Gezi Rehberi

N41° 11.507’ E40° 59.347’ N41° 10.881’ E40° 53.471’ ARDEŞEN PAZAR 68 146

N41° 16.238’ E41° 8.407’ FINDIKLI 114

150 YEREL FESTİVALLER LİSTESİ 151 LOKANTALAR LİSTESİ 152 KONAKLAMA TESİSLERİ LİSTESİ 153 TERMAL TESİSLER, SEYAHAT ACENTELERİ VE ÖNEMLİ TELEFONLAR LİSTESİ 154 İÇERİK İNDEKSİ

N41° 2.725’ E41° 0.360’ N41° 2.836’ E40° 53.936’ HEMﬁ‹N ÇAMLIHEMŞİN 124 76 RİZE genel bakış

Nasıl Gelinir? •Doğu Karadeniz Bölgesi kıyı şeridi üzerinde konumlanan Rize: Trabzon-Samsun ile batıya; Sarp Sınır Kapısı ile Artvin üzerinden Gürcistan’a; Hopa-Artvin ile güneydoğuya ve İran’a bağlanır. Rize’ye ulaşım için kara ve havayolu kullanılabilir.

•Türkiye’nin her kentinden Rize’ye düzenli otobüs seferleri bulunur. Detaylar için rehberimizin arkasında bulunan bakanlık belgeli seyahat acentelerine danışabilirsiniz.

•Turistik ziyaretler için Rize-Batum, Rize-Tiflis arası otobüs seferleri de yapılmaktadır.

• Rize’deki köy yolları çok gelişmiştir, yolu olmayan köy hemen hemen yoktur.

•Bazı illerin Rize’ye karayolu mesafesi: Ankara 840 km/Artvin 159 km/Bayburt 253 km/Erzurum 377 km/Giresun 212 km/Ordu 256 km/ İstanbul 1158 km/ Trabzon 76 km

•76 km mesafedeki Trabzon Havalimanı, yurtiçi ve yurtdışı uçak seferleriyle Rize’ye havayolu ile ulaşım için tercih edilebilir. Havalimanı ve Rize kent merkezi arasında düzenli servisler hizmet vermektedir (Trabzon Havaş 0462 325 95 75). Trabzon Havalimanı’na sefer düzenleyen havayolu şirketlerinin iletişim bilgileri: Türk Hava Yolları (444 0 849 www.thy.com.tr), SunExpress (444 0 797 www.sunexpress.com), Atlasjet (0850 222 00 00 www.atlasjet.com.tr), Pegasus (444 0 737 www.flypgs.com), Onur Air (0850 210 66 87 www.onurair.com.tr)

4 Rize Gezi Rehberi Hangi sayfada neler var? 6 Genel Bilgi 14 Yerel Mimari 18 Tarihi Yapılar TUR‹ZM 22 El Sanatlar› DO⁄A KÜLTÜR 50 Turizm Türleri 25 Geleneksel 40 Akarsular 52 Turizm Merkezleri Giyim Kuflam fielaleler 27 Halk Edebiyat› Göller 29 Müzik Yaylalar 31 Halk Danslar› Milli Parklar AKT‹V‹TE 32 Mutfak Kültürü Kapl›calar 54 Do€a Sporlar› ve 36 Gelenek ve Plajlar Etkinlikleri Yöresel Uygulamalar Bitki ve Hayvan 58 Macera Sporları ve 37 Yerel ‹nan›fl ve Çeflitlili€i Etkinlikleri Uygulamalar 59 Kültürel Etkinlikler

Doğudan kent merkezine bakış N 41° 1.528’ E 40° 33.267’

Rize Gezi Rehberi 5 RİZE genel bakış

Gürcüdüzü/Fındıklı N 41° 10.274’ E 41° 19.898’

Genel Bilgi Doğu Karadeniz hem de “dağ-yayla-su” festivalleri; doğayla yoğru- Bölgesi’nin her mevsim kenti olarak ziyaretçilerini lan yaratıcı, özgün ve leziz farklı tatlar sunan kenti kendine hayran eder. sofraları; sayısız endemik Rize, coğrafi konumunun Vadileri belirleyen dereleri, bitkisi, sık ormanlarındaki sunduğu fırsatlarla bir metrelerce yüksekten zengin hayvan çeﬂitlili€i, doğa ve kültür cenneti dökülerek Karadeniz’e ka- buzul gölleri, Ortaçağ kale- durumundadır. Kuzeydo- rışan şelaleleri, Kaçkar’ın leri, kemerli taş köprüleri, ğu Anadolu’nun turizm eteklerini süsleyen yayla- termal kaynakları, özenle potansiyeli en yüksek ları, yayla turizminin ünlü işlenen çay tarlaları, neşeli kentlerinden biri olarak merkezlerinden Ayder ve esprili insanlarıyla Rize; yükselmeye devam eder- Yaylası ve İkizdere ilçesi; her yanı ve köşesiyle her- ken, yılın dört mevsiminde dik yamaçlara kurulu kese bir davet sunar. fırsat tanıdığı aktivitelerle yayla evleri ve bu evlerdeki gezginlerin listelerinde otantik yaşam tarzı; tarihi Rize’nin Merkez, Ardeşen, her geçen gün daha üst eskilere uzanan nadide Çamlıhemşin, Çayeli, Dere- sıralara çıkmaktadır. Hem ahşap konakları, şenliği pazarı, Fındıklı, Güneysu, bir Karadeniz sahil kenti ve horonu eksik olmayan Hemşin, İkizdere, İyidere,

6 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 7 Çay tarlaları /Çamlıhemşin N40° 59.091’ E40° 57.815’ Çay ve Rize I. Dünya Savaşı ardından dünya genelinde yaşanan ağır ekonomik bunalım ile sosyal ve ekonomik dengelerin bozul- ması Rize’de de göç dalgasını hızlandırır. Bu süreçte kentte, devlet desteğiyle çay üretimine başlanması kararlaştırılır ve 1924’te “Rize ve Borçka’da Narenciye ve Çay Ziraatının Tatbiki” hakkında bir yasa çıka- rılır. Daha önce Halkalı Ziraat Mektebi hocalarından Ali Rıza Kalkandere ve Pazar olmak üzere 12 ilçesi Erten’in gündeme getirdiği bir bulunur; ziyaretçilerini askeri, dini ve kültürel, rapor bu yasayla uygulamaya sivil mimari örnekleri ve doğal anıtlar olmak konur ve Ziraat Mühendisi üzere yüzlerce taşınmaz kültür varlığı, ayrıca Zihni Derin’in çabalarıyla arkeolojik ve doğal sit alanlarıyla karşılar. kentte çay üretimi başlar. Ancak 1940’a dek umulan ge- Bol yağış alan Kaçkar Dağları’nın eteklerine lişme sağlanamaz. Bu tarihte kurulu bu kent, sıkı bir akarsu ağı ile örülüdür. çıkarılan yeni bir yasayla devlet Zirvelerdeki buzulların erimesi ve yıl boyunca desteğinin artması, üreticiye aldığı yağış bölgenin her mevsim yeşil kalma- kredi verilmesi ve ürünün dev- sını sağlar. Bu doğal ortam yarattığı zengin let tarafından satın alınacağı bitki ve hayvan çeşitliliğinin yanı sıra, bölgede yolunda güvence verilmesi, çay trekking (doğa yürüyüşü), dağcılık, kano, üretiminin gelişmesini olumlu rafting, motosiklet, bisiklet, heliski ve jeep yönde etkiler. 1951’den safari gibi pek çok sportif turizm faaliyetine de itibaren çaylık alanlar kademeli olanak tanır. olarak genişletilir. Bugün, Türkiye’deki çay yetiştirme Kaynağını Kaçkarlar’ın zirvelerindeki buzullar- alanlarının %60’ı Rize ili sınırla- dan alan, yüksek debi ve rejime sahip olan rı içerisindedir. ve hızla Karadeniz’e dökülen akarsularında, bölgede doğal alabalık popülasyonu zengindir ve kültür balıkçılığı da gelişmiştir.

Yaylalarda ve çayırlık alanlarda arıcılık yapıl- maktadır. Çevre kirliliğinden uzak yaylalardaki çiçek çeşitliliğinin desteklediği üretim ile “An- zer Balı” bugün dünya çapında üne kavuşmuş durumdadır. Geniş ormanlarla kaplı Rize kenti, yaban hayatı konusunda da hayli zengindir. İlin güney sınırını oluşturan dağların denize bakan eteklerinde çok sayıda yayla sıralanır.

6 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 7 RİZE genel bakış © R. Kağan Aybudak © R. Kağan

8 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 9 Zil Kale ve Fırtına Vadisi’nin muhteşem panoraması

Zil Kale/Çamlıhemşin N40°57.555’ E40°57.736’

8 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 9 RİZE genel bakış

Bu yaylalar daha çok Hem- yaylada geçirip, sonbahar lar Kurulu tarafından şin, Çamlıhemşin, İkizdere mevsiminin sonunda “Turizm Merkezi” ilan gibi yerleşimler civarında tekrar köylerine döner. edilmiştir. Bunların yanı yoğunlaşmış durumdadır. Geçmişte hayvancılık sıra Elevit, Hazindag, Dağlarda karların erimesi amacıyla çıkılan yaylalara Samistal, Sal, Pokut, sonrasında hayvanlarıyla günümüzde dinlenmek Gürcüdüzü, Çağıranka- birlikte yaylalara çıkan için de gidilir. Rize yaylaya, Cimil, Vaşa, Yukarı yöre insanı, yaz günlerini ları doğal zenginlikleri, Kavron ve Handüzü, yöreye özgü mimarisi ve Rize’nin görülmeye özgün yaşam tarzı ile değer diğer yaylaları yerli ve yabancı turistle- arasındadır. Yapmadan Dönme! rin ilgisini çekmektedir. - Çayeli’nde Patika ağı ile birleşen bu Coğrafi Konum denize girmeden... yaylalar civarında birçok Rize, Kuzeydoğu - İkizdere Çamlık’ta yürüyüş parkuru da Anadolu’da Doğu kuş gözlemeden... bulunur. Karadeniz kıyı şeridinin - İkizdere Ilıca Çamlıhemşin-Ayder yer- doğusunda; batıda Trab- Kaplıcası’na girmeden... leşimi ile Yukarı Kavron zon, güneyde Bayburt - Laz Böreği’ni Yaylası ve İkizdere-Anzer ve Erzurum, doğuda tatmadan... Köyü (Ballıköy), Bakan- Artvin illeri, kuzeyde ise

10 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 11 Kent için Önemli Tarihler • Rize’nin Kurtuluşu 2 Mart • Çayeli’nin Kurtuluşu 9 Mart • Pazar’ın Kurtuluşu 10 Mart • Ardeşen’in Kurtuluşu 12 Mart • Fındıklı’nın Kurtuluşu 11 Mart • Atatürk’ün Rize’yi Ziyareti 17 Eylül

Karadeniz ile çevrilidir. İklim Güneyinde yer alan Karadeniz Bölgesi’nin dağlar sahilden itibaren iklim özelliklerine sahip yükselmeye başlar. Yük- Rize’de kış ayları kıyı sek dağ eteklerinden kesimlerde ılıman ve yağ- doğarak, yaklaşık 80 murlu, dağlık kesimlerde km uzunluğundaki kıyı soğuk ve kar yağışlı iken şeridinden Karadeniz’e yaz ayları genellikle ılı- akan akarsuların man geçer. Yıllık sıcaklık yoğunluğu nedeniyle ortalaması 14 0C civarın- engebeli bir arazi yapısı- dadır. En düşük sıcaklık na sahiptir. Ocak ayında -5/-6 0C, en

Anzer / İkizdere N40° 35.466’ E40°31.036’

10 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 11 RİZE genel bakış

Yukarı Kavron Yaylası /Çamlıhemşin N40° 53.162’ E41° 8.367’

bilgiler sınırlı durumdadır. Kentin adının kökeniyle ilgili çeşitli efsaneler varsa da tam olarak bilinme- Yapmadan Dönme! mektedir. MÖ 2. bin yıl başlarında - Hamsili Pilav ve tarım ve hayvancılıkla uğraşan Hamsili Ekmek yemeden... bazı toplulukların yaşadığı yörenin - Rize köftesi ve yazılı tarihi MÖ 7. yüzyılda Miletli simidi yemeden... denizcilerin yaptıkları seferlerle - Botanik Çay Bahçesi’ni görmeden... başlar. Daha sonra Kimmer, Med ve Pers akınlarına uğrayan yöre, MÖ - Rize Yaylaları’nda yürümeden… 180’de Kral Pharnakes’in işgaline uğrar. MÖ 1. yüzyılda Partlar’ın yüksek sıcaklık Temmuz ayında eline geçen bölge, MS 10 yılında ortalama 32.5 0C’dir. Bölge, Roma egemenliği altına girer. Türkiye’nin en çok yağış alan Karadeniz-İran ticaret yolu üzerinde yerleşimlerindendir. Yıllık toplam oluşu nedeniyle çekişme konusu yağış miktarı 2300 mm’nin, nem olur ve Doğu Roma İmparatorluğu oranı %75’in üzerindedir. (Bizans) ile Sasaniler arasında bir- Kentin Tarihi kaç kez el değiştirir. 1071 Malazgirt Rize’nin tarih öncesi hakkında Zaferi’nin ardından Selçuklular’ın

12 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 13 eline geçtiyse de I. Haçlı kaynağı olarak öne çıkar. Seferi sonrasında Doğu Kentin geçmişinde doku- Roma hakimiyetine geri macılık da geçim kaynakla- döner. 1204’teki III. Haçlı rı arasındayken günümüz- Seferi’nden sonra Trabzon de bu oran yok denecek Rum İmparatorluğu’nun kadar azalmış durumdadır. egemenliğine girer. Fatih Son yıllarda destekle- Sultan Mehmed devrinde, nen kivi yetiştiriciliği de 1461 yılında kentte Os- gelişimini sürdürmektedir. manlı egemenliği başlar. I. Balıkçılık, arıcılık gibi diğer Dünya Savaşı’nda 9 Mart alanlar tarımın üstlendiği 1916’da Rus işgali yaşa- payı takip eder. 2000’li yan Rize, 2 Mart 1918’de yıllarla birlikte potansiyeli kurtulur. Bu tarihten sonra fark edilen Rize’de turizm Trabzon vilayetine bağlı de kent ekonomisinde sancak merkezi olan kent, belirgin bir rol üstlenmeye Cumhuriyet sonrasında başlamıştır. Yayla turizmi, 1924’te il olur. termal turizm, doğa ve spor turizmi ve kongre Ekonomi turizmi kentte gelişen Kent ekonomisinde çay turizm tipleri arasında ilk üretimi önemli bir geçim sıralarda yer alır.

