udziela również dotacji – w formie pomocy bezzwrotnej - przeznaczonych głównie na realizację zadao o charakterze nieinwestycyjnym (edukacja ekologiczna, ochrona przyrody, itp.). Standardowo wynoszą one do 50% kosztu całkowitego przedsięwzięcia, ale w uzasadnionych przypadkach poziom ten może byd wyższy. Kolejną propozycją są dopłaty do kredytów komercyjnych zaciąganych w bankach. Zasady przyznawania pomocy regulują dokumenty WFOŚiGW w Poznaniu: „Lista przedsięwzięd priorytetowych WFOŚiGW w Poznaniu”, „Zasady udzielania i umarzania pożyczek oraz udzielania dotacji ze środków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Poznaniu”

76 Program Ochrony Środowiska dla gminy Przykona na lata 2010-2017

oraz „Szczegółowe warunki dofinansowania zadao ze środków WFOŚiGW w Poznaniu. Klasyfikacja kosztów - Oprocentowanie pożyczek - Częściowe umorzenia.” Gminne fundusze ochrony środowiska przestały istnied z dniem 1 stycznia 2010 r. Dysponentem środków finansowych tych funduszy był organ wykonawczy Gminy. Obecnie środki finansowe, które dotychczas stanowiły gminny fundusz ochrony środowiska i gospodarki wodnej stanowią odrębną pozycję w budżecie gminy i muszą byd wydatkowane na cele związane z ochroną środowiska. Źródła dochodów gminnych funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej stanowiły: - Środki z opłat i kar za usuwanie drzew i krzewów (100%) - Wpływy z opłat i kar za składowanie odpadów (50%) - Wpływy z opłat za pozostałe gospodarcze korzystanie ze środowiska i wprowadzanie w nim zmian oraz za szczególne korzystanie z wód i urządzeo wodnych, a także wpływy z kar za naruszanie warunków korzystania ze środowiska (20%) Z gminnych funduszy finansowane były inwestycje o charakterze lokalnym, realizowane na terenie danej gminy. Przychody i wydatki gminnego funduszu ochrony środowiska i gospodarki wodnej w gminie Przykona w 2009 r. kształtowały się następująco:

Tabela 34 Przychody i wydatki Gminnego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Gminy Przykona w 2009 r. Wyszczególnienie [zł] Stan środków na 01.01.2009 1.351.870 Przychody Gospodarka komunalna i ochrona środowiska 2.800.000 Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej 2.800.000 Wpływy z różnych opłat 2.800.000 Wydatki Gospodarka komunalna i ochrona środowiska 2.596.870 Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej 2.596.870 Przelewy redystrybucyjne 2.100.000 Składki na ubezpieczenia społeczne 517 Składki na Fundusz Pracy 83 Wynagrodzenia bezosobowe 10.600 Zakup materiałów i wyposażenia 3.870 Zakup pomocy naukowych, dydaktycznych i książek 1.500 Zakup usług pozostałych 5.300 Dotacje z funduszy celowych na finansowanie lub dofinansowanie kosztów realizacji inwestycji i zakupów inwestycyjnych jednostek niezaliczanych do sektora finansów publicznych(dotacje na budowę przydomowych 475.000 oczyszczalni ścieków i zadań związanych z likwidacją wyrobów zawierających azbest) Stan środków na 31.12.2009 1.555.000 Źródło: Urząd Gminy Przykona

7.1.2 Fundusz Ochrony Gruntów Rolnych Fundusz udziela dofinansowania według zasad uchwalanych corocznie przez Zarząd Województwa. Zgodnie z art. 25 ust. 1 ustawy z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (Dz. U. Nr 16, poz. 78 z późn. zm.) z funduszu mogą byd dofinansowane następujące działania: - Rekultywacje na cele rolnicze gruntów, które utraciły lub zmniejszyły wartośd użytkową wskutek działalności nie ustalonych osób, - Rolnicze zagospodarowanie gruntów zrekultywowanych,

