The Heritage Council Annual Report 2016

The Heritage Council | Annual Report 2016 1 © The Heritage Council 2017

All rights reserved. No part of this book may be printed or reproduced or utilised in any electronic, mechanical, or other means, now known or heretoafter invented, including photocopying or licence permitting restricted copying in issued by the Irish Copyright Licencing Agency Ltd., The Writers Centre, 19 Parnell Square, 1.

Published by the Heritage Council

The Heritage Council of Ireland Series

ISBN 978-1-906304-35-5

Photo: Heritage Week 2016 - 'Hands on History 1916' with Jude Stynes, County Offaly. 2 The Heritage Council | Annual Report 2016 © The Heritage Council 2017

All rights reserved. No part of this book may be printed or reproduced or utilised in any electronic, mechanical, or other means, now known or heretoafter invented, including photocopying or licence permitting restricted copying in Ireland issued by the Irish Copyright Licencing Agency Ltd., The Writers Centre, 19 Parnell Square, Dublin 1.

Published by the Heritage Council

The Heritage Council of Ireland Series

ISBN 978-1-906304-35-5

The Heritage Council | Annual Report 2016 3

Contents

Chairman’s Message...... 6

Chief Executive’s Report...... 7

1. Introduction...... 9 1.1. Who are we?...... 10 1.1.1. Our Board ...... 10 1.1.2. Our Staff ...... 11 1.2. What do we do? ...... 14 1.3. 2016 at a Glance...... 16 1.4. Our Work in Numbers...... 18

Freshwater Pearl Mussel in County Clare: A Species Under Threat - Congella McGuire, Heritage Officer, Clare County Council ...... 24

2. Education, Outreach & Awareness ...... 27 2.1. Heritage in Schools ...... 28 2.2. National Heritage Week ...... 28 2.3. Island Wildlife Weekend...... 31 2.4. Museums Advocacy Day ...... 31 2.5. Media Coverage ...... 31 2.6. Diana Darke Talk ...... 31 2.7. The Heritage Council Online...... 32

European Cultural Policy - Beatrice Kelly, Head of Policy & Research, the Heritage Council...... 34

3. Policy & Research ...... 37 3.1. European Forum on Nature Conservation and Pastoralism ...... 38 3.2. Heritage Maps ...... 38 3.3. INSTAR Programme: ‘Landscape and Settlement of Later-Prehistoric South East Ireland’ ...... 39 3.4. Irish Towns and Villages ...... 39 3.5. Uplands Partnerships ...... 40 3.6. Landscape Working Group ...... 40 3.7. Archaeology 2025 ...... 40 3.8. Knockroe Passage Tomb, Co. Kilkenny ...... 40 3.9. Medieval Wexford: Essays in Memory of Billy Colfer ...... 41 3.10. National Planning Framework ...... 41

Ireland’s Female Farmers Conserving Our Heritage - Anna Meehan, GLAS Traditional Farm Buildings Grant Scheme Project Manager...... 42

4 The Heritage Council | Annual Report 2016

Contents

4. Community and Conservation Initiatives & Projects ...... 45 4.1. Adopt a Monument Scheme ...... 46 4.2. Conservation Internships ...... 46 4.3. GLAS TFB Grant Scheme ...... 46 4.4. Heritage Grants Overview 2016 ...... 48 4.5. Irish Walled Towns Network ...... 48 4.6. Museum Standards Programme for Ireland ...... 51 4.7. The All Ireland Pollinator Plan ...... 52 4.8. Town Centre Health Check Training Programme ...... 53 4.9. Mayglass Traditional Homestead, Co. Wexford ...... 53

Managing our Monuments - Ian Doyle, Head of Conservation, the Heritage Council ...... 54

5. Regularly-funded Organisations...... 57 5.1. Bere Island Projects Group ...... 58 5.2. Burrenbeo ...... 58 5.3. Heritage Officer Programme ...... 60 5.4. National Biodiversity Data Centre ...... 64 5.5. Institute of Archaeologists of Ireland...... 64 5.6. Ireland Reaching Out ...... 65 5.7. Irish Archives Resource ...... 65 5.8. Irish Landmark Trust ...... 66 5.9. Irish Museums Association ...... 66 5.10. Irish Uplands Forum ...... 68 5.11. Woodlands of Ireland ...... 68 5.12. Wicklow Uplands Council ...... 69 5.13. The Discovery Programme ...... 69 5.14. The Institute of Conservator-Restorers in Ireland ...... 70

Biodiversity Research - Isabell Smyth, Head of Communications & Education, the Heritage Council ...... 72

6. International Initiatives ...... 75 6.1. EU Joint Programming Initiative for Cultural Heritage ...... 76 6.2. European Heritage Days ...... 76 6.3. EU Association of Archaeologists ...... 76 6.4. Landscape Values - Place and Praxis Conference ...... 76 6.5. 2nd European Congress – European Cities & their Heritage: The Faces of History in European Cities ...... 76 6.6 EUROPARC - The Voice of Protected Areas in Europe

7. Corporate Governance ...... 79 7.1. Prompt Payments in 2016 ...... 81

8. Financial Statements ...... 83

The Heritage Council | Annual Report 2016 5 CHAIRMAN’S MESSAGE

The Heritage Council’s longstanding Chairman, Conor Newman stepped down at the end of 2016. It falls to me therefore as Acting Chair to pay tribute to the outstanding manner in which Conor guided the Council through almost a decade of unprecedented social and economic flux. Conor’s resolute style of leadership saw Council retain its focus on working with and for communities the length and breadth of Ireland, supporting them in realising the potential which their heritage has to help the process of belonging and regeneration on which they are all now embarked.

I had the privilege of serving as a member of Council for a four year period with Conor at the helm. In addition to his commitment to communities, I found him a passionate believer in the power and benefits which education can bring to us all, and the place our natural and cultural heritage can occupy within both the formal and informal education system. This is a theme warmly embraced by the new cohort of members appointed by Minister Heather Humphreys in July 2016. As the new members settle into their task, their focus is firmly fixed on the development of the Council’s next strategic Plan 2017-2021. Themes are currently emerging for this plan that focus on:

- advancing national heritage priorities;

- nurturing belonging and a sense of identity;

- ensuring a vibrant heritage sector.

As this work continues in 2017, a key aspect for Council will be to show how heritage is relevant to, and can help to resolve current national imperatives such as those we face from BREXIT and also the current housing crisis. Many of our initiatives in rural Ireland and our towns and villages will be significant in that regard and perhaps particularly in our border communities which find themselves truly in the frontline of current uncertainties. I pay tribute to the ongoing and excellent work of all the Heritage Council’s staff in ensuring that members are fully briefed and informed on all of these matters. I also wish to pay tribute to the marvelous work of the County Heritage Officers promoting heritage throughout Ireland.

In presenting this Annual Report 2016, it is my hope and belief that the manner in which Council works will continue to flourish and receive ongoing support for many years to come.

Michael Parsons Acting Chairman

6 The Heritage Council | Annual Report 2016 CHIEF EXECUTIVE’S REPORT

The year 2016 for the Heritage Council is not one that will be easily forgotten. As the Acting Chairman has noted Council’s long standing Chairman stepped down during the year. Add to that the absence of any Board members (with the exception of the Chairman) during January to July 2016 and the October departure of Council’s Head of Business Service and it can be seen that Council’s executive had to be even more imaginative and flexible in its approach than is the norm. Despite these challenges the scope and breadth of Council’s operations and outreach continue to broaden at a time when the human and financial capacity of the organisation remains severely challenged.

Contemporary work in the heritage sector is very much focused on the theme of ‘people and place’, and above all the significant role that heritage can play in improving the quality of place for people. To emphasise the extent of Council’s work in this regard, its Annual Report 2016 contains more detail on specific projects than would be the norm. In providing greater detail Council is seeking not only to ‘report’ but also provide information and a reference point for the reader who wishes to engage in a more substantive manner with our work. The inclusion of a range of feature articles at the end of each chapter serves to illustrate that point, as does the in depth information provided on a wide range of very significant issues, ranging from town centre health checks to the value of HeritageMaps.ie.

It is interesting in particular to note the significant value that derives from relatively modest investment in heritage initiatives across the country. Whether that be through Heritage in Schools, Heritage Week or the Heritage Officer Network, the potential that is offered is, I hope clear for all to see. New national policies such as the Creative Ireland programme and the Action Plan for Rural Development all emphasise the significance of our natural and cultural heritage in a way which previous such policies have not been able to do. It is up to us all in the years to come to ensure the current momentum is maintained as these policies and programmes are implemented.

In conclusion, I add my own thanks to Conor Newman for his help and guidance over eight years. Conor had an amazing ability to make the impossible seem possible – and in keeping us afloat and relevant during the period 2008-2016 he may just have been proved right. I must also say thank you to our former Head of Business Services, Liam Scott, who, like other professional staff who have moved on over the years, has secured a much-merited promotion to director level within a national agency. As a colleague, his calming influence has been much missed within the organisation as has his role as an ambassador for the Heritage Council with a very wide range of bodies and individuals. His contribution to the success of many initiatives cannot be over-emphasised and in particular his close collaboration with the Local Authority Heritage Officer Network will stand as an outstanding legacy to his time with the Heritage Council.

Michael Starrett Chief Executive

The Heritage Council | Annual Report 2016 7 8 The Heritage Council | Annual Report 2016 1.Introduction

Outreach activities under the new Adopt a Monument Scheme at Gallowshill Fort, Co. Waterford.

The Heritage Council | Annual Report 2016 9 1. Introduction

1.1. WHO ARE WE?

The Heritage Council was established as a statutory body under the Heritage Act, 1995. The Heritage Act provides a comprehensive definition of ‘heritage’ which includes monuments, archaeological objects, heritage objects such as art and industrial works, documents and genealogical records, architectural heritage, flora, fauna, wildlife habitats, landscapes, seascapes, wrecks, geology, heritage gardens, parks and inland waterways.

The Heritage Council's vision is that this heritage is enjoyed, managed and protected for the vital contribution that it makes to both our social and economic well-being. We work in partnership with local communities, local authorities, voluntary groups, government departments, various agencies and national cultural institutions in order to deliver this vision through our support of heritage-related jobs, education and tourism in our local communities.

1.1.1 OUR BOARD

Heritage Council Board members are appointed by the Minister for Arts, Heritage, Regional, Rural and Gaeltacht Affairs. Coming from diverse backgrounds and with wide ranging skills, each member provides an invaluable conduit of ideas and energy, enabling the organisation to lead, respond and deliver effectively.

All expenses to board members are paid in accordance with the guidelines and rules set down by the Department of Public Expenditure and Reform. Details of expenses are published in our annual reports.

Heritage Council Board 2016: Back row: left to right: Ivor McElveen; Kieran Coughlan; Michael Starrett, Chief Executive; Michael Parsons; Muiris O’Sullivan; Mary Gallagher; Sinead Mc Cartan. Front row: left to right: Jane Maxwell; Conor Newman, Chairman; Miriam Fitzpatrick. Not pictured: Marie Bourke, Brian Walsh & Fionnuala May

10 The Heritage Council | Annual Report 2016 1. Introduction

Conor Newman (Chairman) Originally appointed to the Board on 31st May 2008 until 31st May 2013 by Minister John Gormely. Reappointed by Minister Jimmy Deenihan for another fiver year period on 18th July 2013 to 18th July 2018. Stepped down as Chair on 31st Dec 2016

The period of appointment for the following Board members ended on the 26th January 2016: Dr. Ciara Breathnach, Mr. Ted Creedon, Ms. Catherine Heaney, Dr. Fidelma Mullane, Dr. Kieran O’Conor, Mr. Michael Parsons.

The following members were appointed to the Board in July 2016:

Marie Bourke Fionnuala May

• Former Keeper/ Head of Education/ Member of the • Acting County Architect, Fingal County Council (2011-to date) Management Team/ Secretary of the Board, National • Served as a member of the Heritage Council's Standing Gallery of Ireland (1998-2015) Committee on Architecture (2000-2010) • Chair (2006-09), Board Member (1999-2009), Irish Museums Association Sinead McCartan

Kieran Coughlan • Interim Director of Collections and Interpretation for National Museums • Chief Executive of the Houses of the Oireachtas • Curator of Prehistoric Archaeology at the Museum, Commission, Secretary General to the Oireachtas Service Belfast (1990-2008) and Clerk of the Dáil (1990-2013) Ivor McElveen • Appointed to Ethics in Public Office Commission 1995 • Founder of historic building and conservation consultancy Miriam Fitzpatrick practice in Wexford • Trained as an architect and urban designer • Former Director of Europe, the Industrial Development Authority (IDA) • Lecturer in Architecture with specialty in Urban Design, • Previously Chairman of a large restituted estate in the University College Dublin & Waterford Institute of Czech Republic and Advisor to the Czech Government Technology Michael Parsons Mary Gallagher • Chairperson Laois Heritage Society • Secretary to the Authority of the National Sports Campus Development Authority (NSCDA) and Company Secretary, • Member of the Heritage Council since January 2012 NSCDA (Operations) Ltd. (April 2007-October 2015) Muiris Ó Súilleabháin • Head of Corporate Governance/ Secretary to the Board, Enterprise Ireland (1998-2007) • Lecturer, UCD School of Archaeology (1994-to date); Member, Scientific Committee, Carnac Alignment World Jane Maxwell Heritage Bid (2014-to date) • Dean of Arts, UCD (2014-2015); Head of School • Principal Curator, Manuscripts & Archives Research of Archaeology, UCD (2004-2008) Library, Trinity College Library • Governors and Guardians of Marsh’s Library (Provost’s Brian Walsh proxy) • Curator, County Museum, Dundalk (February 2005-to date) • Member of review committee on the National Monuments Act (2009/2010)

The Heritage Council | Annual Report 2016 11 1. Introduction

1.1.2 OUR STAFF

The staff of the Heritage Council are a small, flexible and highly motivated group of people. Their expertise, independence and their focus on heritage define the organisational culture.

Michael Starrett Chief Executive Officer

Heads of Service Professional Officers Administrative Staff Project Managers Ian Doyle  Paula Drohan  Anne Barcoe  Niamh Donnellan Head of Conservation Finance Officer PA to Chief Executive Officer Heritage Week Project & Chairman Manager  Beatrice Kelly  Alison Harvey Head of Policy & Research Planning Officer  Amanda Ryan  Lesley-Ann Hayden Grants Administrator Co-ordinator Museum  Liam Scott  Colm Murray Standards Programme Head of Business Services Architecture Officer  Gerard Croke for Ireland (until Oct 2016) Administrator  Anna Meenan  Liam Mannix  Isabell Smyth GLAS Traditional Farm  Martina Malone Irish Walled Towns Network Head of Communications Buildings Grant Scheme Administrator, Website Project Manager & Education Project Manager & Social Media Content  Christena Ryan Administrator

New members of the Board of the Heritage Council meet informally with Heritage Council Staff: Minister Heather Humphreys and the Chair of the Board for the first time in Michael Starrett (Chief Executive), Anne Barcoe, Gerard Croke, Ian Doyle, July 2016. Paula Drohan, Alison Harvey, Beatrice Kelly, Martina Malone, Anna Meenan, Colm Murray & Isabell Smyth

Not pictured: Amanda Ryan, Christena Ryan & Liam Scott

12 The Heritage Council | Annual Report 2016 1. Introduction

The Heritage Council | Annual Report 2016 13 1. Introduction

1.2 WHAT DO WE DO?

The Heritage Council is a public body working in the public interest. We seek to fulfil our priorities through the provision of expert advice, funding, education programmes and advocacy.

WE ADVISE

The Heritage Council proposes policy and priorities to the Minister for Arts, Heritage, Regional, Rural and Gaeltacht Affairs on heritage issues that include sustainability, landscape management, high nature value farming, forestry and climate change.

WE EDUCATE

Education has always been at the heart of the Heritage Council’s work programme. Our Heritage in Schools Scheme, in particular, plays a key role in encouraging interest and participation at primary level. We also support a wide range of professional development programmes that to date have dealt with landscape, planning, museums, archaeology and traditional skills.

WE RAISE AWARENESS

Through our publications, promotions, social media and the hugely successful National Heritage Week we focus on contacting, informing, engaging and even entertaining as wide, as varied and as culturally diverse range as possible. We are ever-conscious of the need to remind people of the value and beauty of heritage in a time where so many other issues and events compete for their attention.

WE WORK WITH LOCAL COMMUNITIES

Community involvement is at the heart of the Heritage Council’s vision for national heritage. Our work with local communities supports jobs, education and heritage tourism in our local areas, delivering a rich tourism experience and excellent practice in the care of our nation’s valuable heritage assets.

Since our establishment in 1995, we have put in place heritage infrastructure and networks to enable communities to participate in and take responsibility for the development and conservation of the heritage of their areas. Success has been achieved through working in partnership with local authorities and statutory agencies. The results of such projects include the Community-Led Village Design Toolkit, the Heritage Officer Programme and a wide range of projects undertaken under the Heritage Management Grants Scheme.

WE WORK WITH PARTNERS

The Heritage Council works with partners, particularly at local level, to increase awareness of our national heritage and to highlight its importance to public policy and everyday life.

Most important is our ongoing relationships with local authorities across the country. Helping to build expertise and resources at local level has been a key objective of the Heritage Council since it was established in 1995. Management and responsibility of heritage at local level is often the best means to ensure its long-term care and sustainable use.

The Heritage Council has a complex national brief across natural, cultural and built heritage which places a heavy and welcome reliance on us to work with others to achieve common aims together. In addition, the Heritage Council provides core funding to a number of bodies in order to support the needs of the sector and to help achieve shared aims.

14 The Heritage Council | Annual Report 2016 1. Introduction

WE SUPPORT THE HERITAGE SECTOR

The projects and initiatives we fund, participate in or support in a range of ways are carried out in line with best conservation practice. They help support and maintain a wide network of highly-skilled heritage professionals that includes conservators, thatchers, builders, ecologists, archaeologists, conservation architects and museum curators.

Our work complements and builds on the work of other state heritage bodies which have primary responsibility for the care of property in state ownership and the designation of protected areas.

Educators at the Place-Based Learning Summer Training Course, the Burren, Co. Clare

The Heritage Council | Annual Report 2016 15 20161. Introduction AT A GLANCE

JANUARY • The All-Ireland Pollinator Plan 2015-2020 is launched • Period of appointment to the Board of the Heritage in conjunction with Bord Bia and the Department of Council ends for six Board members. Agriculture.

• Collections Management Workshop delivered by the Collections Trust UK to Museum Standards Programme of Ireland (MSPI) participants.

FEBRUARY • Irish Walled Towns Network (IWTN) AGM and Town Wall Conservation Conference held in Dublin.

MARCH • New Heritage Plan launched by Heritage Office of Sligo • ‘Managing Volunteers for Festivals’ course held by IWTN County Council. in Kilkenny.

APRIL • National Heritage Week, Event-Organiser Training Days • Writing and Implementing Acquisition, Disposal and Loan took place in Dublin and Galway. Policies workshop delivered to MSPI participants.

• GLAS Traditional Farm Buildings Grant Scheme featured • Two training days on the maintenance of town walls held on Irish TV. by IWTN, one course focused on specifiers, the other on practitioners. • Institute of Conservator-Restorers in Ireland deliver Introduction to Caring for Collections workshop for MSPI participants.

MAY • 171 heritage projects across Ireland are allocated a total • ‘Managing Volunteers for Festivals’ course held by IWTN of 800,000 under the Heritage Council 2016 Community- in conjunction with Galway County Council in Loughrea, Based Heritage Grants Scheme. Co. Galway.

• Six sites from around the country were selected to • Final workshop to review the Erasmus+ ‘Train the Trainer’ participate in the inaugural year of the ‘Adopt a Monument project to upskill trainers in the use of Building Lime Scheme’, operated in conjunction with Abarta Heritage. Technology, Kilkenny

JUNE • The Heritage Council presented the 2015 National • ‘Tourism for Towns’ advisory document published by Heritage Week Event Awards at a ceremony in the IWTN. Heritage Council HQ, including the inaugural Heritage • The Heritage Council supported and was represented at Hero Award which was presented to Ursula Leslie of the international Uniscape conference which took place at , Co. Kerry. NUI Galway. • Strategic Planning workshop delivered to MSPI participants.

16 The Heritage Council | Annual Report 2016 1. Introduction

JULY • New Board appointed to the Heritage Council and met • Woodlands of Ireland publishes the first National informally for the first time with the Minister and the Woodlands Strategy for Ireland. Chairman. • The Heritage Council’s Architecture Officer is interviewed • Seven of Ireland’s museums are awarded the top standard on Newstalk Radio regarding Michelle Obama’s assertion of Full Accreditation by the MSPI. that the White House, Washington, was built by slaves. The research confirms this.

AUGUST • National Heritage Week took place between August 20th- • The Heritage Council was represented at the European 28th, with the theme of ‘One Hundred Years of Heritage’, Association of Archaeologists’ annual conference held in celebrating the 1916 centenary year. Vilnius, Lithuania.

SEPTEMBER • The Heritage Council is represented at the National • The first formal meeting for new members of the Ploughing Championships. Heritage Council Board.

OCTOBER • The Heritage Council is allocated an additional €1 million • The Heritage Council is represented at the European in funding in Budget 2016 for historic towns. Heritage Days plenary meeting in Madrid.

• 28 new specialists added to the Heritage in Schools • Heritage Council Board meeting. Schemes.

NOVEMBER • Show ‘n’ Tell demonstration day held at GLAS traditional • Seminar on accessing LEADER funding for heritage farm-building project in Ballygarvan, Co. Wexford. projects provided by the IWTN.

• Irish Museums Association survey of Irish museums • Museums Advocacy Day was launched in the National launched with support of the Heritage Council. Library by Minister for Arts, Heritage, Regional, Rural & Gaeltacht Affairs, Heather Humphreys. • ‘Solving Our Own Problems’ regeneration event held in Bandon, Co. Cork by the IWTN.

DECEMBER

• Heritage Council Chairman, Conor Newman steps down • The publication, Medieval Wexford: Essays in Memory of after eight years in the post. Billy Colfer (former Council Member), co-authored by the Heritage Council’s Head of Conservation was launched. • The Atlas of Mammals of Ireland, produced by the National Biodiversity Data Centre is launched at the • The Heritage Council was represented at the first meeting Heritage Council Headquarters. of the National Planning Framework’s Special Advisory Group. • The Heritage Council is represented at the 2nd European Congress – ‘European Cities and their Heritage: The Faces • Heritage Council Board meeting. of History in European Cities’, held in Berlin.

The Heritage Council | Annual Report 2016 17 1. Introduction

2016 IN NUMBERS

THERE ARE 14 STAFF A NETWORK OF 28 AND THREE PROJECT HERITAGE OFFICERS CONSULTANTS WORK FROM LOCAL WORKING AT THE AUTHORITIES ACROSS HERITAGE COUNCIL. THE COUNTRY.

OVER 96,000 CHILDREN TOOK PART

58 4 MILLION IN THE HERITAGE IRISH MUSEUMS PARTICIPATE RECORDS ON IRELAND’S BIODIVERSITY ARE NOW IN SCHOOLS PROGRAMME IN THE MUSEUM STANDARDS AVAILABLE VIA WWW.BIODIVERSITYIRELAND.IE. IN 2016. PROGRAMME FOR IRELAND.

435,680 PEOPLE ATTENDED 29 389 €3M HISTORIC IRISH TOWNS TRADITIONAL FARM WAS INVESTED IN

1,876 PARTICIPATE IN THE BUILDINGS HAVE BEEN NATIONAL GRANT DIVERSE EVENTS IRISH WALLED TOWNS CONSERVED SINCE 2005. PROGRAMMES IN 2016. AROUND THE COUNTRY NETWORK. FOR NATIONAL HERITAGE WEEK 2016.

OVER IN 2016, THERE WERE 377 COMMUNITY BASED HERITAGE GRANT APPLICATIONS AND

61 6,000 COUNTY HERITAGE

HERITAGE PROJECTS HAVE €794K PROJECTS SHARED BEEN FUNDED BY THE WAS SHARED AMONG FUNDING OF HERITAGE COUNCIL SINCE 1998, SOME SMALL-SCALE, €485K ALL RELEVANT. 166 IN 2016. PROJECTS.

18 The Heritage Council | Annual Report 2016 1. Introduction

SUPPORT FOR €3M INVESTED IN NATIONAL NATIONAL HERITAGE GRANT PROGRAMMES IN 2016: € GRANT PROGRAMMES 1 Irish National Strategic Archaeological 400,000 Research 2 Irish Walled Towns Network Grants towards 87,958 Walled Towns Days 3 Irish Walled Towns Network Grants towards 220,498 1 Capital Works 4 Policy & Infrastructure Grants 412,213 5 County Heritage Plan Grants 484,557 6 Community Based Heritage 794,200 7 Irish Landmark Trust 220,000 €3M 8 Discovery Programme: Centre for 750,000 INVESTED IN NATIONAL GRANT Archaeology and Innovation Ireland PROGRAMMES IN 2016 TOTAL 3,009,426

7 8 1 2 SUPPORT FOR NATIONAL AND REGIONAL HERITAGE INFRASTRUCTURE 6 €1.94M 3 IN IRELAND – ALLOCATION OUR INVESTMENT IN HERITAGE OF FUNDS INFRASTRUCTURE IN IRELAND.

4 5

HC Funding in 2016 Heritage Infrastructure Heritage Element Location/Base (€) 1. Bere Island Cultural Landscapes/ Seascapes Bere Island, Co. Cork 20,000 2. Burrenbeo Trust Cultural Landscapes and Biodiversity Kinvara, Co. Galway 20,000

3. Discovery Programme Archaeology Dublin 750,000

4. Ireland Reaching Out Genealogy Loughrea, Co. Galway 34,907 5. Irish Landmark Trust Built Heritage and Landscapes/Seascapes Dublin 220,000 6. National Biodiversity Data Centre Biodiversity Waterford 789,998 7. Wicklow Uplands Council Cultural Landscapes Roundwood, Co. Wicklow 65,000 8. Woodlands of Ireland Native Woodland Species Murrough, Co. Wicklow 40,000

Total 1,939,905

The Heritage Council | Annual Report 2016 19 1. Introduction

KEY ACHIEVEMENTS

EDUCATION & OUTREACH

• The Year of Commemorations was a huge national success and the Heritage Council is proud to have supported many of the events which took place throughout the year through both its grant-funding and its support of the Heritage Officer Network.

• The 1916 Centenary also provided the theme of ‘One Hundred Years of Heritage’ for National Heritage Week 2016, which saw nearly 450,000 people participate in over 1,800 diverse events around the country. The PR value of National Heritage Week has been independently estimated at €7million, representing an exceptional return on an investment of €300,000 in the initiative by the Heritage Council.

• The Heritage Council was also proud to support the first ever ‘Museums Advocacy Day’ in Ireland which was launched by Minister for Arts, Heritage, Regional, Rural and Gaeltacht Affairs, Heather Humphreys in the National Library of Ireland in November. The day aimed to highlight the significant work of museums across the island of Ireland and in particular, their enormous contribution to the success of the Year of Commemorations.

• The Heritage in Schools scheme continues to grow in popularity around the country, with an addition of 28 new Heritage Experts to scheme in 2016. A record 1,984 visits took place in 802 primary schools during the year.

POLICY & RESEARCH

• 2016 saw the redevelopment, redesign and re-branding of the ‘Heritage Maps Viewer’ to become HeritageMaps.ie. The target user-base was widened to include the education and tourism sectors and new data-sets were included such as UNESCO Heritage Sites in Ireland, Sheela-na-Gigs, and notable Irish stained glass. Following its official release in December 2016, user numbers of the resource increased eight-fold.

• The project entitled, Landscape and Settlement of Later-Prehistoric South East Ireland continued in 2016 with funding from the Irish National Strategic Archaeological Research (INSTAR) Programme. Paleo-environmental sequences were obtained from sites in Co. Waterford and Co. Carlow, a total of 69 new archaeological site reports were analysed and information on features relating to the study period (1200BC-AD400) were entered into the database, which now contains 201 archaeological sites from the region. The results of the project were also highlighted at a major international conference (European Association of Archaeologists) in Lithuania in September.

• Heritage Council staff contributed to the drafting of the policy document entitled Archaeology 2025 which will both inform the emerging National Heritage Plan and provide a key contribution to the Creative Ireland initiative (2017-2022).

• The Heritage Council contributed to the preparation of the National Planning Framework – Ireland 2040 – Our Plan through participation in the Special Advisory Group, chaired by Minister for Housing, Planning, Community & Local Government, Simon Coveney and through a submission outlining the Heritage Council’s key priorities for the plan.

• The Heritage Council assisted the Irish Uplands Forum conduct two important research studies into the current activities and socio-economic conditions of uplands communities in Ireland. The reports will inform future policy and decision- making in relation to these areas.

20 The Heritage Council | Annual Report 2016 1. Introduction

COMMUNITY & CONSERVATION INITIATIVES & PROJECTS

• The Heritage Council, in conjunction with Abarta Heritage launched the first ever Adopt a Monument Scheme in Ireland. Six projects from over 90 submissions from around the country were selected to participate in the first year of the scheme which provides expertise, mentoring and support to local communities as they undertake the maintenance, conservation and promotion of a local monument.

• The hugely popular Traditional Farm Buildings Scheme which provides grants towards the conservation of traditional farm buildings was moved to the Green Low Carbon Agri Environment Scheme (GLAS) and has now been extended to include other farm landscape features such as stone walls, piers, field gates, cobbled yards and farm bridges. €725,488 was invested in the scheme in 2016 with 48 grantees supported to conserve 67 buildings and five other structures, including field boundary walls and a bridge.

• €800,000 was made available through both the Heritage Council Grant Scheme and the Dept. of Arts, Heritage, Regional, Rural and Gaeltacht Affairs for the Community-Based Grant Scheme in 2016. 171 projects from around the country were selected from nearly 400 applications and included habitat, threatened species, built and cultural heritage conservation.

• The Irish Walled Towns Network provided a total of €199,000 to 13 town wall conservation projects. Additionally, €22,000 was provided to two town wall conservation and interpretation plans and €99,000 was provided to 17 towns for the running of walled towns festivals, educational and tourism events.

• Three museums participating in the Museum Standards Programme for Ireland achieved full accreditation under the programme for the first time, bringing the total number of fully accredited museums to 28. The number of museums currently holding interim accreditation is 10. In December 2016, the Heritage Council invited ; Glebe House and Gallery, OPW; IFI, The Irish Film Archive; and to become participants in the programme, bringing the total number of participating museums in the country to 58.

The Heritage Council | Annual Report 2016 21 1. Introduction

REGULARLY-FUNDED ORGANISATIONS

• The Heritage Council offered a total of €484,557 to Heritage Plan projects through the network of 28 Heritage Officers based in local authority offices around the country. Successful 1916 Centenary projects were delivered in collaboration with local communities throughout the year, as well as significant conservation, educational and promotional projects regarding local heritage.

• Biodiversity Maps, the online data and mapping system run by the National Biodiversity Centre published over 4 million observations of 15,797 species in Ireland in 2016. The system is providing information on the distribution of species, including threatened and protected species, so as to better inform policy formation and the implementation of EU Directives.

• Conservation work was carried out at two Irish Landmark Trust buildings, Saunderscourt Gate Lodge in Co. Wexford and The Mall, Co. Cork. Once works are completed, the buildings will be rented as holiday accommodation, ensuring both the conservation of the buildings and their continued use in to the future.

• Woodlands of Ireland published the first-ever Woodlands Strategy for Ireland which covers a wide range of topics, including, the creation of new native woodlands; woodland creation as part of climate-change mitigation and water quality enhancement measures; natural capital realisation; and recreational native woodlands.

• The Discovery Programme celebrated 25 years conducting advanced research in Irish archaeology and related disciplines, and disseminating its findings to a global community. The Discovery Programme held a programme of consultation and produced a draft copy of the national archaeological strategy - Archaeology 2025 on behalf of the Royal Irish Academy.

• Wicklow Uplands Council launched the Avonmore Way, a 12km sustainable walking trail linking the villages of Laragh and Rathdrum.

• Support from the Heritage Council enabled the Institute of Conservators-Restorers in Ireland to accredit six conservators- restorers in the four disciplines of paper; books and paper; furniture and wood conservation; and conservation management. It also enabled twelve conservator-restorers to attend highly specialised professional training courses both in Ireland and abroad.

22 The Heritage Council | Annual Report 2016 1. Introduction

INTERNATIONAL INITIATIVES

• Representatives from the Heritage Council presented papers at a number of European conferences, including: the annual conference of the European Association of Archaeologists held in Vilnius, Lithuania; Landscape Values - Place and Practice held in Galway; the second European Congress annual conference – European Cities and their Heritage: The Faces of History in European Cities held in Berlin.

• The Heritage Council continued its participation in EUROPARC, the European-wide network of government agencies with responsibility for policy development relating to protected areas.

• A representative from the Heritage Council participated in the plenary meeting of European Heritage Days (EHD) national coordinators in Madrid in October that included a discussion of themes for upcoming years, 2018 – Year of Cultural Heritage and common EHD communications strategies.

• The Heritage Council continued to manage and promote the European cultural heritage research website - www.heritageportal.eu and associated social media in 2016 as part of the Joint Programming Initiative for Cultural Heritage (JPICH).

The Heritage Council | Annual Report 2016 23 7. Featured Work fromFRESHWATER 2016 PEARL MUSSEL IN COUNTY CLARE: A Species Under Threat - Congella McGuire, Heritage Officer, Clare County Council

The freshwater pearl mussel (Margaritifera margaritifera) is has published A Strategy for Conservation of the Freshwater a species of bivalve mollusc that lives in rivers and lakes; Pearl Mussel in Ireland. The strategy prioritises eight of the 27 it is a larger, freshwater relative of the edible mussel. The populations and encompasses approximately 9.6 million, or freshwater pearl mussel is endangered worldwide, 90% of all 80% of the Irish freshwater pearl mussel population. freshwater pearl mussels died out across Europe during the C20th. Because of its threatened status, it is listed on Annex Cloon River is the only river in County Clare designated as a II and Annex V of the European Habitats Directive. Ireland is Special Area of Conservation (SAC) for the freshwater pearl now considered to host approximately 46% of the European mussel and Clare County Council felt it necessary to survey population of the species, and has approximately 96 individual additional rivers for the presence of the mussel. In 2016, Clare populations within 139 rivers and a handful of lakes. It is County Council employed EirEco Environmental Consultants, clear, therefore, that Ireland has a very significant international in conjunction with the Aquatic Services Unit at University responsibility for the species’ conservation. College Cork to survey the Doonbeg River, Cree River and Annagheeragh River. Previous surveys of the Doonbeg River The interior of the shell of Margaritifera margaritifera is capable had found significant populations in some river reaches, of making fine-quality pearls, and was historically exploited but more information on the extent and distribution of in the search for pearls from wild sources but most cultured the population was necessary in order to ensure that the pearls today come from mussel species native to Asia and appropriate measures are taken to protect the population in North America. Irish freshwater pearl mussels live in nutrient- that location. poor, acid to neutral water of rivers which flow over granite or sandstone rock, mainly in the west, but also in areas of A ‘Stage 2’ survey of the Doonbeg River over approximately the south and south east where geological conditions allow. a 2km stretch found a minimum population for the Doonbeg They have a complex life cycle and mature between the ages system to be approximately 7,000 mussels. However, only of seven and 15 years. Capable of living for up to 130 years, a few mussels were found in the upper catchment, which they grow very slowly and begin life as a tiny larva, known as is intensively farmed and drained and where the population glochidia. is considered to be highly fragmented and at high risk of extinction. The river shows evidence of high silt loads and The glochidia, which are temporarily brooded in the female nutrient input along with widespread modification to the river gills from June each year are then released into the open banks and modification to flow regime through drainage water in high numbers in an event lasting one to two days activities. These combined stressors are evidently affecting between July and September. A small percentage of the the survival of juveniles and without intervention, the future glochidia released to the river will be inhaled by passing prospects for the freshwater pearl mussel in the Doonbeg salmonid fish which act as the pearl mussels’ temporary River do not look favourable. hosts. The glochidia initially attach to the gills of salmonid fish hosts, such as Atlantic salmon and sea trout, which The Cree and Annagheeragh Rivers were thought to provide nourishment, before they become large enough potentially contain suitable habitat due to the geology and for independent development in the river bed. The juvenile river characteristics. Stage 1 field surveys were completed mussels stay embedded in the river substrate until they reach of these rivers in order to assess the presence or absence of five years of age. Clean, fast-flowing streams and rivers are suitable habitat and/or mussels and to progress to Stage 2, if required for their survival, where they live buried or partly and where mussels were found. buried in water at depths between 0.5 and 2 meters, but sometimes at greater depth. Only five adult mussels were counted in the Annageeragh River, while the river has some suitable substrate and may The main cause of the ongoing decline of the species across historically have been a reasonably good pearl mussel river, Ireland and Europe is sedimentation and enrichment of much of it has been modified by drainage and engineering its habitat. A total of 27 populations have been designated works. In additition the river contains high levels of within 19 Special Areas of Conservation for the species in filamentous green algal growth (Oedogonium spp.), fine silt Ireland. The National Parks and Wildlife Service (NPWS) and detritus. The Annageeragh freshwater pearl mussel population is therefore critically endangered and without

24 The Heritage Council | Annual Report 2016 7. Featured Work from 2016

Instream survey work using bathoscopes commissioned by Clare County Council to find occurrences of the Fresh Water Pearl Mussel in the Doonbeg River, Co. Clare considerable intervention in reducing silt and nutrient loading, suggests that it probably escaped the dredging bucket during is sadly likely to become extinct in the very near future. original drainage operations and has survived until 2016. The species can thus be sadly considered effectively extinct in the The survey found a single large adult present in the Creegh Creegh catchment. River, which was almost certainly once a good, or even very good, freshwater pearl mussel river. However, it appears The results of the study are informing the practices and that in all likelihood, owing to severe historical and ongoing decision-making of Clare County Council in relation to how drainage along most of its main channel, there may only be best to meet its obligations under the European Water this one remaining mussel in the river. The large size (and Framework Directive and the Habitats Directive. therefore apparent advanced age) of the mussel (150mm)

The Heritage Council | Annual Report 2016 25 26 The Heritage Council | Annual Report 2016 2.Education, Outreach & Awareness

Puffin on the west coast - one of the species recorded during Island Wildlife Weekend.

The Heritage Council | Annual Report 2016 27 2. Education, Outreach & Awareness

2.1. HERITAGE IN SCHOOLS

The Heritage in Schools Scheme is Ireland’s leading outdoor education programme for primary school children, it has been running since 2000. The scheme is unique in Ireland and provides a panel of diverse Heritage Experts who work directly with children in primary schools throughout the country.

A total of 83,747 children in 802 schools participated in the scheme in 2016, 30,770 of which were Designated Disadvantaged Schools. Due to the increasing popularity of the scheme, 28 new Heritage Experts, offering a diverse range of knowledge and skills in areas such as pollination, archaeology, local history and biodiversity were added to the panel in September. This now brings the total number of Heritage Experts to 204. For the first time, the Heritage Council collaborated with Focus Ireland on a number of outdoor visits in the Dublin area including a 'Native Tree Trail' around Saint Anne’s Park and a trip to the National Botanic Gardens.

2.2. HERITAGE WEEK

National Heritage Week took place between August 20th-28th 2016. The event has been coordinated by the Heritage Council since 2005. National Heritage Week celebrates and raises awareness of Ireland’s heritage in all its forms - built, natural and cultural. For nine action-packed days, Ireland celebrates not only heritage but community involvement and a deep connection between people and place. National Heritage Week is part of European Heritage Days, a joint initiative of the Council of Europe and the European Union in which over forty countries participate each year.

The theme of National Heritage Week 2016 was ‘One Hundred Years of Heritage’, celebrating the centenary of the 1916 Rising. 435,680 people attended 1,876 diverse events around the country, which included open days at historic buildings, natural and cultural walking tours and hands-on heritage activities for children.

Events were run by 1,083 event organisers, including many voluntary and community groups. Satisfaction ratings remained very high among event organisers with 99% stating they would take part in National Heritage Week again. 87% of events were free-of-charge despite only 27% of event-organisers receiving public funding for their event. Satisfaction ratings among the public were excellent with 100% of respondents stating they would recommend National Heritage Week to a friend. The value of the public relations generated by National Heritage Week has been independently estimated at €7 million by Kantar Media, this has increased from €5 million in 2015. This is an exceptional return on an annual Heritage Council investment of €300,000 in the initiative.

PUBLIC RELATIONS 1,083 GENERATED BY 100% EVENT ORGANISERS WOULD RECOMMEND NATIONAL HERITAGE WEEK NATIONAL HERITAGE TO A FRIEND

WEEK ESTIMATED AT HERITAGE COUNCIL 87% INVESTMENT OF OF EVENTS WERE FREE-OF-CHARGE €7 MILLION €300,000

28 The Heritage Council | Annual Report 2016 2. Education, Outreach & Awareness

Mud and Wood event, Co. Sligo - National Heritage Week 2016

The Heritage Council | Annual Report 2016 29 2. Education, Outreach & Awareness

Tory Island, one of the five islands that took part in Island Wldlife Weekend 2016.

30 The Heritage Council | Annual Report 2016 2. Education, Outreach & Awareness

2.3. ISLAND WILDLIFE WEEKEND

Island Wildlife Weekend was held on five of Ireland’s Atlantic islands in June of 2016. The event was held in conjunction with Bioblitz 2016, an initiative of the National Biodiversity Data Centre which brings together experts and members of the public in a competition to find the highest number of species in a given area during a 24-hour period. The event provided an opportunity for the public to record local wildlife species and to celebrate the unique heritage and character of each island. In addition to the Bioblitz, events included dolphin-spotting boat trips, sea-shore foraging, wildlife and bird-spotting walks, star- gazing, local food and craft demonstrations and evening entertainment.

2.4. MUSEUMS ADVOCACY DAY

Museums Advocacy Day was launched by Minister for Arts, Heritage, Regional, Rural and Gaeltacht Affairs, Heather Humphreys in the National Library of Ireland on November 30th. The event was organised by the Local Authority Museums Network (LAMN) working in partnership with the Irish Museums Association (IMA) and with the assistance and support of the Heritage Council.

The key focus of the day was to highlight the significant work of museums on our island, both north and south of the border. Of particular importance, was the leading role that our museums played in this historic year of commemorations. Museums across the country, working in collaboration with communities, brought epic tales of passion, patriotism and sacrifice to the public in an array of thought-provoking and engaging exhibitions and events throughout the year.

2.5. MEDIA COVERAGE

As noted earlier in this report the PR value generated by National Heritage Week in 2016 has been independently estimated by Kantar Media at €7 million - €2 million being generated by press coverage and €5 million being generated online. This has increased from a PR value of €5 million in 2015, representing an exceptional return on an annual Heritage Council investment of €300,000 in the initiative.

Separately, the Heritage Council received a total of 237 press, broadcast and online articles across national media, culminating in a PR value of over €2.5 million. This was driven by high levels of positive coverage in lucrative print titles such as the Irish Times and Irish Examiner, media stations such as RTE Radio1 and Newstalk and websites such as www.independent.ie. Press was the most prolific in terms of volume with 126 articles being attained, while online coverage generated the highest PR value at over €1.7 million.

2.6 DIANA DARKE TALK - ‘MY HOUSE IN DAMASCUS: AN INSIDE VIEW OF THE SYRIAN CRISIS’

In August, the Heritage Council, in conjunction with ICOMOS Ireland, hosted a talk by Diana Darke entitled, ‘My House in Damascus: An Inside View of the Syrian Crisis’, based on her book of the same name. Diana explained how her conservation of an ancient house in Damascus led her to a unique insight into the strengths of, and challenges posed to, a multi-cultural and multi-ethnic community in a strife-torn situation. The talk was a reminder, during National Heritage Week, of the importance of the heritage of others, in distant places, which can be appreciated as our common inheritance, though we may never get the chance to experience it. It also offered a very timely reinforcement of the multi-cultural nature of our own society.

The Heritage Council | Annual Report 2016 31 1. Introduction

2.7 THE HERITAGE COUNCIL ONLINE

The Heritage Council engages with a broad range of communities through a variety of social media platforms. Social media provides the organisation with an opportunity to communicate the value of the work that we do and to generate interest and awareness of both local and national heritage-related issues and activities with the general public. It also allows us to connect frequently with the diverse range of practitioners, professionals and organisations engaged in heritage-related work, allows them to connect with each other and share information related to heritage training and projects, jobs, tender opportunities, publications, research and funding opportunities. The number of followers across the range of social media platforms has increased steadily over the past number of years.

FACEBOOK

By the end of 2016, the Heritage Council's Facebook page had over 10,500 Likes, an increase of 75% from 6,000 Likes at the end of 2015. The majority of followers (29%) are aged between 35-44 years, followed in joint-second with 22% each, by 25- 34 year olds and 45-54 year olds. 55-64 year olds account for 12% of followers, 65 years+ accounts for 8% and 18-24 year olds account for 4%.

TWITTER

The Heritage Council is on Twitter @HeritageHubIRE. We had 5,809 followers by the end of 2016, up 37% from 4,225 followers at the start of the year. 58% of followers on Twitter are women and 45% are men, the majority of followers (46%) are aged between 25-34 years, while 31% are aged between 35-44.

EZINE

The HC’s monthly ezine had 13,141 subscribers at the end of 2016 (up from 11,000 in 2015). The ezine contains news, events, tenders and employment opportunities and is subscribed to by those with an interest in heritage and industry professionals alike.

FACEBOOK TWITTER EZINE 10,500 5,809 13,141 PAGE LIKES FOLLOWERS SUBSCRIBERS INCREASE in INCREASE in INCREASE in 75% 2016 37% 2016 19% 2016

32 The Heritage Council | Annual Report 2016 1. Introduction

The chancel of St. Catherine's Church, Killibegs, Co. Donegal before and after conservation works supported by a Heritage Council grant in 2016

The Heritage Council | Annual Report 2016 33 7. Featured Work from 2016 CULTURAL POLICY 2016 BEATRICE KELLY, HEAD OF POLICY & RESEARCH, THE HERITAGE COUNCIL

2016 saw an important advance in heritage-related public The findings of the survey show that over 6 million people policy through the launch of Culture 2025, the first cultural visited museums in Ireland during 2014, of which more policy for the State by the Minister for Arts, Heritage, than half were domestic visitors. Despite their popularity, Rural and Regional Affairs, Heather Humphreys. The need museums lack investment and personnel, with over 40% for a national cultural policy had been highlighted to the functioning on a budget of less than €30,000 a year. Minister by the Council of National Cultural Institutions, 76% of respondents have less than ten paid employees of which the Heritage Council is a member, in 2014. while 16% have no paid employees at all. That over Minister Humphreys and her officials took on the challenge 6 million visitors had access to a museum is an indication of drafting this framework policy to put culture at the heart of the enormous voluntary effort made by those in the of Irish life, including a widespread consultation process museums sector. across the country. In light of this effort and interest, it is relevant to note The policy promotes a collaborative approach for the arts, that Culture 2025 does not specifically include museums heritage and cultural sectors to work together at county and although many groups including the Heritage Council did national levels. The Creative Ireland initiative, launched in draw attention to the needs of this sector. Given the key role December 2016 by An Taoiseach, Enda Kenny, as a result of that regional museums play in providing front line cultural the positive response to the commemorative year for 2016 experiences to both Irish citizens and visitors, the Heritage will be the main engine to realise this cultural policy. Council intends to work with all relevant organisations and initiatives in order to ensure that our museums are enabled Culture 2025 also provided a policy context for the survey to fulfil their vital role in safeguarding Ireland’s cultural of the museums sector which took place last year - Irish heritage both for ourselves and for our visitors. 1 Museums Survey 2016 , the first such survey to be undertaken in ten years. The survey was launched by Minister Humphreys in November of last year at an event held in the National Library of Ireland organised by the Irish Museums Association, in collaboration with the Local Authority Museum Network and supported by the Heritage Council. The event aimed to advocate the benefits and the value that the museums sector brings to society and to highlight the role played by local authority museums in providing exhibitions marking the centenary year. Over 80 people participated in the event, including representatives from museums around the country and members of the Oireachtas.

1 Mark Fitzgerald, E. (2016) The Irish Museums Survey 2016. Published by the Irish Museums Association, Dublin. 34 The Heritage Council | Annual Report 2016 7. Featured Work from 2016

Launch of Culture 2025, the first cultural policy for the State by the Minister for Arts, Heritage, Rural and Regional Affairs, Heather Humphreys, TD

The first survey of the museums sector to be Culture 2025, the first cultural undertaken in ten years took place in 2016. policy for the State was launched in 2016 and will be delivered through the Creative Ireland initiative in the coming years.

The Heritage Council | Annual Report 2016 35 36 The Heritage Council | Annual Report 2016 3.Policy & Research

UCD exhibition on the - Original postcards produced in the weeks after the 1916 Rising, to encourage and profit from battlefield tourism in Dublin city

The Heritage Council | Annual Report 2016 37 3.Policy & Research

3.1. EUROPEAN FORUM ON NATURE CONSERVATION AND PASTORALISM

The Heritage Council has enjoyed a long-time working partnership with the European Forum on Nature Conservation and Pastoralism (EFNCP), a Europe-wide network which raises awareness of the importance of low-intensity livestock farming.

In 2016, EFNCP, working in collaboration with IT Sligo, continued to champion the identification and description of High Nature Value (HNV) farmland and how it might be supported under Common Agricultural Policy (CAP) and CAP reform.

Following the announcement of the European Innovation Partnerships (EIP) initiative by the Department of Agriculture, Food and the Marine early in early 2016, EFNCP increased efforts to support local groups in developing a locally-led scheme under the initiative. In order to facilitate the development of high quality proposals, EFNCP collated information for community groups to utilise, such as; setting up multi-actor groups, setting targets for locally-led schemes, putting together an EIP application; and the development of a scoring system for upland ecosystem health. EFNCP developed relationships with groups throughout the country in this regard, visiting the groups, giving presentations and discussing options and approaches.

3.2. HERITAGE MAPS

HeritageMaps.ie provides access to national heritage data sets in map form while incorporating additional contextual data from a wide range of online sources. It also includes datasets that are unique to the project, such as soil susceptibility to coastal erosion, museums datasets and a range of thematic County Heritage Surveys.

2016 saw the redevelopment, redesign and rebranding of the ‘Heritage Maps Viewer’ to become HeritageMaps.ie. A new, more user-friendly and intuitive interface was created and the target user-base was expanded to include the education and tourism sectors, along with both amateur and professional heritage-related groups, communities and individuals.

Heritagemaps.ie - Kildare Street, Dublin itinerary

38 The Heritage Council | Annual Report 2016 3.Policy & Research

HeritageMaps.ie was given a soft launch during National Heritage Week 2016 and immediately saw a sharp uptake in user numbers. Following the official release in December, user numbers increased eight-fold. During 2016, work on HeritageMaps.ie included the continued collection and display of local authority datasets with 14 more counties both updating existing survey data and adding new datasets to the viewer. In addition, new Heritage Council data-sets were included, which provide the locations of UNESCO Heritage Sites in Ireland, Sheela-na-Gigs and notable Irish stained glass.

Throughout 2016 a new viewer, The Burren and Cliffs of Moher Geopark LIFE Project, was developed. This viewer will contain data on all aspects of the Burren’s unique and rich heritage in map form. It is currently awaiting steering group approval with a view to launch, as a sub-viewer on HeritageMaps.ie, in summer 2017.

3.3. INSTAR PROGRAMME: ‘LANDSCAPE AND SETTLEMENT OF LATER-PREHISTORIC SOUTH EAST IRELAND’

The Irish National Strategic Archaeological Research (INSTAR) Programme funded one three-year project during the period 2015-17. The project ‘Landscape and Settlement of Later-Prehistoric South East Ireland’ is an interdisciplinary study based at the Department of Archaeology, University College Cork. The project uses palaeo-environmental and archaeological methods to investigate human activity and landscape change in later prehistoric Ireland between 1200BC and AD400.

As such, the focus of the project is the Late Bronze Age and Iron Age in Counties Wexford, Waterford, Kilkenny and Carlow. The project team, led by University College Cork, includes representatives from Transport Infrastructure Ireland, Dublin City University, University of York, University of Bradford and University College Dublin, as well as freelance contributors.

In 2016, a palaeo-environmental sequence from Lough Cullin, Co. Waterford and two further cores were obtained from upland peatlands at Rossmore, Co. Carlow and Comeragh Ridge, Co. Waterford. A total of 69 new archaeological site reports were analysed and information on features dating to the study period (1200BC-AD400) were entered into the database, which now contains 201 archaeological sites from the region. INSTAR Excavating a section through blanket peat on the Comeragh Ridge, Co. A well-attended open day was held during National Heritage Week 2016 at Cork Waterford, in advance of sampling for palae- Public Museum, attendees included representatives from and oenvironmental analyses. The base of these peat deposits date to the Later Bronze Age. Arbutus Bakery, Cork, who baked some ‘prehistoric’ bread for the event. Other outputs included a presentation of the results of the project at a major international conference (European Association of Archaeologists, Vilnius, September 2016).

3.4. IRISH TOWNS AND VILLAGES

In 2016, the Heritage Council analysed the preliminary results of the Census 2016 to highlight urban vacancy rates. The research identified 17 larger towns which contained nearly 11,000 vacant houses or apartments, a salient fact in framing policy to address the current housing shortage and homelessness.

Council argued that extending the Living City Tax Incentive to towns such as these, as it had advocated in its 2015 ‘Policy Proposals for Ireland’s Towns’, provided a mechanism for stimulating the re-use of these housing assets and revitalising towns. Dwellings are the background fabric of our towns and these streetscapes are as much a part of what and who we are as the or Croke Park. Making use of vacant houses and apartments on main streets and others contributes to sustainability through reduced car-dependency, more efficient provision of physical and social services, and savings in building materials. The analysis was covered on Pat Kenny’s Newstalk programme and other outlets.

The Heritage Council | Annual Report 2016 39 3.Policy & Research

3.5. UPLANDS PARTNERSHIPS

The Heritage Council assisted the Irish Uplands Forum (IUF) to conduct two research studies in 2016. The Uplands Community Study is an island-wide survey of local groups undertaking sustainable management activities within Irish upland areas. The survey provides a snapshot in time and profiles where 25 of the most prominent and representative upland community groups are in relation to how they are organised, what they do and the obstacles they face. The report calls for the provision by government of multi-year funding for active upland groups and a national network co-ordinator to organise information gathering, dissemination, training and management support for the resource starved groups.

The second report - the Irish Uplands Socio-Economic Profiledraws on data derived from the Census of Population, the Census of Agriculture and the Pobal - HP Deprivation Index. The report provides an analysis of the socio-economic conditions of uplands communities within the and may be used to inform future decision-making relating to these areas.

The Heritage Council supported the IUF in organising a national conference in conjunction with the MacGillycuddy Reeks Mountain Access Forum where the two reports above were presented. The focus of the ‘Resourcing Upland Communities’ conference was to promote the establishment of an island-wide network of upland groups concerned with the sustainable management of Ireland’s upland areas. The conference mandated the IUF to seek government financial support to establish a national network organisation and employ a national upland community network co-ordinator.

3.6. LANDSCAPE WORKING GROUP

The Landscape Working Group continued to meet throughout 2016 to advise the Heritage Council on its contribution to the National Landscape Strategy. The National Landscape Strategy (NLS), drafted over the period 2009-15, was launched by the Minister for Arts, Heritage, Regional, Rural and Gaeltacht Affairs in 2015.

After its final meeting of the year, the Working Group made a number of recommendations, including that the role of the Heritage Council as an advocate for landscape should be maintained, and that the development of a consistent and coherent system of landscape character assessment, informed by historic landscape characterisation, remains a key objective to enable improved practice in Ireland.

3.7. ARCHAEOLOGY 2025

Heritage Council staff contributed to the drafting of the policy document, Archaeology 2025 through the Royal Irish Academy Standing Committee on Archaeology. The final policy document was launched in May 2017 by the Minister for Arts, Heritage, Regional, Rural and Gaeltacht Affairs. Archaeology 2025 is intended as an advocacy document for archaeology and cultural heritage and as a key statement in advance of, and to inform, the emerging National Heritage Plan, and as a key contribution to the Creative Ireland initiative (2017–22).

3.8. KNOCKROE PASSAGE TOMB, CO. KILKENNY

The Heritage Council made a submission to Tipperary County Council concerning a proposed windfarm development near the Neolithic passage tomb of Knockroe, Co. Kilkenny. Council argued that the proposed development would be an excessive intrusion into the setting of a National Monument and that it would adversely impact on the experience of the winter solstice at the tomb, thereby causing interference with the reading of an ancient and highly significant astronomical alignment.

Council also stated that the visual intrusion of the proposed windfarm on views from the passage tomb of Baunfree, Co. Kilkenny, would also be excessive. The proposed windfarm was rejected by Tipperary County Council and is now under consideration by An Bord Pleanála.

40 The Heritage Council | Annual Report 2016 3.Policy & Research

3.9. MEDIEVAL WEXFORD: ESSAYS IN MEMORY OF BILLY COLFER

The Heritage Council supported the publication of a book of essays in memory of the late Dr Billy Colfer, a Heritage Council Board member during the period 2005-10 and a noted scholar of medieval landscapes and castles. The volume was co-edited by Council’s Head of Conservation and consists of essays on the medieval archaeology, landscape, place-names and history of Co. Wexford. This was launched in December 2016 by the outgoing Chairman of the Heritage Council, Conor Newman.

3.10 NATIONAL PLANNING FRAMEWORK - IRELAND 2040 – OUR PLAN

The Heritage Council’s Planning Officer is a member of the National Planning Framework’s (NPF) Special Advisory Group. Following on from the group’s first meeting in December 2016, chaired by the Minister for Housing, Planning, Community & Local Government, Simon Coveney, a submission was prepared by the Heritage Council which focused on seven key priorities for the plan, these are:

• The necessity to communicate the benefits of a robust NPF to the general public;

• Cultural growth and development should be categorised as the fourth pillar of sustainable development, e.g. Ireland’s historic environment is estimated to account for €1.5bn or 1% of the State’s gross value added (GVA) and approximately 65,000 jobs;

• NPF in relation to climate change and renewable energy, e.g. research undertaken by the Heritage Council in 2013 revealed that a robust framework is needed for the on-shore wind farm sector;

• NPF should embrace the implementation of the National Landscape Strategy 2015-2025, i.e. spatial planning and management of all landscapes, not just iconic landscapes;

• There is a need for spatial management of historic settlements and national regeneration programmes;

• The NPF needs to provide the foundation for the planned National Maritime Spatial Plan, which is due to be prepared by EU member states by 2021;

• The NPF should include a participatory Strategic Environmental Assessment (SEA) process which enables monitoring and modification, if required.

The Heritage Council will continue to support and input on the preparation and implementation of the National Planning Framework – Ireland 2040.

The Heritage Council | Annual Report 2016 41 7. Featured Work fromIRELAND’S 2016 FEMALE FARMERS CONSERVING OUR HERITAGE - ANNA MEEHAN, GLAS TRADITIONAL FARM BUILDINGS GRANT SCHEME PROJECT MANAGER, THE HERITAGE COUNCIL

With the radical changes in farming in the past century, Another female farming entrepreneur who received funding traditional farm buildings are no longer at the centre of under the scheme in 2016 to repair the dry-stone boundary farm activity, many are now underused but are still highly walls of Brookfield Farm in County Tipperary was Ailbhe valued as a feature in the Irish landscape. In recognition Gerrard. Ailbhe studied sustainable development in University of this value, the Heritage Council, in partnership with the College London, and organic farming for three years in Department of Agriculture, Food and the Marine, administers the renowned Scottish Agricultural College. Following a an annual grants scheme to GLAS participants for the successful construction project management career, Ailbhe buildings’ conservation and repair. The scheme is jointly returned to farm beside her family home outside Nenagh on funded by the Department and the European Union under the shores of Lough Derg. the Rural Development Programme. Two female farmers are leading the way, not only in keeping these beautiful buildings Recently honoured with a Nuffield Agricultural Scholarship, in use, but in developing thriving, sustainable businesses she is well qualified to farm at Brookfield and is driven by around them. her vision of bringing agriculture back to its sustainable roots. Ailbhe believes that the key to rural sustainability is June Bourke applied for GLAS funding to conserve four having a range of farm types and diversification models. She traditional outbuildings on her farm outside Westport where farms a mixed enterprise in tillage, livestock and forestry and she keeps Jacob, Suffolk and Texel sheep. The buildings enthused by the energy generated by hosting the All Ireland contribute to the landscape setting, in that they appear to Permaculture Gathering, Ailbhe launched Brookfield Farm ‘grow’ out of the hill, built as they are, into the hill’s natural Hiveshare - an artisan, honey-food product in 2014. slope. The buildings had been well maintained but were in need of a more sustained programme of works. All work was She keeps the native Irish Black Bee and has established carried out by June’s husband, Ken, who willingly embraced an interesting model of producing honey which works lime-pointing for the first time. The final result is a group of similarly to the principles of a small co-op. She keeps some useful buildings which have retained their special character hives which people are invited to buy shares in. Ailbhe and add to this beautiful part of the County Mayo landscape. sees the venture as a way of reconnecting people with food production, and adding value and an experience to the Some years ago, June decided to set up a wool crafts purchasing of honey. Candle-making was a natural offshoot enterprise and began processing the sheep’s wool herself. to the honey production and takes place in an outbuilding on She now uses one of the conserved buildings for lambing the farm. The orchard at Brookfield Farm has also been put and for processing the wool, which is sheared from the back into use, with Ailbhe now producing apple juice, and sheep’s back and spun by June using an Ashford wheel. She planning for cider production in the near future. uses natural dyes to colour the wool, including onion skins, gorse, nettles, ragwort, wood shavings and flowers. The wool The GLAS grant which went towards the repair of the is then sold in Craft House in Westport where all the craft for farm’s dry-stone walls also provided employment for both sale is made in County Mayo. June, with her friend Sheila, set experienced and trainee craft workers, therefore helping the shop up a couple of years ago with the aim, she says, of to sustain and stimulate traditional skills in this part of the “creating our own work and employment, we hope that this country. initiative will ensure the sustainability of local craftspeople into the future”.

42 The Heritage Council | Annual Report 2016 7. Featured Work from 2016

Top left: Ailbhe Gerrard tending to her hives at Brookfield Farm, Co. Tipperary Top right: Ailbhe is now producing apple juice from the Orchard at Brookfield. Bottom: The boundary wall repaired with funding from the GLAS scheme

The Heritage Council | Annual Report 2016 43 3.Policy & Research

44 The Heritage Council | Annual Report 2016 3.Policy & Research

4.Community & Conservation Initiatives & Projects

Heritage Week 2016 - Tour of Slane, County Meath

The Heritage Council | Annual Report 2016 45 4.Community & Conservation Initiatives & Projects

4.1. ADOPT A MONUMENT SCHEME

Following in the successful footsteps of Archaeology Scotland’s Adopt a Monument Scheme, the Heritage Council, in conjunction with Abarta Heritage, launched the first similar programme for Ireland in 2016. The scheme provides expertise, mentoring and support to encourage local communities to ‘adopt’ a monument in their area in order to ensure its ongoing maintenance, protection and promotion. This provides an innovative way of bringing monuments and local heritage from the periphery into the heart of local communities.

Over 90 community groups from around Ireland applied to participate in the scheme and the final selection was made based upon the heritage value of each proposed site along with the vision and commitment of the proposing group. The six successful monuments chosen for participation were Doon Fort, Co. Donegal; Church of the Rath, Co. Cavan; Gallowshill Medieval Fort, Co. Waterford; Round Hill, Co. Waterford; Baravore Crusher Building, Co. Wicklow; and Ballintleva Handball Alley, Co. Roscommon.

Activities undertaken as part of the scheme in 2016 included site-recordings; geophysical, historical and topographical surveys; the development of environmental and conservation plans; tourism-development training weekends; the production of interpretative signage; awareness-raising activities such as medieval fair days and story-telling evenings; and vegetation management and conservation works to monuments.

4.2. CONSERVATION INTERNSHIPS

Since 2006, the Heritage Council has supported a Conservation Internship Scheme with five of Ireland’s national cultural institutions - the National Gallery of Ireland, Trinity College Dublin, the National Library of Ireland, the National Archives of Ireland and the . The scheme offers an exciting opportunity for students of conservation to work with some of the world’s great treasures and is primarily aimed at those who have completed specialised conservation courses in the areas of paper, book binding and painting.

The intention of the scheme is to provide professional workplace experience for the intern, within a prestigious institution, while the host institution, in turn, benefits from the insights and recent training received by the intern. The institution also benefits further from an extra member of staff with a range of skills, thus facilitating specific projects which may not otherwise be achievable and assisting in the overall safeguarding of Ireland’s heritage.

The five interns to participate in the scheme in 2016 were Nicole Devereux at the National Library of Ireland; Cécilia Duminuco at the Chester Beatty Library; Ellen McKeever at the National Archives; Gina Grond at the National Gallery of Ireland; and Erica D’Alessandro at Trinity College Library.

4.3. GLAS TFB GRANT SCHEME

The Heritage Council has been running the hugely popular, Traditional Farm Building Scheme (TFBS) in conjunction with the Department of Agriculture, Food and the Marine since 2008. The scheme recognises the value of traditional farm buildings and their contribution to the Irish landscape by providing grants for their repair and conservation. In 2016, the TFBS was moved to the ‘Green Low-Carbon Agri-Environment Scheme’ (GLAS) and is open to participants of that scheme.

The scheme has now been extended to not only support traditional farm buildings but other farm landscape features of heritage value such as stone walls, piers, field gates, cobbled yards and farm bridges. It sets out to protect the ‘ordinary’ buildings used in agriculture as these buildings and other features of the farm add value to the Irish landscape.

46 The Heritage Council | Annual Report 2016 4.Community & Conservation Initiatives & Projects

€725,488 was invested in the scheme in 2016 with 48 grantees supported to conserve 67 buildings and five other related structures, including field boundary walls and a bridge. This conservation work requires the engagement of skilled crafts people and professionals throughout the country. Training at multiple levels continues as a component of the scheme, including farm-skills training and demonstration days which support the active transfer of traditional skills in the vernacular context, helping to futureproof the buildings beyond the grant itself.

