JULI 2018 ELSEVIER SENIOREN NIEUWSBRIEF ESNIEUWSBRIEF80 Haagse opwinding over uitgelekt ‘concept pensioenakkoord’ Geen pensioenstelsel met individuele potjes, maar behoud van de collec- komt. De laatste maanden werden tiviteit. Daarbij wel als extra mogelijkheid dat fondsen meer ruimte krij- de onderhandelingen vooral één- gen risico’s te nemen met hun beleggingen. Bij jongere deelnemers zou op-één gevoerd door VNO-NCW en dit meer kunnen dan bij ouderen die hun pensioen naderen. Een uitgelekt de grootste vakbond FNV. Maar die voorstel met onder meer deze actiepunten zorgt voor de nodige beroe- vakbond heeft nog géén akkoord ring in Den Haag. Daar koersen ze nog steeds op meer individualisering. van zijn achterban, waar pensioen- hervormingen altijd gevoelig lig- Een akkoord blijft daarom hoogst onzeker. gen. Bovendien is het voornemen De Telegraaf meldde eind mei dat beleggingen. De verwachting is om het uiteindelijke akkoord te DNB-directielid Job Swank: werkgeversvereniging VNO-NCW dat daarmee hogere rendementen sluiten in de Sociaal-Economische “Pensioenen moeten individueler” en vakbond FNV in een concept- behaald worden. Die toekomstige Raad (SER), het overlegorgaan van akkoord een aantal gezamenlijke rendementen mogen de fondsen de sociale partners. En daarin zitten van de AOW-leeftijd gaan eisen, zo- voorstellen aan het kabinet doen. alvast inboeken, zodat ze nu al min- óók deskundige kroonleden. Veel als de FNV wil. Dat kan voor het ka- Die gaan over het invoeren van een der geld in hun reserves hoeven te van hen willen, net als Koolmees, binet al snel miljarden euro’s gaan nieuw soort pensioen, een tragere houden. Daardoor kunnen ze bij- individuele pensioenpotten. kosten. De situatie doet denken aan stijging van de AOW-leeftijd en voorbeeld weer een verhoging van voorjaar 2017. Toen lekte ook een een verplicht pensioen voor zzp’ers de pensioenen betalen. Volgens De De Nederlandsche Bank conceptakkoord uit, met individuele – maar met de mogelijkheid voor Telegraaf wordt deze pensioenvari- Vooral De Nederlandsche Bank, pensioenpotjes. Uiteindelijk kwam zzp’ers om daar onder voorwaar- ant beschreven in de gelekte notitie. via directielid Job Swank vertegen- daar niets van door bezwaren van den uit te stappen. Alle betrokken woordigd in de SER, is naar verluidt sommige pensioenfondsen en te- partijen zeggen met klem dat het Akkoord nog hoogst onzeker zeer kritisch over de mogelijke in- genstand binnen de vakbeweging. te vroeg is om te spreken over een Koolmees wil af van het huidige voering van een nieuw collectief akkoord. Er circuleren meerdere pensioenstelsel. Dat is namelijk pensioen. De centrale bank wil de notities, zeggen zij, maar de onder- slecht bestand tegen de lage ren- pensioenen individueler maken Uitstapje VGEO handelingen zijn nog volop gaande. testand die er al sinds de crisis is. omdat er in een collectief stelsel Minister van So- Daardoor stijgen de pensioenen al steeds weer discussie ontstaat over naar Dordrecht ciale Zaken liet zich in eerste reactie jaren niet meer mee met de inflatie. hoe de pensioenpot verdeeld moet heel terughoudend uit. Als het aan het kabinet ligt, sparen worden – vaak tussen jongeren en Het jaarlijks VGEO-uitstapje werknemers straks in individuele ouderen. Zelfs als er een definitief gaat dit jaar op 22 augustus Individuele potten pensioenpotten voor hun pensioen. akkoord komt – met of zonder de naar Dordrecht. Tot vorig jaar richtten de werkge- Nu hebben pensioenfondsen nog kroonleden – is een stelselverande- In de ochtend kan een keuze vers en vakbonden zich vooral op grote gezamenlijke potten – werk- ring nog onzeker. D66, de partij van worden gemaakt uit een muse- die ‘individuele potjes’. Maar de nemers bouwen het recht op om minister Koolmees, is bij uitstek de umbezoek of stadswandeling, FNV was daar niet tevreden over. aanspraak te maken op een deel partij die het pensioen individueler Daarna gaat iedereen mee met Daarom werd er de laatste maan- daarvan. Het kabinet wil dit ver- wil maken. De invoering van een een rondvaart van tweeëneen- den steeds nadrukkelijker gespro- anderen in samenspraak met de nieuw collectief stelsel zou extra half uur inclusief lunch aan ken over een andere pensioenvari- sociale partners. Die zijn al jaren gezichtsverlies opleveren voor zijn boord. De dag wordt besloten ant. In die variant blijven de grote aan het onderhandelen over hun partij, die het toch al niet makkelijk met een borrel aan de wal. Een gezamenlijke potten bestaan. Maar gezamenlijke pensioenadvies aan heeft in de regeringscoalitie. Boven- gedetailleerd programma met pensioenfondsen krijgen de ruimte het kabinet. Het is nog hoogst onze- dien zullen de sociale partners naar uitnodiging zou de leden eind om meer risico te nemen met hun ker of er echt een pensioenakkoord verwachting een langzamer stijging juni zijn toegezonden. IN DIT NUMMER Fokko Covers 2 Te lage pensioenpremies 5 Warme en waardevolle ALV 3 Pensioenleeftijd van 67 6 Wat overbleef van vakbladenimperium 4 Zomer 7 Robotisering RELX 4 Hilde Spaargaren in memoriam 8