Rize kültürünün vazgeçilmez öğesi

yayla şenlikleri ve festival Hazindag Yaylası/Çamlıhemşin tarihleri için rehberimizin N40° 56.074’ E41° 04.118’ en arkasında bulunan “Önemli Bilgiler” sayfalarını inceleyebilirsiniz.

12 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 13 RİZE kültür © R. Kağan Aybudak © R. Kağan

YEREL MİMARİ dolambaçlı patikalardan yürümektir. Geleneksel Konutlar Malzeme Seçimi: Rize’de geleneksel oğu Karadeniz Bölgesi’nde evler konut mimarisinde yapı malzemesi ola- Dcoğrafi yapı gereği genellikle ya- rak genellikle ahşap ve taş tercih edilir. maçlarda, dağınık şekilde, çoğu zaman Ahşap kolay bulunan ve kolay işlenebilen aile içi birkaç evlik gruplar halinde, bir yapı malzemesi oluşuyla öncelikli bazen de birbirinden 1-2 km mesafede tercih sebebidir. Çam, ladin, kayın gibi konumlanır. Yamaçlara ve tepelere ahşabın dayanıklı türlerinin kullanımı serpilmiş orman ve yeşille bütünleşmiş yaygındır. Kıyı kesiminde kestane, iç ke- birkaç evden oluşan yerleşmeler, hatta simlerde ise çam, yakın çevrede kolayca bazen tekil olan bu konutlar güzel bulunabilmesi nedeniyle en çok tercih manzaralar ortaya çıkarırlar. Evlere edilen ahşap yapı malzemelerini oluştu- ulaşımın tek yolu, genellikle dar ve rurlar. Bunların haricinde ceviz, meşe,

14 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 15 karaağaç gibi daha az bulunan sert ağaç iç kesimlerde ve yaylalarda rastlanır. İkinci türlerine de yer verilmiştir. Ahşabın yanı yapı sistemi ise, ahşap çatma ya da iskelet sıra, daha az bulunması nedeniyle ikinci yapı sistemidir. “Çatma”, “ahşap iskelet”, derece kullanılan yapı malzemesi taştır. “ahşap karkas” gibi farklı isimlerle de Ayrıca, özellikle kıyı kesiminde çatı ve ba- ifade edilen bu yapı sistemi dikmeler kul- calarda tuğla, kiremit gibi pişmiş toprak lanılarak uygulanır. Üçüncüsü ise karma da kullanılmıştır. yapı sistemidir. Bu sistemde genellikle 50 Yapı Sistemleri: Yörede başlıca üç tip cm kalınlığında moloz taşla yapılan temel yapı sistemi kullanılır. Bunlardan birincisi, duvarları yükseltilerek, bodrum kat oluş- ahşap yığma yapı sistemidir. Dikmeler turulur ve bunun üzerine de ahşap çatma kullanılmadan, ahşabın yatay olarak üst katı inşa edilir. üste bindirilmesiyle kurulan yığma yapı Örtü Sistemleri: Yapı sistemi ve dış duvar sistemine daha çok, ahşabın bol olduğu dolguları ne olursa olsun, Rize yapılarının

14 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 15 RİZE kültür

ve ahıra büyük önem verilmek- teydi. Ahırların içinde hayvanların beslendiği yemlikler ve su içtikleri yalaklar bulunmaktadır. Zeminleri genellikle taş döşeli olmakla beraber bazılarında ahşap ve tuğla malzeme de kullanılmıştır. N40° 57.792’ E41° 1.308’ Doğu Karadeniz evleri ülkemizin diğer bölgelerindeki evlere göre farklılıklar gösterir. Karadeniz evinde en önemli mekân mutfak, yani ‘aşhane’dir. Mutfak bu evlerde günlük hayatın geçtiği mekândır. Mutfaktan salona yani

Karadeniz Naylaları Karadeniz yöresel mimarisinin tipik bir mimari elemanı olan nayla (seren- çatı kuruluşunda iklim koşulları önemli der), yiyeceklerin (özellikle mısır, bak- etkendir. Duvarların yağmurdan koruna- liyat, patates, yağ, peynir, kış armudu, bilmesi için saçaklar olabildiğince geniş laz elması, ince hurma, muşmula vs.) tutulur. Çatı arasına yapılan havalandır- zararlılardan korunması, kurutulması malarla, nemden kaynaklı çürüme engel- ve depolanması için kullanılır. Direkler lenir. Çatı yüzeyleri üç ya da dört eğimli üzerine kurulu, ahşap ve çatılı bir olabilir. Arazi eğimine göre şekillenen bu yapıdır. Genellikle cephelerinde ahşap çatı türleri, yörede sırayla “semer“, “üç süslemeler bulunur. Yerden belli bir omuz”, “dört omuz” olarak adlandırılır. mesafe yüksekte kalan naylaya, kolay Çatı, eskiden balta ile ayrılan ahşap yerleştirilip çekilebilen bir merdivenle tahtalar (hartama) ile örtülü iken, daha ulaşılır. yakın tarihlerde kıyı kesimlerinde alaturka kiremitler tercih edilmiştir. Mimari Özellikler: Evlerin dış cepheleri süsleme ve mimari açıdan vurgula- narak ön plana çıkarılmıştır. Konutlar genellikle yamaçların eğimine uyacak şekilde bodrum kat üzeri iki kattan inşa edilmiştir. Bodrum katı genellikle ahır olarak kullanılmıştır, bu ahırlara evin her iki cephesinden de giriş bulunur. Çamlıhemşin ve Fındıklı konutların- da bodrum katında genelde iki ahır bölmesi vardır. Üzerleri düzgün kesme taştan yapılı, basık kemerlerle taşınan tonozlarla örtülüdür. Geçmiş yıllarda bu Nayla örneği / İkizdere evlerde kalabalık aileler yaşamaktaydı N40° 47.012’ E40° 36.591’

16 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 17 Çaymakçur / Çamlıhemşin N40° 55.789’ E41° 10.548’

‘hayat’ kısmına geçilir. Salon, evin mer- sını sağlayan, direkler üzerine yapılmış, kezindedir ve yamaca bakar, dolayısıyla kolay yerleştirilip çekilen bir merdivenle manzaraya açık konumdadır. Önünde çıkılan ahşap ambarlardır. Gelenek- sıra pencereler, gerisinde de genellikle sel yayla evleri ise sadece birkaç ay ahşap bir sedir yer alır. Salonun sağında kalınacağından daha basit ve tek katlı, ve solunda odalar yer alır. Odalara, genellikle ahşap yapılardır. dışarıdan başka bir giriş de olabilmekte- Yayla Evleri dir. Bu odaların çoğunda Bursa kemerli Rize yaylalarında genelde iki tip ev şömine ve banyo bulunur. vardır: Ahşap ve taş evler. Geleneksel Rize merkezindeki konaklardan, Rize konut yerleşim tarzının aksine yayla Müzesi, Çay Müzesi ve Atatürk Evi’nde; evleri birbirine yakın konumdadır. Ancak Çamlıhemşin ile Fındıklı ilçelerinde aynı yaylaya birden fazla köy yerleşmişse bulunan sivil mimari eserlerinde de bu köyler arasındaki mesafe biraz daha özellikleri görebilirsiniz. Özellikle Çamlı- belirgin olur. Bazı yerlerde (Örn. Palovit hemşin İlçesi’ndeki kesme taş konaklar Yaylası) her köyün bulunduğu yere “va- arasında mimari çağı 18-19. yüzyıla kadar uzanan eserler dikkat çekicidir. Fındıklı’daki dolgu taş ev örnekleri de özellikle Çağlayan ve Aslandere köyle- rinde bulunurlar. Bu evlerin çoğunun yanında bulunan serender, Karadeniz evinin tipik bir özelliğidir. “Nayla” da denilen serender- ler, yiyeceklerin (özellikle mısır, bakliyat, patates, yağ, peynir vb) zararlılardan Nayla örneği / İkizdere N40° 47.012’ E40° 36.591’ korunması, kurutulması ve depolanma- N40° 56.074’ E41° 4.118’

16 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 17 RİZE kültür

nak” denir. Nurluca vanağı, Ortaköy vanağı gibi. Ahşap Evler: Ormana yakın yerlerdeki yayla evleri ahşaptır. Ahır olan alt kat taş; mutfak, kiler, oturma ve yatma yeri olarak kullanılan üst kat ise kalın tahtadan yapılır. Çatı, “hartama”, “har- duma”, “hartuma” ya da “hartıma” denilen, yaklaşık 1,5-2 cm kalınlığındaki çam tahtalarla örtülür. Rüzgârın uçurmaması için üzerine taş parçaları yerleştirilir. Üst katlar bazen tek, bazen de iki bölmeli olabilir. Tek bölmeli olan evlerde kiler, mutfak, oturma ve yatma yeri aynı oda içindedir. İki bölmeli olan evlerde, bir taraf mutfak ve kiler, diğer taraf oturma ve yatma bölümü olarak kullanılır. Evlerde ocak vardır. Ocağın olduğu giriş kısmın zemini de genelde ahşaptır. Taş Evler: Ormana uzak yaylalarda evler taştan yapılır. Taşların nizami bir şekilde, harçsız üst üste konmasıyla oluşturulur. Kimi yaylalarda evlerin üzeri hartama, kiminde ise çadır bezi ile örtülüdür. Bu evler tek katlı ve tek bölmelidir.

Evin bir tarafı mutfak, diğer tarafı ise oturma ve yatma yeri olarak kullanılır. Bazen yatma bölümüne basit bir perde çekildiği de olur. Tek

Haçivanak Yaylası / Çamlıhemşin bölmeli olan bu evlerde N 40° 48.462’ E41° 2.256’ hayvanlar evin yanında, etrafı fazla yüksek olmayan taş duvarlarla çevrili bir yere konur.

TARİHİ YAPILAR Kaleler Kent genelinde Ortaçağ’a uzandığı ve savunma amaçlı oldukları düşü- nülen çok sayıda kale bulunur. Çevresini korumak,

Köy konakları / Fındıklı N 40° 54.663’ E41° 5.997’

18 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 19 Zil Kale/Çamlıhemşin N40°57.555’ E40°57.736’

haberleşmek, yeterince ayrılır. Çamlıhemşin’de Paşa Camisi (Kurşun- askeri kuvveti barındır- Fırtına Vadisi’ne hakim lu), Gülbahar Merkez mak için tesis edildikleri noktada kurulmuş Camisi, Şeyh Camisi ve düşünülen benzer kale olan Zil Kale, Rize Orta Cami gibi eserler, yapıları Doğu Karadeniz Kalesi’nden sonra bölgenin zengin mimari Bölgesi’nde Trabzon ve kentteki en büyük özelliklerinin etkisi al- Giresun kentlerinde de kaledir. Yine Çamlı- tında kalmış ve mahalli görülmektedir. Yerle- hemşin ilçesinde, Tatos özellikleri bünyesinde şim açısından stratejik Geçidi’ndeki Kale-i barındıran yapılardır. konuma sahiptirler. Bâlâ, içinde birçok Yapı malzemesi olarak Kalelerden, Pazar ilçesi tesisata sahip olan bir genellikle ahşap ve taş Yücehisar Köyü’ndeki kaledir. Kent merkezin- Ciha Kale küçük yapılar de konumlanan Rize olup, ortalarında birer Kalesi ve Çamlıhemşin gözetleme kulesi bu- ilçe sınırlarındaki Zil lunmaktadır. Yine Pazar Kale ziyaret edilmeye ilçesinde, küçük bir değer olanlarıdır. adacık üzerinde yer alan Kız Kalesi bu yapılardan Camiler kulesi olmadığı için Rize merkezdeki İslam Hacı Şeyh Camisi/Güneyce N40°49.520’ E40°28.435’

18 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 19 RİZE kültür

malzeme kullanılmıştır. İslam Paşa Camisi Osmanlı klasik devrine bir ör- nektir. Diğer camiler ise yakın zamanlarda onarım görmüştür. Bu camilerin 1910–1920’li yıllarda son cemaat yerlerinin üzerine bağdadi tarzda birer kat yapıldığı ve 1940-1950’li Kestanelik Köy Camisi / Çayeli N41° 6.320’ E40° 48.214’ yıllarda bazılarının yuvarlak kemerli taşkın silmeli, Kendirli Camisi Minaresi / Merkez N40°58.391’ E40°25.810’ barok özelliğinde yeni- lendiğini görmekteyiz. Bu mahalli barok etkiler, Kale Camisi ve Orta Cami’de kendini daha çok hissetti- rir. 1960’lı yıllarda kırma çatılı camilerin yıkılarak yerlerine taş ve beton malzemeyle kubbeli camilerin yapıldığı görülmektedir. Şehir merkezinde yapılan eski camilerden günümüze kadar gelebilen camilerin dış cepheleri taş malzemeyle, iç mekanları ise ah- şap malzemeyle yapılmıştır. Oldukça küçük ölçekte yapılan bu camilerde süs- leme özellikleri ve güzellik kaygısından çok ihtiyaçlar ön plana çıkmaktadır. İlçe ve köylerdeki camiler de Rize yöresinin dağınık yerleşme karakterine göre şekillenmişlerdir. Bu camiler bir ya da iki mahalle- nin ihtiyacı için yapılmış, oldukça küçük boyutta ya- pılardır. Camiler yapılırken konut mimarisinin genel özellikleri esas alınmıştır. Ormancık Camisi/Çayeli Yapı malzemesi olarak N40° 56.015’ E40° 48.222’ ahşap ve taş malzeme kul-