Highlights of the GLAS Scheme 2016

Two of the most interesting participating projects in 2016 came from female farmers living in different parts of the country who are sustainably embracing various aspects of their local heritage, using traditional craft methods to generate income and conserving vernacular built heritage in the process.

June Bourke, a Mayo-based sheep farmer is operating a small craft business from buildings the Heritage Council helped her to conserve. She shears and spins the wool herself, dyes it with natural dyes such as onion, nettles, gorse and ragwort and sells the knitting wool in a craft shop she was involved in setting up in Westport.

The grant is also supporting Ailbhe Gerrard, a Tipperary farmer, to carry out works to the field boundary of her farm which hosts native trees, an orchard and hives for the Irish Black Bee. Ailbhe produces an array of products from the farm, including honey, candles, apple juice and more recently she started making her own cider.

Conserved traditional farm building under the GLAS scheme, Co. Westmeath

The Heritage Council | Annual Report 2016 47 4.Community & Conservation Initiatives & Projects

4.4. HERITAGE GRANTS OVERVIEW 2016

€800,000 was made available through both the Heritage Council and the Dept. of Arts, Heritage, Regional, Rural and Gaeltacht Affairs for the Community-Based Heritage Grants Scheme in 2016. 171 heritage projects from across the country were selected from nearly 400 applications to receive funding. The grants support the continuing conservation and development of Irish heritage through the work of community-based groups. A diverse range of projects benefited from the grants in both rural and urban settings, and include habitat, threatened species and built heritage conservation.

The diverse projects reflect our cultural identity and distinctiveness as a people. If properly resourced they have the potential to give back to the community and to the country for generations to come. The projects keep threatened aspects of our heritage alive and provide people with an opportunity to be directly involved in developing the future of their places. Many of the projects reflect years of ongoing work at community level to protect our heritage for the future. The grants scheme also supports the local economy, boosts tourism and makes our country a better place in which to live and work.

4.5. IRISH WALLED TOWNS NETWORK

The Irish Walled Towns Network (IWTN) focuses on uniting and co-ordinating the strategic efforts of local authorities and communities involved in the management, conservation and enhancement of 29 historic walled towns in Ireland, both North and South.

In 2016, the IWTN pursued its continued development via the Helping Towns Help Themselves Plan (2015). The plan builds on the work of both the IWTN and the Historic Towns Initiative. The network provided a total of €199,000 to 13 town wall conservation projects, €22,000 was provided for two town wall conservation and interpretation plans and €99,000 was provided to 17 towns for the running of walled towns festivals and other educational and tourism activities. Roughly 47,000 people attended IWTN supported events during the year. In County Galway, Loughrea’s Medieval Weekend attracted over 15,000 people, making it Ireland’s largest free medieval festival.

In addition to its AGM, the IWTN organised or help to organise seven training events and conferences in 2016. These were - the Conservation of Town Walls Conference, training on the management of volunteers for festivals (run twice), a seminar on accessing LEADER funds for heritage projects, town wall maintenance for both specifiers and practitioners, and a two-day event focusing on the regeneration of Bandon, Co. Cork. In total, 200 people attended training events in 2016.

The IWTN also published the advisory document, Tourism for Towns. Its focus is to help residents of towns across the country create a viable tourist sector that respects the town’s cultural distinctiveness and heritage significance. Finally, a heritage interpretation plan for the medieval core of Cork City was devised.

48 The Heritage Council | Annual Report 2016 4.Community & Conservation Initiatives & Projects

IWTN GRANT RECIPIENTS HIGHLIGHTS

YOUGHAL TOURIST MAP

The IWTN funded the creation of a stylised tourist map of one of Ireland’s most intact medieval towns. Within the first few months of its publication, 10,000 copies of the A3 map had been used by the town’s visitors.

DUBLIN ONLINE EDUCATION RESOURCE

The IWTN also supported the development of an online educational resource aimed at both primary and secondary school children. The interactive resource at http://dublinia. ie/online-learning provides a 3D map of medieval Dublin, allowing young people to select time periods and areas of Dublin and access related engaging material such as videos, quizzes and games.

RINDOON INTERPRETIVE SIGNAGE

A series of free-standing interpretive panels was installed across the abandoned medieval town of Rindoon, Co. Roscommon. The signs were designed so as not to disturb the underground archaeology and be mobile to the extent that the land-owning farmer can move them if required, but not so mobile that vandals can remove them. The signs will provide information for the 8,000 annual visitors to the site.

The Heritage Council | Annual Report 2016 49 4.Community & Conservation Initiatives & Projects

Top: Heritage Council Chairman, Conor Newman presenting the Certificate of Maintenance of Accreditation to the Old Library, Trinity College Dublin. Bottom: Russborough House, Co. Wicklow and Glebe House & Gallery, OPW, Co. Donegal; two of four museums around the country invited to join the MSPI in 2016

50 The Heritage Council | Annual Report 2016 4.Community & Conservation Initiatives & Projects

4.6. Museum Standards Programme for Ireland

The Museum Standards Programme for Ireland (MSPI) was established by the Heritage Council to benchmark and promote professional standards in the care of collections and to recognise through accreditation the achievement of those standards within the Irish museum sector.

In 2016, the programme continued to offer specialised training to MSPI participants with workshops offered on varied topics, including writing and implementing museum governance policies, strategic planning, caring for collections and museum documentation.

Three museums participating in the programme achieved Full Accreditation for the first time, bringing the total number of Fully Accredited museums to 28. The number of museums currently holding Interim Accreditation is 10.

Five new assessors were appointed to the programme in 2016, they are: Liam Bradley, Curator, ; Dr Marie Bourke, museum consultant; Fiona Kearney, Director, ; Dr Hugh Maguire, museum consultant; and Patricia O’Hare, Curator, , Traditional Farms and Research Library. A training programme for the new assessors was implemented. Chris Bailey, Director of the Northern Ireland Museums Council was also appointed to the MSPI Advisory Group.

In December, 2016 the Heritage Council invited Cork Public Museum; Glebe House and Gallery, OPW; IFI, The Irish Film Archive; and Russborough House to become participants in the programme, bringing the total number of participating museums to 58. In July, an awards ceremony was held at the Royal Irish Academy where Conor Newman, Chair of the Heritage Council, presented accreditation certificates to:

INTERIM ACCREDITATION FULL ACCREDITATION MAINTENANCE OF ACCREDITATION

• Irish Agricultural Museum • Athy Heritage Centre-Museum • , OPW • Michael Davitt Museum • • Fota House • Old Library, Trinity College Dublin • , OPW MPSI ACCREDITED MUSEUMS 2016

INTERIM ACCREDITATION FULL ACCREDITATION

• Allihies Copper Mine Museum • The Butler Gallery (M) • Knock Museum (M) • • Castletown House, OPW (M) • Lewis Glucksman Gallery • Donaghmore Famine Workhouse Museum • • Monaghan County Museum (M) • State Apartments • Chester Beatty Library • Muckross House (M) • • County Museum, Dundalk • Muckross Traditional Farms (M) • Irish Agricultural Museum • Donegal County Museum (M) • Muckross Research Library (M) • • Drogheda Museum Millmount • National Gallery of Ireland (M) • Michael Davitt Museum • Dublin City Gallery, The Hugh Lane • (M) • Musaem Chorca Dhuibhne • , OPW (M) • The Old Library, TCD (M) • Museum of Free • Fota House • The Pearse Museum (M) • Foynes Flying Boat Museum • Tipperary County Museum • GAA Museum (M) • Waterford Treasures: Bishops Palace (M) • The • Waterford Treasures: Medieval Museum (M) • • The Zoological Museum

(M) = Maintenance of Accreditation Certificate

The Heritage Council | Annual Report 2016 51 4.Community & Conservation Initiatives & Projects

4.7. The All-Ireland Pollinator Plan

The All Ireland Pollinator Plan (2015-2020) was launched by the National Biodiversity Data Centre in 2015 with the support of the Heritage Council and Bord Bia in order to address the critical issue of declining pollinator numbers in Ireland. The plan has been endorsed by 68 governmental and non-governmental organisations and identifies 81 actions to make Ireland more pollinator-friendly. With the publication of the plan, Ireland has joined only a small number of countries in Europe that have developed a strategy to address pollinator decline and to protect the pollinator services.

During 2016, the plan was promoted via 139 published articles, interviews and other events. The core work undertaken during the year involved the development and release of a series of important resources, including a junior version of the Pollinator Plan as well as evidence-based guidelines for different sectors (local communities, businesses, gardens). The guidelines clearly outline practical actions that can be taken to support pollinators by providing food, shelter and safety in the landscape. Three ‘how-to’ guides were also published which explain some of the more complex actions.

The All-Ireland Pollinator Plan has been presented at international fora and has attracted international acclaim and interest. The chair of the Intergovernmental Science-Policy Platform on Biodiversity and Ecosystem Services (IPBES) working group addressing pollinators has commended the plan as an example of good practice in pollinator conservation. Most importantly, the 2016 annual review at the end of the first year of implementation showed that of the 81 actions in the plan, 84% have either been completed as agreed for 2016 or are in-train. This is an excellent start to the implementation phase and can hopefully be built upon to create a real and sustainable future for pollinators and pollination service in Ireland.

Left to right: Padraig Brennan, Director of Markets, Bord Bia; Liam Lysaght, Director, National Biodiversity Data Centre; and Michael Starrett, Chief Executive Officer, the Heritage Council launch the All-Ireland Pollinator Plan.

52 The Heritage Council | Annual Report 2016 4.Community & Conservation Initiatives & Projects

4.8. Town Centre Health Check Training Programme

The Heritage Council, along with RGDATA and the Retail Consortium have developed a pilot trans-disciplinary National Town Centre Health Check Training Programme in conjunction with seven participating towns across the country. The initiative is being delivered in collaboration with the Department of Arts, Heritage, Regional, Rural & Gaeltacht Affairs, the Department of Housing, Planning, Community & Local Government, the IPI, ILI, RIAI, UCD, LIT Thurles, DIT and QUB.

The aim of the training programme is to raise awareness, understanding and appreciation of the critical role that historic town centres play in the life of communities and the wide-ranging impacts that their viability have on overall socio-economic, environmental and cultural development of the town.

The pilot aims to develop an innovative town centre-led retail, cultural heritage and tourism baseline, which will be recognised internationally as a best practice collaborative development model for regeneration. Essentially, this would be an innovative national towns capacity-building programme designed by, and for, local authorities, town centre businesses and local citizens/ community groups. Close mentoring support will be provided from professional practitioners with significant experience of town centre regeneration, urban design, planning and management in Ireland and elsewhere.

The proposal will build upon Town Centre Health Check projects already undertaken by the Heritage Council and its key partners including Fingal County Council/Balbriggan Chamber of Commerce in Balbriggan in 2010; and Clare County Council/ Kilrush Tidy Towns, in Kilrush in 2012.

4.9. Mayglass Traditional Homestead, Co. Wexford

During the period 1997-2000, the Heritage Council led a programme of conservation to an C18th farmhouse at Mayglass, Co. Wexford. This led to the publication of a book detailing the conservation process in 2003. Recent visits to the house confirmed the need for works to the thatched roof of the house and one of the out-buildings. Working in partnership with the owners, the roof was repaired in 2016 by a local thatcher in a traditional style and the walls were lime washed.

2016 saw repair and conservation works to the thatched cottage in Mayglass, Co. Wexford

The Heritage Council | Annual Report 2016 53 7. Featured Work fromMANAGING 2016 OUR MONUMENTS: COMMUNITY ARCHAEOLOGY IAN DOYLE, HEAD OF CONSERVATION, THE HERITAGE COUNCIL

The Heritage Council has been spearheading the development attractive to local authorities who are interested in place of community archaeology programmes in Ireland through making and regeneration activities. our grants programmes, by employing community-facing archaeologists in local authorities, by developing the first Successful community archaeology projects supported in ever community Adopt a Monument Scheme in Ireland in 2016 2016 included the Fingal County Council Project, and by providing support and training for communities. the Galway Community Archaeology Project, and the UCD School of Archaeology Glendalough Archaeology Project (with Wicklow The development of community archaeology has seen a County Council and the Glendalough Heritage Forum). broadening of participation by interested members of the public in heritage projects and this is an emerging aspect of As part of this, in 2016 the Heritage Council set up an practice that needs to be nurtured. Notable developments Adopt a Monument Scheme for the public. This empowers in recent years have been open days on excavations, communities to become actively involved in the conservation schools programmes and the development of experimental and interpretation of local archaeological heritage sites. By archaeological projects. As an indicator of this potential providing expertise, mentoring and support, the programme Fingal County Council have created a dedicated Community assists community groups in learning and caring for their Archaeology post on their full-time staff in 2017 to drive the heritage. As developed, Adopt a Monument provides people Swords Castle community archaeology project. of all ages with the opportunity to engage with heritage in a manner which empowers and educates participants, whilst A range of community archaeology projects have been promoting a sense of ownership and civic pride. undertaken in Ireland in recent years including excavation, geophysical surveys and conservation projects and the Council developed the scheme with advice from Archaeology key element of this has been equal partnership between Scotland and the programme is run on a day-to-day basis local communities and heritage professionals. Projects by an Irish SME, Abarta Heritage who successfully tendered with successful models of engagement have involved for the role. Six sites/ monuments were adopted by six shared control, capacity building, responsibility sharing communities under the scheme in 2016. and accountability of stakeholders. Experience has shown that archaeological projects embodying these practices are

Doon Fort, , one of six monuments to participate in the inaugural Adopt a Monument Scheme in 2016.

54 The Heritage Council | Annual Report 2016 7. Featured Work from 2016

The monuments adopted in 2016 were:

Doon Fort, Ardara, Co. Donegal Baravore Crusher Building, Glenmalure, Co. Wicklow

Doon Fort is spectacularly sited on a small island in the Ireland’s industrial heritage is represented by another middle of Loughadoon, just outside the picturesque village of successful community from Glenmalure in County Wicklow Ardara in County Donegal. The site is a large drystone fort, who applied to adopt the large ore crusher building at similar to the , and is likely to date to the Baravore in the scenic Glenmalure Valley. The two-story early medieval period. The local community want to avail of crusher building was constructed in the late 1850s, towards the technical expertise to help record the site, manage the the end of the mining era in Baravore. It stands as a vegetation growth, stabilise the walls and to create safer and testament to the hard-working miners and entrepreneurial more sustainable access to the site for visitors. pioneers who sought to delve into the rich natural resources that lay hidden in the valleys. The group applied to seek Church of the Rath, Killeshandra, Co. Cavan assistance with the conservation of the ore crusher building, and to help promote the area for visitors. Killeshandra Tidy Towns applied to adopt the historic church at the centre of Killeshandra known as ‘Church of the Rath', Ballintleva Handball Alley, Co. Roscommon . It is from this church that the town takes its name. The Church of the Rath is a wonderfully atmospheric Ballintleva Handball Alley in County Roscommon is graveyard that has ancient origins. The church is in need of undoubtedly the most modern monument selected to be part specialist advice for architectural conservation, and the group of this scheme. Though it was constructed relatively recently would also like to raise awareness about this important site. in the 1930s, the structure is of great social and community significance. The handball alley was a focal point for the Gallowshill Medieval Fort, & Round Hill, community for generations until it was recently deemed Lismore, Co. Waterford unsafe. The local community hope to bring this back into use.

The communities of Dungarvan and Lismore in joined together as part of a combined application to adopt two medieval forts in their localities. These motte and baileys were constructed by the Anglo-Normans in the early phase of their invasions into south-eastern Ireland. Gallowshill in Dungarvan is located in the Cathal Brugha housing estate that is currently undergoing regeneration. The community wished to adopt the monument to help raise awareness of the site for visitors and locals.

The large motte and bailey known as Round Hill is situated on the banks of the River Blackwater in Lismore. This large defensive site is currently overgrown by vegetation and needs specialist advice in helping to conserve the monument and to provide better access for visitors.

Baravore Crusher Building, Co. Wicklow stands as a testament to the hard-working local miners of the C19th.

The Heritage Council | Annual Report 2016 55 56 The Heritage Council | Annual Report 2016 5. Regularly-funded Organisations

Scanning project on Skellig Michael, Co. Kerry, undertaken by the Technology Department of the Discovery Centre

The Heritage Council | Annual Report 2016 57 5. Regularly-funded Organisations

5.1. BERE ISLAND PROJECTS GROUP

Bere Island Project Group (BIPG) is a community group working to sustain the population of Bere Island, Co. Cork, through the creation of employment, promoting community initiatives and supporting local businesses. Since 2003, the Heritage Council has funded a full-time development worker to implement a conservation plan which has been drawn up for the island.

Bere Island was one of five Atlantic islands to take part in the first ever Island Wildlife Weekend which was run by the Heritage Council in conjunction with the BioBlitz 2016. The event was well attended and a total of 1,178 species was recorded on the island.

BIPG received funding towards essential safety works at Lonehort Battery, which will facilitate the opening of the battery to the public. In early June, a cruise ship anchored off Bere Island, which saw over 150 passengers and crew visit the island for a variety of planned activities. The centenary of the 1916 Rising was marked on the island through the performance of ‘A Rose Upon the Blood’. The play’s author, who is a native of the island, is currently living in Canada and was invited back to the island to perform the piece.

A weekend of events was held to mark the Celtic festival of Lughnasadh during National Heritage Week 2016. Participants enjoyed workshops in harvest-knot making, willow-basket making and a talk from a leading folklore expert at UCC.

BIPG also continued work with the West Cork Islands Interagency Group and Community Council to put Cork’s offshore islands firmly on the agenda of the various government agencies in County Cork.

5.2. BURRENBEO

Burrenbeo Trust is a landscape charity that works tirelessly to promote the Burren and its people under the common goal of working towards the future sustainable management of the region. The Trust works inclusively, to unlock the potential of the Burren as Ireland’s ultimate learning landscape and outdoor classroom. It relies on membership fees, donations, grants, and on over 90 active conservation volunteers to carry out an extensive programme promoting the unique landscape and place, local traditions, and heritage of the Burren.

A total of 50 activities and projects were undertaken by the Trust in 2016, the highlights of which included: co-ordinating the community-led Burren Winterage Weekend; the restructuring of the trust's website in order to reflect its evolving message and to further enable information-sharing; joining the European-wide HNV-LINK network where the trust’s models of land stewardship will be shared; co-ordinating the annual Learning Landscape Symposium; overseeing the inaugural ‘Working for Wellbeing of People and Place’ workshop; delivering a high standard of monthly heritage walks and talks; delivering the Burren in Bloom festival; providing conservation volunteer events; and delivering a number of place-based learning programmes in schools.

58 The Heritage Council | Annual Report 2016 5. Regularly-funded Organisations

Top: Cattle drive at the Burren Winterage Weekend 2016 Bottom: Bere Island east end as seen from Cloughland Martello Tower

The Heritage Council | Annual Report 2016 59 5. Regularly-funded Organisations

5.3. HERITAGE OFFICER PROGRAMME

The County Heritage Officer Network comprises 28 County Heritage Officers who are based in the offices of local authorities around the country. The network is part-funded by both the local authority and by the Heritage Council. County Heritage Officers play a key role in promoting heritage awareness, developing policy, providing advice and information on local as well as national heritage issues and supporting the integration and inclusion of heritage policy across all sectors. In 2016, the Heritage Council offered a total of €484,557 in County Heritage Plan projects around the country.

SOME COUNTY HERITAGE OFFICE HIGHLIGHTS

CLARE COUNTY COUNCIL HERITAGE OFFICE

County Clare Heritage Office undertook an important survey of three rivers in County Clare in order to assess the status of the freshwater pearl mussel (Margaritifera margaritifera) in the rivers. The freshwater pearl mussel is endangered worldwide, Ireland is currently considered to host approximately 46% of the European population of the species and therefore has a very significant international responsibility for the species’ conservation.

The findings of the survey were not favourable for the fresh water mussel with the combined impacts of farming, drainage and river bank modification impacting on the habitat of the mussel to the extent that it can be considered critically endangered in two rivers and effectively extinct in the third. The results of the study are now informing the practices and decision-making of Clare County Council in relation to how best to meet its obligations under the European Water Framework Directive and the Habitats Directive.

CORK COUNTY COUNCIL HERITAGE OFFICE

2016 was an exceptional year for heritage in the County Cork. Over five hundred events took place under the 1916 commemorative programme and an additional three hundred heritage-related events took place around the county throughout the year, resulting in the county’s highest ever number of documented heritage events.

The two main projects supported by Heritage Council funding were the Heritage Centenary Sites of Rebel County Cork, and the hugely popular Shopfronts Guide. Heritage Centenary Sites of Rebel County Cork is the fourth instalment of the ‘Heritage of County Cork’ publication series which received a Citation of Excellence at the Chambers Ireland Excellence in Local Government Awards 2015. The publication examines Cork’s pivotal role in the defining moments of Ireland and has proved very popular to date.

CORK CITY COUNCIL HERITAGE OFFICE

The Heritage Office was involved in the delivery of several successful 1916 commemoration projects in the city throughout the year, including the publication of Cork City Guide to Republican Plaques and an audio visual 1916 exhibition. Cork Heritage Open Day was held on the first Saturday of National Heritage Week. With a focus on built heritage, 40 buildings around the city, not usually open to the public, opened their doors for the day, free of charge.

Additionally, a varied programme of nearly 50 events was organised during the week, including the Coal Quay Festival and the fantastic Medieval Day which enjoyed an estimated 15,000 participants. Other successful projects delivered during the year included a city-wide survey of alien invasive flora, the Heritage Grant Scheme and the extremely popular, Schools Heritage Competition.

60 The Heritage Council | Annual Report 2016 5. Regularly-funded Organisations

Top left: Unveiling of Thomas Macdonagh statue in Cloughjordan, Co. Tipperary during 1916 Centenary celebrations Top right: Cork Heritage Open Day Middle: Mulranny Stone Wall Festival, Co. Mayo, organised by the Heritage Office of Mayo County Council with support from the Heritage Council Bottom: 1916 Centenary celebrations in Cork City

The Heritage Council | Annual Report 2016 61 5. Regularly-funded Organisations

DUBLIN CITY COUNCIL HERITAGE OFFICE

One of the highlights of the 1916 Centenary celebrations was the free, two-day public conference entitled ‘Conflict and the City’ which Dublin City Council Heritage Office co-organised with Dr Ellen Rowley. The conference looked at conflict and its aftermath in urban situations across Europe and included speakers from Belfast to Beirut. The conference was supported by University College Dublin, the Decade of Centenaries, the Irish Research Council and by SIPTU.

In partnership with and with the support of PTSB/ Scoilnet, the Medieval Dublin online, educational resource (initiated in 2014) was further developed to include a dedicated secondary schools section. Developed by NOHO Ltd. this free online teaching and learning resource includes an interactive map, animated videos and quizzes focused on the current primary and second level curriculum. www.dublinia.ie/online-learning

The final highlight of the year was the publication of the first of three volumes dedicated to Dublin city’s 20th century architectural heritage, entitled, More than Concrete Blocks, Dublin City’s Twentieth Century Buildings and Their Stories, 1900-1940. The book is both an architectural and social history book and a guidebook. It comes out of a pioneering research project initiated by Dublin City Council Heritage Office in 2011. Volume 2 will be published by the end of 2017.

FINGAL COUNTY COUNCIL HERITAGE OFFICE

In addition to many successful 1916 Commemoration events, Fingal County Council Heritage Office delivered the hugely successful, Swords Castle: Digging History Project for the second year. The project, which took place as part of National Heritage Week, centred on a community excavation during August and September, over 100 people participated including locals and tourists. The project won the Heritage and Built Environment Award at the Chambers Ireland Excellence in Local Government Awards 2016.

KILKENNY COUNTY COUNCIL HERITAGE OFFICE

Kilkenny County Council Heritage Office was proud to establish and chair a new Local Authority Pollinator Award in the National Tidy Towns Competition. The competition will be run in partnership with local authority Heritage Officers, Biodiversity Officers and the National Biodiversity Data Centre. The establishment of the award highlights Kilkenny Heritage Office’s commitment to the All-Ireland Pollinator Plan 2015-2020.

2016 was a landmark year for the Kilkenny’s Field Name Recording Project, which commenced in 2010. Ninety volunteers have recorded more than 7,000 field names from over 200 townlands throughout the county. The project saw the launch of a book entitled Meitheal a bPáirceanna with 2,000 copies of the book printed.

The Heritage Office also worked with the Iverk Show committee to advise on their commemoration of the 190-year anniversary of the show in 2016. An oral historian was commissioned to document and archive oral history associated with the show's history and development. Interviews with five people associated with the show were undertaken, the videos can be viewed at www.kilkennyheritage.ie

LOUTH COUNTY COUNCIL HERITAGE OFFICE

One of the highlights of 2016 for Louth County Council Heritage Office was the publication of the Ardee Heritage Guide, produced by Archaeology Ireland. The publication details the vast history, culture and heritage of the town. A tourist brochure for Ardee was also produced along with a children’s colouring-in book.

Other highlights included conservation work to Drogheda’s Old Abbey and an investigation into future conservation work on a collapsing wall of the Holy Trinity graveyard in Carlingford. The Heritage Office also consulted with farming, nature conservation and amenity interests regarding public access and environmental management in the Cooley Mountains.

62 The Heritage Council | Annual Report 2016 5. Regularly-funded Organisations

TIPPERARY COUNTY COUNCIL HERITAGE OFFICE

The highlight of 2016 for Tipperary County Council Heritage Office was the publication of the first Tipperary Heritage Plan which will allow for a strategic and coordinated approach to the management, conversation and promotion of the county’s rich natural, cultural and built heritage.

As part of the 1916 Commemorations, the office delivered over one hundred and fifty events. The natural and built heritage audit of the River Suir continued during the year, and in partnerhsip with Birdwatch Ireland, the office launched Tipperary Bird Project which aims to encourage increased participation in outdoor activities by families and children.

The office also delivered the successful Discover Wildlife Day and a 'Swift Walk' which lead to the discovery of a large colony of swifts in Clonmel. The office was also involved in the delivery of the three-year, SWARE project - an Interreg Europe initiative which focuses on the sustainable management of European waterway regions.

WICKLOW COUNTY COUNCIL HERITAGE OFFICE

Wicklow County Council Heritage Office delivered a very successful programme of events for the 1916 Commemorations. The programme contained a one-day Public Collections Day which resulted in the creation of a digital archive of personal stories, letters, objects, documents and photographs, all of which have been made available on Wicklow’s online, community heritage archive at www.countywicklowheritage.org

The Heritage Office worked in partnership with Glendalough Heritage Forum to deliver a programme of events in the Glendalough Valley, promoting awareness and appreciation of the area. The programme included a volunteer community excavation, an archaeological field school, a simulated Big Dig for children, a volunteer graveyard survey, a historical photographic exhibition and the development of a graveyard trail.

The Heritage Office also worked with neighbouring local authorities on the heritage-recording project entitled Source to Sea. The project aims to create a digital, GIS-based heritage archive of the river. Within this archive, 72 points of interest have been documented and will form a baseline information for tourism and promotional initiatives.

Heritage Week at Lea Castle, .

The Heritage Council | Annual Report 2016 63 5. Regularly-funded Organisations

5.4. NATIONAL BIODIVERSITY DATA CENTRE

The National Biodiversity Data Centre, which was established by the Heritage Council in 2007, is a national centre that collects and manages data to document Ireland’s wildlife resource and to track how it is changing. The centre is funded by the Heritage Council and the Department of Arts, Heritage, Regional, Rural and Gaeltacht Affairs with an annual core budget of just over €0.6 million per year. It employs eight full-time staff.

Ireland’s biodiversity contributes at least €2.6 billion each year to the Irish economy through a range of goods and services that nature provides, such as soil fertility, nutrient cycling, pollination, water purification, etc. The work of the National Biodiversity Data Centre provides the bioinformatics infrastructure and the data management services to document and manage data about this national resource.

The centre manages a number of specific thematic work areas, including the operation of a suite of National Biodiversity Indicators, three national monitoring programmes, it is co-ordinating the implementation of the All-Ireland Pollinator Plan 2015-2020 and supporting the implementation of the EU Invasive Species Regulations.

A key component of the work of the centre is the operation of an online data and mapping system, Biodiversity Maps, which publishes high quality, validated data on Ireland’s biological diversity. This system has grown over the years so it is now the largest source of data on Ireland’s biodiversity; at the end of 2016 the system published over 4 million observations of 15,797 species from 140 different datasets. This system provides open access to information on the distribution of species in Ireland, including protected or threatened species so as to better inform policy formation and the implementation of EU directives.

5.5. INSTITUTE OF ARCHAEOLOGISTS OF IRELAND

The Institute of Archaeologists of Ireland (IAI) is the all-island representative organisation for professional archaeologists working both in Ireland and Northern Ireland. The aim of the IAI is to advance and strengthen the profession of archaeology in Ireland. Its vision is that Ireland will have a vibrant and sustainable archaeological profession that actively contributes to the protection of our archaeological resource, which in turn contributes to the social and economic well-being of the entire community.

Funding received from the Heritage Council assists the institute in the development of its Continuing Professional Development Training programme aimed at all professionals in the heritage sector on the island of Ireland. The training takes the form of a range of workshops, introductory courses and professional best-practice seminars.

In 2016, the IAI organised three such workshops which focused on upskilling Irish archaeologists in professional archaeological techniques and theory. Two events dealt with the identification of human and animal bone and an introduction to the use of metal detection for the professional archaeologist. A third event involving the effective use of social media for the wider heritage sector was organised in 2016 and delivered in early 2017. The events were open to the public and the trainers involved came from a range of statutory organisations and professional and educational bodies. The events were well attended by the archaeological profession, by members of the public and by those with an interest in the heritage sector.

64 The Heritage Council | Annual Report 2016 5. Regularly-funded Organisations

5.6. IRELAND REACHING OUT

Ireland Reaching Out (Ireland XO) enables Irish communities to connect and engage with people around the world who are descendent from their locality – whether they are living in Ireland or abroad, through the website www.IrelandXO.com. Every month, over 50,000 people visit the Ireland XO website to get free family history advice, connect with people or possible relatives from their family’s place of origin, and to share their ancestors’ stories with the Ireland XO community.

In 2016, Ireland Reaching Out launched the XO Chronicles - an interactive collaborative space for sharing local heritage information at a global level. On the Ireland XO website, every Civil Parish has its own XO Chronicles platform which enables members of the global Irish community to document the people, places and events of any area in Ireland – at any time. Anyone from anywhere in the world can contribute to this innovative database and with over one thousand ancestor, building and timeline entries already created, the XO Chronicles are fast becoming a valuable heritage resources for local communities and their descendants.

Many of our returning Diaspora are unable to get local information and therefore do not stay long in the parish of their ancestors. In 2016 the ‘Local Guide’ was added to the platform, allowing organisations and businesses to communicate with Ireland XO members, most of which are resident overseas. This free resource can be added to freely and is a perfect platform from which to engage with visiting Diaspora, or those who may be planning a once in a lifetime journey to their Irish place of origin.

Local involvement is key to the success of the Ireland Reaching Out programme and every local effort makes a difference to Irish descendants around the world, allowing generations to be bridged, geography to be redefined - putting the places that connect us at the centre of who we are and what makes all of us Irish.

5.7. IRISH ARCHIVES RESOURCE

The Irish Archives Resource (IAR), which can be found at www.iar.ie, is an online portal containing searchable archival descriptions. The purpose of the IAR portal is to allow users to locate archives and records that are relevant to their research; to increase the use of archives by directing researchers to the relevant archives services; and to encourage the development and publication of comprehensive, standardised archive descriptions.

The portal receives funding from the Heritage Council and the Department of Arts, Heritage, Regional, Rural and Gaeltacht Affairs. It is run on a mainly voluntary basis with support from the Archives and Records Association and the School of History, UCD.

As part of the continuing development of the functionality of the portal, the IAR received funding from the Heritage Council in 2016 to commission a scoping document to investigate the development of Electronic Archival Descriptions (EAD) and multi- level description for the IAR website.

The report’s key finding is that it is technically feasible to adapt the existing IAR database software in order to implement multi-level description EAD. The report will underpin the IAR committee’s strategic planning in 2017 and will allow the committee to seek further funding for the project’s implementation.

The Heritage Council | Annual Report 2016 65 5. Regularly-funded Organisations

5.8. IRISH LANDMARK TRUST

Irish Landmark Trust is a non-profit organisation which conserves interesting and unusual properties that are in need of conservation and gives them new life. Since 1992, the organisation has turned 29 historic buildings around the country into self-catering holiday accommodation. The properties range from lighthouses and schoolhouses, to castles and gate lodges.

2016 built on the processes commenced in 2015 to manage the future development of Irish Landmark Trust. A new Strategic Plan was adopted in March and this will direct the work of the organisation over the next three years.

Conservation work was carried out at two Irish Landmark projects. At Saunderscourt Gate Lodges in Wexford, the work included stabilising the structures and improving the site. The site was landscaped and grass seeds sown; the outhouse was re-roofed and the ground around it lowered; and finally a new roadway to the front of the property was constructed. This was supported by a €25,000 grant from Wexford County Council. Additionally, Cork County Council and the Irish Georgian Society provided grants (€10,000 and €5,000 respectively) towards re-thatching The Mall near Mitchelstown in Co. Cork.

The role of Standards Officer has brought a new level of monitoring to the presentation of the properties, the performance of Irish Landmark’s house managers and the experience of guests. In late 2016, following a process of interview, a consultant role of Conservation Advisor was put in which will commence in early 2017.

Irish Landmark was thrilled to receive its first gift of a property during the year. Railway Crossing Cottage in Co. Donegal had been very authentically restored by its American owners about twenty years ago. The care taken by the owner of the property in the intervening years ensured that it was in excellent condition when it was offered as a donation in mid-2016.

5.9. IRISH MUSEUMS ASSOCIATION

The Irish Museums Association (IMA) is an all-Ireland professional body dedicated to the promotion and development of museums, the museum profession, and standards of excellence in museum practice, so that everyone, visitors and practitioners, can enjoy the maximum cultural, social and educational benefit. It promotes professional practice in museum management, collections care, visitor services and provides a platform for debate on museum ideas through events such as conferences, forums, lectures and seminars.

Funding from the Heritage Council assisted the IMA in presenting an annual calendar of events that provide professional development and networking opportunities to the sector. One of the highlights of 2016 was the annual conference which marked the centenary of the Proclamation of the Irish Republic and its promise of "civil liberty, equal rights and equal opportunities for all its citizens". Entitled, ‘Museums for Society: Towards a Cultural Democracy’, the conference looked at museums as civic institutions with an important role to play in the social, cultural and educational life of society.

The annual IMA Education and Outreach Forum took place in July, now in its 11th year, the forum has firmly established itself as a key event in the calendar for museum educators to meet and discuss key developments in museum education. Speakers were selected from an open call for papers and presented examples of new and innovative access or education projects that are happening in museums and galleries across Ireland and the UK.

The IMA Annual White Lecture in the autumn provides a forum for some of the most influential national and international contemporary museum professionals to speak on matters relating to museums. Diane Lees was the guest speaker at the 2016 lecture. She is Director-General of the Imperial War Museums in the UK, which is currently heading up the cultural programme of events to mark the centenary of the First World War (2014-18).

The organisation also provided advocacy and assistance through the maintenance of a full-time, staffed office and information through outlets such as the website www.irishmuseums.org, monthly e-newsletter and the annual publication, Museum Ireland.

66 The Heritage Council | Annual Report 2016 5. Regularly-funded Organisations

Field Work being undertaken at Tara, Co. Meath by the Discovery Centre

The Heritage Council | Annual Report 2016 67 5. Regularly-funded Organisations

5.10. IRISH UPLANDS FORUM

The Irish Upland Forum (IUF) is a voluntary body which assists upland communities in addressing the many economic, social and environmental challenges arising in the upland districts of Ireland. IUF's members include farmers, recreational users, ecologists, tourism and other countryside service providers who represent those who live, work or recreate in the Irish Uplands.

Funding from the Heritage Council in 2016, allowed the IUF to commission two research reports which were published and presented to IUF stakeholders at its annual conference in May 2016.

The Uplands Community Study identifies and establishes, from direct consultation with 25 active community groups in Irish Upland areas, the current issues and challenges faced by local groups and how each group is trying to address them. IUF regard this base-line study as an initial consultation process to organise an island-wide network of all such groups with a view to consolidate and share the experience and individual stories and to establish IUF as a unified voice for upland communities.

The Irish Uplands Socio-Economic Profile provides an insight into Ireland’s inhabited and farmed upland areas. The study focuses on the electoral divisions of 17 upland areas and drew on data from the Census of Population, the Census of Agriculture and the Pobal HP Deprivation Index to assess populations, social and industrial structures, and farming activities. The analysis of evidenced based socio-economic conditions and their implications for upland communities will help inform upland futures.

Based on the findings of both reports, the IUF has now secured funding from Government for the appointment of a Uplands Communities Network Co-Ordinator. It is also seeking multi-annual funding for integrated upland groups which are committed to the sustainable management of upland areas.

5.11. WOODLANDS OF IRELAND

Woodlands of Ireland (WoI) is a membership organisation dedicated to the conservation of native Irish woodlands. The organisation’s primary objectives are to generate awareness of native woodlands amongst policy makers and the general public and to develop projects and sustainable management strategies aimed at ensuring the future viability of Ireland’s native woodlands. These objectives are addressed through the implementation of flagship projects, training courses, technical publications, policy development and the provision of support at local level.

2016 saw increased activity in the native woodland sector due, in part, to funding being made available under the RDP Forestry Programme’s Native Woodland Scheme (NWS). WoI sought to encourage the uptake of the scheme through its promotion with both public bodies and private landowners. In addition, a NWS training course to accredit foresters working on the scheme was held with a total of 64 people attending, including foresters, ecologists, landowners, NPWS, Coillte, local authority and Forestry Service staff.

2016 also saw the publication of the first-ever Woodlands Strategy for Ireland which was compiled in partnership with stakeholders in both the public and private sectors. The strategy covers a broad range of topics, including the management of ancient woodlands; the creation of new native woodlands; woodland creation as part of climate-change mitigation and water quality enhancement measures; natural capital realisation; and recreational native woodlands.

68 The Heritage Council | Annual Report 2016 5. Regularly-funded Organisations

5.12. WICKLOW UPLANDS COUNCIL

Wicklow Uplands Council (WUC) is an independent voluntary organisation representing over 50 diverse member groups and individuals in the Wicklow Uplands. The Heritage Council is the primary core-funder of WUC. This funding allows the employment of a small number of staff and the development of a number of projects.

2016 was a busy year for WUC as it continued to engage with its members, project partners and the general public in addressing some of the challenges faced in the Wicklow uplands. Voluntary involvement continued to play an important role in the development of projects and policies.

Developing opportunities for sustainable recreation is a priority of WUC and 2016 saw the launch of the ‘Avonmore Way’ (Slí Abhainn Mór); a 12km sustainable walking trail linking the village of Laragh to Rathdrum. WUC developed the trail in partnership with public and private landowners, local community groups, County Wicklow Partnership and Wicklow County Council. The main driver for establishment of the route was to provide a pedestrian link between Laragh and train and bus services in Rathdrum. This has encouraged greater independent visitors to the area.

A controlled burning workshop was held in February to promote best practice in controlled burning and vegetation management in the uplands. The event was organised in co-operation with a number of upland stakeholder organisations and was attended by over 150 individuals from across Ireland.

2016 marked the 10th year of the PURE Project, a partnership project involving Wicklow County Council, Dun Laoghaire Rathdown County Council, the National Parks and Wildlife Service, South Dublin County Council, Coillte and Wicklow Uplands Council. The project provides a single, well-resourced response to littering and dumping in the Wicklow/ Dublin Uplands. PURE has removed over 2,700 tonnes of illegal dumping from the uplands to date and encouraged 62 local communities to take ownership of the ‘PURE Mile’ in 2016 alone. WUC continues to employ the PURE Project Manager, in addition to providing administrative and operational support to the project and representing private landowners on the Project Management Committee.

In October, WUC was invited to present a workshop at the annual four-day EUROPARC Federation conference – a network for Europe’s natural and cultural heritage practitioners. The workshop focused on the importance of bringing all stakeholders together in the decision-making process and the important role the farmers play in protected areas.

5.13. THE DISCOVERY PROGRAMME

The Discovery Programme: Centre for Archaeology and Innovation Ireland receives its core funding from the Heritage Council. Its mission is to explore Ireland’s past and its cultural heritage by conducting advanced research in Irish archaeology and related disciplines and by disseminating its findings widely to the global community.

The Discovery Programme celebrated its 25th anniversary in 2016 and as part of its commitment to public engagement, events were organised in eight locations on the island of Ireland. The travelling exhibition in the Ballyhoura region highlighted both past research in the area as well as ongoing research by the Monastic Ireland project. A showcase in Clones highlighted the centre’s research on St Tighernach’s Tomb Shrine and the Clones High Cross and was attended by Minister for Arts, Heritage, Regional, Rural and Gaeltacht Affairs, Heather Humphreys and members of the public. The day of the Discovery Programme’s initiation, May 11th, was marked by a seminar on public archaeology and the launch of the Leo Swan Aerial Photography Collection. The Upcycle Digital Heritage events in Derry’s Guild Hall showcased the increasing role of technology in communicating built heritage research to both students and the general public.

The Heritage Council | Annual Report 2016 69 5. Regularly-funded Organisations

Work on the Tara Project continued during the year and included a very successful campaign of fieldwork at Skreen, Riverstown and Faughan Hill, Co. Meath (in partnership with the Romano-Germanic Commission, Frankfurt). A new guidebook on Tara was launched at a National Heritage Week event on the Hill of Tara. Tara: The Guidebook is richly illustrated, full of fascinating facts, observations and insights into one of the most important archaeological sites in Ireland.

In 2016, Monastic Ireland completed the Irish Research Council-funded phase of a project being undertaken in collaboration with Trinity College Dublin and University College Cork. The publication of the 2015 Monastic Europe conference proceedings, and extensive fieldwork undertaken at twenty religious sites provided the project’s focus of activity for the year.

The Archaeology 2025 project, facilitated by the Discovery Programme, aims to develop a long-term archaeological strategy on behalf of the Royal Irish Academy. A programme of consultation continued in the first half of 2016 and a draft strategy document was prepared and made available online to allow for further consultation and feedback. The final strategy document will be published and launched in 2017.

The technology department completed scanning and modelling projects at various locations including House, the Four Courts, Joyce’s Tower in Dublin, Skellig Michael, Clones High Cross and Iona Museum. The Joyce’s Tower project was carried out as part of a 3D-gaming development project being undertaken with Boston College. It compliments an ongoing project being undertaken at Knowth in collaboration with the Office of Public Works which will create an immersive 3D visitor experience.

5.14. THE INSTITUTE OF CONSERVATOR-RESTORERS IN IRELAND

The Institute of Conservator-Restorers in Ireland (ICRI) promotes the conservation and restoration of Ireland’s cultural heritage. ICRI does this by setting standards of professional practice relating to conservation and restoration, by operating a process of professional accreditation and training for its members as well as by being an active and informed voice in the development of cultural heritage policy in Ireland.

The Heritage Council’s financial support of the institute ensures that the practice of conservation in Ireland continues to adhere to internationally accepted standards by supporting ICRI’s provision of professional accreditation, training workshops and grants to support continued professional development. ICRI assists the Council’s commitment to cultural heritage through its support of the Museum Standards Programme for Ireland (MSPI) and provision of commissioned workshops in collection care.

Funding provided by the Heritage Council in 2016 supported the professional accreditation of six conservator-restorers in four disciplines: paper, books and paper, furniture and wood conservation and conservation management. The grant enabled twelve conservator-restorers to attend professional training courses in Ireland and abroad. The events attended were highly specialised in disciplines including easel paintings, photographs, furniture, paper and collection care.

ICRI was separately commissioned to organise a one-day workshop on collections care, held at the Chester Beatty Library in April for MSPI participants. The funding also enabled ICRI to organise its biennial conference, ‘Conservation Activities in Ireland V’. The conference was held at the National Library of Ireland in September and was attended by over 60 conservators and museum professionals.

70 The Heritage Council | Annual Report 2016 5. Regularly-funded Organisations

Saunderscourt Lodge, Co. Wexford – before and after lintols and surrounds were conserved by the Irish Landmark Trust.

The Heritage Council | Annual Report 2016 71 7. Featured Work fromTHE 2016 HIDDEN PUBLIC SUPPORT FOR IRELAND’S WILDLIFE ISABELL SMYTH, HEAD OF COMMUNICATIONS & EDUCATION, THE HERITAGE COUNCIL

Given the state of health of Ireland’s wildlife one could be There have been significant shifts in the public understanding forgiven for thinking that there was little public support for of what is meant by biodiversity loss. Since 2010 there the work of nature conservation. For example, the National has been a shift from 17% of the public recognising that Parks and Wildlife Service (NPWS) has reported that only 9% it is about declines in natural habitats to 40% in 2016. of the habitats considered threatened and protected under This is a very significant shift in the public’s understanding. the EU’s Habitats Directive are doing well. The habitats most In 2010, climate change was seen as the number one threat in danger in Ireland are those that have been significantly to wildlife, in 2016, this threat was at number four. There reduced, notably raised bogs and species-rich grasslands. is also a greater recognition of the role our actions have One of the species of greatest concern is the Freshwater on biodiversity loss. Pearl Mussel, as only a few rivers have populations with sufficient younger generations surviving. However, there are still very low levels of understanding of the impact of invasive species and land-use change and Red Lists identify species most in need of conservation help. development which is seen by only 10% of the population to According to the latest Red List on Irish Macro-moths, 43 have an impact on wildlife. 57% of the public don’t know that species are assessed as threatened to some degree (i.e., any species in Ireland is facing extinction. vulnerable, endangered or critically endangered), which represents 8% of the current Irish list. Fourteen species are But perhaps the most hopeful figures are those that considered to have become regionally extinct. Overall, the show that the public is willing to take some responsibility NPWS has reported that only 52% of the species considered for improving the health of Ireland’s biodiversity, with a threatened and protected under the Habitats Directive are in staggering 84% of people willing to do ‘a bit’ or ‘a lot’. favourable status. But although willing, 60% of people do not know what to do to help. While the figures referenced here might surprise Nearly all of the 300 species covered by Ireland and the you they give hope that if people can be made aware of UK’s Bird Atlas have experienced changes, such as range what actions they might take to support wildlife, the vast contractions or expansions, location shifts or subtle changes majority of people are willing to do so. This is space that in numbers. Key findings for the island of Ireland are that, we must focus on in the coming years if we are to shift the over the last 40 years, the breeding ranges of 47% of species tide away from defeat and loss to something we can manage have contracted, whereas 18% of species have expanded to to drive change. new areas.1

In 2016, the Heritage Council undertook research on ‘Biodiversity Awareness, Understanding and Impact of its Loss’2. The research is similar to that which took place in 2010 and the findings provide some hope that public support is there to help reverse the decline in Ireland’s habitats and wildlife.

1 www.epa.ie/irelandsenvironment/nature 2 Biodiversity Awareness, Understanding and Impact of its Loss. B&A, April 2016, the Heritage Council

72 The Heritage Council | Annual Report 2016 7. Featured Work from 2016

Top left: The native Red Squirrel is on the 'near-threatened' list in Ireland as it tries to compete with its grey counterpart for habitat and food. Top right: Irish Lady's Tresses found in Ireland and the UK are the only examples of the species remaining in Europe. Bottom: The once common, Wall Brown butterfly is now endangered in Ireland.

The Heritage Council | Annual Report 2016 73 74 The Heritage Council | Annual Report 2016 6. International Initiatives

Boat trip on the River Shannon, Limerick during National Heritage Week 2016, part of European Heritage Days

The Heritage Council | Annual Report 2016 75 6. International Initiatives

6.1. EU JOINT PROGRAMME INITIATIVE ON CULTURAL HERITAGE

The Heritage Council continued to manage and promote the European cultural heritage research website www.heritageportal. eu and associated social media in 2016 as part of the Joint Programming Initiative on Cultural Heritage (JPICH). Funded by the European Commission, the JPICH aims to promote the safeguarding of European cultural heritage through shared research projects and initiatives.

6.2. EUROPEAN HERITAGE DAYS

European Heritage Days (EHD) are a joint initiative of the Council of Europe and the European Union in which over 40 countries participate each year. The main aim of EHD is to promote awareness of our built, natural and cultural heritage and to promote Europe’s common cultural heritage. Every year, millions of Europeans visit monuments and sites throughout Europe on EHD. In Ireland, we celebrate it with a full week of events throughout National Heritage Week.

The Heritage Council was represented at the plenary meeting of the EHD national coordinators in Madrid in October 2016. The agenda for the meeting included a discussion on themes for upcoming years, European Year of Cultural Heritage 2018, common EHD communications strategies and best practice case studies.

6.3. EU ASSOCIATION OF ARCHAEOLOGISTS

The European Association of Archaeologists’ annual conference in 2016 was held in Vilnius, Lithuania. The Heritage Council’s Head of Conservation was a session co-organiser along with colleagues from Scotland and Finland. This included a presentation on community participation in archaeological projects.

6.4. LANDSCAPE VALUES - PLACE AND PRAXIS CONFERENCE

The Heritage Council supported this international conference, run by Uniscape, which took place at the National University of Ireland, Galway in June 2016. A number of Council’s staff spoke about aspects of their work, participated in field trips and operated an information stand on Heritage Council landscape projects. The conference’s presence in Ireland was important to demonstrate the ongoing relevance of, and need for the National Landscape Strategy and to set out international best practice.

6.5. 2 ND EUROPEAN CONGRESS – EUROPEAN CITIES & THEIR HERITAGE: THE FACES OF HISTORY IN EUROPEAN CITIES

In December 2016, the German Federal Ministry for the Environment, Nature Conservation, Building and Nuclear Safety hosted the 2nd European Congress on European Cities and their Heritage with the title, The Faces of History in European Cities. The Heritage Council's Head of Conservation presented a paper based on the Irish experience of communication, participation and shared responsibility. The proceedings of this conference will be published in 2017.

6.6 EUROPARC - THE VOICE OF PROTECTED AREAS IN EUROPE

The Heritage Council continues its membership of Europarc - a pan-European body with over 500 members in 40 different countries. Membership includes those directly involved in the management of protected areas such as national and regional parks, as well as government departments and agencies with responsibility for policy development.

76 The Heritage Council | Annual Report 2016 6. International Initiatives

Walk on the Macreddin Mile, Co. Wicklow during National Heritage Week 2016, part of European Heritage Days.

The Heritage Council | Annual Report 2016 77 78 The Heritage Council | Annual Report 2016 7. Corporate Governance

The Heritage Council | Annual Report 2016 79 80 The Heritage Council | Annual Report 2016 8. Corporate Governance

CORPORATE GOVERNANCE

The Heritage Council’s policy is to maintain the highest standards of corporate governance, in line with generally accepted policies and practices. The Council is committed to complying with the relevant provisions of the new Code of Practice for the Governance of State Bodies published in 2016.

The Heritage Council has established an Audit, Risk & Finance Committee, which regularly reviews the system of internal control and engages external expertise in the carrying out of its functions, including the internal audit function, as appropriate. The Heritage Council complies with Government guidelines for the appraisal and management of capital expenditure in the public sector. Government policy on pay and directors’ fees is also complied with. The Heritage Council is fully tax-compliant and does not engage in ‘offensive’ tax avoidance transactions.

7.1. Prompt Payments in 2016

The Heritage Council is required to comply with the requirements of S.I. No. 580/2012 European Communities (Late Payment in Commercial Transactions) Regulations, 2012 and its predecessor, the Prompt Payment of Accounts Act, 1997 (collectively known as the ‘Regulations’). The Council’s standard terms of credit taken, unless otherwise specified in contractual arrangements, are 30 days from the receipt of the invoice. Procedures have been implemented which provide reasonable assurance against material non-compliance with the Regulations. While the procedures are designed to ensure compliance with the Regulations, they can only provide reasonable and not absolute assurance against material noncompliance with the 1997 Act and S.I. No. 580/2012.

A review of all payments made during the year ended December 31st 2016 shows 10 payments totalling €22,817.88 giving rise to an interest penalty of €600.42 under the above regulations.

With effect from July 1st 2011, the Heritage Council was required to comply with government Decisions S29296 of May 19th 2009 and March 2nd & 8th 2011, in relation to the 15-day prompt payment rule. The disclosures required in the Memorandum of Government (MoG) supporting the above decisions for the period January 1st 2016 to December 31st 2016 are detailed below:

Details Number Value (€) Percentage (%) of total number of payments made Number of payments made within 15 days 1766 1,589,157 94.08

Number of payments made within 16 days to 30 days 88 274,781 4.69

Number of payments made in excess of 30 days 23 370,320 1.23

Total payments made in Period 1877 2,234,258 100.00

Disputed Invoices1 1 8,705

1 Invoices received during the quarter and still under dispute at the end of the quarter.

7.2 New Board Member Induction and Training

Induction and Corporate Governance Training for new Heritage Council Board members took place in Kilkenny on September 14th 2016, before the new Council’s first Board meeting. Aidan Horan, Director of Training, Development and Consultancy Services at the Institute of Public Administration provided the training. New members were briefed on the following: Code of Practice for Governance of State bodies; Heritage Council business procedures; standing orders; the Heritage Act 1995; the Heritage Council’s Heritage Manifesto; remuneration and superannuation among other relevant issues.

The Heritage Council | Annual Report 2016 81 Irish Wildlife Weekend on Inis Inis Mór, Co. Galway 82 The Heritage Council | Annual Report 2016 Financial Statements of The Heritage Council for the Year Ended 31 December 2016

Report of Comptroller & Auditor General 84

Statement of Responsibilities of the Council 85

Statement on Internal Financial Control 86

Statement of Income and Expenditure and Retained Revenue Reserves 87

Statement of Comprehensive Income 88

Statement of Financial Position 89

Statement of Cashflows 90

Notes to Financial Statements 91

The Heritage Council | Annual Report 2016 83 REPORT OF COMPTROLLER & AUDITOR GENERAL

84 The Heritage Council | Annual Report 2016 STATEMENT OF RESPONSIBILITIES OF THE COUNCIL

Section 21(1) of the Heritage Act, 1995 requires the Council to prepare financial statements in such form as may be approved by the Minister for Arts, Heritage, Regional, Rural & Gaeltacht Affairs after consultation with the Minister for Finance.

In preparing the financial statements, the council is required to:

- select suitable accounting policies and then apply them consistently

- make judgements and estimates that are reasonable and prudent

- prepare financial statements on a going concern basis unless it is inappropriate to presume that the Heritage Council will continue in operation

- state whether applicable accounting standards have been followed, subject to any material departures disclosed and explained in the financial statements

The Council is responsible for keeping adequate accounting records which disclose with reasonable accuracy at any time the financial position of the Council and which enable it to ensure that the financial statements comply with section 21(1) of the Act. The Council is also responsible for safeguarding the assets of the Heritage Council and for taking reasonable steps for the prevention and detection of fraud and other irregularities.

______Michael Parsons Council Member 27th June 2017

______Kieran Coughlan Council Member 27th June 2017

The Heritage Council | Annual Report 2016 85 STATEMENT ON INTERNAL FINANCIAL CONTROL

On behalf of the members of Council I wish to acknowledge our responsibility for ensuring that an effective system of internal financial control is maintained and operated. The system can only provide reasonable and not absolute assurance that assets are safeguarded, transactions authorised and properly recorded, and that material errors or irregularities are either prevented or would be detected within a timely period. Key Control Procedures i) The council has taken steps to ensure an appropriate control environment is in place by: - Agreeing a detailed work programme for each year, monitoring and evaluating progress against the work programme. - Implementing financial procedures to control the significant financial elements of the Heritage Council's business. - Maintaining a comprehensive schedule of insurances to protect the Heritage Council's interest. - Reviewing and approving all Council policies and procedures. - Establishing an Audit, Risk & Finance Committee with effect from 13th October 2016 to review the effectiveness of the system of internal financial control. From 26th January, 2016 until 13th October, 2016 The Heritage Council had no Audit, Risk & Finance Committee in place and therefore the committee met on only one occasion in 2016. They reviewed reports from managment on prompt payments, budgets, internal financial meetings, appointment of external members to Audit and Finance Committee and Audit and Finance Committee terms of reference. All suppliers with turnover in excess of €5,000 per annum with Council were also reviewed in detail. - Production of regular management information, segregation of duties and a system of delegation and accountability. - Compliance with Department procedures as regards reporting and draw down of funds. - Developing and implementing an Internal Audit Work Programme. ii) The system of internal financial controls is based on a framework of regular management information, a system of delegation and accountability, a set of financial procedures, administrative procedures including segregation of duties, and rigorous checks of the finance function. In particular it includes: - Restricting authority for authorising disbursement of Council monies to designated officers. - Modern computerised Financial Accounting, Payroll and Fixed Asset Register software systems to underpin the internal financial controls of the Heritage Council. - Detailed procedures for engaging consultants. iii) Council is examining the revised Code of Practice for the Governance of State Bodies issued by the Department of Public Expenditure and Reform in 2016 and intends to adopt as soon as is practicable given resources to hand. The adoption of the new code will include a plan of actions required under the new code with each action designated and with a target date. These actions will include the completion of risk assessment and compilation of risk register and review of System of Internal Control and Risk Management. Annual Review of Controls A review of the System of Internal Financial Control has not been carried out in respect of 2016 or in respect of the two previous years. It is intended that the Review of the System of Internal Control and Risk Management will be completed before the year end. A tender to provide a range of audit services to the Heritage Council for a period of three years is in the final stages of evaluation. These services include a report on Review of Internal Control and Risk Management which is due to be completed by 30th November 2017.

______Michael Parsons Council Member 27th June 2017

86 The Heritage Council | Annual Report 2016 STATEMENT OF INCOME AND EXPENDITURE AND RETAINED REVENUE RESERVES FOR THE YEAR ENDED 31 DECEMBER 2016

Notes 2016 2015 € € Income Oireachtas Grant 2 6,491,000 5,996,398 Other Income 3 232,998 242,578 Net deferred funding for pensions 11 (c) 529,000 511,000 Transfer from Capital Account 4 228,029 252,583 Total Income 7,481,027 7,002,559

Expenditure Grants 5 3,009,426 2,591,560 Policy Development 6(a) 920,951 817,571 Support for Heritage Infrastructure 6(b) 1,663,407 1,507,104 Administration Establishment expenses 7 164,902 268,810 Office supplies and administration 8 273,413 236,553 Council members' honoraria & expenses 9 14,430 46,758 Committee members' expenses 822 2,307 Staff costs 10 1,394,749 1,360,738 Depreciation 12 233,570 263,380 Total Administration 2,081,886 2,178,546

Total Expenditure 7,675,670 7,094,781

Surplus/(Deficit) for the year (194,643) (92,222) Balance brought forward at 1 January 666,639 758,861

Balance carried forward at 31 December 471,996 666,639

The Statement of Cash Flows and Notes 1 to 22 and Schedule 1 form part of these financial statements.

______Michael Parsons Council Member 27th June 2017

______Kieran Coughlan Council Member 27th June 2017

______Michael Starrett Chief Executive 27th June 2017

The Heritage Council | Annual Report 2016 87 STATEMENT OF COMPREHENSIVE INCOME FOR THE YEAR ENDED 31 DECEMBER 2016

Notes 2016 2015 € €

Surplus/(deficit) for year (194,643) (92,222)

Experience gains/ (losses) on retirement benefit obligations 11 (d) 1,095,000 (45,000) Changes in assumptions underlying the present value of retirement benefit obligations (1,076,000) 509,000

Total actuarial gain/(loss) in the year 19,000 464,000 Adjustments to Deferred Pension Funding (19,000) (464,000) Total Comprehensive Income for the Year (194,643) (92,222)

The Statement of Cash Flows and Notes 1 to 22 and Schedule 1 form part of these financial statements.

______Michael Parsons Council Member 27th June 2017

______Kieran Coughlan Council Member 27th June 2017

______Michael Starrett Chief Executive 27th June 2017

88 The Heritage Council | Annual Report 2016 STATEMENT OF FINANCIAL POSITION AS AT 31 DECEMBER 2016

Notes 2016 2015 € €

Fixed Assets Property, plant & equipment 12 6,343,100 6,571,129

Current Assets Receivables 13 405,883 286,143 Cash and cash equivalents 847,713 980,523 1,253,596 1,266,666

Current Liabilities (amounts falling due within one year) Payables 14 781,601 600,028 Net Current Assets 471,995 666,638

Retirement Benefits Retirement Benefit Obligations 11(b) (6,654,000) (6,144,000) Deferred Retirement benefit funding asset 11(b) 6,654,000 6,144,000

Total Net Assets 6,815,095 7,237,767 Representing Capital Account 4 6,343,099 6,571,128 Retained Revenue Reserves 471,996 666,639 6,815,095 7,237,767

The Statement of Cash Flows and Notes 1 to 22 and Schedule 1 form part of these financial statements.

______Michael Parsons Council Member 27th June 2017

______Kieran Coughlan Council Member 27th June 2017

______Michael Starrett Chief Executive 27th June 2017

The Heritage Council | Annual Report 2016 89 STATEMENT OF CASH FLOWS FOR THE YEAR ENDED 31 DECEMBER 2016

Notes 2016 2015 € €

Cash flow from operating activities (Deficit)/Surplus for the year (194,643) (92,222) Depreciation 12 233,570 263,380 (Increase)/Decrease in receivables (119,740) (50,964) Increase/(Decrease) in payables 181,573 (49,284) Capital Account Movement 4 (228,029) (252,583) Net Cash Inflow from Operating Activities (127,269) (181,673)

Cash flows from investing activities Payments to acquire property, plant & equipment 4 (5,541) (10,797) Net Cash Flows from investing activities (5,541) (10,797)

Cash flows from Financing Activities Net Cash Flows from Financing activities 0 0

Net increase/(decrease) in cash and cash equivalents (132,810) (192,470) Cash and Cash equivalents at 1 January 980,523 1,172,993 Cash and Cash equivalents at 31 December 847,713 980,523

90 The Heritage Council | Annual Report 2016 NOTES TO THE FINANCIAL STATEMENTS FOR THE YEAR ENDED 31 DECEMBER 2016

Note 1. Accounting Policies The basis of accounting and significant accounting policies adopted by the Heritage Council are set out below. They have all been applied consistently throughout the year and for the preceding year. a) General Information The Heritage Council was set up under the Heritage Act 1995, with a head office at Áras na hOidreachta, Church Lane, Kilkenny. The Heritage Council's primary objectives as set out in Section 6 of The Heritage Act 1995 are as follows: to propose policies and priorities for the identification, protection, preservation and enhancement of the national heritage and to promote its appreciation. b) Statement of Compliance The financial statements of the Heritage Council for the year ended 31 December 2016 have been prepared in accordance with FRS102, the Financial Reporting Council (FRC), as promulgated by Chartered Accountants Ireland. c) Basis of Preparation The financial statements have been prepared under the historical cost convention, except for certain assets and liabilities as explained in the accounting policies below. The financial statements are in the form approved by the Minister for Arts, Heritage, Regional, Rural & Gaeltacht Affairs with the concurrence of the Minister for Finance under The Heritage Act 1995. The following accounting policies have been applied consistently in dealing with items which are considered material in relation to the Heritage Council's financial statements. d) Revenue Oireachtas Grants Revenue is generally recognised on an accruals basis; one exception to this is in the case of Oireachtas Grants which are recognised on a receipts basis. Other Revenue Other revenue is recognised on an accruals basis. e) Grant Payments The Heritage Council offers grants to various bodies and individuals to carry out works under its heritage grant schemes. When a grantee accepts the terms and conditions of a grant offer from Council, Council enters into a commitment with that grantee. That commitment is recognised as an accrual only when the grantee is seen to have fulfilled the full terms and conditions of the grant offer. Details of grant commitments at 31st December 2016 are given in note 17. f) Property, Plant and Equipment Property, plant and equipment are stated at cost less accumulated depreciation, adjusted for any provision for impairment. Depreciation is provided on all property, plant and equipment, other than freehold land and artwork, at rates estimated to write off the cost less the estimated residual value of each asset on a straight line basis over their estimated useful lives as follows:

Buildings 2.50% Office Furniture 10%/20% Leasehold 10% Computers 25% Office Equipment 20% (Hardware & Software) Works of Art 0% Reference Material and 20% Motor Vehicles 20% OSI Licences Plant & Equipment 20%/10% Residual value represents the estimated amount which would currently be obtained from disposal of an asset, after deducting estimated costs of disposal, if the asset were already of an age and in the condition expected at the end of its useful life. If there is objective evidence of impairment of the value of an asset, an impairment loss is recognised in the Statement of Income and Expenditure and Retained Reserves in the year.

