THEMA | WAT NOU, GEEN INNOVATIE? 2 | BOUWENDNL | November 2014 | INHOUD INHOUD | November 2014 | BOUWENDNL | 3

Ledenmagazine van Bouwend Nederland | November 2014

COLUMN MAXIME VERHAGEN

WIE MAAKT in dit nummer NEDERLAND? THEMA | WAT NOU, GEEN INNOVATIE?

Bouwen in Nederland is woekeren met ruimte. U doet dat 12" "DURF JE EIGEN14 22 dagelijks, als lid van Bouwend Nederland. Van nul-op-de- WIJ MOETEN AF VERBETER DE BOUW meterhuizen bouwen, wegen aanleggen of woningen VAN DAT CALIMERO- CONCURRENT TE ZIJN" EN BEGIN MET WIJ renoveren. Dat moet gezien worden, want het is nodig om GASTHOOFDREDACTEUR OP INFRATECH GAAN DE JONGE 17 miljoen mensen goed te laten wonen, werken en reizen. GEDRAG" Daarom vieren wij in 2015 het Jaar van de Ruimte – en kijken TON HILLEN, LID VAN DE RAAD INTERVIEWT INNOVATIE BOOSTER GEESTEN ‘KRACHTIG VOORUIT’ we vooruit naar de wereld van 2040. EN SIX FINGERS Het is waanzin andere resultaten te verwachten als je VAN BESTUUR VAN HEIJMANS, iets altijd op dezelfde manier doet. Meer ...> Ruimte begint thuis. Dat is straks een energieleverende woning, "Geef uitdagers de ruimte. Dat zijn de mensen die met domotica en andere aanpassingen waardoor we tot op OVER VERNIEUWING een sector kunnen kantelen, omverduwen of verder hoge leeftijd op onze vertrouwde stek kunnen blijven wonen Over SPARK, trots en durfprojecten 3.0. Meer ...> brengen." Meer ...> en ook vaak werken. Meer oude wijken en bedrijventerreinen zijn dan getransformeerd tot aantrekkelijke woonwijken. Daar treffen we meer28 groen en water, want we weten dan hoe we BouwendNL is het verenigings EN VERDER ... moeten omgaanBOUW met klimaatverandering. IN BEELD magazine van Bouwend Nederland. De bouwer van de toekomst heeft daar oog voor. Net als In het magazine is informatie te vinden over 4 17 de infra-ondernemer scherp kijkt naar ontwikkelingen in activiteiten van de vereniging, ontwikkelingen BOUW IN BEELD BOUWEND NEDERLAND ADVIES mobiliteit. Duurzaam vervoer, zoals elektrische auto’s, is in 2040 in de sector en onderwerpen die van belang zijn Nieuw aanbestedingsmodel voor Synfra gemeengoed. Autoverkeer zal veel minder uitstoot veroorzaken, voor de bedrijfsvoering van de leden. 6 terwijl geluidsoverlast tot een minimum zakt. De inhoud geeft invulling aan de missie van NIEUWS 24 Wat juist gaat stijgen, is het water. Door de klimaatverandering de vereniging, namelijk het binden, boeien en DE BOUWKEET IN DEN HAAG IN 12 BEELDEN komen de economisch meest vitale en dichtbevolkte regio’s verenigen van de leden. 10 "Zelden zo’n effectief middel gezien" meer in een gevarenzone te liggen. Dat vereist ruimtelijke DE AGENDA VAN MAXIME oplossingen van megaformaat – en dus visie. Het Jaar van de 26 Ruimte zet dat op scherp. De oplossingen die wij in ons land 11 GOED ONDERHOUD INFRA IN IEDERS BELANG ontwikkelen, kunnen we overal ter wereld toepassen. Daar valt, CAO-UPDATE Interview Teus de Wit en Barend van Kessel van ook straks, een goede boterham mee te verdienen. het Actieteam Inframarkt De bouwen infrasector blijft een hoofdrol vervullen bij het 11 beantwoorden van de centrale vraag van het Jaar van de Ruimte: < Foto omslag COLUMN GASTHOOFDREDACTEUR 28 ‘Wie maakt Nederland?’. Want hoeveel er ook verandert, ook Op de A4 Burgerveen-Leiden heeft BAM in samenwerking YURI KIONTKE BOUW IN BEELD in 2040 wil iedereen een goed dak boven z’n hoofd, kunnen met Rijkswaterstaat in juni van dit jaar een proefvak reizen en droge voeten houden. Daar moet goed over nagedacht aangebracht met Laag Energie Asfalt Beton in de deklaag, 12-22 30 worden. Daarom vragen we ook u in 2015 mee te doen aan het LEAB PA+. (Foto: BAM) THEMA | WAT NOU, GEEN INNOVATIE? BIJEENKOMSTEN REGIO’S Jaar van de Ruimte. < BOUW IN BEELD

Kijk op: INITIATIEFNEMER PARTICIPANTEN MATERIAAL 3dprintcanalhouse.com PRINTEND NEDERLAND In Amsterdam wordt door een enorme 3D-printer ‘gebouwd’ aan een DUS Architects Heijmans, Henkel, Bioplastic: industriële lijm Macromelt (Henkel), grachtenpand. De bouwplaats fungeert tevens als tentoonstelling over BOUWTIJD Stichting Doen, gemaakt uit 80% plantaardige oliën. Foto de bouw van dit eerste 3D-geprinte gebouw ter wereld. 3 jaar Gemeente Amsterdam, AFK Het granulaat smelt bij 170 graden celcius René van den Burg 6 | BOUWENDNL | November 2014 | NIEUWS NIEUWS | November 2014 | BOUWENDNL | 7

VEEL VRAAG NAAR BOUWACTUEEL: BRON VAN KENNIS

Bouwend Nederland heeft in samenwerking met Onder de knop ‘Benchmark’ vindt u infographics het EIB een nieuw kennisplatform gelanceerd: en vergelijkingstools waarmee u in één “Voor nieuwe zolen begrijpt iedereen het Joost Fijneman, BouwActueel. Deze online database brengt alle oogopslag ziet of uw bedrijf beter of slechter "Retentierecht retentierecht. Waarom dan niet bij nieuw- en hoofd Bouwend Nederland Advies in Cobouw relevante markt- en bedrijfsvoeringsinformatie presteert dan de concurrent. verbouw? Stoppen dus met die juridische voor leden samen. U krijgt als lid kosteloos nieuwe zolen" trucjes en gewoon de wet volgen. En zorgen dat Kijk op toegang tot overzichten van recente ontwikke- Doorontwikkeling je een goede aannemer treft. Een dus die afwij- cobouw.nl/nieuws lingen, prognoses en kengetallen, niet alleen op De lancering van BouwActueel vormt het kingen van het retentierecht niet accepteert.” http://ow.ly/Do5ht landelijk niveau maar ook op dat van uw eigen startsignaal voor de doorontwikkeling van het regio. Feiten & Cijfers-onderdeel op bouwendneder land.nl. Hierbij ontsluit de vereniging geleidelijk In een dynamische omgeving als de bouwsector is ook statistieken van andere bronnen. Centraal het van belang om op elk moment over actuele staat de behoefte van leden en de praktische marktinformatie te kunnen beschikken. Als lid vertaling van de feiten en cijfers naar het van Bouwend Nederland vindt u deze informatie gebruik in de bedrijfsvoering. In dit kader wordt JUBILEUM 125 JAAR gratis na inloggen op www.bouwendneder een ledenpanel geformeerd en zijn onder land.nl/bouwactueel. BouwActueel geeft niet steunende activiteiten georganiseerd. Bouwend Nederland De Vree en Sliepen alleen cijfers en grafieken maar ook uitleg bij de feliciteert De Vree en Sliepen Tiel cijfers. Daarnaast verschijnen er ieder kwartaal Kijk op met de viering van hun jubileum: Viering: 24-10-2014 nieuwe prognoses voor de productie en werk bouwendnederland.nl/bouwactueel gelegenheid in de bouw.

Vergelijk bedrijfsprestaties BouwActueel biedt verder de mogelijkheid om uw bedrijfsprestaties te vergelijken, Maatschappelijke problemen vragen om Het bedrijfsleven, overheden, kennis voor algemene kosten, bedrijfseconomische krachtige en innovatieve oplossingen zowel qua instellingen, maar ook particulieren kunnen resultaten en arbeidsgerelateerde onderwerpen techniek als qua proces. Daarom roept InfraTech, meedingen naar deze prijs. De InfraTech zoals ziekteverzuim. iedereen uit de sector op om baanbrekende Innovatieprijs wordt georganiseerd door ideeën te lanceren voor de aanleg en het onder Bouwend Nederland. houd van infrastructuur in de breedste zin van het woord. Tijdens InfraTech 2015 (20 tot en Kijk op infratech.nl DALING AANTAL FAILLISSEMENTEN 1.800 met 23 januari 2015) zal voor de negende http://ow.ly/Do4FN 1.600 Innovatieprijs InfraTech achtereenvolgende keer, de InfraTech BOUWNIJVERHEID 1.400 Innovatieprijs worden uitgereikt. 1.200 ZET DOOR TOTAAL 1.000 800 600 Veilige e BEDRIJVEN 400 10 NATUURLIJKE PERSONEN MET EENMANSZAAK 200 bouwvrouwen 0 J F M A M J J A S O N D J F M A M J J A S O N D J F M A M J J A S O N D J F M A M J J A S O N D J F M A M J J A S O N D Het bekende veiligheidshesje is er nu ook in Dag 2010 2011 2012 2013 2014 een charmante damesvariant. In de eerste negen maanden van 2014 zijn in Weliswaar gingen er in september meer de bedrijfstak bouwnijverheid in totaal bedrijven failliet dan een maand eerder, maar op Het getailleerde ‘dames colbert’ in fluor oranje van de Bouw: 766 bedrijven failliet gegaan. Daarmee lag het jaarbasis gezien houdt de dalende tendens aan. met 3M striping is beschikbaar in de maten 38 aantal uitgesproken faillissementen 42 procent De top werd precies een jaar eerder bereikt. In tot en met 44 bij Voerman in Nijmegen. En ook lager in vergelijking met dezelfde periode van de periode oktober 2012 tot en met september niet onbelangrijk… de jas voldoet aan de eisen 13 juni 2015 vorig jaar. Toen gingen nog ruim 1.300 bedrijven 2013 gingen 1.699 bedrijven in de bouwnijver Kijk op: van Rijkswaterstaat. in de bedrijfstak failliet, zo blijkt uit cijfers van heid failliet. In de daaropvolgende 12 maanden bouwendnederland.nl/nieuws het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). moesten 1.061 bedrijven de poorten sluiten. 8 | BOUWENDNL | November 2014 | NIEUWS NIEUWS | November 2014 | BOUWENDNL | 9

