Przegl¹dGeologiczny,vol.51,nr11,2003

GórnodewoñskiegoniatytyGór ŒwiêtokrzyskichzkolekcjimuzeumPIG iichpozycjastratygraficznawskalikonodontowej

TatianaWoroncowa-Marcinowska*

Frañskie goniatyty Gór Œwiêtokrzyskich s¹ spotykane 2002), Janczyc (Makowski, 1991), £agów–Dule i okolic sporadycznie i wystêpuj¹ w kilku poziomach.W famenie Galêzic (Sobolew, 1914; Czarnocki, 1989; Wolska, 1967; natomiast znajdujemy je praktycznie we wszystkich pozio- Szulczewski, 1971; Szulczewski i in., 1996). Pozycja stra- mach konodontowych, wy³¹czywszy poziomy górny trian- tygraficzna badanych gatunków podana w podziale g³owo- gularis i dolny/œrodkowy crepida. Kolekcja goniatytów nogowym i konodontowym wed³ug Weddige (1996). zgromadzona przed ponad pó³wieczem w Muzeum Geolo- Frañski zespó³ goniatytów z dolnej czêœci muszlowca gicznym Pañstwowego Instytutu Geologicznego zawiera g³owonogowo-tentakulitoidowego z P³ucek ko³o £agowa okazy zebrane przez J. Czarnockiego, H. Makowskiego i zawiera Archoceras varicosum (Drevermann), Manticoce- M. Ró¿kowsk¹. Obecnie przeprowadzono nie tylko rewi- ras drevermanni Wedekind, M. lamed (G. et F. Sandber- zjê paleontologiczn¹ goniatytów, lecz przebadano tak¿e ger), Crickites neverovi Bogoslovsky, Cr. holzapfeli towarzysz¹ce im konodonty, wydobyte z otaczaj¹cej ska³y. Wedekind, Linguatornoceras aff. clausum (Glenister) oraz Umo¿liwi³o to przypisanie goniatytów okreœlonym pozio- Phoenixites frechi (Wedekind) reprezentuj¹ce poziom mom konodontowym (tab. 1). Crickites holzapfeli i odpowiada poziomowi konodonto-

Tabela.1.Pozycjastratygraficznabadanychgatunkówgoniatytówwpodzialekonodontowymig³owonogowym (por.K.Weddige,1996)

Standardowepoziomy Stwierdzonewyst¹pieniagoniatytów Standardowepoziomyg³owonogowe Piêtro konodontowe zkolekcjiMuzeumPIG Becker [W:]Weddige,1996 Ziegler [W:]Weddige,1996 wGórachŒwiêtokrzyskich górny Sphenoclymenia brevispina Ornatoclymenia ornata expansa œrodkowy Kalloclymenia subarmata Sporadoceras posthumum dolny Clymenia laevigata Falcitornoceras bilobatum Franconiclymenia serpentina postera górny Prot. (Protoxyclymenia) Sporadoceras muensteri dunkeri dolny P. (Platyclymenia) annulata trachytera górny Prolobites delphinus Sporadoceras varicatum dolny Pseudoclymenia pseudogoniatites najwy¿szy Pernoceras "dorsatum" Dimeroceras mamilliferum marginifera górny Posttornoceras contiguum Dimeroceras globosum Maeneceras biferum Posttornoceras contiguum dolny Paratornoceras acutum Paratornoceras polonicum rhomboidea górny Praemeroceras petterae Praemeroceras globosoides FAMEN dolny Paratorleyoceras Paratorleyoceras globosum - globosum Cheiloceras (Staffites) curvispina najwy¿szy crepida górny Ch.(Cheioloceras)subpartitum Ch.(Cheioloceras)subpartitum œrodkowy Cheiloceras (Raymondiceras) verneuili dolny górny triangularis œrodkowy Phoenixites Phoenixites frechi frechi dolny

linguiformis Crickitesholzapfeli Crickitesholzapfeli Fran rhenana Mant. Cheiloceras Prolobit Platycl. Clymenia

Kolekcje pochodz¹ ze znanych profili: P³ucek ko³o wemu linguiformis, znanemu w literaturze jako górny £agowa (Makowski, 1962, 1971; Dzik, 2002; Racki i in., poziom Kellwasser. Z tym poziomom jest zwi¹zany epizod wysokiej produktywnoœci Leiosphaeridia. Najstarszy i najmniej zró¿nicowany fameñski zespó³ *Pañstwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa; e-mail: [email protected] goniatytowy w poziomie Phoenixites frechi P³ucek repre-