The Heritage Council | Annual Report 2016 91 NOTES TO THE FINANCIAL STATEMENTS FOR THE YEAR ENDED 31 DECEMBER 2016

Note 1. Accounting Policies Contd. g) Capital Account The capital account comprises income allocated for the purchase of fixed assets. It is amortised in line with the depreciation of the related assets. h) Leasing Assets acquired under finance leases are capitalised and included in property, plant and equipment and depreciated in accordance with the Council policy. i) Employee Benefits Short-term Benefits Short term benefits such as holiday pay are recognised as an expense in the year, and benefits that are accrued at year-end are included in the Payables figure in the Statement of Financial Position. Retirement Benefits The Heritage Council previously established its own defined benefit pension scheme, funded annually on a pay-as-you-go basis from monies provided by the Department of Arts, Heritage, Regional, Rural & Gaeltacht Affairs and from contributions deducted from staff and members' salaries. The Heritage Council also operates the Single Public Services Pensions Scheme ("Single Scheme"), which is a defined benefit scheme for pensionable public servants appointed on or after 1st January, 2013. Single Scheme members' contributions are paid over to the Department of Public Expenditure and Reform (DPER). It should be noted that currently the Heritage Council doesn't have Single Scheme members. Pension costs reflect pension benefits earned by employees, and are shown net of staff pension contributions which are retained by the Heritage Council. An amount corresponding to the pension charge is recognised as income to the extent that it is recoverable, and offset by grants received in the year to discharge pension payments. Actuarial gains or losses arising on scheme liabilities are reflected in the Statement of Comprehensive Income, and a corresponding adjustment is recognised in the amount recoverable from the Department of Arts, Heritage, Regional, Rural & Gaeltacht Affairs. The financial statements reflect, at fair value, the assets and liabilities arising from the Heritage Council's pension obligations and any related funding, and recognises the costs of providing pension benefits in the accounting periods in which they are earned by employees. Retirement benefit scheme liabilities are measured on an actuarial basis using the projected unit credit method. j) Critical Accounting Judgements and Estimates The preparation of the financial statements requires management to make judgements, estimates and assumptions that affect the amounts reported for assets and liabilities as at the balance sheet date and the amounts reported for revenues and expenses during the year. However, the nature of estimation means that the actual outcomes could differ from those estimates. The following judgements have the most significant effect on amounts recognised in the financial statements. Impairment of Property, Plant and Equipment Assets that are subject to amortisation are reviewed for impairment whenever events or changes in circumstances indicate that the carrying amount may not be recoverable. An impairment loss is recognised for the amount by which the asset's carrying amount exceeds its recoverable amount. The recoverable amount is the higher of an asset's fair value less cost to sell and value in use. For the purpose of assessing impairment, assets are grouped at the lowest levels for which there are separately identifible cash flows (cash generating units). Non financial assets that suffered impairment are reviewed for possible reversal of the impairment at each reporting date.

92 The Heritage Council | Annual Report 2016 NOTES TO THE FINANCIAL STATEMENTS FOR THE YEAR ENDED 31 DECEMBER 2016

Note 1. Accounting Policies Contd. Depreciation and Residual Values The Board have reviewed the asset lives and associated residual values of all fixed asset classes, and in particular, the useful economic life and residual values of fixtures and fittings, and have concluded that asset lives and residual values are appropriate. Retirement Benefit Obligation The assumptions underlying the actuarial valuations for which the amounts recognised in the financial statements are determined (including discount rates, rate of inflation, rates of increase in future compensation levels, mortality rates and retirement age) are updated annually based on current economic conditions and for any relevant changes to the terms and conditions of the pension and post-retirement plans. The assumptions can be affected by: (i) the discount rate, changes in the rate of return on high quality corporate bonds (ii) future compensation levels, future labour market conditions (iii) mortality rates and age of retirement

Note 2: Oireachtas Grants The amount of €6,491,000 comprises Grants from the Department of Arts, Heritage, Regional, Rural & Gaeltacht Affairs and the Environment Fund managed by the Department of Communication, Climate Action & Environment as follows

2016 2015 € € Administration Grants (Department of Arts, Heritage, Regional, 1,468,000 1,468,000 Rural & Gaeltacht Affairs Vote 33, Subhead B.3.1) Non-Capital Grants (Department of Arts, Heritage, Regional, 2,087,000 1,587,000 Rural & Gaeltacht Affairs Vote 33, Subhead B.3.2) (National Lottery funded) Non Capital Grants (Department of Arts, Heritage, Regional, 0 25,569 Rural & Gaeltacht Affairs, National Inventory of Architectural Heritage) Non Capital Grants (Environment Fund: Natural Heritage) 460,000 377,829 Capital Grants (Department of Arts, Heritage, Regional, 40,000 0 Rural & Gaeltacht Affairs, National Monuments Service) Capital Grants (Department of Arts, Heritage, Regional, 1,688,000 1,688,000 Rural & Gaeltacht Affairs Vote 33, Subhead B.3.1) (National Lottery funded) Capital Grant (Environment Fund, Department of Communication, 748,000 850,000 Climate Action & Environment, Vote 29 ) TOTAL 6,491,000 5,996,398

The Heritage Council | Annual Report 2016 93 NOTES TO THE FINANCIAL STATEMENTS FOR THE YEAR ENDED 31 DECEMBER 2016

Note 3: Other Income

2016 2015 € €

Dept. of Agriculture Contribution towards Traditional Farm Buildings Scheme 65,838 65,848 (Department of Agriculture, Food and the Marine Vote 30, Subhead C.3.1) Failte Ireland - Grant to Support Heritage Week 30,000 30,000 Irish Walled Towns Membership Fee & Seminar Income 67,037 67,500 Contribution of Local Authorities to Heritage Viewer Project 29,500 20,000 Council of Europe Funding towards Joint Programme for Cultural Heritage - Communications Element 0 30,486 Bord Bia Contribution to Pollinator Co-Ordinator Post in National Biodiversity Data Centre 25,000 0 Council of Europe Funding towards European Heritage Days Workshop 0 1,190 Erasmus Train the Trainer Grant re: Buildings Limes 5,282 10,568 Conferences 0 10,265 Heritage in Schools - Contribution of Local Authorities to Cost of School Visits 1,960 0 Heritage Week Advertising 6,048 5,524 Insurance Settlements 672 1,114 Miscellaneous 1,661 83 TOTAL 232,998 242,578

Note 4: Capital Account

2016 2015 € € Balance at 1 January 6,571,128 6,823,711

Transfer (to)/from Income and Expenditure Account Amount allocated to fund fixed asset purchases 5,541 10,797 Less: Amortisation in line with depreciation (233,570) (263,380) (228,029) (252,583) Balance at 31 December 6,343,099 6,571,128

94 The Heritage Council | Annual Report 2016 NOTES TO THE FINANCIAL STATEMENTS FOR THE YEAR ENDED 31 DECEMBER 2016

Note 5: Grants Payable

2016 2015 Total Total € € Irish National Strategic Archaeological Research 40,000 39,961 Irish Walled Towns Network Grants towards Walled Towns Days 87,958 87,063 Irish Walled Towns Network Grants towards Capital Works 220,498 101,089 Management Grants 0 12,590 Policy & Infrastructure Grants 412,213 360,435 County Heritage Plan Grants 484,557 556,980 Community Based Heritage Grants 794,200 463,442 Irish Landmark Trust Ltd. (Note 15) 220,000 220,000 Discovery Programme: Centre for Archaeology and Innovation Ireland. (Note 16) 750,000 750,000 TOTAL 3,009,426 2,591,560 Schedule 1 contains details of grants payable during the year

Note 6(a) : Policy Expenditure

2016 2015 Total Total € € Pilgrim Paths Promotion 0 2,775 Articulation of Heritage in National Landscape Policies 76,045 3,248 Evaluate Heritage Publications 0 400 Heritage in Schools 244,432 205,730 Heritage Week 305,913 295,552 Communication of Council activities 97,728 112,386 Research & Studies 14,895 63,805 Publications 9,439 4,033 Council of Europe Funding towards Joint Programme for Cultural Heritage - Communications Element 7,954 30,486 Conservation Internships 36,251 14,444 Promotion of Preventative Maintenance 89,661 84,712 Burren Geotourism Project 38,633 0 TOTAL 920,951 817,571

Staff costs in respect of Traditional Farm Buildings Reps 4 project administration is included in "Promotion of Preventative Maintenance" of €89,661

The Heritage Council | Annual Report 2016 95 NOTES TO THE FINANCIAL STATEMENTS FOR THE YEAR ENDED 31 DECEMBER 2016

2016 2015 Total Total Note 6(b): Heritage Infrastructure € €

National Biodiversity Data Centre 789,998 705,177 Field Monument Advisors database development 2,140 0 Museum Standards Programme 122,730 111,308 Heritage Officer Programme 548,897 538,160 Heritage Viewer 110,804 73,714 Irish Walled Towns Network Administration 88,838 78,745 TOTAL 1,663,407 1,507,104

2016 2015 Total Total Note 7: Establishment expenses € €

Storage 17,497 23,884 Power, heat and light 16,706 20,914 Canteen, catering and cleaning 23,536 27,347 Meetings 13,150 15,624 Repairs, maintenance & security 76,032 94,414 Insurance 17,981 18,871 Year of 20th Anniversary Commemoration1 0 67,756 TOTAL 164,902 268,810

1. In 2015 The Council decided to mark the 20th anniversary of the establishment of the Heritage Council with a function at which the guest of honour was the , Michael D. Higgins who was also the keynote speaker at the event. The function was attended by over 300 people. Costs included in Commemoration costs of €67,756 above include marquee and catering costs in the amount of €24,915, commemorative magazine and other publications and stands in the amount of €34,697. Other miscellaneous costs associated with the event were €8,144.The stands produced are still in use in the Heritage Council.

96 The Heritage Council | Annual Report 2016 NOTES TO THE FINANCIAL STATEMENTS FOR THE YEAR ENDED 31 DECEMBER 2016

2016 2015 Total Total Note 8: Office supplies and administration € €

Telephone & postage 25,798 21,510 Stationery, printing & office equipment repairs 29,686 29,893 Library 874 156 Computer supplies & maintenance 127,591 97,000 Professional fees 66,012 60,789 Sundry 2,593 3,437 Legal Fees 1,819 1,609 Subscriptions 7,739 8,184 Audit fee 7,100 9,900 Interest & Charges 2,100 2,029 Gifts1 2,101 2,046 TOTAL 273,413 236,553 1 Gifts include presentations made to retiring board members (€238), book tokens given to grant assessment panel members and interview panel members who waived their professional fee for partaking in panels (€220), Christmas gifts of heritage publications to past and present Council members (€1,119), presentations made to staff member and intern when leaving the Heritage Council (€425) and donation to charitable organisation which was requested by consultant who waived their professional fee (€100) Note 9: Council Members Fees & Expenses Expenses Accommodation & Fee Claimed Meals Provided Total € € € € Conor Newman 0 4,238 715 4,953 Catherine Heaney 426 0 0 426 Fidelma Mullane 426 0 0 426 Ted Creedon 426 0 0 426 Ciara Breathnach 0 0 0 0 Michael Parsons 0 982 271 1,253 Kieran O'Conor 0 451 0 451 Sinead McCartan 0 679 457 1,136 Jane Maxwell 0 339 174 513 Mary Gallagher 0 344 368 712 Kieran Coughlan 0 795 249 1,044 Muiris O'Suilleabhain 0 621 348 969 Marie Bourke 0 276 358 634 Miriam Fitzpatrick 0 412 249 661 Fionnuala May 0 0 174 174 Ivor McElveen 0 0 174 174 Brian Walsh 0 478 0 478 TOTAL 1,278 9,615 3,537 14,430

The fees listed above are in respect of members whose term of office ended 25th January 2016. One of these members, Ciara Breathnach did not receive a fee under the One Person One Salary (OPOS) principle. The new board was appointed on 19th July 2016 and no fees are payable to these new board members as per letters of appointment. The expenses claimed and the Accommodation & Meal & Travel provided listed in the above columns are in respect of Conor Newman who stepped down from the Heritage Council on 31st December and are also in respect of new Board members appointed on 19th July 2016 and also in respect of Conor Newman who stepped down from the Heritage Council on 31st December 2016. Conor Newman did not receive a fee under the One Person One Salary (OPOS) principle.

The Heritage Council | Annual Report 2016 97 NOTES TO THE FINANCIAL STATEMENTS FOR THE YEAR ENDED 31 DECEMBER 2016

Note 10: Staff Costs The average number of staff employed by the Heritage Council for the year was 14. This is comprised of the Heritage Council complement of 13 staff together with contract staff employed for specific projects. (2015 -14).

2016 2015 € € Staff salaries and wages 836,454 851,291 Recruitment Costs 5,934 0 Pension Costs 11(a) 473,000 454,000 Staff Well Being & Settlements 130 240 Travel and Expenses 56,632 48,875 Training 24,673 4,894 Holiday Accrual (2,074) 1,438 1,394,749 1,360,738 €45,789 was deducted from staff by way of pension levy and was paid over to the Department of Arts, Heritage, Regional, Rural & Gaeltacht Affairs. CEO Remuneration Package The CEO received salary payments of €109,451 in 2016. No bonus payments were made to the CEO. The CEO received recoupment of travel and subsistence expenses of €6,466. The CEO is a member of an unfunded defined benefit public sector scheme and his pension entitlements do not extend beyond the standard entitlements in the public sector defined benefit superannuation scheme.

Employee benefits 2016 2015 Salary category Number of employees Number of employees €60,000 TO €69,999 7 5 €70,000 TO €79,999 1 3 €80,000 TO €89,999 0 0 €90,000 TO €99,999 0 0 €100,000 TO €109,999 1 1

98 The Heritage Council | Annual Report 2016 NOTES TO THE FINANCIAL STATEMENTS FOR THE YEAR ENDED 31 DECEMBER 2016

Note 11: Superannuation Scheme (a) Analysis of total retirement benefit costs charged to the Statement of Income and Expenditure and Retained Revenue Reserves

2016 2015 € €

Current Service Costs 365,000 376,000 Interest on retirement benefit scheme liabilities 169,000 140,000 Employee Contributions (61,000) (62,000) TOTAL 473,000 454,000 (b) Movement in net retirement benefit obligations during the financial year

2016 2015 € € Net retirement benefit obligation at 1 January (6,144,000) (6,097,000) Current Service Cost (304,000) (314,000) Employee Contributions (61,000) (62,000) Interest Cost (169,000) (140,000) Actuarial gain/(loss) 19,000 464,000 Pension Payable 5,000 5,000 Net retirement benefit obligation at 31 December (6,654,000) (6,144,000)

(c) Deferred funding for retirement benefits The Heritage Council recognises these amounts as an asset corresponding to the unfunded deferred liability for retirement benefits on the basis of the set of assumptions described below and a number of past events. These events include the statutory basis for the establishment of the retirement benefit scheme, and the policy and practice currently in place in relation to funding public service pensions including the contributions by employees and the annual estimates process. The Heritage Council has no evidence that this funding policy will not continue to meet such sums in accordance with current practice. The Net Deferred Funding for retirement benefits recognised in the Statement of Income and Expenditure and Retained Reserves was as follows:

2016 2015 € € Funding Recoverable in respect of current year retirement benefit costs 534,000 516,000 State grant applied to pay retirement benefits (5,000) (5,000) Total 529,000 511,000

The deferred funding asset for retirement benefits at 31st December 2016 amounts to €6.654m (2015: €6.144m)

The Heritage Council | Annual Report 2016 99 NOTES TO THE FINANCIAL STATEMENTS FOR THE YEAR ENDED 31 DECEMBER 2016

Note 11: Superannuation Scheme Contd. (d) History of defined benefit obligations

2016 2015 2014 2013 2012 €000 €000 €000 €000 €000 Defined Benefit Obligations 6654 6114 6097 3880 3723 Experience Gains/ (Losses) on Scheme Liabilities * 1,095 (45) 94 267 1 Percentage of Scheme Liabilities 16.50% -0.70% 1.54% 6.88% 0.03% * This item consists of gains/(losses) in respect of liability experience only and excludes any change in liabilities in respect of changes to the actuarial assumptions used. (e) General Description Of The Scheme The retirement benefit scheme is a defined benefit final salary pension arrangement with benefits and contributions defined by reference to current “model” public sector scheme regulations. The scheme provides a pension (1/80 per year of service), a gratuity or lump sum (3/80 per year of service) and spouse’s and children’s pensions. Normal Retirement Age is a member’s 65th birthday, and pre 2004 members have an entitlement to retire without actuarial reduction from age 60. Pensions in payment (and deferment) normally increase in line with general public sector salary inflation. The disclosures below have been prepared for the Heritage Council in relation to benefits payable from the Heritage Council Employee Superannuation Scheme 2003 and Spouses and Children's Scheme. The schemes are un-funded of the defined benefit type, providing retirement benefits based on service and pensionable salary. The valuation used for FRS 102 disclosures have been based on a full assessment of the liabilities of the Schemes as at 31st December 2016. The present values of the defined benefit obligation and the service cost were measured using the projected unit credit method. This disclosure note includes balance sheet and assumption details for the financial year ended 31st December 2016 and 31st December 2015.

100 The Heritage Council | Annual Report 2016 NOTES TO THE FINANCIAL STATEMENTS FOR THE YEAR ENDED 31 DECEMBER 2016

The principal actuarial assumptions used by independent qualified actuaries to calculate the liabilities under FRS 102 are set out below:

Assumptions 31/12/2016 31/12/2015 Inflation 1.80% 1.90% Rate of general long-term increase in salaries 3.30% 3.40% Rate of increase in state benefits 1.80% 1.90% Rate of increase in deferred benefits 2.30% 2.40% Pension Increases 2.30% 2.40% Discount rate for scheme liabilities 1.90% 2.75%

Mortality Assumptions At 31st December 2016, we have used updated mortality assumptions for current and future pensioners based on standard mortality tables allowing for future mortality improvements. The life expectancies from age 65 for sample ages, as derived from these updated mortality assumptions, would be as follows (31st December 2015 life expectancies also provided for comparison):

Life expectancy at age 65 31/12/2016 31/12/2015 (in years) Male, now aged 45 24.8 24.7 Male, now aged 65 22.9 22.8 Female, now aged 45 27.2 27.1 Female, now aged 65 25.1 25.0

The Heritage Council | Annual Report 2016 101 NOTES TO THE FINANCIAL STATEMENTS FOR THE YEAR ENDED 31 DECEMBER 2016

Note 12: Property, Plant and Equipment

Buildings Leasehold Office Office Plant & Computers Reference Motor Works Total Furniture Equipment Equipment Material & Vehicles of Art OSI Licences € € € € € € € € € € COST As at 1 January 2016 8,064,752 429,417 224,812 193,126 18,147 803,320 457,204 20,703 203,217 10,414,698 Additions 0 0 621 4,920 0 0 0 0 0 5,541 Disposal 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 As at 31 December 2016 8,064,752 429,417 225,433 198,046 18,147 803,320 457,204 20,703 203,217 10,420,239

Accumulated Depreciation

As at 1 January 2016 1,755,371 415,105 217,737 185,223 13,698 778,528 457,204 20,703 0 3,843,569 Charge for year 201,619 14,312 452 3,564 911 12,712 0 0 0 233,570 On disposals 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 As at 31 December 2016 1,956,990 429,417 218,189 188,787 14,609 791,240 457,204 20,703 0 4,077,139

Net Book Amounts

As at 1 January 2016 6,309,381 14,312 7,075 7,903 4,449 24,792 0 0 203,217 6,571,129

As at 31 December 2016 6,107,762 0 7,244 9,259 3,538 12,080 0 0 203,217 6,343,100

Note 13: Receivables

2016 2015 € € Debtors 81,942 12,793 Prepayments & Other Debtors 323,941 273,350 405,883 286,143

102 The Heritage Council | Annual Report 2016 NOTES TO THE FINANCIAL STATEMENTS FOR THE YEAR ENDED 31 DECEMBER 2016

Note 14: Payables

2016 2015 € € Creditors 191,749 246,717 Accruals 311,972 245,053 General Creditors & Accruals 503,721 491,770 Grants Outstanding 277,880 108,258 781,601 600,028

Note 15: The Irish Landmark Trust Ltd. The Irish Landmark Trust Ltd was established in 1992 as a non profit company with the objective of saving historic buildings that were abandoned or at risk. This is achieved by giving them a useful and viable function as short term holiday accommodation, which would secure their long-term future. The level of Council funding each year is determined by reference to Council's Five Year Plan, the Irish Landmark Trust's Corporate Plan, and Council's overall budgetary position. Note 16: Discovery Programme: Centre for Archaeology and Innovation Ireland The Council funds the Discovery Programme that was established in 1991 and was registered as a company, limited by guarantee on 15th January 1996. The Council is responsible for appointing the Chair of the Discovery Programme and three of its directors. The Chief Executive or his nominee is one of Council's representatives on the Board of the Discovery Programme. The level of Council funding each year is determined by reference to Council's Five Year Plan, The Discovery Programme's Corporate Plan, and Council's overall budgetary position. The purpose of the programme is to enhance our understanding of Ireland's past through research and archaeological excavations. Note 17: Grant Commitments At 31st December 2016 the Council had entered into grant commitments in connection with activities due to take place after that date. The amount committed of €410,090 is not reflected in these Financial Statements.

2016 2015 € € Grants committed at 1 January 441,701 291,065 Approvals in year 3,368,995 2,939,848 Grants decommitted & write offs (391,180) (197,652) Grant expenditure in the year (3,009,426) (2,591,560) Grant Commitments at 31 December 410,090 441,701

The Heritage Council | Annual Report 2016 103 NOTES TO THE FINANCIAL STATEMENTS FOR THE YEAR ENDED 31 DECEMBER 2016

Note 18: Related Party Disclosures Key management personnel in the Heritage Council consist of the CEO and members of the Board. Total compensation paid to key mangement personnel, including Board members' fees and expenses and total CEO remuneration, amounted to €126,810 (2015: €158,588). For a breakdown of the remuneration and benefits paid to key managment personnel, please refer to note 9 and note 10. The Heritage Council adopts procedures in accordance with the guidelines issued by the Department of Public Expenditure and Reform covering the personal interests of Board members. In the normal course of business, The Heritage Council may approve grants and enter into other contractual arrangements with entities in which the Heritage Council Board members are employed or otherwise interested. In cases of potential conflict of interest, Board members do not receive Board documentation or otherwise participate in or attend discussions regarding these transactions. A register is maintained and available on request of all such instances. There were no disclosures of interest in 2016.

Note 19: Going Concern The Council draws funds from the Department of Arts, Heritage, Regional, Rural & Gaeltacht Affairs as and when required. It recognises this income on a cash receipts basis but recognises expenditure on an accruals basis. The Council believes that the Department will continue to fund its approved activities and on this basis it is appropriate to prepare the financial statements on a going concern basis.

104 The Heritage Council | Annual Report 2016 NOTES TO THE FINANCIAL STATEMENTS FOR THE YEAR ENDED 31 DECEMBER 2016

Note 20: Premises The Heritage Council operates from a premises at Áras na hOidhreachta, Church Lane, Kilkenny which it occupies and owns.

Note 21: Appointment of Board of the Heritage Council The Board of the Heritage Council was appointed by the Minister for Arts, Heritage, Regional, Rural & Gaeltacht Affairs on 19th July, 2016. There was no Board in place from 25th January 2016 until 19th July 2016.

Note 22: Approval of Financial Statements The Financial Statements were approved by Council on 6th April, 2017.

The Heritage Council | Annual Report 2016 105 106 The Heritage Council | Annual Report 2016 The Heritage Council Schedule 1 to the Financial Statements

The Heritage Council | Annual Report 2016 107 IRISH NATIONAL STRATEGIC ARCHAEOLOGICAL RESEARCH GRANTS

Ref. Number Recipient Name Project Title Local Authority Areas € AR06241 University College Cork Landscape and Settlement of later Wexford, Waterford, Kilkenny & 40,000 prehistoric South East Ireland’ - Carlow Investigation into human activity and landscape change 1200BC and AD400, in Counties Wexford, Waterford, Kilkennny and Carlow. TOTAL 40,000

IRISH WALLED TOWNS NETWORK WALLED TOWNS DAY GRANTS

Ref. Number Recipient Name Project Title Local Authority Areas € WD06247 Cork County Council Youghal Medieval Festival 2016 Cork - Cork County 7,500 WD06258 Kildare Town Tourism Group Kildare Town Medieval Festival Cork - Cork County 3,500 WD06262 Bandon Walled Town Committee Bandon Walled Town Festival 2016 Cork - Cork County 7,000 WD06263 Galway County Council Athenry Walled Town Day 2016 Cork - Cork County 8,000 WD06267 Buttevant Heritage Group Buttevant Walled Town Day 2016 Cork - Cork County 2,000 WD06272 Clonmel Municipal District, Clonmel Walled Town Celebration Cork - Cork County 6,938 Tipperary County Council Festival 2016 WD06285 Wexford County Council Archaeological and historical Cork - Cork County 2,000 illustration of - Medieval walled town WD06286 Cashel Heritage Forum working on Seminar: Observers and Cork - Cork County 970 behalf of Tipperary County Council Participants in Heritage

WD06288 Cashel Heritage Forum working Cashel Transition Year Junior Cork - Cork County 1,500 on behalf of Tipperary County Heritage Ambassadors Training Council Programme WD06291 Cork County Council Customised 3D Illustrated Map Cork - Cork County 4,000 of Youghal WD06295 South Kildare Medieval Project Geophycis Search for Athy Cork - Cork County 3,150 Medieval Walls 2016 WD06303 Galway County Council Athenry Walled Towns: Memory Cork - Cork County 1,500 Mapping Project 2016 WD06304 Loughrea Medieval Festival Loughrea Medieval Festival 2016 Cork - Cork County 9,000 Committee WD06305 Loughrea Medieval Festival Medieval Loughrea: Memory Cork - Cork County 1,500 Committee Mapping Project 2016 WD06309 Fethard Historical Society Connecting Schools and Locals Cork - Cork County 900 to Fethard Town Wall Heritage WD06312 Dublin City Council Presentation of the City Wall at Cork - Cork County 7,000 Wood Quay Venue WD06313 Omeath District Development Carlingford street festival to Cork - Cork County 3,000 Company T/a The Cooley celebrates its heritage Peninsula Tourist Office WD06317 Cork City Council Cork City Medieval Day 2016 Cork - Cork County 4,000 WD05554 Galway City Council Tourism/Feasibility and Cork - Cork County 7,000 Economic Development Plan for Fishmarket/Spanish Arch and Old Museum Complex WD05581 Clonmel Borough District, Tourism/Feasibility and Cork - Cork County 7,500 Tipperary County Council Economic Development Plan for Fishmarket/Spanish Arch and Old Museum Complex TOTAL 87,958

108 The Heritage Council | Annual Report 2016 IRISH WALLED TOWNS NETWORK CAPITAL GRANTS

Ref. Number Recipient Name Project Title Local Authority Areas € W06246 Cork County Council Phase 8 of Works to Secure the Cork - Cork County 20,000 Structural Integrity of Youghal's Town Walls W06259 Buttevant Heritage Group Buttevant Medieval Wall Cork - Cork County 10,000 Restoration 2016

W06265 Louth County Council Site investigations to inform future Louth 7,623 restoration of part of Carlingford's Town Wall (Holy Trinity) W06266 Wexford County Council New Ross Town Walls - Restoration Wexford 25,000 of Upstanding Section A, Zone 1, as per Conservation Plan W06281 Tipperary County Council Cashel City Walls Conservation Tipperary - Tipperary South 15,000 Programme 2016 Section A (Area 2) and Section I W06282 Tipperary County Council Carrick on Suir Town Walls Tipperary - Tipperary South 30,000 Conservation 2016

W06284 Mid and East Antrim Borough Conservation Report for Ireland - Northern 10,000 Council Carrickfergus Town Walls

W06301 Athy Heritage Centre Museum Conservation, Management and Kildare 9,756 Interpretation Plan for Athy 2016

W06302 Galway County Council Athenry Town Walls Conservation Galway - Galway County 20,000 Works 2016

W06306 St. John's Parish Heritage Group Urgent Conservation Works Roscommon 28,119 to Wall, St. John's Parish Roscommon W06311 Meath County Council Emergency repair and Meath 5,000 stabilisation of Trim Town Wall at Loman Street School W05563 Tipperary County Council Conservation and stabilisation of Tipperary - Tipperary South 30,000 Northern Section - Carrick on Suir Town Walls W05565 Tipperary County Council Stabilisation and Conservation of Tipperary - Tipperary South 10,000 Section A Cashel City Walls

TOTAL 220,498

The Heritage Council | Annual Report 2016 109 POLICY & INFRASTRUCTURE GRANTS

Ref. Number Recipient Name Project Title Local Authority Areas € D05642 European Forum on Nature Year 2 of the 3.5 year Results All of Ireland 40,000 Conservation and Pastoralism Based Agri Payments System project D05646 Ireland Reaching Out Heritage Resource Manager for Galway - Galway County 34,907 Ireland Reaching Out D05649 Woodlands of Ireland Woodlands of Ireland Core All of Ireland 40,000 Funding 2016 D05650 Burrenbeo Trust Burrenbeo Trust education Clare, Galway - Galway County 20,000 programme 2016 D05663 Wicklow Uplands Council Wicklow Uplands Council Core Wicklow 65,000 Funding 2016 D05667 Burren Community Charter Burren Community Charter 2016 Clare, Galway - Galway County 5,000 D05670 High Nature Value Services Ltd Field Monument Advisor (FMA) Clare 15,000 (HNVS) Scheme 2016 D05675 Bere Island Project Group Bere Island Conservation Plan Cork - Cork County 20,000 2016 D05682 The Institute of Conservator- 2016 Professional Accreditation, All of Ireland 8,000 Restorers in Ireland (ICRI) CPD bursaries & training for conservator-restorers D05691 Irish Museums Association Irish Museums Association Work All of Ireland 8,500 Programme 2016

D05800 UCD School of Archaeology Surveying key 1916 Rising sites Dublin - Dublin City 5,000 D06237 An Taisce, the National Trust for The Tailors' Hall Essential Roof Dublin - Dublin City 5,000 Ireland Truss Repairs April - June 2016 D06242 European Architectural History European Architectural History Dublin - Dublin City 5,000 Network Network international conference D06260 National Biodiversity Data Centre Irish Vegetation Classification Ireland - Republic of 20,308 2016 - Phase 2 D06261 National Biodiversity Data Centre Citizen Science Plant Monitoring Ireland - Republic of 15,000 Scheme 2016 D06346 Irish Archives Resource Improving Irish Archives All of Ireland 3,000 Resource portal interoperability D06349 Centre For Landscape Studies Landscape Values: Place and Galway - Galway County 7,000 Praxis International Conference D06351 Ardara GAP Heritage and History Conservation of the fabric and Donegal 4,736 Group (GAP: Glenties, Ardara, setting of Doon Fort Portnoo) D06352 Geraldine Stout The Beactive Abbey Project: Meath 1,000 Archaeological Excavations 2009–12 D06354 Irish Uplands Forum Irish Uplands Forum Work All of Ireland 20,862 Programme 2016 D06355 Glendalough Heritage Forum 'Glendalough - An Age Old Wicklow 400 Attraction' photographic exhibition D06359 Beara Tourism and Development Beara-Breifne Way bridging project Cavan, Leitrim, Sligo, 5,000 Ltd. to further develop Beara-Breifne Roscommon Way walking and cycling route D06360 Bere Island Projects Group Ireland's Wildlife Island Cork - Cork County 500 Limited Weekend: Events on Bere Island D06361 AranLIFE Ireland's Wildlife Island Galway - Galway County 500 Weekend: Events on Inis Mór

110 The Heritage Council | Annual Report 2016 POLICY & INFRASTRUCTURE GRANTS (contd)

Ref. Number Recipient Name Project Title Local Authority Areas €

D06364 Clare Island Tourism and Ireland's Wildlife Island Mayo 500 Heritage Weekend: Events on Clare Island D06365 Offaly County Council Publication - "Dan Edwards, The Offaly 9,500 Life and Times of a Craftsman and Artist" D06366 Cape Clear Island Ireland's Wildlife Island Cork - Cork County 500 Weekend: Events on Cape Clear D06374 Emergency Repair Works to an Dublin - Dublin City 750 iconic 45m barge D06456 Ray & Domini Codd Works on the east gable of Wexford 4,250 Clonmines Friary D05617 Leo & Eileen Casey Emergency Repairs to Thatch, Wexford 8,000 Mayglass

D06245 Design & Crafts Council of Ceramics Ireland - Developing All of Ireland 3,000 Ireland a repository of archival material for research and educational purposes D04527 University College Dublin Establish a collaborative network All of Ireland 36,000 focussed on a sustainable future for the historic urban cores of historic cities TOTAL 412,213

COUNTY HERITAGE PLAN GRANTS

Ref. Number Recipient Name Project Title Local Authority Areas € C05643 Dublin City Council with Fingal Publication "More Than Concrete Dublin - Dublin City 15,000 County Council/ Dún Laoghaire Blocks, Dublin’s Twentieth Rathdown County Council Century Buildings and their Stories Vol.I & International conference Conflict + the City" C05645 Waterford City and County Ecological Survey of Waterford - Waterford County 4,440 Council Kilmacleague Wetland C05651 Galway City Roscam Cemetery Recording Galway - Galway City 2,583 Project C05652 Roscommon County Council Seminar on the Route of the Táin Roscommon 3,503 in Co. Roscommon C05653 Galway City Council 6th Galway International Galway Galway - Galway City 4,186 City Heritage Conference - Talking about a Revolution C05659 Galway City Council Bohermore Cemetery Galway - Galway City 5,904 Conservation and Management Plan C05660 Laois County Council Heritage awareness activities in Laois 9,000 Laois in 2016 C05662 Tipperary County Council River Suir Heritage Audit 2016 Tipperary - Tipperary North, 15,000 Tipperary - Tipperary South C05665 Clare County Council Tree Design Guide - the use of Clare 10,000 trees in street design and urban areas

The Heritage Council | Annual Report 2016 111 COUNTY HERITAGE PLAN GRANTS (contd)

Ref. Number Recipient Name Project Title Local Authority Areas €

C05668 Galway County Council Ecclesiastical Heritage Audit - Galway - Galway County 10,500 Tuam Electoral Area C05669 Waterford City and County Council Waterford Writers Project - wall Waterford - Waterford County 1,573 chart for schools and an Arc GIS Story map C05671 Galway County Council Decade of Commemoration Galway - Galway County 2,042 Galway County Memory Map 2016 Project C05672 Galway County Council People and Nature - Galway Galway - Galway County 35,000 County Biodiversity Project 2016 C05674 Offaly County Council Develpment of Offaly archive Offaly 17,000 service C05677 Offaly County Council Audit of Geological Heritage Offaly 10,000 Sites in County Laois and County Offaly C05678 Waterford City and County Waterford Heritage Signage Waterford - Waterford County 4,000 Council C05679 Galway County Council Community Archaeology Advisor Galway - Galway County 16,850 Project, to provide advice and information to communities and landowners on the care and conservation of field monuments C05680 Dublin City Council with Fingal Dublin City Archaeology GIS Dublin - Dublin City 7,426 County Council/ Dún Laoghaire Phases 1 and 2 - Review & Rathdown County Council amendments & GIS Mapping of the Dublin City Industrial Heritage Record C05683 Tipperary County Council Heritage Awareness Activities in Tipperary - Tipperary North, 7,502 Tipperary Tipperary - Tipperary South C05684 Limerick City and County Council Exhibition and Conference Limerick - Limerick City 11,750 relating to Limerick Lace C05685 Galway City Council 1916-2016 Exhibition Panels Galway - Galway City 3,936

C05686 Cork City Council Cork Heritage Open Day and Cork - Cork City 10,000 Heritage Week Events C05689 Cork City Council Discover Cork - Schools Cork - Cork City 5,000 Heritage Project C05692 Donegal County Council Study of the Maritime Built Donegal 10,402 Heritage of County Donegal - Phase II (Action 5.8) C05693 Cork County Council Heritage Centenary Sites of the Cork - Cork County 18,000 Rebel County Cork - publication C05694 Galway County Council Lough Derg 2016 - Raptor Galway - Galway County 8,078 workbooks & video for pimary schools and Raptor Education workshops for teachers in Galway, Clare and Tipperary. C05695 Galway County Council Filming of key sites relating to Galway - Galway County 6,172 the 1916 Rising in the County of Galway C05696 Laois County Council Audit of Geological Sites in Laois Laois 8,070 and Offaly

112 The Heritage Council | Annual Report 2016 COUNTY HERITAGE PLAN GRANTS (contd)

Ref. Number Recipient Name Project Title Local Authority Areas €

C05697 Laois County Council Phase II of 3 year project to Laois 9,000 develop connections between local communities and their heritage C05698 Roscommon County Council 2016: Biodiversity Awareness Roscommon 3,244 Project - invasives and pollinators C05700 Kerry County Council Secondary school project to Kerry 4,612 involve pupils in researching heritage object culminating in exhibition of work C05701 Longford County Council Black Pigs Dyke Regional Project Cavan, Leitrim, Longford, 253 2016 Monaghan, Roscommon C05702 Donegal County Council Traditional Shopfronts & Donegal 6,300 Vernacular Signage - Seminar & Scheme (Action 2.4) C05704 Clare County Council Lough Derg 2016 - Raptor Clare 8,078 workbooks & video for pimary schools and raptor education workshops for teachers in Galway, Clare and Tipperary. C05705 Clare County Council Survey of the freshwater pearl Clare 6,000 mussel in three rivers in Co. Clare 2016 C05707 Longford County Council Longford & The Great War: Longford 2,231 Somme Commemoration 2016 C05708 Monaghan County Council Conservation and interpretation Monaghan 8,544 at Early Christian Heritage sites C05709 Tipperary County Council Raptor workbooks & video Tipperary - Tipperary North 3,125 for pimary schools and raptor education workshops for teachers in Galway, Clare and Tipperary. C05710 Cork City Council Alien Invasive Flora Species Cork - Cork City 10,000 Survey for Cork City C05711 Cavan County Council Easter 1916 Exhibition 'Changed Cavan 9,000 Utterly' C05712 Kilkenny County Council Kilkenny Fieldname Recording Kilkenny 8,000 Project 2016: Publication of Meitheal na bPáirceanna & GIS C05714 Longford County Council "Which Way Did They Go?" Táin Longford, Roscommon 1,125 Seminar in Co. Longford & Roscommon C05715 Cork County Council A Guide to Shopfronts, Signage Cork - Cork County 9,000 and Advertising C05716 Longford County Council Biodiversity Awareness Project Longford 1,369 2016 - Invasives & Pollinators C05717 Donegal County Council Audit of Oral History Recordings Donegal 4,838 for County Donegal & Oral History Training Workshop C05718 Cavan County Council Cavan Golden Way Cavan 7,500

The Heritage Council | Annual Report 2016 113 COUNTY HERITAGE PLAN GRANTS (contd)

Ref. Number Recipient Name Project Title Local Authority Areas €

C05728 Cavan County Council Implemenatation of Cavan 7,412 Recommendations of Cuilcagh Mountain Study C05729 Kildare County Council River Liffey Heritage Project Kildare 5,231

C05730 Sligo County Council Heritage Awareness Activities Sligo 7,662 in Sligo C05732 Mayo County Council Mayo Heritage Awareness and Mayo 26,790 Training Programme C05734 Kilkenny County Council The Kilkenny Archaeological Kilkenny 7,873 Project database, mapping and associated material C05735 Wicklow County Council Walled Garden Seminar Wicklow 1,850

C05736 Kildare County Council Audit of Memorials, Plaques and Kildare 8,000 Signs in C05738 Monaghan County Council Heritage events and public Monaghan 11,241 awareness programme 2016 C05739 Fingal County Council Field Monuments Advisor/ Dublin - Fingal 10,050 Community Archaeologist C05741 Wicklow County Council River Liffey Heritage Project Dublin - Dublin City, Dublin - 5,231 South Dublin, Dublin - Fingal, Kildare, Wicklow C05743 Mayo County Council Mayo Habitat Mapping and Mayo 7,846 Biodiversity Management Plans C05745 Wicklow County Council Wicklow Pollinator Initiative Wicklow 2,400

C05747 South Dublin County Council River Liffey Heritage Project Dublin - Dublin City, Dublin - 5,231 South Dublin, Dublin - Fingal, Kildare, Wicklow C05749 Fingal County Council River Liffey Heritage Project Dublin - Fingal 5,231

C04641 Cork County Council Coordinated Signage for Cork Cork - Cork County 7,373 County Council's Heritage Tourism Assets TOTAL 484,557

114 The Heritage Council | Annual Report 2016 COMMUNITY BASED HERITAGE GRANTS

Ref. Number Recipient Name Project Title Local Authority Areas € CBH05754 Ryehill Community Council Monivea and District Local Area Galway - Galway County 6,000 Heritage Audit CBH05755 Meath Travellers Workshops Restoration Traveller Heritage Meath 2,000 Living History Project: Educating school children, travellers and the wider community on Traveller Heritage and Culture CBH05757 Killybegs History & Heritage St. Catherine's Church Donegal 7,000 Committee Conservation Project CBH05758 Edgeworthstown District The Edgeworth Literary/ Heritage Longford 5,500 Development Association Ltd. Trail: Conservation Plan for the Old Rectory CBH05762 Camphill Callan a part of the Conservation Management Plan Kilkenny 4,000 Camphill Communities of for Callan Motte Entrance and Ireland Streetscape CBH05764 Dublin City Council Conservation of 23 Wide Street Dublin - Dublin City 4,000 Commission Maps (1757-1840) CBH05765 SOL (Save our Laune) River Laune invasive species Kerry 6,000 control project CBH05766 Kerry County Council Conservation Works to Killagha Kerry 6,000 Abbey CBH05770 Abbeyleix Heritage Company Protective Textile Display System Laois 3,000 CBH05772 Sligo County Council Conservation Report for Easkey Sligo 5,600 Abbey and Graveyard CBH05784 Nora White Knockboy/ Seskinan church ruin Waterford - Waterford County 2,061 and Ogham stones - conservation management plan CBH05788 Kilbarron Castle Conservation Conservation of the ruins of Donegal 2,760 Group Kilbarron Castle CBH05790 Ballydangan Grouse Project Conservation project to enhance Roscommon 8,000 the numbers of red grouse, breeding curlew and other birds of conservation concern on Ballydangan Bog, Co. Roscommon CBH05797 Kiltoom Church of Ireland Conservation works to St John's Roscommon 7,000 Group Hospital Rinn Duin CBH05798 Adare Select Vestry St Nicholas Church: Historic, Limerick - Limerick County 5,000 Windows Survey and assessment, C&M Plan 2012 Recommendation CBH05799 Adare Select Vestry Augustian friary (St Nicholas Church) Limerick - Limerick County 6,000 Cloister Roof Repairs Circ 1315 CBH05807 Sliabh Coillte Heritage Group The final remote sensing survey Wexford 1,000 of enclosure using radar CBH05809 Woodford Gun Club Moyglass Red Grouse Galway - Galway County 4,000 Conservation Project CBH05814 St Canice's Cathedral and Conservation and Repair to 12 Kilkenny 8,000 Round Tower meter section of the internal nave at St Canice's Cathedral CBH05818 BirdWatch Ireland East Coast Nature Reserve Wicklow 4,500 Conservation Management Plan

The Heritage Council | Annual Report 2016 115 COMMUNITY BASED HERITAGE GRANTS (contd)

Ref. Number Recipient Name Project Title Local Authority Areas €

CBH05819 BirdWatch Ireland Management of a rare habitat Wicklow 4,500 and people at East Coast Nature Reserve CBH05822 Martin Veale Rethatching Project, Clonea Waterford - Waterford County 5,000 CBH05825 Kells Union of Parishes. Restore roof and rainwater goods Kilkenny 4,000 on stables of the Priory, Kells CBH05826 An Óige, Irish Youth Hostel A Nature Conservation Management Wicklow 6,000 Association Plan for a 24ha site at Knockree Hostel in Glencree, Co. Wicklow CBH05830 Irish Geological Association Irish Geological Association Dublin - Dublin City, Dublin - 1,500 Archive Preservation Project Fingal CBH05831 Kenmare Tidy Towns Project Kenmare Public Realm Plan Kerry 3,000 Workshops 2016 CBH05832 Letterkenny Cathedral Quarter Conservation Plan for Church Donegal 6,000 Company Ltd. Lane Street, Letterkenny CBH05833 Trinity College Dublin Developing a collection Dublin - Dublin City 4,000 management system for the Zoological Museum CBH05840 St. Catherine's Church Conservation works to St. Dublin - Dublin City 3,000 Catherine's, Thomas Street CBH05848 Ltd. Conservation of Ardgillan Castle Dublin - Fingal 1,500 Collection CBH05852 Tea Lane Graveyard Tea Lane Graveyard Conservation Kildare 4,000 Committee Specifications and Consent Applications CBH05854 Roscommon Heritage Group Investigation of crannog at Roscommon 850 Loughnanane, Co. Roscommon CBH05868 Computer & Communications Purchase & installation of an Galway - Galway City 4,000 Museum of Ireland, Galway environmental monitoring system CBH05871 Cork LGBT Archive, Cork Gay Cataloguing and preservation Cork - Cork City 5,999 Project & repacking of Arthur Leahy Collection CBH05879 Hugh Gallagher Rethatching at Ardara, Co Donegal Donegal 4,000 CBH05880 Taughmaconnell Historical & Dundonnell Castle, Co Roscommon 1,875 Heritage Group Roscommon: Archaeological Resource Assessment for a Conservation Plan CBH05882 Kilmacrennan Abbey Conservation work to Donegal 7,000 Preservation Society Kilmacrennan Old Friary CBH05884 Kerry County Council Conservation of eight objects Kerry 1,192 relating to 1916 from Kerry County Museum's collection CBH05886 Knock Museum Conservation of 1932 Knock Mayo 1,875 Apparition Statues CBH05887 Royal Irish Academy Conservation of 1st edition OS Dublin - Dublin City 4,000 6-inch maps Derry, Galway, Tipperary, Waterford and Wexford (1833 to 1846) CBH05889 Portarlington Arts & Heritage Lea Castle in Context: surveying Laois 6,000 Committee the landscape CBH05890 Mountmellick Museum Restoration of Sampler (Map of Laois 1,500 )

116 The Heritage Council | Annual Report 2016 COMMUNITY BASED HERITAGE GRANTS (contd)

Ref. Number Recipient Name Project Title Local Authority Areas €

CBH05892 Tullyarvan Mill Project Condition Survey, Conservation Donegal 2,500 Report and emergency roof repairs to Tullyarvan Mill CBH05896 JP Delaney Re-thatching of protected Wexford 7,000 structure CBH05900 Croí Na Laoi Conservation Plan for Church and Cork - Cork County 2,000 Graveyard in Inchigeela CBH05901 Anna Kiernan Repairs to Thatched Roof- Longford 7,000 Ardagullion, Co. Longford CBH05903 Robbie Crichton Donny Brook House Conservation Cork - Cork County 10,000 of North and South Towers CBH05905 Royal College of Physicians Conservation of - Royal Charter, Dublin - Dublin City 5,000 of Ireland Letters Patent and Grant of Arms CBH05910 Ballyhoura Development Ltd The River Maigue Catchment Limerick - Limerick County 4,000 Invasives Control Pilot Study CBH05912 Dundanion Court Residents' Dundanion Court - Landscape Cork - Cork City 7,000 Association and Setting Conservation Management Plan CBH05920 Delgany Community Council A heritage survey of Delgany so Wicklow 5,812 as to understand the heritage, history and evolution of the village CBH05923 Christina Mulligan Roof preservation of P. Donegal 8,000 Mulligan & Sons Warehouse - Ballyshannon CBH05924 BirdWatch Ireland Predator-proof fence maintenance Galway - Galway County 5,000 for breeding waders on Inishee Island, Co. Galway CBH05926 Fiona McMahon Complete rethatch of 200 year old Waterford - Waterford County 5,000 cottage on Main Street, Ardmore CBH05927 Glenamaddy Community Glenamaddy Conservation Plan & Galway - Galway County 3,000 Development Company Heritage Trail CBH05933 Kilkenny Archives Cataloguing the Katherine M. Kilkenny 3,500 Lanigan Papers CBH05934 Allin Institute Conservation Report for the Allin Cork - Cork County 5,000 Institute Community Building, Bandon CBH05935 Studio One Film Exhibitors Kildare Castle: removal of ivy, Kildare 8,000 enabling & rendering works CBH05937 St. John's Parish Centre Conservation Plan for St. John's Kerry 8,000 Church, Tralee CBH05945 Derek Walshe Mountrothe House and Lodges Kilkenny 6,000 Conservation Plan report CBH05950 Geophysical survey of Gallowshill Waterford - Waterford County 1,000 CBH05953 Eddie Kelly Conservation Report for the Pilot's Cork - Cork City 1,771 House, Dundoan, Carrigart, Co. Donegal CBH05959 Malcolm Alexander The conservation and restoration Meath 5,000 of Moyglare House and gardens CBH05961 Irene Veronica McDermott Restoration of thatched Donegal 5,000 vernacular house Leenankeel, Clonmany

The Heritage Council | Annual Report 2016 117 COMMUNITY BASED HERITAGE GRANTS (contd)

Ref. Number Recipient Name Project Title Local Authority Areas €

CBH05964 Cork Butter Museum Limited Conservation works to Cork Cork - Cork City 3,000 Butter Museum Collection CBH05970 Dublin City Council A Conservation Management Dublin - Dublin City 7,000 Plan for the Rates Office (former Newcomen Bank) Cork Hill, Dublin CBH05982 Kilkishen Development Upper Crag Bridge Belvoir Clare 5,000 Limited Restoration CBH05987 Clones Community Forum Survey of Plantation Castle Monaghan 4,500 CBH05994 Ballintuber Tidy Towns Ballintober Castle, conservation Roscommon 5,000 management plan CBH06000 Royal Society of Antiquaries Restoration of Royal Society of Dublin - Dublin City 5,000 of Ireland Antiquaries of Ireland Society House CBH06005 Kilteevan Graveyard Conservation of Kilteevan Medieval Roscommon 5,000 Committee Parish Church and adjoining Burial Vault CBH06007 Killeshandra Community Update of conservation Cavan 5,000 Council management plan for Killeshandra Church of the Rath CBH06008 BirdWatch Ireland Managing habitats for key bird Donegal 5,247 species on Tory Island CBH06010 St. John's Church of Ireland, St. John's Church, Ballycastle: Mayo 3,000 Ballycastle Conservation Management Plan CBH06012 Limerick City & County Castletown Conyers Medieval Limerick - Limerick County 4,490 Council Parish Church Conservation Project 2016 CBH06018 KBK Community Project Conservation Plan & feasibility Kilkenny 4,000 study for Billy Kiely’s Cottage, Ballyhale CBH06019 Community Council Ltd Repair of windows to a John Nash Tipperary - Tipperary South 10,000 Burncourt Burncourt designed hunting Lodge c. 1830 Community Council Ltd CBH06021 St. Patrick's Cathedral St. Patrick's Deanery - Conservation Dublin - Dublin City 5,000 Plan CBH06023 John Wann Flora and fauna of roadside Donegal 6,000 verges in Peninsula, Co. Donegal CBH06026 Sean Ross Heritage Group Urgent repairs to consolidate and Tipperary - Tipperary North 10,000 stabilise the walls of Sean Ross Abbey CBH06027 St Columba's Straid St Columba's Church - Phase 1 Donegal 10,000 Conservation Group Repair Works (Tower and West Gable) CBH06028 Cathedral Select Vestry of St. St Fin Barres Cathedral Cork Cork - Cork City 7,000 Fin Barre's Cathedral stained glass window protection and water ingress CBH06031 Louisburgh Development Restoration of windows in St. Mayo 6,000 Company Ltd. Catherine's Church of Ireland CBH06033 Athy Heritage Company Conservation/Restoration of the Kildare 9,135 Limited interior of the Quest Cabin at Athy Heritage Centre

118 The Heritage Council | Annual Report 2016 COMMUNITY BASED HERITAGE GRANTS (contd)

Ref. Number Recipient Name Project Title Local Authority Areas €

CBH06039 St. Carthage Cathedral, St. Declans Way Conservation Waterford - Waterford County 4,000 Lismore Management Plan CBH06042 Resurrecting Monuments Survey of Dungriffin Promontory Dublin - Fingal 2,401 Fort Howth CBH06049 Lismore Heritage Company Topographical study of the Round Waterford - Waterford County 2,500 Hill, Lismore, Co Waterford CBH06050 Parish of St Michan's St Michan's Church Door joinery Dublin - Dublin City 5,000 repairs CBH06051 BirdWatch Ireland Management to help vulnerable Mayo 3,600 wildlife at Termoncarragh Meadows & Annagh Marsh CBH06053 Irish Traditional Music Archive Preservation storage & public Dublin - Dublin City 3,500 (ITMA) display of the ITMA wax & galvano cylinder audio collection CBH06054 Select Vestry of Saint Mary's Conservation works to a critical Waterford - Waterford County 6,000 Church of Ireland area of Saint Mary's Church of Ireland, Dungarvan CBH06056 Peter McCahill Rethatching of a straw roof on a Donegal 4,000 250 year old traditional Irish cottage CBH06058 Headfort Trust roof restoration Meath 10,000 CBH06059 National Irish Visual Arts Preservation and conservation of Dublin - Dublin City 4,500 Library the Patrick Scott Archive CBH06060 Galway County Council Conservation works to St Galway - Galway County 5,000 Andrew's, Kilconly CBH06067 Islandeady Commuity Council Conservation of obelisk at Raheen’s Mayo 4,500 Estate, Castlebar, Co. Mayo CBH06068 St Mary's Church, Castlefinn St Mary's Church, Castle Finn, Donegal 3,000 feasibility study CBH06071 Donegal County Council Conservation Repair Works to Donegal 6,000 Rathmullan Abbey CBH06072 Heather Chave-Cox Conservation Report for Elsinore Sligo 4,000 House and outbuildings, Rosses Point, Co. Sligo CBH06079 Irish Museum of Modern Art The cataloguing of the Irish Dublin - Dublin City 4,500 Museum of Modern Art’s Gordon Lambert archive CBH06085 Institute of Technology Sligo/ Conservation management plan Donegal 5,000 Disert Heritage Group for the archaeological complex at Disert, Co. Donegal CBH06086 BirdWatch Ireland Citizen Science: Managing for Swifts Ireland - Republic of 4,500 CBH06088 Henry Gwyn Jones Works to the nave of Molan Waterford - Waterford County 8,000 Abbey, Ballynatray Demesne, Co Waterford CBH06089 Jackie Clarke Collection Conservation of documents dated Mayo 4,000 1917-1923 including correct and sufficient archival storage CBH06092 St. John's Parish Heritage Emergency conservation works Roscommon 10,000 Group to the gable of the medieval Rinn Duin Parish Church CBH06098 Thomas Cosby Hall Conservation Laois 5,500 Managment Plan

The Heritage Council | Annual Report 2016 119 COMMUNITY BASED HERITAGE GRANTS (contd)

Ref. Number Recipient Name Project Title Local Authority Areas €

CBH06099 Kiltane Cemetery Restoration Kiltane Church and Graveyard Mayo 4,000 Committee Conservation Management Plan CBH06101 Fenit Development A Vision for Fenit Village - Exploring Kerry 3,500 Association our maritime and industrial heritage in a public space CBH06102 Irish Film Institute Liam Clancy Collection sound Dublin - Dublin City 7,000 conservation project CBH06104 St. John's Parish Waterford Reinstatement/preservation works Waterford - Waterford City 10,000 to walls at St. John's Church, Waterford CBH06109 Kerry County Council Listowel Town Architectural Kerry 4,000 Conservation Toolkit CBH06118 St. Mary's Parish Westport, Conservation Management Plan Mayo 7,000 Co. Mayo for St. Mary's Church, Westport CBH06119 AK ILEN Company, Ltd. Conservation of wooden ship's Cork - Cork County 10,000 deck - Vessel ILEN CBH06121 The Hunt Museum Conservation Survey of the Silver Limerick - Limerick City 2,899 Collection at the Hunt Museum CBH06122 Lindi O'Hara Repair to roof of stable block at Sligo 3,000 Coopershill House CBH06123 The Little Museum of Dublin Installation of a system that monitors Dublin - Dublin City 1,476 humidity, light and temperature at Little Museum of Dublin CBH06125 Ennis Tidy Towns Ennis Biodiversity Plan Clare 3,000 CBH06127 Kerry County Council Conservation Management Plan Kerry 6,000 for buildings located within the disused Denny Factory Site, Tralee CBH06129 Comhar Dún Chaocháin Teo The conservation and management Mayo 1,300 of Cill Ghallagáin mound CBH06132 Inishbofin Development Duach Beach Conservation Galway - Galway County 1,661 Company Ltd. Management Plan CBH06133 Mulranny Environmental Mulranny Habitat Mapping and Mayo 4,000 Group Biodiversity Plan CBH06134 John Kenny Essential stabilisation and Laois 2,500 conservation works to the estate gate lodge, Dunmore, Durrow, Co Laois CBH06141 Parish of Oughaval per the Conservation Management Plan Mayo 5,000 Select Vestry of Holy Trinity for Holy Trinity Church, Westport Church CBH06142 Woodford Parish Development Bullseye Wood Heritage Galway - Galway County 4,500 Committee Conservation Plan CBH06145 Conor O'Toole ‘Get That Monster Off The Stage’ Cork - Cork City 1,800 – Finbarr Donnelly Archive Project CBH06148 Domini and Ray Codd Conservation works on the Wexford 10,000 Augustinian Friary at the Medieval Complex at Clonmines, Co.Wexford CBH06149 Killasnet Parish Repair to rotten timber bell-cote Leitrim 8,000 and repair and paint original timber windows at Lurganboy Church

120 The Heritage Council | Annual Report 2016 COMMUNITY BASED HERITAGE GRANTS (contd)

Ref. Number Recipient Name Project Title Local Authority Areas €

CBH06152 Eilin O'Carroll Emergency repairs at Firmount Kildare 5,000 House CBH06154 Parish of Swords St. Columba's Church of Ireland Dublin - Fingal 4,000 restoration CBH06158 Mount St Joseph Abbey, Condition Report Abbey Church, Offaly 5,000 Roscrea Mount St. Joseph, Roscrea CBH06160 Jerpoint Park Stabilisation and conservation of Kilkenny 8,000 the eastern gable of St. Nicholas' Church, Jerpoint CBH06162 The Golden Eagle Trust Conservation planning & project Longford, Roscommon 6,000 development for a landscape- scale Wetland Wilderness Park in the mid Shannon/ Longford area CBH06163 Arravale Rovers GAA Club Repair of Historic Water Tower at Tipperary - Tipperary South 10,000 Arravale Rovers GAA Ground CBH06165 Bruree Rockhill Development Conservation of damaged and Limerick - Limerick County 2,896 Association at risk artefacts at De Valera Museum and Bruree Heritage Centre CBH06167 The Franciscans Repair & Maintenance of Church Kerry 8,000 and friary building CBH06168 North Parish Cathedral Restoration & preservation of Cork - Cork City 3,500 parish marriage & baptismal registers at Cathedral of St. Mary & St. Anne CBH06169 Mulranny Environmental Group Mulranny GeoDesign Project Mayo 2,500 CBH06172 Louth Nature Trust Little Tern Protection Scheme Louth 7,081 at Baltray CBH06174 Julianstown and District Julianstown Woodland Meath 2,000 Community Association Management Project CBH06177 Reads Cutlers Limited Essential facade and shopfront Dublin - Dublin City 10,000 conservation works to Reads Cutlers, 4 Parliament St., Dublin 2 CBH06183 Muintir Bháire Community Conservation plan for the O’Daly Cork - Cork County 3,029 Council Bardic School on the Sheep’s Head Peninsula CBH06187 Nicholas Redmond Erect temporary weathering Wexford 5,000 structure over traditional Wexford farmhouse CBH06188 The Select Vestry of St. St. Bartholomew's Church Dublin - Dublin City 6,000 Bartholomew's Church -stained glass windows repair CBH06193 Laois Heritage Society Conservation Plan for Fort Laois 6,000 Protector, , Phase 2: Conservation Issues CBH06194 Ballysaggart Church Ballysaggart 15th c. Friary Donegal 590 Restoration Project - Phase 2 CBH06200 Shannon Rowing Club Cataloguing, preservation and Limerick - Limerick City 3,000 repacking of the archives of Shannon Rowing Club 1866 CBH06201 Lewis Glucksman Gallery Art Collection maintenance and Cork - Cork City 2,000 display

The Heritage Council | Annual Report 2016 121 COMMUNITY BASED HERITAGE GRANTS (contd)

Ref. Number Recipient Name Project Title Local Authority Areas €

CBH06202 Irish Georgian Society Conservation of the Thomas Meath 10,000 Jervais painted enamel wWindow at Agher Church, Co. Meath CBH06206 Cavan County Council Historic Cavan 4,000 Buildings and Demesne Conservation and Development Plan CBH06210 Clifden Gun Club Grouse management, Cregg Hill, Galway - Galway County 1,000 Connemara CBH06213 Jim Conaty Conservation report for Canal Galway - Galway County 1,800 House CBH06214 St Carthage's Cathedral Conservation of carvings, west Waterford - Waterford County 7,000 wall nave, St Carthage's Cathedral CBH06219 Dublin Institute of Technology The DIT Caruana Gramaphone Dublin - Dublin City 4,500 Collection: Shellac Conservation Project 2016 CBH06220 Dermott John Griffith The Farm House, re-thatching Waterford - Waterford County 5,000 project CBH06226 Cara Konig-Brock Preparation of a conservation Louth 3,000 report for essential works at the Garden Pavilion, Beaulieu House CBH06231 Eugene Mara Rethatching cottage at Wexford 6,000 Rickardstown Kilmore, Wexford CBH04905 Martyn Linnie Trinity College Interactive discovery and learning Dublin - Dublin City 2,500 Dublin workshops in the Zoological Museum CBH05073 Gene Anderson Essential repairs to thatched roof Roscommon 3,500 of listed building CBH05097 Brendan Fox Essential repairs to thatched roof Donegal 4,000 CBH05256 Bernard Browne Publication "Medieval Wexford: Wexford 3,000 Essays in memory of Billy Colfer" CBH05326 Hollyfort Development Group River Bann Nature Trail Amenity Wexford 1,000 and Interpretative Signage CBH05335 Humbert Heritage Committee Conservation Report on Military Mayo 3,000 Barracks, Ballina, Co Mayo CBH05393 Donald Feeley Re-thatch of cottage at Roscommon 4,500 Carrowphadeen, St. John's, Lecarrow, Co Roscommon CBH05403 Upstate Theatre Project Story Trail, stories of Louth 4,000 townspeople’s histories: Creation of an electronically guided tour of Drogheda to compliment the tourist trail CBH05427 Mountmellick Heritage Society Celebration of the life and Laois 3,000 sufferings of William Edmundson CBH05467 Kenmare Tidy Town Eradication of Knotweed at Kerry 1,500 Reenagross Woodland TOTAL 794,200

122 The Heritage Council | Annual Report 2016 The Heritage Council | Annual Report 2016 123 The Heritage Council, Church Lane, Kilkenny

056 777 0777

www.heritagecouncil.ie

124 The Heritage Council | Annual Report 2016 Tuarascáil Bhliantúil na Comhairle Oidhreachta 2016

Ag obair don oidhreacht | Ag obair le pobail

An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 1 © An Chomhairle Oidhreachta 2017

Gach ceart ar cosaint. Ní mór nach ndéantar aon chuid den leabhar seo a phriontáil, a chóipeáil nó a úsáid trí mheán leictreonach, meicniúil nó aon mheán eile, atá ar eolas anois nó a cheapfar as seo amach, lena n-áirítear fótachóipeáil nó fao cheadúnas a cheadaíonn fótachóipeáil srianta in Éirinn eisithe ag Gníomhaireacht Cheadúnas Cóipchirt Éireann Teo., Áras Scríbhneoirí na hÉireann, 19 Cearnóg Pharnell, Baile Átha Cliath 1

Arna Fhoilsiú ag an gComhairle Oidhreachta Sraith Chomhairle Oidhreachta na hÉireann

ISBN 978-1-906304-35-5

Grianghraf: Seachtain Oidhreachta 2016 - ‘Stair Teagmhálach 1916' le Jude Stynes, Contae Uíbh Fhailí. 2 An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 2016 © An Chomhairle Oidhreachta 2017

Gach ceart ar cosaint. Ní mór nach ndéantar aon chuid den leabhar seo a phriontáil, a chóipeáil nó a úsáid trí mheán leictreonach, meicniúil nó aon mheán eile, atá ar eolas anois nó a cheapfar as seo amach, lena n-áirítear fótachóipeáil nó fao cheadúnas a cheadaíonn fótachóipeáil srianta in Éirinn eisithe ag Gníomhaireacht Cheadúnas Cóipchirt Éireann Teo., Áras Scríbhneoirí na hÉireann, 19 Cearnóg Pharnell, Baile Átha Cliath 1

Arna Fhoilsiú ag an gComhairle Oidhreachta Sraith Chomhairle Oidhreachta na hÉireann

ISBN 978-1-906304-35-5

An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 3

Clár na nÁbhar

Teachtaireacht an Chathaoirligh...... 6

Tuarascáil an Phríomhfheidh meannaigh...... 7

1. Réamhrá...... 9 1.1. Cé muidne?...... 10 1.1.1. Ár mBord ...... 10 1.1.2. Ár bhFoireann ...... 11 1.2. Céard a dhéanaimid? ...... 14 1.3. Sracfhéachaint ar 2016...... 16 1.4. Ár gCuid Oibre in Uimhreacha...... 18

Diúilicín Péarla Fionnuisce i gContae an Chláir: Speiceas Faoi Bhagairt - Congella McGuire, Oifigeach Oidhreachta, Comhairle Chontae an Chláir ...... 24

2. Oideachas, For-rochtain & Feasacht ...... 27 2.1. Oidhreacht sna Scoileanna ...... 28 2.2. Seachtain Náisiúnta Oidhreachta ...... 28 2.3. Deireadh Seachtaine Fiadhúlra Oileáin...... 31 2.4. Lá Abhcóideachta na Músaem ...... 31 2.5. Clúdach na Meán ...... 31 2.6. Caint Diana Darke ...... 31 2.7. An Chomhairle Oidhreachta Ar Líne...... 32

Beartas Cultúrtha Eorpach - Beatrice Kelly, Ceannasaí ar Bheartas & Taighde, an Chomhairle Oidhreachta...... 34

3. Beartas & Taighde ...... 37 3.1. Fóram Eorpach um Chaomhantas Dúlra agus Tréadachais ...... 38 3.2. Léarscáileanna Oidhreachta ...... 38 3.3. Clár INSTAR: ‘Tírdhreach agus Lonnaíocht Oirdheisceart na hÉireann Réamhstairiúla Déanaí ...... 39 3.4. Bailte agus Sráidbhailte Éireannacha ...... 39 3.5. Comhpháirtíochtaí Ardtailte ...... 40 3.6. Meitheal Tírdhreacha ...... 40 3.7. Seandálaíocht 2025 ...... 40 3.8. Tuama Pasáiste an Chnoic Rua, Co. Chill Chainnigh ...... 40 3.9. Loch Garman Meánaoiseach: Aistí i gCuimhne ar Billy Colfer...... 41 3.10. Creatlach Pleanála Náisiúnta ...... 41

Feirmeoirí Baineanna na hÉireann ag Caomhnú Ár nOidhreachta - Anna Meehan, Bainisteoir ar Scéim Deontais Foirgneamh Feirme Traidisiúnta GLAS...... 42

4 An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 2016

Clár na nÁbhar

4. Tionscnaimh & Tionscadail Phobail agus Chaomhantai ...... 45 4.1. An Scéim ‘Adopt a Monument’...... 46 4.2. Intéirneachtaí Caomhantais ...... 46 4.3. Scéim Deontais GLAS TFB ...... 46 4.4. Forbhreathnú ar Dheontais Oidhreachta 2016 ...... 48 4.5. Líonra Bhailte Múrtha na hÉireann ...... 48 4.6. An Clár um Chaighdeáin Músaem in Éirinn...... 51 4.7. Plean Uile-Éireann um Pailneoirí ...... 52 4.8. Clár Oiliúna um Scrúdú Sláinte ar Lár Baile ...... 53 4.9. Áitreabh Traidisiúnta Mhaigh Ghlas, Co. Loch Garman ...... 53

Ag Bainistiú ár Séadchomharthaí - Ian Doyle, Ceannaire Caomhantais, an Chomhairle Oidhreachta ...... 54

5. Eagraíochtaí a Mhaoinítear go Rialta ...... 57 5.1. Grúpa Thionscadail an Oileáin Mhóir ...... 58 5.2. Burrenbeo ...... 58 5.3. Clár Oifigeach Oidhreachta ...... 60 5.4. An tIonad Náisiúnta le Sonraí Bithéagsúlachta ...... 64 5.5. Institiúid Seandálaithe na hÉireann...... 64 5.6. For-rochtain Éireann ...... 65 5.7. Acmhainn Chartlann na hÉireann ...... 65 5.8. Iontaobhas Shainchomharthaí na hÉireann ...... 66 5.9. Cumann Músaem na hÉireann ...... 66 5.10. Fóram Ardtailte na hÉireann ...... 68 5.11. Coillte Éireannacha...... 68 5.12. Iontaobhas Shainchomharthaí na hÉireannComhairle Ardtailte Chill Mhantáin ...... 69 5.13. An Clár Fionnachtana ...... 69 5.14. Institiúid na gCaomhnoirí-Athchóiritheoirí in Éirinn...... 70

Taighde Bithéagsúlachta - Isabell Smyth, Ceannaire ar Chumarsáid & Oideachas, an Chomhairle Oidhreachta ...... 72

6. Tionscnaimh Idirnáisiúntas ...... 75 6.1. Comhthionscnamh Cláraithe AE um Oidhreacht Chultúrtha ...... 76 6.2. Laethanta Oidhreachta Eorpacha ...... 76 6.3. Cumann Seandálaithe an AE ...... 76 6.4. Luachanna Tírdhreacha - Comhdháil Áite agus Praictice ...... 76 6.5. 2ú Comhdháil Eorpach – Cathracha Eorpacha & a nOidhreacht: Dreacha Staire i gCathracha Eorpacha ...... 76 6.6 EUROPARC - Guth Limistéar faoi chosaint san Eoraip

7. Rialachas Corparáideach ...... 79 7.1. Íocaíochta Tráthúla i 2016 ...... 81

8. Ráitis Airgeadais ...... 83

An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 5 FOCAL ÓN GCATHAOIRLEACH

D'éirigh Conor Newman gur fada a fhónamh mar Chathaoirleach as ag deireadh na bliana 2016. Mar sin de, is fúmsa atá sé mar Chathaoirleach Gníomhach buíochas a ghabháil leis as an sárthreoir a thug sé don Chomhairle le geall is deich bliain anuas i dtréimhse ina raibh cúrsaí eacnamaíocha agus sóisialta ag síorathrú ar bhealach nach bhfacthas roimhe. D'fhág a stíl dhiongbháilte ceannaireachta go raibh an Comhairle in ann díriú ar dul i gcomhar le pobail ó cheann ceann na tíre, ag cur ar a súile cumas a n-oidhreachta cuidiú leis an bhféiniúlacht agus leis an athnuachan a chothú, rud atá siad uile ag tabhairt faoi anois.