INFRA INNOVATIE: WERELDPRIMEUR VOOR A58 HET GALA Met de vervroegde ombouw van de A58 met de exploitatie van servicepunten en gronden maar is een vinding het ei van Columbus dan Het Gala van de Nederlandse Bouw vindt plaats toepassing van tal van slimme technologieën van Rijkswaterstaat langs de weg, kan die partij heeft het er zelf ook de financiële voordelen op 9 februari 2015. Dan worden de winnaars beleeft het zuiden van het land straks niet benutten om er meer opbrengsten uit te halen”, van.” van de bouwprijzen bekend gemaakt. alleen een wereldprimeur, maar is de regio ook licht De Groot toe. getuige van een unieke publiek private samen- Hij noemt zaken als innovatieve wegen

Kijk op: werking (PPS) tussen overheid en bedrijfsleven. Ruimte voor de markt verkeerstechnieken, duurzamer asfalt, led denederlandsebouwprijs.nl “Deze manier van een werk realiseren is in De oud-bestuurder van Bouwend Nederland verlichting, zonnepanelen op geluidsschermen, Nederland nog nooit vertoond”, benadrukt legt ook uit dat, doordat die partij het werk windmolens langs de weg, In-Car technologie bestuurder Cees de Groot van Stichting A58 binnen het programma van eisen volledig naar en extra voorzieningen voor truckers. Het project waarin de ondernemers uit de regio zitten die eigen inzicht mag uitvoeren, hij er ook allerlei past goed in het beleid van Rijkswaterstaat om Mozesbrug, Fort de Roovere, van RO&AD Architecten: het initiatief namen tot het project. eigen innovaties in kan stoppen: “Wij willen dat steeds meer werken in samenwerking met de winnaar De Nederlandse Bouwprijs Civiele Kunstwerken 2013 (Foto: Kaat Kerkhove). er zoveel mogelijk ruimte komt voor de markt markt te doen en in het buitenland is er ook al Bijzonder aan de PPS-aanpak is dat de wegen- om alles te kunnen doen om tot een verdien- belangstelling voor, geeft De Groot aan. bouwer of het consortium van bedrijven dat model te komen. Bedrijven klagen vaak dat hun straks de opdracht in de wacht sleept, niet innovaties weinig gewaardeerd worden door Lees meer op bouwendnederland.nl/nieuws KRACHTIG HERSTEL alleen die klus voor de verbreding op twee opdrachtgevers omdat ze te duur zijn of zich http://ow.ly/Do8Bn trajecten van de A58 voor eigen rekening nog niet voldoende hebben bewezen. Maar in uitvoert maar de komende dertig jaar ook het dit geval is het consortium zelf verantwoorde- BOUWPRODUCTIE onderhoud en beheer ter hand mag nemen van lijk voor een langdurige exploitatie dus kunnen deze hele rijksweg tussen Eindhoven en Bergen ze experimenteren wat ze willen. Mislukt iets, IN 2015 op Zoom. “Al die dingen, dus ook het beheer en dan moeten ze zelf zorgen dat het goed komt,

Volgend jaar zal de bouwproductie herstellen raming van het Economisch Instituut voor en voor het eerst sinds jaren een krachtige de Bouw (EIB). 2014 moet gezien worden als groei laten zien. Dit herstel zet in 2016 naar een transitiejaar, zo gaf EIB-directeur Taco "Wie in de verwachting door. van Hoek aan. Het duurt echter nog wel even voordat de werkgelegenheid weer serieus zal NIEUWE LEDEN bouw niet Met groeicijfers van 4% in 2015 en 3,5% in 2016 toenemen. Bouwend Nederland heet onderstaande nieuwe leden zal de bouwnijverheid ook relatief krachtig van harte welkom bij de vereniging. verandert,

groeien binnen de Nederlandse economie. De Kijk op Organisatie Vestigingsplaats Sectie bouwproductie zal dit jaar licht toenemen, daar bouwendnederland.nl is gezien" waar eerder nog van een kleine daling werd http://ow.ly/Do7LS Bos Bouwonderneming B.V. Emmeloord Bouw Klein Bouwminister Stef Blok tijdens uitgegaan. Dit blijkt uit de jongste (september) Den Hartog Verbouw en Installatie Breukelen (Ut) Bouw Klein bijeenkomst van Bouwend Nederland Houter Bouwspecialiteiten Alkmaar Bouw Klein afdeling Noord-Holland Noord. J.H. Totaalbouw B.V. Terschuur Bouw Klein Kijk op www.bouwendnederland.nl Bouwproductie 2013-2016 Kuiper VGO B.V. Diemen Bouw Klein http://ow.ly/Do8l7 Bron: EIB Bouwbedrijf Rens Lepelstraat Bouw Klein 4,0 Bouwbedrijf Veninga Ten Post Bouw Klein 3,5 Bouwbedrijf P.C. de Winter Loppersum Bouw Klein "Er komt juist zo