Vereniging van Gepensioneerden Elsevier-Ondernemingen. VGEO behartigt de gemeenschappelijke belangen van alle ge(pré)pensioneerden van Reed Elsevier. Fokko Covers: Liever geen optelsom van individuele pensioenpotjes Dat er een nieuw pensioenstelsel komt is wel zeker. Maar Fokko Covers ver- COMMENTAAR wacht niet dat het huidige pensioenstelsel verandert in een optelsom van in- dividuele pensioenpotjes. Het wordt volgens hem heel moeilijk de individuali- Decorum Max sering van pensioenen te combineren met de huidige collectieve risicodeling. vermogen opbouwden. De 500 mil- Een loffelijk streven van Omroep Max om de problemen van ons jard euro in 2000 groeide aan tot pensioenstelsel voor iedereen begrijpelijker te maken. Maar veel 1400 miljard in 2017. Ons gespaard meer inzicht waar de schoen echt wringt, kreeg het Nederlandse pensioenvermogen is daarmee volk er niet van. Behalve dan de wetenschap dat ook in de beleg- tweemaal groter dan het nationaal gingswereld rondom pensioenen soms absurd veel verdiend wordt, product. Overigens valt het met ar- en dat de pensioenwereld een baantjesmachine is voor financiële moede onder Nederlandse ouderen experts, dat sommige van hen zich buitensporig verrijken, en dat wel mee. Volgens de statistieken zit- er belangenverstrengelingen zijn. Allemaal ongewenst natuurlijk. ten van de 65-plussers er 3% onder Maar gelukkig nog geen praktijk van alledag. Lijkt veel op de ban- de armoedegrens. Een stuk beter ken- en verzekeringswereld. Waar zich grote publieke geldpotten dan in Amerika waar dit voor 22% bevinden kan flink gegraaid worden als er onvoldoende toezicht en van de ouderen geldt. controle is. Hebzucht is een besmettelijk virus. Maar dat is nog bij lange na niet het antwoord op de vraag waarom de pensioenen van Korting is geen schuld brave onwetende Nederlanders zo lang al niet geïndexeerd kunnen Een interessante vraag rees op uit worden. Uitleg over de rol van de politiek, onze starre regelgeving, Fokko Covers, voormalig SPEO-di- het publiek: Waar zijn de kortingen De Nederlandsche Bank, rol van werkgevers, vakbonden enz. ont- recteur, is nu zelfstandig pensioen- op pensioenen gebleven die SPEO brak. De antwoorden daarop werden door de presentatoren (ge- adviseur en uitvoerend bestuurder en andere fondsen moesten door- makshalve?) niet gezocht. Sensatie hapt lekker weg. De rest is te bij het pensioenfonds voor tandart- voeren? Hebben die fondsen daar- ingewikkeld en technisch zullen ze wel gedacht hebben, te droog, te sen. Als donerend VGEO-lid huldigt door een schuld aan de deelnemers? onbegrijpelijk, te slaapverwekkend. Het trieste van dit soort éénzij- hij met genoegen een lange traditie Dit bleek een foute interpretatie. Dit digheid is dat het de kijkers alleen maar achterlaat in meer verwar- van heldere inleidingen voor de Al- ligt anders bij misgelopen indexaties ring, verontwaardiging en onwetendheid. Ik zag vol verwachting gemene ledenvergadering van de van pensioenen gebaseerd op de tijdens dit televisieprogramma en later met mededogen hoe onze VGEO. Hij blikte terug op de ontwik- jaarlijkse inkomensindex of salaris- jonge en bekwame PGB-bestuurder Jochem Dijckmeester als des- kelingen in pensioenland van de af- verhogingen. Deze kunnen wel wor- kundige ook uitverkoren was om een duit in het Max-zakje te doen. gelopen tien jaar. De omwenteling den ingehaald maar dat verschilt per Maar wat hij van de echte problematiek weet en de kern van ons die plaatsvond van een nog hoge fonds. Bij ons vorige pensioenfonds pensioenprobleem raakt kon niet aan bod komen. Zo wordt je als dekkingsgraad voor 2008 naar SPEO was dit nog wel mogelijk, bij gast in dit soort programma’s onderdeel van een quasi deskundig een lage sinds de kredietcrisis met PGB ligt dit anders volgens VGEO- decorum. Een dikke Min voor Max. kortingsrisico’s. Bovendien konden voorzitter Van der Rijst. Mocht er bij PGB weer ruimte voor indexatie ont- Schijnzekerheid de meeste fondsen sindsdien geen indexatie meer doorvoeren. Niette- staan dan wordt dit jaarlijks nooit min herstelden de beurzen zich fors meer dan 2%. Jarenlang werd een individueel pensioenpotje alom geprezen als dé sinds 2009. De AEX herstelde zich oplossing. Maar het lijkt er niet echt te komen. Het ontstond na de jaarlijks met gemiddeld 11%. Treu- Individueel pensioenpotje? economische crisis en groeide uit tot een panacee voor alle tegen- rig genoeg was dit onvoldoende Hoewel het voorspellen van pen- stellingen. Met name tussen jong en oud. Uit wantrouwen in de col- om de dekkingsgraden uit de ge- sioenontwikkelingen moeilijk is lectiviteit van pensioenfondsen. Het blijkt een slecht uitgangspunt. varenzone te halen. De angel in het waagde Covers er zich toch aan. De Individuele potjes leveren geen mooier pensioen op maar schijnze- vlees is de rente waarmee fondsen nieuwe minister van sociale zaken kerheid over de einduitkering. Misschien bedenken alle betrokkenen gedwongen worden te rekenen. De Wouter Koolmees heeft er een hele nog een politiek compromis. Polderen maar. Maar wel met behoud tienjaarsrente zakte van 4,8% naar kluif aan. Covers kent hem als een van collectiviteit. Dat willen ze toch liever niet kwijt, zo blijkt nu wel. 0,6%. Sinds 1990 is dit de oorzaak bevlogen man. In het regeerakkoord staat het afschaffen van de door- Harry Nijhuis dat het niet opschiet. Al met al nam het vertrouwen af in pensioenfond- sneepremie in 2020. Verder wil de sen af. Terwijl de fondsen toch veel overheid persoonlijke pensioenpot-

HOOFDREDACTIE: Harry Nijhuis EINDREDACTIE: Jeroen Hogendorp LIDMAATSCHAP EN CONTRIBUTIE VGEO-leden betalen jaarlijks € 14,- contributie. VORMGEVING: Jos Wachelder Een vrijwillige verhoging van deze bedragen wordt zeer op prijs gesteld. BIJDRAGEN: Wil Langenbarg, Jeroen Hogendorp. Contributie s.v.p. overmaken op ING-rekening NL27 INGB 0000 100 802. REDACTIEADRES: Veenweg 21a, 7055 BP Heelweg, Tel.: (0315) 24 14 72 t.n.v. Vereniging van Gepensioneerden Elsevier-Ondernemingen, Doetinchem. E-MAIL: [email protected] WEBSITE: www.vgeo.nl Nadere informatie Ger de Rooij Tel : 0229-553054 E-mail: [email protected]