20 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 21 lanılmıştır. Çivisiz ahşap Atatürk Evi/Merkez yığma tarzda görülme- N41°01.403 E40°32.066 ye değer nadide örnek- ler de vardır. (Hem- şin’deki Bilen Köyü Camisi, İkizdere’deki Hacı Şeyh Camisi ve Fındıklı’daki Meyveli Köyü Camisi’dir. Her üç cami de ahşap ustalı- ğın önemli özelliklerini yansıtmaktadır). Eğimli araziye kurulduk- ları için hemen hemen Müzeler ayak üzerinde yükselen, hepsinde yüksek Tamamı il merkezin- yuvarlak ya da hafif sivri subasmanlar yer alır. de yer alan müzeler kemerli bir yay formuna Çamlıhemşin ilçesinde sadece Rize’deki değil, sahiptir. İlkçağlardan bulunan Aşağı Çamlıca Doğu Karadeniz’in itibaren farklı zaman Camisi’nde olduğu gibi geneline de etki etmiş ve mekânlarda farklı bazılarında zemin kata sosyal ve tarihi olayla- toplumlar tarafından medrese bölümü yerleş- rın bilgi ve belgelerine, kullanılan bu form saye- tirilmiştir. Camilerin ön etnografik ve arkeolo- sinde su taşkınlarından kısımlarında son cema- jik buluntulara da ev korunmaları sağlanmış- at yeri olmamakla bera- sahipliği yaparlar. Rize tır. Tümü dikdörtgen ber, namaz vakitlerinin Etnografya Müzesi ve planlıdır ve birçoğu tek beklenmesi amacıyla Atatürk Evi Müzesi ve yuvarlak kemerlidir. sedirli bölümler vardır. (Mehmet Mataracı Basık veya hafif sivri Süsleme bakımından Konağı). (Detaylı bilgi olan örnekleri de vardır. ahşap öğelerin ağır bas- için Merkez ilçe kültür Yükseklik kuruldukları tığı camilerin kapıları, sayfalar›na bak›n›z.) vadinin derinliğine göre mihrapları, minberleri, Kemer Köprüler değişmektedir. 2-3 korkulukları ve tavanları Rize’de akarsu vadile- m’den, 15-20 m yük- ahşap oyma tekniğiyle rini geçip konutlara, sekliğe ulaşan köprüler bezelidir. Bilen Köy yaylalara ve tarım alan- bulunmaktadır. Uzunluk Camisi’nin kapı ve larına ulaşım için çok ise vadilerin genişliğine minberi üzerinde klasik sayıda köprü inşa edil- göre 20 m ile 45 m geometrik süslemeler miştir. Bölgesel iklimin arasında değişir. yüzeyleri kaplar. Minbe- etkisiyle kısa sürede EL SANATLARI rin panolara ayrılarak, yıpranan köprüler sık Rize Bezi içlerine stilize vazoda onarım görmüşlerdir. Dokumacılığı çiçekler koyulan ör- İlk yapım tarihleri kesin İklimin az güneşli ve çok nekleri Şimşirli, Tunca, olarak bilinmemektedir. yağışlı olması sayesinde Işıklı ve Aşağı Çamlıca Köprülerin tümü, diğer yörelere göre bitki camileridir. akarsu yatağının iki lifleri çok ince ve esnek yanında karşılıklı birer olur. Rize Bezi dokuma-

20 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 21 RİZE kültür © R. Kağan Aybudak © R. Kağan

da sadece bu yörenin gibi hediyelik ve günlük kendirleri ile yapılan kullanımlar için tasarlan- ipliklerin kullanılması da mış ürünler de dokun- Halk dilinden bir alıntı feretikoya karakteristik maktadır. Desenler “Yeni biçtun kendiri özelliğini kazandırmıştır. oluşturulurken mahalli Iplik mi edecesun Eğirmeye uygun kendir, motiflerden yararlanılır. O ettiğun ipliğu bitkinin erkeğinden elde Rizeli hanımların eko- Kime geydirecesun” edilir. Dişisi ise tohum- nomiye katılmaları ve luk olarak bırakılarak, bu geleneksel sanatın erkeğinden birkaç hafta kuşaktan kuşağa akta- sonra sökülür. Emsal rılması için halk eğitim dokuma kumaşlara merkezleri tarafından göre çok daha dayanıklı üretim desteklenmekte ve uzun ömürlü olan ve ürünlerin satılması feretikodan üretilen iç sağlanmaktadır. çamaşırı ve gömlekler Sepet Örme özellikle çok sıcak gün- Rize’nin engebeli arazi lerde giyildiğinde, doğal yapısı nedeniyle taşıma- nefes alma özelliği cılığın büyük bir bölümü sayesinde ferahlık hissi sırtta, sepetle yapılır. vermeleriyle ünlüdürler. Hatta öyle ki sepeti yer- Yatak örtüsü, yastık kı- de durdurmak için bile lıfı, eşarp ve süs örtüsü sivri ayaklar kullanılır.

22 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 23 Bölgede farklı sepet Rize’nin özellikle Hemşin adlarından bazıları şunlar- çeşitleri üretilmekteyse ve Çamlıhemşin ilçelerine dır: Kiraz çiçeği, çay yolu, de genelde iki ayaklıdır- özgü olan el sanatla- Kibele, çiçek bahçesi, lar ve sırta alınması için rındandır. Çorabın ana kırmızı lale, koçboynuzu, iki bağcığa sahiptirler. malzemesini koyun yünü bahçeli, papatya, yarım Kestaneden yapılanları oluşturur. Haziran ve gelin yanağı. daha dayanıklı olsa eylül aylarında yün kırpılır da büyük çoğunluğu ve iyice yıkanır. Yıkanan Bakırcılık fındıktandır. yünler yün tarağından Rize’de bugün daha çok Yörede üretilen ve geçirilir. Böylelikle yünler turistik amaçlı yapılan kullanılan sepetler, yün tarağında taranarak bakır dövmeciliği, gerek taşınması amaçlanan birbirinden ayrılır. Farklı biçim gerek dövme sanatı ürüne göre tasarla- boyut ve desenlerde üre- açısından komşu illerdeki nır; dolayısıyla farklı tilen çorapların motifleri uygulamalardan farklılık tasarım örneklerine için esin kaynağı doğadır. gösterir. Rize bakır dövme- rastlamak mümkündür. Kullanılan motife göre ciliği ince işçilik isteyen çe- Örneğin; meyve sepet- isim verilen çorapların kiç dövmeciliğine dayanır. leri ince, uzun ve koni biçimindedir, çoğunluk- la üzüm toplamak için kullanılır (Treyteli). Çay toplama sepetleri ise daha çok iki ayaklıdır, ağız kısmına doğru gövdesi genişler ve ayaklarından bağlanan iplerle sırta asılarak taşınır. Ayaklı olmayan sepetler ise genellikle yayvan ve saplı olurlar.

Hasır Örücülüğü 1920’li yıllarda mısır koçanlarının yaprak- ları kullanılarak hasır iskemle örücülüğü ile başlamış ve yörede gelişmiştir. O yıllarda evlerde kadınlar mısır koçanlarının kabuklarını soyup kuruttuktan ve ördükten sonra iskemle örme dükkânlarına satmaktaydılar.

Çorap Örme

22 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 23 RİZE kültür

sa sertliğinden ve ağır olarak ahşap seçer. olmasından yararlanılır. Oymacılık ve ağaç Ev eşyalarında şimşir, süsleme sanatlarında armut, dut gibi sert yapılı da ustalığını ortaya ağaçlar tercih edilir. Ev, koyar. Ağaç oymacılığı nayla ve camilerde daha ve ahşap süslemeciliği çok ceviz, kestane, ka- genellikle ahşap ev raağaç ve kiraz kullanıl- eşyalarında, camilerde, mıştır. Kızılağaç, kestane, evlerde, nayla (seren- ceviz, köknar, gürgen, der) gibi yapıların çeşitli dişbudak, ıhlamur, fındık, bölümlerinde karşımıza komar, armut, kiraz, şim- çıkar. Devrin ustaları şir, dut kullanılan başlıca eserlerini üretirken ağaç türlerindendir. simetri ve mükemmellik Ağaç işleri ustası sadece gibi estetik unsurları da günlük kullanıma yönelik ihmal etmemişlerdir. Şimşirli Camisi/ İkizdere N40° 48.467’ E40° 29.126’ Diğer kentlerdeki gibi iri ürünler yapmaz, aynı Ağaç işçiliğinin uygulan- ve seyrek darbeli değildir. zamanda ev ve cami gibi dığı ürünlerden bazıları Rize bakır işlemeciliğinde yapılarda da malzeme şöyledir: yayvan güğüm, kazan ve ibrik gibi eşyaların alt bağlantı yerleri geçme- dövme şeklinde oldukça dayanıklı yapıdadır.

“Soba üstünde güğüm Bakurdandur bakırdan Yeni nesilde az var Eski horoncilardan”

Ağaç İşçiliği İklimi ve coğrafi yapısının sunduğu olanaklarla deği- şik ağaç türlerinin yetiştiği Rize’de el sanatları konu edilince elbette ağaç işleri ilk akla gelen, en bol ürün veren alandır. Böl- gede pek çok ağaç çeşidi bulunur. Bazıları çok kalın- dır, yekpare oyularak oya gibi işlenerek kap kacak ve eşya yapımında kullanı- lır. Bazıları yumuşaktır, kolay işlenir; bazılarının- Şimşirli Camisi/ İkizdere N40° 48.467’ E40° 29.126’

24 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 25 ıhlamur ağacından yapılır. pula” veya “çarık” giyilir. Rize’de Kullanıldığı işe göre isim- Başa “kudi” ve “kukula” ayrıca; lendirilir. Turşu kadısı, yağ denen başlıklar takılır. Bu Ozaşe (ezmelik), kadısı, minci kadısı, tuz başlıklarda uzunca bir tepuri (sofra sağra, kadısı, pekmez kadısı vb. bağ da olabilir. Yöredeki ekmek teknesi), kuli Gerdel: Ardeşen’de geleneksel erkek kıyafet- (iskemle), mangana “gergen” diye de anılır. lerini oluşturan parçaların (dibektaşı tokmağı), Büyükbaş hayvanların açıklaması şöyledir: delme kovan (gunni), yem kabı olarak kullanı- Kukula: Lacivert veya yayık, kulek, kot, lan gerdeller için ıhlamur siyah renkli pamuklu ku- ölçek, nayla maketi, kütükleri kullanılır. maştan yapılan bir erkek kemençe ve kemençe Koppa (Kepçe) ve Kuzi başlığıdır. Başa giyilen maketi, gibi ağaç (Kaşık): Bugün de kulla- bölüm üçgen şeklindedir. işlerinin de üretimi nımı süren odun kepçe Üçgenin ortası sutaşı ile yapılmaktadır. (koppa), kaşıktan biraz süslüdür. Şimşirli Camisi/ İkizdere daha büyükçe ve daha Gömlek: Geçmişte, yöre- N40° 48.467’ E40° 29.126’ uzun saplıdır. Sulu yemek- sel kumaşlardan yapılan lerin karıştırılmasında, gömlekler genellikle uzun dağıtılmasında kullanılır. kollu, önden düğmeli, ha- En makbulü şimşir ağa- kim yakalı veya sıfır yakalı cından yapılandır. olarak dikilmektedir. Yayık: Tereyağı çıkarma Şalvar (Zıpka): Arka ağı işlemi esnasında içine süt ve üst kısmı bol, dizden dökmek ve çalkalamak aşağısı dar olan bir giysidir. Kayık: Doğu Karade- için kullanılan kaptır. Or- Beline ip ya da lastik geçi- niz Bölgesi’nde çokça tasındaki delikten yoğurt rilen şalvarın yan dikişleri, rastlanan bu küçük dökülüp iyice çalkalaya- yırtmaç ve paça ağızları su balıkçı teknesi, Rize’de rak ayran da yapılır. Yöre taşı ile amatör balıkçılık için halkı bu işleme “yayık süslenmektedir. de kullanılır. Sağlam vurma” der. Yayık vurma Yelek: Yelekler model olması için yapımında işi için yaylacılar kom- olarak ekseriyetle kolsuz, kestane ağacı tercih şularını yardıma çağırır. sıfır yaka ve önden çift edilir. Genellikle her yaylada bu Dört metreden on işlem ortaklaşa yapılır. metreye kadar değişik GELENEKSEL uzunluklarda yapılan GİYİM-KUŞAM ve bugün de çokça Erkek Kıyafetleri kullanılan bir deniz Halk dilinden bir alıntı Erkek giyiminde alttan aracıdır. “Ayağında çoraplar şalvar, “şıkva şalvar” veya Kadı: Büyüklüğü kulla- Gapgara zeytin gibi “zıpka” denilen üstü nış amacına göre de- Bırakup gideyusun bol, dizden aşağısı dar ğişmektedir. Yuvarlak Anasuz yetim gibi” bir giysi giyilir. Üste ise veya yayvan örnekleri gömlek, yelek ve ceket bulunabilir. Genellikle giyilir. Ayağa yün çorap, kestane, köknar ve ayakkabı olarak da “ça-

24 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 25 RİZE kültür

düğmelidir. Sol göğüs hizasında ve dolanır. Başa önce tülbent veya çember etek bölümlerinde cepler bulunur. onun üstüne de makaslı peştamal ya da puşi Yeleğin arka kısmı öne nazaran bağlanır. Arkadan saran kalın kuşak, gün daha bol olur. Bu bolluk arka kısma boyu ıslak zeminde çalıştığından soğuktan enlemesine tutturulmuş olan bel korunmak içindir. Önlük ve peştamal, günlük kemeri veya bağcıkla ayarlanabilir. işlerini yaparken kıyafetlerinin kirlenmesini, Ceket: Boyu yelekten daha uzun yıpranmasını önlemek içindir. olan ceketler önden V yakalı ve Geleneksel kadın kıyafetlerini oluşturan düğmeli olur. Kolları düz ve uzun- parçaların açıklaması şöyledir: dur. Her iki yanda cepleri vardır. Dolaylık: Yaklaşık olarak eni 80, boyu Kenar kısımları sutaşı ile süslenebil- 130 cm civarında olan ve bele sarılan bir mektedir. aksesuardır. İki renkli ve geniş paftalı olarak Kadın Kıyafetleri dokunur. Bele dolandığı için “dolaylık” adını Yöre kadını gündelik işlerini yapar- almıştır. ken rahat çalışabileceği giysileri Bluz: Genellikle Rize bezinden yapılır. tercih eder. İçten “foga” denen Robadan büzgülü, hakim yakalı, uzun kollu, elbise, etek bluz veya köynek giyi- manşetli veya manşetsiz bir giysidir. lir. Bunun üstüne kokneç bağlanır. Kokneç: Önlük özelliği taşıyan bir giysidir. Uzun çorap ve lastik ayakkabı Genellikle ince siyah kumaştan yapılan kokneç- (eskiden çarık) giyilir, bele dolaylık lerin kenarları işlemelidir. Ön kısımlarına cep