2013 0,5 veel moois en Het aantal certificaten, keuren en beoordelings- Kijk op cobouw.nl/nieuws 2014 2015 2016 richtlijnen op het gebied van Maatschappelijk http://ow.ly/Do84t innovatiefs uit Verantwoord Ondernemen (MVO) in de bouw en installatie volgens een inventarisatie tijdens de deze sector" werkconferentie ‘Van Lima tot meterkast’. Maarten van Hezik, voorzitter van de Het thema luidde dan ook niet voor niets: 4,0 Stichting De Nederlandse Bouwprijs 70 ‘Snoeien in het woud van certificaten’. W D V Z Z Tekst | Joba van den Berg VERENIGING | November 2014 | BOUWENDNL | 11 DE ...... 18-09 ...... DE ...... Keynote spreker op het ...... BIM congres - ...... CAO-UPDATE COLUMN YURI KIONTKE AGENDA ...... NBC Nieuwegein ...... AGENDA ...... GASTHOOFDREDACTEUR ...... VAN ...... VAN ...... OVER ...... GOED WERK EN ...... KETENKRAKERS EN MAXIMEMAXIME ...... ÉCHTE BANEN SYSTEEMPRIKKERS M D W D V Z Z ...... 23-09 23-09 ...... FNV Bouw zette op 30 september naast onze Bouwkeet op het Plein in ...... Officiële opening Bereiken doelstelling ...... opleidingscentrum project Slim Energie ...... Den Haag een actiebijeenkomst op. Zo’n tachtig man pleitte daar voor ...... Bouwgilde in Rijssen Thuis Overijssel...... gewoon goed werk en echte banen en aanpak van schijnconstructies...... Vlnr: John Joosten (KvK), ...... Goed plan, zeg ik op mijn beurt. Echter, de beschuldiging dat Bouwend ...... Jos van Dalen (Min. van ...... Nederland dit niet zou willen is absurd. Sla onze publicaties ‘Gelijk aan de ...... BZK), Titia Siertsema ...... (Uneto-VNI), Theo Riet- ...... streep I en II: aanpak oneerlijke concurrentie’ er maar op na...... kerk (Prov.Overijssel) ...... en Maxime Verhagen ...... Echter, je moet feiten en fabels wel weten te scheiden. Om te beginnen ...... (Bouwend Nederland) ...... is niet alles wat niet conform de bouw-CAO wordt betaald een schijn constructie. Binnen de EU is er nu eenmaal vrij verkeer van werknemers M D W D V Z Z en diensten. Een Roemeense werknemer houdt van hetzelfde salaris 24-09 ...... Uitreiking predicaat ...... 25-09 meer over dan een Nederlander en is goedkoper voor de werkgever. Hij Hofleverancier aan ...... Lancering heeft namelijk lagere sociale zekerheidspremies en dat scheelt ook werk AC Borst Bouw door ...... ‘Kleur uw geverskosten. Daar kun je wat van vinden, maar dat is wel realiteit. Johan Remkes, ...... Gemeente Groen’ Tot dit jaar had ik eerlijk gezegd nog nooit gehoord van de commissaris van de ...... Vlnr: Maxime Verhagen, Koning ...... Ed Nijpels (Nationaal Sinds januari 2009 is het aantal werknemers onder de bouw-CAO gedaald Trendrede: het cadeau dat dertien prominente trendwatchers ...... Energieakkoord), van 170.000 naar iets meer dan 100.000 nu. Een daling van meer dan al vijf jaar lang een week vooruitlopend op Prinsjesdag aan het ...... Bas Ruter (Rabobank) 40 procent terwijl de bouwproductie gedaald is met ‘slechts’ Nederlandse volk presenteren. De Trendrede heeft als doel om ...... en Titia Siertsema 20 procent. Dat verschil komt omdat de huidige bouw-CAO stimuleert “Nederland te stimuleren gefundeerd vooruit te zien, door de ...... (Uneto-VNI) om met flex te werken. De bouw-CAO is namelijk niet meer concurrerend: grote golven te schetsen van waaruit kleinere trends en hypes M D W D V Z Z improductiviteit in plaats van productiviteit wordt beloond. Daarnaast is de komende jaren voortkomen.” ...... de CAO een onmogelijk dik boekwerk vol haken en ogen en biedt het geen In de Trendrede werd gesproken over Ketenkrakers en ...... maatwerkmogelijkheden. Het is nu niet alleen voor werkgevers maar ook Systeemprikkers. Mooie benamingen zijn dat. Als voorbeelden ...... 29-09 ...... voor werknemers financieel aantrekkelijker om zzp-er te zijn. van Ketenkrakers werden Airbnb en Uber aangehaald die, ...... Start ...... gestart als kleinschalig initiatief, de aanval op de gevestigde ...... Stroomversnelling ...... Koopwoningen ...... Tot slot noem ik de administratieve lasten voor werkgevers als ze met hotel- en taxiwereld hebben ingezet. De gevestigde orde ...... 01-10 werknemers werken. Twee jaar doorbetalen bij ziekte is bijna hetzelfde probeert vervolgens krampachtig hun oude paradigma in ...... Najaarsexcursie met als faillissement voor het MKB. Het wetsvoorstel ketenaansprakelijkheid stand te houden, door hardop af te vragen of dat allemaal wel ...... vakgroep Civiele ...... Betonbouw/Jong VCB, lonen is ook zo’n voorbeeld van administratieve lasten. Een MKB-bedrijf mag en hierbij ook de verzekeringsmaatschappijen en politiek ...... college tour dat een huis bouwt en een tegelzetter, stukadoor, schilder en installateur betrekken. Ze lijken niet door te hebben dat langzaam gaten inhuurt (wat heel normaal is want bouwbedrijven zijn veelal gespecia vallen in hun oude verdienmodel: de keten wordt gekraakt. M D W D V Z Z liseerd) moet vier CAO’s kennen en zorgen dat al die mensen bij al die ...... 30-09 ...... bedrijven conform hun CAO worden betaald. Dat leidt maar tot één ding: Een andere trend die aan de orde kwam, was het feit dat ...... Mini-Symposium ...... dat bedrijven nog meer gaan werken met zzp-ers die ze goed betalen steeds meer mensen met elkaar verbonden zijn vanwege ...... ‘Impact bouwen, ...... maar waardoor ze geen administratieve lasten hebben en kunnen hooien gedeelde interesses en niet omdat ze onderdeel zijn van een ...... wonen, werken, leren, ...... leven’ in Almere ...... wanneer de zon schijnt. georganiseerde, hiërarchische structuur. En dat vanuit die ...... gedeelde interesses geweldige ideeën voortkomen waardoor ...... Kortom; wil je gewoon goed werk en echte banen, zorg er dan ook mensen in bestaande systemen gaan prikken...... 02-10 ...... Opening symposium ...... voor dat de collectieve afspraken die mogelijk maken. Vermijding van ...... 75 jarig bestaan ...... administratieve lasten en een moderne CAO: meer concurrerend, meer Bij ons kan dit ook voorkomen. In mijn optiek zijn er dan twee ...... Vink+Veenman b.v...... maatwerk voor bedrijven én meer loon en individueel keuzebudget voor opties: of je bent blind voor de ideeën die enkele individuen werknemers. < kunnen hebben en blijft zelf bedenken wat het beste is voor de M D W D V Z Z dag van morgen (top-down). Of je creëert een speelveld waarin ...... 16-10 ...... ideeën de ruimte krijgen om tot volle wasdom te komen om ...... Huldiging bouw ...... vervolgens in de organisatie toe te passen (bottom-up). 20-10 ...... deelnemers EuroSkills: ...... twee gouden medail- ...... Bij ons zie ik gelukkig dat laatste steeds vaker gebeuren...... les, één brons en een ...... Ontwikkelingen en verbetertrajecten worden van bovenaf meer ...... vierde plaats ...... procesmatig aangestuurd en ondersteund waarbij verschillende ...... individuen bottom-up bijdragen aan de gewenste verandering...... Of ‘bij ons’ van toepassing is op de vereniging of op de sector? ...... Wie het weet, mag het zeggen. < ...... 12 | BOUWENDNL | November 2014 | THEMA | WAT NOU, GEEN INNOVATIE? Tekst | Harm Dragt Foto’s | Heijmans THEMA | WAT NOU, GEEN INNOVATIE? | November 2014 | BOUWENDNL | 13 "WIJ MOETEN AF

VAN DAT Heijmans heeft innovatie hoog in het vaandel is daar een mooi en actueel voorbeeld van. Wij staan. De Raad van Bestuur is ervan overtuigd hebben fase 1.0 en 2.0 met succes afgerond en dat vernieuwend bezig zijn het concern alleen zijn nu bezig met fase 3.0.” maar winst kan opleveren. En dat gaat verder CALIMERO- dan de financiële definitie van winst. Heijmans Militair Museum GEDRAG" wil ook nadrukkelijk investeren in vernieuwing Hillen heeft een duidelijke mening over de en verbetering en heeft daarvoor vanuit de NV innovatiedrang in de sector. “De bouw heeft, als budget vrij gemaakt om innovatie op een nog je het breed en goed bekijkt, heel veel op het hoger plan te brengen. gebied van innovatie gepresteerd. De fout die wordt gemaakt is dat wij onderdelen daarvan “Sinds 2010 zijn wij gestructureerd bezig met niet altijd onder de noemer innovatie plaatsen. innovatie”, aldus Raad van Bestuurslid Ton Ik noem als voorbeeld moderne contracten. Niet Hillen. “Niet alleen op de werkvloer waar inno iedereen ziet dat als innovatie, wij bij Heijmans vatieve gedachten over het algemeen ontstaan wel degelijk. Nieuwbouwcontracten waar Hydrea Thermpipe maar ook in de hoogste echelon van het bedrijf. bijvoorbeeld 25 jaar onderhoud bij geoffreerd Een aansprekende Heijmans innovatie is En natuurlijk alle lagen die daar tussen zitten. wordt vind ik een goed voorbeeld van vernieu de Hydrea Thermpipe. Daarmee wordt de Als Raad van Bestuur vinden wij vernieuwen en wend bezig zijn. Wij zouden onze prestaties gemiddelde temperatuur van 18 graden van verbeteren een belangrijke doelstelling. Wij zijn met z’n allen veel beter moeten uitstralen en rioolwater benut voor het verwarmen van voordurend doende om zowel onze producten uitventen. Wij moeten af van dat Calimero huizen. Het principe gaat uit van een rioolbuis als diensten op een hoger plan te brengen. gedrag en ophouden met negatief te doen over Onsmet streven een binnenbuis is er op gericht met daaromheen om producten een Recent hebben wij weer een forse stap voor wat wij presteren. Kijk eens wat wij realiseren enspiraalwikkelleiding. diensten te leveren Metzonder behulp oplever van- eenof waarts gezet met de benoeming van Gerard de op Soesterberg in een ppp-constructie. Het faalkostenwarmtewisselaar en een waterpomp kan het Leede tot Chief Technical Officer. Hij heeft tot nieuwe Nationaal Militair Museum is toch echt warme rioolwater gebruikt worden voor de taak om de ideeën die binnen ons concern naar iets om trots op te zijn.” verwarming van huizen. 150 meter pijp is al boven komen te (laten) analyseren en te zorgen voldoende om honderd huizen duurzaam en voor een uniforme stroomlijning. Uit die analyse energievriendelijk te verwarmen. moet blijken of de innovatieve gedachte kans van slagen heeft en of het daarmee verbonden product of dienst goed te vermarkten is. Die analyse maakt ook duidelijk welke ideeën geen kans van slagen hebben. Zo’n coördinator is een noodzaak want let wel er komen in een bedrijf als het onze heel veel ideeën naar boven borrelen. De Leede rapporteert zijn bevindingen rechtstreeks aan de Raad van Bestuur.” Vonken Met de oprichting van SPARK toont Heijmans 3.0 eens te meer aan dat zij innovatie verder wil "Ons streven is er op gericht Hillen: “Bij innovatie of verbeterslagen is het brengen. “Ik begin te zeggen dat niet iedereen om producten en diensten van essentieel belang dat de basis op orde even gelukkig was toen SPARK werd gelan te leveren zonder is. Ook daar zijn wij binnen Heijmans druk ceerd. Maar wij geloven er in. Samen met oplever- of faalkosten." mee bezig. Ons streven is er op gericht om onze partners de TU Eindhoven, de Avans producten en diensten te leveren zonder Hogeschool, de gemeente Den Bosch en de oplever- of faalkosten. Voor nieuwe ideeën provincie Noord-Brabant. Ik zie, kijkend naar de heb je daar een zekere incubatietijd voor nodig. Bouwcampus, ook geen overlapping, laat staan Wij noemen het durfprojecten die wij in fases obstakels. De Bouwcampus zit dicht tegen de One Living uitrollen. Doorgang naar de volgende fase vindt universitaire wereld aan. Wij zijn meer gericht Op woninggebied heeft Heijmans het One Living concept ontwikkeld. pas plaats als de voorgaande met succes en op de dagelijkse praktijk. Het is een open inno Daarmee kunnen voor eenpersoonshuishoudens op tijdelijke basis met ons goedvinden is afgerond. Glowing Lines vatief centrum waar ook derden gebruik kunnen compleet uitgeruste huizen worden neergezet op nog niet ontwikkelde (markering met speciale verf die overdag licht maken van de faciliteiten van ons laboratorium. percelen. De huizen kunnen gemakkelijk verplaatst worden naar andere absorbeert en deze in het donker weer afgeeft) En dat stimuleren wij van harte.” < locaties wanneer dat nodig blijkt te zijn. 14 | BOUWENDNL | November 2014 | THEMA | WAT NOU, GEEN INNOVATIE? Tekst | Kees de Vries Foto’s | René van den Burg THEMA | WAT NOU, GEEN INNOVATIE? | November 2014 | BOUWENDNL | 15

"Als ik bij bedrijven kom en zie dat de beste parkeerplek voor de directeur is, dan weet �DURF JE EIGEN ik eigenlijk al dat bedrijf niet georganiseerd is rondom waarde voor de klant."