VRAGEN OF MEDEDELINGEN? Als er veranderingen optreden, bijvoorbeeld door DE VOLGENDE NIEUWSBRIEF VERSCHIJNT SEPTEMBER 2018. verhuizing of overlijden, kunt u dit kenbaar maken bij onze penningmeester KOPIJ MOET UITERLIJK 24 AUGUSTUS BINNEN ZIJN. Ger de Rooij, Grootweg 12, 1647 CN Berkhout. Tel : 0229-553054 E-mail: [email protected] M. 06-37349696 Voor zaken betreffende bestuur en organisatie kunt u contact opnemen met Paul Klein, Thierensweg 15, 1411 EW Naarden. Tel: 035-5389607, E-mail: [email protected] 2 ELSEVIER SENIOREN NIEUWSBRIEF jes mogelijk maken maar wel met een collectieve risicodeling. Een warme en Een ander voornemen is verder waardevolle jonge deelnemers in een fonds aan- vankelijk minder premie te laten ALV betalen en ouderen meer naarmate ze hun pensionering naderen. Een Het aantal bezoekers (60) van verschil dat oploopt van 7% tot de algemene VGEO-ledenver- 25% premie. Met deze methodiek gadering viel deze keer iets moet het tussen de generaties tot tegen. Het aangebodene was er niet minder om. Voorzit- een eerlijker risicoverdeling komen. ter Henk van der Rijst con- Covers voorziet veel problemen. stateerde dat in tijden van Ouderen worden zo ook duurder crisis de opkomst weliswaar voor werkgevers. Volgens hem is hoger was. Maar hij zag de nu het ontzettend moeilijk de voorde- beperkte belangstelling als len te combineren van een individu- teken dat het goed gaat met eel en collectief pensioen. Diverse de VGEO. Buiten was het be- vragen doemen op. Stel dat iemand hoorlijk warm, zoals meestal met een individueel pensioenpotje op VGEO-ALV’s. Warm waren overlijdt. Gaat het dan naar een binnen ook de wederzijdse be- nabestaande of het collectief? Er groetingen van oud-collega’s en het ophalen van herin- komt wel een nieuw pensioenstelsel neringen. De inleiders van maar Covers verwacht geen mas- deze dag wisten met actuele sale overstap van deelnemers en informatie over pensioenen fondsen. Hoewel het goed gaat met en ontwikkelingen bij RELX aandelen waarschuwde hij voor te de aandacht vast te houden. Bij- veel investeren daarin. Een daling gaand een beeld. van aandelen is een groot risico voor pensioenfondsen

Meer deeltijdpensioen Ouderen kiezen er steeds vaker voor om in de aanloop naar hun pensioen minder te gaan werken. Dat blijkt uit een rapport van het Centraal Planbureau (CPB) gebaseerd op cij- fers van de pensioenfondsen ABP en PGGM. Met name hoogopgeleiden kiezen voor minder werken als de AOW-leeftijd nadert. Het CPB zag met name bij man- nen een spectaculaire toename van het aantal personen dat minder is gaan werken. De nieuwe deeltijd- werkers hebben in de regel ofwel geen aanvullend inkomen, ze kun- nen blijkbaar toe met minder, ofwel een aanvulling uit hun pensioen. Zij maken steeds minder vaak gebruik van een (gedeeltelijke) arbeidson- geschiktheidsuitkering. Wel is het gebruik van de deeltijdpensioen- regeling, waarbij het opgebouwde pensioenvermogen aangesproken wordt om het salaris aan te vullen, verdubbeld in de periode 2012 tot 2015. Gemiddeld werkt één op de zes zestigplussers in deeltijd. Het CPB zag de duidelijkste correlatie tussen de deeltijdpensioenregeling en de arbeidsparticipatie van man- nen. Bij vrouwen was dat beeld minder duidelijk.

ELSEVIER SENIOREN NIEUWSBRIEF 3 sche Lederindustrie zou het eerste vakblad worden, al snel gevolgd door tientallen andere titels. Misset Wat overbleef van het was voor Doetinchem wat Philips was voor Eindhoven. Een familie- bedrijf met sociale karaktertrek- vakbladenimperium ken, zoals een eigen pensioenfonds (1916), hypotheek en huizen van Wat blijft er over van de vakbladen onder de paraplu van Reed Business? de zaak, tot publiek genoegen een Het minimum lijkt bereikt. Vroegere kassuccessen zoals weekblad Else- wielerbaan, openluchtzwembad en honingraatpand van 900 vierkante vier, Landleven en Weekblad Boerderij gingen of gaan als laatsten over zowaar een vliegveldje met eigen meter werd grondig verbouwd om meerdere kleine bedrijven te huis- in andere handen. Tientallen titels verdwenen. Van het Doetinchems reclamevliegtuig. vesten. Hier zouden zo’n 600 men- vakbladenimperium herinnert alleen de straatnaam van stichter Cornelis Explosieve groei sen onderdak en vergaderruimte Misset aan vroegere glorie. Elseviers uitgeversmaatschappij moeten vinden. Verder kwam er werd in 1976 voor 100% eigenaar een ook voor passanten toeganke- van Misset-bedrijven die al vanaf lijk restaurant. Wat overbleef van 1968 hiervan deel uitmaakten. Het de vakbladen is deels gehuisvest in toekomstperspectief was grenze- het pand uit 1989. De naam ‘Vak- loos. Er werd verhuisd vanuit de medianet’ heeft op de gevel Reed binnenstad naar het bedrijventer- Business bijna verdrongen. Vakme- rein waar in 1983 een modernis- dianet nam veel zogenaamd ‘niet tisch honingraatpand werd betrok- rendabele’ vakbladen over. Een deel ken. De kantoorruimte werd snel te van die titels gingen over vanuit krap, in 1989 kwam er een nieuw Amsterdam naar het hoofdkantoor kantoorgebouw naast te staan. in Alphen aan de Rijn. Een kleine Deze laatste onder de directie van Doetinchemse business-tot-busi- de ambitieuze Achterhoeker Derk nessuitgeverij Eisma Media Groep Het grootste beeldbepalende kan- bedrijf nog zag ‘exploderen’. We Haank die diverse vakbladen aan kaapte al eerder kleinere vakbladen torencomplex van Doetinchem met hadden notabene de ijdele hoop dit imperium toevoegde. Maar vér- bij RBI weg. Buitenbeentje ‘Landle- ruim 14.000 vierkante meter staat dat cashcow weekblad