26 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 27 kalın, orta bölümleri atma türküleri” özellikle ince, düz çizgili şekilde önemlidir. uzanır. Enine olan kenarı “Atma Türkü”, halk püsküllüdür. nükteciliğinin en seçkin Etek: Desenli kumaştan örneklerindendir. Tek ta- yapılan, belden lastikli, raflıdır. “Karşı beri atma etekleri fırfırlı, sutaşı ile türkü” ise iki kişi arasın- süslü uzunca bir giysidir. da olur. Günlük hayatın akışı içinde herkes atma HALK EDEBİYATI türkü söyler. Hemen Halk Türküleri: Kara- her konuda, doğaçlama deniz türküleri kendine biçimde ve çoğunluk- has özellikleri sayesinde la kemençe eşliğinde hemen fark edilirler. söylenmektedir. Fındık İkinci mısra ile dördüncü toplarken; çay, tütün mısra kafiyelidir. İlk iki kırarken, mısır hasadı mısra ile son iki mısra yapılırken; düğünlerde, anlam bakımından ilgisiz yayla şenliklerinde, ime- olabileceği gibi ilgili olan- ce çalışmalarında kız ve ları da vardır. erkeklerin karşılıklı türkü Sevdalık türküleri, yarışına girmeleriyle gurbet türküleri, en çok doğmuştur. Günümüzde görülenlerdendir. Yörede atışmalar genellikle usta “atma” ve ”karşı beri türkücüler tarafından

konabilir. Köynek (Gömlek): Keten kadife gibi kumaşlardan yapılan, kollu ve diz kapağı altına kadar uzanan bir özelliğe sahiptir. Daha çok Hemşin ve çevresinde tercih edilir. Elbise (Foga): Desenli ve çiçekli kumaşlardan yapılan düz kesimli, kolları uzun, belden aşağı büzgülü, etekleri fırfırlı uzun bir elbisedir. Yukarıdan makaslı peştamal ve aşağıdan dolaylık elbiseyi örter. Makaslı Peştamal: Başa örtülen büyükçe bir örtüdür. Boy kenarları

26 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 27 RİZE kültür

Tulum Nasıl Yapılır? Tulum, deri önü yırtılmadan olduğu gibi çıkarılmış kuzu, koyun ve oğlak derisinden yapılır. Kesim sırasında deri çok dikkatli bir şekilde tulum olarak çıkarılır. Suyla karışık ateş külünde iki üç gün bekletildikten sonra tüylerin dökülmesi sağlanır ve tabaklama işlemi yapılarak, baş ve arka kısmı tersten sıkıca bağlanır. Ön ayaklarının birine dudula bağ- lanarak şişirilip asılır ve sürekli badem yağı veya gliserin sürülür. Dışının güzel görünmesi için üzerine değişik renk ve desen- lerle kılıf geçirilir. Gövde kısmının boğumları kesilir. Temizlendikten sonra kurutulur. Delikler sıkıca bağlanır. Üst deliğe hava üflemek üzere bir ağızlık, alt deliğe ise bir oluk takılır. Bu kısma “nav” denir.

Genellikle şimşir ağacından yapılır. Aybudak © R. Kağan Navın oluk kısmına iki sıra halinde Çermeşk Gölü/Çamlıhemşin perdeli kamışlar yerleştirilir. Bu N40° 44.994’ E40° 52.102’ kamış veya borular tek de olabilir. İki borulu olanlarda delik sayısı icra edilmektedir. birinde 2, değerinde 5’tir. Tek borularda ise delik sayısı üstte Destanlar (Efsaneler-Anlatmalar): 6, altta 1 adettir. Navın tuluma Destanlar belli bir konuyu ele alarak ya- bağlanan kısmının ucuna ince ka- zılır, söylenir. Okuma-yazma bilmeyen- mıştan düdük şeklinde dillik konur. ler ya destanları ezberlerler ya da baş- Sesin çıktığı kısım daha geniştir. kalarına yazdırırlar. Toplumu etkilemiş olaylar konusunda üretilmiş destanlar uzun süre akılda kalır. Eskiden özel top- lantılarda veya sohbetlerde destanlar okunur ve bu olayların hatırlanmasına vesile olurdu. Ninni: Çocukları uyutmak ya da ağlamayı durdurmak için ezgiyle söy- lenen, çoğunlukla dörtlük ve nakarat bölümünden oluşan, söyleyeni belli olmayan şiirlerdir.

Fıkra: Halk arasında yaşamsal olayları

28 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 29 Tulumcu Mehmet Özkan

konu alan mizah, nükte, hiciv unsu- düğünlerde, şenliklerde ve runu içinde barındıran kısa ve yoğun yol havalarında (yaylaya çıkış) anlatılardır. çalınır. Temel olarak “dudula” (ağızlık), Bilmece: Bir nesnenin adını anmadan, “gövde” ve “nav” bölümlerin- niteliklerini üstü kapalı tarif ederek, ne den oluşur. Tulumu şişirmek olduğunu bulmayı dinleyene veya oku- için kullanılan dudula; yuvarlak yana bırakan oyundur. Rize’den birkaç bir ağacın içi delinerek yapılır, bilmece örneği: çalgıcı dudulanın ağzını dili ile ”Bağlarım onu gider kapatır veya ağız kısmının iç ta- Çözerum oni durur” rafına naylondan bir kapak ile (Hedik) havanın geri gelmesini önler. “Parmak parmak yapısı Kelime Farsça’da “içi oyulmuş Göğe doğru kapısı” odun” manasına gelir. Üstün- (Sepet) de beş adet delik ve içerisinde MÜZİK “çibu“ (çimon - çibun) denilen Tulum: Tulumun tarihiyle ilgili kesin bir sipsi bulunan iki adet borudan bilgi yoktur ancak yörenin en eski nefesli oluşur. Hava tazyikinden do- çalgısı olduğu bilinmektedir. Genellikle ğan güçle sipsilere gelen baskı

28 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 29 RİZE kültür

sesin çıkmasına yol açar, yaylı çalgının ortak adıdır. üstteki baş bölümünde parmak vuruşları ile ses Bunlardan ilki artık “klasik akort için burgular vardır. notalara dönüşür. kemençe” adını almıştır, Teller hayvan kılından Ağızda şişirilmiş olan ikincisi ise “Karadeniz yapılır. Sol elle tutulan bo- tulum, koltuk altına Kemençesi” olarak anılır. yun bölümünde parmak- alınır. Kolun dirsek içine Karadeniz Kemençesi üç lar tellere basar. Gövde gelen bölümü ile sıkılarak telli, yaylı bir çalgıdır. Bur- bölümünde ise altta teller düdük veya düdüklerden guluğu, boynu ve gövdesi tekneye tutturulmuştur. ses çıkarılması sağlanır. tek bir ağaç parçasından Yay buradaki tellere sür- Tulumun boş kalmama- yontularak ve oyula- tülerek ses çıkartılır. sı için sağ ön ayağına rak yapılır. Çoğunlukla HALK DANSLARI takılan, ağza giren tahta erik, ardıç, dut veya gül Horon: Rize Bölgesi’nde boruya (bu boru, tulumu ağacından yapılır. Köknar oynanan halk dansları havayla doldurmaya ya- veya ladinden yapılan gö- genelde “horon” olarak rar) “guda” veya “lülük” ğüs oldukça incedir. Telle- adlandırılır. Daha çok denir. rin eşikle iletilen basıncına tulum, kemençe eşliğinde Kemençe: Kemençe, biri dayanabilmesi için göğüs oynanan horon bazen Osmanlı müziğinde, diğeri bölümüne, boylamasına de bir türkü eşliğinde Karadeniz yöresi halk mü- bir çıkıntı yapılarak kubbe müziksiz de icra edilebi- ziğinde kullanılan iki ayrı şeklinde form verilir. En lir. Ortadaki tulum veya

30 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 31 Karadeniz Kemençesi nasıl bir çalgıdır? Özellikle Karadeniz Bölgesi’nde halk oyunu ve müziğinin ayrılmaz parçalarından biridir. Boyu 40 ile 60 cm arasında değişebilen, müziklere ve çalan kişiye göre değişik akortlarla çalınabilen bir sazdır. Çalma tekniği açısından oldukça zordur. Çoğu zaman iki sesli olarak 4’lü aralıklarla kullanılabilmektedir. Burgularına “kulak” denilmektedir. Genellikle gövdesi dut, ceviz, limon, erik, kelebek ve pelesenk ağaçlarından, göğüs tahtası köknar ve çamdan yapılır. Eşiği, kelebek ağacındandır. Göğüste iki delik vardır. Eşik bu iki delik arasında alttan 4 parmak içeriye yerleştirilir. Göğsün çökmemesi için içine bir dayanak can direği konur. Can direği ayrıca rezonansı yükseltmektedir. Yay, abanoz, gül, tik ya da şimşir ağacından yapılır. Yayın boyu 45 ila 60 cm arasındadır. İki uç arasında yerleştirilen gevşek kıllar, sağ el ve orta parmağı ile istenilen gerginlikte ayarlanır. Gövde 38 cm, sap 9.4 cm’dir. Tellerin takıldığı kısım 9.5 cm, kemençecinin etrafında kızlı erkekli toplam 56.9 cm’yi bulmaktadır. Saptan bir halka oluşturularak oynanır. uzaklaştıkta genişliği artan ve arkadan Figürleri çeşitlilik gösteren oyun çıkıntısı olmayan bir çalgıdır. son derece hareketlidir. Hemşin horonları tulum, Rize horonları kemençe eşliğinde oynanır. Hemşin horonları Çayeli’nin dağlık kesimle- rinden başlayarak Hemşin, Pazar, Ardeşen ve Fındıklı hattını içine alır. Rize horonları ise İkizdere-İyidere hattından Çayeli’nin sahil kesimine ma, Siya siya, Yüksek Hemşin, Topaloğlu, kadar uzanan bir alanda oynanır. Atlama, Hemşin iki ayak, Rize iki ayak, Rize Horonda yapılan titreme, silkiniş, sıksarayı, Papilat, Çinçiva, Rize kız horonu- ürperme figürleri denizi, denizden dur. çıkan balığın can çekişini ifade eder. Horonu yöneten, diğer oyunculara MUTFAK KÜLTÜRÜ yön gösteren kişi “horoncu başı”dır, Rize mutfak kültürü son dönemlerde, dö- çeşitli “uyarma”larla horunun düze- nüşümler geçirse de, özellikle köylerde ge- nini sağlar. leneksel yapısını sürdürür. Bölgedeki tarım Yörede Oynanan ve Sahnelenen alanlarının darlığı ve iklim koşulları nedeniy- Horonlardan bazılar: Hemşin, Salla-

30 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 31 RİZE kültür le sınırlı sayıda sebze ve meyve yetiştirilmektedir. (Tarım alanları daha çok çay ve 1990’larla birlikte kısmen kivi yetiştiriciliğine ayrılmış durumdadır) Arıcılık ve bal üretimi (Anzer Balı, Deli Bal) hâlâ yaygınlığını sürdürürken, pekmez üreticiliği de (üzüm pekmezi, armut pekmezi/balı) devam etmektedir. Yöre mutfağının başlıca hammadde- leri mısır (mısır unu), karalahana, fasulye, kabak gibi sebzelerin yanı sıra, Karadeniz denince akla ilk gelenlerden olan hamsidir. Bununla birlikte MuhlamaTarifi hayvansal gıdalar da (et ve süt ürünleri) Rize mut- Bazı yörelerde ‘’kuymak’’ fağını zenginleştiren ve tamamlayan unsurlardan- da denilen muhlama; dır. Yılın büyük bölümünde kapalı ve yağışlı bir mısır unu, tereyağı ve tel havaya sahip olan Rize’de yiyeceklerin güneşte veren peynirden yapılır. kurutularak saklanması pek mümkün olmadığın- Tereyağında kavrulan mısır dan turşu ve salamura yapımı da ön plana çıkar. ununa doğranmış peynir ve su ilave edilerek peynir Mutfak ve Aletleri eriyinceye kadar pişirilir. Rize halk mimarisinde mutfak, genellikle evin ya- Sıcak servis yapılır. maca bakan kısmında olur, giriş kapısı ve ocak ate- şi sayesinde aydınlanır. Mutfağın bir cephesini ocak kaplarken diğer cephelerde mutfak malzemelerinin Muhlama konduğu raflar (terek) ve dolaplar bulunur. Ocağın ayıklanmış salamura ham- ortasında zincir asılıdır ve yemekler genellikle siden yapılır. Kılçığı alınmış bu zincire asılan kulplu kazanlarda pişirilir. hamsi, elenmiş mısır unu ve Bunun yanında sacayak kullanılarak tencerede bol yeşillik (pırasa, lahana, pişirildiği de olur. Ayrıca hamur işi yiyecekleri pazı, soğan, maydanoz vb) pişirmek için taştan oyularak yapılmış bir tür ile birlikte yoğrulur. İçya- tandır olan “pileki” bulunur. Kullanılan araç ğı, tereyağı da konulabilir. gereçlerin çoğunluğu ahşaptır. Ayrıca metal, Hazırlanan hamur, tepsiye özellikle bakır araç gereçler de kullanılmakta- konularak pişirilir. dır Uzun süre saklanması gereken yiyecekler Hamsili Pilav: Hamsi yarıla- salamura yapılıp, toprak kaplarda saklanır. rak ikiye ayrılır. Ayrı bir yerde pirinç, nane, karabiber, Rize Mutfağı’ndan Örnekler kuşüzümü karıştırılır, hamur Hamsikoli (Hamsili Ekmek): En az bir yıllık haline getirilir. Tepsinin Turşu Kavurma dibine önce bir sıra hamsi dizilir, ortaya hazırlanan ka- rışım serilir. Üste yine hamsi dizilip fırına verilir. Lahana Sarma: Lahana ve karalahana yörede pek çok yemek çeşidinin ana mal- zemesidir. Lahana dolması, lahana haşlaması, ezme ya da vurma lahana, lahana