CONCURRENT TE ZIJN� Jullie staan beiden in diverse sectoren bedrijven bij die verbeteraars. Die kunnen zorgen dat je een businessmodel willen innoveren. Hoe beoordelen jullie de innovatie in de van oud naar nieuw kunt krijgen.” bouwsector. Rob: “Als ik bij bedrijven kom en zie dat de beste parkeer Anthony: “Technisch is de bouw zeker innoverend. De plek voor de directeur is, dan weet ik eigenlijk al dat bedrijf grootste crux is het werk op elkaar af te stemmen in niet georganiseerd is rondom waarde voor de klant. Bij ketensamenwerking waardoor er onderaan de streep supermarktketen Jumbo staat het organogram getekend als meer overblijft. Ik vind computerspel Tygron van Yes!Delft een omgekeerde piramide. De directeur staat onderaan, het ROB ADAMS ANTHONY MEYER ZU een mooi voorbeeld om besluitvorming te versoepelen. Je personeel bovenaan, omdat juist zij waarde toevoegen.” SCHLOCHTERN krijgt snel helder wat de belangen zijn van opdrachtgever, gemeente en aannemer en je lost zo problemen op in Dus top-down werkt niet? co-creatie met aandacht voor elkaars insteek, zonder dat Rob: “Verandering komt eigenlijk nooit alleen van boven. je een programma van eisen 33 keer moet herschrijven.” Besturen betekent vaak bewaken. En bewaken is anders Rob: “De manier van aanbesteden door opdrachtgevers dan vernieuwen, tenzij het water aan de lippen staat, dan bij grote projecten leidt er toe dat alleen dezelfde grote moet ineens het roer om. Maar het is slimmer om je dat te partijen meekunnen. Die voeren het vervolgens uit op de vernieuwen als de zon schijnt, niet als het stormt. Al is het

manier zoals ze dat altijd deden. Waarom het beschik natuurlijk niet zo zwart-wit. Bij technologiebedrijven is de bare bouwbudget niet in deelopdrachten verdelen, om zo technisch directeur vaak ook aanjager.” kleinere innovatieve partijen ook mee te laten denken en Anthony: “Bij bedrijven als DSM waar al vaak het hele werken. Zo voeg je waarde toe.” systeem overhoop is gegooid, zie je beide: top-down en bottom-up. Ik zie het zo: hun kernactiviteit is de grote Henk Volberda van de Rotterdam School of Management ballon en daaromheen laten ze constant kleine ballonnen maakt onderscheid tussen replicatie en vernieuwing. Het los. Als de grote ballon zacht wordt, kijken ze direct naar een is een bestaand product net nog iets beter maken, voorhanden alternatieven. Bij DSM en IBM gaat veel geld vernieuwen is het totaal anders doen. Hoe vertaal je dat naar research, maar ook in de bouw liggen er kansen.” naar de bouwsector? YURI KIONTKE Rob: “Bedrijven worden bestuurd door verbeteraars, niet We zijn nu op een dusdanig laag punt van de markt door vernieuwers. Die focussen op replicatie. Vergelijk het gekomen, dat er gewoon geen geld is om te innoveren. met een apenstam. De aap die het hoogst in de boom zit, Hoe moet je daarmee omgaan? wil daar zo lang mogelijk blijven zitten en gaat dus geen Rob: “Daar hoef je niet mee om te gaan. Veel van die rare sprongen nemen. En die op de tak daaronder ook bedrijven zullen vanzelf verdwijnen. En dat is alleen maar Gasthoofdredacteur Yuri Kiontke hield recentelijk voor BouwendNL een dubbelge- niet, want die hoopt ooit een keer op de hoogste tak te goed voor de sector en voor de markt. De grote denkfout belanden. Vernieuwers of dromers brengen dat in gevaar. is dat innovatie veel geld kost. Je moet juist veel proef sprek met Rob Adams (Six Fingers en auteur van onder andere het boek Daarom wordt in de top vaak gefocust op replicatie en niet ballonnetjes loslaten in een veilige omgeving. Chemische vernieuwing, omdat vernieuwing risicovoller is. Een extern experimenten doe je ook in een lab en niet op een basis Ga Vreemd!) en Anthony Meyer Zu Schlochtern (Innovation Booster) over bureau kan die impasse doorbreken, maar alleen als er bij school. Verklein het. Van de twintig accountmanagers kun het bedrijf de bereidheid is zich anders te organiseren.” je drie op een andere manier laten werken. En werkt het, innovatie. Hoe organiseer je dat? Over vreemdgaan, apen hoog in de boom en de Anthony: “De ondernemende mensen binnen een bouw dan verder. Je moet niet denken dat bij innovatie organisatie vormen de link tussen de vernieuwers en de constant het hele systeem omgegooid moet worden.” > kogel in het hart van je businessmodel. “Ideeën zijn op zich niets waard.” 16 | BOUWENDNL | November 2014 | THEMA | WAT NOU, GEEN INNOVATIE? Tekst | Robin van Essel VERENIGING | November 2014 | BOUWENDNL | 17

BOUWEND NEDERLAND ADVIES "Geef uitdagers de ruimte. Dat zijn de mensen die een sector kunnen kantelen, omverduwen of verder brengen." NIEUW AANBESTEDINGSMODEL VOOR SYNFRA Anthony: “Als je het maar wel in de praktijk doet. Anthony: “In onze methodiek is eenzesde concept Klantenpanels van gescreende klanten en dergelijk, dat ontwikkeling en vijfzesde van het succes ligt bij doen. werkt allemaal niet. Het moet in de echte wereld.” Zoek partijen, maak prototypes, creëer draagvlak om het uiteindelijk op de markt te krijgen. Innoveren doen we graag zelf, we weten immers zelf het Rob: “Als mensen honderd keer horen dat iets niet kan, dan best hoe onze business werkt. Hoe kun je die klassieke geloven ze het uiteindelijk ook. Dus ja, doe! Het mag ook fout voorkomen? best mislukken. Geen enkel kind leert lopen zonder eerst Rob: “Ieder idee is ooit al eens bedacht, zij het vaak voor een paar keer gevallen te zijn.” een andere omstandigheid in een andere setting voor Anthony: “You win some, you learn some. In elk bedrijf zit een andere problematiek. Met zijn allen naar het plafond wel iemand met een plan of idee. Geef die mensen budget staren in afwachting van het gouden idee werkt niet. Net en laat ze het maar doen. De koffiejuffrouw bij een groot als ongelimiteerd ideeën spuien, want dan blijf je zitten met tandpastamerk verblufte de raad van bestuur door tijdens vijftig post-it’s vol onwerkbare ideeën. Wij kijken liever naar een discussie “Hoe kunnen we meer tandpasta verkopen” de parameters om een dienst of een product te ontwerpen eruit te flappen “Maak het gaatje in de tube wat groter.” en vergelijken die met 800 best practices in onze database. Rob: “Dus geef niet automatisch de manager de opdracht

In Zuid-Nederland werken de nutsbedrijven samen in Synfra, waardoor ze nodige werkzaamheden en onderhoud efficiënt op elkaar kunnen afstemmen. Deze werkzaamheden worden eens in de vier jaar in percelen aanbesteed, met als gevolg dat in verschillende regio’s nieuwe ploegen aan het werk gaan. Deze situatie is echter naar niemands tevredenheid.