77 Program Ochrony Środowiska dla gminy Przykona na lata 2010-2017

- Użyźnianie gleb o niskiej wartości produkcyjnej, ulepszanie rzeźby terenu i struktury przestrzennej gleb, usuwanie kamieni i odkrzaczanie, - Przeciwdziałanie erozji gleb na gruntach rolnych, w tym zwrot kosztów zakupu nasion i sadzonek, utrzymania w stanie sprawności technicznej urządzeo przeciwerozyjnych, oraz odszkodowania, o których mowa w art. 15 ust. 3, - Budowę i renowację zbiorników wodnych służących małej retencji, - Budowę i modernizację dróg dojazdowych do gruntów rolnych, - Wdrażanie i upowszechnianie wyników prac naukowo-badawczych związanych z ochroną gruntów rolnych, - Wykonywanie badao płodów rolnych uzyskiwanych w na obszarach ograniczonego użytkowania, o których mowa w art. 16, oraz niezbędnych dokumentacji i ekspertyz z zakresu ochrony gruntów rolnych, - Wykonywanie zastępcze obowiązków określonych w ustawie, - Rekultywację nieużytków i użyźnianie gleb na potrzeby nowo zakładanych pracowniczych ogrodów działkowych, - Zakup sprzętu pomiarowego i informatycznego oraz oprogramowania, niezbędnego do zakładania i aktualizowania operatów ewidencji gruntów oraz prowadzenia spraw ochrony gruntów rolnych, do wysokości 5% rocznych dochodów Funduszu. Wnioski o dofinansowanie ze środków Funduszu składane są do Urzędu Marszałkowskiego na początku roku kalendarzowego. 7.1.3 Fundusz Leśny W Lasach Paostwowych tworzy się fundusz leśny stanowiący formę gospodarowania środkami na cele wskazane w ustawie o lasach. Fundusz leśny przeznacza się dla nadleśnictw na wyrównywanie niedoborów powstających przy realizacji zadao gospodarki leśnej. Środki funduszu leśnego mogą także byd przeznaczone na: wspólne przedsięwzięcia jednostek organizacyjnych Lasów Paostwowych, w szczególności w zakresie gospodarki leśnej, badania naukowe, tworzenie infrastruktury niezbędnej do prowadzenia gospodarki leśnej, sporządzanie planów urządzenia lasu, prace związane z oceną i prognozowaniem stanu lasów i zasobów leśnych, inne zadania z zakresu gospodarki leśnej w lasach. Częśd środków funduszu leśnego przeznacza się na zalesianie gruntów niestanowiących własności Skarbu Paostwa. 7.1.4 Fundusz Termomodernizacji Fundusz Termomodernizacji utworzono w Banku Gospodarstwa Krajowego ustawą z dnia 18 grudnia 1998 r. o wspieraniu przedsięwzięd termomodernizacyjnych (Dz. U. Nr 162) z późniejszymi zmianami. Podstawowym celem Funduszu jest pomoc finansowa dla inwestorów realizujących przedsięwzięcia termomodernizacyjnej przy pomocy kredytów zaciąganych w bankach komercyjnych. Pomoc ta zwana "premią termomodernizacyjną" stanowi źródło spłaty 25% zaciągniętego kredytu na wskazane przedsięwzięcia. Oznacza to, że realizując przedsięwzięcie termomodernizacyjne inwestor spłaca 75% kwoty wykorzystanego kredytu. Premia termomodernizacyjna przysługuje tylko inwestorom korzystającym z kredytu. Nie mogą z niej korzystad inwestorzy realizujący przedsięwzięcie termomodernizacyjne z własnych środków. Przedsięwzięciem termomodernizacyjnym jest: ulepszenie, w wyniku którego następuje zmniejszenie: - rocznego zapotrzebowania na energię dostarczaną do budynków mieszkalnych, budynków zbiorowego zamieszkania i budynków służących do wykonywania przez jednostki samorządu terytorialnego zadao publicznych na potrzeby ogrzewania oraz podgrzewania wody użytkowej: w budynkach, w których modernizuje się jedynie system grzewczy - co najmniej o 10%,

78 Program Ochrony Środowiska dla gminy Przykona na lata 2010-2017

w budynkach, w których w latach 1985-2001 przeprowadzono modernizację systemu grzewczego - co najmniej 0 15%, w pozostałych budynkach - co najmniej o 25%, - co najmniej 25% rocznych strat energii pierwotnej w lokalnym źródle ciepła, tj.: kotłowni lub węźle cieplnym, z których nośnik ciepła jest dostarczany bezpośrednio do instalacji ogrzewania i ciepłej wody w budynku, ciepłowni osiedlowej lub grupowym wymienniku ciepła wraz z siecią ciepłowniczą o mocy nominalnej do 11,6 MW, dostarczającej ciepło do budynków, wykonanie przyłączy technicznych do scentralizowanego źródła ciepła, w związku z likwidacją lokalnego źródła ciepła w celu zmniejszenia kosztów zakupu ciepła dostarczanego do budynków - co najmniej o 20% w stosunku rocznym, zamiana konwencjonalnych źródeł energii na źródła niekonwencjonalne. O premię termomodernizacyjną mogą się ubiegad właściciele lub zarządcy, z wyjątkiem jednostek budżetowych i zakładów budżetowych: - budynków mieszkalnych, - budynków użyteczności publicznej wykorzystywanych przez jednostki samorządu terytorialnego, - lokalnej sieci ciepłowniczej, - lokalnego źródła ciepła, - budynków zbiorowego zamieszkania, przez które rozumie się: dom opieki społecznej, hotel robotniczy, internat i bursę szkolną, dom studencki, dom dziecka, dom emeryta i rencisty, dom dla bezdomnych oraz budynki o podobnym przeznaczeniu. Z premii będą mogli korzystad wszyscy inwestorzy bez względu na status prawny, np.: - osoby prawne (np. spółdzielnie mieszkaniowe i spółki prawa handlowego), - gminy, - osoby fizyczne, w tym właściciele domów jednorodzinnych, - wspólnoty mieszkaniowe. Premię termomodernizacyjną przyznaje Bank Gospodarstwa Krajowego. Wniosek o przyznanie premii należy składad, wraz z wnioskiem kredytowym, w banku, w którym inwestor ubiega się o kredyt na realizację przedsięwzięcia termomodernizacyjnego. Formularz wniosku o przyznanie premii termomodernizacyjnej można otrzymad w banku, w którym inwestor złoży wniosek kredytowy. Podstawowym warunkiem formalnym ubiegania się o premię jest przedstawienie audytu energetycznego. Audyt taki powinien byd dołączony do wniosku o przyznanie premii składanego wraz z wnioskiem kredytowym w banku kredytującym. Kredyty na realizację przedsięwzięd termomodernizacyjnych z premią termomodernizacyjną są udzielane przez banki, które podpisały umowę o współpracy z Bankiem Gospodarstwa Krajowego. Są to: Bank BPH S.A., Bank Gospodarki Żywnościowej S.A., Bank DnB NORD Polska S.A., Bank Millennium S.A., Bank Ochrony Środowiska S.A. ,Bank Pocztowy S.A., Bank Polskiej Spółdzielczości S.A., Bank Zachodni WBK S.A., Gospodarczy Bank Wielkopolski S.A., ING Bank Śląski S.A., Krakowski Bank Spółdzielczy, Kredyt Bank S.A., Mazowiecki Bank Regionalny S.A., Nordea Bank Polska S.A., PKO BP S.A.