Boerderij de gaande digitalisering tekende zich ven’ vond ook een nieuwe uitgever. nog steeds prominent aan de Han- 100.000 abonnees zou halen. Een al af, middenstanders stopten, en Wat overbleef van RBI Doetinchem zeweg. In de hoogtijdagen werkten goudmijntje was het. Ik schat, op- advertentie-inkomsten vielen weg. is een groepje internationaal agra- hier 800 mensen. Nu nog zo’n 350 lagecijfers zijn goed bewaarde ge- Aanvankelijk veelbelovende vesti- rische bladen als Trekker of Pluim- van wie een groot deel onder een heimen, dat het nu rond de 30.000 gingen en titels, onder meer in Arn- veehouderij maar ook Auto- en andere vlag. Het beeldbepalende zal zitten. Niet alleen veel boeren, hem, Utrecht en Den Haag werden Motortechniek. En wat overbleef Reed Businesslogo deelt nu nederig maar talloze kleine middenstanders van lieverlee afgestoten. Het vak- van vlaggenschip Boerderij met zijn een plek met andere ondernemin- gaven de pijp aan Maarten. bladenimperium stortte in. spin-offs. Alles wacht op termijn gen. Het werd een verzamelge- vermoedelijk een nieuwe thuisha- bouw. Dezelfde noodgedwongen Handelsdrukkerijtje Wat overbleef ven omdat ze niet meer passen in aanpak als in Amsterdam bij Reed Wie de toekomst in perspectief wil Wat bleef er van dit alles over? Het de door RELX uitgezette drukwerk- Elsevier, nu RELX. Een trieste te- zien mag het verleden niet verwaar- kantorencomplex in Doetinchem is loze koers. loorgang voor wie, zoals onderge- lozen. Misset begon in 1873 als een opgekocht door investeringsmaat- tekende, vanaf de zestiger jaren het handelsdrukkerijtje. De Nederland- schappij Keppel Real Estate. Het Harry Nijhuis Robotisering bij RELX neemt traditionele informatie over De robotisering gaat ook bij uitgever RELX steeds verder. Machines in plaats van mensen leveren op afroep steeds meer informatie aan de gebruikers, aldus Alexander van Boetzelaer tijdens zijn presentatie over RELX tijdens de Algemene ledenvergadering van VGEO. Op het gebied van content, oftewel in de afgelopen 20 jaar voltrokken. specifieke kennis en informatie, be- Door de robotisering nam het aantal schikt RELX waarschijnlijk over de werknemers af tot inmiddels 1300 grootste verzameling ter wereld. bij alle RELX-vestigingen waarvan abonnementen. Wereldwijd groeit laten nemen. „We zijn een missie- De manier waarop dit de gebruikers er 950 nog werkzaam zijn voor El- het bedrijf economisch jaarlijks gedreven bedrijf,” aldus Van Boet- bereikt is ingrijpend veranderd. sevier in Amsterdam. Elsevier levert 1,2% en wordt 200 miljoen geïn- zelaer. Het doel is de ondersteuning Er gaat nog maar voor 11% aan van vier werkmaatschappijen met vesteerd in nieuwe technologie. Het van medici, onderzoekers, overhe- drukwerk de deur uit. Dit zal zich 2,7 miljard euro nog de grootste bedrijf richt zich toenemend op het den, pharmaceutisch industrie, ver- op 10% stabiliseren verwacht Van financiële bijdrage aan RELX. Meer analyseren van informatie. Met als pleegkundigen en studenten. Boetzelaer. Het meeste heeft zich dan de helft van de omzet komt uit doel klanten betere beslissingen te

4 ELSEVIER SENIOREN NIEUWSBRIEF Te lage pensioenpremies Wat vindt u daar nou van? ten nadele van Te lang in ziekenhuisbed na Eerste Hulp? Eerste Hulp, oftewel Spoedeisende Hulp, wie heeft er goed geholpen. De afgelopen jaren ben ik wel gepensioneerden daar niet eens mee te maken gehad? Ook door tien keer opgenomen geweest. Als ik thuiskom is ons geïnterviewde VGEO-leden. Maar zij hielden mijn vrouw er, dat is goed want ze is verpleegster Premiedekkingsgraden van pen- geweest. Bovendien hebben we thuiszorg en de niet langdurig en overbodig een ziekenhuisbed sioenfondsen zijn sinds 2015 aan- fysiotherapeut komt aan huis.” bezet na door een huisarts voor Eerste Hulp te zijn zienlijk gedaald. Dit komt doordat doorverwezen. Een kennelijk groot probleem dat J. Willemsen, Velp te lage premies zijn ingelegd door ontstaat als er thuis geen goede verzorging en „Via de huisarts ben ik op de EH terecht gekomen werknemers en werkgever. Dat is opvang beschikbaar is. De angst bij alleenstaanden vanwege een tia. Ik ben door de neuroloog een punt van zorg voor het ministe- nagekeken en toen bleek een halsslagader verstopt. dat hen dit ook kan gebeuren is er soms wel. rie van Sociale Zaken en Werkgele- Ik ben niet geopereerd want dat was te gevaarlijk. genheid (SZW). De Nederlandsche Mw. H. Wijnands, Hoofddorp Een tweede keer kwam ik er voor – naar te laat bleek (verkeerde diagnose) – een hartinfarct. Van 9 tot 5 Bank en het Centraal Planbureau „Ik ben nog nooit door de huisarts doorverwezen uur heb ik moeten wachten en toen was dotteren naar de Eerste Hulp. Maar als het nodig is zou ik er hebben zich bij dit standpunt aan- niet meer mogelijk. Een goede ervaring heb ik toen blij om zijn want daar is meer medische bekendheid gesloten. Een te lage premiedek- ik door de KNO-arts geopereerd ben aan een tumor dan bij de huisarts. Als ik daarna naar huis zou kingsgraad kan gepensioneerden onder m’n oor. Alles liep perfect. Thuis is er goede kunnen, dan is daar geen opvang en daar ben ik wél opvang en mijn jongste dochter zit in de verpleging. benadelen. Uit het vermogen vindt bang voor. Zij heeft me meer dan eens goed geadviseerd.” dan namelijk kapitaaloverdracht De overheid wil ons tot 95 jaar thuis laten wonen. plaats van oud naar jong. Wie vertelt mij waar ik moet zijn? Bij welk loket moet ik aankloppen om hulp? De WMO kan zeggen Mw. Esmijer-Alexander, Hoenderloo „Gelukkig ben ik nog niet op de Eerste Hulp in een Bij een te lage inleg komt te