Nutsbedrijven Brabant Water, Delta, Endinet, Als dit probleem in een klankbordoverleg van verzorgde in een perceel en aanschoof bij het Zo profiteer je van de ervaringen van andere bedrijven. Het en het budget. Iedereen kan vernieuwen. Op elke laag. Enexis, Waterleidingsmaatschappij Limburg, Synfra met de betrokken aannemers naar klankbordoverleg. Sinds de laatste aanbe voorkomt veel innovatieangst, ook hoger in de boom, omdat Geef die vrijheid en durf los te laten.” UPC en Ziggo werken in Brabant en Limburg voren komt, benaderen zij het Aanbestedings steding onder de nieuwe constructie begin men de verandering omarmt op basis van branchevreemde samen in Synfra. Dit samenwerkingsverband instituut met het verzoek om met een alter 2013, is er een tweede perceel bij gekomen. succesvolle innovaties. Zo kun je gericht bouwen.” Er zijn bedrijven die Research en Development onder de zorgt ervoor dat nieuwbouw en werkzaam natieve constructie te komen. Van Alphen: Directeur en eigenaar Hans van der Steen is te Anthony: “Wij gebruiken jonge ondernemende mensen in raad van bestuur zetten. Hoe denken jullie daarover? heden aan de ondergrondse netwerken efficiënt “We ontdekten dat de Europese aanbestedings spreken over de gang van zaken: “Ja, dankzij plaats van een database. De jeugd loopt veel meer vooruit Rob: “Dan maak je het wel heel erg belangrijk.” en met zo weinig mogelijk overlast voor richtlijn voor nutsbedrijven wel ruimte bood de tussenkomst en samenwerking van het in de mogelijkheden die er zijn. Wij zijn constant kennis Anthony: “Als je een decentraal bedrijf bent en je zet het zo omwonenden kunnen worden uitgevoerd. om een contract te verlengen, als die wens Aanbestedingsinstituut is de aanbesteding punten om ons heen aan het verzamelen en die te laten hoog weg, dan isoleer je het ook meteen. Ik zou liever zien bestaat.” naar mijn mening veel transparanter verlopen.” groeien. Ik denk niet dat alles al bedacht is. Maar voeg je dat je eerst communities of interest hebt van mensen met Deze werkzaamheden werden volgens de Van Alphen: “Door goed te presteren, verdien je kennispunt 1 en 2, dan heb je iets nieuws.” ideeën om ze daarna om te vormen tot communities of richtlijn voor overheidsbedrijven echter om de Op grond van deze richtlijn wordt gekozen meer contractjaren. Dit model is rationeel en practices die die ideeën uitvoeren. Ga experimenteren en vier jaar aanbesteed. “Dan kan het zo zijn dat om voortaan niet om de vier jaar alle percelen sluit aan op de wensen van alle partijen.” < Veel mensen zijn bang een goed idee kwijt te raken aan de geeft ze de ruimte.” de ploeg die het werk vier jaar lang naar volle ineens aan te besteden, maar slechts een concurrentie. Rob: “Ga vreemd met andere sectoren en leer, anders tevredenheid heeft uitgevoerd, op straat komt beperkt aantal per keer. Voor ieder perceel is Anthony: “Ideeën zijn op zich niets waard. Zo vormen de blijf je binnen je eigen familie. En we weten allemaal wat te staan”, zegt adviseur Jos van Alphen. in het contract een prestatieovereenkomst

basis voor de uitvoering. En die uitvoering is veel belang daar van komt. Dezelfde mensen, met dezelfde training in “Voor de aannemers is dat kapitaalvernietiging, opgenomen, met duidelijke, meetbare doelen. Voor meer informatie over dit rijker. Een slecht idee kan door een goede uitvoering hetzelfde of een ander bedrijf, geeft geen vernieuwing. En omdat er goed opgeleide mensen de deur uit Tegen het einde van de contractperiode wordt onderwerp: Jos van Alphen slagen. Andersom niet.” zeker niet als ook nog mensen van de concurrent worden moeten. Voor de nutsbedrijven betekent het gekeken hoe elk perceel presteert. Is dat goed, 079 3 252 122 Rob: “Als je niet kunt delen, kun je niet vermenigvuldigen. aangenomen. Besef dat er altijd iemand al bezig is om een dat het werk wordt overgenomen door nieuwe dan is er ruimte voor verlenging. In minder [email protected] Sommige bedrijven als Apple hebben een gesloten inno kogel te bedenken om in het hart van je businessmodel te mensen die hun weg nog moeten vinden, wat presterende percelen wordt het werk opnieuw vatiemodel. Dat kan je in het begin veel brengen, maar schieten. Durf je eigen concurrent te zijn.” slecht is voor de kwaliteit en continuïteit van aangeboden in een aanbesteding. Advies over personeelszaken, weten regelgeving, CAO en aanbestedingen: dat droogt uiteindelijk op. Als je zelf een idee niet kunt Anthony: “Geef uitdagers de ruimte. Dat zijn de mensen die het werk. Bovendien is het altijd afwachten of Bouwend Nederland Advies uitvoeren en je houdt het bij je, dan weet je zeker dat er een sector kunnen kantelen, omverduwen of verder brengen.” een nieuwe partij de afgesproken doelen weet Gebr. Van Der Steen uit Berlicum was één 079 3 252 250 [email protected] nooit iets mee gebeurt. Wat heb je daar nou aan?” < te halen.” van de partijen die aanleg en onderhoud 18 | BOUWENDNL | November 2014 | THEMA | WAT NOU, GEEN INNOVATIE? Tekst | Kees de Vries Foto’s | BAM THEMA | WAT NOU, GEEN INNOVATIE? | November 2014 | BOUWENDNL | 19 EEN LE2AP VOORWAARTS IN DE WEGENBOUW

BAM wil in 2017 in staat zijn asfalt te produceren Nieuwe marktomstandigheden vragen om Na de ontwikkeling van duurzame innovaties het mengsel hoogwaardig te krijgen. Door we op lage temperatuur hoogwaardig asfalt en gemeenten ervan overtuigen dat LEAB en verwerken bij maximaal 80 graden Celsius, een innovatieve, duurzame oplossingen met lage zoals Laag Energie Asfalt Beton (het aandeel gerecycled asfalt ingenieus te scheiden in steen produceren uit teruggewonnen materialen”. kwalitatief aan alle eisen voldoet, maar veel geluidsreductie te realiseren van minimaal 7dB en levensduurkosten. BAM Wegen streeft ernaar LEAB bedraagt inmiddels circa 150.000 ton, en mastiek dienen zich evenwel kansen aan. milieuvriendelijker is dan traditioneel asfalt. een recyclingpercentage (PR) te bereiken van meer haar energie-efficiëntie te verbeteren en de tien procent van het door de onderneming Van Hulst: “Door oud asfalt in een scheidings Rijkswaterstaat We zien nu al dat de acceptatie toeneemt. dan 80 procent. CO2-emissies te verminderen. Directeur BAM geproduceerde asfaltvolume) zet het eigen machine met hoge snelheid tegen een metalen BAM Wegen heeft als visie dat wegenbouw Sinds onze asfaltcentrale in Bergen op Zoom Wegen Ronald van Hulst: “In 2017 willen we expertisecentrum BAM Wegen TMA (Tech wand aan te gooien, ontstaan tijdens de groeit in de richting van een vervangings LEAB kan produceren hebben we in een met LE2AP in staat zijn asfalt te produceren en nologie - Materieel - Asfalt) sinds vorig jaar impact lastpulsen met zeer hoge frequenties. markt waarin milieu¬aspecten steeds korte periode onder meer in Breda, Bergen op subsidie verplicht ons te communiceren en te verwerken bij maximaal 80 graden Celsius, een de schouders onder LE2AP (Low Emission2 Bij deze frequenties gedraagt de mastiek, het zwaarder zullen gaan wegen en hinder voor Zoom, Middelburg en voor de Sluiskiltunnel bij publiceren. Medio volgend jaar houden we een geluidsreductie te realiseren van minimaal 7dB Asphalt Pavement). LE2AP is een Europees bindmiddel in asfalt, zich als glas. De mastiek weggebruikers en omwonenden tijdens Terneuzen LEAB toegepast.” congres en op de onlangs gehouden CROW en een recyclingpercentage (PR) te bereiken demonstratieproject van BAM dat in 2017 moet (bitumen, stof en zand) verbrijzelt en valt van de werkzaamheden en gebruik zoveel mogelijk Infradagen hebben we verschillende white van meer dan 80 procent”. resulteren in de aanleg van de eerste kilometer steen af.” De stenen en de overige bouwstoffen wordt voorkomen. Randvoorwaarde is wel dat LE2AP is een demonstratieproject dat met papers gepubliceerd. Alle informatie over de innovatieve asfaltdeklaag op een (provinciale) zijn op deze manier uitstekend te hergebruiken. ook na recyclage de uiteindelijke producten een subsidie van 1,3 miljoen euro wordt geboekte resultaten is ook te vinden op weg. Om hoogwaardig horizontaal te kunnen Met steen wordt dit feitelijk al gedaan. Met dezelfde functionele eigenschappen hebben ondersteund vanuit het LIFE-programma voor www.bamle2ap.nl. En natuurlijk is LEAB in recyclen zal het gefreesde asfalt worden verrijkt bitumen, de duurste bouwstof in asfalt en als de huidige generatie asfaltmengsels. Van milieu-initiatieven van de Europese Commissie. licentie nu al te koop voor alle marktpartijen.” < met nieuw materiaal. Hoe hoger het gehalte gevoelig voor veroudering, is dat moeilijker. Hulst is dan ook blij dat januari dit jaar voor Eenzelfde bedrag spendeert BAM in het van partiële recycling hoe moeilijker het wordt “In ons wegenlaboratorium testen we de LEAB de gelijkwaardigheidsverklaring van project. BAM wil de kansrijke innovaties tot verjongingsmiddelen om het precies op de Rijkswaterstaat op de mat viel. “Op basis een commercieel succes maken door opdracht BAM boekt goede resultaten met het ingenieus juiste specificaties te krijgen. Met LE2AP willen van deze verklaring kunnen we provincies gevers vroegtijdig te betrekken. Van Hulst: “De scheiden van asfalt in steen en mastiek. 20 | BOUWENDNL | November 2014 | THEMA | WAT NOU, GEEN INNOVATIE? Tekst | Kees de Vries Foto | René van den Burg THEMA | WAT NOU, GEEN INNOVATIE? | November 2014 | BOUWENDNL | 21

is heeft vertellen hoe goed je bent, het zogenoemde reclamezenden, niet zoveel zin. Vertel wat het oplevert voor die klant of eindgebruiker. Vertel het verhaal. Wat heeft die er aan? Op die manier wordt je boodschap veel beter gelezen. Bovendien kun je die boodschap per doelgroep variëren. Je kunt het op LinkedIn zetten, op Twitter, je kunt een seminar organiseren, een nieuwsbrief publiceren of persberichten schrijven. De kanalen zijn legio. Edwin Vlems (MCB Nederland) en Marieke Heesakkers (Limburgia Utiliteitsdeuren) zijn erg sterk in dit soort inbound marketing. Hun blogs op Marketingfacts zou een ieder in de bouw moeten lezen.”