D'éirigh Conor Newman gur fada a fhónamh mar Chathaoirleach as ag deireadh na bliana 2016. Mar sin de, is fúmsa atá sé mar Chathaoirleach Gníomhach buíochas a ghabháil leis as an sárthreoir a thug sé don Chomhairle le geall is deich bliain anuas i dtréimhse ina raibh cúrsaí eacnamaíocha agus sóisialta ag síorathrú ar bhealach nach bhfacthas roimhe. D'fhág a stíl dhiongbháilte ceannaireachta go raibh an Comhairle in ann díriú ar dul i gcomhar le pobail ó cheann ceann na tíre, ag cur ar a súile cumas a n-oidhreachta cuidiú leis an bhféiniúlacht agus leis an athnuachan a chothú, rud atá siad uile ag tabhairt faoi anois.

Bhí sé de phribhléid agam bheith i mo bhall den Chomhairle ar feadh ceithre bhliana agus Conor i gceannas air. Chomh maith lena thiomantas do phobail, bhraith mé riamh gur chreid sé go diongbháilte sa chumhacht agus sna sochair a ghabhann le hoideachas agus san áit lárnach a thig lenár n-oidhreacht nádúrtha agus cultúrtha a bheith aici sa chóras oideachais foirmiúil agus sa chóras oideachais neamhfhoirmiúil. D'fháiltigh na baill nua go léir a cheap an tAire Heather Humphreys i mí Iúil 2016 leis an téama sin. Agus na baill nua ag dul i mbun oibre, tá a n-aird dírithe ar fhorbairt an Phlean Straitéiseach nua 2017-2021; Díreofar ar na téamaí seo a leanas sa phlean sin: I had the privilege of serving as a member of Council for a four year period with Conor at the helm. In addition to his commitment to communities, I found him a passionate believer in the power and benefits which education can bring to us all, and the place our natural and cultural heritage can occupy within both the formal and informal education system. This is a theme warmly embraced by the new cohort of members appointed by Minister Heather Humphreys in July 2016. As the new members settle into their task, their focus is firmly fixed on the development of the Council’s next strategic Plan 2017-2021. Themes are currently emerging for this plan that focus on:

- tosaíochtaí náisiúnta oidhreachta a chur chun cinn;

- ag caomhnú muintearais agus braistint aitheantais;

- ag cinntiú earnáil oidhreachta bhríomhar.

Agus an obair seo ag dul ar aghaidh i 2017, beidh an Chomhairle ag díriú ar conas atá ár n-oidhreacht ábhartha do, agus conas is féidir léi riachtanais náisiúnta reatha a réiteach, mar shampla, iad siúd atá romhainn maidir le BREXIT agus an ghéarchéim tithíochta reatha chomh maith. Beidh go leor dár dtionscnaimh sa tuaithe in Éirinn agus inár mbailte agus sráidbhailte suntasach ina leith agus ach go háirithe inár bpobail ar an teorainn a bhfuil, gan dabht, i líne thosaigh na neamhchinnteachtaí reatha. Ba mhaith liom buíochas a ghabháil as obair shármhaith fhoireann na Comhairle Oidhreachta go léir, atá ag dul ar aghaidh chun cinntiú go gcuirtear gach ball ar an eolas faoi na ceisteanna seo. Ba mhaith liom buíochas a ghabháil chomh maith as obair iontach na nOifigeach Oidhreachta Contae ag cur na hoidhreachta chun cinn ar fud na hÉireann.

Ag cur an Tuarascáil Bhliantúil 2016 seo i láthair, tá dóchas agam agus creidim go mbeidh rath ar an bealach ina oibríonn an Chomhairle agus go mbeidh tacaíocht leanúnach léi sna blianta amach romhainn.

Michael Parsons Cathaoirleach Gníomhach

6 An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 2016 TUARASCÁIL AN PRÍOMHFHEIDH MEANNAIGH

Ní dhéanfar dearmad go héasca ar an mbliain 2016 sa Chomhairle Oidhreachta. Mar a luaigh an Cathaoirleach Gníomhach, d’éirigh an Cathaoirleach, gur fada a fhónamh, as le linn na bliana. Ina theannta sin, ní raibh aon bhall Boird ann (ach amháin an Cathaoirleach) ó Eanáir go hIúil 2016, agus imeacht i nDeireadh Fómhair Cheannaire Sheirbhís Gnó na Comhairle, agus is léir go raibh ar fheidhmeannach na Comhairle cur chuige níos samhaltaí agus níos solúbtha fós a chur i bhfeidhm ná mar ba ghnáth. In ainneoin na ndúshlán seo, tá méadú ar scóip agus ar réimsí oibríochtaí agus for-rochtain na Comhairle ag dul ar aghaidh ag am ina bhfuil dúshlán ollmhór ar inniúlacht daonra agus airgeadais na heagraíochta.

Tá obair chomhaimseartha in earnáil na hoidhreachta dírithe go mór ar an dtéama ‘daoine agus áit’ agus go formhór ar an ról suntasach is féidir a bheith ag an oidhreacht i bhfeabhas a chur ar cháilíocht áite do dhaoine. Chun béim a chur ar mhéid oibre na Comhairle i dtaca leis, cuireann a Tuarascáil Bhliantúil 2016 níos mó sonraí ar thionscadail áirithe ar fáil ná mar ba ghnáth. Agus an Chomhairle ag cur níos mó sonraí ar fáil, is mian léi, chomh maith le ‘tuairisciú’, faisnéis agus pointe tagartha a chur ar fáil don léitheoirí ar mhaith leis dul i ngleic i mbealach níos substaintí lenár saothar. Léiríonn cuimsiú réimse gné-alt ag deireadh gach caibidil an pointe sin, chomh maith leis an mioneolas a sholáthraítear ar réimse ceisteanna an-suntasacha, ó scrúduithe sláinte lár-bhailte go luach HeritageMaps.ie.

Tá sé suimiúil, ach go háirithe, an luach suntasach a thabhairt faoi deara a bhaintear as infheistíocht réasúnta i dtionscnaimh oidhreachta ar fud na tíre. Más trí Oidhreacht sna Scoileanna, Seachtain Oidhreachta nó Líonra Oifigeach Oidhreachta, tá siúl agam go bhfuil an poitéinseal atá ar fáil soiléir do chách. Cuireann beartais náisiúnta nua, mar shampla, an clár Éire Chruthaitheach agus an Plean Gníomhaíochta um Fhorbairt Tuaithe go léir béim ar thábhacht ár n-oidhreacht nádúrtha agus chultúrtha i mbealach nach raibh sé de chumas ag polasaithe roimhe seo a dhéanamh. Is fúinn go léir sna blianta atá le teacht cinntigh go leanann an fuinneamh reatha ar aghaidh de réir mar a gcuirtear na beartais agus cláir seo i bhfeidhm.

Mar fhocal scoil, gabhaim buíochas le Conor Newman as a chabhair agus as a chomhairle thar ocht mbliana. Bhí cumas iontach ag Conor an rud dodhéanta a dhéanamh sodhéanta - agus b’fhéidir go raibh an ceart aige agus muid a choinneáil i mbun gnó agus ábhartha le linn an thréimhse 2008-2016. Ní mór dom buíochas a ghabháil freisin lenár iar-Cheannaire ar Sheirbhísí Gnó, Liam Scott, chomh maith le baill foirne eile atá poist eile bainte amach acu, a bhfuil ardú céime atá tuillte aige amach is amach bainte amach aige ag leibhéal stiúrthóra i ngníomhaireacht náisiúnta. Mar chomhghleacaithe, bhraitheamar uainn an bealach ar chuir sé muid ar ár suaimhneas laistigh den eagraíocht, agus, ina theannta sin, an ról ag bhí aige mar ambasadóir na Comhairle Oidhreachta le réimse an-leathan d’fhorais agus daoine aonair. Ní féidir an iomarca béime a chur ar an méid a chuir sé le rath go leor tionscnaimh, a chomhoibriú dlúth le Líonra Oifigeach Oidhreachta na nÚdarás Áitiúil ach go háirithe, a bheidh ina oidhreacht den scoth ar a chuid ama leis an gComhairle Oidhreachta.

Michael Starrett Príomhfheidhmeannach

An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 7 8 An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 2016

1.Réamhrá

Gníomhaíochtaí for-rochtana faoi Scéim nua ‘Adopt a Monument’ ag Dún Chnoc na Croiche, Co. Phort Láirge.

An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 9 1. Réamhrá

1.1. CÉ MUIDNE?

Bunaíodh an Comhairle Oidhreachta mar chomhlacht reachtúil leis an Acht Oidhreachta 1995 Tá raon feidhme cuimsitheach leis an sainmhíniú ar chúrsaí oidhreachta a thugtar san Acht Oidhreachta, lena n-áirítear séadchomharthaí, iarsmaí seandálaíochta, nithe oidhreachta (mar shampla, saothar ealaíne nó tionsclaíochta), cáipéisí agus taifid ghinealais, an oidhreacht ailtireachta, dúlra agus fiadhúlra, gnáthóga fiadhúlra, réimsí taobh tíre agus taobh farraige, conablaigh loinge, ábhar geolaíochta, gairdíní oidhreachta, páirceanna agus uiscebhealaí Intíre.

Is í aidhm na Comhairle Oidhreachta go mbaintear sult as an oidhreacht seo, go ndéantar bainistíocht uirthi agus go gcosnaítear í ar son a riachtanas dár sláinte shóisialta agus eacnamaíoch araon. Oibrímid i gcomhpháirt le pobail áitiúla, údaráis áitiúla, grúpaí deonacha, ranna rialtais, gníomhaireachtaí éagsúla agus institiúidí cultúrtha náisiúnta chun an aidhm seo a bhaint amach trínár dtacaíocht le poist a bhaineann le hoidhreacht, agus le hoideachas agus le turasóireacht inár bpobail áitiúla.

1.1.1 OUR BOARD

Ceapann an tAire Aire Ealaíon, Oidhreachta, Gnóthaí Réigiúnacha, Tuaithe agus Gaeltachta chomhaltaí Boird na Comhairle Oidhreachta. Ag teacht ó chúlraí éagsúla agus réimse leathan scileanna acu, cuireann gach comhalta foinse sárluachmhar de smaointe agus d’fhuinneamh ar fáil, a ligeann don eagraíocht treorú, freagairt agus soláthar go héifeachtach.

Íoctar as costas baill foirne go léir de réir na dtreoirlínte agus na rialacha atá leagtha síos ag an Roinn Caiteachais Phoiblí agus Athchóirithe. Tá sonraí ar chostais foilsithe inár dtuarascála bliantúla.Expenditure and Reform. Details of expenses are published in our annual reports.

Bord na Comhairle Oidhreachta 2016: Líne ar chúl: ó chlé go deas Ivor McElveen; Kieran Coughlan; Michael Starrett, Príomhfheidhmeannach; Michael Parsons; Muiris O’Sullivan; Mary Gallagher; Sinead Mc Cartan. Líne tosaigh: ó chlé go deas Jane Maxwell; Conor Newman, Cathaoirleach; Miriam Fitzpatrick. Níl siad seo a leanas sa phictiúr: Marie Bourke, Brian Walsh & Fionnuala May

10 An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 2016 1. Réamhrá

Conor Newman (Cathaoirleach) Cheap an tAire John Gormely chun an Bhoird é ar dtús ar an 31 Bealtaine, 2008 go dtí an 31 Bealtaine, 2013. Cheap an tAire Jimmy Deenihan arís é ar feadh thréimhse cúig bliana eile ar an 18 Iúil 2013 go dtí 18 Iúil 2018. D’éirigh sé as mar Chathaoirleach ar an 31 Nollaig 2016

Tháinig deireadh le tréimhse cheapachán na gcomhaltaí Boird seo a leanas ar an 26 Eanáir, 2016: An Dr Ciara Breathnach, an tUasal Ted Creedon, an tUasal Catherine Heaney, an Dr Fidelma Mullane, an Dr Kieran O’Conor, an tUasal Michael Parsons.

Ceapadh na comhaltaí seo a leanas chun an Bhoird i mí Iúil 2016:

Marie Bourke Fionnuala May

• Iar-Choimeádaí/ Ceannaire Oideachais/Ball den Fhoireann • Ailtire Contae Gníomhach, Comhairle Contae Fhine Gall (2011- Bhainistíochta/ Rúnaí an Bhoird, Gailearaí Náisiúnta na to an dáta) hÉireann (1998-2015) • Ina bhall de Bhuanchoiste na Comhairle Oidhreachta ar • Cathaoirleach (2006-09), Ball Boird (1999-2009), Ailtireacht (2000-2010) Cumann Músaem na hÉireann Sinead McCartan Kieran Coughlan • Stiúrthóir Eatramhach Bhailiúcháin agus Léirmhínithe • Príomhfheidhmeannach Choimisiún Thithe an Oireachtais, Mhúsaeim Náisiúnta Thuaisceart na hÉireann Ard-Rúnaí ar Sheirbhís an Oireachtais agus Cléireach na • Coimeádaí Seandálaíochta Réamhstairiúla ag Músaem Dála (1990-2013) Uladh, Béal Feirste (1990-2008) • Ceapadh chun an Choimisiúin Eitice in Oifigí Poiblí, 1995 Ivor McElveen Miriam Fitzpatrick • Bunaitheoir cleachtaidh foirgneamh stairiúil agus caomhantais i Loch Garman. • Oilte mar ailtire agus dearthóir uirbeach • Iar-Stiúrthóir ar Eoraip, an tÚdarás Forbartha Tionscail • Léachtóir san Ailtireacht le speisialtacht i nDearadh (UFT) Uirbeach, Coláiste na hOllscoile, Baile Átha Cliath & • Iar-Chathaoirleach ar eastáit mhór chúitithe i bPoblacht na Institiúid Teicneolaíochta Phort Láirge Seice agus Comhairleoir do Rialtas na Seice Mary Gallagher Michael Parsons • Rúnaí Údarás Forbartha an Champais Náisiúnta Spórt • Cathaoireach Chumann Oidhreachta Laoise (UFCNS) agus Rúnaí Comhlachta, UFCNS (Oibríochtaí) Teo. (Aibreán 2007-Deireadh Fómhair 2015) • Comhalta den Chomhairle Oidhreachta ó Eanáir 2012 amach • Ceannaire ar Rialachas Corparáideach/ Rúnaí leis an mBord, Fiontraíocht Éireann (1998-2007)07) Muiris Ó Súilleabháin

Jane Maxwell • Léachtóir, Scoil Seandálaíochta COBÁC (1994-go dáta seo); Comhalta, Coiste Eolaíochta, Tairiscint Oidhreacht • Príomhchoimeádaí, Leabharlann Taighde ar Domhain Ailíniú Carna (2014-go dáta) Lámhscríbhinní agus ar Chartlanna, Leabharlann • Déan na nEalaíon, COBÁC (2014-2015); Príomhoide Scoil Choláiste na Tríonóide na nOidhreachta, COBÁC (2004-2008) • Gobharnóirí agus Caomhnóirí Leabharlann Marsh (Ionadaí Brian Walsh an phropaist) • Coimeádaí, Músaem Contae Dhún Dealgan (Feabhra 2005- go dáta seo) • Ball den choiste athbhreithnithe ar Acht na Séadchomharthaí Náisiúnta (2009/2010)

An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 2016 11 1. Réamhrá

1.1.2 ÁR MBAILL FOIRNE

Is grúpa beag, solúbtha agus an-spreagtha iad baill foirne na Comhairle Oidhreachta. Sainmhíníonn a saineolas, neamhspleáchas agus a mbéim ar oidhreacht cultúr na heagraíochta.

Michael Starrett Príomh-Oifigeach Feidhmiúcháin

Ceannairí Seirbhíse Oifigigh Ghairmiúla Foireann Riaracháin Bainisteoirí Tionscadail Ian Doyle  Paula Drohan  Anne Barcoe  Niamh Donnellan Ceannaire Caomhantais Oifigeach Airgeadais Cúntóir Pearsanta leis Bainisteoir Thionscadal na an bPríomh-Oifigeach Seachtaine Oidhreachta  Beatrice Kelly  Alison Harvey Feidhmiúcháin Ceannaire ar Bheartas & Oifigeach Pleanála  Lesley-Ann Hayden & Cathaoirleach Taighde Comhordaitheoir, an Clár  Colm Murray  Amanda Ryan um Chaighdeáin Músaem in  Liam Scott Oifigeach Ailtireachta Riarthóir Deontas Éirinn Ceannaire ar Sheirbhísí Gnó  Anna Meenan (go dtí D. Fómh. 2016)  Gerard Croke  Liam Mannix Bainisteoir Scéim Deontais Riarthóir Bainisteoir Tionscadail, an  Isabell Smyth Foirgneamh Feirme Líonra Bhailte Múrtha na Ceannaire ar Chumarsáid Traidisiúnta GLAS  Martina Malone hÉireann & Oideachas Bainisteoir Tionscadail Riarthóir, Suíomh Gréasáin & Ábhar Meán Sóisialta  Christena Ryan Riarthóir

Buaileann baill nua Bhord na Comhairle Oidhreachta leis an Aire Heather Foireann na Comhairle Oidhreachta: Humphreys agus le Cathaoirleach an Bhoird den chéad uair in Iúil 2016. Michael Starrett (Príomhfheidmeannach), Anne Barcoe, Gerard Croke, Ian Doyle, Paula Drohan, Alison Harvey, Beatrice Kelly, Martina Malone, Anna Meenan, Colm Murray & Isabell Smyth Níl siad seo a leanas sa phictiúr: Amanda Ryan, Christena Ryan & Liam Scott

12 An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 2016 1. Réamhrá

An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 2016 13 1. Réamhrá

1.2 CÉARD A DHÉANAIMID?

Is comhlacht poiblí an Chomhairle a oibríonn ar mhaithe le leas an phobail. Tá sé d’aidhm againn ár dtosaíochtaí a chomhlíonadh trí shainchomhairle, maoiniú, cláir oideachais agus abhcóideacht a chur ar fáil.

MOLAIMID

Molann an Chomhairle Oidhreachta beartas agus tosaíochtaí don Aire Ealaíon, Oidhreachta, Gnóthaí Réigiúnacha, Tuaithe agus Gaeltachta maidir le ceisteanna oidhreachta, lena n-áirítear inbhuanaitheacht, bainistíocht tírdhreacha, feirmeoireacht ard-luach ar dhúlra, foraoiseacht agus athrú aeráide.

CUIRIMID OIDEACHAS AR FÁIL

Bhí an t-oideachas i gcroílár chlár oibre na Comhairle Oidhreachta riamh. Tá príomhról ag ár Scéim Oidhreacht sna Scoileanna, ach go háirithe, i suim agus i gcomhpháirtíocht a spreagadh ag leibhéal na bunscoile. Tacaímid chomh maith le réimse leathan clár forbartha gairmiúla, agus go dáta, bhain siad le tírdhreach, pleanáil, músaeim, seandálaíocht agus le scileanna traidisiúnta.

MÚSCLÓIMID FEASACHT

Trí mheán ár bhfoilseacháin, promóiseain, meáin shóisialta, agus Seachtain Náisiúnta Oidhreachta, a raibh an-rath uirthi, dírímid ar theagmháil a dhéanamh leis an réimse is leithne, is éagsúla agus is ilghnéithí ó thaobh cultúir de, agus eolas a thabhairt dóibh, iad a ghníomhú agus fiú siamsaíocht a chur ar fáil dóibh. Táimid aireach i gcónaí faoin riachtanas daoine a mheabhrú maidir le luach agus áilleacht na n-oidhreachta in aois ina bhfuil go leor ceisteanna agus imeachtaí eile in iomaíocht ar a gcuid airde.

OIBRÍMID LE POBAIL ÁITIÚLA

Tá comhpháirtíocht phobail i gcroílár fhís na Comhairle Oidhreachta don oidhreacht náisiúnta. Tacaíonn ár gcuid oibre le pobail áitiúla le poist, oideachas agus turasóireacht oidhreachta inár gceantair áitiúla, a chuireann eispéireas turasóireachta saibhir ar fáil agus cleachtadh sármhaith i gcúram sócmhainní luachmhara ár náisiúin.

Ó bhunaíodh an Chomhairle i 1995, tá infreastruchtúir oidhreachta agus líonraí suiteáilte againn, a chuireann ar chumas do phobail páirt agus freagracht a ghlacadh i bhforbairt agus i gcaomhantas oidhreachta á gceantar. D’éirigh linn trí obair i gcomhpháirt le húdaráis áitiúla agus le gníomhaireachtaí reachtúla. Áirítear leis na tionscail seo Sraith Straitéise Dearadh Sráidbhaile Pobal-Treoraithe, Clár Oifigeach Oidhreachta agus réimse leathan tionscadail a rinneadh faoin Scéim Deontas Bainistíocht Oidhreachta.

OIBRÍMID LE COMHPHÁIRTITHE

Oibríonn an Chomhairle Oidhreachta le comhpháirtithe, ag leibhéil áitiúil ach go háirithe, chun feasacht ar ár n-oidhreacht náisiúnta a leathnú agus chun béim a chur ar a tábhacht maidir le beartas poiblí agus leis an saol laethúil.

Is é an riachtanas is tábhachtaí ná ár gcaidreamh leanúnach le húdaráis áitiúla ar fud na tíre. Is é príomhchuspóir na Comhairle Oidhreachta ó bunaíodh í i 1995, cabhrú le feabhsú saineolais agus acmhainní ag leibhéil áitiúil. Go minic, is iad bainistíocht oidhreachta agus freagracht aisti ag leibhéil áitiúil na bealaí is fearr chun a cúram fadtéarmach agus úsáid inbhuanaithe a chinntiú.

Tá cúram casta leagtha ar an gComhairle Oidhreachta ar fud oidhreachta dúlra, cultúrtha agus tógtha, agus braitear orainn go trom ach go fáilteach chun obair le daoine eile chun comh-aidhmeanna a bhaint amach le chéile. Ina theannta sin, cuireann an Chomhairle Oidhreachta bun-mhaoiniú ar fáil do roinnt foras chun tacú le riachtanais na hearnála agus chun cabhrú le comh- aidhmeanna a bhaint amach.to a number of bodies in order to support the needs of the sector and to help achieve shared aims.

14 An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 2016 1. Réamhrá

TACAÍMID LEIS AN EARNÁIL OIDHREACHTA

Cuirtear na tionscadail agus na tionscnaimh atá á maoiniú againn, nó ina nglacaimid páirt nó a tacaímid leo, i gcrích de réir dea-chleachtais chaomhantais. Cabhraíonn le líonra leathan de dhaoine proifisiúnta oidhreachta sároilte a thacú agus a chothabháil, lena n-áirítear caomhantóirí, tuíodóirí, tógálaithe, éiceolaithe, seandálaithe, ailtire caomhantais agus coimeádaithe músaeim.

Cuireann ár gcuid oibre le hobair forais oidhreachta stáit eile a bhfuil príomh-fhreagacht acu as cúram na réadmhaoine in úinéireacht an stáit agus as aithint limistéar faoi chosaint.

Teagascóirí ag an gCúrsa Oiliúna Samhraidh ar Fhoghlaim Bhunaithe ar Áit, An Boirinn, Co. an Chláir.

An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 2016 15 20161. Réamhrá AT A GLANCE

EANÁIR • Seoladh an Plean Uile-Éireann um Pailneoirí 2015-2020 i • Tagann deireadh le tréimhse ceapacháin ar Bhord na gcomhpháirt le Bord Bia agus an Roinn Talmhaíochta. Comhairle Oidhreachta do sé bhall an Bhoird.

• Ceardlann Bainistíocht Bhailiúchán curtha i láthair ag an Iontaobhas Bhailiúcháin na Ríochta Aontaithe do chomhpháirtithe an Chláir um Chaighdeáin Músaem in Éirinn.

FEABHRA • Reáchtáladh cruinniú cinnbhliana Líonra Bhailte Múrtha na hÉireann (LBME) agus Comhdháil ar Chaomhantas Balla Baile i mBaile Átha Cli. MÁRTA • Sheol Oifig Oidhreachta Comhairle Contae Sligigh Plean • Reáchtáil Líonra Bhailte Múrtha na hÉireann an cúrsa Oidhreachta nua ‘Ag bainistiú Oibrithe Deonacha i gcomhair Féilte’ i gCill Cill Chainnigh. AIBREÁN • Bhí Seachtain Náisiúnta Oidhreachta, Laethanta Oiliúna • Cuireadh ceardlann ar Scríbhneoireacht agus Cur i d’Eagraithe Imeachta ar siúl i mBaile Átha Cliath agus i nGaillimh. bhFeidhm Sealbhaithe agus Beartais Diúscartha agus Iasachta i láthair do chomhpháirtithe CCME. • Taispeánadh Scéim Deontais Foirgneamh Feirme Traidisiúnta GLAS ar theilifís in Éirinn. • Dhá lá oiliúna ar chothabháil ballaí bailte, curtha ar siúl ag LBME, cúrsa amháin dírithe ar shonraitheoirí, an ceann • Cuireann Institiúid Caomhnoirí-Athchóiritheoirí in eile ar chleachtóirí. Éirinn Bunchúrsa ar Chúram Bailiúchán i láthair do chomhpháirtithe CCME.

BEALTAINE • Dáileadh 800,000 san iomlán ar 171 tionscadal • Reáchtáil LBME an cúrsa ‘Ag bainistiú Oibrithe Deonacha oidhreachta ar fud na hÉireann, faoi Scéim Deontais i gcomhair Féilte’ i gcomhpháirt le Comhairle Contae na Oidhreachta Pobal-Bhunaithe 2016 na Comhairle Gaillimhe, Co. na Gaillimhe. Oidhreachta. • An cheardlann dheireanach chun athbhreithniú a • Roghnaítear sé láithreán ar fud na tíre chun páirt a dhéanamh ar Erasmus+tionscadal ‘Oiliúint don Oiliúnóir’ ghlacadh i mbliain tionscnaimh ‘na Scéime Adopt a chun oiliúnóirí a uas-sciliú in úsáid Teicneolaíocht Aol Monument’, oibrithe i gcomhpháirt le hOidhreacht Abarta. Tógála, Cill Chainnigh MEITHEAMH • Bhronn an Chomhairle Oidhreachta Dámhachtainí • Doiciméad comhairleach ‘Turasóireacht do Bhailte’ Imeachta Sheachtain Náisiúnta Oidhreachta 2015 ag foilsithe ag LBME. searmanas i gceanncheathrú na Comhairle Oidhreachta, • Tugadh tacaíocht do agus rinneadh ionadaíocht ar an lena n-áirítear Dámhachtain tionscnaimh an Laoich gComhairle Oidhreachta ag comhdháil idirnáisiúnta Oidhreachta a bronnadh ar Ursula Leslie, Teach Tarbert, Uniscape a reáchtáladh ag Ollscoil na hÉireann, Gaillimh. Co. Ciarraí. • Ceardlann ar Phleanáil Straitéiseach curtha i láthair do chomhpháirtithe CCME.

16 An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 2016 1. Réamhrá

IÚIL • Ceapadh Bord nua chun na Comhairle Oidhreachta • D’fhoilsigh Coillte Éireannacha an chéad Straitéis agus buail siad go neamhfhoirmiúil leis an Aire agus an Coillearnacha Náisiúnta d'Éirinn. Cathaoirleach den chéad uair. • Cuireadh agallamh ar Oifigeach Ailtireachta na Comhairle • Bronnadh Creidiúnú Iomlán, an caighdeán is airde, ar Oidhreachta ar Raidió Newstalk maidir le maíomh de sheacht músaem Éireannacha. chuid Michelle Obama gur sclábhaithe a thóg an Teach Bán, Washington. Deimhnítear é seo sa taighde.

LÚNASA • Reáchtáladh Seachtain Náisiúnta Oidhreachta idir 20-28 • Rinneadh ionadaíocht ar an gComhairle Oidhreachta ag Lúnasa, a raibh an téama “Céad bliain d’Oidhreacht’ aici, comhdháil bhliantúil Chumann Eorpach na Seandálaithe i ag comóradh céad bhliain 1916. Vilnias, an Liotuáin

MEÁN FÓMHAIR • Déantar ionadaíocht ar an gComhairle Oidhreachta ag an • An chéad chruinniú foirmiúil do bhaill nua Bhord na gComórtas Náisiúnta Treabhdóireachta. Comhairle Oidhreach

DEIREADH FÓMHAIR • Dáileadh maoiniú breise de €1 milliún ar an gComhairle • Déantar ionadaíocht ar an gComhairle Oidhreachta ag Oidhreachta i gCaináisnéis 2016 i gcomhair bailte lánchruinniú Laethanta Oidhreachta Eorpacha i Maidrid. stairiúla. • Cruinniú Bhord na Comhairle Oidhreachta. • Cuireadh 28 speisialtóirí nua leis na Scéimeanna Oidhreachta sna Scoileanna. SAMHAIN • Lá taispeána ‘Taispeáin is Inis’ a reáchtáladh sa tionscadal • Reáchtáil an LBME an tImeacht athnuachana ‘Ag Réiteach tógáil feirme thraidisiúnta GLAS i mBaile Garbháin, Co. Ár bhFadhbanna Féin’ i Droichead na Bandan, Co. Chorcaí. Loch Garman. • Seimineár ar rochtain a fháil ar mhaoiniú LEADER i • Seoladh suirbhé ar Mhúsaeim na hÉireann de chuid gcomhair tionscadail oidhreachta curtha ar fáil ag an LBME. Chumann Músaeim na hÉireann le tacaíocht ón gComhairle Oidhreachta. • Sheol an tAire Aire Ealaíon, Oidhreachta, Gnóthaí Réigiúnacha, Tuaithe agus Gaeltachta, Heather Humphreys, Lá Abhcóideachta na Músaem sa Leabharlann Náisiúnta. NOLLAIG • Éiríonn Cathaoirleach na Comhairle Oidhreachta, Conor • An foilseachán, Loch Garman Meánaoiseach: Essays Newman, as tar éis ocht mbliana sa phost. in Memory of Billy Colfer (iar-chomhalta de chuid na Comhairle), ina raibh Ceannaire Caomhantais na • Seoltar Atlas Mamach na hÉireann, eisithe ag an tIonad Comhairle Oidhreachta ina chomhúdar. Náisiúnta le Sonraí Bithéagsúlachta i gceanncheathrú na Comhairle Oidhreachta, • Rinneadh ionadaíocht ar son na Comhairle Oidhreachta ag céad chruinniú an Ghrúpa Chomhairligh ar an gCreatlach • Rinneadh ionadaíocht ar son na Comhairle Oidhreachta ag Pleanála Náisiúnta. an 2ú Comhdháil Eorpach - ‘Cathracha Eorpacha agus a n-Oidhreacht: Dreacha na Staire i gCathracha Eorpacha’, a • Cruinniú Bhord na Comhairle Oidhreachta. reáchtáladh i mBeirlín.

An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 2016 17 1. Réamhrá

2016 in UIMHREACHA

TÁ 14 BHALL LIONRÁ DE FOIRNE AGUS TRÍ 28 OIFIGEACH CHOMHAIRLEOIRÍ OIDHREACHTA Ó AG TIONSCADAIL OBAIR AS ÚDARÁIS AG OBAIR LEIS ÁITIÚLA AR FUD NA AN GCOMHAIRLE TÍRE. OIDHREACHTA.

THAR 96,000 GHLAC PÁISTÍ PÁIRT SA

58 4 MHILLIÚN CHLÁR OIDHREACHT SNA GLACANN MÚSAEIM NA TAIFID AR BHITHÉAGSÚLACHT NA HÉIRINN ANOIS SCOILEANNA I 2016. HÉIREANN PÁIRT SA CLÁR UM ÁR FÁIL TRÍ WWW.BIODIVERSITYIRELAND.IE. CHAIGHDEÁIN MÚSAEM IN ÉIRINN.

435,680 DUINE A D’FHEASTÁIL AIR 29 389 €3M GLACANN BAILTE FOIRGNEAMH FEIRME D’INFEISTIÚ DÉANTA STAIRIÚLA ÉIREANNACHA TRÁIDISIÚNTA A 1,876 I GCLÁIR DEONTAS IMEACHTAÍ ÉAGSÚLA AR PÁIRT SA LÍONRA BHAILTE CAOMHNAÍODH Ó 2005 FUD NA TÍRE I GCOMHAIR MÚRTHA NA HÉIREANN. AMACH. NÁISIÚNTA I 2016. SHEACHTAIN NÁISIÚNTA OIDREAHTA 2016.

OS CIONN IN 2016, RINNEADH 377 IARRATAS AR DHEONTAS OIDHREACHTA POBAL-BHUNAITHE

61 6,000 COMHROINNEADH MAOINIÚ AGUS € TIONSCADAL 794K AR THIONSCADAIL A COMHROINNT IDIR OIDHREACHTA MAOINITHE OIDHREAHTA CHONTAE AG AN GCOMHAIRLE DE LUACH OIDHREACHTA Ó 1998 166 AMACH, ROINNT DÍOBH AR TIONSCADAL. €485K SCÁLA BEAG, GACH CEANN I 2016. DÍOBH ÁBHARTHA.

18 An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 2016 1. Réamhrá

TACAÍOCHT LE CLÁIR €3M INFHÉISTITHE I GCLÁIR DEONTAS DEONTAIS OIDHREACHTA NÁISIÚNTA I 2016: € NÁISIÚNTA 1 Taighde Seandálaíochta Straitéiseach 400,000 Náisiúnta na hÉireann 2 Deontais Líonra Bhailte Múrtha na hÉireann i 87,958 gcomhair Laethanta Bailte Múrtha 3 Deontais Líonra Bhailte Múrtha na hÉireann i 220,498 1 gcomhair Oibreacha Caipitiúla 4 Deontais um Beartas & Bonneagar 412,213 5 Deontais i leith Phlean Oidhreachta an 484,557 Chontae 6 Oidhreacht Pobal-Bhunaithe 794,200 €3M 7 Irish Landmark Trust 220,000 INFHÉISTITHE I GCLÁIR DEONTAS 8 Clár Fionnachtana: Ionad um Sheandálaíocht 750,000 NÁISIÚNTA IN 2016 agus Nuálaíocht na hÉireann IOMLÁN 3,009,426

7 8 1 2

TACAÍOCHT LE HOIDHREACHT NÁISIÚNTA 6 €1.94M 3 ÁR NINFHÉISTÍOCHT AGUS RÉIGIÚNACH IN SA BHONNEAGAR ÉIRINN – DÁILEADH CISTE

4 5

Bonneagar Oidhreachta Gné Oidhreachta Suíomh/Bunáit Maoiniú HC i 2016 (€)

1. An tOileán Mór Tírdhreacha Cultúrtha/ Muirdhreacha An tOileán Mór, Co. Chorcaí 20,000 2. Iontaobhas Burrenbeo Cill Mhara, Co. na Gaillimhe Kinvara, Co. Galway 20,000

3. Clár Fionnachtana Seandálaíocht Baile Átha Cliath 750,000

4. For-rochtain Éireann Ginealas Baile Locha Riach, Co. na Gaillimhe 34,907 Oidhreacht Thógtha agus Tírdreacha/ 5. Irish Landmark Trust Baile Átha Cliath 220,000 Muirdhreacha 6. An tIonad Náisiúnta le Sonraí Bithéagsúlacht Port Láirge 789,998 Bithéagsúlachta 7. Comhairle Ardtailte Chill Tírdhreacha Cultúrtha An Tóchar, Co. Chill Mhantáin 65,000 Mhantáinl 8. Coillte Éireannacha Speicis Choillearnacha Dhúchasacha Muirbheach, Co. Chill Mhantáin 40,000

Iomlán 1,939,905

An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 2016 19 1. Réamhrá

PRÍOMH

OIDEACHAS & FOR-ROCHTAIN

• D’éirigh le Bliain an Chomóraidh go geal go náisiúnta agus tá Comhairle na Oidhreachta bródúil as an tacaíocht ar thug sí do go leor imeachtaí a reáchtáladh le linn na bliana trí mhaoiniú ar dheontais agus tríd an tacaíochta ar thug sí do Líonra Oifigeach Oidhreachta.

• Chuir Comóradh 1916 an téama ‘Céad bliain d’Oidhreacht’ ar fáil i gcomhair Seachtain Náisiúnta Oidhreachta 2016, ina ghlac beagnach is 450,000 duine páirt i 1,800 imeacht éagsúil ar fud na tíre. Measadh go neamhspleách go raibh luach chaidrimh phoiblí Seachtain Náisiúnta Oidhreachta ar mhéid e7mhilliún, toradh iontach ar infheistíocht de e300,000 sa tionscnamh ag an gComhairle Oidhreachta.

• Bhí Comhairle na hOidhreachta bródúil freisin as tacú leis an gcéad Lá Abhcóideachta na Músaem riamh, a sheol an tAire Aire Ealaíon, Oidhreachta, Gnóthaí Réigiúnacha, Tuaithe agus Gaeltachta, Heather Humphreys, sa Leabharlann Náisiúnta.i Samhain. Is í an sprioc a bhí ag an lá ná béim a chur ar obair shuntasach músaem ar fud oileán na hÉireann, agus, ach go háirithe, ar an méid ollmhór ar chuir siad le rath Bhliain an Chomóraidh.

• Tá tóir ar Scéim Oidhreacht san Scoileanna ag méadú ar fud na tíre, agus cuireadh 28 Saineolaí Oidhreachta nua leis an scéim i 2016. Tugadh 1,984 cuairt ar 802 scoil le linn na bliana, an líon ab airde riamh.

BEARTAS & TAIGHDE

• Le linn 2016, rinneadh athfhorbairt, athdhearadh agus athbhrandáil ar an ‘Amharcóir Léarscáileanna Oidhreachta’ go HeritageMaps.ie. Rinneadh leathnú ar an sprioc-bhunachar úsáideoirí chun na hearnála oideachas agus turasóireachta agus tacair sonraí nua a chuimsiú, mar shampla Láithreáin Oidhreachta EOECNA, Sheela-na-Gigs, agus gloine dhaite Éireannacha faoi leith. Tar éis eisiúna oifigiúla i mí na Nollag 2016, tá méadú faoi ocht tagtha ar líon na n-úsáideoirí.

• Lean an tionscadal ‘Tírdhreach agus Lonnaíocht Éireann Thoir-Theas Réamhstairiúil Déanach’ ar aghaidh i 2016, le maoiniú ó Chlár Taighde Seandálaíochta Straitéiseach Náisiúnta na hÉireann. Fuarthas seichimh phailéachomhshaoil ó láithreáin i gContae Phort Láirge agus i gCo. Cheatharlach, rinneadh anailís ar 69 tuarascáil ar láithreáin sheandálaíochta nua agus cuireadh faisnéis ar ghnéithe a bhaineann leis an tréimhse staidéir (1200RC-400AD)isteach sa bhunachar sonraí, ina bhfuil 201 láithreán seandálaíochta ón réigiún anois. Cuireadh béim ar thorthaí an tionscadail freisin ag comhdháil idirnáisiúnta thábhachtach (Cumann Eorpach na Seandálaithe) sa Liotuáin i mí Mheán Fómhair.

• Chuir baill fhoireann Chomhairle na hOidhreachta le dréachtú doiciméad beartais dár teideal Seandálaíocht 2025, a bheidh ina fhoinse faisnéis ag an Plean Oidhreachta Náisiúnta atá ag teacht amach, agus a bheidh ina chomhpháirt thábhachtach ag an tionscnamh Éire Chruthaitheach (2017-2022).

• Chuir an Chomhairle Oidhreachta leis na hullmhúcháin ar Chreatlach Pleanála Náisiúnta - Éire 2040 -Ár bPlean trí pháirt a ghlacadh sa Ghrúpa Comhairleach Speisialta, ar a raibh an Aire Tithíochta, Pleanála, Pobail & Rialtais Áitiúil, Simon Coveney agus trí aighneacht a thug achoimre ar phríomh-thosaíochtaí na Comhairle Oidhreachta maidir leis an bplean.

• Chabhraigh an Chomhairle Oidhreachta le Fóram Ardtailte na hÉireann dhá staidéar taighde thábhachtacha a dhéanamh ar ghníomhaíochtaí reatha agus ar choinníollacha socheacnamaíochta pobal ardtailte in Éirinn. Beidh na tuarascálacha ina bhfoinsí faisnéise maidir le beartas sa todhchaí agus i ndéanamh cinntí i dtaca leis na limistéir seo.

20 An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 2016 1. Réamhrá

TIONSCNAIMH & TIONSCADAIL PHOBAIL AGUS CHAOMHANTAIS

• Sheol an Chomhairle Oidhreachta, i gcomhpháirt le hOidhreacht Abarta, an chéad Scéim ‘Adopt a Monument’ in Éirinn. Roghnaítear sé thionscadal ó 90 a cuireadh isteach ó gach cearn den tír chun páirt a ghlacadh i gcéad bhliain na scéime, a chuireann saineolas, meantóireacht agus tacaíocht ar fáil do phobail áitiúla agus iad i mbun cohthábáil, caomhnú agus cur chun chinn séadchomhartha áitiúil.

• Bogadh an Scéim Foirgnimh Feirme Traidisiúnta, a soláthraíonn deontais ar chaomhnú foirgnimh feirme thraidisiúnta chuig an Scéim Ghlas ar Bheagán Carbóin do Chomhshaol na Talmhaíochta (GLAS) agus leathnaíodh í chun gnéithe tírdhreacha feirme eile a chuimsiú, mar shampla, ballaí cloiche, piaraí, geataí páirce, clóis dhuirleogacha agus droichid feirme. Rinne infheistíocht de e725,488 sa scéim i 2016, agus tugadh tacaíocht de 48 duine a fuair deontas chun 67 foirgneamh agus cúig struchtúr eile a chaomhnú, lena n-áirítear ballaí teorann agus droichead.

• Cuireadh e800,000 ar fáil trí Scéim Deontais na Comhairle Oidhreachta agus an Roinn Ealaíon, Oidhreachta, Gnóthaí Réigiúnacha, Tuaithe agus Gaeltachta i gcomhair na Scéime Deontais Pobal-Bhunaithe i 2016. Roghnaítear 171 tionscadal ó gach cearn den tír as beagnach 400 curtha isteach, as áirítear gnáthóg, speicis faoi bhagairt, caomhnú oidhreachta tógtha agus cultúrtha.

• Chuir Líonra Bhailte Múrtha na hÉireann iomlán de e199,000 ar fáil chuig 13 tionscadail chaomhantais ar bhallaí baile. Ina theannta sin, cuireadh e22,000 ar fáil do dhá phlean caomhantais agus léirmhínithe ar bhallaí baile agus cuireadh e99,000 ar fáil do 17 mbaile chun féilte bailte múrtha agus imeachtaí oideachais agus turasóireachta a chur ar siúl.

• Bhain trí mhúsaem a ghlac páirt sa Chlár um Chaighdeáin Músaem in Éirinn creidiúnú iomlán amach faoin gclár den chéad uair, agus tá 28 músaem san iomlán a bhfuil creidiúnú iomlán acu. Tá 10 músaem ann faoi láthair a bhfuil creidiúnú eatramhach acu. I mí na Nollag 2016, thug an Chomhairle Oidhreachta cuireadh chuig Músaem Poiblí Chorcaí, Teach agus Gailearaí Glebe, Oifig na nOibreacha Poiblí, Institiúid Scannánaíochta na hÉireann, Cartlann Scannánaíochta na hÉireann agus Teach Russborough chun páirt a ghlacadh sa chlár, ina bhfuil 58 músaem san iomlán anois ag glacadh páirte.

An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 2016 21 1. Réamhrá

EAGRAÍOCHTAÍ A MHAOINÍTEAR GO RIALTA

• Thairisigh an Chomhairle Oidhreachta méid iomlán de e484,557 le haghaidh tionscadail Pleananna Oidhreachta tríd an líonra de 28 Oifigeach Oidhreachta atá ag obair in oifigí údaráis áitiúla ar fud na tíre. Cuireadh tionscadail Chomóradh 1916 rathúla i láthair ag comhoibriú le pobail áitiúla i rith na bliana, chomh maith le tionscadail caomhantais agus oideachais suntasacha agus tionscadail ag cur oidhreacht áitiúil chun cinn.

• D’fhoilsigh Léarscáileanna Bithéagsúlachta, an córas mapála curtha ar siúl ag an Ionad Bithéagsúlachta Náisiúnta níos mó ná 4 mhilliún breathnóireacht ar 15,797 speiceas in Éirinn in 2016. Cuireann an córas seo faisnéis faoi dháileadh speiceas, lena n-áirítear speicis faoi bhagairt agus faoi chosaint, chun faisnéis níos fearr a chur ar fáil maidir le forbairt beartas agus cur i bhfeidhm Threoracha an AE.

• Rinneadh obair chaomhantais ar dhá fhoirgneamh de chuid Irish Landmark Trust, Teach Geata Cill Phádraig i gCo. Loch Garman agus an Mall, Co. Chorcaí. Nuair a chuirfear na hoibríochtaí i gcrích, beidh na foirgneamh le fáil ar cíos mar thithe saoire, ag cinntiú chaomhantas na bhfoirgneamh agus úsáid leanúnach na bhfoirgneamh sa todhchaí.

• D’fhoilsigh Coillte Éireannacha an chéad Straitéis Coillearnacha riamh, a clúdaíonn réimse leathan téamaí, lena n-áirítear, cruthú coillearnacha dúchasacha nua; cruthú coillearnacha mar chuid de mhaolú ar athrú aeráide agus beartais chun cur le cáilíocht uisce; réadú caipitil nádúrtha; agus coillearnacha dúchasacha caitheamh aimsire.

• Cheiliúradh an Clár Fionnachtana 25 bliana ag déanamh ard-taighde ar sheandálaíocht na hÉireann agus ar ábhair a bhaineann léi, agus ag scaipeadh a thorthaí ar phobal domhanda. Chuir an Clár Fionnachtana clár comhairliúcháin ar siúl agus chuir siad dréacht-chóip le chéile den straitéis seandálaíochta náisiúnta - Seandálaíocht 2025 ar son Acadamh Ríoga na hÉireann.

• Sheol Comhairle Ardtailte Chill Mhantáin Bealach na hAbhainn Mhór, conair siúl inbhuanaithe 12m, a nascann sráidbhaile an Láithrigh agus Ráth Droma.

• Chuir tacaíocht ón gComhairle Oidhreachta de chumas d’Institiúid na gCaomhnóirí-Athchóiritheoirí in Éirinn sé chaomhnóir-athchóiritheoir a chreidiúnú i gceithre dhisciplín an pháipéir; leabhair agus páipéar; caomhnú trealaimh agus adhmaid; agus bainistiú caomhantais. Tugtar cumas freisin do dhá chaomhnóir-athchóiritheoir déag freastail ar chúrsaí proifisiúnta an-speisialaithe in Éirinn agus thar lear araon.

22 An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 2016 1. Réamhrá

TIONSCNAIMH IDIRNÁISIÚNTA

• Chuir ionadaithe ón gComhairle Oidhreachta páipéir i láthair ag roinnt comhdhálacha Eorpacha, lena n-áirítear: comhdháil bhliantúil Chumann Eorpach na Seandálaithe) a reáchtáladh i Vilnias, an Liotuáin; Luachanna Tírdhreacha - Áit agus Cleachtadh a reáchtáladh i nGaillimh; comhdháil bhliantúil an dara Comhthionól Eorpach - Cathracha Eorpacha agus a nOidhreacht: Dreacha na Staire i gCathracha Eorpacha’, a reáchtáladh i mBeirlín.

• Lean an Chomhairle Oidhreachta ar aghaidh ag glacadh páirt i EUROPARC, an líonra uile-Eorpach de ghníomhaireachtaí rialtais a bhfuil freagracht acu as forbairt beartas a bhaineann le limistéir faoi chosaint.

• Ghlac ionadaí ón gComhairle Oidhreachta páirt sa chruinniú iomlánach de chomhordaitheoirí náisiúnta Laethanta Oidhreachta Eorpacha i Maidrid i mhí Dheireadh Fómhair lena áirítear plé ar théamaí i gcomhair na mblianta atá le teacht, 2018- Bliain na nOidhreachta Cultúrtha agus comhstraitéisí cumarsáide maidir le Laethanta Oidhreachta Eorpacha.

• Lean an Chomhairle Oidhreachta ar aghaidh ag bainistiú agus ag cur suíomh gréasáin taighde ar oidhreacht chultúrtha na hEorpa chun cinn - www.heritageportal.eu agus meáin shóisialta bainteach leis in 2016 mar chuid de Chomh-Tionscnamh Pleanála um Oidhreacht Chultúrtha.

An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 2016 23 7. Featured WorkDIÚILICÍN from 2016 PÉARLA FIONNUISCE I GCONTAE AN CHLÁIR: Speiceas Faoi Bhagairt - Congella McGuire, Oifigeach Oidhreachta, Comhairle Chontae an Chláir

Is moileasc débhlaoscach é an diúilicín péarla fionnuisce agus cuireann sí san áireamh tuairim is 9.6 milliún nó 80% de (Margaritifera margaritifera) a mbíonn ina chónaí in líon diúilicíní péarla fionnuisce na hÉireann. aibhneacha agus i locha, is gaol fionnuisce níos láidre é leis an diúilicín inchaite An diúilicín péarla fionnuisce faoi bhagairt Is í Abhainn na Cluanach i gCo. an Chláir an t-aon abhainn ar fud an domhain, fuair 90% de diúilicíní péarla fionnuisce sainithe mar Limistéar Speisialta Caomhantais i gcomhair bás ar fud na hEorpa le linn an fichiú aoise. De bharr go bhfuil an diúilicín péarla fionnuisce agus bhí Comhairle Contae an stádas faoi bhagairt aige, liostaítear é ar Iarscríbhinn II agus ar Chláir den tuairim go raibh sé riachtanach suirbhé a dhéanamh Iarscríbhinn V a ghabhann le Treoir Eorpach um Ghnáthóga. ar aibhneacha eile chun seiceáil an raibh an diúilicín iontu. I Meastar go bhfuil tuairim is 46% de líon na speiceas san 2016, d’fhostaigh Comhairle Contae an Chláir Comhairleoirí Eoraip in Éirinn agus go bhfuil tuairim is 96 líon diúilicíní Comhshaoil EirEco, ag comhoibriú leis Aonad Seirbhísí laistigh de 139 abhainn agus cúpla loch. Is léir, mar sin, go Uisceach Coláiste na hOllscoile, Corcaigh chun suirbhé a bhfuil freagracht idirnáisiúnta an-shuntasach ag Éirinn maidir dhéanamh ar Abhainn an Dhúin Bhig, Abhainn na Críche le caomhantais an speicis. agus Abhainn Áth na gCaorach. Fuair suirbhéanna ar Abhainn an Dhúin Bhig déanta cheana go raibh líon suntasach de Is féidir le taobh isteach bhlaosc anMargaritifera margaritifera dhiúilicíní i gcuid de réimsí na habhann, ach go raibh níos mó péarlaí a dhéanamh, agus rinneadh dúshaothrú orthu go faisnéise ar méid agus dáileadh líon na ndiúilicíní riachtanach stairiúil i gcuardach péarlaí ó fhoinsí fiáine ach san lá atá inniu chun cinntiú go dtabharfar faoi bheartais chuí chun líon na ann, tagann an chuid is mó de phéarlaí saothraithe ó speicis ndiúilicíní sa láithreán sin a chosaint. de dhiúilicíní dúchasach san Áise agus i Meiriceá Thuaidh. In Éirinn, bíonn diúilicín péarla fionnuisce ina gcónaí in uisce Tháinig suirbhé ‘Céim 2’ ar Abhainn an Dhúin Bhig thar réimse aigéadach go neodrach ina bhfuil cothaithigh ghann, a sileann tuairim is 2 km ar go raibh líon íosta de thuairim is 7,000 thar charraig eibhear nó gaineamhchloch, san iarthar den diúilicíní i gcóras an Dhúin Bhig. Mar sin féin, ní fuarthas ach chuid is mó, ach i limistéir sa deisceart agus san oirdheisceart cúpla diúilicín sa réimse uachtar, ina ndéantar feirmeoireacht ina ligeann coinníollacha geografacha dóibh. Tá saolré casta agus draenáil dhian, agus ina mheastar go bhfuil líon na acu agus bíonn siad aibí idir aois a seacht mbliana agus 15 ndiúilicíní an-scaipthe agus iad go mór i mbaol a dhíothaithe. bliana. Is féidir go mairfeadh siad suas le 130 bliain, agus Tá fianaise d’ualaigh mhóra siolta san abhann agus ionchur fásann siad go han-mhall agus tosaíonn siad ar an saol mar cothaitheach chomh maith le hathrú forleathan ar bhruacha na larbha bídeach, ar a dtugtar glochidia. habhann agus athrú ar córas srutha de bharr gníomhaíochtaí draenála. Is léir go bhfuil strus a bhaineann leis na cúinsí seo Déantar goradh sealadach ar na glochidia i ngeolbhaigh an ag dul i bhfeidhm ar mharthanacht na ndiúilicíní óga agus bhaineannaigh ó Mheitheamh gach bliain agus ansin scaiptear mura ndéantar idirghabháil, nach bhfuil mórán dóchais go iad in uimhreacha móra san uisce oscailte in imeacht a mbeidh an diúilicín péarla fionnuisce fós in Abhainn an Dhúin mhaireann lá amháin nó dhá lá idir Iúil agus Meán Fómhair. Bhig sa todhchaí. Déantar ionanálú de chéatadán beag na glochidia a scaiptear san abhainn ag éisc salmainide atá ag gabháil thart, agus bíonn Measadh go dtiocfaidh le Abhainn na Críche agus Abhainn siad ina aíonna sealadacha ar na diúilicíní péarla. Ceanglaíonn Áth na gCaorach a bheith ina ngnáthóg oiriúnach de na glochidia iad chuig geolbhaigh na n-iasc salmainide atá ina bharr geolaíochta agus tréithe na n-aibhneacha. Cuireadh n-aíonna, a thugann comhthábhú dóibh, sula mbíonn siad sách suirbhéanna allamuigh Céim 1 de na haibhneacha seo i gcrích mór chun forbairt go neamhspleách ar ghrinneall na habhann. chun meastachán a dhéanamh an raibh nó nach raibh gnáthóg Fanann na diúilicíní óga leabaithe i substráit na habhann go dtí oiriúnach agus/nó diúilicíní iontu, agus chun dul ar aghaidh go bhfuil siad in aois cúig bliana. Tá srutha agus aibhneacha chuig Céim 2, dá mbeadh diúilicín iontu agus san áit ina raibh glan, ag sileadh go tapa riachtanach i gcomhair a marthanas, na diúilicíní. ina mbíonn siad ina chónaí faoi uisce nó cuid dóibh faoi uisce ag doimhneacht idir 0.5 agus 2 mhéadar, ach uaireanta níos Rinneadh comhaireamh ar chúig dhiúilicín amháin in doimhne. Abhainn Áth na gCaorach, agus cé go bhfuil roinnt substráit oiriúnach san abhainn agus d’fhéadfadh gur abhainn mhaith Is é príomhchúis laghdú ar líon an speicis ar fud na hÉireann í go stairiúil i gcomhair diúilicíní péarla, tá athrú déanta ar agus na hEorpa ná dríodú agus saibhriú a ghnáthóige. roinnt mhaith den abhainn de bharr draenála agus oibreacha Sainíodh líon diúilicíní iomlán de 27 laistigh de 19 Limistéar innealtóireachta. Ina theannta sin, tá leibhéil arda d’fhás algaí Speisialaí Caomhantais i gcomhair an speiceas in Éirinn. glasa filiméadacha (Oedogonium spp.), siolta mín agus fine silt D’fhoilsigh an tSeirbhís Páirceanna Náisiúnta agus Fiadhúlra agus dríodar. Tá líon na ndiúilicíní péarla fionnuisce in Abhainn Áth na gCaorach i mbaol a dhíothaithe agus mura ndéantar Straitéis um Chaomhantas an Diúilicín Péarla Fionnuisce in uisce ag doimhneacht idir 0.5 agus 2 mhéadar, ach uaireanta Éirinn. Tugann an straitéis tús áite d’ocht as an 27 líon diúilicíní níos doimhne.

24 An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 2016 7. Featured Work from 2016

Obair shuirbhé ion-shrutha ag úsáid bathoscóipeanna a choimisiúnaigh Chomhairle Contae an Chláir chun teacht ar an Diúilicín Péarla Fionnuisce in Abhainn an Dhúin Bhig, Co. an Chláir

Is é príomhchúis laghdú ar líon an speicis ar fud na hÉireann fágtha san abhainn de bharr draenála déine stairiúla agus agus na hEorpa ná dríodú agus saibhriú a ghnáthóige. leanúnaí ar fud an chuid is mó dá príomhchuisle. Tugann Sainíodh líon diúilicíní iomlán de 27 laistigh de 19 Limistéar méid mór an diúilicín (150mm) le fios go bhfuil sé anonn Speisialaí Caomhantais i gcomhair an speiceas in Éirinn. sna blianta agus is dóigh gur éalaigh sé ón mbuicéad D’fhoilsigh an tSeirbhís Páirceanna Náisiúnta agus dreidireachta le linn na hoibríochtaí draenála tosaigh agus Fiadhúlra idirghabháil suntasach i laghdú síolta agus lódáil gur mhair sé go dtí 2016. Is trua é gurb amhlaidh go bhfuil cothaitheach, is trua go bhfuil an diúilicín péarla fionnuisce i an speiceas díothaithe i ndobharcheantar na Críche. mbaol díothaithe go luath. Tá torthaí an staidéir ina foinse faisnéise ag cleachtaidh Tháinig an suirbhé ar dhiúilicín mór aibí amháin in Abhainn agus cinnteoireacht Comhairle Contae an Chláir maidir leis na Críche, a raibh ina abhainn mhaith nó fiú sármhaith tráth an mbealach is fearr chun a dhualgais a chomhlíonadh de amháin i gcomhair diúilicíní péarla fionnuisce. Tá an cuma réir na Creat-treoir Uisce Eorpaí agus an Treoir Eorpach um ar an scéal, áfach, gurbh é sin an t-aon diúilicín amháin atá Ghnáthóga.

An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 2016 25 26 An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 2016 2. Oideachas, For-rochtain & Feasacht

Puifín ar an gcósta thiar - ceann de na speicis a thaifeadadh le linn Deireadh Seachtaine Fiadhúlra Oileáin.

An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 27 2. Oideachas, For-rochtain & Feasacht

2.1. OIDHREACHT SNA SCOILEANNA

Is príomhchlár oideachas allamuigh do pháistí bunscoile na hÉireann í an Scéim Oidhreacht sna Scoileanna, atá ar siúl ó 2000 anuas. Is scéim uathúil in Éirinn í agus cuireann sí painéal de Shaineolaithe Oidhreachta éagsúla ar fáil, a oibríonn go díreach le páistí i mbunscoileanna ar fud na tíre.

Ghlac 83,747 páiste san iomlán i 802 scoil páirt sa scéim i 2016, 30,770 de líon na scoileanna a aithnítear mar scoileanna faoi mhíbhuntáiste. De bharr méadú ar an tóir atá ar an scéim, cuireadh 28 Saineolaí Oidhreachta nua leis an bpainéal i mí Mheán Fómhair, ag tairiscint réimse éagsúil eolais agus scileanna in ábhair, mar shampla, pailniú, seandálaíocht, stair áitiúil agus bithéagsúlacht. Anois, tá 204 Saineolaí Oidhreachta ann san iomlán. Den chéad uair, chomhoibrigh an Chomhairle Oidhreachta le Focus Ireland i roinnt cuairteanna allamuigh i gceantar Bhaile Átha Cliath, lena n-áirítear ‘Conair Crann Dúchasach’ ar fud Pháirc Naomh Áine agus cuair ar Gharraithe Náisiúnta na Lus.

2.2. AN TSEACHTAIN OIDHREACHTA

Reáchtáladh Seachtain Náisiúnta Oidhreachta idir 20-28 Lúnasa 2016. Tá an t-imeacht á chomhordú ag an gComhairle Oidhreachta ó 2005 ar aghaidh. Déanann Seachtain Náisiúnta Oidhreachta oidhreacht na hÉireann ina bhfoirmeacha go léir - tógtha, nádúrtha agus cultúrtha a cheiliúradh agus músclaíonn sí feasacht uirthi. Le linn naoi lá gafa le gníomhaíocht, ceiliúrann Éire ní hamháin oidhreacht ach comhpháirtíocht phobail agus nasc domhain idir daoine agus áit. Is cuid de Laethanta Oidhreachta Eorpacha í Seachtain Náisiúnta Oidhreachta, comhthionscnamh idir Comhairle na hEorpa agus an Aontas Eorpach ina nglacann níos mó ná daichead tír páirt gach bliain.

Bhí ‘Céad Bliain Oidhreachta’ mar théama Sheachtain Náisiúnta Oidhreachta 2016, ag ceiliúradh céad bliain Éirí Amach 1916. D’fhreastail 435,680 duine ar 1,876 imeacht éagsúil ar fud na tíre, lena n-áirítear laethanta oscailte ag foirgnimh stairiúla, turais choisíochta nádúrtha agus chultúrtha agus gníomhaíochtaí teagmhála oidhreachta do pháistí.

Chuir 1,083 eagraithe imeachta na himeachtaí ar siúl, lena n-áirítear go leor grúpaí deonacha agus pobail. Bhí rátálacha ar shásamh fós an-ard i measc eagraithe imeachta, agus dúirt 99% go nglacfaidh siad páirt i Seachtain Náisiúnta Oidhreachta arís. Bhí 87% d’imeachtaí saor in aisce in ainneoin nach bhfuair ach 27% d’eagraithe imeachta maoiniú poiblí i gcomhair a n-imeacht. Bhí rátálacha ar shásamh i measc an phobail ar fheabhas agus dúirt 100% díobh go mbeadh siad sásta Seachtain Náisiúnta Oidhreachta a mholadh do chara. Tá meastachán neamhspleách déanta ar luach an chaidrimh phoiblí ginte ag Seachtain Náisiúnta Oidhreachta ag e7 milliún ag Kantar Media, méadaithe ó e5 mhilliún in 2015. Is brabús sármhaith é seo ar infheistíocht bhliantúil na Comhairle Oidhreacht de e300,000 sa tionscnamh.