weinig ‘u hebt een goed pensioen, zoek het zelf uit’. Maar ziekenhuis geweest. Zou dat nodig zijn – om wat premie binnen bij een fonds om wáár ik dan moet zijn wordt er niet bij verteld. Dat is voor reden dan ook – dan ben ik daar niet bang de kosten van nieuwe pensioen- wel een schrikbeeld.” voor. Eerlijk gezegd ik daar nooit aan. Als ik opbouw te dekken. Die wordt dan zou moeten revalideren, dan kan dat natuurlijk niet deels betaald uit het vermogen van W. Verwoerd, Haarlem thuis. Ik woon weliswaar op een appartement en heb het pensioenfonds. Gepensioneer- (aangevuld door mw. Verwoerd) dus alles gelijkvloers, maar na thuiskomst uit een den die geen premie meer betalen, „Omdat ik al twaalf jaar nierpatiënt ben, kom ik ziekenhuis heb ik wel hulp van buiten nodig want ik dragen zo bij aan de pensioenop- regelmatig op de Eerste Hulp. Die is prima in het ben alleen.” bouw van werknemers. Er is dus Kennemergasthuis en ze kennen me daar. Ik word sprake van overdracht van oud naar jong, in tegenstelling tot de vaak De interviews zijn 11 juni gehouden door Wil Langenbarg gehoorde klacht dat jong voor oud zou betalen. Een langdurig te lage rente past in principe een stijging trekken. Er is immers maar naar niveau te komen. Maar zoals DNB premie staat het volgens minister van de premies om hetzelfde pen- een korte periode gekeken. Hij is vorig jaar ook al waarschuwde, Koolmees van Sociale Zaken op sioen te kunnen bereiken. Maar in dan ook blij dat Koolmees de evalu- baseren zij hun herstel grotendeels gespannen voet met een evenwich- 2015 kregen pensioenfondsen meer atie niet aangrijpt voor een nieuwe op toekomstige rendementen. Het tige afweging van belangen tussen ruimte om de premie te dempen, herziening van het FTK. „Daar heb- is onzeker of die gehaald worden. jonge en oude deelnemers van de waardoor die minder meebeweegt ben wij geen behoefte aan. Kom nu Ieder jaar mag er opnieuw een plan fondsen. Toch komt hij nu niet zelf met de marktrente. Zo kan bij- maar eerst met het nieuwe pensi- voor de komende tien jaar inge- met voorstellen om dit probleem voorbeeld een snelle stijging van oencontract.” diend worden, zolang aannemelijk snel op te lossen. Hij wil niet vooruit pensioenpremies midden in een gemaakt kan worden dat de 125% wil lopen op de plannen voor een crisis – waardoor nettolonen en Hersteltermijn over tien jaar wordt gehaald. Daar- nieuw pensioencontract waarover bedrijfswinsten verder dalen – wor- Een andere aanpassing van 2015 door moeten zij mogelijk later in nog steeds wordt onderhandeld den voorkomen. Het gevolg is wel was een ruimere hersteltermijn één keer nog veel harder ingrijpen. in de Sociaal Economische Raad. dat de premiedekkingsgraden van voor pensioenfondsen van tien jaar. De minister verwacht dat sociale veel bedrijfstakpensioenfondsen Maar pensioenfondsen waarvan de partners binnen enkele weken met lager zijn dan 100%. Gemiddeld dekkingsgraad te laag is, doen er „Het is een volstrekt voorstellen komen. lag de premiedekkingsgraad vorig nu wel erg lang over om te herstel- onzinnig argument jaar rond 84%. „Het beoogde doel, len, blijkt uit de evaluatie van SZW. dat we langer Lage rente stabiele premies, is bereikt”, rea- Pensioenfondsen met een te lage moeten werken omdat Uit de evaluatie van het nieuwe geert Gerard Riemen van de Pen- dekkingsgraad (de grens wisselt we ouder worden.” Financieel Toezichtskader (FTK) sioenfederatie. „Als je kiest voor per fonds, maar ligt rond de 125%) die naar de Tweede Kamer is ge- een stabiele premie, dan heb je per moeten ieder jaar een herstelplan stuurd, blijkt dat pensioenpremies definitie periodes dat de premie te indienen bij De Nederlandsche Huisarts sinds 2015 redelijk stabiel zijn ge- laag en dat die te hoog is.” Riemen Bank. Ook dit jaar moeten zo’n 160 Bettina van Steenis fondsen dat weer doen. De fondsen bleven, in verhouding tot de sterk waarschuwt om op basis van deze uit Enschede gedaalde marktrente. Bij een lagere evaluatie vergaande conclusies te krijgen tien jaar de tijd om weer op

ELSEVIER SENIOREN NIEUWSBRIEF 5 Groter overlijdensrisico na val door stijgende ouderdom ALS U DIT MAAR WEET 900.000 deelnemers van het ambtenarenfonds ABP krijgen inzage in hun persoonlijke pensioenpot. Daarmee hoopt men onder meer de angst weg Het aantal 80-plussers dat na een ongelukkige val overlijdt, is sterk toe- te nemen dat er straks niets meer over is voor een deelnemer. Ze kunnen genomen: van 391 in het jaar 2000 naar 2501 in 2016. Die ruime verzes- nu zien hoeveel premie ze zelf hebben betaald, hoeveel de werkgever, voudiging blijkt uit de overlijdensstatistiek van het Centraal Bureau voor hoe groot het rendement is en hoeveel pensioen ze op basis daarvan de Statistiek. Er is waarschijnlijk niet één oorzaak voor de toename aan maandelijks kunnen krijgen. te wijzen, schrijven drie onderzoekers in een dinsdag gepubliceerd kort Vorig jaar telde Nederland 2.700 werkende 80-plussers volgens het artikel in het Journal of the American Medical Association. Centraal Bureau voor Statistiek (CBS). Tweeduizend van hen werkten in deeltijd; de meesten minder dan twaalf uur per week. Van de 75-plussers „Naar de oorzaken doen we verder het ziekenhuis of verpleeghuis zijn. werkten er 25.000. De meeste van hen zijn zelfstandige zonder perso- onderzoek”, zegt chirurg in oplei- Altijd komt er na zo’n overlijden in neel. De toename wordt niet toegeschreven aan economische achter- ding Klaas Hartholt van het Reinier Nederland een lijkschouwer langs uitgang. de Graaf Gasthuis in Delft, de eerste om de doodsoorzaak vast te