Gerichte keuzes Naast boodschap en kanaal is ook de timing belangrijk. “Wil je draagvlak creëren en meer partijen interesseren, HELP, dan communiceer je in de opstartfase. Echter, dat moet wel gevolgd worden door de daadwerkelijke realisering ervan en de communicatie daarover in een vervolgstap. Dat maakt het voor mij pas echt af. Niemand wil tenslotte IK HEB EEN INNOVATIE! bekend staan als Kampioen Proefballonnetje.” En nee, marketing hoeft niet duur te zijn. “Een Facebook account of LinkedIN zijn gratis. Zoek de klant, zoek het Het begint met een idee. Dat idee krijgt vorm. En dan? Als Sieben studeerde marketing management aan de kanaal en formuleer de boodschap. Elke doelgroep heeft je niet wilt dat je innovatie sterft in schoonheid zul je de Universiteit van Tilburg en startte daarna zeven jaar zijn eigen kanaal, zowel online, als op papier. Hoe vaak wereld erover moeten vertellen. Vincent Sieben, is sinds geleden bij Grontmij ‘omdat ik graag in de sales wilde ikzelf ook online ben, ik kijk het Tijdschrift voor Marketing begin dit jaar voorzitter van NIMA Young Professionals en starten bij een beursgenoteerd bedrijf. Inmiddels verzorgt toch altijd even door. Online is belangrijk, maar dat wil marketeer bij advies- en ingenieursbureau Grontmij. “Ik hij bij Grontmij marketingcommunicatie (evenementen, niet zeggen dat je andere dingen niet meer moet doen. ben geen voorstander van het schieten met hagel.” online-campagnes), branding (het neerzetten van het merk), het verzamelen van marktinformatie (intelligence) Om maar direct met de deur in huis te vallen: innovatie is en ondersteunt hij verkoop (sales). Grontmij heeft een InnovatieBoost Markt pas een innovatie als het echt werkt voor de klant of eind communicatie- en marketingafdeling van zeven personen. Bouwend Nederland ondersteunt leden die met innovatie gebruiker. “Als technische sector hebben we innovatieve vraagstukken bezig zijn. In 2014 is voor het eerst een Mensen bij elkaar brengen in een ruimte kan ook heel goed ideeën genoeg, maar onze klanten hebben niet aan al onze Inbound marketing InnovatieBoost Markt gehouden. Op 26 juni 2014 kwamen werken. Ik probeer zelf altijd gericht te schieten, in plaats slimme oplossingen een boodschap. Die vinden iets pas Eerder dit jaar zette Grontmij samen met afvalverwerker ruim honderd genodigden bij het Bouw- en Infrapark van met hagel. Je moet je elke keer afvragen hoe je op de interessant als ze er zelf ook iets aan hebben. Daar moet Van Gansewinkel en de provincie Zuid-Holland het idee in Harderwijk samen om van elkaar te leren en elkaars beste manier je klanten bereikt. Maar dat is uiteindelijk ook je dus naar op zoek,” aldus Vincent Sieben. Gevraagd naar van hun onderzoek naar geïntegreerde zonnecellen in innovatieve ideeën verder te brengen. Hoofd branche wat het vak marketing inhoudt. En je kunt uitstekend leren een voorbeeld zegt de marketeer van Grontmij: “Heijmans bovenafdichtingen van stortplaatsen in de markt. ontwikkeling Bob Gieskens van Bouwend Nederland zegt: van andere sectoren. Je hoeft niet altijd per se het wiel zelf introduceerde samen met ontwerper Daan Roosegaarde Stortplaatsen kunnen zo energie opleveren. “Vanuit “We brengen een breed publiek bij elkaar, presenteren uit te vinden.” op de snelweg van de toekomst lichtgevende belijning marketingperspectief bekijk je dan eerst naar wie je die innovatieve plannen en creëren een netwerk om van En waar is Sieben momenteel zelf druk mee? “Volgend jaar die het gebruik van lantarenpalen overbodig maakt. Toen boodschap wilt vertellen. In ons geval andere stortplaats elkaar te leren en elkaar te versterken.” Kijk voor een 29 december bestaat Grontmij 100 jaar. Daar zijn we als Roosengaarde dat in het achtuurjournaal toelichtte, wist beheerders. Daar zoek je de kanalen bij waar je doelgroep verslag van de 2014-editie op bouwendnederland.nl/ communicatie- en marketingafdeling nu al druk mee bezig. ineens heel Nederland ervan, en wekte dat interesse en zit. En dan begint het formuleren van je boodschap. In de innovatie. De ideeën voor het volgende InnovatieBoost Grontmij moet ook de komende honderd jaar stevig in de vergrootte het draagvlak voor de realisering”. relatie- en vertrouwensmarkt die de bouw nu eenmaal Evenement in het najaar van 2015 worden nu uitgewerkt. markt staan.”< 22 | BOUWENDNL | November 2014 | THEMA | WAT NOU, GEEN INNOVATIE? Tekst | Kees de Vries Foto’s | René van den Burg THEMA | WAT NOU, GEEN INNOVATIE? | November 2014 | BOUWENDNL | 23

VERBETER DE BOUW EN BEGIN MET WIJ

De bouw moet veranderen. Maar hoe? Jonge en oplossingen. In de WIJ op Infratec willen Krachtig vooruit Geesten propageren een andere manier van we laten zien dat samenwerking een betere Ook voor Dafra van Engelen (Van Hattum en denken, werken en leven gebaseerd op co afstemming, kennis en inzicht oplevert.” Naast Blankevoort) is InfraTech de eerste ervaring met creatie. Want waarom alleen (MIJ) als samen lezingen (Otto Scharmer zal via beeldverbinding Jonge Geesten. “Ik wil op een innovatieve manier (WIJ) zoveel beter is? Tijdens de komende spreken over de basis van co-creatie Theory U) met iets nieuws komen richting opdracht InfraTech met als thema ‘Krachtig Vooruit’ zal dat tijdens de duur van het evenement ook gevers en de markt en tevens mijn eigen blik willen ze bouw de WIJ-kracht laten zien. gebeuren door virtueel te bouwen in Minecraft. vernieuwen.” Verwijzend naar het beursthema Van Rooijen: “Met dit computerspel nodigen ‘Krachtig Vooruit’ zegt ze: ‘Vooruit’ is niet altijd Op de komende InfraTech (20 t/m 23 januari we iedereen uit samen digitaal gebouwen, ‘meer’, ‘groter’ en ‘beter’. ‘Vooruit’ kan ook 2015 in Ahoy Rotterdam) wordt alles anders. steden en landschappen te bouwen. Als je ziet een hele andere manier zijn van met elkaar Tenminste in de WIJ. hoe de nieuwe generatie daar nu mee bezig omgaan, dingen te ontwikkelen of kennis te De beursorganisatie heeft Jonge Geesten is, dan hebben we als bouwsector met al onze delen.” Zelf werkt ze nu volop aan WIJ Markt. ruimte gegeven tijdens het vierdaagse BIM en 3D nog veel te leren. We willen mensen “We interviewen mensen uit de branche, zoals evenement op geheel eigen wijze in te spelen uit verschillende generaties en disciplines RWS-hoofdingenieur-directeur Cees Brandsen en op de thema’s WIJ Onderwijs, WIJ Markt, WIJ uitnodigen ‘In de WIJ’ te komen.” lid van de Raad van Bestuur van VolkerWessels Samenwerking en WIJ Toekomst. Jonge Geesten Henri van der Kamp, maar ook daarbuiten, zoals omschrijven als een organisatie of coöperatie Waarom internetondernemer en -journalist Alexander is te simplistisch. De groep, per initiatief onder Peter Neijts (Tauw) houdt zich bezig met het Klöpping. Wellicht kunnen we laten zien hoe verdeeld in een Tijdelijk Innovatie Team, heeft thema WIJ Toekomst. “Wij richten ons op de men in andere branches ‘krachtig vooruit’ gaat”. een dynamische samenstelling. Wat zij delen is volgende generatie. Dat zien wij als de toekomst. de werkwijze via co-creatie. Wij willen aan futureplanning gaan doen, waarbij De organisatoren hebben nog een aantal Bij het WIJ-initiatief op InfraTech hebben zich we scenario’s opzetten om de toekomst voor maanden organisatietijd. En wanneer is WIJ zeventien Jonge Geesten uit de bouwen infra te stellen. Door inzichten te delen en ruimte te geslaagd? Neits: “Als de bezoekers een positieve aangesloten die in dialoog, overeenstemming, bieden vanuit meerdere invalshoeken willen boodschap ervaren wat de WIJ te bieden heeft: enthousiasme en daadkracht, wederkerigheid, wij de verschillende generaties en hun denk een koppeling van het enthousiasme van de openheid en vertrouwen aan de slag zijn gaan. beelden samen laten komen. En van daar uit jongere aan de kennis van de oudere.” Maurice verder handelen.” Het is de eerste keer dat hij van Rooijen: “Het zou mooi zijn als mensen betrokken is bij een dergelijk project. “In de bouw gaan inzien dat de werkwijze van co-creatie worden te vaak oplossingen aangedragen vanuit de manier is om projecten in de bouw succes de perceptie van de bouwer. Dat is de omgekeerde voller te laten zijn. Dat het werkt”. Dafra van wereld. Het is belangrijk dat de gebruiker, de Engelen zegt: “Voor mij is WIJ geslaagd als we klant naar tevredenheid wordt geholpen. Dus een nieuwsbericht in een landelijke krant halen zoek die op. Bij inschrijvingen gaat het uit met de strekking dat we in de bouwsector echt eindelijk vaak voornamelijk over geld. Blijf eens aan het veranderen zijn, of in ieder geval de de vraag herhalen ‘Waarom doen we dat zo?’ De wilskracht hebben laten zien om het te gaan uitkomst kan zijn dat bijvoorbeeld op het terrein doen. Dat het anders moet, dat het anders kan, Maurice van Rooijen van waterveiligheid voor alle betrokkenen een en niet gaan zitten afwachten, maar het anders Minecraft evacuatieplan waarin gemeenten en provincies doen.” < Vrij naar Albert Einstein: het is waanzin andere zich verzekeren tegen schade, of het aanleggen resultaten te verwachten als je iets altijd op van een buitendijks natuurgebied, een betere Volg de ontwikkelingen op: dezelfde manier doet. “En dat willen we nou net oplossing kan zijn dan de geldverslindende stap www.jongegeesten.nl/wij-infratech/ niet,” zegt initiatiefnemer Maurice van Rooijen, om de dijken maar weer eens te verhogen.” werkzaam bij Movares. “Je ziet in de dagelijkse praktijk dat problemen worden opgelost via standaard oplossingen. De meester beslist, de gezel voert uit. In dat geval is er niet echt sprake van een dialoog tussen de generaties. Als je alle drie of vier generaties op de werkvloer aan bod laat komen, leidt dat voor een ieder tot betere inzichten Peter Neijts Dafra van Engelen 24 | BOUWENDNL | November 2014 | VERENIGING Foto’s | René van den Burg VERENIGING | November 2014 | BOUWENDNL | 25