SEACHTAIN NÁISIÚNTA OIDHREACHA MEASADH 100% A BHEADH SÁSTA 1,083 GO RAIBH LUACH SEACHTAIN NÁISIÚNTA EAGRAÍ IMEACHTA OIDHREACHTA A MHOLADH AG AN GCAIDREAMH DO CHARA POIBLÍ A GHIN INFHEISTÍOCHT AG AN

87% GCOMHAIRLE OIDREACHTA D’IMEACHTAÍ A BHÍ DEHERITAGE SAOR IN AISCE E €7 MILLION 300,000

28 An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 2016 2. Oideachas, For-rochtain & Feasacht

Imeacht Clabhair agus Adhmad, Co. Shligigh - Seachtain Náisiúnta Oidhreachta 2016

An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 2016 29 2. Oideachas, For-rochtain & Feasacht

Oileán Thóraí, ceann de na cúig oileán a ghlac páirt i nDeireadh Seachtaine Fiadhúlra Oileán 2016

30 An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 2016 2. Oideachas, For-rochtain & Feasacht

2.3. DEIREADH SEACHTAINA FIADHÚLRA OILEÁN

Reáchtáladh Deireadh Seachtaine Fiadhúlra Oileán ar cúig d’oileáin Atlantacha na hÉireann i mí an Mheithimh 2016. Reáchtáladh an t-imeacht, i gcomhpháirt le Bioblitz 2016, mar thionscnamh den Ionad Náisiúnta le Sonraí Bithéagsúlachta é, a thugann saineolaithe agus baill an phobail le chéile i gcomórtas chun teacht ar an líon is airde de speicis i limistéar áirithe le linn tréimhse 24 uair. Chuir an t-imeacht deis ar fáil don phobal speicis fiadhúlra áitiúla a thaifeadadh agus oidhreacht agus carachtar gach oileán a cheiliúradh. I dteannta leis an mBioblitz, áiríodh san imeacht turais báid chun féachaint ar dheilfeanna, seilg cois farraige, siúlóidí chun féachaint ar éin, féachaint ar réaltaí, taispeántais bia agus ceirde agus siamsaíochta oíche.

2.4. LÁ ABHCHÓIDEACHTA NA MÚSAEM

Sheol an tAire Aire Ealaíon, Oidhreachta, Gnóthaí Réigiúnacha, Tuaithe agus Gaeltachta, Heather Humphreys, Lá Abhcóideachta na Músaem sa Leabharlann Náisiúnta ar 30 Samhain. D’eagraigh Líonra Músaem na nÚdarás Áitiúil an t-imeacht, ag obair i gcomhpháirt le Cumann Músaeim na hÉireann, le cabhair an tacaíocht na Comhairle Oidhreachta.

Ba í príomhaidhm an lae ná béim a chur ar obair shuntasach músaem ár n-oileáin, ar thuaisceart agus ar dheisceart na teorann araon. Bhí tábhacht faoi leith ag baint leis an ról tosaigh a bhí ag ár músaem i mbliain stairiúil seo an chomóraidh. Chuir músaeim ar fud na tíre, ag obair i gcomhpháirt le pobail, scéalta eipiciúla de phaisean, tírghrá agus díbirt i láthair don phobail i réimse taispeántas agus imeachtaí a bhí tarraingteach agus a spreag machnaimh.

2.5. CLÚDACH SNA MEÁIN

Mar a tuairiscíodh níos luaithe sa tuarascáil seo, measadh go neamhspleách ag Kantar Media go raibh luach chaidrimh phoiblí a ghin Seachtain Náisiúnta Oidhreachta in 2016 ar mhéid e7 milliún -e2 mhilliún ginte trí chlúdach sna meáin agus e5 mhilliún ginte ar líne. Tá méadú tagtha ar an luach caidrimh phoiblí seo ó e5 mhilliún i 2015, a léiríonn brabús faoi leith ar infheistíocht bhliantúil na Comhairle Oidhreachta de e300,000 san tionscnamh,

Fuair an Chomhairle Oidhreachta 237 alt sa phreas, sna meáin chraolta agus ar líne ar fud na meáin náisiúnta san iomlán, a bhfuil luach caidrimh phoiblí iomlán de e2.5 milliún orthu. Ba iad na leibhéil airde de clúdach dearfach ba chúis leis, i dteidil luachmhaire cló, mar shampla, an Irish Times agus an Irish Examiner, stáisiún meán, mar shampla Raidió I RTE agus Newstalk agus suíomhanna gréasáin ar nós www.independent.ie.. Ba é an preas a bhí ba bhisiúla i dtéarmaí méid, agus baineadh 126 alt amach, agus ba é an clúdach ar líne a ghin an luach caidrimh phoiblí is ar ag luach níos mó na e1.7 mhilliún.

2.6 CAINT DIANA DARKE - ‘MO THEACH SAN DAMAISC: DEARCADH LAISTIGH DE GHÉARCHÉIM NA SIRIA

I Lúnasa, d’óstaigh an Comhairle Oidhreachta, i gcomhpháirt le ICOMOS Éireann, caint de chuid Diana Darke dár teideal, ‘My House in Damascus: An Inside View of the Syrian Crisis’, bunaithe ar a leabhar a bhfuil an teideal céanna air. Mhínigh Diana conas a thug a caomhantas ar theach arsa sa Damaisc léargas uathúil dí ar an neart atá ag, agus ar na dúshláin roimh, pobal ilchultúrtha agus il-eitneach i gcás ina bhfuil siad buailte go holc ag achrainn. Mheabhraigh an chaint dúinn, le linn Seachtain Náisiúnta Oidhreachta, leis an tábhacht a bhaineann le hoidhreacht daoine eile, is féidir a thuiscint mar oidhreacht chomónta, cé nach mbeadh an deis againn riamh é a bhraith. Chuir an chaint in iúl dúinn go tráthúil nádúr il-eitneach ár sochaí féin.

An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 2016 31 1. Réamhrá

2.7 AN CHOMHAIRLE OIDHREACHTA AR LÍNE

Téann an Chomhairle Oidhreachta i dteagmháil le réimse leathan pobal trí ardáin meán sóisialta éagsúla. Cuireann na meáin shóisialta deis ar fáil don eagraíocht cumarsáid a dhéanamh maidir le luach na oibre a dhéanaimid agus suim agus feasacht a spreagadh i gcúrsaí a bhaineann le hoidhreach ar leibhéal áitiúil agus náisiúnta araon agus i ngníomhaíochtaí leis an bpobal go ginearálta. Cumasaíonn na meáin shóisialta dúinn ceangail go minic le réimse éagsúil cleachtóirí, daoine proifisiúnta agus eagraíochtaí i mbun oibre a bhaineann le hoidhreacht, agus cumasaíonn siad dóibh ceangail le chéile agus faisnéis a chomhroinnt atá bainteach le hoiliúint oidhreachta agus tionscadail, poist, deiseanna tairisceana, foilseacháin, deiseanna maoinithe. Tá méadú tagtha ar líon na leantóirí ar fud réimse ardáin meán sóisialta go rialta le blianta beaga anuas.

FACEBOOK

Ag deireadh 2016, bhí níos mo ná 10,500 ‘Is Maith Liom’ ar leathanach Facebook na Comhairle Oidhreachta, méadú 75% ó 6,000 ‘Is Maith Liom’ ag deireadh 2015. Bhí formhór na leantóirí (29%) 35-44 bliain d’aois, agus ina dhiaidh sin, roinneadh an dara háit agus 22% an ceann, idir daoine 25- 34 bliain agus 45-54 bliain d’aois. Tá 12% de leantóirí 55-64 bliain d’aois, 8% dóibh d’aois 65+ bliain d’aois agus 4% 18-24 bliain d’aois.

TWITTER

Tá an Chomhairle Oidhreachta ar Twitter @HeritageHubIRE. Bhí 5,809 leantóir againn ag deireadh 2016, méadú 37% ar 4,225 leantóir ag deireadh na bliana. Ba iad na mná a bhí i 58% de leantóirí ar Twitter agus na fir i 45%, formhór na leantóirí (46%) 25-34 bliain d’aois agus 31% 35-44 bliain d’aois.

EZINE

Bhí 13,141 síntiúsóir ag ríomhiris mhíosúil na Comhairle Oidhreachta ag deireadh 2016 (méadú ó 11,000 i 2015). Tá idir nuacht, imeachtaí, tairiscintí agus deiseanna fostaíochta sa ríomhirisi agus is iad na síntiúsóirí na iad siúd a bhfuil suim acu san oidhreacht chomh maith le daoine proifisiúnta ag obair sa tions

FACEBOOK TWITTER EZINE 10,500 5,809 13,141 IS MAITH LIOM AN LEATHANACH LEANTÓIR SÍNTIÚSÓIR DE MHÉADÚ DE MHÉADÚ DE MHÉADÚ 75% in 2016 37% in 2016 19% in 2016

32 An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 2016 1. Réamhrá

Saingeal Eaglais Naomh Caitríona, na Cealla Beaga, Co. Dhún na nGall, roimh agus tar éis oibreacha caomhantais, tacaithe ag deontas ón gComhairle Oidhreachta i 2016

An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 2016 33 7. Featured Work from 2016BEARTAS CULTÚRTHA 2016 BEATRICE KELLY, CEANNASAÍ AR BHEARTAS & TAIGHDE, AN CHOMHAIRLE OIDHREACHTA

Rinneadh dul chun cinn tábhachta i mbeartas poiblí bainteach an chomóraidh a chur ar fáil. Ghlac níos mó ná 80 duine páirt le hoidhreacht in 2016 trí Chultúr 2025, céad pholasaí san imeacht, lena n-áirítear ionadaithe ó mhúsaeim ar fud na cultúrtha i gcomhair a Stáit, a sheol an tAire Aire Ealaíon, tíre agus baill Oireachtais. Oidhreachta, Gnóthaí Réigiúnacha, Tuaithe agus Gaeltachta, Heather Humphreys. Chuir an Chomhaire um Institiúidí Taispeánann torthaí an tsuirbhé gur thug níos mó ná 6 Náisiúnta Cultúrtha, ina bhfuil ballraíocht ag an gComhairle mhilliún duine cuairt ar mhúsaeim in Éirinn le linn 2014, agus Oidhreachta, in iúil don Aire i 2014, an gá a bhí le beartas níos mó ná leath ina gcuairteoirí intíre. In ainneoin na tóra atá náisiúnta cultúrtha. orthu, tá easpa infheistíochta agus foirne sna músaeim, agus níos mó ná 40% ag obair ar bhuiséad bliantúil níos mó ná Ghlac an tAire Humphreys agus a hoifigigh leis an ndúshlán e30,000 in aghaidh na bliana. an creat beartais seo a dhréachtú chun an cultúr a chur i gcroílár shaol na hÉireann, agus áirítear leis próiseas Dúirt 76% de fhreagróirí go raibh níos lú ná deichniúr comhairliúcháin forleathan ar fud na tíre. fostaithe ar thuarastal acu, agus dúirt 16% do fhreagróirí nach raibh fostaí ar thuarastal ar bith acu. Is comhartha é ar Cuireann an beartas cur chuige comhpháirtíochta chun cinn dúthracht thar na bearta lucht an earnála músaem go raibh ionas go n-oibríonn na hearnála ealaíon, oidhreachta agus rochtain ag 6 mhilliún cuairteoir ar mhúsaem. cultúrtha le chéile ag leibhéil contae agus náisiúnta. Beidh an tionscnamh Éire Chruthaitheach, a sheol an Taoiseach, I bhfianaise na dúthrachta agus na suime sin, tá sé ábhartha Enda Kenny, i mí na Nollaig 2016, mar thoradh ar fhreagairt le tabhairt faoi deara nár chuir Cultúr 2025 músaeim san dhearfach ar bliain comóraidh 2016, mar phríomh-inneall áireamh go sonrach, cé gur dhírigh go leor grúpaí, lena chun an beartas cultúrtha seo a chur i gcrích. n-áirítear an Chomhairle Oidhreachta aird ar riachtanais na hearnála seo. Agus príomhról ag músaeim réigiúnacha Chuir Cultúr 2025 comhthéacs beartais ar fáil don suirbhé ar i soláthar eispéireas ar an líne tosaigh do shaoránaigh na earnáil na músaem a rinneadh anuraidh - Suirbhé Músaem Éireann agus do chuairteoirí araon, tá sé beartaithe ag an na hÉireann 20161, an chéad suirbhé den chineál sin a gComhairle Oidhreacht obair leis na heagraíochta agus rinneadh le deich mbliana anuas. Sheol an tAire Humphreys tionscnaimh ábhartha go léir chun cinntiú go dtugtar an an suirbhé i mí Dheireadh Fómhair anuraidh ag imeacht a cumas dár músaeim a rol éigeantach a chomhlíonadh i reáchtáladh i Leabharlann Náisiúnta na hÉireann, a d’eagraigh gcosaint oidhreacht cultúrtha na hÉireann ar ár son agus ar Cumann Músaem na hÉireann i gcomhpháirt le Líonra son ár gcuairteoirí. Músaem na nÚdarás Áitiúil agus tacaithe ag an gComhairle Oidhreachta. Bhí sé de sprioc ag an imeachta abhcóideacht a dhéanamh maidir leis na tairbhí agus an luach a chuireann earnáil na músaem ar fáil don sochaí agus an ról atá ag músaeim údarás áitiúil i dtaispeántais a ag mharcáil bhliain

1 Mark Fitzgerald, E. (2016) Suirbhé Mhúsaeim na hÉireann 2016. Foilsithe ag Cumann Mhúsaeim na hÉireann, Baile Átha Cliath. 34 An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 2016 7. Featured Work from 2016

Seoladh Cultúr 2025, céad bheartas cultúrtha an Stáit ag an Aire Ealaíon, Oidhreachta, Gnóthaí Réigiúnacha, Tuaithe agus Gaeltachta, Heather Humphreys, TD

Rinneadh an chéad suirbhé le deich mbliana Seoladh Cultúr 2025, an chéad anuas ar earnáil na músaem i 2016. beartas cultúrtha i gcomhair an Stáit i 2016 agus déanfar é a chur i gcrích trí an tionscnamh Éire Chruthaitheach sna blianta atá le teacht.

An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 2016 35 36 An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 2016 3. Beartas & Taighde

Taispeántas COBÁC ar an Éirí Amach - Bunchóipeanna de chártaí poist déanta sna seachtainí a lean Éirí Amach 1916, chun turasóireachta láthair chatha a spreagadh agus chun brabús a dhéanamh as

An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 37 3. Beartas & Taigde

3.1. FÓRAM EORPACH UM CHAOMHANTAS DÚLRA AGUS TRÉADACHAS

Tá an Chomhairle Oidhreachta ag obair le fada i gcomhpháirt leis an bhFóram Eorpach um Caomhantas Dúlra agus Tréadachas , líonra uile-Eorpach a mhúsclaíonn feasacht ar thábhacht feirmeoireacht íseal-déine beostoc.

In 2016, lean an Fóram Eorpach um Caomhantas Dúlra agus Tréadachas, ag obair i gcomhpháirt le IT Shligigh ar aghaidh chun aitheantas agus cur síos a dhéanamh ar talamh feirme ar Ard-Luach Nádúir agus ar conas a d’fhéadfadh tacú leis faoin gComhbheartas Talmhaíochta agus athchoiriú an Chomhbheartais Talmhaíochta.

Tar éis fógairt tionscnamh Comhpháirtíochta Nuálaíochta Eorpacha ag Roinn Talmhaíochta, Bia agus Mara go luath i 2016, méadaigh an Fóram Eorpach um Caomhantas Dúlra agus Tréadachas ar a n-iarrachtaí chun tacú le grúpaí áitiúla i bhforbairt scéim treoraithe go háitiúil faoin tionscnamh. Chun éascú le forbairt tograí ar ardchaighdeán, chuir an Fóram Eorpach um Caomhantas Dúlra agus Tréadachas faisnéis le chéile i gcomhair úsáid grúpaí pobail, mar shampla, ag cur grúpaí íl-ghníomhaithe le chéile, spriocanna a shocrú i gcomhair scéimeanna treoraithe go háitiúil; cur le chéile iarratas ar Comhpháirtíocht Nuálaíochta Eorpacha; agus forbairt córas scórála i gcomhair sláinte éiceachóras ardtailte. D'fhorbair an Fóram Eorpach um Caomhantas Dúlra agus Tréadachas caidreamh le grúpaí ar fud na tíre maidir leis, ag tabhairt cuairte ar na ngrúpaí, ag cur i láthair, agus ag plé roghanna agus cur chuige.

3.2. LEARSCÁILEANNA OIDHREACHTA

Tugann HeritageMaps.ie rochtain ar thacar sonraí oidhreachta náisiúnta i bhfoirm léarscáile chomh maithe le sonraí comhthéacsúla breise a ionchorprú ó réimse forleathan d’fhoinsí ar líne. Cuimsíonn sé freisin tacair sonraí atá uathúil sa tionscadal, mar shampla so-ghabháltacht ithreach do chreimeadh cósta, tacar sonraí músaem agus réimse Suirbhéanna Oidhreacht Contae téamacha.

Heritagemaps.ie - Sráid Chill Dara, Cúrsa Taistil Bhaile Átha Cliath

38 An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 2016 3. Beartas & Taigd

Le linn 2016, chonacthas athfhorbairt, athdhearadh agus athbhrandáil an ‘Amharcóir Léarscáileanna Oidhreachta’, go HeritageMaps.ie. Cruthaíodh comhéadan níos soláimhsithe agus níos iomasaí agus leathnaíodh an sprioc-bhunachar úsáideoirí chun na hearnála oideachais agus turasóireachta a chur san áireamh, chomh maith le grúpaí bainteach le hoidhreacht, idir phroifisiúnta agus amaitéaracha, agus pobail agus daoine aonair.

Tugadh seoladh bog do HeritageMaps.ie. le linn Sheachtain Náisiúnta Oidhreachta 2016 agus bhí méadú tobann i líon úsáideoirí ar an toirt. Tar éis eisiúint oifigiúil i mí na Nollag, tá méadú faoi ocht tagtha ar líon na n-úsáideoirí. Le linn 2016, áiríodh san obair ar HeritageMaps.ie. bailiú leanúnach agus taispeántas tacar sonraí údarás áitiúil agus 14 contae eile ag nuashonrú sonraí suirbhé ann cheana féin agus ag cur tacar sonraí nua ar fáil don amharcóir. Ina theannta sin, áiríodh tacar sonraí nua ón gComhairle Oidhreachta, a chuireann suíomhanna Láithreáin UNESCO in Éirinn ar fáil, Sheela-na-Gigs agus gloine dhaite ar leith.

Le linn 2016, forbraíodh amharcóir nua, Tionscadal LIFE Geopark Bhoirne agus Aillte an Mhothair. Beidh sonraí san amharcóir seo ar gach gné d’oidhreacht shaibhir agus uathúil Bhoirne i bhfoirm léarscáile. Tá sé ag fanacht ar fhaomhadh ón ngrúpa stiúrtha faoi láthair, ionas go seolfar é, mar fho-amharchóir ar HeritageMaps.ie sa samhradh in 2017.

3.3. CLÁR INSTAR: ‘TÍRDHREACH AGUS LONNAÍOCHT ÉIREANN THOIR-THEAS RÉAMHSTAIRIÚLA DÉANAÍ’

Thug an Clár um Taighde Seandálaíochta Straitéiseach Náisiúnta na hÉireann maoiniú do thionscadal trí bliana amháin le linn na tréimhse 2015-2017. Is staidéar idirdhisciplíneach é ‘Tírdhreach agus Lonnaíocht Éireann Thoir-Theas Réamhstairiúla Déanaí bunaithe i Roinn na Seandálaíochta, Coláiste na hOllscoile, Corcaigh. Baineann an tionscadal úsáid as modhanna pailéachomhshaoil agus seandálaíochta chun gníomhaíocht daonna agus athrú tírdhreacha a fhiosrú in Éireann réamhstairiúil déanach idir 1200RC agus 400AD, INSTAR Excavating a section through blanket peat on the Comeragh Ridge, Co. Mar sin, díríonn an tionscadal ar an gCré-umhaois Dhéanach agus an Iarannaois i Waterford, in advance of sampling for palae- Contaetha Loch Garman, Phort Láirge, Chill Chainnigh agus Cheatharlach. Áirítear oenvironmental analyses. The base of these ionadaithe ar fhoireann an tionscadal, atá á threorú ag Coláiste na hOllscoile, Corcaigh, peat deposits date to the Later Bronze Age. ó Transport Infrastructure Ireland, Coláiste Chathair Bhaile Átha Cliath, Ollscoil York, Ollscoil agus Coláiste na hOllscoile, Baile Átha Cliath chomh maithe le rannpháirtithe neamhspleácha.

In 2016, fuarthas seicheamh pailéachomhshaoil ag Loch Cuilinn, Co. Phort Láirge agus fuarthas dhá chroíleacán eile ó ag talamh portaigh ardtailte i Rós Mór, Co. Cheatharlach agus ag Iomaire an Chomaraigh, Co. Phort Láirge. Rinneadh anailís ar 69 tuairisc nua ar láithreán seandálaíochta san iomlán agus cuireadh faisnéis ar ghnéithe a bhaineann leis an tréimhse staidéir (1200RC-AD400) sa bhunachar sonraí, ina bhfuil 201 láithreán seandálaíochta ón réigiún anois.

D’fhreastail a lán daoine ar lá oscailte a reáchtáladh le linn Sheachtain Náisiúnta Oidhreachta 2016 ag Músaem Poiblí Chorcaí, lena n-áiríodh ionadaithe ó Mhúsaem Ime Chorcaí agus Bácús Arbutus, Corcaigh, a bhácáil arán ‘réamhstairiúil’ i gcomhair an imeachta. I measc aschur eile, bhí cur i láthair torthaí tionscadail ag comhdháil thábhachtach idirnáisiúnta (Cumann Eorpach na Seandálaithe, Vilnias, Meán Fómhair 2016).

3.4. BAILTE AGUS SRÁIDBHAILE NA HÉIREANN

In 2016, rinne an Chomhairle Oidhreachta anailís ar réamhthorthaí Dhaonáireamh 2016 chun béim a leagan ar rátaí tithíocht gan áitiú uirbeacha. D’aithin an taighde 17 mbaile ina raibh beagnach 11,000 teach nó árasán gan áitiú, fírice atá ábhartha i gcéimniú beartais chun dul i ngleic leis an ganntanas tithíochta reatha agus easpa dídine.

An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 2016 39 3. Beartas & Taigde

D’áitigh an Chomhairle dá gcuirfí Dreasacht Cáineadh na Cathrach Beo ar fáil dá leithead do bhailte, mar a áitíodh ina ‘Tograí Beartais do Bhailte na hÉireann’ in 2015, gur bhealach é gur athúsáid an tsochair tithíochta seo agus na bailte a hathnuachan. Is dlúth agus inneachar ár mbailte iad áitribh agus tá na sráid-dreacha seo ina dlúth-pháirt de cad agus cé muid ar an dul le Carraig Phádraig nó Páirc an Chrócaigh. Cuireann úsáid tithe agus árasán gan áitiú ar príomhshráideanna agus eile le hinbhuanaitheacht trí laghdú ar bhrath ar ghluaisteáin, cur ar fáil seirbhísí fisiceacha agus sóisialta ar bhealach níos éifeachtúil, agus spáráil ábhar tógála. Chlúdaíodh an anailís seo ar chlár Newstalk Pat Kenny agus ag soláthraithe nuachta eile.

3.5. COMHPHÁIRTÍOCHTAÍ ARDTÁILTE

Chuidigh an Chomhairle Oidhreachta le Fóram Ardtailte na hÉireann (IUF) dhá staidéar taighde a dhéanamh in 2016. Is suirbhé uile-oileáin é an Staidéar Pobail Ardtailte ar ghrúpaí áitiúla ag tabhairt faoi ghníomhaíochtaí bainistíochta inbhuanaitheacha laistigh de cheantair ardtailte na hÉireann.

Cuireann an suirbhé léargas ar fáil i dtréimhse agus i bpróifílí ar cén áit ina bhfuil 25 de ghrúpaí ardtailte príomha agus ionadaíocha i dtaca le conas a eagraítear iad, cad a dhéanann siad agus na dúshláin atá rompu. Iarrtar sa tuarascáil ar an rialtas maoiniú bliana iolracha a chur ar fáil do ghrúpaí ardtailte gníomhacha agus chun comhordaitheoir líonra náisiúnta a chur ar fáil, chun bailiú faisnéise, scaipeadh, oiliúint agus tacaíocht bainistíochta do na grúpaí a bhfuil géarghá le hacmhainní acu.

Baintear úsáid sa dara tuarascáil - Próifíl Shocheacnamaíoch Ardtailte na hÉireann - as sonraí a shíolraítear as an Daonáireamh Daonra, an Daonáireamh Talmhaíochta agus Innéacs Ganntanais Pobal- HP. Cuireann an tuarascáil anailís ar fáil ar choinníollacha socheacnamaíocha pobal ardtailte laistigh de Phoblacht na hÉireann agus is féidir go mbainfear úsáid as mar fhoinse faisnéise i ndéanamh beartas a bhaineann leis na ceantair sin.

Thug an Chomhairle Oidhreachta tacaíocht d’Fhóram Ardtailte na hÉireann chun comhdháil náisiúnta a eagrú i gcomhpháirt leis Fóram Rochtain Sléibhe na gCruach Dubh, ina gcuireadh na dhá thuarascáil thuas i láthair. Díríodh sa chomhdháil ‘Ag Cur Acmhainní ar Fáil do Phobail Ardtailte’ ar chur chun cinn bunú líonra uile-oileán de ghrúpaí ardtailte maidir le bainistíocht inbhuanaitheach ceantar ardtailte. Thug an chomhdháil sainordú d’Fhóram Ardtailte na hÉireann tacaíocht airgeadais rialtais a chuardach, chun eagraíocht líonra náisiúnta a bhunú agus chun comhordaitheoir líonra pobal ardtailte náisiúnta a fhost

3.6. MEITHEAL TÍRDHREACHA

Lean an Meitheal Tírdhreacha ar aghaidh ag bualadh le chéile le linn 2016 chun comhairle a chur ar an gComhairle Oidhreachta maidir lena cabhair leis an Straitéis Tírdhreacha Náisiúnta. Rinne an Straitéis Tírdhreacha Náisiúnta a dhréachtú thar an tréimhse 2009-2015, agus sheol an tAire Ealaíon, Oidhreachta, Gnóthaí Réigiúnacha, Tuaithe agus Gaeltachta an Straitéis i 2015.

Tar éis a chruinniú deireanach sa bhliain, bhí roinnt moltaí ag an Meitheal, lena n-áirítear gur cheart go leanfadh an Chomhairle Oidhreachta ar aghaidh ina ról mar abhcóide tírdhreacha, agus go bhfuil forbairt córas comhsheasmhach agus soiléir chun measúnú a dhéanamh ar charachtar tírdhreacha, a bhfuil ar an eolas faoi charachtracht tírdhreacha stairiúil, ina príomhchuspóir chun cleachtadh feabhsaithe in Éirinn a chumasú.

3.7. SEANDÁLAÍOCHT 2025

Chuir baill fhoirne na Comhairle Oidhreachta le dréachtú doiciméad beartais Seandálaíocht 2025, trí Bhuanchoiste ar Sheandálaíocht Acadamh Ríoga na hÉireann. Sheol an tAire Aire Ealaíon, Oidhreachta, Gnóthaí Réigiúnacha, Tuaithe agus Gaeltachta an doiciméad beartais deireanach i mí an Mheitheamh 2017. Tá Seandálaíocht 2025 dírithe mar dhoiciméad abhcóide i gcomhair seandálaíochta agus oidhreachta cultúrtha, agus mar phríomhráiteas roimh agus mar fhoinse faisnéise i gcomhair an Phlean Náisiúnta Oidhreachta, agus chun cur leis an tionscnamh Éire Chruthaitheach (2017–22).

40 An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 2016 3. Beartas & Taigd

3.8. TUAMA PASÁISTE AN CHNOIC RUA, CO. CHILL CHAINNIGH

Chuir an Chomhairle Oidhreachta aighneas isteach chuig Comhairle Contae Thiobraid Árann maidir le forbairt feirme ghaoithe molta in aice tuama pasáiste Neoilitheach an Chnoic Rua, Co. Chill Chainnigh D’áitigh an Chomhairle go gcuirfeadh an fhorbairt molta isteach an iomarca ar láthair Séadchomhartha Náisiúnta agus go mbeadh drochthionchar aige ar eispéireas grianstad an gheimhridh ag an tuama, agus ag cur isteach an iomarca ar léamh ailíniú arsa réalteolaíochta fíor-shuntasach.

Dúirt an Chomhairle freisin go mbeadh cur isteach radhairc na feirme ghaoithe molta ar radhairc ó tuama pasáiste Bhán Fraoigh, Co. Chill Chainnigh iomarcach. Dhiúltaigh Comhairle Contae Thiobraid Árann an feirme ghaoithe molta agus tá sé faoi chaibidil ag an Bord Pleanála anois.

3.9. LOCH GARMAN MEÁNAOISEACH: AISTÍ I GCUIMHNE AR BILLY COLFER

Thug an Chomhairle Oidhreachta tacaíochta le foilsiú leabhar aistí i gcuimhne ar Billy Colfer, nach maireann, a bhí ina bhall ar Bhord na Comhairle Oidhreachta le linn na tréimhse 2005-2010 agus a bhí ina scoláire aitheanta ar thírdhreacha agus caisleáin meánaoiseacha. Bhí Ceannaire ar Chaomhantais na Comhairle ina chomh-údár ar an imleabhar seo ina bhfuil aistí ar sheandálaíocht mheánaoiseach, tírdhreach, logainmneacha agus stair Chontae Loch Garman. Sheol Conor Newman, an Cathaoirleach ag éirí as, é i mí na Nollaig 2016.

3.10 CREAT PLEANÁLA NÁISIÚNTA - ÉIRE 2040 – ÁR BPLEAN

Tá Oifigeach Pleanála na Comhairle Oidhreachta ina bhall den Ghrúpa Chomhairligh Speisialta ar an gCreat Pleanála Náisiúnta. Ag leanúint ar aghaidh ó chead chruinniú an ghrúpa i mí na Nollaig 2016, ar a raibh an tAire Tithíochta, Pleanála agus Rialtais Áitiúil, Simon Coveney ina Chathaoirleach, d’ullmhaigh an Chomhairle Oidhreachta aighneas a dhírigh ar sheacht bpríomhthosaíochtaí i gcomhair an phlean, is iad:

• An gá le tairbhí Creat láidir Pleanála Náisiúnta a chur in iúl don phobal i gcoitinne.

• Ba cheart go ndéantar catagóiriú ar fhás cultúrtha agus ar fhorbairt chultúrtha mar ceathrú colún forbartha inbhuanaithe, mar shampla, meastar gurb é comhshaol stairiúil na hÉireann is cúis le e1.5bn nó 1% d’oll-luach breise an Stáit agus tuairim is 65,000 post;

• Creat Pleanála Náisiúnta i dtaca le hathrú aeráide agus fuinneamh in-athnuaite, mar shampla, thaispeánadh i dtaighde déanta ag an gComhairle Oidhreachta i 2013 go raibh riachtanas le creatlach láidir i gcomhair earnáil na bhfeirmeacha gaoithe ar tír;

• Ba cheart go gcuirtear san áireamh leis an gCreat Pleanála Náisiúnta Straitéis Náisiúnta Tírdhreacha 2015-2025, is é sin, pleanáil spásúlachta agus bainistíocht na dtírdhreach go léir, ní hamháin tírdhreacha íocónacha.

• Tá riachtanas le bainistíocht spásúlachta lonnaíochtaí stairiúla agus le cláir náisiúnta athnuachain;

• Ní mór go soláthróidh an Creat Pleanála Náisiúnta bunús i gcomhair an Phlean Spásúlachta Muirí Náisiúnta, atá le hullmhú ag ballstáit an AE roimh 2021;

• Ní mór go gcuimsíodh Measúnú Comhshaoil Straitéiseach comhpháirtíochta sa Chreatlach Pleanála Náisiúnta chun monatóireacht agus modhnú a chumasú, más gá.

Leanfaidh an Chomhairle Oidhreachta ar aghaidh ag tacú agus ag cuir le hullmhúchán agus cur i bhfeidhm Creatlach Pleanála Náisiúnta - Éire 2040.

An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 2016 41 7.FEIRMEOIRÍ Featured Work from 2016 BAINEANNA NA HÉIREANN AG CAOMHNÚ ÁR NOIDHREACHTA - ANNA MEEHAN, BAINISTEOIR SCÉIM DEONTAIS NA BHFOIRGNEAMH TRAIDISIÚNTA FEIRME GLAS, AN CHOMHAIRLE OIDHREACHTA

De bharr na n-athruithe radacacha atá tagtha ar Fuair fiontraí eile, Ailbhe Gerrard, is feirmeoir baineann fheirmeoireacht le céad bliain anuas, níl foirgnimh feirme í, maoiniú faoin na scéime i 2016 chun ballaí teorann thraidisiúnta i gcroílár gníomhaíochta feirme a tuilleadh, cloiche a dheisiú i bhFeirm Brookfield, i gCo. Thiobraid agus cé nach mbaintear mórán úsáide as go leor dóibh, is Árann. Rinne Ailbhe staidéar ar fhorbhairt inbhuanaithe i gné luachmhar de thírdhreach na hÉireann fós iad. Chun gColáiste na hOllscoile Londain, agus ar fheirmeoireacht an luach seo a aithint, déanann an Comhairle Oidhreachta, i orgánach ar feadh trí bliana i gColáiste Talmhaíochta Alban, gcomhpháirt leis an a bhfuil an-cháil air. Ag leanúint ar ghairm bheatha rathúil i mbainistíocht tionscadail tógtha, d’fhill Ailbhe chun dul i Roinn Talmhaíochta, Bia agus Mara, scéim deontas bhliantúil mbun feirmeoireachta ina aice a baile féin in aice Bhaile an a riar i gcomhair comhpháirtithe sa Scéim Ghlas ar Bheagán Aonaigh, ar bhruacha Loch Dearg. Carbóin do Chomhshaol (GLAS) na Talmhaíochta chun na foirgneamh a chaomhnú agus a dheisiú. Tá an scéim á Tugadh onóir di le déanaí, nuair a bronnadh Scoláireacht cómhaoiniú ag an Roinn agus an Aontas Eorpach faoin Scéim Talmhaíochta Nuffield uirthi, agus tá sí lán-cháilithe chun Forbartha Tuaithe. Tá an scéim á treorú ag beirt fheirmeoirí dul i bun feirmeoireacht ag Brookfield agus tá sí tiomanta ban, ní hamháin ag cinntiú go mbaintear úsáid as na an talmhaíocht a thabhairt ar ais chuig a fhréamhacha foirgnimh áille seo, ach ag forbairt gnólachtaí inbhuanaithe inbhuanaitheacha. Creideann Ailbhe go bhfuil réimse rathúla thart orthu. cineálacha feirmeacha agus múnlaí éagsúlaithe lárnach d’inbhuanaitheacht tuaithe. Tá fiontraíocht mheasctha aici ar Chuir June Bourke iarratas isteach ar mhaoiniú faoi GLAS an bhfeirm, idir curaíochta, beostoc agus foraoiseacht, agus, chun ceithre scioból traidisiúnta ar a feirm in aice Chathair spreagtha ag an bhfuinneamh a ghineadh trí Teacht le Chéile na Mart a chaomhnú, ar a bhfuil caora Iacób, Suffolk agus Bhuan-Thalmhaíocht Uile-Éireann, sheol Ailbhe Brookfield Texel aici. Cuireann na foirgnimh le suímh an tírdhreacha, Farm Hiveshare - táirge ceardaí mil-bhia i 2014. a bhfuil an chuma orthu gur ag ‘fás’ as an gcnoc atá siad, agus iad tógtha isteach i bhfána nádúrtha an chnoic. Bhí Is é an Bheach Dhubh atá ar an bhfeirm aici agus tá múnla cothabháil mhaith déanta ar na foirgnimh ach bhí gá le clár suimiúil de tháirgeadh meala bunaithe aici a oibríonn ar oibreacha níos leanúnaí. Rinne Ken, fear chéile June, an obair bhealach cosúil le prionsabail chomharchumainn bhig. go léir, agus chuaigh sé i mbun pointeáil aoil den chéad uair Coimeádann sé roinnt coirceoga agus tugtar cuireann do go fonnmhar. Is é an toradh deiridh ná grúpa foirgneamh dhaoine scaireanna a cheannach iontu Tá an dearcadh ag úsáideach a bhfuil a gcarachtar speisialta fós iontu, agus Ailbhe gur bealach é an fhionraíocht seo chun daoine a a chuireann le ceantar álainn seo de thírdhreach Chontae athcheangail le táirgeadh bia, agus luach agus eispéireas a Mhaigh Eo. chur le ceannaíocht meala. Craobh nádúrtha ba ea déanamh coinnle do tháirgeadh meala agus déantar é i gcró ar an Roinnt blianta ó shin, chinn June fiontraíocht ceardaíocht olla bhfeirm. Cuireadh an t-úllord ag Feirm Ghort an tSrutháin a bhunú agus thosaigh sí ag próiseáil an olla caorach léi féin. ar ais in úsáid chomh maith, agus tá Ailbhe ag táirgeadh sú Baineann sí úsáid as ceann de na foirgnimh chaomhnaithe úill anois, agus tá sí ag déanamh pleananna chun leann úll a anois i gcomhair bhreith na n-uan agus an olann a phróiseáil, tháirgeadh go luath. atá beartaithe ó dhroim na caorach agus a sníomhann Jane ag baint úsáide as tuirne Ashford. Baineann sí úsáid as Le deontas GLAS a cuireadh i leith ballaí singile na feirme a dathanna nádúrtha chun an olann a dhathú, lena áirítear dheisiú cuireadh fostaíocht ar fáil d’oibrithe ceardaíochta a craicne oinniún, aiteann, neantóga, buachalán, scamhacháin raibh taithí acu agus atá faoi oiliúint, rud a chuidigh dá réir adhmaid agus bláthanna. Ansin, díoltar an olann i dTeach sin le scileanna traidisiúnta sa chuid seo den tír a choimeád Ceirde i gCathair na Mart ina bhfuil na ceardaíocht atá ar agus a spreagadh. díol go léir déanta i gContae Mhaigh Eo. Chuir June, agus a cara Sheila, an siopa ar bhun cúpla bliain ó shín, agus an aidhm a bhí acú ná “cruthú ár saothar agus ár bhfostaíocht féin, agus táimid ag siúl go gcinnteoidh an tionscnamh seo inbhuanaitheacht ceardaithe áitiúla sa todhchaí.

42 An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 2016 7. Featured Work from 2016

Ag barr ar chlé: Ailbhe Gerrard ag tabhairt aire dá coirceoga ag Feirm Ghort an tSrutháin, Co. Thiobraid Árann Ag an mbarr ar dheis: Tá sú úill á tháirgeadh ag Ailbhe anois ón Úllord ag Gort an tSruthán. Ag bun: An balla teorainn a deisíodh leis an maoiniú ó scéim GLAS

An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 2016 43 3. Beartas & Taigde

44 An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 2016 3. Beartas & Taigd

4. Tionscnaimh & Tionscadail Phobail agus Chaomhantais

Seachtain Oidhreachta 2016 - Turas ar Bhaile Shláine, Contae na Mí

An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 2016 45 4.Community & Conservation Initiatives & Projects

4.1. AN SCÉIM ‘ADOPT A MONUMENT’

I ndiaidh lorg rathúil Adopt a Monument Scheme de chuid Archaeology Scotland, sheol an Chomhairle Oidhreachta, i gcomhpháirt le hOidhreacht Abarta, an chéad chlár comhchosúil d’Éirinn in 2016. Cuirtear saineolas, meantóireacht agus tacaíocht ar fáil sa scéim chun pobail áitiúil a spreagadh le séadchomhartha a ‘uchtú’ ina gceantar lena chinntiú go leanfar leis an séadchomhartha a chothabháil, a chosaint agus a chur chun cinn. Cuirtear bealach nuálach ar fáil leis sin chun séadchomharthaí agus an oidhreacht áitiúil a thabhairt ón imeall go dtí croílár na bpobal áitiúil.

Rinne os cionn 90 grúpa pobail ar fud na hÉireann iarratas ar pháirt a ghlacadh sa scéim agus rinneadh an roghnú deiridh ar bhonn luach oidhreachta gach láithreáin mholta mar aon le fís agus tiomantas an ghrúpa a bhí ag moladh an láithreáin. Ba iad na sé shéadchomhartha rathúla a roghnaíodh an Dún, Co. Dhún na nGall; Eaglais na Rátha, Co. an Chabháin; Dúnfort Chnoc na Croiche, Co. Phort Láirge; Round Hill, Co. Phort Láirge; Foirgneamh Meilte Baravore, Co. Chill Mhantáin; agus Cúirt Liathróid Láimh Bhaile an tSléibhe, Co. Ros Comáin.

Áirítear ar na gníomhaíochtaí a rinneadh mar chuid den scéim in 2016 taifeadáin ar an láithreán; suirbhéanna geoifisiceacha, stairiúla agus topagrafacha; forbairt pleananna comhshaoil agus caomhantais; oiliúint ar fhorbairt na turasóireachta deireadh seachtainte; soláthar comharthaíochta léirmhínithí; gníomhaíochtaí spreagtha feasachta amhail laethanta aonaigh meánaoiseacha agus tráthnónta scéalaíochta; agus bainistíocht fásra agus oibreacha caomhnaithe ar shéadchomharthaí.

4.2. INTÉIRNEACHTAÍ CAOMHANTAIS

Ó 2006 i leith, thug an Chomhairle Oidhreachta tacaíocht do Scéim Intéirneachta Caomhantais do chúig cinn d’fhorais chultúrtha na hÉireann - Gailearaí Náisiúnta na hÉireann, Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath, Leabharlann Náisiúnta na hÉireann agus Cartlann Náisiúnta na hÉireann agus Leabharlann Chester Beatty. Tairgeann an scéim deis iontach do mhic léinn caomhantais oibriú le roinnt de sheoda tábhachtacha an domhain agus díríonn sí go príomha orthu siúd a bhfuil sainchúrsaí um chaomhnú déanta acu sna réimse páipéir, ceangail leabhar agus péintéireachta.

Is é atá beartaithe leis an scéim taithí ghairmiúil na háite oibre a chur ar fáil don intéirneach, laistigh d’institiúid ghradamach, agus bainfidh an aoi-institiúid dá réir sin, tairbhe as an léargas agus an oiliúint úrnua atá faighte ag an intéirneach. Baineann an institiúid tuilleadh tairbhe freisin as ball foirne breise ag a bhfuil raon scileanna, ag déanamh éascaíochta do thionscadail shonracha nach bhféadfaí a bhaint amach ar shlí eile agus ag cuidiú le cosaint fhoriomlán oidhreacht na hÉireann.

Is iad na cúig intéirneach a bhí le páirt a ghlacadh sa scéim in 2016 Nicole Devereux ag Leabharlann Náisiúnta na hÉireann; Cécilia Duminuco ag Leabharlann Chester Beatty; Ellen McKeever ag an gCartlann Náisiúnta; Gina Grond ag Gailearaí Náisiúnta na hÉireann; agus Erica D’Alessandro ag Leabharlann Choláiste na Tríonóide.

4.3. SCÉIM DEONTAIS FFT GLAS

Tá Scéim na bhFoirgneamh Traidisiúnta Feirme (SFTF), a bhfuil an-tóir ar fad uirthi á reáchtáil ag an gComhairle Oidhreacht i gcomhar leis an Roinn Talmhaíochta, Bia agus Mara ó 2008 i leith. Aithnítear sa scéim luach na bhfoirgneamh traidisiúnta feirme agus an méid a chuireann siad le tírdhreach na hÉireann trí dheontais a chur ar fáil lena ndeisiú agus lena gcaomhnú. In 2016, aistríodh SFTF go dtí an ‘Scéim Ghlas ar Bheagán Carbóin do Chomhshaol na Talmhaíochta’ (GLAS) agus tá sí oscailte do gach rannpháirtí sa scéim sin.

Síneadh an scéim ní hamháin chun tacú le foirgnimh thraidisiúnta feirme ach freisin le gnéithe tírdhreacha feirme de luach oidhreachta eile amhail ballaí cloiche, piaraí, geataí páirce, clóis dhuirleogacha agus droichid feirme. Tá sé mar aidhm léi na ‘gnáthfhoirgnimh’ a úsáidtear sa talmhaíocht a chosaint toisc go gcuireann na foirgnimh sin agus gnéithe eile den fheirm luach le tírdhreach na hÉireann.

46 An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 2016 4.Tionscnaimh & Tionscadail Phobail agus Chaomhantais

Rinne infheistíocht de e725,488 sa scéim i 2016, agus tugadh tacaíocht de 48 duine a fuair deontas chun 67 foirgneamh agus cúig struchtúr eile a chaomhnú, lena n-áirítear ballaí teorann agus droichead. Chun an obair chaomhnaithe seo a dhéanamh teastaíonn rannpháirtíocht daoine oilte agus gairmithe ceardaíochta ar fud na tíre. Táthar ag leanúint le hoiliúint ar il-leibhéil mar chomhpháirt den scéim, lena n-áirítear oiliúint scileanna feirme agus laethanta taispeánta a thacaíonn le haistriú gníomhach na scileanna traidisiúnta sa chomhthéacs dúchasach, rud a chuidíonn leis na foirgnimh an aimsir a sheasamh thar an deontas féin.

Buaicphointí Scéim GLAS 2016

Tháinig an dá thionscadal rannpháirteacha ba shuimiúil in 2016 ó dhá bhanfheoirmeoir atá ina gcónaí i gcodanna éagsúla den tíre agus atá ag cuimsiú gnéithe éagsúla dá n-oidhreacht áitiúil ar bonn inbhuanaithe, trí úsáid a bhaint as modhanna traidisiúnta ceardaíochta chun ioncam a ghiniúint agus an oidhreacht thógtha dhúchasach a chaomhnú ag an am céanna.

Tá gnólacht beag ceardaíochta á oibriú ag June Bourke, feirmeoir caorach atá bunaithe i Maigh Eo, ó fhoirgnimh ar chuidiú an Chomhairle Oidhreacht léi iad a chaomhnú. Déanann sí an olla a lomadh agus a sníomh í féin, dathaíonn sí í le ruaimeanna nádúrtha amhail oinniúin, neantóga, aiteann agus buachalán agus díolann sí an olla cniotála i siopa ceardaíochta ina raibh sé bainteach lena chur ar bun i Margadh na Mart.

Tá tacú as an deontas á fháil chomh maith ag Ailbhe Gerrard, feirmeoir ó Thiobraid Árann, chun oibreacha a dhéanamh ar pháirc theorann a feirme ina bhfuil crainn dhúchasacha, úllord agus coirceog don Bheach Dhubh. Táirgeann Ailbhe raon táirgí ón bhfeirm, lena n-áirítear mil, coinnle, sú úill agus thosaigh sí ag déanamh a leann úll féin le déanaí.

Foirgneamh traidisiúnta feirme caomhnaithe faoi scéim GLAS, Co, na hIarmhí

An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 2016 47 4. Tionscnaimh & Tionscadail Phobail agus Chaomhantais

4.4. LÉARGAS AR NA DEONTAIS OIDHREACHTA 2016

Cuireadh e800,000 ar fáil trí Scéim Deontais na Comhairle Oidhreachta agus na Roinne Ealaíon, Oidhreachta, Gnóthaí Réigiúnacha, Tuaithe agus Gaeltachta i gcomhair na Scéime Deontas Pobal-Bhunaithe in 2016. Roghnaíodh 171 tionscadal ó gach cearn den tír as beagnach 400 iarratas ar mhaoiniú a fháil. Tacaíonn na deontais le caomhnú agus forbairt leanúnach oidhreacht na hÉireann trí obair na ngrúpaí pobalbhunaithe. Bhain réimse éagsúil tionscadal tairbhe as na deontais i dtimpeallachtaí tuaithe agus uirbeach araon, ar a n-áirítear caomhnú gnáthóg, speiceas faoi bhagairt, oidhreachta tógtha agus cultúrtha.

Tagann na tionscadail éagsúla lenár bhféiniúlacht chultúrtha agus lenár suaithinseacht mar chine. Má dhéantar iad a sheachfhoinsiú mar is ceart, tá an acmhainneacht leo rud éigin a thabhairt ar ais don phobal agus don tír leis na glúnta atá le teacht. Leis na tionscadail coinnítear gnéithe faoi bhagairt ár n-oidhreachta beo agus soláthraítear deis do dhaoine páirt dhíreach a bheith acu maidir le todhchaí a n-áiteanna a fhorbairt. Léiríonn a lán de na tionscadail blianta d’obair leanúnach ar an leibhéal pobail chun ár n-oidhreacht a chosaint don todhchaí. Tacaíonn an scéim deontas chomh maith leis an ngeilleagar áitiúil, cuireann sé borradh faoin turasóireacht agus tá ár dtír ina háit níos fearr le cónaí agus le hoibriú inti dá mbarr.

4.5. LÍONRA BHAILTE MÚRTHA NA HÉIREANN

Díríonn Líonra Bhailte Múrtha na hÉireann (LBMÉ) ar iarrachtaí straitéiseacha na n-údarás áitiúil agus na bpobal atá bainteach i mbainistíocht, caomhnú agus feabhsú 29 balla múrtha in Éirinn, sa Tuaisceart agus sa Deisceart araon, a aontú agus a comhordú.

In 2016, lean LBMÉ dá bhforbairt tríd an bPlean ‘ Helping Towns Help Themselves’ (2015). Baintear leas sa phlean as obair LBMÉ agus an Tionscnamh um Baile Stairiúla. Leis an líonra seo cuireadh e199,000 san iomlán ar fáil le haghaidh 13 thionscadal um chaomhnú ballaí bailte, cuireadh e22,000 ar fáil le haghaidh dhá phlean caomhantais agus léirmhínithe ar bhallaí baile agus cuireadh e99,000 ar fáil le haghaidh 17 mbaile chun féilte bailte múrtha agus imeachtaí oideachais agus turasóireachta a chur ar siúl. D’fhreastail thart ar 47,000 duine ar imeachtaí a bhí tacaithe ag LBMÉ le linn na bliana. I gContae na Gaillimhe, mheall Deireadh Seachtaine Meánaoiseach Bhaile Locha Riach os cionn 15,000 duine, á dhéanamh mar an bhféile mheánaoiseach saor in aisce is mó in Éirinn.

Chomh maith lena CGB, d’eagraigh LBMÉ seacht n-imeacht agus gcomhdháil oiliúna nó chuidigh sé lena n-eagrú in 2016. Ba iad sin - Comhdháil um Chaomhnú Ballaí Baile, oiliúint ar bhainistíocht saorálaithe d’fhéilte (ar siúl dhá uair), seimineár maidir le cistí LEADER a rochtain le haghaidh tionscadail oidhreachta, cothabháil ballaí baile do shonraitheoirí agus do chleachtóirí araon, agus imeacht dhá lá inar díríodh ar athghiniúint Dhroichead na Bandan, Co. Chorcaí. Ar an iomlán, d’fhreastail 200 duine ar imeachtaí oiliúna in 2016.

D’fhoilsigh LBMÉ an doiciméad comhairleach, Tourism for Towns chomh maith. Cuirtear béim ann ar chuidiú a thabhairt do chónaitheoirí baile ar fud na tíre earnáil inmharthana turasóireachta a chruthú ina ndéantar suaithinseacht chultúrtha agus tábhacht oidhreachta an bhaile a urramú. Ar deireadh, ceapadh plean léirmhínitheach oidhreachta le haghaidh chríolár meánaoiseach Chathair Chorcaí.

IWTN GRANT RECIPIENTS HIGHLIGHTS

48 An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 2016 4.Tionscnaimh & Tionscadail Phobail agus Chaomhantais

BUAICPHOINTÍ FHAIGHTEOIRÍ DHEONTAIS LBMÉ

Fuarthas maoiniú ó LBMÉ le haghaidh léarscáil turasóirí stílithe de cheann de na bailte meánaoiseacha is sláine in Éirinn.

LÉARSCÁIL TURASÓIRÍ EOCHAILLE

Fuarthas maoiniú ó LBMÉ le haghaidh léarscáil turasóirí stílithe de cheann de na bailte meánaoiseacha is sláine in Éirinn. Laistigh den chéad chúpla mhí dá fhoilseachán, bhí 10,000 cóip den léarscáil A3 úsáidte ag cuairteoirí an bhaile.

FOINSE OIDEACHAIS AR LÍNE BHAILE ÁTHA CLIATH

Thug LBMÉ tacaíocht d’fhorbairt foinse oideachais ar líne chomh maith atá dírithe ar pháistí bunscoile agus meánscoile araon. Soláthraíonn an fhoinse idirghníomhach ag http:// dublinia. ie/online-learning léarscáil 3D de Bhaile Átha Cliath na Meánaoise, inar féidir le daoine óga tréimhsí ama agus limistéir de chuid Bhaile Átha Cliath a roghnú agus ábhar mealltach lena mbaineann amhail físeáin, quiz agus cluichí a rochtain.

4.6. Museum Standards Programme for Ireland

COMHARTHAÍOCHT LÉIRMHÍNITHEACH RINN DÚIN

Suiteáladh sraith painéal léirmhínitheach neamhspleácha ar fud bhaile meánaoiseach tréigthe Rinn Dúin, Co.

Ros Comáin. Dearadh na comharthaí ionas nach gcuirfeadh siad isteach ar an seandálaíocht faoi thalamh agus go mbeadh siad soghluaiste sa mhéid is gur féidir leis an bhfeirmeoir ar leis talamh iad a bhogadh más gá, ach gan a bheith chomh soghluaiste sin is gur féidir le loitiméirí iad a thógáil. Cuirfear faisnéis ar fáil leis na comharthaí don 8,000 cuairteoir bliantúil ar an láithreán.CLÁR UM CHAIGHDEÁIN

An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 2016 49 4. Tionscnaimh & Tionscadail Phobail agus Chaomhantais

Ag barr: Cathaoirleach na Comhairle Oidhreachta, Conor Newman, ag bronnadh Deimhniú Cothabhála um Chreidiúnú ar an tSean-leabharlann, Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath. Ag bun: Teach Russborough, Co. Chill Mhantáin agus Teach agus Gailearaí na Gléibe, Oifig na nOibreacha Poiblí, Co. Dhún na nGall; dhá cheann de na ceithre mhúsaem ar fud na tíre ar tugadh cuireadh dóibh dul isteach in CCME in 2016.

50 An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 2016 4.Tionscnaimh & Tionscadail Phobail agus Chaomhantais

MÚSAEM IN ÉIRINN

Bhunaigh an Chomhairle Oidhreachta an Clár um Chaighdeáin Músaem in Éirinn (CCME) chun caighdeáin ghairmiúil a thagarmharcáil agus a chur chun cinn maidir le haire a thabhairt do bhailiúcháin agus chun gnóthú na gcaighdeán sin laistigh d’earnáil mhúsaeim na hÉireann a aithint trí chreidiúnú.

In 2016, lean an clár le sainoiliúint a thairiscint do rannpháirtithe CCME agus tairgeadh ceardlanna ar thopaicí éagsúla, lena n-áirítear scríbhneoireacht agus beartais rialachais mhúsaeim a chur chun feidhme, pleanáil straitéiseach, aire a thabhairt do bhailiúcháin agus doiciméid mhúsaeim.

Bhain trí mhúsaem a bhí rannpháirteach sa chlár Creidiúnú Iomlán amach den chéad uair, ag fágáil go bhfuil 28 músaem ar an iomlán Lánchreidiúnaithe. Tá 10 músaem ann faoi láthair a bhfuil Creidiúnú Eatramhach acu.

Ceapadh cúig measúnaí úra sa chlár in 2016. Is iad sin: Liam Bradley, Coimeádaí, Músaem Contae Mhuineacháin; an Dr Marie Bourke, comhairleach músaeim; Fiona Kearney, Stiúrthóir, Gailearaí Lewis Glucksman; an Dr Hugh Maguire, comhairleach músaeim; agus Patricia O’Hare, Coimeádaí, Teach Mhucrois, Leabharlann na bhFeirmeacha Traidisiúnta agus Taighde. Cuireadh clár oiliúna do na measúnaithe úra chun feidhme. Ceapadh Chris Bailey, Stiúrthóir Chomhairle Mhúsaem Thuaisceart Éireann i nGrúpa Comhairleach CCME chomh maith.

I mí na Nollag 2016, thug an Chomhairle Oidhreachta cuireadh do Mhúsaem Poiblí Chorcaí, Teach agus Gailearaí Glebe, Oifig na nOibreacha Poiblí, Institiúid Scannánaíochta na hÉireann, Cartlann Scannánaíochta na hÉireann agus Teach Russborough chun páirt a ghlacadh sa chlár, rud a fhágann go bhfuil 58 músaem san iomlán ag glacadh páirt ann anois. I mí Iúil, tionóladh searmanas bronnta ag Acadamh Ríoga na hÉireann inar bhronn Conor Newman, Cathaoirleach na Comhairle Oidhreachta deimhnithe um chreidiúnú ar:

CREIDIÚNÚ EATRAMHACH CREIDIÚNÚ IOMLÁN COTHABHÁIL CREIDIÚNAITHE

• Músaem Talmhaíochta na hÉireann • Ionad Oidhreachta-Músaem Bhaile • Teach Bhaile an Chaisleáin, Oifig na • Músaem Micheal Davitt Átha Í nOibreacha Poiblí • Músaem Contae Dhún Dealgan • Músaem Contae Dhún na nGall • Teach Fota • An tSean-leabharlann, Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath • Músaem na bPiarsach, Oifig na nOibreacha Poiblí MÚSAEIM CREIDIÚNAITHE AG CCME 2016

CREIDIÚNÚ EATRAMHACH CREIDIÚNÚ IOMLÁN

• Músaem Mianach Copair na nAilichí • Gailearaí na mBuitléar (M) • Músaem Chnoc Mhuire (M) • Músaem an Chláir • Teach Bhaile an Chaisleáin, Oifig na • Gailearaí Lewis Glucksman • Músaem Theach na mBocht, Domhnach Mór nOibreacha Poiblí (M) • Músaem Contae Mhuineacháin (M) • Seomraí Stáit Chaisleán Bhaile Átha Cliath • Músaem Contae an Chabháin • Teach Mhucrois (M) • Gailearaí na Lánaí Arda • Leabharlann Chester Beatty • Feirmeacha Traidisiúnta Mhucrois (M) • Músaem Talmhaíochta na hÉireann • Músaem Contae, Dún Dealgan • Leabharlann Taighde Mhucrois (M) • Músaem Giúdach na hÉireann • Músaem Contae Dhún na nGall (M) • Gailearaí Náisiúnta na hÉireann (M) • Músaem Micheal Davitt • Músaem Dhroichead Átha Tulach, an • Músaem Náisiúnta Cló (M) • Músaem Chorca Dhuibhne Mhuilinn • An tSean-Leabharlann, CTBÁC (M) • Músaem Doire Shaoir • Gailearaí Chathair Bhaile Átha Cliath, • Músaem na bPiarsach (M) Hugh Lane • Músaem Contae Thiobraid Árann • Farmleigh, Oifig na nOibreacha Poiblí (M) • Seoda Phort Láirge: Pálás Easpaig (M) • Teach Fota • Seoda Phort Láirge: Músaem Meánaoiseach (M) • Músaem Bád Eitilte Fhainge • Músaem Zó-eolaíocha • Músaem CLG (M) (M) = Deimhniú um Chothabháil Creidiúnaithe • An Músaem Hunt (M) = Maintenance of Accreditation Certificate • Músaem Chontae Chiarraí

An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 2016 51 4. Tionscnaimh & Tionscadail Phobail agus Chaomhantais

4.7. An Plean Uile-Éireann um Pailneoirí

Lainseáil an tIonad Náisiúnta le Sonraí Bithéagsúlachta An Plean Uile-Éireann um Pailneoirí (2015-2020) in 2015 le tacaíocht ón gComhairle Oidhreachta agus Bord Bia chun dul i ngleic leis an gceist ríthábhachtach maidir leis an maolú ar líonta na bpailneoirí in Éirinn. D’fhormhuinigh 68 eagraíocht rialtasach agus neamhrialtasach an plean agus sainaithnítear ann 81 gníomhaíocht chun Éire a dhéanamh níos oiriúnaí do phailneoirí. Le foilsiú an phlean, tá Éire i measc líon beag tíortha amháin san Eoraip a bhfuil straitéis forbartha acu chun dul i ngleic le maolú pailneoirí agus na seirbhísí pailneora a chosaint.

Le linn 2016, cuireadh an plean chun cinn trí 139 alt foilsithe, agallaimh agus imeachtaí eile. Bhain an phríomhobair a rinneadh le linn na bliana le forbairt agus eisiúint sraith thábhachtach acmhainní, lena n-áirítear leagan sóisearach den Phlean um Pailneoirí chomh maith le treoirlínte bunaithe ar fhianaise d’earnálacha éagsúla (pobail áitiúla, gnólachtaí, gairdíní). Sna treoirlínte leagtar amach go soiléir gníomhaíochtaí praiticiúla is féidir a dhéanamh chun tacú le pailneoirí trí bhia, dídean agus sábháilteacht a chur ar fáil sa tírdhreach. Foilsíodh na treoracha ‘conas’ chomh maith ina mínítear cuid de na gníomhaíochtaí níos casta.

Cuireadh An Plean Uile-Éireann um Pailneoirí i láthair i bhfóraim idirnáisiúnta agus mheall sé moladh agus suim ar bhonn idirnáisiúnta. Rinne cathaoirleach ghrúpa oibre an Chláir Idir-Rialtasaigh maidir le Beartas Eolaíochta um Sheirbhísí Bithéagsúlachta agus Éiceachórais (IPBES) a phléann pailneoirí an clár a mholadh mar shampla dea-chleachtais i gcaomhnú pailneoirí. Níos tábhachtaí arís, taispeánadh in athbhreithniú bliantúil 2016 ag deireadh na chéad bhliana as an 81 gníomhaíocht sa phlean, gur cuireadh 84% díobh i gcrích de réir mar a aontaíodh do 2016 nó go bhfuil siad ar siúl. Is é sin tús iontach leis an gcéim cur chun feidhme agus tá súil againn gur féidir leas a bhaint as sin chun fíorthodchaí inbhuanaithe a chruthú do phailneoirí agus don tseirbhís um pailniú in Éirinn.

Ó chlé go deas: An Plean Uile-Éireann um Pailneoirí á sheoladh ag Padraig Brennan, Stiúrthóir Margaí, Bord Bia; Liam Lysaght, Stiúrthóir, an tIonad Náisiúnta le Sonraí Bithéagsúlachta; agus Michael Starrett, Príomh-Oifigeach Feidhmiúcháin, an Chomhairle Oidhreachta.

52 An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 2016 4.Tionscnaimh & Tionscadail Phobail agus Chaomhantais

4.8. Clár Oiliúna um Scrúdú Sláinte ar Lár Baile

D’fhorbair an Chomhairle Oidhreachta, in éineacht le RGDATA agus leis an gCuibhreannas Miondíola Clár píolótach trasdisciplíneach Oiliúna um Scrúdú Sláinte ar Lár Baile i gcomhar leis na seacht mbaile rannpháirteacha ar fud na tíre. Tá an tionscnamh á sheachadadh i gcomhar leis an Roinn Ealaíon, Oidhreachta, Gnóthaí Réigiúnacha, Tuaithe agus Gaeltachta, IPI, IlI, Institiúid Ríoga Ailtirí na hÉireann, COBÁC, Institiúid Teicneolaíochta Dhurlas agus Ollscoil na Banríona, Béal Feirste.

Is é is aidhm leis an gclár oiliúna feasacht, tuiscint agus léirthuiscint a spreagadh maidir leis an ról ríthábhachtach atá ag lár baile stairiúil i saol pobal agus na tionchair forleathana atá ag a n-inmharthanacht ar fhorbairt shocheacnamaíoch, chomhshaoil agus chultúrtha an bhaile.

Is é is aidhm leis an gclár píolótach bonnlíne nuálach mhiondíola, oidhreachta cultúrtha agus turasóireachta lár baile a fhorbairt, ar féidir é a aithint ar bhonn idirnáisiúnta mar shamhail forbartha chomhoibríoch um dhea-chleachtas maidir le hathghiniúint. Go bunúsach, bheadh sé sin ina chlár nuálach náisiúnta um fhorbairt acmhainne bailte arna dhearadh ag, agus le haghaidh, údaráis áitiúla, gnólachtaí lár baile agus saoránaigh áitiúla/grúpaí pobail. Cuirfear dlúth-thacaíocht meantóireachta ar fáil ó chleachtóirí gairmiúla ag a bhfuil taithí shuntasach ar athghiniúint lár baile, dearadh uirbeach, pleanáil agus bainistíocht in Éirinn agus in áiteanna eile.

Forbrófar an togra ar na tionscadail um Scrúdú Sláinte ar Lár Baile atá déanta cheana ag an gComhairle Oidhreachta agus a príomhpháirtithe lena n-áirítear Comhairle Contae Fhine Gall/Comhlachas Tráchtála Bhaile Brigín, i mBaile Brigín in 2010, agus Comhairle Contae an Chláir/Bailte Slachtmhara Chill Rois, i gCill Rois in 2012.

4.9. Áitreabh Traidisiúnta Mhaigh Ghlas, Co. Loch Garman

Le linn na tréimhse 1997-2000, stiúir an Chomhairle Oidhreachta clár um chaomhnú maidir le teach feirme ón 18 haois déag ag Maigh Ghlas, Co. Loch Garman. Tháinig foilseachán leabhar as seo ina bhfuil mionsonraí faoin bpróiseas caomhantais in 2003. Le cuairteanna le gairid ar an teach dearbhaíodh an gá le hoibreacha a dhéanamh ar dhíon tuí an tí agus ar cheann de na crónna. Ag oibriú i gcomhpháirtíocht leis na húinéirí, dheisigh tuíodóir áitiúil an díon in 2016 i stíl thraidisiúnta agus níodh na ballaí le haol.