32 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 33 Halk dilinden bir alıntı: “Mısırın ekmeğini Ederler saç altına roktikosu, lahana sarması, örnek olarak verilebilir. En fazla tüketilen lahana yeme- Bizim sofrada mısır ği ise lahana sarmadır. Benzer sarı altuna” Laz Böreği: Rize’de çeşitli kutlamaların olmazsa olmaz tatlılarındandır. Son yıllarda lokantalar ve restoranların menülerinde yer alan “laz böreği” yerli ve yabancı turistin beğenisine sunularak kültürün yayılma alanının genişlemesinde etkili olmuştur. Vurma (veya Ezme) Lahana: Karalaha- na elle bükülerek doğranır. Mısır unu, korkota, içyağı, tuz, biber ve su eklenerek haşlanır. Ahşap kepçe ile vurularak muhallebi kıvamına getirilir. Enişte Lokumu: Rize genelinde yıllardan beri yapılan bu hamur işi tatlının, sadece mutfak kültüründe değil evlenme gelenekleri içinde de önemli bir yeri vardır. Şöyle ki enişte lokumu, yıllardan beri kaynanaların damatları için yaptıkları ve kızlarını her ziyaret edişlerinde bir bohça yapıp damat evine gönderdikleri bir pasta

türüdür, dolayısıyla adını yapılış amacın- Aybudak © R. Kağan

32 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 33 RİZE kültür © R. Kağan Aybudak © R. Kağan

Halk dilinden bir alıntı: “Haçan gelin olursun ederler seni huri; Sonra mısır ekmeği vermezler sana Laz Böreği Tarifi kuri” Bir hamur tatlısı olan Laz böreğinin içine konulacak muhallebi, buğday unu, şeker, az tuz, yumurta ve süt karıştırılıp dan almıştır. Çokça yapılan bu kaynatılarak hazırlanır. Az lokumlar gelin tarafından koca evi karabiber ilave edilebilir. Sonra halkına birer ikişer dağıtılmaktadır. buğday unundan baklava yufkası Mısır Ekmeği: Rize’de mısır en gibi yufkalar açılır. Tepsiye önce çok öğütülerek un haline geti- dört adet yufka serilir, hazırlanan rilmiş haliyle kullanılır. Yörede muhallebi üstüne yayılır, altı adet mısır ekmeğine “lazut ekmeği” de yufka daha serilir. Tereyağı eritilip denilmektedir. Ekmeğin lezzetinde üstüne dökülür. Kesilip fırına ver- unun elde ediliş biçimi önemli bir ilir. Çıkarıldıktan sonra üzerinde unsurdur. Daha da önemlisiyse, ek- şerbet gezdirilir. meğin “pileki”de ve odun ateşinde pişirilmesidir. Muhlama: Rize ve çevresinde yüz- yıllardır bilinen bu yemek, özellikle Hemşin bölgesinde üretilen peynir ile yapılır. Yörenin mutfak kültürün- de önemli yer tutan muhlama; tok tutan, enerji veren bir yemek olması

34 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 35 Enişte Lokumu Tarifi Şeker, yumurta ve yoğurt bir kaba konur, şeker eriyinceye kadar karıştırılır. Üzerine eri-

Pepeçura tilmiş ılık tereyağı ilave edilir. Bu karışıma, limon suyu ve nedeniyle ayrıca tercih edilir. Son yıl- karbonat da katıldıktan sonra larda yayla turizminin ön plana çıktığı un eklenir, kulak memesi Rize’de pek çok işletmenin menüsünde kıvamında bir hamur elde mutlaka yer almakta ve yerel kültürün edilir. Yumurta büyüklüğün- geniş kitlelere tanıtımı sağlanmaktadır. deki hamur parçaları elle şekil Turşu Tavalı: Yöre halkı tarafından verilerek lokum gibi uzatılır ve sıklıkla yapılır. Yapımı kolay ve kısa yağlanmış bir tepsiye dizilerek sürede pişen bu yemek özellikle çay pilekide veya fırında pişirilir. toplama sonrasında mısır ekmeği, salatalık, ayran ya da çay ile birlikte tüketilirdi. Günümüzdeyse yöresel yemekler sunan pek çok restoranda ve evde salata çeşidi olarak sofralara konulmaktadır. Pepeçura: Rize mutfak kültüründe oldukça önemli yeri olan üzümün, ezilmesi ve şırasının alınmasıyla yapılır. “Pepeçura Tatlısı” özellikle bayramların ve Ramazan aylarında kurulan iftar sofralarının olmazsa olmazlarındandır. GELENEK VE YÖRESEL UYGULAMALAR Lahana Sarma Tarifi Pirinç yağda kavrulur, içine soğan ve baharat konur. Orta kısımları alınmış yapraklara sarılır. Etli de yapılabilir. Ayrıca sarmalara korkota (mısır tanesinin parçalanmış hali, mısır yarması) da ilave edilebilir. © R. Kağan Aybudak © R. Kağan

34 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 35 RİZE kültür

Horon, Rize’de her an karşılaşabileceğiniz bir gelenektir.

Doğum Gelenekleri ilk bebekse “beşik alayı” yapılır. Doğum öncesinde bebek için Annenin ailesi tarafından hazır- kıyafetler ve beşik hazırlanır. Be- lanan beşik ve çeşitli hediyeler şiği, gelin tarafı hazırlar. Doğum, eşliğinde bebek görmeye gidilir. günümüzde genellikle hastanede Beşik alayıyla gelenlere yemekler gerçekleşir ama bazen geçmiş- ikram edilir. teki gibi “ebe nine”ler tarafın- dan yaptırıldığı da olur. Doğum Düğün Adetleri yapacak kadın, nazar boncuğu ve Evlilik kararı verildiğinde öncelik- ip gibi uğur nesneleri kullanılarak le ‘’nişan’’ yapılır. Genellikle üç korunur. Loğusanın sütünün bol el silah atılır. Böylelikle o köyde olması için “loğusa şerbeti” yapılır. nişan olduğu çevre köylere de Bebeğin doğumundan 7 gün son- duyurulmuş olur. Düğün adetleri ra bebek “yedilenir”. Yani bebeğin ise genelde şu şekilde uygulanır: ve annesinin temizliği yapılır. Eğer Kız istenir, söz kesilir, düğün günü

36 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 37 Evlilik geleneğiyle ilgili bazı yöresel tanımlamalar Dondarcı: Düğün yemeğini pişiren kadınlara denir. Elbise Kesmek: Kız ve erkek tarafı düğünden bir süre önce birlikte düğün alışverişi yapar. Elbiseler ve takılar satın alınır. Enişteyi Bağlama: Düğün günü damadın arkadaşları damadı kolla- rından ve ayaklarından sandalyeye bağlarlar. Kaynana bir tepsi baklava göndererek damadı bu durumdan kurtarır. Kapılık: Gelin, damat evine girmeden önce, kardeşi gelin için kapılık (hediye) ister. Kayınbaba veya kayın- valide genelde hayvanlarından birini geline ‘kapılık’ olarak hediye eder. Tarçı Geri: Evlendikten birkaç gün sonra gelinin, damadın akrabala- rından bir kişi ile tekrar baba evine gitmesine ve orada birkaç gün kalmasına denir. “Tarçı geri” dönü- şünde gelini almaya, enişte gider.

kararlaştırılır. Davetlilere “lokum” adı muska bunların en köklülerin- verilen kurabiyeler gönderilir. Düğün- dendir. den önceki akşam kız evinde “kına ge- Yürüyemeyen çocuğu yürüt- cesi” yapılır. Bu geceye yakın akrabalar mek, gelinle damadın arasını koç getirdiklerinden “koç akşamı” da yapmak ve benzeri dileklerin denir. Düğün gününden önce gelin, gerçekleşmesi için çeşitli damat evine; damat da gelin evine uygulamalar vardır. Belli hay- bohçalar gönderir. Horon, kemençe ve vanların ölümü haber verdiği tulum oyunları çok önemlidir. inancı da yaygındır. Güneş Duası: Rize’nin YEREL İNANIŞ VE özellikle yüksek kesimlerin- UYGULAMALAR de ve yaylalarda hava uzun Eski çağlardan günümüze aktarılmış süre kapalı olduğunda, sisin birçok yerleşik inanç da toplumsal (bulutların) dağılması ve gü- yapıdaki varlığını sürdürür. Nazar ve neşin yüzünü göstermesi için

36 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 37 RİZE kültür

Ayder Yaylası Geleneksel Şenlikleri/Çamlıhemşin N40° 57.196’ E41° 5.951’

“güneş duası” yapılır. Bir çalı süpür- ve havaya atılarak “Allah’ım gesine kollar takılıp elbise giydirilir yarın kırmızı güneş ver” denir. (özellikle kırmızı olur) ve başına Güneş Duası “çürük ayı” da puşi bağlanır. Hazırlanan bu kuklaya denen Temmuz ayında yapılır. (korkuluğa) “bubirdak, ebe bubrik, Güneş ve Ay Tutulması: Eski- bublik, ablik-bublik” gibi isimler veri- den güneş ve ay tutulduğu lir. Çocuklar bubirdağı alıp, maniler zaman kötü güçlerin güneşin söyleyerek kapı kapı dolaşır ve un, ve ayın önünü kestiği inancı yağ, tuz, şeker, kaymak gibi yiyecek- vardı. Bunları kovmak için ler toplarlar: silahlar atılarak, tenekeler çalınarak, bağırıp çağırarak, “Baba bubrik ne ister iftar borusu* çalınarak gü- Allah’tan güneş ister rültü yapılırdı. Böylelikle kötü Veren cennet hatuni güçlerin korkup kaçacağına ve Vermeyen cehennem kütuği güneşle ayın önünün açılacağı- Bubirdağım bur ister na inanılırdı. Kaşık kaşık yağ ister Koncoloz Günleri: 26 Aralık- Kadelden kaymak ister 6 Ocak arasındaki günlere Un torbasından un ister “koncoloz günleri” denir. Bu Kintamandan tuz ister 12 gün, on iki ayı simgeler. Allah’tan kırmızı güneş ister.” Örneğin koncoloz günlerinin birinci günü olan 26 Aralık, Toplanan yiyeceklerden helva ve Ocak ayını simgeler. O gün höşmerim yapılıp yenir. Yemekler pi- hava güneşli ise bu, Ocak ayı şerken yağından, suyundan çevreye güneşli geçecek demektir. Kı-

38 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 39 saca, yöre insanı bu günlerde havanın Bazı ‘doğum’ durumuna bakarak simgeledikleri ayın gelenekleri hava tahminini yaparlar. Koncoloz gün- Üzülmeyi Kaldırma: lerinin başka bir önemi daha vardır. Bu Loğusalık dönemi ağır günler içinde görülen rüyaların gerçek geçerse, buna “üzülmüş” olacağına inanılır. Herhangi bir konuda denir. Bu durumda niyet edip rüyaya yatan kişiler rüyala- terazinin (el tera- rında beyaz ya da siyah renk görürler. zisi) bir kefesine Kur’an, Gördükleri renk beyaz ise, niyetlerinin diğerine su konur. Üstü hayırlı; siyah ise hayırsız olacağına örtülü hastanın başına, inanırlar. yüreğine, dizine, ayağına su olan kefe okunarak değdirilir. Sonunda su ayağa kalkması için has- taya içirilir. Dolala: Loğusa bir kadın ağır bir iş yaparak hastalanırsa buna “dolala” denir. Loğusayı iyileştirmek için ayağı ete bastırılır veya tütsü yapılır. (Pazar ilçesi)

* İftar Borusu: Geçmiş yıllarda, iletişim olanaklarının kısıtlı olduğu zamanlarda, camiden okunan ezanın bütün evlerden duyulması mümkün olmazdı. Ramazan aylarında iftar vaktini herkese duyurabilmek için gür sesli bir boru öttürülürdü. Bu boruya “iftar borusu” denir. İftar borusu son yıllara kadar özellikle Ardeşen’in yüksek köylerinde kullanılmıştır.