Van 29 september tot en met 2 oktober Haersma Buma (CDA), Arthur van Dijk Ook premier Rutte en de ministers Kamp, "ZELDEN ZO’N EFFECTIEF MIDDEL GEZIEN" ontving Bouwend Nederland in haar (TLN), Carola Schouten (CU), Keklik Yücel Blok en Schultz van Haegen gaven acte Bouwkeet bij het Binnenhof talloze leden (PvdA), Roelof Bisschop (SGP), Jan Meerman de présence. Koploper was VVD-kamerlid die in gesprek gingen met politici en met (Detailhandel Nederland), Eric Smaling (SP), Roald van der Linde, die maar liefst vijf aan de sector verwante organisaties. Vera Bergkamp (D66), Diederik Samsom sessies bijwoonde. “Zelden zo’n effectief Onder andere Hans de Boer (VNO-NCW), (PvdA), Alexander Pechtold (D66), Kees middel gezien waarop belangengroepen Pieter Heerma (CDA), John Kerstens (PvdA), van der Staay (SGP), Marleen Damen met Tweede-Kamerleden in gesprek gaan ̕KETEN̕ IN DEN HAAG Jan Hendrik Dronkers (Rijkswaterstaat), (wethouder Leiden), Bram van Ojik (GL) en als de Bouwkeet. Wat mij betreft mag dat Meindert Smallenbroek (BZK), Sybrand Arie Slob (CU) gingen de discussie aan. vaker gebeuren.” <

BAREND VAN KESSEL EN TEUS DE WIT, ACTIETEAM INFRAMARKT: "Slecht of matig "GOED ONDERHOUD INFRA onderhoud leidt tot kapitaalsvernietiging" IN IEDERS BELANG"

“Het werk is er, wij hebben de mensen, nu Uiteenlopende problemen een tijd dat de markt goed functioneert. We zijn besturen, maar ook de provinciale besturen Den Haag afspeelde. “We hebben daarbij van het geld nog.” Zo omschrijft bestuurslid De problemen waarmee de inframarkt intussen in de sector al heel wat vakkrachten Algemene Rekenkamer duidelijk te maken waar we voor staan. Daarom veel Kamerleden een gewillig oor en de nodige Barend van Kessel de stand van zaken geconfronteerd wordt, zijn zeer divers. De kwijtgeraakt door de krimpende markt. Nu trekt aan de bel gaan regiobesturen en de regiomedewerkers steun toegezegd gekregen”, aldus Van Kessel. in de inframarkt. En daar zit precies het Wit geeft een voorbeeld: “De budgetten voor staan we onder druk om onze mensen aan het van Bouwend Nederland de komende tijd actief “Maar het meeste werk zal er toch op lokaal en probleem, aldus medebestuurslid Teus de Wit. investeringen in het publieke domein worden werk te kunnen houden. Maar als de markt “Nederland is niet af, dat is nu wel onom- op pad om met bestuurders te praten. En wij regionaal vlak te verzetten zijn.” “Vooral gemeenten, maar ook provincies en stelselmatig teruggeschroefd. Gemeenten straks aantrekt, zijn er onvoldoende goed stotelijk vastgesteld. We zien hier wat de helpen ze daarbij. Om ze te wijzen op knelpunten. “Belangrijk is dat bestuurders de noodzaak waterschappen bezuinigen op onderhoud moeten bijvoorbeeld zorgtaken op zich gaan geschoolde mensen voorhanden.” consequenties zijn van het idee dat we wel Maar bijvoorbeeld ook op het feit dat er nog inzien van langjarige, realistische onderhouds aan bruggen, wegen, rioleringen, groen nemen, maar krijgen daar niet voldoende klaar zouden zijn, dus dat er aan infra niet altijd anderhalf miljard op de plank ligt van budgetten”, verzucht hij tenslotte. “De infra voorzieningen. Pijnlijk voelbaar, met name middelen voor. Dus moet er op andere vlakken Regionaal uitdragen veel meer hoeft te gebeuren. projecten die zijn uitgesteld.” die we in Nederland hebben gerealiseerd, voor het midden- en kleinbedrijf.” bezuinigd worden. En maar al te vaak staat het Kortom: hoog tijd om op diverse fronten volop is Onze infrastructuur is essentieel voor Terwijl er enerzijds flink ingepraat gaat worden is tot stand gekomen met grote kapitaals onderhoud van wegen, parkeervoorzieningen, actie te komen, aldus beide bestuursleden. Van economische groei en werkgelegenheid. Die op de ‘overkant van de tafel’, worden anderzijds investeringen. Dat schept de verplichting om er Van Kessel en De Wit vormen samen met de rioleringen en groen dan bovenaan het lijstje. Kessel: “Belangrijk is het om de verschillende moet dus echt op orde zijn en blijven.” ook de infraondernemers die in de problemen goed voor te zorgen. Slecht of matig onderhoud voorzitters/vertegenwoordigers van de secties Terwijl de burger toch mag verlangen dat zijn onderdelen van het actieplan regionaal uit te zitten, niet vergeten. Het Landelijk Loket voor leidt tot kapitaalsvernietiging. Behoud van infra midden en infra klein en de voorzitters/ kinderen zonder ongelukken op hun fiets naar dragen. We zullen gezamenlijk de bestuurders Zo reageert Bouwend Nederland op het Bouwend Nederland-ondernemers biedt waar een hoogwaardige infrastructuur draagt bij tot vertegenwoordigers van de vijf regionale infra school kunnen. En dat onze gezondheid niet aan de overkant van de tafel ervan moeten rapport waarin de Algemene Rekenkamer nodig professionele hulp. Bovendien gaat een verbetering van de leefomgeving. En dat is in platforms het Actieteam Inframarkt. Gezamen bedreigd wordt doordat bij zware regenval een doordringen dat werk in de inframarkt in ieders vaststelde dat het kabinet te weinig geld netwerk van oud-ondernemers collega’s onder ieders belang.” < lijk en met ondersteuning van medewerkers van verouderd rioleringsstelsel overstroomt.” belang is. Van de burger die mag rekenen op uittrekt voor het onderhoud van de auto- steunen met adviezen en coaching. Bouwend Nederland hebben ze intussen een Maar de problemen zijn ook van heel andere goed onderhouden wegen en rioleringen. Maar wegen in Nederland. Tot en met 2020 moet Op de hoogte blijven van de vorderingen rond breed actieplan opgesteld. Dat moet binnen een aard. Van Kessel: “De competitie is groot. Dat ook dat de bedrijfstak gezond blijft, met alle zevenhonderd miljoen euro extra worden Landelijke ondersteuning dit actieplan? jaar leiden tot verbeteringen in de inframarkt op leidt tot veel te lage inschrijvingen. Tegelijkertijd positieve gevolgen voor de economie en de uitgetrokken om de kwaliteit van het Ook op landelijk vlak zal voorzitter Verhagen Kijk op www.bouwendnederland.nl het gebied van aanbod van werk, winstgevend nemen de tenderkosten alleen maar toe. En werkgelegenheid.” wegennet op peil te houden. de nodige aandacht blijven vragen voor wat voor meer informatie en updates. heid en concurrerend vermogen. we moeten ook rekening houden met zaken De Wit voegt eraan toe: “In de meeste gemeenten zich momenteel op de inframarkt afspeelt. als EMVI en SROI. SROI – het inzetten van worden momenteel de begrotingen voor volgend Hij heeft daarmee al een begin gemaakt bij Barend van Kessel: "Noodzaak inzien van lang- mensen met afstand tot de arbeidsmarkt – is jaar en de daarop volgende jaren voorbereid. de manifestatie Bouwkeet, die zich enkele Teus de Wit: “Actief op pad om met gemeente- jarige, realistische onderhoudsbudgetten" op zich een sympathiek idee. Maar doe dat in We moeten dus nù in actie komen om gemeente weken geleden op en naast het Binnenhof in en provinciebestuurders te praten”