Rinneadh oibreacha deisiúcháin agus caomhnaithe in 2016 ar an teachín tuí i Maigh Ghlas, Co. Loch Garman.

An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 2016 53 7.AG Featured Work BAINISTIÚ from 2016 ÁR SÉADCHOMHARTHAÍ: SEANDÁLAÍOCHT POBAIL IAN DOYLE, CEANNAIRE CAOMHANTAIS, AN CHOMHAIRLE OIDHREACHTA

Bhí an Chomhairle Oidhreachta ar thús cadhnaíochta ar i ngníomhaíochtaí comhfhorbartha áite agus athghiniúna. fhorbairt na gclár um sheandálaíocht pobail in Éirinn trínár gcláir deontas, trí sheandálaithe pobail a fhostú in údaráis I measc na dtionscadal rathúil um sheandálaíocht pobail in áitiúla, tríd an gcéad Scéim pobail riamh ‘Adopt a Monument’ 2016 bhí Tionscadal Chaisleán Shoird de chuid Chomhairle in Éirinn in 2016 agus trí thacaíocht agus oiliúint a chur ar fáil Contae Fhine Gall, Tionscadal Seandálaíochta Pobail na do phobail. Gaillimhe, agus Tionscadal Seandálaíochta Ghleann Dá Loch Scoil Seandálaíochta COBÁC (le Comhairle Contae Chill Le forbairt na seandálaíochta pobail tá méadú tagtha ar Mhantáin agus Fóram Oidhreachta Ghleann Dá Loch). rannpháirtíocht an phobail a bhfuil suim acu sna tionscadail oidhreachta agus is é sin gné den chleachtas atá ag teacht Mar chuid de sin, in 2016 bhunaigh an Chomhairle chun cinn nach mór é a chothú. Forbairtí suntasacha le Oidhreachta an Scéim ‘Adopt a Monument’ don phobal. blianta beaga anuas ba iad laethanta oscailte ar thochaltáin, Tugann sé sin cumhacht do phobail páirt ghníomhach cláir scoile agus forbairt tionscadal turgnamhach a ghlacadh i gcaomhnú agus léirmhíniú na láithreán seandálaíochta. Mar tháscaire den acmhainneacht sin oidhreachta seandálaíochta áitiúil. Trí shaineolas, chruthaigh Comhairle Contae Fhine Gall post a bhaineann meantóireacht agus tacaíocht a chur ar fáil, cuidíonn an leis an Seandálaíocht Pobail ar a bhfoireann lánaimseartha clár le grúpaí pobail foghlaim faoina n-oidhreacht agus aire in 2017 chun tionscadal seandálaíochta pobail Chaisleáin a thabhairt di. De réir mar a fhorbraítear é, soláthraíonn Shoird a spreagadh. ‘Adopt a Monument’ deis do dhaoine de gach uile aois bheith gníomhach leis an oidhreacht ar bhealach ina Rinneadh réimse tionscadal seandálaíochta pobail in Éirinn gcumhachtaítear rannpháirtithe agus ina gcuirtear oiliúint le blianta beaga anuas lena n-áirítear tochailt, suirbhéanna orthu, agus mothú úinéireachta agus bród pobail á chur chun geoifisiceacha agus tionscadail um chaomhnú agus ba é cinn ag an am céanna. an príomhghné a bhain leis seo comhpháirtíocht chothrom idir na pobail áitiúla agus gairmithe oidhreachta. Bhí rialú D’fhorbair an Chomhairle an scéim le comhairle ó comhroinnte, forbairt acmhainne, comhroinnt freagrachta Archaeology Scotland agus reáchtálann FBM Éireannach, agus cuntasacht na bpáirtithe leasmhara i gceist le Oidhreacht Abarta, a bhuaigh an tairiscint don ról, an tionscadail samhlacha rathúla rannpháirtíochta. Taispeánadh clár ar bhonn laethúil. D’uchtaigh sé phobal sé láithreán / le taithí go bhfuil tionscadail seandálaíochta ina gcuimsítear shéadchomhartha faoin scéim in 2016.shéadchomhartha na cleachtais sin mealltach d’údaráis áitiúla a bhfuil suim acu faoin scéim in 2016.

An Dún, Dún na nGall, ceann de na sé shéadchomhartha a ghlac páirt sa Scéim thionscnaimh ‘Adopt a Monument’ in 2016.

54 An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 2016 7. Featured Work from 2016

Is iad na séadchomharthaí a uchtaíodh in 2016:

An Dún, Ard an Rátha, Co. Dhún na nGall Foirgneamh Meilte Baravore, Gleann Molúra, Co. Chill Mhantáin Tá an Dún suite i radharc iontach ar oileán beag i lár Loughadoon, díreach taobh amuigh de sráidbhaile álainn Ard Tá oidhreacht tionsclaíoch na hÉireann léirithe ag pobal an Rátha i gContae Dhún na nGall. Dún mór cloiche singile rathúil eile ó Ghleann Molúra i gContae Chill Mhantáin a is ea an láithreán, cosúil le Grianán Ailigh, agus is cosúil rinne iarratas chun an foirgneamh meilte méine mór ag go dtéann sé siar go dtí luathré na meánaoise. Is mian leis Barvore i nGleann álainn Ghleann Molúra a uchtú. Tógadh an bpobal áitiúil leas a bhaint as an saineolas teicniúil chun an foirgneamh meilte dhá stór i ndeireadh na 1850idí, cuidiú a fháil leis an láithreán seo a thaifeadadh, fás an fhásra druidim le deireadh na ré miandóireachta in Barvore. Is léiriú a bhainistiú, agus na ballaí a dhaingniú chun rochtain níos é de na mianadóirí díograiseacha agus na ceannródaithe sábháilte agus níos inbhuanaithe ar an láithreán a chruthú do fiontraíochta a d’fhéach le tochailt isteach sna hacmhainní chuairteoirí. nádúrtha sáibhre a bhí ina luí ina bhfolach sna gleannta. Rinne an grúpa iarratas ar chúnamh a iarraidh chun an Eaglais na Rátha, Cill na Seanrátha, Co. an Chabháin seanfhoirgneamh meilte méine a chaomhnú, agus chun cuidiú leis an limistéar a chur chun cinn do chuairteoirí. Rinneadh Bailte Slachtmhara Chill na Seanrátha iarratas chun an séipéal stairiúil ag lár Chill na Seanrátha ar a dtugtar Cúirt Liathróid Láimh Bhaile an tSléibhe, Co. Ros Comáin. ‘Eaglais na Rátha’, Co. an Chabháin a uchtú. Is as an séipéal sin a fhaigheann an baile a ainm. Reilig atmaisféarach Tá Cúirt Liathróid Láimh Bhaile an tSléibhe, Contae iontach a théann i bhfad siar is ea Eaglais na Rátha. Tá gá le Ros Comáin ar an séadchomhartha is nua-aimseartha a comhairle a fháil ó speisialtóir don chaomhnú ailtireachta, roghnaíodh le bheith ina chuid den scéim seo. Cé nach bhfuil agus ba mhaith leis an ngrúpa feasacht faoin láithreán sé chomh fada sin ó tógadh é sna 1930idí, baineann tábhacht tábhachtach seo a ardú chomh maith. mhór shóisialta agus phobail leis an struchtúr. Bhí an chúirt liathróid láimhe ina pointe fócais don phobal leis na glúnta Dúnfort Chnoc na Croiche, Dún Garbháin agus Round Hill, anuas go dtí gur measadh le gairid nach raibh sí sábháilte. an Lios Mór, Co. Phort Láirge. Tá súil ag an bpobal áitiúil go dtabharfar é seo ar ais in úsáid arís.e. Tháinig na pobail i nDún Garbháin agus i Lios Mór i gContae Phort Láirge le chéile mar chuid de comhiarratas chun dhá dhún mheánaoiseacha a uchtú ina gceantair áitiúla. Thóg na hAngla-Normannaigh na mótaí agus na bábhúin sin i luathchéim a n-ionraidh in oirdheisceart na hÉireann.

Tá Cill na Seanrátha i nDún Garbháin suite in eastát tithíochta Chathal Brugha atá á athghiniúint faoi láthair. Bhí an pobal ag iarraidh an séadchomhartha a uchtú chun feasacht faoin láithreán a ardú do chuairteoirí agus do dhaoine áitiúla.

Tá an móta agus bábhún ar a dtugtar Round Hill suite ar bhruacha na hAbhann Móire i Lios Mór. Tá an fásra ag fás amach ar an láithreán mór cosantach seo agus teastaíonn comhairle a fháil ó speisialtóir chun cuidiú a fháil leis an séadchomhartha a chaomhnú agus rochtain níos fearr a chur ar fáil do chuairteoirí.

Is léiriú Foirgneamh Meilte Baravore, Co. Chill Mhantáin de mhianadóirí díograiseacha áitiúla an 19ú haois.

An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 2016 55 56 An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 2016 5. Eagraíochtaí a Mhaoinítear go rialta

Tionscadal Scanacháin ar Sceilg Mhichíl, Co. Chiarraí, arna dhéanamh ag Rannóg Teicneolaíochta an Ionaid Fionnachtana

An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 57 5. Eagraíochtaí a Mhaoinítear go Rialta

5.1. GRÚPA TIONSCADAL AN OILEÁIN MHÓIR

Grúpa oibre pobail is ea Grúpa Tionscadail an Oileáin Mhóir (BIPG) chun daonra an Oileáin Mhóir, Co. Chorcaí a choimeád, trí fhostaíocht a chruthú, tionscnaimh phobail a chur chun cinn agus tacaíocht a thabhairt do ghnólachtaí áitiúla. Ó 2003 i leith, mhaoinigh an Chomhairle Oidhreachta oibrí forbartha lánaimseartha chun plean um chaomhnú a chur chun feidhme agus dréachtaíodh é don oileán.

Bhí an tOileán Mór ar cheann de na chúig oileán Atlantacha le páirt a ghlacadh sa chéad Island Wildlife Weekend riamh a bhí á reáchtáil ag an gComhairle Oidhreacht i gcomhar le BioBlitz in 2016. D’fhreastail a lán daoine ar an imeacht agus taifeadadh 1,178 speiceas san iomlán ar an oileán.

Fuair BIPG maoiniú i leith oibreacha sábháilteachta riachtanacha ag Bataire an Longfoirt, lena n-éascófar oscailt an bhataire don phobal. I dtús mhí an Mheithimh, chuaigh long chúrsála ar ancaire amach ón Oileán Mór agus thug os cionn 150 paisinéir agus criú cuairt ar an oileán le haghaidh raon éagsúil gníomhaíochtaí pleanáilte. Sonraíodh comóradh céad bliain Éirí Amach 1916 ar an oileán le léiriú de ‘A Rose Upon the Blood’. Tá údar an dráma, ar duine de bhunadh an oileáin í, ina cónaí i gCeanada faoi láthair agus tugadh cuireadh ar ais di chuig an oileán leis an bpíosaí a léiriú.

Tionóladh deireadh seachtaine imeachtaí chun féile Cheilteach Lughnasadh le linn Sheachtain Náisiúnta Oidhreachta 2016. Bhain siad siúd a bhí páirteach ann sult as ceardlanna ar dhéanamh shnaidhmeanna an fhómhair, déanamh ciseán sailí agus caint ó shaineolaí béaloidis mór le rá ag an gColáiste Ollscoile, Corcaigh.

Lean BIPG ag oibriú chomh maith le Grúpa Idirghníomhaireachta agus Comhairle Pobail Oileán Iarthar Chorcaí chun a chinntiú go gcuirfear oileáin amach ó chósta Chorcaí ar chlár oibre na ngníomhaireachtaí rialtais éagsúla i gContae Chorcaí.

5.2. BURRENBEO

Carthanacht tírdhreacha is ea Iontaobhas Burrenbeo a oibríonn gan stad gan staonadh chun Boirinn agus a muintir a chur chun cinn faoin sprioc chomhchoiteann oibriú i dtreo bhainistíocht inbhuanaithe an réigiúin amach anseo. Oibríonn an tIontaobhas go huilechuimsitheach, chun acmhainneacht Bhoirne mar an tírdhreach foghlama agus seomra ranga lasmuigh is fearr in Éirinn a nochtadh. Braitheann sé ar tháillí ballraíochta, tabhartais, deontais, agus os cionn 90 saorálaí caomhantais gníomhach chun clár fairsing a dhéanamh chun an tírdhreach agus áit uathúil, traidisiúin áitiúla, agus oidhreacht Bhoirne a chur chun cinn.

Rinne an tIontaobhas 50 gníomhaíocht agus tionscadal san iomlán in 2016, agus i measc a bhuaicphointí bhí: Seachtain Buailteachais Geimhridh Bhoirne faoi stiúir an phobail a chomhordú; athstruchtúrú shuíomh gréasáin an iontaobhais chun teacht lena theachtaireacht atá ag teacht chun cinn agus comhroinnt faisnéise a chumasú tuilleadh; dul isteach i líonra HNV- LINK na hEorpa ina gcomhroinnfear samhlacha an iontaobhais um maoirseacht talún; an Siompóisiam bliantúil ‘Learning Landscape’ a chomhordú; maoirseacht a dhéanamh ar gceardlann tionscnaimh

‘Working for the Wellbeing of People and Place’; ardchaighdeán siúlóidí agus cainteanna míosúla ar an oidhreacht a sheachadadh; an fhéile ‘Boirinn faoi Bhláth’ a sheachadadh; imeachtaí deonacha um chaomhnú a chur ar fáil; agus líon clár foghlama bunaithe ar áiteanna a sheachadadh i scoileanna.

58 An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 2016 5. Eagraíochtaí a Mhaoinítear go Rialta

Ag Barr: Seoladh beithíoch ag Deireadh Seachtaine Buailteachais Geimhridh Bhoirne 2016. Ag bun: Taobh thoir den Oileán Mór ó Thúr Martello Cloughland

An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 2016 59 5. Eagraíochtaí a Mhaoinítear go Rialta

5.3. CLÁR OIFIGIGH OIDREACHTA

Tá an Líonra Oifigeach Oidhreachta Contae comhdhéanta de 28 Oifigeach Oidhreachta Contae atá bunaithe in oifigí na n-údarás áitiúil ar fud na tíre. Tá an líonra páirt-mhaoinithe ag an údarás áitiúil agus ag an gComhairle Oidhreachta araon. Tá príomhról ag Oifigigh Oidhreachta Contae maidir le feasacht oidhreachta a chur chun cinn, beartas a fhorbairt, comhairle agus faisnéis a chur ar fáil ar cheisteanna áitiúla chomh maith le ceisteanna náisiúnta ar an oidhreacht agus tacaíocht a thabhairt do chomhtháthú agus do chuimsiú an bheartais oidhreachta ar fud na n-earnálacha ar fad. In 2016, thairg an Chomhairle Oidhreachta méid iomlán de €484,557 i leith tionscadail Pleananna Oidhreachta Contae ar fud na tíre.

ROINNT BUAICPHOINTÍ NA NOIFIGÍ OIDHREACHTA CONTAE

OIFIG OIDHREACHTA CHOMHAIRLE CONTAE AN CHLÁIR

Rinne Oifig Oidhreachta Chontae an Chláir suirbhé tábhachtach ar thrí abhainn i gContae an Chláir chun measúnú a dhéanamh ar dhiúilicíní péarla fionnuisce (Margaritifera margaritifera) sna haibhneacha. Tá an diúilicín péarla fionnuisce i mbaol ar fud an domhain. Meastar go bhfuil thart ar 46% den phobal Eorpach den speiceas in Éirinn faoi láthair agus dá bhrí sin tá freagracht idirnáisiúnta an-shuntasach ag Éirinn as an speiceas a chaomhnú.

Ní raibh torthaí an tsuirbhé dearfach maidir leis an diúilicín fionnuisce agus le tionchair chomhcheangailte na feirmeoireachta, draenála agus mhodhnú na mbruach abhann ag dul i gcion ar ghnáthóg an diúilicín sa mhéid gur féidir a mheas go bhfuil sé i mbaol an-mhór in dhá abhainn agus díofa go bunúsach sa tríú ceann. Cuireann torthaí an staidéir bonn eolais faoi chleachtais agus faoi chinnteoireacht Comhairle Contae an Chláir anois maidir leis an mbealach is fearr chun a dualgais a chomhlíonadh faoi Chreat-treo Uisce na hEorpa agus faoin Treoir Eorpach maidir le Gnáthóga.

OIFIG OIDHREACHTA CHOMHAIRLE CONTAE CHORCAÍ

Bliain eisceachtúil ba ea 2016 don oidhreacht i gContae Chorcaí. Bhí os cionn cúig chéad imeacht ar siúl faoi chlár comórtha 1916 agus tionóladh trí chéad imeacht eile a bhain leis an oidhreacht ar fud an chontae le linn na bliana. Bhí an líon is airde imeachtaí oidhreachta doiciméadaithe sa chontae riamh mar thoradh air.

Is iad an dá phríomhthionscadal lenár thacaigh maoiniú na Comhairle Oidhreachta Heritage Centenary Sites of Rebel County Cork, agus Shopfronts Guide a raibh an-tóir ar fad air. Is é Heritage Centenary Sites of Rebel County Cork an ceathrú tráthchuid de shraith foilseacháin ‘Oidhreacht Chontae Chorcaí’ dá bhfuarthas Lua Barr Feabhais ag Gradaim Chomhlachais Tráchtála na hÉireann do Bhearta Barr Feabhais sa Rialtas Áitiúil 2015. Déantar scrúdú san fhoilseachán ar ról fíorthábhachtach Chorcaí in am cinniúnach na hÉireann agus tá an-tóir air go dtí seo..

OIFIG OIDHREACHTA CHOMHAIRLE CONTAE CHORCAÍ

Bhí an Oifig Oidhreachta páirteach i seachadadh roinnt tionscadal rathúil le haghaidh chomóradh 1916 sa chathair i rith na bliana, lena n-áirítear foilseachán Cork City Guide to Republican Plaques agus taispeántas closamhairc de 1916. Tionóladh Lá Oscailte Oidhreachta Chorcaí ar an gcéad Satharn den tSeachtain Náisiúnta Oidhreachta. Agus béim ar an oidhreacht thógtha, d’oscail 40 foirgneamh ar fud na cathrach, nach mbíonn oscailte don phobal de ghnáth, a ndoirse don lá, saor in aisce.

Lena chois sin, eagraíodh clár éagsúil ina raibh beagnach 50 imeacht le linn na seachtaine, lena n-áirítear Coal Quay Festival agus Medieval Day, imeacht den scoth ina raibh thart ar 15,000 duine páirteach. I measc na dtionscadal rathúil eile a seachadadh le linn na bliana bhí suirbhé ar fud na cathrach ar fhlóra coimhthíoch ionrach, an Scéim Deontais Oidhreachta agus Comórtas Oidhreachta na Scoileanna a raibh an-tóir air.

60 An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 2016 5. Eagraíochtaí a Mhaoinítear go Rialta

Ar barr ar chlé: Nochtadh dhealbh Thomáis Mhic Dhonnchadha i gCloch Shiurdáin, Co. Thiobraid Árann le linn cheiliúradh Chomóradh 1916. Ag barr ar dheis: Lá Oscailte Oidhreachta Chorcaí Lár: Féile Ballaí Cloiche na Mala Raithní, Co. Mhaigh Eo, arna heagrú ag Oifig Oidhreachta Chomhairle Contae Mhaigh Eo le tacaíocht ón gComhairle Oidhreachta. Ag bun: Ceiliúradh Chomóradh 1916 i gCathair Chorcaí

An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 2016 61 5. Eagraíochtaí a Mhaoinítear go Rialta

OIFIG OIDHREACHTA BHAILE ÁTHA CLIATH

Ceann de bhuaicphointí cheiliúradh Chomóradh 1916 ná an chomhdháil phoiblí dhá lá, saor in aisce, dar teideal ‘Conflict and the City’ a chomheagraigh Oifig Oidhreachta Chomhairle Cathrach Bhaile Átha Cliath leis an Dr Ellen Rowley. Breathnaíodh sa chomhdháil ar choinbhleacht agus a hiarmhairtí i gcásanna uirbeacha ar fud na hEorpa agus bhí cainteoirí ó Bhéal Feirste go Béiriút páirteach ann. Bhí an chomhdháil tacaithe ag an gColáiste Ollscoile, Baile Átha Cliath, Deich mBliana an Chomórtha, an Chomhairle um Thaighde in Éirinn agus SIPTU.

I gcomhpháirtíocht le Dublina agus le tacaíocht ó PTSB/ Scoilnet, rinneadh Baile Átha Cliath na Meánaoise ar líne, acmhainn oideachais (a tionscnaíodh in 2014) a fhorbairt tuilleadh chun roinn a bhaineann le meánscoileanna a chur san áireamh. Arna forbairt ag NOHO Ltd. cuimsítear san acmhainn teagaisc agus foghlama ar líne seo léarscáil idirghníomhach, físeáin bheochana agus quiz ina ndírítear ar an gcuraclam reatha bunscoile agus meánscoile. www.dublinia.ie/online-learning

Ba é an buaicphointe deiridh den bhliain foilseachán na chéad trí eagrán a bhaineann le hoidhreacht ailtireachta chathair Bhaile Átha Cliath sa 20 haois, dar teideal ‘More than Concrete Blocks’, Dublin City’s Twentieth Century Buildings and Their Stories, 1900-1940. Is leabhar de stair ailtireachta agus shóisialta agus treoirleabhar an leabhar seo. Tagann sé as tionscadal taighde ceannródaíoch a thionscain Oifig Oidhreachta Chomhairle Cathrach Bhaile Átha Cliath in 2011. Foilseofar Eagrán 2 faoi dheireadh 2017.

OIFIG OIDHREACHTA CHOMHAIRLE CONTAE FHINE GALL

Chomh maith lena lán imeachtaí ar Chomóradh 1916 ar éirigh go maith leo, sheachaid Oifig Oidhreachta Chomhairle Contae Fhine Gall an t-imeacht ar éirigh go maith ar fad leis Swords Castle: Digging History Project don dara bliain. Bhí an tionscadal, a bhí ar siúl mar chuid den tSeachtain Náisiúnta Oidhreachta, dírithe ar thochailt pobail le linn Lúnasa agus Mheán Fómhair, agus ghlac os cionn 100 duine páirt ann lena n-áirítear daoine áitiúla agus turasóirí. Bhuaigh an tionscadal an Gradam um Oidhreacht agus Timpeallacht Thógtha ag Gradaim Chomhlachais Tráchtála na hÉireann do Bhearta Barr Feabhais sa Rialtas Áitiúil 2016.

OIFIG OIDHREACHTA CHOMHAIRLE CONTAE CHILL CHAINNIGH

Bhí Oifig Oidhreachta Chomhairle Contae Chill Chainnigh bródúil as Gradam úr um Pailneoirí Údaráis Áitiúil a bhunú agus a bheith ina cathaoirleach air i gComórtas na mBailte Slachtmhara. Déanfar an comórtas a reáchtáil i gcomhpháirtíocht le hOifigigh Oidhreachta údaráis áitiúil, le Oifigigh na Bithéagsúlachta agus leis an Ionad Náisiúnta le Sonraí Bithéagsúlachta. Tugann bunú an ghradaim tiomantas Oifig Oidhreacht Chill Chainnigh don Phlean Uile-Éireann um Pailneoirí 2015-2020 chun suntais.

Ba bhliain shuaitheanta í 2016 do Thionscadal um Thaifeadadh Ainmneacha Páirceanna Chill Chainnigh ar cuireadh tús leis in 2010 Thaifead nócha saorálaí níos mó ná 7,000 ainm páirce ó os cionn 200 baile fearainn ar fud an chontae. Lainseáladh leabhar as an tionscadal dar teideal Meitheal a bPáirceanna agus tá 2,000 cóip den leabhar priontáilte.

D’oibrigh an Oifig Oidhreachta le coiste Sheó Iverk chomh maith chun comhairle a thabhairt maidir lena gcomóradh ar chomóradh 190 bliain an tseó in 2016. Rinneadh staraí seanchais a choimisiúnú chun stair an tseanchais a bhain le stair agus forbairt an tseó a dhoiciméadú agus a chur i gcartlann. Rinneadh agallaimh le cúig duine a bhain leis an seó agus is féidir breathnú ar na físeáin ag www.kilkennyheritage.ie

LOUTH COUNTY COUNCIL HERITAGE OFFICE

Ba é ceann de na buaicphointí in 2016 d’Oifig Oidhreachta Chomhairle Contae Lú foilseachán Ardee Heritage Guide, arna sholáthar ag Seandálaíocht Éireann. Tugtar sonraí san fhoilseachán ar stair, cultúr agus oidhreacht iomadúil an bhaile. Cuireadh bróisiúr do thurasóirí do Bhaile Átha Fhirdhia ar fáil chomh maith mar aon le leabhar dathúcháin do pháistí.

I measc buaicphointí eile bhí obair um chaomhnú ar Sheanmhainistir Dhroichead Átha agus imscrúdú ar obair um chaomhnú amach anseo ar bhalla de reilig na Tríonóide Naofa i gCairlinn atá ag titim anuas. Chuaigh an Oifig Oidhreachta i gcomhairle chomh maith le leasanna feirmeoireachta, chaomhnú an dúlra agus taitneamhachta maidir le rochtain phoiblí agus bainistíocht an chomhshaoil i Sléibhte Chuaille.

62 An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 2016 5. Eagraíochtaí a Mhaoinítear go Rialta

OIFIG OIDHREACHTA CHOMHAIRLE CONTAE THIOBRAID ÁRANN

Ba é an buaicphointe in 2016 do d’Oifig Oidhreachta Chomhairle Contae Thiobraid Árann foilseachán chéad Phlean Oidhreachta Thiobraid Árann ina mbeidh cur chuige straitéiseach agus comhordaithe i gceist maidir le bainistíocht, caomhnú agus cur chun cinn oidhreacht shaibhir nádúrtha, chultúrtha agus thógtha na chontae.

Mar chuid de Chomóradh 1916, sheachaid an oifig os cionn céad caoga imeacht. Leanadh den iniúchadh ar oidhreacht nádúrtha agus thógtha na Siúire le linn na bliana, i gcomhpháirtíocht le Cairde Éanlaith Éireann, lainseáil an oifig Tionscadal Éan Tiobraid Árann lena bhfuil sé d’aidhm méadú ar rannpháirtíocht teaghlach agus páistí i ngníomhaíochtaí a spreagadh.

Sheachaid an oifig an Lá chun an Dúlra a Fhionnachtain ar éirigh go maith leis agus ‘Siúlóid Gabhlán Gaoithe' inar thángthas ar choilíneacht mhór gabhlán gaoithe. Bhí an oifig bainteach chomh maith le seachadadh tionscadal 3 bliana SWARE - tionscadal Interreg Eorpach ina ndírítear ar bhainistíocht inbhuanaithe réigiún Eorpach uiscebhealaí.

OIFIG OIDHREACHTA CHOMHAIRLE CONTAE CHILL MHANTÁIN

Sheachaid Oifig Oidhreachta Chomhairle Contae Chill Mhantáin clár imeachtaí ar éirigh go han-mhaith leo le haghaidh Chomóradh 1916. Bhí Lá Bailiúchán Poiblí lae sa chlár ar cruthaíodh cartlann dhigiteach scéalta, litreacha, nithe doiciméad agus grianghraf mar thoradh air, agus cuireadh iad sin ar fad ar chartlann oidhreachta pobail ar líne Chill Mhantáin ag www. countywicklowheritage.org

D’oibrigh an Oifig Oidhreachta i gcomhpháirtíocht le Fóram Oidhreachta Ghleann Dhá Loch chun clár imeachtaí a sheachadadh i nGleann Ghleann Dhá Loch, ag cur feasacht agus tuiscint ar an gceantar chun cinn. Áirítear ar an gclár tochailt pobail dheonach, ar scoil seandálaíochta allamuigh, Lá Mór ionsamhlaithe do pháistí, suirbhé deonach ar reiligí, taispeántas grianghrafadóireachta stairiúla agus forbairt de chonair reilig.

D’oibrigh an Oifig Oidhreachta chomh maith le húdaráis áitiúla in aice láimhe ar thionscadal taifeadta oidhreachta na Life dar teideal Source to Sea. Is é is aidhm leis an tionscadal cartlann dhigiteach oidhreachta GIS-bhunaithe den abhainn a chruthú. Laistigh den chartlann seo, rinneadh 72 pointe suime a dhoiciméadú agus cruthóidh sé faisnéis bhonnlíne le haghaidh tionscnaimh turasóireachta agus cur chun cinn.

An tSeachtain Oidhreachta ag Caisleán Lé, Contae Laoise.

An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 2016 63 5. Eagraíochtaí a Mhaoinítear go Rialta

5.4. IONAD NÁISIÚNTA LE SONRAÍ BITHÉAGSÚLACHTA

Ionad náisiúnta is ea an tIonad Náisiúnta le Sonraí Bithéagsúlachta, a bhunaigh an Chomhairle Oidhreachta in 2007, a bhailíonn agus a bhainistíonn sonraí chun acmhainn fiadhúlra na hÉireann a dhoiciméadú agus chun súil a choinneáil ar an dóigh a bhfuil sí ag athrú. Tá an t-ionad maoinithe ag an gComhairle Oidhreachta agus ag an Roinn Ealaíon, Oidhreachta, Gnóthaí Réigiúnacha, Tuaithe agus Gaeltachta le príomhbhuiséad bliantúil go díreach faoi €0.6 milliún in aghaidh na bliana. Fostaíonn sé ocht mball foirne lánaimseartha.

Cuireadh bithéagsúlacht na hÉireann €2.6 billiún ar a laghad le geilleagar na hÉireann gach bliain trí raon earraí agus seirbhísí a sholáthraíonn an dúlra, amhail táirgiúlacht ithreach, timthriall cothaitheach, pailniú, íonú uisce, etc. Soláthraíonn obair an Ionaid Náisiúnta le Sonraí Bithéagsúlachta an bonneagar bithfhaisnéisíochta agus na seirbhísí bainistíochta sonraí chun na sonraí faoin acmhainn náisiúnta seo a dhoiciméadú agus a bhainistiú.

Déantar bainistiú san ionad ar réimsí oibre téamacha faoi leith, lena n-áirítear oibriú sraith Táscairí Náisiúnta Bithéagsúlachta, trí chlár náisiúnta monatóireachta, agus táthar ag comhordú chur chun feidhme an Phlean Uile-Éireann um Pailneoirí 2015-2020 agus ag tacú le cur chun feidhme Rialacháin AE maidir le Speicis Ionracha ann.

Príomh-chomhpháirt d’obair an ionaid is ea oibriú córas sonraí agus mapála ar líne, Biodiversity Maps, ina bhfoilsítear sonraí ardchaighdeáin bailíochtaithe ar éagsúlacht bhitheolaíoch na hÉireann. D’fhás an córas thar na blianta agus is é an foinse is mó sonraí ar bhithéagsúlacht na hÉireann anois; ag deireadh 2016 foilsíodh os cionn 4 mhilliún breathnóireacht de 15,797 speiceas ó 140 bunachar sonraí éagsúil ar an gcóras. Cuireann an córas seo rochtain oscailte ar fhaisnéis ar fáil faoi dháileadh speiceas in Éirinn, lena n-áirítear speicis faoi bhagairt agus faoi chosaint, chun bonn eolais níos fearr a chur faoi fhorbairt beartas agus cur i bhfeidhm threoracha an AE.

5.5. INSTITIÚID SEANDÁLAITHE NA HÉIREANN

Eagraíocht ionadaíoch uile-oileáin is ea Institiúid Seandálaithe na hÉireann (IAI) do sheandálaithe gairmiúla atá ag obair in Éirinn agus i dTuaisceart Éireann araon. Is é aidhm IAI gairm na seandálaíochta in Éirinn a chur chun cinn agus a neartú. Is é a fhís go bhfuil gairm seandálaíochta bheoga agus inbhuanaithe in Éirinn a chuirfidh go gníomhach lenár n-acmhainn seandálaíochta a chosaint, a chuirfidh, dá réir sin, le folláine shóisialta agus eacnamaíoch an phobail ina iomláine.

Cuidíonn maoiniú a fuarthas ón gComhairle Oidhreachta leis an institiúid i bhforbairt a cláir um Oiliúint ar Fhorbairt Ghairmiúil Leanúnach a dhíríonn ar gach gairmí san earnáil oidhreachta ar oileán na hÉireann. Cuirtear an oiliúint ar fáil i bhfoirm ceardlann, réamhchúrsaí agus seimineáir dea-chleachtais ghairmiúil.

In 2016, d’eagraigh IAI trí cheardlann dá leithéid a dhírigh ar sheandálaithe Éireannacha a uasoiliúint i dteicnící agus i dteoiric na seandálaíochta gairmiúla. In dhá cheann de na himeachtaí pléadh sainaithint cnámh daoine agus cnámh ainmhithe agus réamheolas ar úsáid brathadóra miotail don seandálaí gairmiúil. Eagraíodh an tríú himeacht a bhain le húsáid éifeachtúil na meán sóisialta don earnáil oidhreachta i gcoitinne in 2016 agus seachadadh é i dtús 2017. Bhí na himeachtaí ar oscail don phobal agus tháinig na hoiliúnóirí a bhí páirteach iontu as réimse eagraíochtaí reachtúla agus comhlachtaí gairmiúla agus oideachais. D’fhreastail a lán den ghairm seandálaíochta, den pobal agus dóibh siúd a raibh suim acu san earnáil oidhreachta ar na himeachtaí.

64 An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 2016 5. Eagraíochtaí a Mhaoinítear go Rialta

5.6. FOR-ROCHTAIN ÉIREANN

Ireland Reaching Out (Ireland XO) enables Irish communities to connect and engage with people around the world who are Le For-rochtain Éireann (Ireland OX) cuirtear ar chumas phobail na hÉireann nascadh le daoine agus teagmháil a dhéanamh le daoine ar fad an domhain ar de bhunadh a gceantair áitiúil iad – cibé acu an bhfuil siad ina gcónaí in Éirinn nó thar lear, tríd an suíomh gréasáin www.IrelandXO.com Gach mí, tugann os cionn 50,000 duine cuairt ar shuíomh gréasáin Ireland XO chun comhairle saor in aisce a fháil faoi stair teaghlaigh, nascadh le daoine eile ó áit dúchais a dteaghlaigh, agus scéalta a sinsear a roinnt le pobail Ireland XO.

In 2016, lainseáil For-rochtain Éireann Croinicí XO - spás comhoibríoch idirghníomhach chun faisnéis faoin oidhreacht áitiúil a roinnt ar an leibhéal domhanda. Ar shuíomh gréasáin Ireland XO, tá a ardán Croinicí XO ag gach Paróiste Sibhialta lena gcuirtear ar chumas bhaill an phobail dhomhanda Éireannaigh daoine, áiteanna agus imeachtaí ceantair ar bith in Éirinn a dhoiciméadú – ag am ar bith.

Is féidir le duine bith as áit ar bith ar an domhan cur leis an mbunachar sonraí nuálach seo agus le níos mó ná míle iontráil ar shinsir, foirgneamh agus amlíne cruthaithe cheana, tá Croinicí XO anois ina n-acmhainní oidhreachta luachmhara do phobail áitiúla agus dá sliochtaigh.

Níl a lán dár nDiaspóra atá ag teacht ar ais ábalta faisnéis áitiúil a fháil agus mar sin ní fhanann siad i bhfad i bparóiste a sinsear. In 2016 cuireadh an ‘Treoir Áitiúil’ leis an ardán, trínar féidir le heagraíochtaí agus gnólachtaí cumarsáid a dhéanamh le baill Ireland XO, a bhfuil a lán díobh ina gcónaí thar lear. Is féidir cur leis an acmhainn saor in aisce seo go héasca agus is ardán ar fheabhas é trínar féidir teagmháil a dhéanamh le Diaspóra atá ag teacht ar cuairt, nó leo siúd a d’fhéadfadh turas a bheith pleanáilte nach ndéanfadh siad ach uair amháin ina saol chuig an áit as ar tháinig siad in Éirinn.

Tá an rannpháirtíocht áitiúil an-tábhachtach do rath an chláir ‘For-rochtain Éireann’ agus déanann gach iarracht áitiúil difríocht do shliochtaigh Éireannacha ar fud an domhain, ag dúnadh na bearna idir na glúnta, ag athshainiú na tíreolaíochta - ag cur na háiteanna a nascaimid ag croílár cé atá ionainn agus an údair gur Éireannaigh muid.

5.7. ACMHAINN CHARTLANN NA HÉIREANN

Tairseach ar líne is ea Acmhainn Chartlann na hÉireann (ACÉ), is féidir a fháil ag www.iar.ie ina bhfuil cur síos cartlainne is féidir a chuardach. Is é is cuspóir le tairseach ACÉ deis a thabhairt d’úsáideoirí cartlanna agus taifid a aimsiú a bhaineann lena dtaighde; chun méadú a dhéanamh ar an úsáid as cartlanna trí thaighdeoirí a threorú go dtí na seirbhísí cartlann ábhartha; agus chun forbairt agus foilseachán cur síos cuimsitheach, caighdeánaithe agus cartlainne a spreagadh.

Faightear maoiniú don tairseach ón gComhairle Oidhreachta agus ón Roinn Ealaíon, Oidhreachta, Gnóthaí Réigiúnacha, Tuaithe agus Gaeltachta. Déantar í a reáchtáil ar bhonn deonach den chuid is mó le tacaíocht ón gCumann Cartlann agus Taifead agus ón Scoil Staire, COBÁC.

Mar chuid d’fhorbairt leanúnach fheidhmiúlacht na tairsí, fuair ACÉ maoiniú ón gComhairle Oidhreachta in 2016 chun doiciméad scópála a choimisiúnú chun imscrúdú a dhéanamh ar fhorbairt Cur Síos Cartlann Leictreonach (CSCL) agus cuntas il-leibhéil do shuíomh gréasáin ACÉ.

Is é príomhthoradh na tuarascála gur féidir bogearraí bhunachar sonraí reatha ACÉ a oiriúnú ón taobh teicniúil de chun CSCL cur síos il-leibhéil a chur chun feidhme. Leis an tuarascáil cuirfear bonn is taca faoi phleanáil straitéiseach choiste ACÉ in 2017 agus cuirfear ar chumas an choiste tuilleadh maoinithe a lorg chun an tionscadal a chur chun feidhme.

An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 2016 65 5. Eagraíochtaí a Mhaoinítear go Rialta

5.8. IRISH LANDMARK TRUST

Eagraíocht neamhbhrabúis is ea Irish Landmark Trust a dhéanann caomhnú ar réadmhaoine suimiúla agus neamhghnácha a bhfuil caomhnú ag teastáil uatha agus a chuireann beocht nua iontu. Ó 1992 i leith, rinneadh an eagraíocht cóiríocht saoire féinfhreastail de 29 foirgneamh stairiúil ar fud na tíre. Tá réimse na réadmhaoine ó thithe solais agus tithe scoile, go caisleáin agus tithe geata.

Baineadh leas in 2016 as na próisis a tosaíodh in 2015 chun forbairt Irish Landmark Trust amach anseo a bhainistiú. Glacadh Plean Straitéiseach úr i mí an Mhárta agus treoróidh sé sin obair na heagraíochta thar na trí bliana eile amach romhainn.

Rinneadh obair chaomhantais ar dhá thionscadal de chuid Irish Landmark. Ag Tithe Geata Chill Phádraig i gCo. Loch Garman, áiríodh ar an obair na struchtúir a dhaingniú agus an láithreán a fheabhsú. Rinneadh an láithreán a thírdhreachú agus cuireadh síolta féir; cuireadh díon úr ar an gcró agus íslíodh an talamh thart air; agus ar deireadh tógadh bóthar úr go dtí tosach an réadmhaoin. Bhí sé sin tacaithe ag deontas e25,000 ó Chomhairle Contae Loch Garman. Lena chois sin, sholáthair Comhairle Contae Chorcaí agus Cumann Seoirseach na hÉireann deontais (e10,000 agus e5,000 faoi seach) i leith tuí úr a chur ar an Meal gar do Bhaile Mistéil i gCo. Chorcaí.

Le ról an Oifigigh Caighdeán cuireadh leibhéal úr monatóireachta ar fáil maidir le cur i láthair na réadmhaoine, feidhmíocht bhainisteoirí tí Irish Landmark Trust agus eispéireas na n-aíonna. I ndeireadh 2016, i ndiaidh próiseas agallaimh, cuireadh ról sainchomhairleora de Chomhairleach Caomhantais i bhfeidhm a thosóidh i dtús 2017.

Bhí an-áthas ar Irish Landmark a chéad bhronntanas de réadmhaoin a fháil le linn na bliana. Rinne úinéirí Meiriceánacha athchóiriú an-dílis ar Theachín an Trasnaithe Iarnróid i gCo. Dhún na nGall. Leis an aire a thug an t-úinéir don réadmhaoin sna bliana idir an dá linn cinntíodh go raibh sé i mbail shármhaith nuair a tairgeadh é mar bhronntanas i lár 2016.

5.9. CUMANN MÚSAEM NA HÉIREANN

Comhlacht gairmiúil uile-Éireann is ea Cumann Músaem na hÉireann (CMÉ) atá tiomanta do chur chun cinn agus d’fhorbairt músaem, gairm an mhúsaeim, agus caighdeáin barr fheabhais i gcleachtas músaeim, le go mbeidh gach duine, gach cuairteoir agus gach cleachtóir ábalta an tairbhe chultúrtha, shóisialta agus oideachais is mó agus is féidir a fháil. Cuireann sé chun cinn cleachtas gairmiúil i mbainistíocht músaem, cúram bailiúcháin, seirbhísí do chuairteoirí agus cuireann sé ardán ar fáil maidir le díospóireacht ar smaointe músaeim trí imeachtaí amhail comhdhálacha, fóraim, léachtaí agus seimineáir.

Chuidigh maoiniú ón gComhairle Oidhreachta le CMÉ féilire bhliantúil imeachtaí a chur i láthair ina gcuirtear deiseanna forbartha gairmiúla agus líonraithe ar fáil don earnáil. Ceann de bhuaicphointí 2016 ba ea an chomhdháil náisiúnta lenar ceiliúradh comóradh céad bliain Fhorógra na Poblachta agus a ghealltanas de “saoirse shibhialta, cearta comhionanna agus comhdheiseanna dá saoránaigh go léir”. Darbh teideal ‘Museums for Society: Towards a Cultural Democracy’, breathnaíodh sa chomhdháil ar mhúsaeim mar institiúidí cathartha ag a bhfuil ról tábhachtach le himirt i saol sóisialta, cultúrtha agus oideachais na sochaí.

Bhí Fóram bliantúil Oideachais agus For-rochtana CMÉ ar siúl i mí Iúil, agus é ina 11ú bliain anois, tá an fóram bunaithe go daingean mar phríomhimeacht san fhéilire d’oideoirí músaeim chun teacht le chéile agus plé a dhéanamh ar na príomhfhorbairtí san oideachas músaeim. Roghnaíodh cainteoirí ó ghlao oscailte ar pháipéir agus cuireadh samplaí i láthair de thionscadail úra agus nuálacha rochtana nó oideachais atá ag tarlú i músaeim agus gailearaithe ar fud na hÉireann agus na Ríochta Aontaithe.

Déantar soláthar i Léacht Bán Bliantúil CMÉ san fhómhar d’fhóram le haghaidh cuid de na gairmithe náisiúnta agus idirnáisiúnta músaeim comhaimseartha is mó a bhfuil tionchar acu chun labhairt ar chúrsaí a bhaineann le músaeim. Ba í Diana Lees an t-aoichainteoir ag léacht 2016. Tá sí ina hArd-Stiúrthóir ar na Imperial War Museums sa Ríocht Aontaithe, a bhfuil an clár cultúrtha imeachtaí ar siúl iontu faoi láthair chun comóradh céad bliain an Chéad Chogadh Domhanda (2014-18) a cheiliúradh. Chuir an eagraíocht tacaíocht agus cúnamh ar fáil chomh maith trí chothabháil oifige le baill foirne lánaimseartha agus faisnéis trí bhealaí amhail an suíomh gréasáin www.irishmuseums.org, r-litir mhíosúil agus an foilseachán bliantúil, Museum Ireland.

66 An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 2016 5. Eagraíochtaí a Mhaoinítear go Rialta

Obair Allamuigh á déanamh ag Teamhair, Co. na Mí ag an Ionad Fionnachtana

An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 2016 67 5. Eagraíochtaí a Mhaoinítear go Rialta

5.10. FÓRAM ARDTAILTE NA HÉIREANN

Comhlacht deonach is ea Fóram Ardtailte na hÉireann (IUF) a chuidíonn le pobail ardtalún dul i ngleic leis an gcuid mhór dúshlán eacnamaíoch, sóisialta agus comhshaoil a tharlaíonn i gceantair ardtalún na hÉireann. Áirítear ar bhaill IUF feirmeoirí, úsáideoirí caitheamh aimsire, éiceolaithe, turasóireacht agus soláthraithe seirbhíse tuaithe eile a dhéanann ionadaíocht dóibh siúd atá ina gcónaí, a oibríonn nó a bhíonn ag déanamh caitheamh aimsire in Ardtailte na hÉireann.

Le maoiniú ón gComhairle Oidhreachta in 2016, bhí IUF ábalta dhá thuarascáil taighde a choimisiúnú agus foilsíodh iad agus cuireadh i láthair pháirtithe leasmhara IUF iad ina chomhdháil bhliantúil i mí na Bealtaine 2016.

Sa Staidéar ar na Pobail Ardtalún sainaithnítear agus dearbhaítear, ó chomhairliúchán díreach le 25 grúpa pobail gníomhach i gceantair Ardtailte na hÉireann, na fadhbanna agus na dúshláin reatha atá le sárú ag grúpaí áitiúla agus an dóigh a bhfuil iarracht á déanamh ag gach grúpa chun dul i ngleic leo. Measann IUF gur próiseas comhairliúcháin tosaigh é an staidéar bonnlíne seo maidir le líonra ar fud an oileáin de gach grúpa dá leithead a eagrú chun an t-eispéireas agus scéalta daoine aonair a chomhdhlúthú agus a chomhroinnt agus IUF a bhunú mar ghuth aontaithe do phobail ardtalún.

Soláthraíonn Próifíl Shocheacnamaíoch Ardtailte na hÉireann léargas ar cheantair ardtalún na hÉireann atá áitrithe agus a bhfuil feirmeoireacht déanta orthu. Dírítear sa staidéar ar thoghronna 17 gceantar ardtalún agus baineadh leas as sonraí a fuarthas as an Daonáireamh, as an Áireamh Talmhaíochta agus Innéacs Ganntanais HP Pobal chun daonraí, struchtúir shóisialta agus thionsclaíocha, agus gníomhaíochtaí feirmeoireachta a mheas. Cuideoidh an anailís ar dhálaí socheacnamaíocha bunaithe ar fhianaise agus a n-impleachtaí do phobail ardtalún le bonn eolais a chur faoi thodhchaí na n-ardtailte.

Bunaithe ar thorthaí an dá thuarascáil, tá maoiniú faighte anois ag IUF ón Rialtas chun Comhordaitheoir Líonra um Pobail Ardtalún a cheapadh. Tá maoiniú ilbhliantúil á lorg aige freisin le haghaidh grúpaí ardtalún comhtháite atá tiomanta do bhainistíocht inbhuanaithe na gceantar ardtalún.

5.11. COILLTE ÉIREANNACHA

Eagraíocht bhallraíocht is ea Coillte Éireannacha (WoI) atá tiomanta do choillte dhúchasacha na hÉireann a chaomhnú. Is iad príomhchuspóirí na heagraíochta feasacht a chruthú maidir le na coillte dúchasacha i measc lucht déanta beartas agus an phobail i gcoitinne agus tionscadail agus straitéisí bainistíochta inbhuanaithe a fhorbairt ina ndíreofar ar inmharthanacht choillte dúchasacha na hÉireann amach anseo. Pléitear na cuspóirí sin trí chur chun feidhme tionscadal suaitheanta, cúrsaí oiliúna, foilseacháin theicniúla, forbairt beartas agus soláthar tacaíochta ar an leibhéal áitiúil.

Tháinig méadú in 2016 ar an ngníomhaíocht in earnáil na gcoillte dúchasacha mar gheall ar, go páirteach, mhaoiniú a cuireadh ar fáil faoin Scéim maidir le Coillte Dúchasacha (SNF) Chlár Foraoiseachta RDP. D’fhéach WoI le glacadh na scéime a spreagadh trína chur chun cinn i measc comhlachtaí poiblí agus úinéirí talún príobháideacha. Lena chois sin, tionóladh cúrsa obair SNF chun foraoiseoirí a d’oibrigh ar an scéim a chreidiúnú agus d’fhreastail 64 duine air, lena n-áirítear foraoiseoirí, éiceolaithe, úinéirí talún, SPNF, Coillte, baill foirne ó údaráis áitiúla agus ón tSeirbhís Foraoiseachta.

In 2016 chomh maith foilsíodh an chéad Straitéis Coillte d’Éirinn riamh a cuireadh i dtoll a chéile i gcomhpháirtíocht le páirtithe leasmhara sna hearnálacha poiblí agus príobháideacha araon. Cumhdaítear réimse leathan topaicí sa straitéis, lena n-áirítear coillte ársa a bhainistiú; cruthú coillte dúchasacha úra; cruthú coillearnaí mar chuid den mhaolú ar an athrú aeráide agus beartais chun cur le cáilíocht uisce; réadú caipitil nádúrtha; agus coillte dúchasacha caitheamh aimsire.

68 An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 2016 5. Eagraíochtaí a Mhaoinítear go Rialta

5.12. COMHAIRLE ARDTAILTE CHILL MHANTÁIN

Eagraíocht neamhspleách dheonach is ea Comhairle Ardtailte Chill Mhantáin (WUC) a dhéanann ionadaíocht ar son os cionn 50 ballghrúpa agus daoine aonair éagsúil in Ardtailte Chill Mhantáin. Is í an Chomhairle Oidhreachta príomh-mhaoinitheoir WUC. Leis an maoiniú sin is féidir líon beag ball foirne a fhostú agus líon tionscadal a fhorbairt.

Ba bhliain ghnóthach í 2016 don WUC agus é ag leanúint le bheith rannpháirteach lena bhaill, le páirtithe tionscadail agus leis an bpobal i gcoitinne maidir le dul i ngleic le roinnt de na dúshláin atá le sárú in ardtailte Chill Mhantáin. Lean rannpháirtíocht dheonach le ról tábhachtach a imirt i bhforbairt tionscadal agus beartas.

Tugann WUC tús áite do dheiseanna a fhorbairt le haghaidh caitheamh aimsire inbhuanaithe agus in 2016 seoladh Slí Abhainn Mór; conair siúl inbhuanaithe 12km a nascann sráidbhaile an Láithrigh agus Ráth Droma. D’fhorbair WUC an chonair i gcomhpháirtíocht le húinéirí talún poiblí agus príobháideacha, grúpaí pobail áitiúla, Comhpháirtíocht Chill Mhantáin agus Comhairle Contae Chill Mhantáin. Ba é an príomhspreagadh maidir leis an mbealach a bhunú nasc coisithe a chur ar fáil idir Láithreach agus seirbhísí traenach agus bus i Ráth Droma. Spreag sé sin níos mó cuairteoirí neamhspleácha chuig an gceantar.

Tionóladh ceardlann dó rialaithe i mí Feabhra chun dea-chleachtas a chur chun cinn i ndó rialaithe agus bainistíocht fásra sna hardtailte. Eagraíodh na t-imeacht i gcomhar le líon eagraíochtaí geallsealbhóirí ardtailte agus d’fhreastail os cionn 150 duine aonar air ó gach cearn den tír.

Ceiliúradh an 10ú bliain den Tionscadal PURE in 2016, tionscadal comhpháirtíochta ina bhfuil Comhairle Contae Chill Mhantáin, Comhairle Contae Dhún Laoghaire-Ráth an Dúin, an tSeirbhís Páirceanna Náisiúnta agus Fiadhúlra, Comhairle Contae Bhaile Átha Cliath Theas, Coillte agus Comhairle Ardtailte Chill Mhantáin páirteach. Soláthraíonn an tionscadal freagairt aonair, le go leor acmhainní maidir le caitheamh bruscair agus dumpáil in Ardtailte Chill Mhantáin/Bhaile Átha Cliath.

Trí PURE bogadh os cionn 2,700 tona de dhumpáil neamhdhleathach ó na hardtailte go dtí seo agus spreagadh 62 pobal áitiúil le húinéireacht ar ‘Mhíle PURE’ a ghlacadh in 2016 amháin. Leanann WUC le Bainisteoir Tionscadail PURE a úsáid, chomh maith le tacaíocht riaracháin agus oibriúcháin a chur ar fáil don tionscadal agus ionadaíocht a dhéanamh ar son úinéirí talún príobháideacha ar an gCoiste Bainistíochta Tionscadail.

I mí Dheireadh Fómhair, tugadh cuireadh do WUC ceardlann a chur i láthair ag comhdháil bhliantúil ceithre lá Chónaidhm EUROPARC - líonra le haghaidh cleachtóirí oidhreachta nádúrtha agus cultúrtha na hEorpa. Díríodh sa cheardlann ar an tábhacht a bhaineann leis na páirtithe leasmhara ar fad a thabhairt le chéile sa phróiseas cinnteoireachta agus an ról tábhachtach atá ag feirmeoirí i limistéir faoi chosaint.

5.13. AN CLÁR FIONNACHTANA

An Clár Fionnachtana Faigheann Ionad um Sheandálaíocht agus Nuálaíocht na hÉireann a phríomh-mhaoiniú ón gComhairle Oidhreachta. Is é a mhisean iniúchadh a dhéanamh ar stair na hÉireann agus ar a hoidhreacht chultúrtha trí ard-taighde a dhéanamh ar sheandálaíocht na hÉireann agus ar ábhair a bhaineann léi, trína thorthaí a scaipeadh ar an bpobal domhanda.

Cheiliúir an Clár Fionnachtana a chomóradh 25 bliain in 2016 agus mar chuid dá thiomantas do rannpháirtíocht an phobail, eagraíodh imeachtaí in ocht suíomh ar fud oileán na hÉireann. Sa taispeántas taistil i réigiún Bhealach Eabhra tugadh chun suntais taighde a rinneadh san am a chuaigh thart sa cheantar chomh maith le taighde leanúnach arna dhéanamh ag tionscadal Monastic Ireland. I sárthaispeántas i gCluain Eois tugadh chun suntais taighde an ionaid ar Scrín Tuama San

An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 2016 69 5. Eagraíochtaí a Mhaoinítear go Rialta

Tighernach agus Ardchros Chluain Eois agus d’fhreastail an tAire Ealaíon, Oidhreachta, Gnóthaí Réigiúnacha, Tuaithe agus Gaeltachta, Heather Humphreys agus baill den phobal air. Ceiliúradh lá thionscnamh an Chláir Fionnachtana, an 11 Bealtaine, le seimineár ar an seandálaíocht phoiblí agus lainseáladh Leo Swan Aerial Photography Collection. In imeachtaí Upcycle Digital Heritage Halla Cuallachta Dhoire cuireadh i láthair ról na teicneolaíochta atá ag méadú sa taighde ar an oidhreacht thógtha a chur in iúl do mhic léinn agus don phobal i gcoitinne.

Leanadh le hobair ar Thionscadal na Teamhrach le linn na bliana agus áiríodh air feachtas rathúil oibre allamuigh ag an Scrín, Riverstown agus Faughanhill, Co. na Mí (i gcomhpháirtíocht le Coimisiún Romano-Germanic, Frankfurt). Lainseáladh treoirleabhar úr ar an Teamhair ag imeacht na Seachtaine Náisiúnta Oidhreachta ar Chnoc na Teamhrach. Tá Tara: The Guidebook lán le léaráidí, agus lán le fíricí an-suimiúil, breathnóireacht agus léargais ar na láithreáin seandálaíochta is tábhachtaí in Éirinn.

In 2016, chuir Monastic Ireland céim tionscadail arna mhaoiniú ag Chomhairle Taighde na hÉireann a bhí á dhéanamh i gcomhar le Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath agus an gColáiste Ollscoile, Corcaigh. Le foilseachán imeachtaí chomhdháil 2015 Monastic Europe, agus obair fhairsing allamuigh a rinneadh ag fiche láithreán reiligiúnach soláthraíodh fócas gníomhaíochta an tionscadail le haghaidh na bliana.

Is é is aidhm leis an tionscadal Seandálaíocht 2025, arna éascú ag an gClár Fionnachtana, straitéis fhadtéarmach seandálaíochta a fhorbairt thar ceann Acadamh Ríoga na hÉireann. Leanadh le clár comhairliúcháin sa chéad leath de 2016 agus ullmhaíodh dréachtdhoiciméad straitéise agus cuireadh ar fáil ar líne é chun tuilleadh comhairliúcháin agus aiseolas a fháil. Foilseofar agus lainseálfar an doiciméad straitéise deiridh in 2017.

Chuir an rannóg teicneolaíochta tionscadail scanacháin agus mhúnlaithe i gcrích ag suíomhanna éagsúla lena n-áirítear Teach Laighean, na Ceithre Cúirteanna, Túr an tSeoighigh i mBaile Átha Cliath, Sceilg Mhichíl, Ardchros Chluain Eois agus Músaem Iona. Rinneadh tionscadal Thúr an tSeoighigh mar chuid de thionscadal forbartha cluichíochta 3D a bhí á dhéanamh le Boston College. Comhlánaíonn sé tionscadal leanúnach atá á dhéanamh ag Cnóbha i gcomhair le hOifig na nOibreacha Poiblí lena gcruthófar eispéireas tumthach 3D do chuairteoir

5.14. INSTITIÚID NA GCAOMHNOIRÍ-ATHCHÓIRITHEOIRÍ IN ÉIRINN

Cuireann Institiúid na gCaomhnoirí-Athchóiritheoirí in Éirinn (ICRI) caomhnú agus athchóiriú oidhreacht chultúrtha na hÉireann chun cinn. Déanann ICRI amhlaidh trí chaighdeáin um chleachtas gairmiúil a bhaineann le caomhnú agus athchóiriú a leagan síos, trí phróiseas um chreidiúnú gairmiúil agus oiliúint a oibriú dá bhaill chomh maith le bheith ina ghuth gníomhach agus eolasach i bhforbairt bheartas na hoidhreachta cultúrtha in Éirinn.

Cinntítear le tacaíocht airgeadais na gComhairle Oidhreachta go leanann an cleachtas um chaomhnú in Éirinn ag cloí le caighdeáin a bhfuil glacadh idirnáisiúnta leo trí thacú le soláthar ICRI de chreidiúnú gairmiúil, ceardlanna oiliúna agus deontais chun tacú le forbairt ghairmiúil leanúnach. Cuidíonn ICRI le tiomantas na Comhairle don oidhreacht chultúrtha trína thacaíocht do Chlár Chaighdeáin Mhúsaeim na hÉireann (MSPI) agus soláthar ceardlann coimisiúnaithe i gcúram bailiúchán.

Chuir maoiniú ón gComhairle Oidhreachta in 2016 tacaíocht ar fáil do chreidiúnú gairmiúil sé chaomhnóir-athchóiritheoir i gceithre dhisciplín: páipéar; leabhair agus páipéar, caomhnú troscáin agus adhmaid agus bainistiú caomhantais. Leis an deontas bhí dhá chaomhnóir-athchóiritheoir déag ábalta freastal ar chúrsaí gairmiúla in Éirinn agus thar lear. Bhí na himeachtaí ar ar freastalaíodh orthu an-speisialaithe i ndisciplíní lena n-áirítear péintéireacht tacais, grianghraif, troscán, páipéar agus cúram bailiúchán.

Rinneadh ICRI a choimisiúnú ar leithligh chun ceardlann lae a eagrú maidir le cúram bailiúchán, a tionóladh ag Leabharlann Chester Beatty in Aibreán do rannpháirtithe MSPI. Leis an maoiniú sin bhí ICRI ábalta a chomhdháil dhébhliantúil ‘Gníomhaíochtaí Caomhantais in Éirinn V’ a eagrú. Tionóladh an chomhdháil ag Leabharlann Náisiúnta na hÉireann i mí Mheán Fómhair agus d’fhreastail os cionn 60 caomhnóir agus gairmí músaeim air.

70 An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 2016 5. Eagraíochtaí a Mhaoinítear go Rialta

Teach Geata Chill Phádraig, Co. Loch Garman – rinne Irish Landmark Trust lindéir agus colbhaí roimhe agus ina dhiaidh a chaomhnú.

An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 2016 71 7. FeaturedTACAÍOCHT Work from 2016 FHOLAITHE AN PHOBAIL D’FHIADHÚLRA NA HÉIREANN ISABELL SMYTH, CEANN NA CUMARSÁIDE AGUS OIDEACHAIS, AN CHOMHAIRLE OIDHREACHTA

Ag cur san áireamh bail shláinte fhiadhúlra na hÉireann an phobail ansin chun cuidiú leis an maolú i ngnáthóga agus ní bheifeá ina dhiaidh ar dhuine as a cheapadh nach raibh i bhfiadhúlra na hÉireann a chasadh thart. mórán tacaíochta poiblí d’obair chaomhnú an dúlra. Mar shampla, tá sé tuairiscithe ag an tSeirbhís Páirceanna Tháinig athruithe móra i dtuiscint an phobail faoi cad is brí le Náisiúnta agus Fiadhúlra nach bhfuil ach 9% de na gnáthóga caillteanas na bithéagsúlachta. Ó 2010 i leith tharla athrú ó a gceaptar iad a bheith faoi bhagairt agus faoi chosaint faoi 17% den phobal ag aithint go mbaineann sé le maolú ar na Threoir an AE maidir le Gnáthóga ag déanamh go maith. Is gnáthóga nádúrtha go 40% in 2016. iad na gnáthóga is mó atá i mbaol in Éirinn na cinn a bhfuil laghdú suntasach tagtha orthu, go sonrach portaigh ardaithe Athrú an-suntasach is ea é sin ar thuiscint an phobail. In agus féarthailte ar mhórán speiceas. 2010, breathnaíodh ar an athrú aeráide mar an mbagairt is mó ar an bhfiadhúlra, in 2016, bhí an bhagairt sin ag an Ceann de na speicis a bhfuil an imní is mó faoi ná an Diúilicín gceathrú bagairt is mó. Táthar ag aithint an róil atá ag ár Péarla Fionnuisce, toisc nach bhfuil ann ach cúpla abhainn ngníomhaíochtaí ar chaillteanas na bithéagsúlachta níos mó ina bhfuil go leor glúnta níos óga ag teacht slán. anois.

Sainaithnítear na speicis is mó a bhfuil caomhnú de dhíth Mar sin féin, tá leibhéil an-íseal fós ann faoin tuiscint ar orthu sna Liostaí Dearga. De réir an Liosta Dheirg is déanaí thionchar na speiceas coimhthíoch agus an athraithe agus ar mhacraleamhain, tá 43 speiceas measta mar a bheith faoi forbartha talamhúsáid i gcás nach bhfeiceann ach 10% den bhagairt go pointe áirithe (i.e., leochaileach, i mbaol, nó i daonra go bhfuil tionchar aige ar an bhfiadhúlra. Níl a fhios mbaol an-mhór), arb ionann é sin agus 8% de liosta reatha ag 57% den phobal go bhfuil speicis ar bith in Éirinn ag dul na hÉireann. Meastar go bhfuil ceithre speiceas déag díofa i léig. ar bhonn réigiúin anois. Ar an iomlán, tá sé tuairiscithe ag an tSeirbhís Páirceanna Náisiúnta agus Fiadhúlra nach bhfuil ach Ach b’fhéidir gurb iad na figiúirí is dóchasaí na figiúirí a 52% de na speicis a gceaptar iad a bheith faoi bhagairt agus thaispeánann go bhfuil an pobal sásta freagracht éigin a faoi chosaint faoi Threoir an AE maidir le Gnáthóga i stádas ghlacadh as feabhas a chur ar shláinte bhithéagsúlacht na fabhrach. hÉireann, le líon millteanach de 84% duine sásta ‘giota beag’ nó ‘lear mór’ a dhéanamh. Tá athruithe éigin tagtha ar bheagnach gach ceann den 300 speiceas atá cumhdaithe faoi Atlas na hÉireann agus na Ach cé go bhfuil siad toilteanach, níl a fhios ag 60% de Ríocht Aontaithe, amhail crapadh nó leathnú raoin, aistriú na daoine cad le déanamh chun cuidiú. Cé go bhféadfadh suíomhanna nó athruithe caolchúiseacha ar na líonta. Is iad na figiúirí dá dtagraítear thuas iontas a chur ort tugann na príomhthorthaí d’oileán na hÉireann go bhfuil, le 40 bliain siad dóchas duit má thugtar eolas do na daoine faoi na anuas, raoin phorúcháin 47% de na speicis craptha, agus gur gníomhaíochtaí a d’fhéadfadh siad a dhéanamh chun tacú leis leathnaigh 18% de na speicis go limistéir úra.1 an bhfiadhúlra, beidh formhór na ndaoine sásta amhlaidh a dhéanamh. Is é sin spás nach mór dúinn díriú air sna blianta In 2016, rinne an Chomhairle Oidhreachta taighde ar amach romhainn má táimid le cúrsaí a athrú ó chliseadh agus ‘Feasacht, Tuiscint ar an mBithéagsúlacht agus Tionchar a ó chaillteanas go rud éigin a d’fhéadfaimis a dhéanamh chun Caillteanais’2. Tá an taighde cosúil le taighde a rinneadh in athrú a dhéanamh. 2010 agus tugtar dóchas éigin sa taighde go bhfuil tacaíocht

1 www.epa.ie/irelandsenvironment/nature 2 Feasacht, Tuiscint ar an mBithéagsúlacht agus Tionchar a gCaillteanais. B&A, Aibreán 2016, an Chomhairle Oidhreachta

72 An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 2016 7. Featured Work from 2016

Ar barr ar chlé: Tá an tIora Rua dúchasach ar an liosta ‘faoi bhagairt nach mór’ in Éirinn agus iarracht á déanamh aige dul san iomaíocht leis an iora ghlas le haghaidh gnáthóige agus bia. Ag barr ar dheis: Is é an Cúilín Gaelach a fhaightear in Éirinn agus sa Ríocht Aontaithe an t-aon sampla den speiceas atá fágtha san Eoraip. Ag bun: Tá an Lasiommata megera, a bhí coitianta tráth, faoi bhagairt anois in Éirinn.