7.2 Fundusze Unii Europejskiej

7.2.1 Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko na lata 2007-2013 Rada Ministrów przyjęła 29 listopada 2006 roku projekt Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko na lata 2007-2013, który - zgodnie z projektem Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia na lata 2007-2013 (NSRO) - stanowi jeden z programów operacyjnych będących podstawowym narzędziem do osiągnięcia założonych w NSRO celów przy wykorzystaniu środków Funduszu Spójności i Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Łączna wielkośd środków

79 Program Ochrony Środowiska dla gminy Przykona na lata 2010-2017

finansowych zaangażowanych w realizację Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko na lata 2007-2013 wyniesie 37,6 mld euro, z czego wkład unijny wynosid będzie 27,9 mld euro, zaś wkład krajowy – 9,7 mld euro. Podział środków UE dostępnych w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko pomiędzy poszczególne sektory przedstawia się następująco: środowisko – 4,8 mld euro, transport – 19,4 mld euro, energetyka – 1,7 mld euro, kultura – 490,0 mln euro, zdrowie – 350,0 mln euro, szkolnictwo wyższe – 500,0 mln euro. Dodatkowo dla Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko przewidziane zostały środki na pomoc techniczną (w sumie 581,3 mln euro). W ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko realizowanych będzie 15 osi priorytetowych: 1. Gospodarka wodno - ściekowa 2. Gospodarka odpadami i ochrona powierzchni ziemi 3. Zarządzanie zasobami i przeciwdziałanie zagrożeniom środowiska 4. Przedsięwzięcia dostosowujące przedsiębiorstwa do wymogów ochrony środowiska 5. Ochrona przyrody i kształtowanie postaw ekologicznych 6. Drogowa i lotnicza sied TEN - T 7. Transport przyjazny środowisku 8. Bezpieczeostwo transportu i krajowe sieci transportowe 9. Infrastruktura energetyczna przyjazna środowisku 10. Bezpieczeostwo energetyczne, w tym dywersyfikacja źródeł energii 11. Kultura i dziedzictwo kulturowe 12. Bezpieczeostwo zdrowotne i poprawa efektywności systemu ochrony zdrowia 13. Infrastruktura szkolnictwa wyższego 14. Pomoc techniczna – Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego 15. Pomoc techniczna – Fundusz Spójności. Tryb pozakonkursowy obejmie zgodnie z projektem ustawy o zasadach prowadzenia polityki rozwoju: - duże projekty, których koszt całkowity przekracza 25 mln euro – w przypadku projektów dotyczących środowiska naturalnego oraz projektów o wartości powyżej 50 mln euro – w przypadku innych dziedzin, zatwierdzane przez Komisję Europejską. - projekty systemowe - polegające na dofinansowaniu realizacji przez poszczególne organy administracji publicznej i inne jednostki organizacyjne sektora finansów publicznych, zadao publicznych określonych w odrębnych przepisach dotyczących tych organów i jednostek; - projekty indywidualne – określone w programie operacyjnym, zgłaszane przez beneficjentów imiennie wskazanych w programie operacyjnym; - projekty pomocy technicznej. Pozostałe projekty będą wybierane w drodze konkursu.

Tabela 35 Wykaz instytucji uczestniczących w realizacji Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko

Instytucja Pośrednicząca Oś priorytetowa Instytucja Wdrażająca

Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki I Wodnej oraz wojewódzkie fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej * Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki II Wodnej oraz wojewódzkie fundusze ochrony środowiska Ministerstwo Środowiska i gospodarki wodnej * Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki III Wodnej Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki IV Wodnej V Centrum Koordynacji Projektów Środowiskowych Ministerstwo Transportu VI Centrum Unijnych Projektów Transportowych

80 Program Ochrony Środowiska dla gminy Przykona na lata 2010-2017

Instytucja Pośrednicząca Oś priorytetowa Instytucja Wdrażająca

VII Centrum Unijnych Projektów Transportowych VIII Centrum Unijnych Projektów Transportowych Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki IX Wodnej Ministerstwo Gospodarki Instytut Paliw i Energii Odnawialnej Instytut Nafty i Gazu X Instytut Paliw i Energii Odnawialnej Ministerstwo Kultury i XI Władza Wdrażająca Programy Europejskie Dziedzictwa Narodowego Ministerstwo Zdrowia XII Centrum Systemów Informacyjnych Ochrony Zdrowia Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa XIII Ośrodek Przetwarzania Informacji Wyższego *NFOŚiGW dla projektów powyżej 25 mln euro netto, wfośigw dla projektów poniżej 25 mln euro netto