Golader Festivali/Fındıklı, Cennet Köyü

38 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 39 RİZE doğa

ize; dağlık ve sahil şeridi olmak miktarına sahiptir. Bu büyük akarsular R üzere iki farklı doğa koşulunu dışında irili ufaklı birçok dere de bulunur. sınırları içerisinde barındırır. Dağlık kesim Kaçkar Dağları’nın Karadeniz’e bakan nehirlerle kesilen vadi sistemlerine, dik yamaçlarından çağlayan derelerin bir- tepelere ve buralardan dökülen şelalere, leşiminden oluşan Fırtına Deresi, debisi Kaçkar dağ silsilesi eteklerinde yaylalara en yüksek ve hızla akan bir deredir ve ve yüksek noktalarında buzul göllerine bu özelliği ile kentteki akarsuların en sahiptir. Su kaynaklarının bolluğu yeraltı önemlisi ve bilinenidir. Diğeri ise kayna- kaynaklarına da yansır ve pek çok rahat- ğını Ovit Yaylası’dan alan birçok derenin sızlığın tedavisi için önerilen kaplıcalarıyla birleşmesiyle oluşan İyidere’dir ve debisi da kent, sağlık turizmi potansiyeli de yüksek olan birkaç dereden biridir. sunar. Sık orman yapısı ve yıllık yağış miktarı bölgeye özgü bitki ve hayvan Şelaler çeﬂitlili€i yaratır. Milli Park statüsündeki Yükseklerden akan şelaleriyle doğa Kaçkarlar’da çok sayıda endemik bitki harikası manzaralar sunar. Bölgede türü yetiﬂir, ormanlarda yaban hayatı sür- yapacağınız yürüyüşlere huzur verici mektedir. Kıyı şeridi, doğal plajlar ve ba- sesi ve heybetiyle eşlik eden bu şela- lıkçılık için uygun koşullar sunar. Rize’de lerden en bol suya sahip olanı Palovit sahile yakın olmak ve dağlara yaklaşmak da aynı oranda keyif verici seçenekler olabilir. Doğa turizmi, deniz turizmine kıyasla daha fazla ön plana çıkar. Dolmuş seferleri mevsime göre değişiklik gösterir. Yerel rehber Akarsular önerileri ve sportif etkinliklerle Rize’de İyidere, Taşlıdere, Büyükdere, ilgili yönlendirme almak için lütfen Hemşin, Fırtına, Çağlayan Dereleri, ismi İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü’nü en çok bilinen akarsular arasında yer arayınız. alır. Bu derelerin bazıları akarsu sporları +90 464 213 04 26 (kano, rafting) için gerekli debi rejim

Çarkıruba Şelalesi/Ardeşen N41° 1.701’ E41° 13.861’

40 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 41 Gelin Tülü Şelalesi/Çamlıhemşin N40° 57.004 E 41° 6.633 © R. Kağan Aybudak © R. Kağan

40 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 41 RİZE doğa

Şelalesi’dir. Kaçkar Dağları Milli Parkı akar. Ayder Turizm Merkezi’ndeki içinde yer alır. 92 metre yüksekliğe Gelin Tülü Şelalesi de en bili- sahip Ağaran Şelalesi, mutlaka mola ve- nen ve en çok fotoğrafı çekilen rilmesi gereken duraklardandır. Ayrıca şelalelerdendir, uzun bir vadiden Çamlıhemşin ile Ayder Yaylası arasında- akarak Fırtına Deresi’ne kavuşur. ki Tar Deresi’nden vadiye birçok küçük Çamlıhemşin’e 34 km uzaklıkta şelale akar. Bunların en uzunu ve seyri- bulunan Topluca Köyü’ndeki ne doyum olmayanı Bulut Şelalesi’dir. Çoponi Şelalesi ise bir başka tabiat Üç kademeli olarak derin bir vadiden harikasıdır. Görülmeye değer diğer

42 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 43 Kapılı Göller üst mevki/Çamlıhemşin N40° 42.632’ E40° 54.723’

şelaleler arasında Palovit, Akırgel, Gölü ile 2900 m yükseklikteki Büyük- Manle, Cimil, Eğvane de yer alır. deniz Gölü bulunur. 2400-3000 m arası yükseklikte yer alan bu göllerin Göller en küçüğü ise Öküz Yatağı Gölü’dür Kentin dağlık kesimlerinde 2000 m (2778 m). Bunların bir kısmı buzyala- irtifadan itibaren buzul aşındırması ve ğı, bir kısmı da moren (buzultaş) set birikmesi sonucu oluşmuş küçük alanlı gölüdür. Ovit, Mezovit, Karadeniz, göller bulunur. En büyükleri arasında At Gölü, Kapılı Göller, Tatos Gölleri, 2999 m yükseklikte bulunan Ambar Aksu, Şarpinovit önemli göllerdendir.

42 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 43 RİZE doğa

Petran(Meşeköy)/İkizdere N40° 39.427’ E40° 35.538’

Yaylalar Yukarı Kavron, Ambarlı, Kito. Yayla hayatı Kaçkar Dağları’nın eteklerinde kalabalıktan Haziran ayının başından Eylül ayının ilk uzak kalıp doğanın eşsiz güzellikleriyle haftasına kadar sürüp giden üç aylık bir başbaşa kalmak için çok sayıda yayla bulu- dönemi kapsar. Yaylalar insanların birbirini, nur: Handüzü, Çağırankaya, Vaşa, Petran, bereketi simgeleyen gül suyuyla ıslatması Demirkapı (Homeze), Sivrikaya, Anzer, anlamına gelen ve coşkuyla kutlanan bağ- Ovit, Gölyayla, Sal, Pokut, Hazindag, Sa- bozumu bayramı “Vartavor” şenlikleriyle mistal, Golezana, Palovit, Elevit, Amlakit, ünlüdür. Horon ve sisli manzaralar, yayla Çat, Verçenik, Haçivanak, Aşağı Kavron, yaşamının vazgeçilmezlerindendir.

44 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 45 © R. Kağan Aybudak © R. Kağan

Milli Parklar daki Hemşin Deresi zengin floraya Rize kenti sınırları içinde Milli Park ola- sahiptir. Bu bitki örtüsü karstik (kolay rak Kaçkar Dağları yer almaktadır. çözülebilen arazi yapısı) flora özelli- Kaçkar Dağları Milli Parkı: Çamlıhem- ğinde olup, gerek alt flora gerekse üst şin ilçesi sınırları içerisinde yer alan flora endemik türleri içerir. Türkiye’de Milli Park alanına, ilçe merkezinden ormangülünün (Rhododendrun) 3000 16 km’lik bir karayolu ile ulaşılabilir. m’ye ulaştığı tek yer burasıdır. Batısındaki Fırtına Deresi ve doğusun- Türkiye’de Pleistosen’e (buzul çağı)

44 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 45 RİZE doğa ait buzul izleriyle beraber aktüel buzlaşmanın birlikte görüldüğü ender yerlerden biri de Kaçkar Dağları’dır. Bu sahada buzullarla birlikte buzul gölleri, buzul vadileri, sirkler ve set gölleri bulunur. Genel olarak granit ve granitik kayaçlardan meydana gelen jeolojik yapı üzerinde Alp orojenezinin (3. jeolojik zaman) derin etkileri görülmek- tedir. Kaçkar Dağları, yayla yaşam kül- türü ve sosyal yaşantısına ait bir değer olarak ön plana çıkar. Başta Fırtına Deresi ve Hemşin Deresi olmak üzere bitki ve hayvan çeşitliliğinin yoğunlaştığı bütün vadiler görülmeye değer niteliktedir.

Kaplıcalar ve İçmeler Rize, çeşitli hastalıkların tedavisinde alternatif bir yöntem olarak tercih edilen kaplıcaları ve içmeleriyle termal turizmde önemli paya sahip durumdadır. Ayder Kaplıca Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Merkezi Tesisleri doğal olarak ısınan renksiz, kokusuz, berrak sularıyla; bugun Ridos Otel bunyesinde bulunan İkizdere Kaplıcası da doğal sıcaklıktaki iki kaplı- casıyla romatizmal hastalıklar ve eklem ağrılarında tamamlayıcı tedavi olarak tercih edilmektedirler. Kentte ayrıca iç- meler de bulunur: Suyunun mide, barsak hastalıklarına, böbrek rahatsızlıklarına berrak suyunun böbrek taşı rahatsızlıklarına ve romatizmal rahatsızlıklara iyi geldiği iyi geldiği bilinen Şimşirli İçmesi ve Rize - düşünülen, kent merkezine 20 km mesa- İkizdere yol güzergahındaki Çayırlı Maden fede bulunan Andon içmesi; kokusuz ve Suyu kentteki içmeler arasındadır.

Aksu Vadisi/İkizdere-Çamlıhemşin N40° 41.120’ E40° 53.406’ © R. Kağan Aybudak © R. Kağan

46 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 47 © R. Kağan Aybudak © R. Kağan

Plajlar lağaç, yabani fındık gibi ağaç türleriyle Merkeze 16 km uzaklıkta olan İyidere il- kardelen, yabani açelya, orman gülü, çesindeki Sarayköy Plajı, 20 km uzaklıkta gökovan gibi binlerce çeşit kır çiçeği ile bulunan Çayeli Aile Plajı, Pazar ve Fındıklı kaplıdır. ilçelerinde bulunan plajlar ile kent mer- •Orman üst sınırının ötesinde bulunan kezine bağlı Çiftekavak Plajları güneşli yaylalarda ve çayırlık alandaki çiçek günlerde turistlerin ilgisini çekmektedir. türleri arıcılığa olanak tanır. Dağlardaki su kaynaklarına yakınlığı ve çiçek çeşitli- Bitki ve Hayvan Çeşitliliği liğiyle Anzer balıyla dünyaca tanınan bir •Rengârenk kır çiçekleri, dağ çayırları marka haline gelmiştir. ile kaplı olan yaylaların çevresi genel- •Kaçkar Dağları Milli Parkı sınırları likle ladin türü çam ağaçları ile kaplıdır. içinde kalan bölgeden ayrıca bahsetmek Karadeniz kıyıları sahip olduğu yeşillikleri gerekir. Kaçkar zirvelerinden doğan Hala sadece bol yağmuruna değil, nemli ve Deresi ile kaynağı Verçenik Dağları’nda sisli havasına da borçludur. olan Fırtına Deresi civarı zengin flora •Yaylalarda bitki örtüsü genel olarak ile dikkati çeker. Bu bölge karstik flora köknar, ladin, sarıçam, sedir, kayın, özelliğinde olup, gerek alt flora gerekse meşe, ıhlamur, karaağaç, gürgen, kızı- üst flora endemik türlerini içerir.

46 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 47 RİZE doğa

48 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 49 Şifalı olduğu düşünülen balın yurdu, Anzer/İkizdere N40° 31.294’ E40° 30.638’ © R. Kağan Aybudak

48 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 49 RİZE turizm TURİZM TÜRLERİ Maden Suyu bu turizm Kültür Turizmi: Rize, türünün ihtiyaçlarına ce- doğasının biçimlendirdiği vap verebilecek nitelikteki yerel mimarisi, Ortaçağ’a termal merkezlerdir. uzanan ve bugün resto- rasyonlarla hâlâ ayakta Yayla Turizmi: duran kaleleri, Bizans- Kaçkarlar’ın kuzey etek- Osmanlı dönemlerine lerinde bir gerdanlık gibi uzanan kemer köprüleri, dizili olan Rize yaylaları; Karadeniz’e özgü yaşam ahşap konakları, otantik tarzı, zengin mutfak kül- yayla evleri, yaşam türü ile dinamik ve canlı kültürü, havası, suyu, bir kültür turizmi merkezi doğası ve manzaralarıyla durumundadır. ilgi çekici bir yayla turizmi merkezi durumundadır. Termal Turizm: Son Yaylalar, her yıl özel- yıllarda do€al yaşama likle de mayıs ve eylül duyulan ilgi arttıkça ayları arasında çok sayıda termal kaynaklara olan ziyaretçiyi kendilerine ilgi de aynı oranda artış çekerler. Bu tarihler, aynı gösteriyor. Jeotermal zamanda yöre halkının da kaynak zenginliği ve aşağılardaki köylerinden potansiyeli açısından her şeylerini toplayıp dünyada ilk yedi ülke baharı ve yazı karşılamak arasında yer alan Türkiye, için yaylalara göçtükleri yılın her mevsimi bu talebi zamanı işaret eder. Bugün karşılayabilen önemli bir hayli popüler ve gelişmiş gezginlere seslenen ev merkez. Dağlık ve orman- bir turizm merkezi olan pansiyonları ve küçük lık arazinin ortasındaki Ayder Yaylası; konakla- dağ otellerinin yanı konumuyla Rize kaplıca- ma tesisleri, yeme-içme sıra, lüks dağ otelleri ları da Karadeniz’de ayrı olanakları ve dağcılık seçenekleriyle geniş bir bir yere sahip. İkizdere rotalarının başlangıcına konaklama yelpazesi Termal Kaplıcası, Ayder yakınlığı ile her yıl binlerce sunar. Kaplıcası, Andon ve turisti ağırlar. Mütevazi Şimşirli içmeleri, Çayırlı bütçelerle seyahat eden Doğa ve Spor Turizmi

Sal Yaylası’nda evler/Çamlıhemşin N40° 57.749’ E41° 0.595’

Kuş gözlemi /İkizdere

50 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 51 Yukarı Kavron civarları/Çamlıhemşin N40° 51.891’ E41° 7.876’

Rize’nin dağları ve yay- Kent bu durumuyla hayli tedir. laları keyifli ve hayranlık yüksek bir doğa turizmi Kamp ve Karavan verici yürüyüş parkur- potansiyeline sahiptir. Turizmi: Rize yaylaları, larına, debisi yüksek (Parkur bilgileri ve öneriler temiz hava ve güzel nehirleri rafting’e, için bkz. Aktivite Bölümü) manzaraları nedeniyle bitki ve hayvan çeşitli- Heliski, tur kayağı ve kampçıların sıklıkla ter- liği doğa gözlemlerine, hedikle kar yürüyüşü gibi cih ettikleri yerlerdendir. zirveleri zorlu dağcılık macera sporları da yetkili rotalarına izin verir. acentelerce düzenlenmek- Kongre Turizmi: Mart 2007’de açılan Rize Sal Yaylası’nda evler/Çamlıhemşin Huş Tavuğu gözlemi/İkizdere İsmail Kahraman Kültür N40° 57.749’ E41° 0.595’ Merkezi’nde konferans, gösteri ve sergi salonla- rı bulunur. Mekân çeşitli kurum, kuruluş ve kişi- lerin faaliyetlerine, se- miner veya kongrelere hizmet verebilir nitelik ve kapasiteye sahiptir. Bu hizmetleri verebilecek diğer alternatifler de kentteki 4 yıldızlı

50 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 51 RİZE turizm

otellerdir. TURİZM MERKEZLERİ Ayder Termal Turizm Merkezi (Kültür ve Tu- rizm Gelişim Bölgesi): Kent merkezine 87 km, Çamlıhemşin’e 16 km mesafededir. Ayder Ter- mal Kaplıcası, 1987’den beri Turizm Merkezi olarak hizmet vermektedir. Turizm İşletme Belgeli Termal Tesis, 25 kişilik iki havuz, 8 özel oda, sıra banyoları ve apart odalarıyla yılın her ayı açık durumdadır. Tesisin toplam kapasitesi günlük 300 kişidir.