An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 2016 73 74 An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 2016 6. Tionscnaimh Idirnáisiúnta

Turas báid ar an tSionainn, Luimneach le linn Sheachtain Náisiúnta Oidhreachta 2016, cuid de Laethanta Oidhreachta na hEorpa

An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 75 6. Tionscnaimh Idirnáisiúnta

6.1. COMHTHIONSCNAMH CLÁIR AE UM OIDHREACHT CULTÚRTHA

Lean an Chomhairle Oidhreachta leis an suíomh gréasáin taighde ar oidhreacht chultúrtha na hEorpa www.heritageportal. eu agus na meáin shóisialta bhainteacha a bhainistiú agus a chur chun cinn in 2016 mar chuid den Chomhthionscnamh Pleanála um Oidhreacht Chultúrtha (JPICH). Arna maoiniú ag an gCoimisiún Eorpach, tá sé mar aidhm ag JPICH cosaint oidhreacht chultúrtha na hEorpa a chur chun cinn trí thionscadail agus tionscnaimh taighde chomhroinnte.

6.2. LAETHANTA OIDHREACHT NA HEORPA

Comhthionscnamh is ea Laethanta Oidhreachta na hEorpa de chuid Chomhairle na hEorpa agus an Aontais Eorpaigh ina nglacann os cionn 40 tír páirt gach bliain. Is é is príomhaidhm le Laethanta Oidhreachta na hEorpa feasacht a chur chun cinn maidir lenár n-oidhreacht thógtha, nádúrtha agus chultúrtha agus oidhreacht chultúrtha choiteann na hEorpa a chur chun cinn. Gach bliain, tugann na milliúin Eorpach cuairt ar shéadchomharthaí agus láithreáin stairiúla ar fud na hEorpa ar Laethanta Oidhreachta na hEorpa. In Éirinn, déanfaimid Laethanta Oidhreachta na hEorpa a cheiliúradh le seachtain iomlán imeachtaí ar fud na Seachtaine Náisiúnta Oidhreachta.

Rinneadh ionadaíocht ar son na Comhairle Oidhreachta i gcruinniú iomlánach chomhordaitheoirí náisiúnta na Seachtaine Náisiúnta Oidhreachta i Maidrid i mí Dheireadh Fómhair 2016. Áiríodh ar an gclár oibre don chruinniú plé ar théamaí le haghaidh na mblianta amach romhainn, Bliain Eorpach na hOidhreachta Cultúrtha 2018, comhstraitéisí cumarsáide na Seachtaine Náisiúnta Oidhreachta agus cás-staidéir um dhea-chleachtas.

6.3. CUMANN SEANDÁLAITHE AE

Bhí comhdháil bhliantúil Chumann Seandálaithe AE in 2016 ar siúl i Vilnias, an Liotuáin. Bhí Ceannaire Caomhantais na Comhairle Oidhreachta ina chomheagraí in éineacht le comhghleacaithe ó Albain agus ón bhFionlainn. Áiríodh air sin cur i láthair ar rannpháirtíocht an phobail i dtionscadail seandálaíochta.

6.4. LUACHANNA TÍRDHREACHA - COMHDHÁIL ÁITE AGUS PRAICTICE

Thacaigh an Chomhairle Oidhreachta leis an gcomhdháil idirnáisiúnta seo, arna reáchtáil ag Uniscape, a tionóladh ag Ollscoil na hÉireann, Gaillimh i mí an Mheithimh 2016. Labhair roinnt ball foirne de chuid na Comhairle faoi ghnéithe dá gcuid oibre, ghlac siad páirt i dturais allamuigh agus d’oibrigh siad ar sheastán faisnéise ar thionscadail tírdhreacha na Comhairle Oidhreachta. Bhí láithreacht na comhdhála in Éirinn tábhachtach chun ábharthacht leanúnach na Straitéise Náisiúnta Tírdhreacha agus an gá atá leis a léiriú agus chun dea-chleachtas idirnáisiúnta a leagan síos.

6.5. 2Ú COMHDHÁIL EORPACH – CATHRACHA EORPACHA & A NOIDHREACHT: DREACHA STAIRE I GCATHRACHA EORPACHA

In mí na Nollag 2016, d’óstáil Aireacht Chónaidhme na Gearmáine um Chomhshaol, Caomhnú an Dúlra, Tógáil agus Sábháilteacht Núicléach an 2ú Comhdháil Eorpach maidir le Cathracha Eorpacha agus a nOidhreacht dar teideal, The Faces of History in European Cities. Chuir Ceannaire Caomhantais na Comhairle Oidhreachta páipéar i láthair a bhí bunaithe ar eispéireas na hÉireann maidir le cumarsáid, rannpháirtíocht agus freagracht chomhroinnte. Foilseofar imeachtaí na comhdhála sin in 2017.

6.6 EUROPARC - GUTH LIMISTÉAR FAOI CHOSAINT SAN EORAIP

Leanann an Chomhairle Oidhreachta dá ballraíocht in Europac - comhlacht uile-Eorpach ina bhfuil os cionn 500 ball i 40 tír éagsúil. Áirítear ar an mballraíocht iad siúd atá bainteach go díreach leis na limistéir faoi chosaint a bhainistiú amhail páirceanna náisiúnta agus réigiúnacha, chomh maith le ranna agus gníomhaireachtaí rialtais a bhfuil freagracht acu as beartais a fhorbairt.

76 An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 2016 6. Tionscnaimh Idirnáisiúnta

Siúlóid ar Mhíle Maigh Chríodáin, le linn Sheachtain Náisiúnta Oidhreachta 2016, cuid de Laethanta Oidhreachta na hEorpa.

An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 2016 77 78 An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 2016 7. Rialachas Corparáideach

An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 79 80 An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 2016 8. Rialachas Corparáideach

RIALACHAS CORPARÁIDEACH

Is é beartas na Comhairle Oidhreachta na caighdeáin is airde um rialachas corparáideach a choimeád, ar aon dul leis na beartais agus cleachtais a bhfuil glacadh leo. Tá an Chomhairle tiomanta d’fhorálacha ábhartha an Chóid Chleachtais úir maidir le Rialachas Comhlachtaí Stáit arna fhoilsiú in 2016 a chomhlíonadh.

Bhunaigh an Chomhairle Oidhreachta Coiste Iniúchóireachta, Riosca agus Airgeadais, a dhéanann athbhreithniú rialta ar an chóras um rialú inmheánach agus a fhostaíonn saineolas seachtrach chun a fheidhmeanna a dhéanamh, lena n-áirítear an feidhm iniúchóireachta inmheánaí, de réir mar is cuí. Cloíonn an Chomhairle Oidhreachta le treoirlínte an Rialtais maidir le breithmheas agus bainistíocht an chaiteachais caipitil san earnáil phoiblí. Cloítear le beartas an Rialtais maidir le táillí stiúrthóirí chomh maith. Tá an Chomhairle Oidhreachta cáin-chomhlíontach go hiomlán agus ní ghabhann sí d’idirbhearta ‘gránna’ um sheachaint cánach.

7.1. Íocaíochtaí Pras in 2016

Ceanglaítear ar an gComhairle Oidhreachta cloí le ceanglais I.R. Uimh. 580/2012 Rialacháin na gComhphobal Eorpach (Íocaíocht a Dhéanamh Déanach in Idirbhearta Tráchtála), 2012 agus an Achta um Íoc Pras Cuntas 1997 a tháinig ina ndiaidh (ar a dtugtar na ‘Rialacháin’ i dteannta a chéile). Is iad téarmaí caighdeánacha na Comhairle maidir le creidmheas a glacadh, mar a shonraítear a mhalairt i socruithe conarthacha, 30 lá ón sonrasc a fháil. Cuireadh nósanna imeachta chun feidhme lenar féidir dearbhú réasúnta i gcoinne neamhchomhlíonadh ábhartha na Rialachán a sholáthar. Cé gur ceapadh na nósanna imeachta chun comhlíonadh na Rialachán a chinntiú, ní féidir leo ach dearbhú réasúnta agus ní dearbhú iomlán i gcoinne neamhchomhlíonadh ábhartha Acht 1997 agus I.R. Uimh. 580/2012 a sholáthar.

Taispeántar in athbhreithniú a rinneadh le linn na bliana dar críoch an 31 Nollaig 2016 10 n-íocaíocht dar luach e22,817.88 as ar tháinig pionós úis e600.42 faoi na rialacháin.

Le héifeacht ón 1 Iúil 2011, ceanglaíodh ar an gComhairle Oidhreachta cloí le Cinntí S29296 ón Rialtas an 19 Bealtaine 2009 agus an 2 agus 8 Márta 2011, i dtaca leis an riail um íocaíocht phras 15 lá. Tá na neamhchosaintí a cheanglaítear leis an Meabhrán Tuisceana (MT) a thacaíonn leis na cinntí thuas don tréimhse an 1 Eanáir 2016 go dtí an 31 Nollaig 2016 sonraithe thíos: Sonraí Líon Luach (e) Céatadán (%) líon iomlán na n-íocaíochtaí a rinneadh Líon na n-íocaíochtaí a rinneadh laistigh de 15 lá 1766 1,589,157 94.08

Líon na n-íocaíochtaí a rinneadh laistigh de 16 lá go 30 lá 88 274,781 4.69

Líon na n-íocaíochtaí a rinneadh sa bhreis ar 30 lá 23 370,320 1.23

Iomlán na n-íocaíochtaí a rinneadh sa Tréimhse 1877 2,234,258 100.00

Sonraisc faoi Dhíospóid1 1 8,705

1 Sonraisc a fuarthas le linn na ráithe agus a bhí fós faoi dhíospóid ag deireadh na ráithe.

7.2 Oiliúint agus Ionduchtú do Chomhaltaí Úra Boird

Tionóladh Ionduchtú agus Oiliúint Rialachais Chorparáidigh do chomhaltaí úra Boird na Comhairle Oidhreachta i gCill Chainnigh an 14 Meán Fómhair 2016, roimh chéad chruinniú Boird na Comhairle úir. Chuir Aidan Horan, an Stiúrthóir Oiliúna, Forbartha agus Seirbhísí Sainchomhairleoireachta ag an bhForas Riaracháin, an oiliúint sin ar fáil. Tugadh mionteagasc do na comhaltaí úra maidir leis seo a leanas: An Cód Cleachtais maidir le Rialachas Comhaltaí Stáit; nósanna imeachta gnó na Comhairle Oidhreacht; buanorduithe; an tAcht Oidhreachta 1995; Forógra Oidhreachta na Comhairle Oidhreachta; luach saothair agus aoisliúntas i measc ceisteanna ábhartha eile.

An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 2016 81 Deireadh Seachtaine Fhiadhúlra na hÉireann ar Inis Mór, Co. na Gaillimhe. 82 An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 2016 Ráitis Airgeadais na Comhairle Oidhreachta donBhliain dar Críoch an 31 Nollaig 2016

Tuarascáil an Ard-Reachtaire Cuntas agus Ciste 84

Ráiteas maidir le Freagrachtaí na Comhairle 85

Ráiteas maidir le Rialú Inmheánach Airgeadais 86

Ráiteas Ioncaim agus Caiteachais agus Cúlchistí Ioncaim Coimeádta 87

Ráiteas maidir leis an Ioncam Cuimsitheach 88

Ráiteas ar an Staid Airgeadais 89

Ráiteas maidir le Sreafaí Airgeadais 90

Nótaí leis na Ráitis Airgeadais 91

An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 83 TUARASCÁIL AN ARD-REACHTAIRE CUNTAS AGUS CINSTE

An tArd-Reachtaire Cuntas agus Ciste

Tuarascáil lena cur faoi bhráid Thithe an Oireachtais

An Chomhairle Oidhreachta Tuairim maidir leis na ráitis airgeadais Tá iniúchadh déanta agam ar ráitis airgeadais na Comhairle Is í mo thuairim maidir leis na ráitis airgeadais: Oidhreachta don bhliain dar críoch an 31 Nollaig 2016 faoin • go dtugtar léargas fíor cóir iontu maidir le sócmhainní, Acht um Oidhreacht 1995. Cuimsítear sna ráitis airgeadais an dliteanais agus staid airgeadais na Comhairle Oidhreachta ráiteas ioncaim agus caiteachais agus na cúlchistí ioncaim amhail an 31 Nollaig 2016 agus maidir lena hioncam agus coimeádta, an ráiteas maidir le hioncam cuimsitheach, an lena caiteachas le haghaidh 2016; agus ráiteas maidir leis an staid airgeadais, an ráiteas ar shreafaí • gur ullmhaíodh iad de réir an chleachtais chuntasaíochta a airgeadais agus na nótaí gaolmhara. Ullmhaíodh na ráitis bhfuil glacadh leis. airgeadais san fhoirm a ordaítear faoi Alt 21 den Acht, agus de réir an chleachtais chuntasaíochta a bhfuil glacadh leis. Is í mo thuairim, go raibh taifid chuntasaíochta na Comhairle dóthanach le hiniúchadh a dhéanamh go héasca agus go Freagrachtaí Chomhaltaí na Comhairle cuí ar na ráitis airgeadais. Tagann na ráitis airgeadais leis na Tá an Chomhairle freagrach as na ráitis airgeadais a ullmhú, taifid chuntasaíochta. as a chinntiú go dtugtar léargas fíor cóir iontu agus as Cúrsaí ar a ndéanaim tuairisc trí eisceacht rialtacht na n-idirbheart a chinntiú. Déanaim tuairisc trí eisceacht mura bhfaighim an fhaisnéis Freagrachtaí an Ard-Reachtaire Cuntas agus Ciste agus na míniúcháin ar fad a theastaíonn uaim d’iniúchadh nó Tá sé de fhreagracht ormsa iniúchadh a dhéanamh ar má fhaighim na ráitis airgeadais agus iad a thuairisciú de réir an dlí is • cás ábhartha ar bith nár cuireadh airgead i bhfeidhm infheidhme. chun na críocha dá raibh sé beartaithe nó sa chás nach Déantar m’iniúchadh faoi threoir na mbreithnithe speisialta gcloíonn na hidirbhearta leis na húdaráis a rialaíonn iad, atá ceangailte ar na comhlachtaí Stáit i dtaca lena nó mbainistíocht agus oibriú. • mura dtagann an ráiteas maidir le rialú inmheánach Déantar m’iniúchadh de réir na gCaighdeán Idirnáisiúnta airgeadais le comhlíonadh na Comhairle maidir leis an maidir le hIniúchóireacht (Éire agus an Ríocht Aontaithe) gCód Cleachtais maidir le Rialachas Comhlachtaí Stáit, nó agus i gcomhréir leis na Caighdeáin Eiticiúla d’Iniúchóirí de • go bhfuil cúrsaí ábhartha eile a bhaineann leis an dóigh ar chuid an Bhoird um Chleachtais Iniúchóireachta. stiúradh an gnó poiblí. Raon feidhme an iniúchta ar na ráitis airgeadais Athbhreithniú maidir le rialú inmheánach airgeadais Is éard atá i gceist le hiniúchadh fianaise a fháil maidir leis Tarraingím aird ar an ráiteas maidir le rialú inmheánach na méideanna agus an nochtadh sna ráitis airgeadais, ar airgeadais ina nochtar nach ndearna an Chomhairle leor iad chun dearbhú réasúnta a thabhairt go bhfuil na ráitis athbhreithniú ar éifeachtúlacht an chórais um rialú airgeadais saor ó mhíráiteas ábhartha, cibé acu trí chalaois inmheánach airgeadais don tréimhse ar an modh a nó trí earráid. Áirítear air sin measúnú ar an méid seo a gceanglaítear sa Chód Cleachtais chun Comhlachtaí Stáit a leanas Rialú. Is é seo an tríú bliain de réir a chéile nach ndearna an • cibé acu an bhfuil nó nach bhfuil na beartais Chomhairle athbhreithniú. chuntasaíochta oiriúnach do chúinsí na Comhairle agus cibé ar cuireadh nó nár cuireadh i bhfeidhm go comhsheasmhach agus go himleor iad • réasúntacht na meastachán cuntasaíochta suntasach a Patricia Sheehan rinneadh agus na ráitis airgeadais á n-ullmhú, agus Thar ceann agus ar son • cur i láthair foriomlán na ráiteas airgeadais. an Ard-Reachtaire Cuntas agus Ciste 30 Meitheamh 2019

84 An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 2016 RÁITEAS MAIDIR LE FREAGRACHTAÍ NA COMHAIRLE

Ceanglaítear ar an gComhairle le halt 21(1) den Acht Oidhreachta, 1995, ráitis airgeadais a ullmhú i cibé foirm a fhaomhadh an tAire Ealaíon, Oidhreachta, Gnóthaí Réigiúnacha, Tuaithe agus Gaeltachta i ndiaidh comhairliúcháin leis an Aire Airgeadais.

Ceanglaítear ar an gComhairle na nithe a leanas a dhéanamh agus na ráitis airgeadais á n-ullmhú aici:

- beartais chuí chuntasaíochta a roghnú agus iad a chur i bhfeidhm go comhsheasmhach ina dhiaidh sin

- breithiúnais agus meastacháin atá réasúnta agus stuama a dhéanamh

- ráitis airgeadais a ullmhú ar bhonn gnóthais leantaigh mura bhfuil sé mí-oiriúnach a ghlacadh leis go leanfaidh an Chomhairle Oidhreachta i mbun gnó

- a shonrú cibé acu ar cloíodh le caighdeáin infheidhmithe chuntasaíochta nó nár cloíodh, faoi réir aon neamhchomhlíonadh ábhartha a nochtadh agus a míníodh sna ráitis airgeadais

Tá an Chomhairle freagrach as taifid chuntasaíochta chuí a choimeád ina nochtar le cruinneas réasúnta ag aon tráth staid airgeadais na Comhairle agus ina gcuirtear ar a cumas a chinntiú go gcomhlíonann na ráitis airgeadais Alt 21(1) den Acht. Tá an Chomhairle freagrach chomh maith as sócmhainní na Comhairle Oidhreachta a chosaint agus dá bhrí sin as bearta réasúnta a dhéanamh chun calaois agus neamhrialtachtaí eile a chosc agus a bhrath.

______Michael Parsons Comhalta den Chomhairle, an 27 Meitheamh 2017

______Kieran Coughlan, Comhalta den Chomhairle, an 27 Meitheamh 2017

An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 85 RÁITEAS MAIDIR LE RIALÚ INMHEÁNACH AIRGEADAIS

Thar ceann chomhaltaí na Comhairle, ba mhaith liom ár bhfreagracht a admháil as a chinntiú go ndéantar córas éifeachtúil rialaithe inmheánaigh airgeadais a choimeád agus a fheidhmiú. Ní féidir leis an gcóras ach deimhniú réasúnta seachas deimhniú iomlán a thabhairt go bhfuil sócmhainní á gcosaint, idirbhearta á n-údarú agus á dtaifeadadh i gceart, agus go bhfuil earraí nó mírialtachtaí á gcosc nó á mbrath i dtréimhse thráthúil. Príomhnósanna Imeachta Rialaithe i) Tá bearta déanta ag an gComhairle lena chinntiú go bhfuil timpeallacht rialaithe chuí i bhfeidhm trí: - Clár oibre a chomhaontú do gach bliain, ina ndéantar monatóireacht agus measúnú ar an dul chun cinn i gcoinne an chláir oibre. - Nósanna imeachta airgeadais a chur chun feidhme chun gnéithe suntasacha airgeadais ghnó na Comhairle Oidhreachta a rialú. - Sceideal cuimsitheach dearbhuithe a choimeád chun leas na Comhairle Oidhreachta a chosaint. - Beartais agus nósanna imeachta uile na Comhairle a athbhreithniú agus a fhaomhadh. - Coiste Iniúchóireachta, Riosca agus Airgeadais a bhunú ó héifeacht ón 13 Deireadh Fómhair 2016 chun éifeachtúlacht an chórais rialaithe inmheánaigh airgeadais a athbhreithniú. Ón 26 Eanáir, 2016 go dtí an 13 Deireadh Fómhair, 2016 ní raibh Coiste Iniúchóireachta, Riosca agus Airgeadais ar bith ag an gComhairle agus mar sin níor tháinig an coiste le chéile ach uair amháin in 2016. Rinne siad athbhreithniú ar thuarascálacha ón lucht bainistíochta ar íocaíochtaí pras, cruinnithe airgeadais inmheánaigh, ceapadh comhaltaí seachtracha ar an gCoiste Iniúchóireachta, Riosca agus Airgeadais agus téarmaí tagartha an Choiste Iniúchóireachta agus Airgeadais. Rinneadh athbhreithniú mion ar gach soláthraí ag a raibh láimhdeachas sa bhreis ar e5,000 in aghaidh na bliana leis an gComhairle. - Faisnéis bhainistíochta rialta, deighilt dualgas agus córas tarmligthe agus cuntasachta a sholáthar. - Comhlíonadh nósanna imeachta na Roinne maidir le tuairisciú agus cistí a tharraingt anuas. - Clár Oibre um Iniúchóireacht Inmheánach a fhorbairt agus a chur chun feidhme. ii) Tá an córas rialaithe inmheánaigh airgeadais bunaithe ar chreat faisnéise bainistíochta rialta, nósanna imeachta riaracháin, lena n-áirítear deighilt dualgas agus córas tarmligthe agus cuntasachta, sraith nósanna imeachta airgeadais, nósanna imeachta riaracháin lena n-áirítear deighilt dualgas, agus seiceálacha diana ar an bhfeidhm airgeadais. Áirítear air sin go háirithe: - Srian a chur ar an údarás le haghaidh eisíocaíocht airgead na Comhairle le hoifigigh ainmnithe a údarú. - Córais bhogearraí ríomhairithe nua-aimseartha um Chuntasaíocht Airgeadais, Clár Sócmhainní Seasta chun bonn is taca a chur faoi rialú inmheánach airgeadais na Comhairle Oidhreachta. - Nósanna imeachta mionsonraithe le haghaidh comhairligh a fhostú. iii) Tá scrúdú á dhéanamh ag an gComhairle ar an gCód Cleachtais leasaithe maidir le Rialachas Comhlachtaí Stáit arna eisiúint ag an Roinn Caiteachais Phoiblí agus Athchóirithe in 2016 agus tá sé beartaithe aici é a ghlacadh a luaithe is féidir ag brath ar na hacmhainní atá ar láimh aici. Áireofar ar ghlacadh an chóid úir plean gníomhaíochtaí a cheanglaítear faoin gcód úr le gach gníomhaíocht a bhfuil spriocdháta tugtha ina leith. Áireofar ar na gníomhaíochtaí sin measúnú riosca a dhéanamh, clár riosca a thiomsú agus athbhreithniú a dhéanamh ar an gCóras um Bainistíocht Rialaithe Inmheánaigh Airgeadais. Athbhreithniú Bliantúil ar Rialuithe Ní dhearnadh athbhreithniú ar an gCóras Rialaithe Inmheánaigh Airgeadais i ndáil le 2016 nó i ndáil leis an dá bhliain roimhe sin. Tá sé beartaithe go mbeidh an tAthbhreithniú ar an gCóras Rialaithe Inmheánaigh Airgeadais curtha i gcrích roimh dheireadh na bliana. Tá tairiscint le réimse seirbhísí iniúchóireachta a sholáthar don Chomhairle Oidhreachta ar feadh tréimhse trí bliana sna céimeanna deiridh meastóireachta. Áirítear orthu sin tuarascáil ar an Athbhreithniú ar na gCóras Rialaithe Inmheánaigh Airgeadais atá le bheith curtha i gcrích faoin 30 Samhain 2017.

______Michael Parsons, Comhalta den Chomhairle, an 27 Meitheamh 2017

86 An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 2016 RÁITEAS IONCAIM AGUS CAITEACHAIS AGUS CÚLCHISTÍ IONCAIM COIMEÁDTA DON BHLIAIN DAR CRÍOCH AN 31 NOLLAIG 2016

Nótaí 2016 2015 € € Ioncam Deontas Oireachtais 2 6,491,000 5,996,398 Ioncam Eile 3 232,998 242,578 Maoiniú iarchurtha i gcomhair pinsean 11 (c) 529,000 511,000 Aistrithe ón gCuntas Caipitil 4 228,029 252,583 Ioncam Iomlán 7,481,027 7,002,559

Caiteachas Deontais 5 3,009,426 2,591,560 Forbairt Beartas 6(a) 920,951 817,571 Tacaíocht don Bhonneagar Oidhreachta 6(b) 1,663,407 1,507,104 Riarachán Speansais teaghlachais 7 164,902 268,810 Soláthairtí oifige agus riarachán 8 273,413 236,553 Caiteachas chomhaltaí na gcoistí 9 14,430 46,758 Costais na mball foirne 822 2,307 Costais na mball foirne 10 1,394,749 1,360,738 Dímheas 12 233,570 263,380 Iomlán an Riaracháin 2,081,886 2,178,546

Caiteachas Iomlán 7,675,670 7,094,781

Barrachas/(Easnamh) don bhliain (194,643) (92,222) Iarmhéid tugtha ar aghaidh ag an 1 Eanáir 666,639 758,861

Iarmhéid tugtha ar aghaidh ag an 31 Nollaig 471,996 666,639

Tá an Ráiteas maidir le Sreafaí Airgeadais agus na Nótaí 1 go 22 agus Sceideal 1 ina gcuid de na ráitis airgeadais seo.

______Michael Parsons Comhalta den Chomhairle, an 27 Meitheamh 2017

______Kieran Coughlan Comhalta den Chomhairle, an 27 Meitheamh

______Michael Starrett Príomhfheidhmeannach, an 27 Meitheamh 2017

An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 87 RÁITEAS MAIDIR LEIS AN IONCAM CUIMSITHEACH DON BHLIAIN DAR CRÍOCH 31 NOLLAIG 2016

Nótaí 2016 2015 € €

Barrachas/(easnamh) don bhliain (194,643) (92,222)

Gnóthachain / (caillteanais) ó thaithí ar oibleagáidí sochair scoir 11 (d) 1,095,000 (45,000) Athruithe ar bhoinn tuisceana is bonn le luach reatha na n-oibleagáid sochair scoir (1,076,000) 509,000

Gnóthachan /(caillteanas) achtúireach iomlán sa bhliain 19,000 464,000 Coigeartuithe ar an Maoiniú Pinsin Iarchurtha (19,000) (464,000) Iomlán an Ioncaim Chuimsithigh don Bhliain (194,643) (92,222)

Tá an Ráiteas maidir le Sreafaí Airgeadais agus na Nótaí 1 go 22 agus Sceideal 1 ina gcuid de na ráitis airgeadais seo.

______Michael Parsons Comhalta den Chomhairle, an 27 Meitheamh 2017

______Kieran Coughlan Comhalta den Chomhairle, an 27 Meitheamh 2017

______Michael Starrett Starrett, Príomhfheidhmeannach, an 27 Meitheamh 2017

88 An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 2016 RÁITEAS AR AN STAID AIRGEADAIS AMHAIL AN 31 NOLLAIG 2016

Nótaí 2016 2015 € €

Sócmhainní Seasta Maoin, gléasra & trealamh 12 6,343,100 6,571,129

Sócmhainní Reatha Earraí Infhaighte 13 405,883 286,143 Airgead agus coibhéisí airgid 847,713 980,523 1,253,596 1,266,666

Dliteanais Reatha (méideanna atá dlite laistigh de bhliain amháin) Suimeanna iníoctha 14 781,601 600,028 Glansócmhainní Reatha 471,995 666,638

Sochair Scoir Oibleagáidí Sochair Scoir 11(b) (6,654,000) (6,144,000) Sócmhainn mhaoinithe sochair Scoir iarchurtha 11(b) 6,654,000 6,144,000

Iomlán na nGlansócmhainní 6,815,095 7,237,767 Léirithe ag Cuntas Caipitil 4 6,343,099 6,571,128 Cúlchistí Ioncaim Coimeádta 471,996 666,639 6,815,095 7,237,767

Tá an Ráiteas maidir le Sreafaí Airgeadais agus na Nótaí 1 go 22 agus Sceideal 1 ina gcuid de na ráitis airgeadais seo.

______Michael Parsons Comhalta den Chomhairle, an 27 Meitheamh 2017

______Kieran Coughlan Comhalta den Chomhairle, an 27 Meitheamh 2017

______Michael Starrett Starrett, Príomhfheidhmeannach, an 27 Meitheamh 2017

An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 89 RÁITEAS MAIDIR LE SREAFAÍ AIRGEADAIS DON BHLIAIN DAR CRÍOCH 31 NOLLAIG 2016

Nótaí 2016 2015 € €

Sreabhadh airgid ó ghníomhaíochtaí oibriúcháin (Easnamh)/Barrachas don bhliain (194,643) (92,222) Dímheas 12 233,570 263,380 (Méadú)/Laghdú ar earraí infhaighte (119,740) (50,964) Méadú/(Laghdú) i suimeanna iníoctha 181,573 (49,284) Gluaiseacht an Chuntais Caipitil 4 (228,029) (252,583) Glan-Insreabhadh Airgid ó Ghníomhaíochtaí Oibríochta (127,269) (181,673)

Sreafaí Airgid ó ghníomhaíochtaí oibriúcháin Íocaíocht chun maoin, gléasra & trealamh a ghnóthú 4 (5,541) (10,797) Glansreafaí Airgid ó ghníomhaíochtaí oibriúcháin (5,541) (10,797)

Sreafaí airgid thirim ó Ghníomhaíochtaí Maoinithe Glansreafaí Airgid Thirim ó Ghníomhaíochtaí Maoinithe 0 0

Glanmhéadú/(glanlaghdú) in airgead tirim agus coibhéisí airgid thirim (132,810) (192,470) Airgead tirim agus coibhéisí airgid thirim amhail an 1 Eanáir 980,523 1,172,993 Airgead Tirim agus Coibhéisí Airgid Thirim amhail an 31 Nollaig 847,713 980,523

90 An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 2016 NÓTAÍ AR NA RÁITIS AIRGEADAIS DON BHLIAIN DÁR CRÍOCH AN 31 NOLLAIG 2016

Nóta 1. Beartais Chuntasaíochta Tá bunús na gcuntasaíochta agus na mbeartas suntasach cuntasaíochta arna nglacadh ag an gComhairle Oidhreachta leagtha amach thíos. Cuireadh i bhfeidhm go comhsheasmhach ar iad i rith na bliana agus don bhliain roimhe sin. a) Faisnéis Ghinearálta Bunaíodh an Chomhairle Oidhreachta faoin Acht Oidhreachta 1995, agus tá a ceannoifig ag Áras na hOidhreachta, Lána an Teampaill, Cill Chainnigh. Tá príomhchuspóirí na Comhairle Oidhreachta leagtha amach in Alt 6 den Acht Oidhreachta 1995 faoi mar a leanas: beartais agus tosaíochtaí a bheartú maidir le haitheantas, cosaint, caomhnú agus feabhsú na hoidhreachta náisiúnta agus an léirthuiscint uirthi a chur chun cinn. b) Ráiteas maidir le Comhlíonadh Ullmhaíodh ráitis airgeadais na Comhairle Oidhreachta don bhliain dar críoch an 31 Nollaig 2016 de réir FRS102, an Chomhairle Tuairiscithe Airgeadais (CTA), arna fhógairt ag Cuntasóirí Cairte Éireann. c) Bunús an Ullmhaithe Ullmhaíodh na ráitis airgeadais faoin gcoinbhinsiún costais stairiúil, seachas sócmhainní agus dliteanais áirithe faoi mar a mhínítear sna beartais chuntasaíochta thíos. Tá na ráitis airgeadais san fhoirm a d’fhaomh an tAire Ealaíon, Oidhreachta, Gnóthaí Réigiúnacha, Tuaithe agus Gaeltachta le comhaontú an Aire Airgeadais faoin Acht Oidhreachta 1995. Cuireadh na beartais chuntasaíochta seo a leanas i bhfeidhm go leanúnach maidir le déileáil le hábhair a mheastar a bheith ábhartha maidir le ráitis airgeadais na Comhairle Oidhreachta. d) Ioncam Deontais Oireachtais Go ginearálta, aithnítear ioncam ar bhonn fabhraithe; eisceacht amháin leis sin ná i gcás Deontais Oireachtais a aithnítear ar bhonn fáltas. Ioncam Eile Aithnítear ioncam eile ar bhonn fabhraithe. e) Íocaíochtaí Deontais Tairgeann an Chomhairle Oidhreachta deontais do chomhlachtaí agus do dhaoine aonair éagsúla chun obair a dhéanamh faoina scéimeanna um dheontais oidhreachta. Nuair a ghlacann deontaí le téarmaí agus coinníollacha tairisceana deontais ón gComhairle, téann an Chomhairle isteach i ngealltanas leis an deontaí sin. Aithnítear an gealltanas sin mar fhabhrú amháin nuair a fheictear gur chomhlíon an deontaí téarmaí agus coinníollacha iomlána na tairisceana deontais. Tá sonraí maidir le gealltanais deontais amhail an 31 Nollaig 2016 tugtha i nóta 17. f) Maoin, Gléasra agus Trealamh Sonraítear maoin, gléasra agus trealamh ag an gcostas lúide dímheas carntha, coigeartaithe do sholáthar ar bith i comhair bearnú. Cuirtear dímheas ar fáil ar an maoin, gléasra agus trealamh go léir, seachas talamh ruílse agus saothar ealaíne, ag rátaí a meastar go ndíscríobhfaidh siad an costas lúide luach iarmharach measta gach sócmhainne de réir méid chothroim thar a saolréanna ionchais measta faoi mar a leanas:

Tógáil 2.50% Troscán Oifige 10%/20% Léasacht 10% Ríomhairí 25% Trealamh Oifige 20% (Crua-Earraí & Bogearraí) Saothair Ealaíne 0% Ábhar Tagartha agus 20% Mótarfheithiclí 20% Ceadúnais OSI Gléasra & Trealamh 20%/10% Léiríonn an luach iarmharach an méid measta a gheofaí faoi láthair ó dhiúscairt sócmhainne, i ndiaidh chostais mheasta na diúscartha a asbhaint, má bhí an tsócmhainn den aois agus sa riocht a rabhthas ag súil leis cheana ag deireadh a saolré ionchais. Má bhíonn fianaise oibiachtúil ar bith ar bhearnú ar luach sócmhainne ann, aithnítear caillteanas bearnúcháin sa Ráiteas Ioncaim agus Caiteachais agus Cúlchistí Ioncaim Coimeádta sa bhliain.

An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 91 NÓTAÍ AR NA RÁITIS AIRGEADAIS DON BHLIAIN DÁR CRÍOCH AN 31 NOLLAIG 2016

Nóta 1. Beartais Chuntasaíochta ar Lean. g) Cuntas Caipitil Cuimsítear sa chuntas caipitil ioncam a leithdháileadh chun sócmhainní seasta a cheannach. Tá sé amúchta i gcomhréir le dímheas na sócmhainní gaolmhara. h) Léasú Déantar sócmhainní a fhaightear faoi léasanna maoinithe a chaipitliú agus a chur san áireamh i maoin, gléasra agus trealamh agus dímheastar iad de réir bheartas na Comhairle. i) Sochair Fostaithe Sochair Ghearrthéarmacha Aithnítear sochair ghearrthéarmacha amhail pá saoire mar chaiteachas sa bhliain, agus cuimsítear sochair a thabhaítear ag deireadh na bliana i bhfigiúr na Suimeanna Iníoctha sa Ráiteas ar an Staid Airgeadais. Sochair Scoir Bhunaigh an Chomhairle Oidhreachta scéim pinsean le sochar sainithe dá cuid féin, a mhaoinítear ar bhonn bliantúil ar bhonn íoc mar a thuilltear ó airgead a chuireann an Roinn Ealaíon, Oidhreachta, Gnóthaí Réigiúnacha, Tuaithe agus Gaeltachta ar fáil agus ó ranníocaíochtaí a asbhaintear ó thuarastail na mball foirne agus na gcomhaltaí. Oibríonn an Chomhairle Oidhreachta an Scéim Pinsean Seirbhíse Poiblí Aonair (“Scéim Aonair”) chomh maith, atá ina chuid de scéim sochair shainithe le haghaidh fostaithe inphinsin sa tseirbhís phoiblí a ceapadh an 1 Eanáir, 2013 nó ina dhiaidh sin. Íoctar ranníocaíochtaí bhaill na Scéime Aonair anonn leis an Roinn Caiteachais Phoiblí agus Athchóirithe. Ba cheart a shonrú nach bhfuil baill Scéime Aonair ag an gComhairle Oidhreachta faoi láthair. Léiríonn na costais phinsin na sochair atá tuillte ag fostaithe, agus taispeántar iad glan ó ranníocaíochtaí pinsin na foirne a choimeádann an Chomhairle Oidhreachta. Tá suim a thagann leis an muirear pinsin aitheanta mar ioncam sa mhéid is go bhfuil sé in-aisghabhála, agus fritháirithe ag deontais a fuarthas sa bhliain chun íocaíochtaí pinsin a dhéanamh. Léirítear gnóthachain nó caillteanais achtúireacha a d’eascair as dliteanais scéimeanna sa Ráiteas maidir leis an Ioncam Cuimsitheach, agus aithnítear coigeartú comhfhreagrach sa tsuim is féidir a aisghabháil ón Roinn Ealaíon, Oidhreachta, Gnóthaí Réigiúnacha, Tuaithe agus Gaeltachta. Léirítear sna ráitis airgeadais, ag luach cóir, na sócmhainní agus na dliteanais a d’eascair as oibleagáidí pinsin na Comhairle Oidhreachta agus maoiniú gaolmhar ar bith, agus aithnítear na costais a bhaineann le sochair phinsin a sholáthar sna tréimhsí cuntasaíochta ina dtuilleann fostaithe iad. Tomhaistear dliteanais scéime sochair shainithe ar bhonn achtúireach ag baint úsáid as modh na n-aonad réamh-mheasta creidmheasa. j) Breithiúnais agus Meastacháin Chriticiúla Cuntasaíochta Agus na ráitis airgeadais á n-ullmhú ceanglaítear ar an lucht bainistíochta breithiúnais, meastacháin agus boinn tuisceana a dhéanamh a théann i gcion ar na méideanna a tuairiscíodh maidir le sócmhainní agus dliteanais amhail dáta an chláir chomhardaithe agus na méideanna a tuairiscíodh maidir le hioncam agus speansais le linn na bliana. Mar sin féin, ciallaíonn cineál an mheastacháin go bhféadfadh na torthaí a bheith difriúil ó na meastacháin sin. Tá an éifeacht is suntasaí ag na breithiúnais seo a leanas ar na méideanna a aithnítear sna ráitis airgeadais. Bearnú Maoine, Gléasra agus Trealaimh Déantar athbhreithniú ar shócmhainní a amúchtar le haghaidh bearnú nuair a thugann imeachtaí nó athruithe i gcúinsí le fios go bhféadfadh sé nach bhfuil an luach iompair inghnóthaithe. Aithnítear caillteanas bearnaithe don mhéid lena sáraíonn méid tugtha anonn na sócmhainne a méid in-aisghabhála. Is é an méid in-aisghabhála luach cóir na sócmhainne lúide costas le díol agus an luach in úsáid, cibé acu is airde. Chun bearnú a mheasúnú, cuirtear sócmhainní i ngrúpa ag na leibhéil is ísle dá bhfuil sreafaí airgid thirim inaitheanta ar leith (aonaid ghiniúna airgid thirim). Déantar athbhreithniú ar shócmhainní neamhairgeadais ar a ndearnadh bearnú le haghaidh iompú féideartha an bhearnaithe ag gach dáta tuairiscithe.

92 An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 2016 NÓTAÍ AR NA RÁITIS AIRGEADAIS DON BHLIAIN DÁR CRÍOCH AN 31 NOLLAIG 2016

Nóta 1. Beartais Chuntasaíochta ar Lean. Dímheas agus Luachanna Iarmharacha Rinne an Bord athbhreithniú ar shaolréanna na sócmhainní agus luachanna iarmharacha gaolmhara na n-aicmí sócmhainne seasta uile agus go háirithe, saolré eacnamaíoch ionchais agus luachanna iarmharacha na ndaingneán agus na bhfeisteas, agus chinn siad go bhfuil saolréanna na sócmhainní agus a luachanna iarmharacha cuí. Oibleagáid Sochair Scoir Tugtar na boinn tuisceana is bonn leis na luachálacha achtúireacha dá ndearbhaítear na méideanna a aithnítear sna ráitis airgeadais (lena n-áirítear rátaí lascaine, ráta boilscithe, rátaí méadaithe i leibhéil chúitimh amach anseo, rátaí mortlaíochta agus aois scoir) cothrom le dáta gach bliain bunaithe ar na dálaí eacnamaíocha reatha agus le haghaidh athruithe ábhartha ar bith ar théarmaí agus coinníollacha na bpleananna pinsin agus iarscoir. D’fhéadfadh an méid seo a leanas dul i gcion ar na boinn tuisceana: (i) an ráta lascaine, athruithe ar ráta fáltais ar bhannaí corparáideacha ardchaighdeáin (ii) leibhéil chúitimh amach anseo, dálaí an mhargaidh shaothair amach anseo (iii) rátaí mortlaíochta agus aois scoir

Nóta 2: Deontais Oireachtais Cuimsítear sa tsuim €6,491,000 Deontais ón Roinn Ealaíon, Oidhreachta, Gnóthaí Réigiúnacha, Tuaithe agus Gaeltachta agus ón gCiste Comhshaoil arna bhainistiú ag an Roinn Cumarsáide, Gníomhú Aeráide agus Comhshaoil faoi mar a leanas

2016 2015 € €

Deontais Riaracháin (Vóta 33 na Roinne Ealaíon, Oidhreachta, 1,468,000 1,468,000 Gnóthaí Réigiúnacha, Tuaithe agus Gaeltachta, Fotheideal B.3.1) Deontais Neamhchaipitil (Vóta 33 na Roinne Ealaíon, Oidhreachta, Gnóthaí 2,087,000 1,587,000 Réigiúnacha,Tuaithe agus Gaeltachta, Fotheideal B.3.2) (arna maoiniú ag an gCrannchur Náisiúnta) Deontais Neamhchaipitil (An Roinn Ealaíon, Oidhreachta, Gnóthaí Réigiúnacha, 0 25,569 Tuaithe agus Gaeltachta, Fardal Náisiúnta na hOidhreachta Ailtireachta) Deontais Neamhchaipitil (An Ciste Comhshaoil: Oidhreacht Náisiúnta) 460,000 377,829 Deontais Caipitil (An Roinn Ealaíon, Oidhreachta, Gnóthaí Réigiúnacha, 40,000 0 Tuaithe agus Gaeltachta, Seirbhís na Séadchomharthaí Náisiúnta) Deontais Caipitil (Vóta 33 na Roinne Ealaíon, Oidhreachta, Gnóthaí Réigiúnacha, 1,688,000 1,688,000 Tuaithe agus Gaeltachta, Fotheideal B.3.1) (arna maoiniú ag an gCrannchur Náisiúnta) Deontas Caipitil (An Ciste Comhshaoil, an Roinn Cumarsáide, Gníomhú Aeráide 748,000 850,000 agus Comhshaoil, Vóta 29) IOMLÁN 6,491,000 5,996,398

An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 93 NÓTAÍ AR NA RÁITIS AIRGEADAIS DON BHLIAIN DÁR CRÍOCH AN 31 NOLLAIG 2016

Nóta 3: Ioncaim Eile

2016 2015 € €

Ranníocaíocht ón Roinn Talmhaíochta, Bia agus Mara i gcomhair Scéim na 65,838 65,848 bhFoirgneamh Traidisiúnta Feirme (Vóta 30 na Roinne Talmhaíochta, Bia agus Mara, Fotheideal C.3.1) Fáilte Éireann - Deontas chun Tacú leis an tSeachtain Oidhreachta 30,000 30,000 Táille Bhallraíochta Bhailte Múrtha na hÉireann 67,037 67,500 Ranníocaíocht na nÚdarás Áitiúil don Tionscadal um Amharcóir Oidhreachta 29,500 20,000 Maoiniú Chomhairle na hEorpa i gcomhair Comhchláir um Oidhreacht Chultúrtha - Gné Chumarsáide 0 30,486 Ranníocaíocht an Bhoird Bhia i gcomhair Phost an Chomhordaitheora Pailneoirí sa Bhithéagsúlacht Náisiúnta Ionad Sonraí 25,000 0 Maoiniú Chomhairle na hEorpa i gcomhair Cheardlann Laethanta Oidhreachta na hEorpa 0 1,190 Deontas Erasmus+ ‘Cuir Oiliúint ar an Oiliúnaí’ maidir le: hAolta Tógála 5,282 10,568 Comhdhálacha 0 10,265 Oidhreacht i Scoileanna - Ranníocaíocht Údarás Áitiúil i leith Costas Cuairteanna Scoile 1,960 0 Fógraíochta don tSeachtain Oidhreachta 6,048 5,524 Socraíochtaí Árachais 672 1,114 Ilghnéitheacha 1,661 83 IOMLÁN 232,998 242,578

Nóta 4: Cuntas Caipitil

2016 2015 € € Iarmhéid amhail an 1 Eanáir 6,571,128 6,823,711

Aistriú (chuig)/ón gCuntas Ioncaim agus Caiteachais Méid a leithdháileadh chun ceannach sócmhainní seasta a mhaoiniú 5,541 10,797 Lúide: Amúchadh i gcomhréir le dímheas (233,570) (263,380) (228,029) (252,583) Iarmhéid amhail an 31 Nollaig 6,343,099 6,571,128

94 An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 2016 NÓTAÍ AR NA RÁITIS AIRGEADAIS DON BHLIAIN DÁR CRÍOCH AN 31 NOLLAIG 2016

Nóta 5: Deontais Iníoctha 2016 2015 Total Total € € Taighde Seandálaíochta Straitéiseach Náisiúnta na hÉireann 40,000 39,961 Deontais Líonra Bhailte Múrtha na hÉireann i gcomhair Laethanta Bailte Múrtha 87,958 87,063 Deontais Líonra Bhailte Múrtha na hÉireann i gcomhair Oibreacha Caipitiúla 220,498 101,089 Bainistíocht Deontas 0 12,590 Deontais um Beartas & Bonneagar 412,213 360,435 Deontais i leith Phlean Oidhreachta an Chontae 484,557 556,980 Deontais Oidhreachta Pobal-Bhunaithe 794,200 463,442 Iontaobhas Shainchomharthaí na hÉireann Teo. (Nóta 15) 220,000 220,000 Clár Fionnachtana: Ionad um Seandálaíocht agus Nuálaíocht na hÉireann. (Nóta 16) 750,000 750,000 IOMLÁN 3,009,426 2,591,560 Tá sonraí maidir le deontais iníoctha le linn na bliana ar fáil i Sceideal 1 Nóta 6(a) : Caiteachas Polasaí 2016 2015 Total Total € € Promóisean Conairí Oilithreach 0 2,775 Comhaltú Oidhreachta i mBeartais Tírdhreacha Náisiúnta 76,045 3,248 Foilseacháin Oidhreachta a Mheasúnú 0 400 Oidhreacht sna Scoileanna 244,432 205,730 An tSeachtain Oidhreachta 305,913 295,552 Cumarsáid ghníomhaíochtaí na Comhairle 97,728 112,386 Taighde & Staidéir 14,895 63,805 Foilseacháin 9,439 4,033 Maoiniú Chomhairle na hEorpa i gcomhair Comhchláir um Oidhreacht Chultúrtha - Gné Chumarsáide 7,954 30,486 Intéirneachtaí Caomhantais 36,251 14,444 Cur chun cinn Cothabhála Coiscthí 89,661 84,712 Tionscadal Geothurasóireachta Bhoirne 38,633 0 IOMLÁN 920,951 817,571

Áirítear costais foirne maidir le riarachán tionscadail Foirgnimh Thraidisiúnta Feirme Reps 4 i “Cur Chun Cinn Comhthabála Coiscthí” de e89,661

An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 95 NÓTAÍ AR NA RÁITIS AIRGEADAIS DON BHLIAIN DÁR CRÍOCH AN 31 NOLLAIG 2016

2016 2015 Total Total Nóta 6(b): Bonneagar Oidhreachta € €

An tIonad Náisiúnta le Sonraí Bithéagsúlachta 789,998 705,177 Forbairt bunachar sonraí um Chomhairleoirí Leachtaí allamuigh 2,140 0 An Clár um Chaighdeáin Músaem 122,730 111,308 Clár Oifigigh Oidhreachta 548,897 538,160 Amharcóir Oidhreachta 110,804 73,714 Riarachán Líonra Bhailte Múrtha na hÉireann 88,838 78,745 IOMLÁN 1,663,407 1,507,104

2016 2015 Total Total Nóta 7: Speansais teaghlachais € €

Stóras 17,497 23,884 Leictreachas, teas agus solas 16,706 20,914 Ceaintín, lónadóireacht agus glantachán 23,536 27,347 Cruinnithe 13,150 15,624 Deisiúcháin, cothabháil & slándáil 76,032 94,414 Árachas 17,981 18,871 Bliain Chomóradh 20ú Bliain1 0 67,756 IOMLÁN 164,902 268,810

1. In 2015 chinn an Chomhairle cothrom an lae 20 bliain ó bunaíodh an Chomhairle Oidhreachta a cheiliúradh le hócáid ag a raibh Uachtarán na hÉireann, Micheal D. Higgins ina aoi oinigh agus ag a raibh sé ina eochairchainteoir chomh maith. D’fhreastail thart ar 300 duine ar an ócáid. Áiríodh ar chostais na hócáide Cuimhneacháin de e67,756 thuas costais marquee agus lónadóireachta darbh luach e24,915, irisleabhar comórtha agus foilseacháin agus seastáin eile darbh luach e34,697. B’ionann costais ilghnéitheacha eile a bhain leis an ócáid agus e8,144. Tá na seastáin a cuireadh ar fáil á húsáid fós sa Chomhairle Oidhreachta.

96 An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 2016 NÓTAÍ AR NA RÁITIS AIRGEADAIS DON BHLIAIN DÁR CRÍOCH AN 31 NOLLAIG 2016

2016 2015 Total Total Nóta 8 Soláthairtí oifige agus riarachán € €

Guthán & postas 25,798 21,510 Páipéarachas, priontáil & deisiúcháin trealaimh oifige 29,686 29,893 Leabharlann 874 156 Soláthairtí ríomhaire & cothabháil 127,591 97,000 Táillí proifisiúnta 66,012 60,789 Costais Ilchineálacha 2,593 3,437 Táillí Dlíthiúla 1,819 1,609 Síntiúis 7,739 8,184 Táille iniúchta 7,100 9,900 Ús & Táillí 2,100 2,029 Bronntanais1 2,101 2,046 IOMLÁN 273,413 236,553 1 Áirítear ar bhronntanais bronnadh a rinneadh ar chomhaltaí boird (e238), dearbháin leabhair a tugadh do chomhaltaí phainéal measúnaithe na ndeontas nár ghlac a dtáille ghairmiúil as páirt a ghlacadh ar phainéil (e220), bronntanais na Nollag d’fhoilseacháin oidhreachta le hiarchomhaltaí agus comhaltaí reatha na Comhairle (e1,119), bronnadh ar bhall foirne agus intéirneach nuair a d’fhág siad an Chomhairle Oidhreachta (e425) agus tabhartas d’eagraíocht charthanach a d’iarr comhairleach nár ghlac a dtáille ghairmiúil (e100) Note 9: Táillí agus Costais Bhaill na Comhairle

tCostais Cóiríocht agus Béilí Táille a Éilíodh a Cuireadh ar Fáil Iomlán € € € € Conor Newman 0 4,238 715 4,953 Catherine Heaney 426 0 0 426 Fidelma Mullane 426 0 0 426 Ted Creedon 426 0 0 426 Ciara Breathnach 0 0 0 0 Michael Parsons 0 982 271 1,253 Kieran O'Conor 0 451 0 451 Sinead McCartan 0 679 457 1,136 Jane Maxwell 0 339 174 513 Mary Gallagher 0 344 368 712 Kieran Coughlan 0 795 249 1,044 Muiris O'Suilleabhain 0 621 348 969 Marie Bourke 0 276 358 634 Miriam Fitzpatrick 0 412 249 661 Fionnuala May 0 0 174 174 Ivor McElveen 0 0 174 174 Brian Walsh 0 478 0 478 TOTAL 1,278 9,615 3,537 14,430

Baineann na táillí thuas le comhaltaí ar éag a dtéarmaí oifige an 25 Eanáir 2016. Ní bhfuair duine de na comhaltaí sin, Ciara Breathnach, táille faoin bprionsabal Duine Amháin Tuarastal Amháin (DATA). Ceapadh an bord úr an 19 Iúil 2016 agus níl táillí ar bith le híoc leis na comhaltaí boird úra sin de réir na litreacha ceapacháin. Baineann na speansais a éilíodh agus an Lóistín & Béilí agus Taisteal a cuireadh ar fáil atá liostaithe sna colúin thuas le Conor Newman a d’éirigh as an gComhairle Oidhreachta an 31 Nollaig agus baineann siad chomh maith le comhaltaí Boird úra a ceapadh an 19 Iúil 2016 agus le Conor Newman a d’éirigh as an gComhairle Oidhreachta an 31 Nollaig 2016. Ní bhfuair Conor Newman táille faoin bprionsabal Duine Amháin Tuarastal Amháin (DATA). An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 97 NÓTAÍ AR NA RÁITIS AIRGEADAIS DON BHLIAIN DÁR CRÍOCH AN 31 NOLLAIG 2016

Nóta 10: Costais Foirne Ba ionann meánlíon na mball foirne a bhí fostaithe ag an gComhairle Oidhreachta agus 14. Tá sé sin comhdhéanta de líon ball foirne na Comhairle Oidhreachta de 13 ar fad mar aon le foireann ar conradh a fostaíodh do thionscadail faoi leith. (2015 -14)..

2016 2015 € € Tuarastail agus pá foirne 836,454 851,291 Costais Earcaíochta 5,934 0 Costais Pinsean 11(a) 473,000 454,000 Folláine Foirne & Socraíochtaí 130 240 Taisteal agus Costais 56,632 48,875 Oiliúint 24,673 4,894 Carnadh Laethanta Saoire (2,074) 1,438 1,394,749 1,360,738 Asbhaineadh e45,789 ó fhoireann trí bhíthin tobhach pinsin agus íocadh anonn é leis an Roinn Ealaíon, Oidhreachta, GnóthaíRéigiúnacha, Tuaithe agus Gaeltachta. Pacáiste Luach Saothair an POF Fuair an POF íocaíochtaí tuarastail e109,451 in 2016. Ní dhearnadh íocaíochtaí bónais ar bith leis an POF. Fuair an POF forchúiteamh taistil agus speansais chothaithe de e6,466. Tá an POF ina bhall i scéim aoisliúntais shochair shainithe na hearnála poiblí agus ní théann a theidlíochtaí pinsin thar na gnáth-theidlíochtaí i scéim shochair shainithe na hearnála poiblí.

Sochair fostaithe 2016 2015 Catagóir tuarastail Líon na bhfostaithe Líon na bhfostaithe €60,000 TO €69,999 7 5 €70,000 TO €79,999 1 3 €80,000 TO €89,999 0 0 €90,000 TO €99,999 0 0 €100,000 TO €109,999 1 1

98 An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 2016 NÓTAÍ AR NA RÁITIS AIRGEADAIS DON BHLIAIN DÁR CRÍOCH AN 31 NOLLAIG 2016

Nóta 11: Scéim Aoisliúntais (a) Anailís ar chostais iomlána sochair scoir gearrtha ar Ráiteas Ioncaim agus Caiteachais agus Cúlchistí Ioncaim Coimeádta

2016 2015 € €

Costais Seirbhíse Reatha 365,000 376,000 Ús ar dhliteanais na scéime sochair scoir 169,000 140,000 Ranníocaíochtaí Fostaithe (61,000) (62,000) IOMLÁN 473,000 454,000 (b) Gluaiseacht i nglanoibleagáidí sochair scoir le linn na bliana airgeadais 2016 2015 € € Glanoibleagáid sochair scoir amhail an 1 Eanáir (6,144,000) (6,097,000) Costas Seirbhíse Reatha (304,000) (314,000) Ranníocaíochtaí Fostaithe (61,000) (62,000) Costais Úis (169,000) (140,000) Gnóthachan /(caillteanas) achtúireach 19,000 464,000 Pinsean Iníoctha 5,000 5,000 Oibleagáid sochair scoir ghlan ag 31 Nollaig (6,654,000) (6,144,000)

(c) Maoiniú iarchurtha i gcomhair sochair scoir Aithníonn an Chomhairle Oidhreachta na méideanna sin mar shócmhainn a chomhfhreagraíonn leis an dliteanas iarchurtha neamh-mhaoinithe do shochair scoir ar bhonn shraith na mbonn tuisceana atá tuairiscithe thíos agus líon imeachtaí san am a chuaigh thart. Áirítear ar na himeachtaí sin an bonn reachtúil i leith bhunú na scéimeanna aoisliúntais, agus an bheartais agus an chleachtais atá i bhfeidhm faoi láthair i dtaca le pinsin na seirbhíse poiblí lena n-áirítear ranníocaíochtaí arna ndéanamh ag fostaithe agus an próiseas meastachán bliantúil. Níl fianaise ar bith ag an gComhairle Oidhreachta nach leanfaidh an beartas maoinithe seo le suimeanna dá leithéid a íoc de réir an chleachtais reatha. Is iad seo a leanas an Glanmhaoiniú Iarchurtha le haghaidh sochair scoir a aithníodh sa Ráiteas Ioncaim agus Caiteachais agus Cúlchistí Ioncaim Coimeádta:

2016 2015 € € Maoiniú in-aisghabhála i dtaca le costais sochair scoir sa bhliain reatha 534,000 516,000 Deontas Stáit curtha i bhfeidhm chun sochair scoir a íoc (5,000) (5,000) Iomlán 529,000 511,000

Is ionann an tsócmhainn mhaoinithe iarchurtha le haghaidh sochair scoir ag an 31 Nollaig 2016 agus e6.654m (2015: e6.144m)

An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 99 NÓTAÍ AR NA RÁITIS AIRGEADAIS DON BHLIAIN DÁR CRÍOCH AN 31 NOLLAIG 2016

Nóta 11: Scéim Aoisliúntais (ar aghaidh) (d) Stair oibleagáidí sochair sainithe

2016 2015 2014 2013 2012 €000 €000 €000 €000 €000 Oibleagáidí Sochair Sainithe 6654 6114 6097 3880 3723 Gnóthachain / (Caillteanais) ó Thaithí ar Dhliteanais Scéime * 1,095 (45) 94 267 1 Céatadán Dliteanas Scéime 16.50% -0.70% 1.54% 6.88% 0.03% * Cuimsítear sa mhír seo gnóthachain/(caillteanais) i dtaca leis an eispéireas dliteanas amháin agus ní háirítear air athrú ar dhliteanais i dtaca le hathruithe ar an mbonn tuisceana a úsáideadh. (e) Cur Síos Ginearálta ar an Scéim Socrú pinsin tuarastail deiridh le sochar sainithe is ea an scéim sochair shainithe ina sainítear na sochair agus na ranníocaíochtaí de réir rialacháin “samhla” reatha na hearnála poiblí. Soláthraítear pinsean sa scéim (1/80 in aghaidh na bliana seirbhíse), aisce nó cnapshuim (3/80 in aghaidh na bliana seirbhíse) agus pinsin céilí agus leanaí. Is é an Ghnáthaois Scoir nuair a shlánaíonn ball 65 bliain d’aois agus tá teidlíocht ag baill roimh 2004 éirí as gan laghdú achtúireach ó 60 bliain d’aois. Méadaíonn pinsin in íocaíochtaí (agus iarchur) de ghnáth ar aon dul le boilsciú tuarastail na hearnála poiblí i gcoitinne. Ullmhaíodh na neamhchosaintí don Chomhairle Oidhreachta i dtaca le sochair is iníoctha ó Scéim Aoisliúntais Fostaithe na Comhairle Oidhreachta 2003 agus an Scéim do Chéilí agus Leanaí. Tá na scéimeanna neamh-mhaoinithe de chineál sochair shainithe ina soláthraítear sochair scoir bunaithe ar thuarastal seirbhíse agus inphinsin. Bunaíodh an luacháil a úsáideadh le haghaidh neamhchosaintí FRS 102 ar mheasúnú iomlán ar dhliteanais na Scéimeanna amhail an 31 Nollaig 2016. Rinneadh luachanna reatha na hoibleagáide sochair shainithe agus an costas seirbhíse a thomhas ag baint úsáid as modh na n-aonad réamh-mheasta creidmheasa. Áirítear ar an nóta nochta seo sonraí faoin gclár comhardaithe agus faoin na boinn tuisceana don bhliain airgeadais dar críoch an 31 Nollaig 2016 agus an 31 Nollaig 2015.

100 An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 2016 NÓTAÍ AR NA RÁITIS AIRGEADAIS DON BHLIAIN DÁR CRÍOCH AN 31 NOLLAIG 2016

Tá na príomhbhoinn tuisceana achtúireacha a d’úsáid na hachtúirí cáilithe neamhspleácha chun na dliteanais faoi FRS 102 a thomhas leagtha amach thíos:

Boinn tuisceana 31/12/2016 31/12/2015 Boilsciú 1.80% 1.90% Ráta an mhéadaithe fhadtéarmaigh ghinearálta ar thuarastail 3.30% 3.40% Ráta an mhéadaithe ar shochair stáit 1.80% 1.90% Ráta an mhéadaithe ar shochair iarchurtha 2.30% 2.40% Méaduithe ar Phinsin 2.30% 2.40% Ráta lascaine le haghaidh dliteanais scéimeanna 1.90% 2.75%

Boinn Tuisceana Mortlaíochta Amhail an 31 Nollaig 2016, tá úsáid á baint againn as na boInn tuisceana mortlaíochta is déanaí le haghaidh pinsinéirí reatha agus amach anseo bunaithe ar tháblaí mortlaíochta caighdeánacha lenar féidir feabhsuithe a chur ar mhortlaíocht amach anseo. Bheadh na hionchais aoise ó 65 bliain d’aois d’aoiseanna samplacha, mar a baineadh ó na boinn tuisceana mortlaíochta is déanaí sin, faoi mar a leanas (Tá ionchais saoil 31 Nollaig 2015 curtha ar fáil don chomparáid chomh maith):

Ionchas saoil ag 65 bliain d’aois 31/12/2016 31/12/2015 (i mblianta) Fear, 45 bliain d’aois anois 24.8 24.7 Fear, 65 bliain d’aois anois 22.9 22.8 Bean, 45 bliain d’aois anois 27.2 27.1 Bean, 65 bliain d’aois anois 25.1 25.0

An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 101 NÓTAÍ AR NA RÁITIS AIRGEADAIS DON BHLIAIN DÁR CRÍOCH AN 31 NOLLAIG 2016

Nóta 12: Maoin, Gléasra agus Trealamh

Foirgneamh Troscán Troscán Troscán Gléasra & Tagairt Ríomhairí Mótar Saothair Iomlán Léas Oifige Oifige Oifige Trealamh Ealaíne Ábhair agus fheithic Ceadúnais OSI € € € € € € € € € € COSTAS Amhail an 1 Eanáir 2016 8,064,752 429,417 224,812 193,126 18,147 803,320 457,204 20,703 203,217 10,414,698 Breiseanna 0 0 621 4,920 0 0 0 0 0 5,541 Diúscairt 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Amhail an 31 Nollaig 2016 8,064,752 429,417 225,433 198,046 18,147 803,320 457,204 20,703 203,217 10,420,239

Dímheas Carntha

Amhail an 1 Eanáir 2016 1,755,371 415,105 217,737 185,223 13,698 778,528 457,204 20,703 0 3,843,569 Muirear don bhliain 201,619 14,312 452 3,564 911 12,712 0 0 0 233,570 Ar dhiúscairtí 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Amhail an 31 Nollaig 2016 1,956,990 429,417 218,189 188,787 14,609 791,240 457,204 20,703 0 4,077,139

Glanluach Leabhar

Amhail an 1 Eanáir 2016 6,309,381 14,312 7,075 7,903 4,449 24,792 0 0 203,217 6,571,129

Amhail an 31 Nollaig 2016 6,107,762 0 7,244 9,259 3,538 12,080 0 0 203,217 6,343,100

Nóta 13: Earraí Infhaighte 2016 2015 € € Féichiúnaithe 81,942 12,793 Réamhíocaíochtaí agus Féichiúnaithe Eile 323,941 273,350 405,883 286,143

102 An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 2016 NÓTAÍ AR NA RÁITIS AIRGEADAIS DON BHLIAIN DÁR CRÍOCH AN 31 NOLLAIG 2016

Nóta 14: Suimeanna iníoctha

2016 2015 € € Creidiúnaithe 191,749 246,717 Fabhruithe 311,972 245,053 Creidiúnaithe Ginearálta & Fabhruithe 503,721 491,770 Deontais Amuigh 277,880 108,258 781,601 600,028

Nóta 15: Irish Landmark Trust Ltd. Bunaíodh Irish Landmark Trust Ltd in 1992 mar chuideachta neamhbhrabúis leis an gcuspóir foirgnimh stairiúla a bhí tréigthe nó i mbaol a shábháil. Baintear é sin amach trí fheidhm úsáideach agus inmharthana a thabhairt dóibh mar chóiríocht saoire ghearrthéarma, a chinnteodh a dtodhchaí fhadtéarmach. Cinntear leibhéal maoinithe na Comhairle gach bliain faoi threoir Phlean Cúig Bliana na Comhairle, Phlean Corparáideach Irish Landmark Trust, agus staid fhoriomlán buiséid na Comhairle. Nóta 16: Clár Fionnachtana: Ionad um Sheandálaíocht agus Nuálaíocht na hÉireann Maoiníonn an Chomhairle an Clár Fionnachtana a bunaíodh in 1991 agus a cláraíodh mar chuideachta, faoi theorainn ráthaíochta an 15 Eanáir 1996. Tá an Chomhairle freagrach as Cathaoirleach an Chláir Fionnachtana agus triúr dá stiúrthóirí a cheapadh. Is é an Príomhfheidhmeannach nó a ainmní ceann d’ionadaithe na Comhairle ar Bhord an Chláir Fionnachtana. Cinntear leibhéal maoinithe na Comhairle gach bliain faoi threoir Phlean Cúig Bliana na Comhairle, Phlean Corparáideach an Chláir Fionnachtana, agus staid fhoriomlán buiséid na Comhairle. Is é is aidhm leis an gclár feabhas a chur ar ár dtuiscint ar stair na hÉireann trí thaighde agus dtrí thochaltáin seandálaíochta. Nóta 17: Gealltanais Deontais Amhail an 31 Nollaig 2016 chuaigh an Chomhairle isteach i ngealltanas deontais i ndáil le gníomhaíochtaí a dhéanfar i ndiaidh an dáta sin. Níl an tsuim de €410,090 a gealladh léirithe sna Ráitis Airgeadais seo.