7.2.2 Regionalny Program Operacyjny Województwa Wielkopolskiego 2007-2013 RPO WW jest jednym z 16 programów regionalnych, które są realizowane w ramach Strategii Rozwoju Kraju na lata 2007-2015 (SRK) oraz Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia 2007-2013. Program ma za zadanie wspierad wzrost gospodarczy i zatrudnienie w regionie. Równocześnie jest odzwierciedleniem polityki rozwoju prowadzonej przez Samorząd Województwa Wielkopolskiego, której podstawę stanowi Strategia Rozwoju Województwa Wielkopolskiego do roku 2020. Jego cele są realizowane w oparciu o współdziałanie z partnerami społecznymi i gospodarczymi, a środki UE mają za zadnie wspierad osiąganie założonych celów rozwojowych. Realizacja RPO przyczyni się do zwiększenia konkurencyjności regionu i zwiększenia spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej Województwa Wielkopolskiego. W ramach programu wyznaczono VII priorytetów: Konkurencyjnośd przedsiębiorstw Infrastruktura komunikacyjna Środowisko przyrodnicze Rewitalizacja obszarów problemowych Infrastruktura dla kapitału ludzkiego Turystyka i środowisko kulturowe Pomoc techniczna. W ramach Priorytetu III wyznaczono następujące cel główny i cele szczegółowe: Cel główny: Poprawa stanu środowiska i racjonalne gospodarowanie zasobami przyrodniczymi regionu Cel główny osiągany będzie poprzez następujące cele szczegółowe: Zmniejszenie rozmiarów emisji zanieczyszczeo do środowiska Poprawa zaopatrzenia w wodę Poprawa gospodarki odpadami Ochrona przyrody Ochrona powietrza Rozbudowa systemów bezpieczeostwa środowiskowego i technologicznego Zwiększenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii Racjonalne gospodarowanie energią 7.2.3 Program Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW) na lata 2007 – 2013 Umożliwia kontynuację procesu modernizacji oraz rozwoju polskiej gospodarki żywnościowej i wsi. Zgodnie z intencją UE jest to program, który uzupełnia wspólną politykę rolną. W ramach

81 Program Ochrony Środowiska dla gminy Przykona na lata 2010-2017

Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich, który finansuje PROW w tym okresie, Polska otrzyma 13,2 mld euro, które wraz ze środkami krajowymi stanowią łączny budżet w wysokości 17,2 mld euro. Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 przyjęty został przez Komisję Europejską na posiedzeniu Komitetu Rozwoju Obszarów Wiejskich w dniach 24 i 25 lipca 2007 roku. W ramach PROW 2007-2013 realizowane będą następujące działania: poprawa konkurencyjności sektora rolnego i leśnego, poprawa środowiska naturalnego i obszarów wiejskich, jakośd życia na obszarach wiejskich i różnicowanie gospodarki wiejskiej oraz oś priorytetowa LEADER, czyli wdrażanie lokalnych strategii rozwoju oraz projektów współprac, funkcjonowanie lokalnej grupy działania, nabywanie umiejętności i aktywizacja. 7.2.4 Fundusz LIFE+ LIFE+ jest jedynym instrumentem finansowym Unii Europejskiej koncentrującym się wyłącznie na współfinansowaniu projektów w dziedzinie ochrony środowiska. Jego głównym celem jest wspieranie procesu wdrażania wspólnotowego prawa ochrony środowiska, realizacja polityki ochrony środowiska oraz identyfikacja i promocja nowych rozwiązao dla problemów dotyczących ochrony przyrody. LIFE+ składa się z trzech komponentów, w ramach których współfinansowane są projekty w zakresie: - wdrażania dyrektywy Ptasiej i dyrektywy Siedliskowej, w tym ochrony priorytetowych siedlisk; - ochrony środowiska, zapobiegania zmianom klimatycznym, innowacyjnych rozwiązao w dziedzinie ochrony zdrowia i polepszania jakości życia oraz wdrażania polityki zrównoważonego wykorzystania zasobów naturalnych i gospodarki odpadami; - działao informacyjnych i komunikacyjnych, kampanii na rzecz zwiększania świadomości ekologicznej w społeczeostwie, w tym kampanie na temat zapobiegania pożarom lasów oraz wymiany najlepszych doświadczeo i praktyk. Program LIFE+ podzielony jest na trzy komponenty tematyczne: - Przyroda i różnorodnośd biologiczna - Polityka i zarządzanie w zakresie środowiska - Informacja i komunikacja. Program LIFE+ zapewnia wsparcie finansowe w średniej wysokości 50% wartości projektu. Nabór wniosków ogłaszany jest raz do roku przez Komisję Europejską. 7.2.5 Instytucje pomocowe 7.2.5.1 Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa Agencja przyznaje dopłaty do upraw roślin energetycznych. Wnioski można składad w oddziałach regionalnych Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. Zgodę na wprowadzenie w 2005 r. dopłat do roślin energetycznych wyraziła Komisja Europejska. Komisja określiła kwotę wsparcia w Polsce na poziomie 55 tys. euro. Dopłaty przysługują producentom rolnym, którzy prowadzą plantacje wierzby (Salix sp.) lub róży bezkolcowej (Rosa multiphlora var.), wykorzystywanych na cele energetyczne. Agencja udziela Kredyty na realizację przedsięwzięd inwestycyjnych w rolnictwie, przetwórstwie rolno-spożywczym i usługach dla rolnictwa. Kredyt może byd przeznaczony na: adaptację i remont budynków mieszkalnych i gospodarskich, o ile budynki te służą lub będą służyły świadczeniu usług agroturystycznych, modernizację budynków mieszkalnych, w tym: zakładanie instalacji kanalizacyjnej, centralnego ogrzewania, wody, gazu, urządzanie pól namiotowych, w tym sanitariatów i doprowadzenie wody. O kredyt mogą ubiegad się: osoby fizyczne posiadające pełną zdolnośd do czynności prawnych, z wyłączeniem emerytów i rencistów, osoby prawne, jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej.