stellen. Pensioenfondsbestuurders zakken vaker voor hun toets bij De Neder- auteur van het artikel. „Belangrijk is Om te beoordelen of het echt een on- landsche Bank (DNB) dan bestuurders van banken en verzekeraars. in elk geval dat oude mensen langer geluk was.” Het onderzoek laat ook „Veel kandidaten voldoen niet aan de minimale eisen”, stelt toezichthou- thuis blijven wonen, dat ze ook ouder zien dat de kans op overlijden na een der Gisella van Vollenhoven-Eikelenboom van DNB. worden, vaak aan meerdere ziekten val steeds verder stijgt bij hoger wor- lijden en vaak veel medicijnen slik- dende leeftijd. In 2016 stierven bijna ken.” Die medicijnen zijn misschien tienmaal zoveel 95-plussers dan 80- Te weinig jonge en vrouwelijke heilzaam, maar sommige verhogen tot 84-jarigen na een ongelukkige de valkans. Een onverwachte oor- val: 1.367 per 100.000 mensen. Het pensioenbestuurders zaak, schrijven de onderzoekers betekent voor 95-plussers een jaar- De overheid moet er scherper op toezien dat meer jongeren en vrouwen in hun artikel, kan zijn dat oudere lijkse kans van ruim 1 procent op de zitting krijgen in de besturen van pensioenfondsen. Dat vindt een meer- mensen tot op hogere leeftijd actie- dood na een val. ver blijven, waardoor ook hun kans derheid in de Tweede Kamer die zich in april schaarde achter een motie op een akelige val toeneemt. Er was Voorkomen van D66-Kamerlid . De motie roept minister Kool- in deze eeuw een forse groei in het Het voorkomen van een val bij oude- mees van Sociale Zaken op bij de sector aan te dringen op het bijhouden aantal 80-plussers, maar dat ver- ren is moeilijk. Alleen stoppen met van het aantal vacatures dat vrijkomt in pensioenfondsbesturen en hoe klaart de groei bij lange na niet, want multimedicatie is niet voldoende. De vaak die vervuld worden door een vrouw en iemand jonger dan 40. ook de sterfte gemeten per 100.000 oorzaak voor vallen bij ouderen kent 80-plussers steeg van ongeveer 100 meerdere oorzaken en er is daardoor Pensioenfonds PGB probeert wel gens Semih Eski, voorzitter van CNV naar 365 in 16 jaar tijd. niet één oplossing. De huisarts kan aan die eisen te voldoen. Het heeft Jongeren, om meer stageplaatsen of ouderen verwijzen naar een valkli- inmiddels als één van de weinige betaalde werkervaringsplaatsen aan Definitie van val niek bij afdelingen klinische geriatrie, fondsen de 36-jarige Jochem Dijk- te bieden. Dat gebeurt al wel, maar De definitie van een ongelukkige waar wordt gezocht naar een onder- cmeester als bestuurder. Boven- nog niet genoeg. „Als de fondsen val is duidelijk: zo’n val wordt als liggende oorzaak. Hartholt: „Zo kan dien wordt hard gezocht naar een zeggen dat zij dit belangrijk vinden primaire doodsoorzaak aangewe- het zijn dat iemand naar de oogarts vrouwelijk lid in het Verantwoor- dan moeten zij er ook in investeren.” zen als iemand binnen dertig dagen moet om te kijken of het zicht vol- dingsorgaan. De pensioenfondsen Koolmees heeft al eerder toegezegd na een val overlijdt. Hartholt: „Dat doende is, naar de fysiotherapeut om verdedigen zich met het argument met de sector in gesprek te gaan overlijden kan dus ook direct thuis valtraining en oefeningen te krijgen dat het in de praktijk moeilijk is over het vergroten van de diversiteit gebeuren. Maar als iemand na een en komt er iemand thuis langs om om met name jonge kandidaten te en voor de zomer daarover verslag val een hersenbloeding krijgt of een losliggende kleedjes op te ruimen.” vinden met voldoende ervaring en uit te brengen aan de Kamer. heup breekt, kan een patiënt ook in deskundigheid. Een oplossing is vol- Rapporteren Over de uitkomsten moet de be- windsman de komende twee jaar Meeste fondsen houden het bij mer toch eerder met pensioen gaan iedere zes maanden aan de Kamer zonder veel gevolgen voor de hoog- rapporteren. Zo hoopt de Kamer pensioenleeftijd van 67 te van het pensioen. De opgebouw- het nastreven van diversiteit bij de waarde tot 1 januari 2018 blijft Omdat we steeds ouder worden moest van de overheid de AOW-richt- pensioenfondsen te stimuleren. namelijk gelijk. Als de pensioenleef- Vier op de tien pensioenfondsbe- leeftijd voor pensioenfondsen per 1 januari 2018 omhoog van 67 naar 68 tijd op 68 jaar wordt gesteld, stijgt jaar. Verschillende pensioenfondsen houden overigens de pensioenricht- sturen heeft geen enkele vrouw in de hoogte van de pensioenuitkering het bestuur, zes op de tien heeft leeftijd op 67 jaar. Ze vinden dat het nog lang zal duren voor de AOW- omdat er één jaar minder uitge- geen personen jonger dan 40 aan leeftijd 68 jaar zal zijn. Bovendien vinden ze het moeilijk uit te leggen. keerd wordt. Als je dan besluit om boord. Dat is in strijd met de Code Ons Pensioenfonds PGB paste overigens de pensioenrichtleeftijd wel aan. met 67 jaar met pensioen te gaan, Pensioenfondsen, het pakket nor- daalt de hoogte van de uitkering men dat de sector zichzelf in 2014 De pensioenrichtleeftijd is niet de vervroegd worden”). De pensioen- weer naar het oude niveau. Alleen heeft opgelegd. De commissie die datum waarop het AOW-pensioen richtleeftijd is gekoppeld aan de le- als het pensioen nog ver weg is, op de Code toeziet heeft onlangs werkelijk ingaat: de AOW-leeftijd vensverwachting en wordt gebruikt zal eerder met pensioen gaan wel vastgesteld dat er weinig vooruit- blijft het uitgangspunt (zie „Van om de premie en het pensioen te merkbare gevolgen hebben, omdat gang wordt geboekt om te komen wiskundigen mag de AOW-leeftijd berekenen. Ook kun je als deelne- de opbouw vanaf dit jaar lager is. tot meer diversiteit.