2016 2015 € € Deontais a gealladh amhail an 1 Eanáir 441,701 291,065 Faomhadh sa bhliain 3,368,995 2,939,848 Deontais a dhídhílsíodh agus díscríobh (391,180) (197,652) Caiteachas deontas sa bhliain (3,009,426) (2,591,560) Gealltanais Deontais amhail an 31 Nollaig 410,090 441,701

An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 103 NÓTAÍ AR NA RÁITIS AIRGEADAIS DON BHLIAIN DÁR CRÍOCH AN 31 NOLLAIG 2016

Nóta 18: Nochtadh Páirtithe Gaolmhara Tá an príomhlucht bainistíochta sa Chomhairle Oidhreachta comhdhéanta den POF agus de na comhaltaí Boird. B’ionann an cúiteamh iomlán a íocadh leis an bpríomhphearsanra bainistíochta, lena n-áirítear táillí agus speansais na gcomhaltaí Boird agus luach saothair iomlán an POF, agus e126,810 (2015: e158,588). Chun miondealú a dhéanamh ar luach saothair agus na sochair a íoctar leis an bpríomhphearsanra bainistíochta, féach Nóta 9 agus Nóta 10 le do thoil. Glacann an Chomhairle Oidhreachta nósanna imeachta de réir na dtreoirlínte arna n-eisiúint ag an Roinn Caiteachais Phoiblí agus Athchóirithe faoina gcumhdaítear leasanna pearsanta na gcomhaltaí Boird. Sa ghnáthchúrsa gnó, féadfaidh an Chomhairle Oidhreachta deontais a fhaomhadh agus dul isteach i socruithe conarthacha eile le heintitis ina bhfuil comhaltaí Boird na Comhairle Oidhreachta fostaithe nó ina bhfuil leas ar shlí eile acu. I gcásanna coinbhleacht leasa féideartha, ní fhaigheann comhaltaí Boird doiciméadúchán Boird nó ní ghlacann siad páirt i bplé nó ní fhreastalaíonn siad ar phlé maidir leis na hidirbhearta sin. Coinnítear clár agus tá sé ar fáil ach é a iarraidh maidir le gach cás den sórt sin. Ní raibh neamhchosaintí leasa ar bith in 2016.

Nóta 19: Gnóthas Leantach Tarraingíonn an Chomhairle cistí ón Roinn Ealaíon, Oidhreachta, Gnóthaí Réigiúnacha, Tuaithe agus Gaeltachta nuair agus de réir mar is gá. Aithníonn sí an t-ioncam sin ar bhonn fáltais airgid thirim ach aithníonn sí caiteachas ar bhonn fabhraithe. Creideann an Chomhairle go leanfaidh an Roinn lena gníomhaíochtaí faofa a mhaoiniú agia ar an mbonn sin is cuí é na ráitis airgeadais a ullmhú ar bhonn gnóthais leantaigh.

104 An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 2016 NÓTAÍ AR NA RÁITIS AIRGEADAIS DON BHLIAIN DÁR CRÍOCH AN 31 NOLLAIG 2016

Nóta 20: Áitreabh Feidhmíonn an Chomhairle Oidhreachta ó áitreabh ag Áras na hOidhreachta, Lána an Teampaill, Cill Chainnigh ina bhfuil sí áitithe agus a bhfuil úinéireacht aici air.

Nóta 21: Ceapachán Bhord na Comhairle Oidhreachta Cheap an tAire Ealaíon, Oidhreachta, Gnóthaí Réigiúnacha, Tuaithe agus Gaeltachta Bord na Comhairle Oidhreachta an 19 Iúil, 2016. Ní raibh Bord ar bith i bhfeidhm ón 25 Eanáir 2016 go dtí an 19 Eanáir 2016.

Nóta 22: Faomhadh na Ráiteas Airgeadais Rinne an Chomhairle na Ráitis Airgeadais a fhaomhadh an 6 Aibreán, 2017.

An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 105 106 An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 2016 Sceideal 1 na Comhairle Oidhreachta leis na Ráitis Airgeadais

An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 107 DEONTAIS UM THAIGHDE SEANDÁLAÍOCHTA STRAITÉISEACH NÁISIÚNTA NA hÉIREANN

Uimhir Ainm an Fhaighteora Teideal an Tionscadail Limistéir Údaráis Áitiúil € AR06241 Coláiste na hOllscoile, Corcaigh Landscape and Settlement of later Loch Garman, Port Láirge, 40,000 prehistoric South East Ireland’ - Cill Chainnigh & Ceatharlach Imscrúdú ar ghníomhaíocht an duine agus ar an athrú ar an tírdhreach 1200RC agus AD400, i gContaetha Loch Garman, Phort Láirge, Chill Chainnigh agus Ceatharlach. IOMLÁN 40,000

DEONTAIS LÁ NA MBAILTE MÚRTHA DE CHUID LÍONRA BHAILTE MÚRTHA NA HÉIREANN

Ref. Recipient Name Teideal an Tionscadail Local Authority Areas € Number WD06247 Comhairle Contae Chorcaí Féile Mheánaoiseach Eochaille 2016 Corcaigh - Contae Chorcaí 7,500 WD06258 Grúpa Turasóireachta Bhaile Chill Dara Féile Mheánaoiseach Bhaile Chill Dara Corcaigh - Contae Chorcaí 3,500 WD06262 Coiste Baile Múrtha Dhroichead na Bandan Féile Baile Múrtha Dhroichead na Bandan Corcaigh - Contae Chorcaí 7,000 WD06263 Comhairle Chontae na Gaillimhe Lá Baile Múrtha Bhaile Átha an Rí 2016 Corcaigh - Contae Chorcaí 8,000 WD06267 Grúpa Oidhreacha Chill na Mallach Lá Bhaile Múrtha Chill na Mallach 2016 Corcaigh - Contae Chorcaí 2,000 WD06272 Ceantar Bardasach Chluain Meala, Féile Chomórtha Bhaile Múrtha Corcaigh - Contae Chorcaí 6,938 Comhairle Contae Thiobraid Árann Chluain Meala 2016 WD06285 Comhairle Contae Loch Garman Léaráid seandálaíochta agus stairiúil Corcaigh - Contae Chorcaí 2,000 de Ros Mhic Thriúin - balla múrtha meánaoiseach WD06286 Fóram Oidhreachta Chaisil ag obair Seminar: Observers and Participants Corcaigh - Contae Chorcaí 970 in Heritage

WD06288 Fóram Oidhreachta Chaisil ag obair Cashel Transition Year Junior Heritage Corcaigh - Contae Chorcaí 1,500 thar ceann Chomhairle Contae Ambassadors Training Programme Thiobraid Árann WD06291 Comhairle Contae Chorcaí Léarscáil Mhaisithe Saincheaptha 3D Corcaigh - Contae Chorcaí 4,000 WD06295 Tionscadal Meánaoiseach Chill Dara Cuardach geoifisice ar Bhallaí Corcaigh - Contae Chorcaí 3,150 Theas Meánaoiseacha Bhaile Átha Í 2016 WD06303 Comhairle Chontae na Gaillimhe Bailte Múrtha Bhaile Átha an Rí Corcaigh - Contae Chorcaí 1,500 Tionscadal Mapála Cuimhne 2016 WD06304 Coiste Fhéile Mheánaoiseach Bhaile Féile Mheánaoiseach Bhaile Locha Corcaigh - Contae Chorcaí 9,000 Locha Riach Riach 2016 WD06305 Coiste Fhéile Mheánaoiseach Bhaile Baile Locha Riach na Meánaoise Corcaigh - Contae Chorcaí 1,500 Locha Riach Tionscadal WD06309 Sochaí Stairiúil Fhiodh Ard Scoileanna agus Daoine Áitiúla a Corcaigh - Contae Chorcaí 900 nascadh le hOidhreacht Bhaile Múrtha Fhiodh Ard. WD06312 Comhairle Cathrach Bhaile Átha Cliath Cur i láthair Bhalla na Cathrach ag Corcaigh - Contae Chorcaí 7,000 Ionad Ché an Adhmaid WD06313 Cuideachta Forbartha Ceantair Ó Méith Féile sráide Chairlinn lena oidhreacht Corcaigh - Contae Chorcaí 3,000 T/a Oifig Turasóireachta Inis Chuaille a cheiliúradh WD06317 Comhairle Cathrach Chorcaí Lá Meánaoiseach Chathair Chorcaí 2016 Corcaigh - Contae Chorcaí 4,000 WD05554 Comhairle Cathrach na Gaillimhe Plean Turasóireachta/Féidearthachta Corcaigh - Contae Chorcaí 7,000 agus Forbartha Eacnamaíoch don Margadh Éisc/Phóirse Caoch agus d’Ionad an tSeanmhúsaeim. WD05581 Ceantar Buirge Chluain Meala, Tourism/Feasibility and Economic Cork - Cork County 7,500 Comhairle Contae Thiobraid Árann Development Plan for Fishmarket/ Spanish Arch and Old Museum Complex IOMLÁN 87,958

108 An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 2016 DEONTAIS CAIPITIL LÍONRA BHAILTE MÚRTHA NA hÉIREANN

Uimhir Ainm an Fhaighteora Teideal an Tionscadail Limistéir Údaráis Áitiúil € W06246 Comhairle Contae Chorcaí Céim 8 d’Oibreacha chun Sláine Corcaigh - Contae Chorcaí 20,000 Struchtúrach Bhallaí Múrtha Eochaille a Dhaingniú W06259 Grúpa Oidhreacha Chill na Athchóiriú Bhalla Meánaoiseach Corcaigh - Contae Chorcaí 10,000 Mallach Chill na Mallach 2016

W06265 Comhairle Contae Lú Imscrúduithe láithreáin chun bonn Lú 7,623 eolais a chur faoi athchóiriú ar chuid de Bhalla Baile Chairlinn (An Tríonóid Naofa) W06266 Comhairle Contae Loch Garman Ballaí Baile Ros Mhic Thriúin - Loch Garman 25,000 Athchóiriú ar Chuid A, Crios 1 atá fós ina sheasamh, de réir an Phlean um Chaomhnú W06281 Comhairle Contae Thiobraid Clár Caomhantais Bhallaí Cathrach Tiobraid Árann - Tiobraid Árann 15,000 Árann Chaisil 2016 Cuid A (Limistéar Theas

W06282 Comhairle Contae Thiobraid Ballaí Baile Charraig na Siúire Tiobraid Árann - Tiobraid Árann 30,000 Árann Caomhnú 2016 Theas

W06284 Buirg Aontroma Láir agus Thoir Tuarascáil um Chaomhnú do Tuaisceart Éireann 10,000 Comhairle Bhallaí Baile Charraig Fhearghais

W06301 Lármhúsaem Oidhreachta Bhaile Plean um Caomhnú, Bainistíocht Cill Dara 9,756 Átha Í agus Léirmhíniú do Bhaile Átha Í 2016 W06302 Comhairle Chontae na Gaillimhe Caomhnú Bhallaí Baile Bhaile Átha Gaillimh - Contae na Gaillimhe 20,000 Rí Oibreacha 2016

W06306 Grúpa Oidhreacht Pharóiste Oibreacha Práinneacha um Ros Comáin 28,119 Naomh Eoin Chaomhnú ar an mBalla, Paróiste Naomh Eoin, Ros Comáin W06311 Comhairle Contae na Mí Deisiú éigeandála agus daingniú An Mhí 5,000 ar Bhalla Baile Bhaile Átha Troim ag Scoil Shráid Loman W05563 Comhairle Contae Thiobraid Caomhnú agus daingniú ar an Tiobraid Árann - Tiobraid Árann 30,000 Árann gCuid Thuaidh - Ballaí Baile Theas Charraig na Siúire W05565 Comhairle Contae Thiobraid Daingniú agus Caomhnú ar Tipperary - Tipperary South 10,000 Árann Bhallaí Cathrach Chaisil, Cuid A

IOMLÁN 220,498

An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 109 DEONTAIS UM BEARTAS & BONNEAGAR

Uimhir Ainm an Fhaighteora Teideal an Tionscadail Limistéir Údaráis Áitiúil € Thagartha D05642 Fóram Eorpach um Chaomhantas Bliain 2 de thionscadal um chóras Éire ar fad 40,000 Dúlra agus Tréadachas Íocaíochta Agra-chomhshaoil 3.5 bliain Bunaithe ar Thorthaí D05646 For-rochtain Éireann Bainisteoir Acmhainní Oidhreachta d’Fhor- Gaillimh - Contae na Gaillimhe 34,907 rochtain Éireann D05649 Coillte Éireannacha Príomh-mhaoiniú Choillte na hÉireann 2016 Éire ar fad 40,000 D05650 Iontaobhas Burrenbeo Cláir oideachais Iontaobhas Burrenbeo Cliara, Gaillimh - Contae na 20,000 2016 Gaillimhe D05663 Comhairle Ardtailte Chill Príomh-mhaoiniú Chomhairle Ardtailte Cill Mhantáin 65,000 Mhantáin Chill Mhantáin 2016 D05667 Cairt Pobail Bhoirne Cairt Pobail Bhoirne 2016 Cliara, Gaillimh - Contae na Gaillimhe 5,000 D05670 High Nature Value Services Ltd Scéim um Chomhairleoir Leachtaí An Clár 15,000 (HNVS) Allamuigh (SCS) 2016 D05675 Grúpa Tionscadail an Oileáin Plean um Chaomhnú an Oileáin Mhóir Corcaigh - Contae Chorcaí 20,000 Mhóir 2016 D05682 Institiúid na gCaomhnoirí- Creidiúnú Gairmiúil 2016, sparánachtaí Éire ar fad 8,000 Athchóiritheoirí in Éirinn (ICRI) FGL agus oiliúint do chaomhnóirí- athchóiritheoirí D05691 Cumann Músaem na hÉireann Clár Oibre Chumann Músaem na hÉireann 2016 Éire ar fad 8,500

D05800 Scoil Seandálaíochta COBÁC Suirbhéireacht ar príomhláithreáin Éirí Baile Átha Cliath - Cathair Bhaile 5,000 Amach 1916 Átha Cliath D06237 An Taisce, an tIontaobhas Deisiúcháin Riachtanais Trus Dín Halla an Baile Átha Cliath - Cathair Bhaile 5,000 Náisiúnta d’Éirinn Táilliúraigh, Aibreán - Meitheamh 2016 Átha Cliath D06242 Líonra Stair Ailtireachta na Comhdháil idirnáisiúnta Líonra Stair Baile Átha Cliath - Cathair Bhaile 5,000 hEorpa Ailtireachta na hEorpa Átha Cliath D06260 An tIonad Náisiúnta le Sonraí Aicmiú ar Fhásra na hÉireann 2016 Poblacht na hÉireann 20,308 Bithéagsúlachta - Céim 2 D06261 An tIonad Náisiúnta le Sonraí Scéim um Monatóireacht Plandaí Poblacht na hÉireann 15,000 Bithéagsúlachta Eolaíocht Saoránach 2016 D06346 Acmhainn Chartlann na hÉireann Feabhas a chur ar idir-inoibritheacht Éire ar fad 3,000 thairseach Acmhainn Chartlann na hÉireann D06349 Ionad do Staidéar Tírdhreacha Luachanna Tírdhreacha: Comhdháil Áite Gaillimh - Contae na Gaillimhe 7,000 agus Praictice D06351 Grúpa Oidhreachta agus Staire Caomhnú ar chreatlach agus ar shuíomh Dún na nGall 4,736 GAP Ard an Rátha (GAP: Na an Dúin Gleannta, Ard an Rátha, Port Nua) D06352 Geraldine Stout Tionscadal ‘ Beactive Abbey’: Tochaltáin An Mhí 1,000 Seandálaíochta 2009–12 D06354 Fóram Ardtailte na hÉireann Clár Oibre Fhóram Ardtailte na hÉireann 2016 Éire ar fad 20,862 D06355 Fóram Oidhreachta Ghleann Dhá Taispeántas grianghraf 'Glendalough - An Cill Mhantáin 400 Loch Age Old Attraction’ D06359 Grúpa Tionscadal an Oileáin Tionscadal ceangail Shlí Bhéara-Bhreifne An Cabhán, Liatroim, Sligeach, 5,000 Mhóir Teoranta chun bealach siúil agus rothaíochta Shlí Ros Comáin Bhéara-Bhreifne a fhorbairt tuilleadh D06360 Bere Island Projects Group Seachtain Oileán Fhiadhúlra na hÉireann: Corcaigh - Contae Chorcaí 500 Limited Imeachtaí ar an Oileán Mór D06361 AranLIFE Seachtain Oileán Fhiadhúlra na hÉireann: Gaillimh - Contae na Gaillimhe 500 Imeachtaí ar Inis Mór

110 An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 2016 DEONTAIS UM BEARTAS & BONNEAGAR (AR LEAN)

Uimhir Ainm an Fhaighteora Teideal an Tionscadail Limistéir Údaráis Áitiúil € Thagartha D06364 Turasóireacht agus Oidhreacht Seachtain Oileán Fhiadhúlra na hÉireann: Maigh Eo 500 Chliara Imeachtaí ar Chliara D06365 Comhairle Contae Uíbh Fhailí Foilseachán - "Dan Edwards, The Life and Uíbh Fhailí 9,500 Times of a Craftsman and Artist" D06366 Oileán Chléire Seachtain Oileán Fhiadhúlra na hÉireann: Corcaigh - Contae Chorcaí 500 Imeachtaí ar Chléire D06374 Uiscebhealaí na hÉireann Oibreacha ar bhinn thoir Mhainistir Baile Átha Cliath - Cathair Bhaile 750 Chluain Mín Átha Cliath D06456 Ray & Domini Codd Oibreacha ar bhinn thoir Mhainistir Loch Garman 4,250 Chluain Mín D05617 Leo & Eileen Casey Deisiúcháin Éigeandála ar an Teachín Tuí, Loch Garman 8,000 Maigh Ghlas

D06245 Comhairle Dhearaidh agus Ceramics Ireland - Stór ábhair chartlainne Éire ar fad 3,000 Cheardaíocht na hÉireann a fhorbairt chun críche taighde agus oideachais D04527 Coláiste na hOllscoile, Baile Átha Líonra comhoibríoch a bhunú ina ndírítear Éire ar fad 36,000 Cliath ar thodhchaí inbhuanaithe do chroílár uirbeach stairiúil cathracha stairiúla TOTAL 412,213

DEONTAIS I LEITH PHLEAN OIDHREACHTA AN CHONTAE

Ref. Recipient Name Project Title Local Authority Areas € Number C05643 Comhairle Cathrach Bhaile Átha Foilseachán "More Than Concrete Blocks, Dublin - Dublin City 15,000 Cliath le Comhairle Contae Fhine Dublin’s Twentieth Century Buildings Gall/Comhairle Cathrach Dhún and their Stories Vol.I & International Laoghaire-Ráth an Dúin conference Conflict + the City" C05645 Comhairle Cathrach agus Contae Suirbhé Éiceolaíoch ar Bhogach Chill Waterford - Waterford County 4,440 Phort Láirge Mhic Liag C05651 Cathair na Gaillimhe Tionscadal Taifeadta Reilig Ros Cam Galway - Galway City 2,583

C05652 Comhairle Contae Ros Comáin Seimineár ar Shlí na Tána i gContae Ros Roscommon 3,503 Comáin C05653 Comhairle Cathrach na Gaillimhe 6ú Comhdháil Oidhreachta Idirnáisiúnta Gaillimh - Cathair na Gaillimhe 4,186 Chathair na Gaillimhe, Gaillimh - Talking about a Revolution C05659 Comhairle Cathrach na Gaillimhe Reilig an Bhóthair Mhóir Plean maidir le Gaillimh - Cathair na Gaillimhe 5,904 Caomhnú agus Bainistíocht C05660 Comhairle Contae Laoise Gníomhaíochtaí um fheasacht Laois 9,000 Oidhreachta i Laois in 2016: C05662 Tipperary County Council Iniúchadh Oidhreachta ar an tSiúir 2016 Tiobraid Árann - Tiobraid Árann 15,000 Thuaidh, Tiobraid Árann - Tiobraid Árann Theas C05665 Comhairle Contae Thiobraid Treoir um Dhearadh Crann - úsáid crann An Clár 10,000 Árann i ndearadh sráideanna agus i gceantair uirbeacha C05668 Comhairle Chontae na Gaillimhe Iniúchadh Oidhreachta Eaglasta - Gaillimh - Contae na Gaillimhe 10,500 Toghcheantar Thuama

An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 111 DEONTAIS I LEITH PHLEAN OIDHREACHT AN CHONTAE (AR LEAN)

Uimhir Ainm an Fhaighteora Teideal an Tionscadail Limistéir Údaráis Áitiúil € Thagartha C05669 Comhairle Cathrach agus Contae Tionscadal Scríbhneoirí Phort Láirge Port Láirge - Contae Phort Láirge 1,573 Phort Láirge - cairt bhalla do scoileanna le léarscáil Scéal ArcGIS C05671 Comhairle Chontae na Gaillimhe Tionscadal do Léarscáil Chuimhne Gaillimh - Contae na Gaillimhe 2,042 Chontae na Gaillimhe um Dheich mBliana na gCuimhneachán 2016 C05672 Comhairle Chontae na Gaillimhe People and Nature - Tionscadal Gaillimh - Contae na Gaillimhe 35,000 Bithéagsúlachta Chontae na Gaillimhe 2016 C05674 Comhairle Contae Uíbh Fhailí Forbairt sheirbhís chartlann Uíbh Fhailí Uíbh Fhailí 17,000

C05677 Comhairle Contae Uíbh Fhailí Iniúchadh ar Láithreáin Oidhreachta Uíbh Fhailí 10,000 Geolaíochta i gContae Laoise agus i gContae Uíbh Fhailí C05678 Comhairle Cathrach agus Contae Comhairle Cathrach agus Contae Phort Port Láirge - Contae Phort Láirge 4,000 Phort Láirge Láirge C05679 Comhairle Chontae na Gaillimhe Tionscadal um Chomhairleoir Galway - Galway County 16,850 Seandálaíochta Pobail, chun comhairle agus faisnéis a chur ar fáil do phobail C05680 Comhairle Cathrach Bhaile Átha GIS Seandálaíochta Chathair Bhaile Baile Átha Cliath - Cathair Bhaile 7,426 Cliath le Comhairle Contae Fhine Átha Cliath Céimeanna 1 agus 2 - Átha Cliath Gall/Comhairle Cathrach Dhún Athbhreithniú agus leasuithe ar Mhapáil Laoghaire-Ráth an Dúin GIS Thaifead Oidhreachta Tionsclaíche Chathair Bhaile Átha Cliath C05683 Comhairle Contae Thiobraid Gníomhaíochtaí um Fheasacht Tiobraid Árann - Tiobraid Árann 7,502 Árann Oidhreachta i dTiobraid Árann Thuaidh, Tiobraid Árann - Tiobraid Árann Theas C05684 Comhairle Cathrach agus Contae Taispeántas agus Comhdháil a bhaineann Luimneach - Cathair Luimnigh 11,750 Luimnigh le lása Luimnigh C05685 Comhairle Cathrach na Gaillimhe Painéil Taispeántais 1916-2016 Gaillimh - Cathair na Gaillimhe 3,936

C05686 Comhairle Cathrach Chorcaí Lá Oscailte Oidhreachta Chorcaí agus Corcaigh - Cathair Chorcaí 10,000 Imeachtaí na Seachtaine Oidhreachta C05689 Comhairle Cathrach Chorcaí Discover Cork - Tionscadal Oidhreachta Corcaigh - Cathair Chorcaí 5,000 Scoileanna C05692 Comhairle Contae Dhún na nGall Staidéar Oidhreachta Thógtha Mhuirí Dún na nGall 10,402 Chontae Dhún na nGall - Céim II (Gníomhaíocht 5.8) C05693 Comhairle Contae Chorcaí Loch Dearg 2016 - Leabhair oibre Corcaigh - Cathair Chorcaí 18,000 agus físeán Raptor do bhunscoileanna agus ceardlanna Oideachais Raptor do mhúinteóir i nGaillimh, sa Chlár agus i dTiobraid Árann. C05694 Comhairle Chontae na Gaillimhe Loch Dearg 2016 - Leabhair oibre Gaillimh - Contae na Gaillimhe 8,078 agus físeán Raptor do bhunscoileanna agus ceardlanna Oideachais Raptor do mhúinteóir i nGaillimh, sa Chlár agus i dTiobraid Árann. C05695 Comhairle Chontae na Gaillimhe Scannánú príomhláithreán a bhaineann Gaillimh - Contae na Gaillimhe 6,172 le hÉirí Amach 1916 i gContae na Gaillimhe C05696 Comhairle Contae Laoise Iniúchadh ar Láithreáin Gheolaíochta i Laois 8,070 Laois agus Uíbh Fhailí

112 An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 2016 DEONTAIS I LEITH PHLEAN OIDHREACHT AN CHONTAE (AR LEAN)

Uimhir Ainm an Fhaighteora Teideal an Tionscadail Limistéir Údaráis Áitiúil € Thagartha C05697 Comhairle Contae Laoise Céim II de thionscadal 3 bliana chun Laois 9,000 naisc a fhorbairt idir pobail áitiúla agus a n-oidhreacht C05698 Comhairle Contae Ros Comáin 2016: Tionscadal um Fheasacht na Ros Comáin 3,244 Bithéagsúlachta - speicis ionracha agus pailneoirí C05700 Comhairle Contae Chiarraí Tionscadal meánscoile chun páirt Ciarraí 4,612 a thabhairt do scoláirí i dtaighde a dhéanamh ar nithe oidhreachta ag críochnú le taispeántas oibre C05701 Comhairle Contae an Longfoirt Tionscadal Réigiúnach Chlaí na Muice An Cabhán, Liatroim, an Longfort, 253 Duibhe 2016 Muineachán, Ros Comáin C05702 Comhairle Contae Dhún na nGall Éadain Thraidisiúnta Siopaí agus Dún na nGall 6,300 Comharthaíocht Dhúchasach - Seimineár agus Scéim (Gníomhaíocht 2.4) C05704 Comhairle Contae an Chláir Loch Dearg 2016 - Leabhair oibre An Clár 8,078 agus físeán Raptor do bhunscoileanna agus ceardlanna oideachais Raptor do mhúinteóir i nGaillimh, sa Chlár agus i dTiobraid Árann. C05705 Comhairle Contae an Chláir Suirbhé ar an diúilicín péarla fionnuisce i An Clár 6,000 dtrí abhainn i gCo. an Chláir 2016 C05707 Comhairle Contae an Longfoirt An Longfort agus an Cogadh Mór: An Longfort 2,231 Cuimhneachán Somme 2016 C05708 Comhairle Contae Mhuineacháin Caomhnú agus léirmhíniú ag láithreán Muineachán 8,544 Oidhreachta na Luathré Críostaí C05709 Comhairle Contae Thiobraid Leabhair oibre agus físeán Raptor Tiobraid Árann - Tiobraid Árann 3,125 Árann do bhunscoileanna agus ceardlanna Thuaidh oideachais Raptor do mhúinteóir i nGaillimh, sa Chlár agus i dTiobraid Árann. C05710 Comhairle Cathrach Chorcaí Suirbhé ar Speicis Ionracha Corcaigh - Cathair Chorcaí 10,000 Choimhthíocha Flóra C05711 Comhairle Contae an Chabháin Taispeántas Éirí Amach 1916 ‘Changed An Cabhán 9,000 Utterly’ C05712 Comhairle Contae Chill Taifead Ainmneacha Páirceanna Chill Cill Chainnigh 8,000 Chainnigh Chainnigh Tionscadal 2016: Foilsiú Meitheal na bPáirceanna & GIS C05714 Comhairle Contae an Longfoirt "Which Way Did They Go?" Táin An Longfort, Ros Comáin 1,125 Seimineár i gContae an Longfoirt agus Ros Comáin C05715 Comhairle Contae Chorcaí Treoir ar Éadain Siopaí, Comharthaíocht Corcaigh - Contae Chorcaí 9,000 agus Fógraíocht C05716 Comhairle Contae an Longfoirt Tionscadal um Fheasacht na An Longfort 1,369 Bithéagsúlachta 2016 - Speicis Ionracha agus Pailneoirí C05717 Comhairle Contae Dhún na nGall Iniúchadh ar Thaifeadáin Staire Béil do Dún na nGall 4,838 Chontae Dhún na nGall agus Ceardlann Oiliúna Staire Béil C05718 Comhairle Contae an Chabháin Golden Way, an Cabhán An Cabhán 7,500

An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 113 DEONTAIS I LEITH PHLEAN OIDHREACHT AN CHONTAE (AR LEAN)

Uimhir Ainm an Fhaighteora Teideal an Tionscadail Limistéir Údaráis Áitiúil € Thagartha C05728 Comhairle Contae an Chabháin Cur chun feidhme Mholtaí Staidéar Shliabh An Cabhán 7,412 Chuilcí C05729 Comhairle Contae Chill Dara Tionscadal Oidhreachta na Life Cill Dara 5,231

C05730 Comhairle Contae Shligigh Gníomhaíochtaí um Fheasacht Sligeach 7,662 Oidhreachta i Sligeach C05732 Comhairle Contae Mhaigh Eo Clár Feasachta agus Oiliúna Oidhreachta Maigh Eo 26,790 Mhaigh Eo C05734 Comhairle Contae Chill Bunachar sonraí, mapáil agus ábhar Cill Chainnigh 7,873 Chainnigh gaolmhar Thionscadal Seandálaíochta Chill Chainnigh C05735 Comhairle Contae Chill Mhantáin Seimineár ar Ghairdíní Múrtha Cill Mhantáin 1,850

C05736 Comhairle Contae Chill Dara Iniúchadh ar Leaca Cuimhneacháin, Cill Dara 8,000 Plaiceanna agus Comharthaí i gContae Chill Dara C05738 Comhairle Contae Mhuineacháin Clár um imeachtaí agus feasacht phoiblí Muineachán 11,241 oidhreachta 2016 C05739 Comhairle Contae Fhine Gall Comhairleoirí/ Seandálaí Pobail Leachtaí Baile Átha Cliath - Fine Gall 10,050 allamuigh C05741 Comhairle Contae Chill Mhantáin Tionscadal Oidhreachta na Life Baile Átha Cliath - Cathair Bhaile 5,231 Átha Cliath, Baile Átha Cliath - Baile Átha Cliath Theas, Baile Átha Cliath - Fine Gall, Cill Dara, Cill Mhantáin C05743 Comhairle Contae Mhaigh Eo Pleananna Bainistíochta um Mapáil agus Maigh Eo 7,846 Bithéagsúlacht Gnáthóg Mhaigh Eo C05745 Comhairle Contae Chill Mhantáin Tionscnamh Pailneoirí Chill Mhantáin Cill Mhantáin 2,400

C05747 Comhairle Contae Bhaile Átha Tionscadal Oidhreachta na Life Baile Átha Cliath - Cathair Bhaile 5,231 Cliath Theas Átha Cliath, Baile Átha Cliath - Baile Átha Cliath Theas, Baile Átha Cliath - Fine Gall, Cill Dara, Cill Mhantáin C05749 Comhairle Contae Fhine Gall Tionscadal Oidhreachta na Life Baile Átha Cliath - Fine Gall 5,231

C04641 Comhairle Contae Chorcaí Comharthaíocht Chomhordaithe le Corcaigh - Contae Chorcaí 7,373 haghaidh Shócmhainní Turasóireachta Oidhreachta Chomhairle Contae Chorcaí TOTAL 484,557

114 An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 2016 DEONTAIS OIDHREACHTA POBAL-BHUNAITHE

Uimhir Ainm an Fhaighteora Teideal an Tionscadail Teideal an Tionscadail € Thagartha CBH05754 Comhairle Pobail Dhroim an Iniúchadh Oidhreachta Mhuine Gaillimh - Contae na Gaillimhe 6,000 tSeagail Mheá agus Cheantar Áitiúil na Dúiche CBH05755 Ceardlanna Taistealaithe na Restoration Traveller Heritage An Mhí 2,000 Mí Living History Project: Educating school children, travellers and the wider community on Traveller Heritage and Culture CBH05757 Stair agus Oidhreacht na Coiste um Chaomhnú Eaglais San Dún na nGall 7,000 gCeall Beag Tionscadal an Caitríona CBH05758 Ceantar Mheathas Troim The Edgeworth Literary/ Heritage Longford 5,500 Development Association Ltd. Conair: Plean um Chaomhnú do Sheanteach an Reachtaire CBH05762 Camphill Challainn, mar Plean Bainistíochta um Cill Chainnigh 4,000 chuid de Phobail Camphill na Chaomhnú do Bhealach Isteach hÉireann agus do Sráid-dreach Mhóta Challainn CBH05764 Comhairle Cathrach Bhaile Caomhnú 23 Léarscáil Choimisiún na Baile Átha Cliath - Cathair Bhaile 4,000 Átha Cliath Sráideanna Leathana (1757-1840) Átha Cliath CBH05765 SOL (Save our Laune (Sábháil Tionscadal um rialú speiceas Ciarraí 6,000 Abhainn na Leamhna)) ionrach Abhainn na Leamhna CBH05766 Comhairle Contae Chiarraí Oibreacha Caomhnaithe ar Ciarraí 6,000 Mhainistir Killagha CBH05770 Cuideachta Oidhreachta Córas Taispeánta Teicstílí Laois 3,000 Mhainistir Laoise Cosantacha CBH05772 Comhairle Contae Shligigh Tuarascáil um Chaomhnú do Sligeach 5,600 Mhainistir agus Reilig Iascaí CBH05784 Nora White Fothrach séipéil an Chnoic Bhuí/ Port Láirge - Contae Phort Láirge 2,061 Sheisceannáin agus clocha Oghamacha - plean bainistíochta um chaomhnú CBH05788 Caomhnú Chaisleán Chill Caomhnú ar fhothrach Dún na nGall 2,760 Bharráin Grúpa Caisleán Chill Bharráin CBH05790 Tionscadal Cearc Fraoigh Tionscadal um chaomhnú chun Ros Comáin 8,000 Bhaile Daighean feabhas a chur ar líonta na gcearc fraoigh, crotaigh phórúcháin agus éin eile a mbaineann ábhar is imní caomhantais leo ar Phortach Bhaile Daighean, Co. Ros Comáin CBH05797 Grúpa Eaglais Chill Tuama na Oibreacha caomhantais ar Ros Comáin 7,000 hÉireann Ospidéal Naomh Eoin, Rinn Dúin CBH05798 Rogh-Bheistrí Áth Dara Eaglais San Niocláis Suirbhé & Luimneach - Contae Luimnigh 5,000 Measúnú Fuinneog Stairiúil agus Plean C&M 2012 Moladh CBH05799 Rogh-Bheistrí Áth Dara Mainistir Agaistíneach (Eaglais San Luimneach - Contae Luimnigh 6,000 Niocláis) Deisiúcháin ar Dhíon na Mainistreach thart ar 1315 CBH05807 Grúpa Oidhreacht Shliabh An suirbhé cianbhraiteach deiridh Loch Garman 1,000 Coillte ar chlos Cill Mhic Aodha ag baint úsáid as radar CBH05809 Club Gunnaí Áth an Mhaide Plean Bainistíocht um Chaomhnú Gaillimh - Contae na Gaillimhe 4,000 Anaclann Dúlra an Chósta Thoir

An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 115 COMMUNITY BASED HERITAGE GRANTS (contd)

Ref. Number Recipient Name Project Title Local Authority Areas €

CBH05814 Eaglais agus Clogtheach Caomhnú agus Deisiú ar roinn Cill Chainnigh 8,000 Chainnigh 12 mhéadar den mheánlann inmheánach ag Ardeaglais Chainnigh CBH05818 Cairde Éanlaith Éireann Plean Bainistíocht um Chaomhnú Cill Mhantáin 4,500 Anaclann Dúlra an Chósta Thoir CBH05819 Cairde Éanlaith Éireann Bainistíocht gnáthóg annamh Cill Mhantáin 4,500 agus daoine ag Anaclann Dúlra an Chósta Thoir CBH05822 Martin Veale Tionscadal Ath-thuíodóireachta, Port Láirge - Contae Phort Láirge 5,000 Cluain Aodha CBH05825 Aontas Paróistí Cheanannais Athchóiriú ar dhíon agus earraí Athchóiriú ar dhíon agus earraí 4,000 uisce fearthainne ar stáblaí na uisce fearthainne ar stáblaí na Prióireachta, Ceanannas Prióireachta, Ceanannas CBH05826 An Óige, Cumann Brúnna Plean Bainistíochta um Chaomhnú Cill Mhantáin 6,000 Óige na hÉireann an Dúlra do láithreán 24ha ag Brú Knockree i nGleann Crí, Co. Chill Mhantáin CBH05830 Cumann Geolaíoch na Tionscal Chaomhantas Cartlainne Baile Átha Cliath - Cathair Bhaile 1,500 hÉireann Chumann Geolaíoch na hÉireann Átha Cliath - Fine Gall CBH05831 Tionscadal Bhailte Ceardlanna Plean na Ríochta Ciarraí 3,000 Slachtmhara Neidín Poiblí de chuid Neidín 2016 CBH05832 Letterkenny Cathedral Quarter Plean um Chaomhnú do Sráid Dún na nGall 6,000 Company Ltd. Lána an tSéipéil, Leitir Ceanainn CBH05833 Coláiste na Tríonóide, Baile Ag forbairt córas bainistíocht Baile Átha Cliath - Cathair Bhaile 4,000 Átha Cliath bailiúcháin don Mhúsaem Zó- Átha Cliath eolaíocha CBH05840 Eaglais San Caitríona Oibreacha caomhantais ar Eaglais Baile Átha Cliath - Cathair Bhaile 3,000 San Caitríona, Sráid Thómais Átha Cliath CBH05848 Caisleán Ard Giolláin Teo. Caomhantas Bhailiúchán Baile Átha Cliath - Fine Gall 1,500 Chaisleán Ard Giolláin CBH05852 Reilig Lána an Tae Iarratais Toilithe agus Sonraíochtaí Cill Dara 4,000 Caomhantais Reilig Lána an Tae CBH05854 Grúpa Oidhreacha Ros Imscrúdú ar an gcrannóg ag Loch Ros Comáin 850 Comáin na nÉan, Co. Ros Comáin CBH05868 Ríomhaireacht agus Músaem Ceannach agus suiteáil córais Gaillimh - Cathair na Gaillimhe 4,000 na hÉireann, Gaillimh monatóireachta comhshaoil

CBH05871 Cartlann LADT Chorcaí, Gay Catalógú agus caomhnú & Corcaigh - Cathair Chorcaí 5,999 Cork Tionscadal athphacáistiú Bhailiúchán Arthur Leahy CBH05879 Hugh Gallagher Ath-thuíodóireacht ag Ard an Dún na nGall 4,000 Rátha, Co. Dhún na nGall CBH05880 Grúpa Staire agus Obair um chaomhnú chun Ros Comáin 1,875 Oidhreachta Theach Mhic Seanmhainistir Chill Mhic Réanáin Conaill CBH05882 Mainistir Cill Mhic Réanáin an Conservation work to Dún na nGall 7,000 tSochaí a Chaomhnú Kilmacrennan Old Friary CBH05884 Comhairle Contae Chiarraí Ocht ní a chaomhnú a bhaineann le Ciarraí 1,192 1916 ó Chontae Chiarraí Bailiúchán an Mhúsaeim

116 An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 2016 COMMUNITY BASED HERITAGE GRANTS (contd)

Ref. Number Recipient Name Project Title Local Authority Areas €

CBH05886 Músaem Chnoc Mhuire Caomhnú Dhealbha Thaispeántaí Maigh Eo 1,875 Chnoc Mhuire 1932 CBH05887 Acadamh Ríoga na hÉireann Caomhnú 1ú eagrán de Baile Átha Cliath - Cathair Bhaile 4,000 léarscáileanna 6 orlach OS de Átha Cliath Dhoire, Gaillimh Tiobraid Árann, Port Láirge agus Loch Garman (1833 go 1846) CBH05889 Ealaíona agus Oidhreacht Lea Castle in Context: surveying Laois 6,000 Chúil an tSúdaire An Coiste tírdhreacha CBH05890 Músaem Mhóinteach Mílic Athchóiriú Sampla (Léarscáil de Laois 1,500 Shasana) CBH05892 Tullyarvan Mill Project Suirbhé ar Dhálaí, Tuarascáil Dún na nGall 2,500 um Chaomhnú agus deisiúcháin éigeandála dín ar Mhuilinn Thulaigh Armhaoile CBH05896 JP Delaney Ath-thuíodóireacht ar struchtúr Loch Garman 7,000 faoi chosaint CBH05900 Croí Na Laoi Plean um Chaomhnú do Shéipéal Corcaigh - Contae Chorcaí 2,000 agus Reilig in Inse Geimhleach CBH05901 Anna Kiernan Deisiúchán ar an Díon Tuí- Ard an An Longfort 7,000 Chuilinn, Co. an Longfoirt CBH05903 Robbie Crichton Caomhnú Theach Dhomhnach Broc Corcaigh - Contae Chorcaí 10,000 ar na Túir Thuaidh agus Theas CBH05905 Coláiste Ríoga na Máinlianna Caomhnú ar - Cairt Ríoga, Baile Átha Cliath - Cathair Bhaile 5,000 in Éirinn Litreacha Paitinne agus Bronnadh Átha Cliath Armais CBH05910 Ballyhoura Development Ltd Dobharcheantar na Máighe Luimneach - Contae Luimnigh 4,000 Staidéar Píolótach ar Rialú Speiceas Ionrach CBH05912 Cumann Cónaitheoirí Chúirt Cúirt Dhún Daingean - Plean Corcaigh - Contae Chorcaí 7,000 Dhún Daingean Bainistíochta um Chaomhnú Tírdhreachú agus Suímh CBH05920 Comhairle Pobail Dheilgne Suirbhé oidhreachta Dheilgne Cill Mhantáin 5,812 chun oidhreacht, stair agus éabhlóid an tsráidbhaile a thuiscint CBH05923 Christina Mulligan Caomhnú dhíon P. Mulligan & Dún na nGall 8,000 Sons Warehouse - Baile Sonnáin CBH05924 Cairde Éanlaith Éireann Cothabháil ar fhál díonmhar ar Gaillimh - Contae na Gaillimhe 5,000 chreachadóirí do lapairí pórúcháin ar Inis Aodha, Co. na Gaillimhe CBH05926 Fiona McMahon Ath-thuíodóireacht iomlán ar Port Láirge - Contae Phort Láirge 5,000 sheanteachín 200 bliain ar an tSráid Mhór, Aird Mhóir CBH05927 Cuideachta Forbartha Pobail Plean um Chaomhnú agus Conair Gaillimh - Contae na Gaillimhe 3,000 Ghleann na Madadh Oidhreachta Ghleann na Madadh CBH05933 Cartlanna Chill Chainnigh Ag catalógú Pháipéir Katherine M. Cill Chainnigh 3,500 Lanigan CBH05934 Institiúid Allin Tuarascáil um Chaomhnú le Corcaigh - Contae Chorcaí 5,000 haghaidh Fhoirgneamh Poiblí Institiúid Allin, Droichead na Bandan

An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 117 COMMUNITY BASED HERITAGE GRANTS (contd)

Ref. Number Recipient Name Project Title Local Authority Areas €

CBH05935 Taispeántóirí Scannán Caisleán Chill Dara: eidhneán a Cill Dara 8,000 Stiúideo a hAon bhaint, oibreacha cumasúcháin agus rindreála CBH05937 Ionad Paróiste Naomh Eoin Plean um Chaomhnú do Shéipéal Ciarraí 8,000 Naomh Eoin, Trá Lí CBH05945 Derek Walshe Teach agus Lóistí Mountrothe Cill Chainnigh 6,000 Tuarascáil maidir le Plean um Chaomhnú CBH05950 Músaem Contae Phort Láirge Suirbhé geoifisiceach ar Chnoc Port Láirge - Contae Phort Láirge 1,000 na Croithe CBH05953 Eddie Kelly Tuarascáil um Chaomhnú do Corcaigh - Cathair Chorcaí 1,771 Theach an Phíolóta, Dundoan, Carraig Airt CBH05959 Malcolm Alexander Caomhnú agus athchóiriú ar An Mhí 5,000 Theach Mhaigh gCláir agus na gairdíní CBH05961 Irene Veronica McDermott Athchóiriú ar an teach dúchasach Dún na nGall 5,000 tuí, an Líonán Caol, Cluain Maine CBH05964 Cork Butter Museum Limited Oibreacha caomhnaithe ar Corcaigh - Cathair Chorcaí 3,000 Bhailiúchán Cork Butter Museum Collection CBH05970 Comhairle Cathrach Bhaile Plean Bainistíochta um Baile Átha Cliath - Cathair Bhaile 7,000 Átha Cliath Chaomhnú don Oifigeach Rátaí Átha Cliath (Banc Newcomen roimhe seo) CBH05982 Forbairt Chill Chisín Athchóiri Belvoir Droichid na Creige An Clár 5,000 UachtarachTeoranta

CBH05987 Fóram Pobail Chluain Eois Suirbhé ar an gCaisleán Plandála Muineachán 4,500 CBH05994 Bailte Slachtmhara Bhaile an Caisleán Bhaile an Tobair, plean Ros Comáin 5,000 Tobair bainistíochta um chaomhnú CBH06000 Cumann Ríoga Ársaíochta na Athchóiriú ar Theach Cumainn Baile Átha Cliath - Cathair Bhaile 5,000 hÉireann Chumann Ríoga Ársaíochta na Átha Cliath hÉireann CBH06005 Coiste Reilig Chill Taobháin Caomhnú Shéipéal Pharóiste Ros Comáin 5,000 Meánaoiseach Chill Taobháin agus Boghta Adhlactha CBH06007 Comhairle Pobail Chill na Nuashonrú ar an bplean An Cabhán 5,000 Seanrátha bainistíochta um chaomhnú do Shéipéal na Ratha, Cill na Seanrátha CBH06008 Cairde Éanlaith Éireann Gnáthóga le haghaidh Dún na nGall 5,247 príomhspeicis éin ar Oileán Thoraigh a bhainistiú CBH06010 Séipéal Naomh Eoin (Eaglais Séipéal Naomh Eoin, Baile an Maigh Eo 3,000 na hÉireann), Baile an Chaisil Chaisil: Plean Bainistíochta um Chaomhnú CBH06012 Cathair agus Contae Caomhnú Shéipéal Paróiste Luimneach - Contae Luimnigh 4,490 Luimnigh Comhairle Meánaoiseach Bhaile an Chaisleáin Tionscadal 2016 CBH06018 Tionscadal Pobail KBK Plean um Chaomhnú agus Cill Chainnigh 4,000 staidéar féidearthachta do Theachín Billy Kiely, Baile Héil CBH06019 Community Council Ltd Deisiú fuinneoige ar Lóiste Tiobraid Árann - Tiobraid Árann 10,000 Burncourt Burncourt sealgaireachta John Nash thart Theas Community Council Ltd ar 1830

118 An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 2016 COMMUNITY BASED HERITAGE GRANTS (contd)

Ref. Number Recipient Name Project Title Local Authority Areas €

CBH06021 Ardeaglais Phádraig Teach Déin Ardeaglais Phádraig - Baile Átha Cliath - Cathair Bhaile 5,000 Plean um Chaomhnú Átha Cliath CBH06023 John Wann Flóra agus fána gruaimhíní cois Dún na nGall 6,000 bóthair in Inis Eoghain. Co. Dhún na nGall CBH06026 Grúpa Oidhreachta Sean Ross Deisiúcháin phráinneacha chun Tiobraid Árann - Tiobraid Árann 10,000 ballaí Mhainistir Sean Rossa a Thuaidh chomhdhlúthúagus a dhaingniú CBH06027 Sráid Cholm Cille Grúpa Flóra agus fána gruaimhíní cois Dún na nGall 10,000 Caomhantais bóthair in Inis Eoghain. Co. Dhún na nGall

CBH06028 Rogh-Bheistrí Ardeaglaise Cosaint fuinneoige gloine Corcaigh - Cathair Chorcaí 7,000 Ardeaglais Fhionnbharra stánaithe agus pointe iontrála uisce Ardeaglais Fhionnbharra, Corcaigh CBH06031 Louisburgh Development Athchóiriú fuinneog in Eaglais Maigh Eo 6,000 Company Ltd. Mhuire Naomh Caitríona

CBH06033 Cuideachta Oidhreacht Bhaile Caomhnú/Athchóiriú taobh Cill Dara 9,135 Átha Í Teoranta isteach den Chábán Tóraíochta ag Ionad Oidhreachta Baile Átha Í CBH06039 Ardeaglais Chárthaigh Lios Plean Bainistíochta um Caomhnú Port Láirge - Contae Phort Láirge 4,000 Mór Shlí Dhéagláin CBH06042 Séadchomharthaí a Suirbhé ar Dhaingean Rinn Dhún Baile Átha Cliath - Cathair Bhaile 2,401 athbheochan Criofainn Binn Éadair Átha Cliath CBH06049 Cuideachta Oidhreachta an Staidéar Topagrafach Round Hill, Port Láirge - Contae Phort Láirge 2,500 Leasa Mhóir an Lios Mór, Co. Phort Láirge CBH06050 Paróiste Michin Deisiúcháin siúinéireachta ar Baile Átha Cliath - Cathair Bhaile 5,000 Dhoras Shéipéal Michin Átha Cliath CBH06051 Cairde Éanlaith Éireann Bainistíocht le cuidiú leis an Maigh Eo 3,600 bhfiadhúlra leochaileach ag Móinéir Thearmann Caithreach agus Seascann an Eanaigh CBH06053 Cartlann Cheol Traidisiúnta na Stóráil ábhar caomhnaithe agus Baile Átha Cliath - Cathair Bhaile 3,500 hÉireann (ITMA) taispeáint phoiblí bhailiúchán Átha Cliath fuaime sorcóra céarach agus galvano ITMA CBH06054 Rogh-Bheistrí Eaglais Mhuire Oibreacha um chaomhnú ar láthair Port Láirge - Contae Phort Láirge 6,000 na hÉireann ríthábhachtach d’Eaglais Mhuire na hÉireann, Dún Garbháin CBH06056 Peter McCahill Ath-thuíodóireacht ar dhíon tuí ar Dún na nGall 4,000 theachín traidisiúnta Éireannach 250 bliain d’aois CBH06058 Iontaobhas Headfort Athchóiriú Dín Theach Headfort An Mhí 10,000 CBH06059 Leabharlann Amharcealaíona Coimeád agus caomhnú Baile Átha Cliath - Cathair Bhaile 4,500 Náisiúntana hÉireann Chartlann Patrick Scott Átha Cliath CBH06060 Comhairle Chontae na Oibreacha um chaomhnú ar Gaillimh - Contae na Gaillimhe 5,000 Gaillimhe Andrew's, Cill Chonla CBH06067 Comhairle Pobail Oileán Éadaí Caomhnú oibilisce ag Eastát an Maigh Eo 4,500 Ráithín, Caisleán an Bharraigh, Co. Mhaigh Eo

An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 119 COMMUNITY BASED HERITAGE GRANTS (contd)

Ref. Number Recipient Name Project Title Local Authority Areas €

CBH06068 Eaglais Mhuire, Caisleán na Eaglais Mhuire, Caisleán na Finne, Dún na nGall 3,000 Finne staidéar féidearthachta CBH06071 Comhairle Contae Dhún na Oibreacha Deisiúcháin Dún na nGall 6,000 nGall Caomhnaithe ar Mhainistir Ráth Maoláin CBH06072 Heather Chave-Cox Tuarascáil um Chaomhnú do Sligeach 4,000 Theach Elsinore agus na cróite, an Ros, Co. Shligigh CBH06079 Áras Nua-Ealaíne na hÉireann Catalógú chartlann Gordon Baile Átha Cliath - Cathair Bhaile 4,500 Lambert in Áras Nua-Ealaíne na Átha Cliath hÉireann CBH06085 Institiúid Teicneolaíochta Shligigh/ Plean Bainistíochta um Dún na nGall 5,000 Grúpa Oidhreachta Disert Chaomhnú le haghaidh an ionaid seandálaíochtaag Disert, Co. Dhún na nGall CBH06086 Cairde Éanlaith Éireann Citizen Science: Managing for Swifts Poblacht na hÉireann 4,500 CBH06088 Henry Gwyn Jones Oibreacha ar mheánlann Port Láirge - Contae Phort Láirge 8,000 Mhainistir Mhaolanfaidh, Baile na Trá, Co. Phort Láirge CBH06089 Bailiúchán Jackie Clarke Caomhnú doiciméad arna ndátú Maigh Eo 4,000 1917-1923 lena n-áirítear stóráil cheart agus dhóthanach chartlann CBH06092 Grúpa Oidhreacht Pharóiste Oibreacha éigeandála Ros Comáin 10,000 Naomh Eoin caomhnaithe ar bhinn Shéipéal Pharóiste Meánaoiseach Rinn Dúin CBH06098 Thomas Cosby Conservation Laois 5,500 Managment Plan CBH06099 Coiste um Athchóiriú Reilig Séipéal agus Reilig Plean Maigh Eo 4,000 Kiltane Bainistíochta um Chaomhnú CBH06101 Cumann Forbartha na Fianaite A Vision for Fenit Village - Exploring Ciarraí 3,500 ár n-oidhreacht mhuirí agus thionsclaíoch i spás poiblí

CBH06102 Institiúid Scannán na Tionscadal caomhnaithe fuaime Baile Átha Cliath - Cathair Bhaile 7,000 hÉireann Bhailiúchán Liam Clancy Átha Cliath CBH06104 Paróiste Naomh Eoin, Port Oibreacha athbhunaithe/ Port Láirge - Cathair Phort 10,000 Láirge caomhnaithe ar bhaill Shéipéal Láirge Naomh Eoin, Port Láirge CBH06109 Comhairle Contae Chiarraí Foireann uirlisí um Chaomhnú Ciarraí 4,000 Ailtireachta Bhaile Lios Tuathail CBH06118 Plean Bainistíochta um Plean Bainistíochta um Maigh Eo 7,000 Chaomhnú do Shéipéal Chaomhnú do Shéipéal Mhuire, Mhuire, Cathair na Mart Cathair na Mart CBH06119 AK ILEN Company, Ltd. Caomhnú deic loinge adhmaid - Corcaigh - Contae Chorcaí 10,000 Soitheach ILEN CBH06121 An Músaem Hunt Suirbhé Caomhantais ar an Luimneach - Cathair Luimnigh 2,899 mBailiúchán Airgid ag Músaem Hunt CBH06122 Lindi O'Hara Athchóiriú ar dhíon cró capall ag Sligeach 3,000 Teach Cooperhill

120 An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 2016 COMMUNITY BASED HERITAGE GRANTS (contd)

Ref. Number Recipient Name Project Title Local Authority Areas €

CBH06123 Músaem Beag Bhaile Átha Suiteáil córais lena ndéantar Baile Átha Cliath - Cathair Bhaile 1,476 Cliath monatóireacht ar thaise, solas agus Átha Cliath teocht i Músaem Beag Bhaile Átha Cliath CBH06125 Bailte Slachtmhara Inse Plean Bithéagsúlachta Inse An Clár 3,000 CBH06127 Comhairle Contae Chiarraí Plean Bainistíochta um Chaomhnú Ciarraí 6,000 d’foirgnimh laistigh de Láithreán Denny Factory atá as úsáid, Trá Lí CBH06129 Comhar Dún Chaocháin Teo Caomhnú agus bainistíocht thulán Maigh Eo 1,300 Chill Ghallagáin CBH06132 Inishbofin Development Plean Bainistíochta um Gaillimh - Contae na Gaillimhe 1,661 Company Ltd. Chaomhnú Thrá Duach CBH06133 Grúpa Comhshaoil na Mala Plean Bithéagsúlachta agus Maigh Eo 4,000 Raithní Mapála Gnáthóg na Mala Raithní CBH06134 John Kenny Oibreacha riachtanacha Laois 2,500 daingnithe agus caomhnaithe ar theach geata an eastáit, an Dún Mór, Darú, Co Laois CBH06141 Paróiste na Nuachabhála de Shéipéal na Tríonóide Naofa do Maigh Eo 5,000 réir Plean Bainistíochta um Shéipéal na Tríonóide Naofa, Chaomhnú Rogh-Bheistrí Cathair na Mart CBH06142 Coiste um Fhorbairt Bullseye Wood Heritage Plean um Gaillimh - Contae na Gaillimhe 4,500 Pharóistena Gráige Chaomhnú

CBH06145 Conor O'Toole ‘Get That Monster Off The Stage’– Corcaigh - Cathair Chorcaí 1,800 Tionscadal Chartlann Finbarr Donnelly CBH06148 Domini agus Ray Codd Oibreacha caomhantais ar an Loch Garman 10,000 Mainistir Agaistíneach ag an Ionad Meánaoiseach ag Cluain Mín, Co. Loch Gorman CBH06149 Paróiste Chill Osnat Deisiú ar an gcliabhán adhmaid Liatroim 8,000 lofa agus deisiú agus péinteáil na bhfuinneog adhmaid bunaidh ag Séipéal na Lorgan Buí CBH06152 Eilin O'Carroll Deisiúcháin éigeandála ag Cill Dara 5,000 Firmount House CBH06154 Paróiste Shoird Athchóiriú Eaglais Cholm Cille na Baile Átha Cliath - Fine Gall 4,000 hÉireann CBH06158 Mainistir Cnocán Iósaif, Ros Tuarascáil Dála ar Shéipéal na Uíbh Fhailí 5,000 Cré Mainistreach Mainistir Cnocán Iósaif, Ros Cré CBH06160 Páirc Sheireapúin Daingniú agus caomhnú ar bhinn Cill Chainnigh 8,000 thoir Shéipéal San Niocláis, Seireapún CBH06162 Aontaobhas an Iolair Fhíréin Pleanáil um chaomhnú agus An Longfort, Ros Comáin 6,000 forbairt tionscadal le haghaidh tírdhreacha- scálaigh Páirc Dúlra Fhiáin Bogaigh i lár limistéar na Sionainne/ an Longfoirt CBH06163 Club CLG Arravale Rovers Deisiú ar an Túr Uisce Stairiúil ag Tiobraid Árann - Tiobraid Árann 10,000 Páirc CLG Arraval Rovers Theas

An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 121 COMMUNITY BASED HERITAGE GRANTS (contd)

Ref. Number Recipient Name Project Title Local Authority Areas €

CBH06165 Cumann Forbartha Bhrú Brí/ Caomhnú déantán damáistithe Luimneach - Contae Luimnigh 2,896 Chnoc na Carraige agus atá i mbaol ag Músaem De Valera agus Ionad Oidhreacht Bhrú Rí CBH06167 Na Proinsiasaigh Deisiú agus Cothabháil an Ciarraí 8,000 tSéipéil agus fhoirgneamh na mainistreach CBH06168 Ardeaglais an Pharóiste Athchóiriú agus caomhnú chláir Corcaigh - Cathair Chorcaí 3,500 Thuaidh um pósadh agus baisteadh an pharóiste ag Ardeaglais Mhuire CBH06169 Grúpa Comhshaoil na Mala Tionscadal Geoi-dheartha na Mala Maigh Eo 2,500 Raithní Raithní CBH06172 Iontaobhas Dúlra Lú Scéim um Chosaint na Geabhróige Lú 7,081 Bige ag Baile Trá CBH06174 Cumann Pobail Bhaile na Plean Bainistíochta Choillearnach An Mhí 2,000 nGileánach agus an Cheantair Bhaile na nGileánach

CBH06177 Reads Cutlers Limited Oibreacha riachtanacha Baile Átha Cliath - Cathair Bhaile 10,000 caomhnaithe aghaidhe agus Átha Cliath éadain siopa ar Reads Cutlers, 4 Sráid na Parlaiminte, Baile Átha Cliath 2 CBH06183 Muintir Bháire Community Plean um chaomhnú do Bharscoil Corcaigh - Contae Chorcaí 3,029 Council Uí Dhálaigh ar Rinn Mhuintir Bháire CBH06187 Nicholas Redmond Struchtúr sealadach aimsire Loch Garman 5,000 a thógáil thar theach feirme traidisiúnta Loch Garman CBH06188 Rogh-Bheistrí Shéipéal San Séipéal San Parthalán-deisiú na Baile Átha Cliath - Cathair Bhaile 6,000 Parthalán bhfuinneog daite Átha Cliath CBH06193 Cumann Oidhreachta Laoise Plean um Chaomhnú do Laois 6,000 Chosantóir an Rátha, Port Laoise, Céim 2: Ceisteanna um Chaomhnú CBH06194 Séipéal Bhaile na Sagart Baile na Sagart 15ú haois Dún na nGall 590 Tionscadal um Athchóiriú na Mainistreach - Céim 2 CBH06200 Club Rámhaíochta na Catalógú, caomhnú agus Luimneach - Cathair Luimnigh 3,000 Sionainne athphacáistiú chartlanna Chlub Rámhaíochta na Sionainne 1866 CBH06201 Gailearaí Lewis Glucksman Cothabháil agus taispeáint an Corcaigh - Cathair Chorcaí 2,000 Bhailiúcháin Ealaíne CBH06202 Cumann Seoirseach na Caomhnú fhuinneog chruanta An Mhí 10,000 hÉireann phéinteáilte Thomas Jervais ag Séipéal Achair, Co. na Mí CBH06206 Comhairle Contae an Plean Forbartha agus An Cabhán 4,000 Chabháin Caomhnaithe Chaisleán Saunderson agus Fhoirgnimh Stairiúla Chaisleán Saunderson CBH06210 Club Gunnaí an Chlocháin Bainistíocht Cearc Fraoigh, Cnoc Gaillimh - Contae na Gaillimhe 1,000 na Gréige, Conamara

122 An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 2016 COMMUNITY BASED HERITAGE GRANTS (contd)

Ref. Number Recipient Name Project Title Local Authority Areas €

CBH06213 Jim Conaty Tuarascáil um Chaomhnú do Gaillimh - Contae na Gaillimhe 1,800 Theach na Canála CBH06214 Ardeaglais Chárthaigh Caomhnú snoiteán, meánlann an Port Láirge - Contae Phort Láirge 7,000 bhalla thiar, Ardeaglais Chárthaigh CBH06219 Institiúid Teicneolaíochta Bailiúchán Gramafóin DIT Baile Átha Cliath - Cathair Bhaile 4,500 Bhaile Átha Cliath Caruana Choiste um Caomhnú Átha Cliath Shellac 2016 CBH06220 Dermott John Griffith An Teach Feirme, tionscadal ath- Port Láirge - Contae Phort Láirge 5,000 thuíodóireachta CBH06226 Cara Konig-Brock Ullmhú tuarascála um Lú 3,000 chaomhnú le haghaidh oibreacha riachtanacha ag an bPailliún Gairdíní, Teach Beaulieu CBH06231 Eugene Mara Ath-thuíodóireacht ar theachín ag Loch Garman 6,000 Baile Riocaird, an Chill Mhór CBH04905 Martyn Linnie, Coláiste na Ceardlanna idirghníomhacha Baile Átha Cliath - Cathair Bhaile 2,500 Tríonóide, Baile Átha Cliath fionnachtana agus foghlama sa Átha Cliath Mhúsaem Zó-eolaíocha CBH05073 Gene Anderson Deisiúcháin riachtanacha ar dhíon Ros Comáin 3,500 tuí foirgnimh liostaithe CBH05097 Brendan Fox Deisiúcháin riachtanacha ar dhíon Dún na nGall 4,000 tuí CBH05256 Bernard Browne Foilseachán "Medieval Wexford: Loch Garman 3,000 Essays in memory of Billy Colfer" CBH05326 Grúpa Forbartha Ráth an Taitneamhacht agus Loch Garman 1,000 Chuilinn Comharthaíocht Léirmhínitheach Chonair Dhúlra na Banna CBH05335 Coiste Oidhreacht Humbert Tuarascáil um Chaomhnú ar an Maigh Eo 3,000 mBeairic Mhíleata, Béal an Átha, Co. Mhaigh Eo CBH05393 Donald Feeley Ath-thuíodóireacht ar theachín ag Ros Comáin 4,500 Ceathrú Pháidín, Naomh Eoin, an Leithcheathrú, Co. Ros Comáin CBH05403 Tionscadal Upstate Theatre Story Trail, stories of Lú 4,000 townspeople’s histories: Cruthú turais treoraithe leictreonaigh de Dhroichead Átha chun conair na dturasóirí a chomhlánú CBH05427 Cumann Oidhreachta Ceiliúradh ar shaol agus ar Laois 3,000 Mhóinteach Mílic fhulaingt William Edmundson CBH05467 Baile Slachtmhar Neidín Glúineach Bhiorach a dhíothú ag Ciarraí 1,500 Coillearnach Rinn na gCros TOTAL 794,200

An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 123 An Chomhairle Oidhreachta, Lána an Teampaill, Cill Chainnigh

056 777 0777

www.heritagecouncil.ie

124 An Chomhairle Oidhreachta | Tuarascáil Bhliantúil 2016