982 Przegl¹dGeologiczny,vol.51,nr11,2003 zentuje jedynie gatunek indeksowy i odpowiada poziomo- W Ga³êzicach w famenie wyró¿nione s¹ poziomy wi konodontowemu triangularis. g³owonogowe od Prolobites do Wocklumeria (Czarnocki, Goniatyty z Janczyc, pochodz¹ce z soczewki wapieni 1989). Przedstawiciele Prolobites, Praeglyphioceras oraz ciemnoszarych, reprezentuj¹ gatunki Tornoceras sublenti- Sporadoceras varicatum reprezentuj¹ poziom Prolobites forme (Sobolew), Oxytornoceras acutum (Frech), Pho- delphinus, któremu w skali konodontowej odpowiada enixites frechi (Wedekind) i Cheiloceras (Cheiloceras) poziom górny trachytera. Falcitornoceras bilobatum subpartitum (Mûnster) i wskazuj¹ na poziom Ch.(Cheilo- (Wedekind), Sporadoceras muensteri (v. Buch) oraz przed- ceras) subpartitum, a w skali konodontowej — górny cre- stawiciele Prionoceras — Pr. sulcatum (Mûnster) i Pr. divisum (Mûnster) pochodz¹ z warstw „lewigitesowych pida. Podobny zespó³ goniatytów, w którym nominatywny dolnych”, które w skali konodontowej reprezentuj¹ podrodzaj Cheiloceras zastêpuj¹ Staffites i Raymondice- poziom dolny expansa. Bogaty zespó³ konodontów (Pal- ras, stwierdzony zosta³ w profilu Kadzielnia w Kielcach. matolepis gracilis expansa Sandberg et Ziegler, P. gracilis Zespó³ odpowiada dolnej czêœci poziomu Paratorleyoce- sigmoidalis Ziegler, P. perlobata helmsi Ziegler, Polygna- ras globosum i pograniczu poziomów konodontowych cre- thus znepolensis Spasov, P. exstralobatus Schäfer i in.) pida/rhomboidea. towarzysz¹cy okazowi Sporadoceras posthumum Wede- W profilu £agów–Dule Czarnocki (1989) wyró¿ni³ kind z „warstw gonioklymeniowych”, odpowiada pozio- trzy poziomy g³owonogowe: cheilocerasowy, prolobiteso- mowi œrodkowy expansa, a w skali g³owonogowej — wy i platyklymeniowy. Sk³ad gatunków konodontów, górnej czêœci poziomu Clymenia. podanych przez Wolsk¹ (1967) wskazuje na przemiesza- nie fauny, odpowiadaj¹ce poziomom rhombo- idea-quadrantinodosa. Wydobyte konodonty, z okazów Literatura reprezentuj¹cych ró¿ne poziome g³owonogowe, wskazuj¹ BECKER R.T. 1993 — Stratigraphische Gliederung und Ammonoide- jednak na obecnoœæ 4 kolejnych poziomów konodonto- en-Faunen im Nehdenium (Oberdevon II) von Europa und Nord-Afri- wych. Na pograniczu poziomów crepida/rhomboidea ka. Cour. Forsch.-Inst. Senckenberg, 155: 405. wystêpuj¹ Cheiloceras (Staffites) curvispina (G. et F. CZARNOCKI J. 1989 — Klimenie Gór Œwiêtokrzyskich. Pr. P¹ñstw. Inst. Geol., 127: 10–30. Sandberger) i Cheiloceras (Raymondiceras) verneuili DZIK J. 2002 – Emergence and collapse of the Frasnian conodont and (Mûnster), wskazuj¹ce na poziom Paratorleyoceras glo- ammonoid communities in the Holy Cross Mountains, Poland. Acta bosum. Natomiast na pograniczu poziomów rhombo- Palaeontol. Pol., 47: 565–650. MAKOWSKI H. 1962 — Problem of sexual dimorphism in ammoni- idea/dolny marginifera wystêpuje Paratornoceras poloni- tes. Palaeont. Pol., 12: 1–80. cum (Gûrich), który razem z Dimeroceras globosum Sobo- MAKOWSKI H. 1971 — A contribution to the knowledge of the lew i Praemeroceras globosoides (Sobolew) spotykany Upper ammonoids from the Holy Cross Mts. Acta Geol. Pol., 21: 131–137. jest równie¿ wy¿ej, w poziomie konodontowym dolny MAKOWSKI H. 1991 — Dimorphism and evolution of the marginifera. Na poziom dolny marginifera wskazuj¹ Pal- Tornoceras in the of the Holy Cross Mountains. Acta Geol. matolepis stoppeli Sandberg et Ziegler i P. inflexoidea Zie- Pol., 36: 241–254. RACKIG.,RACKAM.,MATYJAH.&DEVLEESCHOUWERX. gler. Wspó³wystêpowanie wymienionych rodzajów 2002 — The Frasnian/Famennian boundary interval in the South goniatytów sugeruje obecnoœæ standartowych poziomów Polish-Moravian shelf basins: integrated event-stratigraphical appro- goniatytowych od Praemeroceras petterae po Maeneceras ach. Palaeogeogr. Palaeoclimatol. Palaeoecol., 181: 251–297. SOBOLEW D. 1914 – Skizzen zur Phylogenie der Goniatiten. Izv. biferum. Aczkolwiek wydobyte z okazu Sporadoceras sp. Warsch. Polytechn. Inst., 1: 195. konodonty okreœlaj¹ poziom marginifera, to jednak obec- SZULCZEWSKI M. 1971 — Upper Devonian conodonts, stratigraphy noœæ tego goniatyta wskazuje na górn¹ czêœæ tego poziomu and facial development in the Holy Cross Mts. Acta Geol. Pol., 21: 1–130. (Becker, 1993). Sporadoceras varicatum Wedekind pocho- SZULCZEWSKI M., BE£KA Z. & SKOMPSKI S. 1996 — The drow- dzi z poziomu konodontowego trachytera ( ning of a carbonate platform: An example from the Devonian-Karboni- rugosa trachitera Ziegler, P.perlobata helmsi Ziegler, P. p. ferous of the southwestern Holy Cross Mountains, Poland. Sediment. Geol., 106: 21–49. sigmoidea Ziegler, granulosus Branson et WEDDIGE K. 1996 — Beiträge zu Gemeinschaftsaufgaben der deutschen Mehl i in.), wyró¿nionego w danym profilu po raz pierw- SubkommissionfûrDevon–Stratigraphie,1:Devon–Korrelationstabelle. szy. W Niemczech Sporadoceras varicatum jest znany z Senckenbergiana Lethaea 76 (1/2): 267–286. WOLSKA Z. 1967 — Górno-dewoñskie konodonty z po³udniowo-za- poziomu Prolobites delphinus, odpowiadaj¹cemu w skali chodniego regionu Gór Œwiêtokrzyskich. Acta Palaeontol. Pol., 12: konodontowej poziomowi górny trachytera (op.cit). 365–366.

983