6 ELSEVIER SENIOREN NIEUWSBRIEF Peter Fiedeldij Dop Zomer

Voor stadsmensen is de zomer vakantietijd, trein of een enkeling met het automobiel. voor veel buitenmensen is de zomer Mijn vader had eerst een zwarte Citroën, productietijd. Voor de boer die wil maaien met voorwielaandrijving, later een Volvo en hooien heeft de zomertijd geen zin, hij met kattenrug. Hij had een auto nodig moet wachten totdat de zon de ochtenddamp voor het afleggen van visites. Vanwege de heeft opgelost. De koeien hebben er geen twee pastelkleuren van de lak werd hij weet van dat de baas zijn horloge heeft verzet. Belinda genoemd, naar de kleuren van het sigarettenmerk. Overigens rookte mijn vader Van J.W.F. Werumeus Buning is de strofe Arsenal sigaretten. Mijn moeder had altijd ‘Maar de boer hij ploegde voort’ (1935). Het sigaretten in huis voor als er bezoek kwam. is een beetje hoe ik ben. De ballade eindigt Ze rookte nooit in het openbaar. ermee dat de boer door God wordt gehoord. Ik weet inmiddels dat je het geluk zelf moet In de auto zat de jongste bij moeder maken. op schoot, de andere drie zaten op de achterbank. Als we halverwege het einddoel Onze stolpboerderij is uit de zestiende waren begon mijn vader te zingen over de eeuw. De boer had een gemengd bedrijf torenspits van Bommel. Ook „We gaan nog met niet meer dan twee melkkoeien, en niet naar huis” was populair en het spelletje wat jongvee. Door de groeiende vraag uit de „Ik zie wat jij niet ziet.” Bij een uitspanning steden werd de veestapel uitgebreid tot 5-6 werd thee of limonade gedronken en werden melkkoeien. Om die te herbergen kregen de meegebrachte sandwiches genuttigd. de stolpen uitbouwen, koeienstaarten. Na De paddenstoelen van de ANWB zorgden de Tweede Wereldoorlog werden overal ervoor dat we in het bos de weg weer terug losstaande stallen gebouwd voor minimaal vonden. Ik had een met parelmoer ingelegde 20 koeien. De boer waar ik de zomervakantie toneelkijker van mijn oma om de vogeltjes te doorbracht was een grote: 32 stuks melkvee. bestuderen. Als middelbare scholier kreeg ik In onze tijd zit een wereldreis er niet in als je een echte veldkijker om tellingen te kunnen niet minstens 80 koeien hebt. Tweehonderd rapporteren. is de nieuwe norm. Megastallen zijn voor 2000 dieren. Mijn zoon heeft stage gelopen Op het Olympiaplein was een sportveld op een melkveebedrijf in Amerika met met hardloopbaan van rode gravel. Daar 20.000 dieren. In vroeger eeuwen molk de gingen we van school uit voetballen en vrouw de koeien en verwerkte de melk tot atletiek doen. Ik was goed in hoog- en boter, karnemelk en kaas. Mijn vakantieboer verspringen, slagbal en hindernisbaan, molk zijn 32 koeien nog met de hand, samen minder met voetballen omdat ik vaak stond met een knecht. Als je hem een hand gaf te dromen en niet op de bal lette. Wij zaten verdween de jouwe in zijn vuist. Zulke op knutselclubs en kregen muziekles. Ik kon handen kom je nu niet meer tegen. geen noten lezen en ging naar buiten met mijn verrekijker. Voor de arbeidersklasse De stadsmens zocht na de oorlog vertier op werden vakantiekolonies gesticht. het strand, langs sloot en plas, in bos en veld. De welvaart is volgens de statistieken enorm We leerden goed waarnemen met behulp gestegen, maar zijn er geen uitbuiters en van de Verkade-albums met plakplaatjes en arme mensen meer? Maakt de zomertijd teksten van Jacques P. Thijsse. Ik heb ze nog enig verschil? allemaal. De kraai was mijn lievelingsdier, makkelijk tam te maken. De stadsmens ging naar buiten per rijwiel, de lijnbus, Reacties: [email protected]

ELSEVIER SENIOREN NIEUWSBRIEF 7 In memoriam Hildegund Spaargaren-Ehlich Van wiskundigen mag de AOW-leeftijd Op 78-jarige leeftijd overleed na een kort ziekbed ons voormalig vervroegd worden bestuurslid Hildegund Spaargaren- We worden minder snel oud dan eerder gedacht volgens actuarissen. Ehlich. Voor de VGEO was Hilde- Gelet op de huidige ontwikkeling van de levensverwachting zou de door gund 15 jaar, van 2001 tot 2016, de overheid afgesproken stijging van de AOW-leeftijd naar 67 pas in 2026 actief. In die periode was ze tien bereikt hoeven te worden stellen zij. jaar een zeer betrokken lid van de In juni deden deze wiskundigen op van Sociale Zaken nu eindelijk eens PR-commissie. Deze bereidt jaar- verzekeringsgebied van zich spreken duidelijkheid moet geven over hoe vergaderingen en de uitstapjes met een berekening die nogal wat hij in deze kwestie staat, zegt hij. voor de VGEO-leden voor en orga- stof deed opwaaien in politiek Den Pensioenwoordvoerder Martin van niseert ze. Daarbij was niets haar Haag. Oppositiepartijen zien daarin Rooijen van 50Plus wil er vooral te veel, ze genoot ervan. het bewijs dat het afremmen van de op toezien dat de AOW-leeftijd niet brief bewaart inspirerende herin- stijging van de AOW-leeftijd vooral verder oploopt bij twijfel over de Veel bijeenkomsten van de PR- neringen aan Hildegund als redac- een kwestie is van politieke wil, en levensverwachting. Vanaf 67 jaar commissie vonden plaats in haar tielid. Sinds 