82 Program Ochrony Środowiska dla gminy Przykona na lata 2010-2017

7.2.5.2 Departament Generalny XI Komisji Europejskiej Celem Departamentu Generalnego XI jest między innymi kreowanie finansowych instrumentów wspomagania działao ochraniających środowisko i przyrodę. Priorytety przy podejmowaniu decyzji o przyznaniu dotacji to: ochrona środowiska, zachowanie różnorodności przyrody i krajobrazu oraz wspomaganie paostw trzecich. Przedmiot dofinansowania są - w zakresie środowiska – innowacyjne i demonstracyjne programy działania w przemyśle, promocja i wspomaganie technicznych działao lokalnych instytucji. - w zakresie przyrody – działania zaplanowane w celu ochrony przyrody, szeroko rozumianej fauny i flory. Beneficjentami mogą byd osoby fizyczne i prawne. Wnioski składa się w listopadzie i grudniu w każdym roku budżetowym. W zależności od wagi projektu od 20 tys. do 60 tys. euro. Maksymalny udział w finansowaniu: - 30% uznanych wydatków dla projektów dochodowych, - 70% uznanych wydatków dla działao priorytetowych, - 100% uznanych wydatków wsparcia technicznego, którego celem jest założenie struktur administracyjnych, koniecznych w kraju dla sektora ochrony środowiska. Okres udzielenia dofinansowania to maksymalnie 12 miesięcy. Wniosek należy złożyd do DG XI za pośrednictwem Ministerstwa Środowiska lub Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Wniosek wraz z instrukcją można otrzymad występując z prośbą o jego dostarczenie do DG XI. Musi mied formę uznaną przez Komisję Europejską. 7.2.5.3 Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej Jest organizacją pozarządową, od wielu lat realizuje – w oparciu o własne środki finansowe – szereg programów operacyjnych w zakresie preferencyjnego kredytowania inwestycji rozwoju wsi i małych miast, obejmujących obecnie głównie rozwój infrastruktury terenów wiejskich oraz pozarolniczą małą przedsiębiorczośd, tworzącą nowe miejsca pracy i alternatywne źródła zasilania finansowego lokalnych społeczności. 7.2.5.4 Ekofundusz Powstał w celu zarządzania środkami finansowymi pochodzącymi z ekokonwersji polskiego zadłużenia zagranicznego wobec takich krajów jak: Stany Zjednoczone Ameryki Północnej, Francja, Szwajcaria, Włochy, Szwecja, Norwegia. Ekofundusz dofinansowuje w formie dotacji przedsięwzięcia, które mają wpływ na stan środowiska w skali regionu, kraju ale przede wszystkim w skali globalnej. Pierwszeostwo w finansowaniu maję działania które: - Ograniczają emisję gazów powodujących zmiany klimatu (CO2, metan, freony) - Ograniczają transgraniczny transport CO2, NOx - Eliminacja niskich źródeł emisji CO2, NOx - przywrócenie czystości wód Morza Bałtyckiego - ochrona zasobów wody pitnej - gospodarka odpadami i rekultywacja gleb zanieczyszczonych - ochrona różnorodności biologicznej Wnioski o dofinansowanie można składad w ciągu całego roku wg przygotowanego przez Ekofundusz wzoru i instrukcji. Wysokośd dofinansowania może wynieśd 30% kosztów, jeżeli inwestorem są władze samorządowe lub 50% w przypadku jednostek budżetowych. Wybór finansowanych przedsięwzięd następuje w drodze konkursów lub selekcji na podstawie ankiet i pełnej oceny projektu. 7.2.5.5 Fundusz na Rzecz Globalnego Środowiska Funduszem zarządza Bank Światowy, UNDP i UNEP. Fundusz finansuje przedsięwzięcia w dziedzinach:

83 Program Ochrony Środowiska dla gminy Przykona na lata 2010-2017

- ochrona różnorodności biologicznej (ekosystemów o znaczeniu globalnym) - przeciwdziałanie zmianom klimatu: technologie wytwarzania i wykorzystania odnawialnych źródeł energii - dofinansowywanie technologii proekologicznych w celu zwiększenia ich konkurencyjności z technologiami tradycyjnymi - ochrona wód (przeciwdziałanie zanieczyszczeniom transgranicznym) - ochronę warstwy ozonowej - wpieranie transportu odpowiadającego zasadom zrównoważonego rozwoju - zintegrowane zarządzanie ekosystemami Funkcję koordynatora politycznego GEF w Polsce pełni Minister Spraw Zagranicznych. Koordynatorem operacyjnym jest Fundacja Ekofundusz. Formy finansowania oferowane przez fundusz to: - duże dotacje – projekty o wartości powyżej 1 mln USD, o zasięgu globalnym, krajowym lub lokalnym, - średnie dotacje – dofinansowanie do 1 mln USD- projekty pilotowane przez agendy rządowe, instytucje paostwowe, lokalne społeczności, organizacje pozarządowe, jednostki naukowo badawcze i akademickie, jednostki sektora prywatnego. - małe dotacje – do 50 000 tys. USD - działania na rzecz społeczności lokalnej, promocja efektywnych strategii i technologii proekologicznych na szczeblu lokalnym - kredyty lub pożyczki na preferencyjnych warunkach. Finansowane są również przedsięwzięcia w ramach realizacji Konwencji o różnorodności biologicznej, Ramowej konwencji NZ w sprawie zmian klimatu. Istnieje również możliwośd uzyskania dotacji na badania, przygotowanie dokumentacji technicznej i inne prace przedprojektowe. 7.2.5.6 Fundacja na rzecz rozwoju wsi polskiej „Polska Wieś 2000” im. Macieja Rataja Fundacja udziela pomocy finansowej w formie dotacji na inwestycje związane z rozprowadzaniem wody w wiejskich budynkach użyteczności publicznej oraz kredytów na budowę i modernizację urządzeo grzewczych zasilanych gazem lub olejem w budynkach wiejskich. O dofinansowanie w formie dotacji, w wysokości do 30% całkowitych kosztów inwestycji (nie więcej niż 50 tys. PLN) mogą się ubiegad wiejskie komitety społeczne i rady wiejskie. Wnioski można składad przez cały rok, dotacje przyznawane są wg kolejności zgłoszeo do wyczerpania środków. Przy ubieganiu o środki należy przedstawid: zestawienie kosztów, decyzję zezwalającą na budowę, umowę z wykonawcą, wniosek, zdjęcie potwierdzające zaawansowanie prac. Kredyty są udzielane urzędom gminnym na okres 2 lat w wysokości do 30 000 PLN. Warunkiem ubiegania się o kredyt jest złożenie wniosku do fundacji, który po zaopiniowaniu przekazywany jest do Banku Ochrony Środowiska. 7.2.5.7 Fundacja Wspomagania Wsi Fundacja wspiera działania zmierzające do poprawy infrastruktury, społecznego, gospodarczego i kulturalnego rozwoju, upowszechnienia zastosowania niekonwencjonalnych źródeł energii na obszarach wiejskich. Pomoc jest udzielana w formie kredytów i mikropożyczek. O kredyty mogą się ubiegad organy wykonawcze gmin i zakłady komunalne w celu finansowania kanalizacji, centralnych i przydomowych oczyszczalni ścieków. Okres kredytowania wynosi do 5 lat. Wysokośd kredytu wynosi do 300tys PLN. Warunkiem otrzymania kredytu na budowę kanalizacji jest 10% udział mieszkaoców w kosztach ogólnych. Przy budowie oczyszczalni przydomowych inwestycja musi obejmowad co najmniej 20 obiektów, a wkład mieszkaoców powinien wynosid 10% kosztów budowy oczyszczalni. Mieszkaocy powinni byd zorganizowani w formie spółki wodno-ściekowej lub komitetu społecznego zarządzającego inwestycją. Rodzaj oczyszczalni i technologia oczyszczania powinny byd wybrane w formie przetargu zgodnie z ustawą o zamówieniach publicznych. W przetargu musi wziąd udział przedstawiciel fundacji. Mikropożyczki są przyznawane na rozwój przedsiębiorczości na terenach wiejskich.

84 Program Ochrony Środowiska dla gminy Przykona na lata 2010-2017

7.2.6 Banki Banki realizują pomoc finansową na inwestycje proekologiczne najczęściej w formie pożyczek i kredytów preferencyjnych. Inne formy finansowania to poręczenia kapitałowe, emisje obligacji komunalnych, dotacje i sponsoring organizacji pozarządowych. Do banków najaktywniej wspierających inwestycje w ochronie środowiska należą: - Bank Gospodarki Żywnościowej S.A. - Bank Gospodarstwa Krajowego - Bank Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych S.A. - Bank Ochrony Środowiska S.A. - Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju – EBOR - Gospodarczy Bank Wielkopolski S.A. w Poznaniu - Kredyt Bank S.A - LG Petro Bank S.A. - Powszechny Bank Kredytowy S.A. - Bank BPH S.A. - Europejski Bank Inwestycyjny - Bank Współpracy Europejskiej S.A. - HypoVereinsbank Bank Hipoteczny S.A - ING Bank Śląski S.A. 7.2.7 Instytucje leasingowe W formie leasingu najczęściej finansowane są środki transportu, maszyny i urządzenia, linie technologiczne, sprzęt komputerowy. Z leasingu często korzystają zakłady komunalne jak również gminy. 7.2.8 Fundusze inwestycyjne Fundusze inwestycyjne biorą udział w inwestycjach w podmiotach prywatnych o potencjalnie dużej stopie wzrostu. 7.2.8.1 Central and Eastern European Infrastructure Resources Partners Źródła środków finansowych funduszu pochodzą miedzy innymi z Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju. Fundusz inwestuje w projekty przemysłowe związane z: recyklingiem i minimalizacją odpadów, zwiększeniem efektywności produkcji i oszczędnością energii, produkcją sprzętu i urządzeo do budowy kanalizacji, systemów zaopatrzenia w wodę, redukcji i kontroli zanieczyszczeo, poszukiwaniem alternatywnych źródeł energii. Poza tym fundusz oferuje pomoc w nawiązaniu kontaktów z partnerami zagranicznymi oraz poszukiwaniu dodatkowych źródeł finansowania.

7.3 Adresy jednostek finansujących:

Tabela 36 Wykaz jednostek finansujących działania w zakresie ochrony środowiska wraz z adresami Jednostka finansująca Adres kontaktowy Krajowe fundusze ekologiczne ul. Konstruktorska 3a; 02-673 Warszawa Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i (0-22) 849 00 79; fax. (0-22) 849 72 72 Gospodarki Wodnej e-mail: [email protected] www.nfosigw.gov.pl ul. Szczepanowskiego 15A; 60-541 Poznań, Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i tel./fax.(0-61) 845-62-00, 841-10-09 Gospodarki Wodnej w Poznaniu e-mail:[email protected] www.wfosigw.pl

85 Program Ochrony Środowiska dla gminy Przykona na lata 2010-2017

Jednostka finansująca Adres kontaktowy Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Poznaniu ul. Gajowa 10, 60-959 Fundusz Leśny tel. 061-866-82-41 fax 061-847-28-69 e-mail: [email protected] Bank Gospodarstwa Krajowego Departament Wspierania Rozwoju Regionalnego Al. Jerozolimskie 7, 00-955 Warszawa Fundusz Termomodernizacyjny tel. (0-22) 522 96 39, 596 59 23, fax (0-22) 522 91 94 e-mail: [email protected] www.bgk.com.pl/fundusze/ft Fundusze UE

Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko www.pois.gov.pl

Urząd Marszałkowski Woj. Wielkopolskiego Departament Wdrażania Programu Regionalnego Regionalny Program Operacyjny Województwa ul. Strzelecka 49, 61- 846 Poznań Wielkopolskiego tel.: (61) 858-12-11 fax: (61) 858-12-20 e-mail: [email protected] Ministerstwo Rozwoju Rolnictwa i Wsi Departament Rozwoju Obszarów Wiejskich Program Rozwoju Obszarów Wiejskich Ul. Wspólna 30, 00-930 Warszawa tel. 022 623 18 42; fax.: 022 623 20 51 www.minrol.gov.pl Ministerstwo Środowiska Departament Infrastruktury i Środowiska Fundusz LIFE+ ul. Wawelska 52/54, 00-922 Warszawa tel. (22) 5792 417, fax. (22) 5792 629 www.nfosigw.gov.pl, e-mail: [email protected] Instytucje i programy pomocowe Ministerstwo Środowiska Norweski Mechanizm Finansowy i Mechanizm Departament Instrumentów Ochrony Środowiska Finansowy Europejskiego Obszaru ul. Wawelska 52/54, 00-922 Warszawa Gospodarczego tel. (0-22) 57 92 327 www.mos.gov.pl/mfeog/kontakt Wielkopolski Odział Regionalny Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Biuro Powiatowe w Turku Rolnictwa ul. Milewskiego 9, 62-700 Turek tel. /fax. 063 289 17 48, 063 280 21 03

UNIT D.4 (Global Environment) Departament Generalny XI Komisji Europejskiej TRMF 01/77; rue de la Loi 200; B-1049 Brussels fax. 296 95 57; e-mail: [email protected]

ul. Miedziana 3A, 00-814 Warszawa Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej tel. (0-22) 639 87 63; fax. (0-22) 620 90 93 www.efrwp.com.pl; e-mail: [email protected]

ul. Bracka 4; 00-502 Warszawa Ekofundusz tel. (0-22) 621 27 04; fax. (0-22) 629 51 25 www.ekofundusz.org.pl; e-mail: [email protected] al. Niepodległości 186; 00-608 Warszawa Fundusz na Rzecz Globalnego Środowiska tel. (0-22) 825 45 97; fax. (0-22) 825 45 97 www.undp.org.pl

Fundacja na rzecz rozwoju wsi polskiej „Polska al. W. Reymonta 12a; 01-849 Warszawa Wieś 2000” im. Macieja Rataja. tel. (0-22) 663 78 00; fax. (0-22) 663 09 86 ul. Bellottiego 1, 01-022 Warszawa Fundacja Wspomagania Wsi tel. 22 636 25 71-75, fax. 22 636 62 70 www.fww.org.pl ; e-mail: [email protected] Banki ul. Piekary 17 , 61-823 Poznań Bank Gospodarki Żywnościowej S.A. tel. (0-61) 858-26-00, fax. (0-61) 852-15-80 www.bgz.pl

86 Program Ochrony Środowiska dla gminy Przykona na lata 2010-2017

Jednostka finansująca Adres kontaktowy ul. Święty Marcin 58, 61-807 Poznań Bank Gospodarstwa Krajowego tel. 61 885 31 00 www.bgk.com.pl ; email: [email protected] ul. Ratajczak 19, 61-814 Poznań, tel. (61) 664-88-30 Bank Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych S.A. tel. (0-22) 860 11 00; fax. 860 11 02 www.bise.pl; e-mail: [email protected] ul. Dąbrowskiego 81/85 , 60-529 Poznań Bank Ochrony Środowiska S.A. tel. (0-61) 841-08-00, fax. (0-61) 841-74-24 www.bosbank.pl; e-mail: [email protected] ul. Emilii Plater 53; 00-113 Warszawa Bank Światowy tel. (0-22) 520 80 00; fax. 520 80 01; www.worldbank.org.pl e-mail: [email protected] ul. Emilii Plater 53; 00-113 Warszawa Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju - EBOR tel. (0-22) 520 57 00; fax. 520 58 00; www.ebrd.com

ul. Mielżyńskiego 22; 61-725 Poznań Gospodarczy Bank Wielkopolski S.A. W tel. (0-61) 856 24 00 Poznaniu www.gbw.com.pl ; e-mail: [email protected]

Aleje Karola Marcinkowskiego 13, 61-827 Poznań Kredyt Bank S.A tel. www.kredytbank.pl; e-mail: [email protected]

ul. Rzgowska 34/36; 93-172 Łódź LG Petro Bank S.A. tel. (0-42) 681 93 20; 0800 169 800; fax. 681 93 72 www.lgpetrobank.com.pl; [email protected]

ul. Stary Rynek 97 /98, 60-349 Poznań, Bank BPH SA tel.:0618567800

100 Boulevard Konrad Adenauer L-2950 Luxemburg Europejski Bank Inwestycyjny www.eib.eu.int e-mail: [email protected] ul. Orzeszkowej 1 , 60-778 Poznań Bank Współpracy Europejskiej S.A. tel. (0-61) 865-87-00, fax. (0-61) 865-66-33 e-mail: [email protected] Plac Wolności 18, 61-738 Poznań, HypoVereinsbank Bank Hipoteczny S.A tel. 61 858 64 17 www.hypovereinsbank.com.pl ul. Piekary 23 , 61-823 Poznań, ING Bank Śląski S.A. tel. (0-61) 850-67-00, fax. (0-61) 850-67-09 www.ing.pl, e-mail: [email protected] Fundusze inwestycyjne