İkizdere- Anzer Turizm Merkezi (Kültür ve Tu- rizm Gelişim Bölgesi): Kent merkezine 54 km uzaklıkta, İkizdere’nin 35 km güneybatısında yer alan Anzer Yaylası, 2200- 2300 m irtifaya sahiptir. Anzer Turizm Merkezi trekking, kış turizmi, 1991 yılında Bakanlar jeep safari gibi turizm aktivitelerine de olanak Kurulu kararı ile Turizm tanır. Bitki ve hayvan çeşitliliğiyle de dikkat Merkezi ilan edilmiştir. çeken Anzer’de irili ufaklı birçok krater gölü de Yöreye özgü balı bir yana bulunur.

Ovit Dağı Turizm Merkezi/İkizdere N40° 37.540’ E40° 49.272’ Rafting/Ardeşen-Çamlıhemşin

52 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 53 Öküz Çayırı/Çamlıhemşin N40° 51.151’ E41° 9.035’

Çayeli-Kuspa Turizm Merkezi: doğa harikasına dönüşür- Çayeli ilçe merkezine yaklaşık 7 km mesafede bulunan ler. İlçeye 6 km uzaklıkta Kuspa, 2006 yılında turizm merkezi ilan edilmiştir. Deniz bulunan Musa Dağı ve manzaralı, oldukça geniş ve düz bir alana sahiptir. Ayrıca Melipos Tepeleri mesire ilçede bulunan Ağaran ve Çataldere şelaleleri gerek yeri olarak kullanılır. yükseklikleri, gerekse ilkbaharda suların kabarmasıyla birer Ovit Dağı Kış Turizm Merkezi Kent merkezine 91 km, İkizdere ilçe merkezine 34 km mesafede yer alan Ovit Yaylası ve çevresi Bakanlar Kurulu tarafın- dan ‘’Kış Turizm Merkezi’’ ilan edilmiştir. Kış sporları açısından dikkate değer potansiyele sahip bölge yaz aylarında trekking, dağcılık, foto safari, jeep safari gibi turizm faaliyet- Heli-ski/Çamlıhemşin-İkizdere lerine de olanak sunar.

52 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 53 Rota çizimleri sadece bilgilendirme amaçlıdır. Sadece bu bilgilere dayanarak seyahat edilmeme- lidir. Milli park sahası içerisinde yapılacak geziler, alan klavuzları, Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın RİZE aktivite lisanslı rehberleri veya bakanlık belgeli seyahat acenteleri eşliğinde yapılmalıdır.

GPS koordinatlarıyla en iyi VERÇENİK-KAPILI GÖL N40°44.511 E40°54.998

10 rota Artvin sınırını teşkil eden Doğu Karade- niz Dağları; Verçenik (3711 m), Bulut (3562 m) ve Altıparmak (3492 m) gibi DOĞA SPORLARI VE yüksek zirvelerle de anılırlar. ETKİNLİKLERİ Kaçkarlar’da Tırmanış Doğa sporları alanında sayısız seçenek Ulaşım: Yaz aylarında, zirvelere en sunan Rize’de hangi aktiviteyi, ne zaman yakın konumdaki yaylalara kadar yapabileceğinizi ve parkur önerilerimizi bu ulaşan minibüsler kullanılabilir. Kent ya bölümde bulabilirsiniz. da ilçe merkezlerinden araç kiralamak Doğa Yürüyüşü: Özellikle Mayıs-Eylül mümkündür. Ayrıca dolmuş usulü ayları arası önerilir ancak kış ayları da farklı çalışan tarifeli minibüslerle son durağa tatlar ve manzaralar için uygun bir zaman ulaşıldığında, pazarlık usülüyle istediği- dilimi olabilir. En popüler doğa etkin- niz noktaya gitmeyi teklif edebilirsiniz. liklerinden biri olan trekking için Rize, Veya yaylalara çıkmakta olan araçlara Türkiye’deki en önemli merkezlerden biri otostop yapılabilir. konumundadır. Dinlenmek, spor yapmak, Rota Önerisi: Kaçkar Zirvesi’ne fotoğraf çekmek, kuş gözlemciliği ve bo- güney rotasından çıkışlar, dağcılık tanik gibi birçok ilgi alanını tek etkinliğin tekniği açısından nispeten kolay bir içinde yapabileceğiniz doğa yürüyüşleri yürüyüşle yapılır ancak daha çürük bir için, kent, köy ve yaylaları ile pek çok al- kaya yapısına sahiptir. Kuzey rotası ise ternatif sunar. Rota Önerileriyle ilgili daha dağcılık deneyimi ve iyi bir rehberlik geniş ve detaylı bilgi için Rize İl Kültür ve hizmeti gerektirir. Özellikle buzul çıkış- Turizm Müdürlüğü tarafından hazırlanan ları ileri düzey tırmanış tekniklerinin doğa sporları haritasını turizm danışma uygulanmasını gerektirirken, buzulun bürolarından isteyiniz. doğusunda kalan sırtlardan bir rehber Dağcılık: Doğu Karadeniz dağ sıraları ile eşliğinde zirveye ulaşılabilir. Tırmanış Türkiye’nin en yüksek zirvelerini sınırları esnasında sis izin verirse, Doğu Kara- içine alan kent, dağcılık sporu için bir cen- deniz Dağları’nın ve buzul göllerinin net durumundadır. Bu sıradağların en yük- panoramasını anılarınıza ekleyebilirsiniz. sek zirvesi Kaçkar (3932 m), Türkiye’nin Akarsu Sporları: Rize’de akarsu spor- 4. yüksek dağı ve kuzey yüzünde, biri ları meraklılarını buluşturan en ideal yer Türkiye’nin 3. en büyüğü olan iki büyük Fırtına Deresi’dir. Nehre, tur düzenleyen buzul kütlesine sahiptir. Kentin Erzurum- acentelerle girilmesi önemlidir.

ÇERMEŞK-KARAGÖL-VERÇENİK GÖLÜ N40°46.831 E40°52.614

BULUT ŞELALESİ N40°59.819 E41°3.588

VERÇENİK-TATOS GÖL N40°44.511 E40°54.998 54 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 55 RİZE aktivite

YUKARI KAVRON-KAÇKAR ZİRVE / SUMMIT 18 N40°52.996 E41°7.878 D6

YUKARI KAVRON-KAÇKAR ZİRVE N40°52.996 E41°7.878

VERÇENİK YAYLA-ZİRVE N40°44.516 E40°54.994

İdeal bir rafting parkuru: Fırtına Deresi Fırtına Deresi, Kaçkar Dağları’nın Karadeniz’e bakan yamaçlarından çağla- yan derelerin birleşmesi ile oluşmuştur, bu nedenle Rize’deki akarsular için- de, akarsu turizmi açısından en önemlisi sayılır. Ardeşen’in yaklaşık 2 km batısından Karadeniz’e dökülen Fırtına Deresi, 57 km uzunluğundadır. Çay ve meyve bahçelerinin arasından, halen kullanımda olan tarihi taş kemer köprülerin altından akan Fırtına, sadece heyecan ve spor için değil, Rize kül- türünün kalbinden geçen bir seyahat için de bulunmaz fırsatlar sunar. Rize- Ardeşen karayolundan, güneye çıkan karayolu takip edilerek 22 km sonra rafting tesislerine ulaşılır. DİKKAT! Rafting sporu, sadece yetkili acentelerce düzenlenen profesyonel rehberli turlara katılarak yapılmalıdır!

HAZİNDAG-SAMİSTAL YAYLASI N40°56.074 E41°4.118

SAMİSTAL-PALOVİT YAYLASI N40°54.755 E41°5.994 SAL-POKUT-HAZİNDAG HAZİNDAG-AYDER

N40° 57.778 E41° 0.576 N40° 57.196 E41° 5.880

56 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 57 RİZE aktivite

Kuş Gözlemciliği Bölgede yapacağınız yürüyüşler sizi sadece bulutların üzerine taşımakla kalmaz, bitki ve hayvan inceleme Bir gözlem önerisi konusunda da güzel fırsatlar sunar. Huş Tavuğu Burada, doğa fotoğrafçılığı, kuş Deniz seviyesinden 2000 (Dağm Horozu): gözlemciliği veya botanik turları yüksekliklerdeki dağlarda, orman gibi pek çok alternatif etkinliği ger- sınırının üzerinde yaşayan bir yabani çekleştirebilirsiniz. Değişik kuş tür- kuş türüdür. Türkiye’de sadece Rize ve lerinin ve endemik türlerin yaşadığı çevresindeki yüksek kesimlerde yaşar. İkizdere ilçesinde 2005 yılından beri, bölgede ve özellikle İkizdere’de kuş Huş tavuğunu koruma ve gözlemciliği yapmak mümkündür. tanıtma amaçlı şenlikler Pek çok yırtıcı kuş, temmuz ve düzenlenmektedir. ağustos aylarında doğu yönünden Rize’ye gelerek güneye; mart ayın- da ise aynı güzergâhı kullanarak Kafkas Dağları’na göç eder. Bu güzergâh kuş gözlemciliği için mükemmel bir ortam oluşturur. Yerel kültürde önemli yer tutan atmacalarla tanışmak için de Rize doğru adrestir.

Doğa Fotoğrafçılığı: Yeryüzünde ender bulunan bir doğa güzelliğine sahip Rize’de fotoğraf meraklıları için eşsiz karelerin yakalanabileceği geziler düzen- lenmekte. 3900 m yüksekliğe varan Kaçkarlar’da bitki ve hayvan türlerinin yanı sıra; dağların, bulutların, yağmurun ve insanın birlikteliğinden doğan nefis manzaraları bir fotoğraf karesine sığdırabilmek için planlarınızı yapmaya başlaya- bilirsiniz.

MACERA SPORLARI VE Motosiklet ve Bisiklet ETKİNLİKLERİ Her yönüyle yüksek turizm potan- Jeep safari siyeline sahip olan Kaçkar Dağları, Geniş ve karmaşık dağ yollarıyla sar- dağ bisikleti faaliyeti ve motosiklet malanmış bir coğrafyayı, kısa sürede gezileri için de imkânlar sunar. Kendi ve daha konforlu bir şekilde görme organizasyonunuzu yapmak kaydıyla, olanağı tanıyan bu turlar pek çok yaylaların güzelliklerini iki tekerin key- yayla, köy ve ilçenin içinden geçen fiyle birleştirebilirsiniz. Her yıl dünya- birçok kültürel macera sunar. nın farklı bölgelerinden gelen bisiklet ve motosiklet severler yayla yollarını DİKKAT! kullanarak kendi rotalarını çiziyorlar. Bu turlarda, çamurlu ve\veya taşlı Haziran-Eylül ayları arasını kapsayan yollarda sürüş becerisi ile çeşitli geniş bir sezonda, her mevsim farklı yön bulma yöntemlerini, temel güzellikler keşfedebileceğiniz bir gezi- ilkyardım tekniklerini ve aracınızla yi gerçekleştirmeniz olasıdır. ilgili ana bakım tekniklerini biliyor olmanızı gerektiren durumlarla Heliski (Helikopterle Kayak) karşılaşabilirsiniz. Dünyanın en heyecanlı doğa sporla- rından biri olarak gösterilen heliski, yakın zamana kadar sadece İsviçre

58 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 59 Alpleri’nde, Himalayalar’da ve Kanada dağlarında yapılıyordu. 2004 yılından beriyse, Avrupalı kayak tutkunları için Kaçkar Dağları’na turlar düzenlenmeye başlandı. Ayder Yaylası’nda konaklayan kayakçılar ve snowboardçular helikopterle Kaçkar Dağları’nın sarp tepelerine ulaşıyor ve dağların eteklerine doğru serbest stilde iniş yapıyorlar. Yalnızca profesyonel kayakçılar tarafından yapılabilen bu spor, özel malzemeler ve tecrübe gerektiriyor. Her yıl Ocak - Nisan aylarında yapılan heliski turları için Ayder Yaylası’nın kış aylarında kapalı bulunan yolları açılmış; kışları faaliyet göstereme- yen konaklama tesislerinden bir kısmı, © R. Kağan Aybudak © R. Kağan kışın da hizmet vermeye başlamıştır. Ay- Festivaller rıca İkizdere Ovit Yaylası da bu parkurlar Haziran ayının ikinci haftasından, arasına eklenmiştir. Ağustos’un son haftasına kadar olan KÜLTÜREL ETKİNLİKLER dönemde Rize yaylaları binlerce kişinin katılımıyla gerçekleşen şenliklerle be- Atmaca Yetiştiriciliği zenir. Bu şenlikler, sadece Türkiye’deki (Atmaca ile Avcılık) değil, tüm dünyadaki Rizelilerin buluş- Rize insanının yaşamındaki tutkulardan ma nedenidir. Festival zamanı bölgede birisi de atmaca yetiştiriciliğidir. Dağlarda bulunan turistler için de büyük ilgi odağı yakalanan atmacalar, özel olarak eğitilip olan bu organizasyonların tarih ve bıldırcın avcılığında kullanılmaktadır. Bu, yerleriyle ilgili bilgiye rehber kitapçığı- Rize yöresine özgü yerel aktivitelerden- nızın arka sayfalarındaki çizelgelerden dir. ulaşabilirsiniz.

Ovit Kış Turizmi Merkezi / İkizdere © Zafer Şençoruh © Zafer

58 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 59 PAZAR genel bakış

Genel Bilgi İlçe merkezi, deniz kıyısında Pazar kurulmuştur. Doğusunda Ardeşen, Deresi’nin denize döküldüğü batısında Çayeli, güneyinde yerde kurulmuştur. Dağlar derin Çamlıhemşin ile Hemşin, kuzeyinde akarsu vadileriyle parçalanmış olup ise Karadeniz yer alır. ormanlarla kaplıdır. Başlıca akarsuları Temmuz ve nisan ayları arası çok Pazar, Merdivenli, Kalecik, Bodaçavi yağışlıdır, yıllık yağışın %86’sı bu ve Ocak dereleridir. İlçe belediyesi dönemde düşer. Nisan, mayıs ve 1854’te kurulmuştur. haziran aylarında az yağışlıdır. Karlı Pazar, deniz seviyesinden 10 metre günlerin sayısı fazla değildir. En sıcak yüksekte, Artvin-Rize devlet yolu ay 22,40C ile Ağustos başlangıcı, en üzerinde, doğu-batı yönünde soğuk ay ise 6,60C ile Ocak ayıdır.