2004 bedachten en vul- minder van geld. Ook de bonden is een verdere verhoging van de gastvrije huis in Aerdenhout, waar den we samen de interviewrubriek voelen zich gesterkt in hun stand- AOW-leeftijd immers gekoppeld de koffie en iets erbij gereed ston- „Wat vindt U daar nou van?” Het punt. Dat zal de bonden als muziek aan de levensverwachting. In 2022 den. Haar inbreng in de discussies werd één van de meest gelezen in de oren klinken. Zij willen immers gaat de AOW-leeftijd bijvoorbeeld en in het zoeken naar geschikte lo- rubrieken. Per kwartaal bedachten de afgesproken stijging naar 67 jaar met nog eens drie maanden om- caties voor een uitstapje was groot. we een in de actualiteit passend on- in 2021 met vier jaar uitstellen tot hoog. Achteraf gezien wordt die te Voor opduikende problemen had derwerp. Sindsdien deed Hildegund 2025. Dit uitstel is voor hen een har- snel opgetrokken, vindt Van Rooij- ze vaak een oplossing. Hildegund alle interviews tot 2016. Dat zijn er de voorwaarde om mee te werken en. „Dat is nu niet terug te draaien sprak vaak over haar tijd bij Elsevier in de loop der jaren bijna 200 ge- aan een nieuw pensioenakkoord. zonder wetswijziging. Maar wij zul- Lausanne. Daar maakte zij vrienden worden. Telkens interviewde zij een FNV-pensioenonderhandelaar Tuur len er scherp op toezien dat dit niet voor het leven. Ze deed veel voor de viertal willekeurige VGEO-leden, zo Elzinga vindt dat de actuariële be- opnieuw gebeurt.” VGEO samen met Rina Terstall, die gespreid mogelijk over het land. In vindingen een extra reden om vast ons 1,5 jaar geleden ontviel. Hilde- haar terugblik op die periode deed te houden aan het standpunt dat Coalitiepartijen houden zich voorlo- gund had hier heel veel moeite mee zij dit altijd met veel plezier. „Het de AOW-leeftijd nu bevroren dient pig op de vlakte. „Het is eerst aan en miste Rina nog elke dag. Precies leverde altijd interessante contac- te worden op 66 jaar. Dat schept de Sociaal Economische Raad om twee jaar geleden trad Hildegund ten op, naast het officiële interview ruimte voor een goede discussie over te komen met een advies over de uit het VGEO bestuur, maar bleef hoor je ook nog eens wat anders.” wat maatschappelijk houdbaar en toekomst van ons pensioenstelsel”, zeer betrokken bij de vereniging en Menig VGEO-lid zal zich haar van eerlijk is. „De huidige één-op-één zegt Roald van der Linde (VVD). bood constante hulp bij de uitjes. de telefoon herinneren. Toen zij koppeling van de pensioenleeftijd „Dat vraagt geduld en terughou- Ze was een zeer hartelijk en warm in 2016 stopte met haar bestuurs- aan de levensverwachting is dat in dendheid van de politiek. Daarom mens en het bestuur zal haar zeer functie vond ze het tot spijt van de ieder geval niet.” wachten we dat advies af voordat missen. hoofdredacteur ook tijd om haar we in de bredere context van een vaste rubriek in de ES Nieuwsbrief Pensioenakkoord goede oude dag met elkaar het de- Nu de kosten van zo’n vertraagde Redactielid Nieuwsbrief over te dragen. Haar enthousiasme bat gaan voeren.” verhoging blijken mee te vallen, zou Ook de redactie van de ES Nieuws- zal de redactie bij blijven. er weinig in de weg staan van een Het ministerie van Sociale Zaken pensioenakkoord langs de lijnen wijst er op dat de nu afgesproken Ouderen krijgen sneller een hypotheek van het eerder uitgelekte concep- stijging tot 67 jaar in 2021 niet gere- takkoord van de sociale partners, lateerd is aan de levensverwachting, Consumenten die al AOW ontvangen of dat binnen tien jaar gaan doen, stelt PvdA-kamerlid . maar dat die een inhaalslag betreft. krijgen vanaf nu sneller een hypotheek. Nationale Hypotheek Garantie Hij vindt dat Minister Koolmees (NHG) verruimt de acceptatiecriteria voor hypotheekverstrekkers om ouderen die vastzitten in hun koopwoning te helpen. IN MEMORIAM De volgende leden zijn ons ontvallen: Dat heeft NHG in april bekendgemaakt. Nu hebben veel ouderen moeite met het verkrijgen van een nieuwe hypotheek, zelfs als die veel goedkoper P.TH.M. Snijders, Santpoort wordt dan hun huidige lening. De reden daarvoor is dat hypotheekverstrek- A.G. Legdeur, Tilburg kers kijken naar hun inkomsten en het inkomen na de pensioendatum als L. Groenendijk, Lochem onzeker zien. NHG staat nu toe dat hypotheekverstrekkers kijken naar de daadwerkelijke maandlasten in plaats van het inkomen. Daardoor wordt de ‘leencapaciteit’ voor oudere consumenten vergroot, aldus NHG. Minister WELKOM Kajsa Ollongren van Binnenlandse Zaken heeft ingestemd met de nieuwe Als nieuwe donateur en lid criteria en reageert verheugd in een verklaring van NHG: „Veel senioren heten wij welkom: profiteren van deze maatregel, bovendien bevordert het de doorstroming en heeft het zo een positief effect op de gehele woningmarkt.” NHG zegt Mevr C. Betzema-Kloosterman, Haarlem zich steeds nadrukkelijker te richten op groepen die moeilijk aan bod ko- W.C.E. Spykstra, Amersfoort men op de woningmarkt. A.N.J. Thoen, Amsterdam F. Lekkerkerker, Amersfoort 8 ELSEVIER SENIOREN NIEUWSBRIEF