Actieplan Crisisteam Inframarkt

1 Creëren van urgentie voor investeringen in infrastructuur; 2 Verbeteren van praktijk van SROI en EMVI; 3 Verbeteren van praktijk bankgaranties en betalingstermijnen; 4 Beschikbaar stellen van marktdata; 5 Persoonlijke aandacht voor bedrijven in moeilijkheden; 6 Verbeteren CAO en continuïteit personeel; 7 Gezamenlijke aanpak van infrabedrijven Bouwend Nederland. VIRTUEEL BOUWEN In het Wooniversum in Nieuwegein kunnen mensen virtueel in een door hen zelf ingericht 1-op-1 model van hun nog te INITIATIEFNEMER TECHNOLOGIEËN Foto bouwen woning rondlopen, en naar hartenlust alle mogelijke aanbouw- en indelingsopties bekijken. Na de driedimensionale VolkerWessels Koppeling virtual reality, René van den Burg ervaring in de virtuele ruimte leiden eigen interieurstylistes van het Wooniversum de bezoekers door de diverse stijlka- GROOTTE projectietechnieken en mers en inspiratieopstellingen van keukens en sanitair, waarna de klant een persoonlijk inrichtingsadvies krijgt. Inmiddels 1.300 m2 computermodellen beperkt het Wooniversum zich niet meer alleen tot woningen, maar zijn er ook kantoren, winkels en ziekenhuizen ingeladen. AANTAL BESCHIKBARE PROJECTEN Bekijk de videoclip op: 150 bouwendnederland.nl/bouwinbeeld

BouwendNL verschijnt zeven keer per jaar in een oplage van 5.000 exemplaren. De pdf van verschenen edities is te NOORD vinden op www.bouwendnederland.nl. BIJEEN- WWW.BOUWENDNEDERLAND.NL/REGIOS/REGIO-NOORD Naast BouwendNL ontvangen de leden VOORDELEN NOVEMBER tweewekelijks de digitale nieuwsbrief 4 3 Infobijeenkomst Functiewaardering (FuWa) secties Infra Klein met actuele informatie uit de vereniging, de markt en informatie die van belang is en Midden KOMSTEN voor hun bedrijfsvoering. VAN UW LIDMAATSCHAP 7 Ledenbijeenkomst afdeling Centraal Groningen

8 PIN culturele bijeenkomst HOOFDREDACTIE 12 Infobijeenkomst Functiewaardering (FuWa) secties Bouw Klein Theo Scholte VAN BOUWEND NEDERLAND en Midden 14 Feestavond JBN Kern Friesland COÖRDINATIE EN EINDREDACTIE 20 Algemene Regioledenvergadering Havana Orange 27 + 28 Ledenuitstapje afdeling Centraal Groningen DECEMBER REDACTIONELE BIJDRAGEN 2 Contactbijeenkomst Platform Infra Noord Ank Benko, Harm Dragt, Kees de Vries, Robin van Essel 1 4 Woningmarktgroep Noord 10 Ledenbijeenkomst afdeling Drenthe VORMGEVING EN OPMAAK BREID UW NETWERK UIT 11 Contactgroep Personeel en Financiën Havana Orange (René Hofman) met collega’s maar ook met externen, banken, nutsbedrijven, ....

RANDSTAD NOORD OOST FOTOGRAFIE WWW.BOUWENDNEDERLAND.NL/RANDSTADNOORD WWW.BOUWENDNEDERLAND.NL/OOST René van den Burg | BAM | Heijmans Bouwend Nederland organiseert veel interessante bijeenkomsten over relevante thema’s. NOVEMBER NOVEMBER Naast de informatie die u daar krijgt, is het een perfecte mogelijkheid om uw netwerk uit te breiden of 3 Bestuursvergadering afdeling Midden-Holland 3 Ledenvergadering afdelingen Zuid-West Veluwe en Veenendaal DRUK om bestaande relaties aan te halen. Zo ontmoet u collega-ondernemers, maar ook opdrachtgevers. 3 Informatiebijeenkomst Wet Werk en Zekerheid en 6 Regiovergadering Koninklijke BDU Grafisch Bedrijf Werkkostenregeling 11 Ledenvergadering afdeling Veluwestreek Ook kunt u de bijeenkomsten gebruiken om met de medewerkers van Bouwend Nederland te delen REDACTIEADRES 6 Leergang Praktisch Personeelsbeleid 19 Ledenvergadering afdeling Deventer waar u dagelijks tegenaan loopt. Of om contacten te leggen met mensen van buiten de sector, zoals met Bouwend Nederland 19 Ledenvergadering afdeling Zutphen 6 Informatiebijeenkomst Wet Werk en Zekerheid en T.a.v. redactie BouwendNL hypotheekverstrekkers. Kortom, uw lidmaatschap van Bouwend Nederland helpt u uw netwerk uit te 20 Ledenvergadering afdeling Gelderland-Oost Werkkostenregeling Postbus 340, 2700 AH Zoetermeer breiden. 10 Bestuursvergadering afdeling Amersfoort 20 Ledenvergadering afdeling de Liemers [email protected] 12 Cotad 20 Ledenvergadering afdeling West-Twente www.bouwendnederland.nl 18 Regiobestuursvergadering 24 Ledenvergadering afdeling Noord-Oost Overijssel @BouwendNL 18 Regiovergadering 24 Ledenbijeenkomst afdeling Apeldoorn 20 leergang Praktisch Personeelsbeleid 26 Ledenvergadering afdeling KAN ISSN 20 Ledenvergadering afdeling Utrecht icm afdeling NWU DECEMBER 2214-7438 2 24 Ledenvergadering afdeling IJmond-Kennemerland 2 Ledenvergadering afdeling Flevoland AANSPRAKELIJKHEID 24 Ledenvergadering afdeling Midden-Holland 3 Lunchbijeenkomst afdeling KAN Bij het samenstellen van de inhoud DOE KENNIS OP OF 4 Eindejaarsactiviteit JBN regio Oost 25 Ledenvergadering afdeling West-Friesland van deze publicatie streeft Bouwend 11 Ledenvergadering afdeling De Berkelstreek 25 Bestuursvergadering afdeling Noord-Holland Noord Nederland naar de grootst mogelijke DEEL UW KENNIS 25 Algemene ledenvergadering afdeling Noord-Holland Noord 11 Regiobestuur zorgvuldigheid. Bouwend Nederland sluit iedere aansprakelijkheid uit voor De professionals van Bouwend Nederland staan tot uw beschikking. onjuistheden, onvolledigheden en RANDSTAD ZUID ZUID eventuele gevolgen van het handelen WWW.BOUWENDNEDERLAND.NL/RANDSTADZUID WWW.BOUWENDNEDERLAND.NL/ZUID op grond van informatie die door deze NOVEMBER NOVEMBER publicatie beschikbaar is. 3 ALV afdeling Zuid-Holland Midden 3 Bestuur Stichting A58 4 Stuurgroep HBO Rijnmond 3 Contactgroep Personeel ’s-Hertogenbosch e.o. COPYRIGHT De in deze publicatie beschikbaar 5 Landelijke bijeenkomst JBN 3 JBN Bestuur regio Zuid gestelde informatie kan worden 6 Bijeenkomst Stroomversnelling 6 Ledenvergadering (incl. regiovergadering) Afd. Zeeland gekopieerd voor persoonlijk gebruik, met 3 6 Eindassessment Minor cost engineering 10 Ledenvergadering Afdeling Brabant-West uitsluiting van elke verdere verveel 6 ALV afdeling Haaglanden 11 Bijeenkomst Infra Platform Brabant voudiging, distributie, commercialiteit of DOE UW VOORDEEL 13 Leergang Praktisch Personeelsbeleid 12 Bijeenkomst Infra Platform Limburg exploitatie onder derden, tenzij vooraf 18 FuWa Infra bijeenkomst 12 Contactgroep Personeel Zeeland gaande toestemming van de auteur en/ Gebruik maken van kortingen, goedkoper inkopen, uw contributie terugverdienen. 18 Stuurgroep HBO HHS 12 Ledenvergadering Afdeling Limburg Zuid of Bouwend Nederland. 24 Landelijk secretarissenoverleg JBN 13 Leergang Praktisch Personeelsbeleid 27 Leergang Praktisch Personeelsbeleid 17 Contactgroep Personeel Brabant-West ADRESWIJZIGINGEN 27 Leergang Praktisch Personeelsbeleid 18 JBN management training Adreswijzigingen kunt u mailen naar: [email protected] 19 Ledenvergadering Afdeling Brabant Noord 25 Regionale bijeenkomst Stroomversnelling 25 Ledenvergadering Afdeling Midden-Brabant 26 Ledenvergadering Afdeling Midden-Limburg 27 Contactgroep Personeel Limburg 27 Ledenvergadering Afdeling de Baronie QR-codes 4 28 Ledenvergadering/ontspanningsavond Afdeling Limburg Noord Op verschillende plekken in BouwendNL DECEMBER vindt u ‘Quick Response’-codes. Zodra u BEÏNVLOED BESTUURDERS 2 Regiobestuur (met vakbondsbesturen) met de QR-scanner van uw smartphone 4 Regieraad Bouw Brabant/Zeeland Lokaal, regionaal en landelijk, u zit indirect aan tafel bij minister Blok. over de code gaat, wordt u automatisch 4 Regieraad Bouw Limburg 9 Contactgroep Personeel Brabant-Noord Oost naar de juiste webpagina gelinkt. 9 Bestuur Zuidelijk Infra Platform Meer info op: 11 Najaars excursie Zuidelijk Infra Platform bouwendnederland.nl/qr [ADVERTENTIE]

ALTIJD OP DE HOOGTE MET BOUWACTUEEL

Samen met het EIB brengt Bouwend Nederland op www.bouwendnederland.nl/bouwactueel alle relevante economische markt- en bedrijfsvoeringsinformatie bijeen. De website biedt inzicht in recente ontwikkelingen, prognoses en kengetallen voor uw bedrijfsvoering. Zowel landelijke informatie als informatie voor uw regio.

En het mooie is: dit is gewoon onderdeel van uw lidmaatschap van Bouwend Nederland.