Central and Eastern European Infrastructure Al. Jerozolimskie 81;02-001 Warszawa Resources Partners tel. (0-22) 695 09 30; fax. /022/ 695 09 45

87 Program Ochrony Środowiska dla gminy Przykona na lata 2010-2017

Literatura

1. Bank Danych Regionalnych, GUS; 2. Borys T. [red.], Wskaźniki ekorozwoju, Wydawnictwo Ekonomia i Środowisko, Białystok, 1999; 3. Dobrzaoski G. *red.+, Aplikacyjne aspekty trwałego rozwoju, Wydawnictwo Politechniki Białostockiej, Białystok, 2002; 4. Fagiewicz K., Obszary pogórnicze jako typ krajobrazu recepcyjnego turystyki. Problemy Ekologii Krajobrazu, T. XXV. 95-103., Warszawa, 2009; 5. Kistowski M, Staszek W., Poradnik do opracowania gminnego i powiatowego programu zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska, Pomorski Urząd wojewódzki, Gdaosk, 1999; 6. Kondracki J, Geografia regionalna Polski, PWN, Warszawa, 2000; 7. Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych wraz z aktualizacją załączników 1, 2, 3, i 4, stanowiących wykazy niezbędnych przedsięwzięd w zakresie wyposażenia aglomeracji w systemy kanalizacji zbiorczej i oczyszczanie ścieków do kooca 2005 r., 2010 r., 2013 r. i 2015 r., Warszawa, 2005; 8. Mała retencja wodna na terenie województwa wielkopolskiego. Aktualizacja Programu, Biuro Projektów Wodnych Melioracji i Inżynierii Środowiska BIPROWODMEL Sp. z o.o. w Poznaniu , Poznao, 2009; 9. Miłaszewski R. *red.+, Nowoczesne metody i techniki zarządzania trwałym i zrównoważonym rozwojem Gminy, Wydawnictwo Politechniki Białostockiej, Białystok, 2001; 10. Plan zagospodarowania przestrzennego województwa wielkopolskiego, Wielkopolskie Biuro Planowania i Rozwoju Regionalnego w Poznaniu, Poznao, 2001; 11. Polityka ekologiczna paostwa na lata 2003-2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007- 2010, Rada Ministrów RP, Warszawa, 2002; 12. Polityka ekologiczna paostwa w latach 2009 – 2016 z perspektywą do roku 2016, Rada Ministrów RP, Warszawa, 2008; 13. Polska 2025 – długookresowa strategia trwałego i zrównoważonego rozwoju, Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, Warszawa, 2000; 14. Poradnik. Jak własnymi siłami opracowad gminny lub powiatowy program ochrony środowiska, Regionalne Centrum Edukacji Ekologicznej w Płocku oraz Starostwo Powiatowe w Płocku, Płock, 2003; 15. Program małej retencji wodnej na obszarze działania Regionalnej Dyrekcji Lasów Paostwowych w Poznaniu, Biuro Projektów Wodnych Melioracji i Inżynierii Środowiska BIPROWODMEL Sp. z o.o. w Poznaniu , Poznao, 2005; 16. Program Ochrony Środowiska dla gminy Przykona, Warszawa, 2003; 17. Program ochrony środowiska dla powiatu tureckiego na lata 2008-2015 Warszawa, 2008; 18. Program Ochrony Środowiska Województwa Wielkopolskiego na lata 2002-2010, Poznao, 2002 19. Program Wykonawczy do II Polityki Ekologicznej Paostwa na lata 2002-2010, Rada Ministrów RP, Warszawa, 2002; 20. Projekt aktualizacji Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych 2009 r., Warszawa, 2008; 21. Przez Edukację do Zrównoważonego Rozwoju – Narodowa Strategia Edukacji Ekologicznej, Ministerstwo Środowiska, Warszawa, 2001; 22. Roczna ocena jakości powietrza w województwie wielkopolskim. Raport za 2008 r., WIOŚ w Poznaniu, Poznao, 2010; 23. Sobiecki, M. [red.] Powiatowe Fundusze Ochrony Środowiska, Białystok, 2000;

88 Program Ochrony Środowiska dla gminy Przykona na lata 2010-2017

24. Stan środowiska w województwie wielkopolskim w 2008 roku. Raport WIOŚ w Poznaniu, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Poznao , 2009; 25. Stan środowiska w województwie wielkopolskim w 2007 roku. Raport WIOŚ w Poznaniu, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Poznao, 2008; 26. Strategia Rozwoju Kraju 2007 - 2015, Rada Ministrów RP, Warszawa, 2006; 27. Strategia Rozwoju Województwa Wielkopolskiego do roku 2020 (aktualizacja), Poznao, 2005; 28. Studium uwarunkowao i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Przykona, zmiana studium, Przykona, 2008; 29. Wytyczne sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym, Ministerstwo Środowiska, Warszawa, 2002; 30. Źródła i zasady finansowania inwestycji w ochronie środowiska w Polsce – informator, Wydawnictwo Ekonomia i Środowisko, Białystok, 2001;

Strony internetowe:

www.funduszestrukturalne.gov.pl www.imgw.pl www.mrr.gov.pl www.pgi.gov.pl www.powiat.turek.pl www.poznan.lasy.gov.pl www.przykona.pl www.poznan.lasy.gov.pl/rdlp/ www.stat.gov.pl www.uke.gov.pl www.wios.poznan.pl

89