Nasıl Gelinir? KÜLTÜR Pazar, Rize’ye 37 km, Çayeli’ne 136 Mimari 22 km, Ardeşen’e 8 km uzaklıkta 137 Tarihi Eserler bulunuyor. Trabzon ve Rize merkez üzerinden dolmuşlarla ulaşım Kemer köprüler sağlayabilirsiniz. Trabzon-Hopa görülecek! arasında çalışan küçük otobüsler, sabah 06.30 ile akşam 19.30 saatleri arasında her yarım saatte bir K›z Kalesi’nin hareketle çalışıyor. Rize’den Pazar’a önünden 10 dakikada bir kalkan minibüsler de mevcut. Yaz aylarında ilçe gün bat›m›n› izle... merkezinden Çamlıhemşin yaylalarına ve Ayder kaplıcalarına düzenli seferler de yapılıyor.

Kız Kalesi N41° 10.942’ E40° 52.478’

Rize Gezi Rehberi 147 PAZAR kültür

MİMARİ Molla Hasan Konağı: Yapı, bodrum kat, asıl ikamet alanı ve çatı kısmın- dan oluşmaktadır. Evin asıl ikamet alanı olan yerin ön cephesi ve çatı Molla Hasan Konağı katı ahşap arası taş dolgu tekniğin- N41°05.309’ E40°53.484’ de yapılmıştır. Bodrum katı ve evin kuzey- güney bölümüne bakan asıl ikamet alanı olan cepheleri ise moloz taştan inşa edilmiştir. Bodrum katın dış cephesinin sağında kitabesi yer almaktadır. Kitabenin üst kıs- Ali Bal Evi mında ‘Maşallah’ yazısı, altta ise H. N41°08.414’ E40°55.306’ 1319 tarihi bulunur. Ali Bal Evi: Osmanlı-Rus savaşında Ruslar tarafından konaklama amaçlı kullanıldığı belirtilmektedir. Üç katlı olan yapının bodrum katı odunluk, üst katları ise yaşam alanı olarak değerlendirilmiştir. Bodrum katının beden duvarları ve evin batı duvarı düzgün kesme taştan, üst katlar ise Ciha Kalesi N41°06.259’ E40°54.034’ ahşap arası taş dolgu tekniğinde inşa edilmiştir. Camiler Şehitlik Köyü Reviri: Bodrum üzeri Hotri Camisi: Tek katlıdır. Kesme taştan bir kat olarak inşa edilmiştir. Arka inşa edilmiştir. Çatısı ve duvar kısımları ve yan duvarları moloz taştan yenilenen camide hocanın kaldığı yer ve örülmüştür. Cephesi ahşapla ka- ocaklık orijinal olarak günümüze kalmıştır. patılmıştır. Tavanda ise yine ahşap Caminin arkasında haziresi bulunmaktadır. kütükler kullanılmıştır. Birinci kat ise Ortayol Köyü Camisi: Ortayol Köyü’nde tamamen ahşaptan, çivi kullanma- bulunan cami düzgün kesme taştan dan giydirme tekniğinde yapılmıştır. yapılmış olup tek katlı olarak inşa edilmiştir. TARİHİ YAPILAR Bordür ve ahşap kapı kanatları geometrik Kaleler motiflerle bezenmiştir. Mihrabın alınlığında Kız Kalesi: Kayalık bir zemin yer alan kitabede H.1314-M.1897 tarihi üzerinde bulunan kalenin kara ile vardır. Caminin beden duvarlarında kalem bağlantısı kesilmiş durumdadır. işi ile yapılan bitkisel süslemeler mevcuttur. Duvarlarındaki muntazam taş işçiliği dikkat çekicidir. İnşa tarihi kesin olarak bilinmemekle birlikte, 13. veya 14. yüzyıllarda Trabzon Devleti döneminde yapıldığı sanılmaktadır. Ciha Kale: Hemşin Deresi’nin doğu- sunda bulunmaktadır. Gözetleme ve haberleşmeyi sağlama amaçlı kullanıldığı düşünülmektedir. Başköy Merkez Köprüsü Yücehisar Köprüsü N41°05.163’ E40°53.431’ N41°07.035’ E40°54.103’

148 Rize Gezi Rehberi Köprüler taştan, diğer kısımları Yücehisar Köyü Köprü- Su Çatı I Köprüsü: Yu- ise moloz taştan inşa sü: Boğaziçi ve Uğrak varlak kemerlidir. Kes- edilmiştir. köylerinin yol ayrımında me taş ve moloz taştan Su Çatı III Köprüsü: İnşa bulunmaktadır. Yuvarlak yapılmış olan köprünün kitabesinde “Abdülce- kemerli ve tek gözlüdür. ayakları doğal kaya üze- lilzade Hüseyin Ağa ve Başköy Köprüsü: Yuvar- rine oturtulmuştur. Kaçkaçzade Abdül- lak kemerli, tek gözlü- Su Çatı II Köprüsü: mecid Efendi’nin eseri dür. Köprünün kemeri Basık kemerli olan hayrıdır sene 1320’’ ya- düzgün kesme taş, diğer köprünün kemer ve zılıdır. Yuvarlak kemerli kısımları ise moloz taştan korkulukları kesme tek gözlüdür. inşa edilmiştir.

Koca (Dörtgözlü) Köprü N41°07.892’ E40°54.199’

Su Çatı 2 Köprüsü Su Çatı 1 Köprüsü N41°05.853’ E40°53.689’ N41°06.018’ E40°53.729’

Yücehisar Köprüsü Su Çatı 3 Köprüsü N41°07.035’ E40°54.103’ N41° 5.815’ E40° 53.657’

Rize Gezi Rehberi 149 RİZE önemli bilgiler

YEREL FESTİVALLER / ŞENLİKLER

ETKİNLİK TARİH DÜZENLEYEN KURUM/KURULUŞ Rize Çay ve Turizm Festivali Temmuz’un 4. Haftası Rize Valiliği Rize Belediye Başkanlığı Rize Yaz Spor Şenliği 26 Temmuz - 01 Ağustos Rize Belediye Başkanlığı Uluslararası Dağcılık Şenliği Temmuz'un 4. Haftası KDRK - Rize Valiliği - Rize Belediyesi Çamlıhemşin Ayder Galler Düzü Haziran’ın 2. Haftası Çamlıhemşin Kaymakamlığı Kültür Sanat ve Doğa Festivali Çamlıhemşin Belediye Başkanlığı Çamlıhemşin Ayder Kardan Eğitim Öğretim Yarıyıl Çamlıhemşin Belediye Başkanlığı Adam Şenliği Tatili Çamlıhemşin Doğa Sporları Kulubü Büyük Handüzü Yayla Ağustos’un 4. Haftası Güneysu Kaymakamlığı Şenlikleri Güneysu Belediye Başkanlığı İkizdere-Ovit Yayla Şenlikleri Ağustos’un 2. Haftası Ekşioğlu Vakfı Fırtına Rafting Şenliği Temmuz’un 3. Haftası Dokadak - Ardeşen Kaymakamlığı Ardeşen Belediyesi Fındıklı Yeşil Altın Ağustos’un 3. Haftası Fındıklı Belediyesi Gümüş Deniz Festivali Festival Komitesi Başkanlığı Formulaz Tahta Araba Her yıl Ramazan Tunca Belediyesi Şenlikleri Bayramının 3. Günü Formulaz Şenlikleri Tertip Komitesi Ovit Kar Şenliği Nisan’ın 3. Haftası Rize Valiliği İkizdere Belediye Başkanlığı Ardeşen-Kaçkar Altıparmak Ağustos’un 3. Haftası Ardeşen Kaymakamlığı (Sırt-Golezana) Yayla Şenlikleri Yukatur Derneği Çayeli Festivali Ağustos’un 4. Haftası Çayeli Dernekler Federasyonu Ardeşen Yeniyol (Oce) Ağustos’un 2. Haftası Ardeşen Kaymakamlığı Kültür Şenliği Oce Kültür Şenlikleri Komitesi Yeniyol Köyü Muhtarlığı Kalkandere Turizm ve Ağustos’un 3. Haftası Kalkandere Belediye Başkanlığı Dostluk Şöleni Kalkandereliler Vakfı Kalkandereliler Derneği İkizdere Dağ Horozu Haziran’ın 4. Haftası İkizdere Belediye Başkanlığı Şenlikleri İkizdere Anzer Balı ve Ağustos’un 1. Haftası Ballıköy Köyü Muhtarlığı Yayla Şenlikleri Çağırankaya Yayla Şenliği Ağustos’un 3. Haftası İkizdere Belediye Başkanlığı Tozköy Likapa Şenliği Ağustos’un 3. Haftası Tozköy Köyü Muhtarlığı Demirkapı Yayla Şenliği Ağustos’un 4. Haftası Demirkapı Köyü Muhtarlığı Ardeşen Küçük Yayla Kültür Ağustos’un 3. Haftası Ardeşen Kaymakamlığı Şenliği Pazar Spor Şenlikleri 20 Mayıs - 05 Temmuz Pazar Kaymakamlığı Pazar Belediye Başkanlığı

NOT: Festival tarihleri hava koşullarına göre değişebilir.

150 Rize Gezi Rehberi LOKANTALAR RESTAURANT ADRES TELEFON Hüsrev Restaurant Taşhane Mahallesi ÇAYELİ 0 (464) 532 70 37 Lale Lokantası Hopa Caddesi ÇAYELİ 0 (464) 532 75 18 Yakamoz Restaurant Sahil Yolu Üzeri Ordu Caddesi RİZE 0 (464) 214 37 88 Dört Mevsim Alabalık Tes. Güneysu Karayolu Üzeri GÜNEYSU 0 (464) 344 22 33 Liman Lokantası Deniz Caddesi RİZE 0 (464) 217 15 68 Bekiroğlu Lokantası Cumhuriyet Caddesi RİZE 0 (464) 217 26 62 Huzur Lokantası Cumhuriyet Caddesi RİZE 0 (464) 217 15 11 Durak Lokantası Cumhuriyet Caddesi RİZE 0 (464) 217 46 95 Evvel Zaman Atatürk Caddesi RİZE 0 (464) 212 21 88 Binnazın Mutfağı Atatürk Caddesi No: 496 RİZE 0 (464) 214 8 555 Dağmaran Dağsu (Dağbaşı Mahallesi) RİZE 0 (464) 214 78 14 Şahin Tepesi Fatih Mah. Paşalar Caddesi RİZE 0 (464) 212 16 53 Dağhan Dağbaşı Mevkii RİZE 0(464) 217 32 98 Savarona Cafe Restaurant Dağsu Mah. Tepe Üstü Sokak RİZE 0 (464) 214 93 57 Seçkin Pide Salonu Atatürk Caddesi DEREPAZARI 0 (464) 311 31 59 Sahil Pide Salonu Sahil Caddesi DEREPAZARI 0 (464) 311 20 65 Öz Balık Lokantası Dolgu Sahası RİZE 0 (464) 214 92 72 Olta Balık Lokantası Deniz Caddesi Gündoğdu RİZE 0 (464) 246 21 15 Kale Balık Lokantası Bozukkale Mahallesi Gündoğdu RİZE 0 (464) 246 34 88 Şehzade Restaurant Dolgu Sahası RİZE 0(464) 214 61 60 Dedemin Bağı Balık Restoran Reşadiye Mah. İtfaiye Sk. No:8 RİZE 0(464) 223 67 87 Eskitoğlu Alabalık Tesisleri Uzunkaya Köyü DEREPAZARI 0 (464) 311 33 96 Mehtapın Yeri Ticaret Odası Altı No:359 RİZE 0 (464) 217 87 63 Pınar Alabalık Tesisleri Çamlıhemşin Yolu Üzeri ARDEŞEN 0 (464) 752 42 25 Osmanlı Alabalık Lokantası Çamlıhemşin Yolu Üzeri ARDEŞEN 0 (464) 752 42 23 Şelale Balık Lokantası Yeniyol Köyü ARDEŞEN 0 (464) 725 60 48 Yeşilvadi Restaurant Ayder ÇAMLIHEMŞİN 0 (464) 651 72 82 Dere Cafe Restaurant Ayder Yolu Üzeri ÇAMLIHEMŞİN 0 (464) 656 66 22 Ayder Doğa Alabalık Tesisleri Ayder ÇAMLIHEMŞİN 0 (464) 657 20 09 Ayder Sofrası Restaurant Ayder ÇAMLIHEMŞİN 0 (464) 657 22 02 Gürgendibi Tesisleri Ayder ÇAMLIHEMŞİN 0 (464) 657 21 38 Kalegon Tesisleri Ayder ÇAMLIHEMŞİN 0 (464) 657 21 22 Ayla Abla’nın Ev Tatlıları Askerlik Şubesi Karşısı RİZE 0 (464) 213 13 77 Arde Som Palet Restaurant Ayder ÇAMLIHEMŞİN 0 (464) 655 51 34 Dört Mevsim Restaurant Ayder ÇAMLIHEMŞİN 0 (464) 657 20 19 Çise Restaurant Ayder ÇAMLIHEMŞİN 0 (464) 657 21 71

Rize Gezi Rehberi 151 RİZE önemli bilgiler

RİZE KONAKLAMA TESİSLERİ

Otel Adı Sınıfı Oda Yatak Adres Telefon

Grand Çavuşoğlu Otel **** 85 180 Eskipazar Mah.Hopa Mev. ÇAYELİ 0 (464) 532 49 88 Dedeman Otel 82 166 Alipaşa Köyü RİZE 0 (464) 223 44 44 Ridos Termal Otel 148 346 Ilıca Köyü İKİZDERE 0 (464) 416 19 89 Lazlakar Otel *** 25 50 Limanköy Mah. ÇAYELİ 0 (464) 532 09 25 Green Ayder Otel *** 96 248 Deniz Mah. ARDEŞEN 0 (464) 715 51 52 Patulya Otel *** 32 64 Yeni Mah. ARDEŞEN 0 (464)715 42 43 Fındıkhan Otel *** 30 60 Sakıp Sabancı Cad. FINDIKLI 0 (464) 511 33 68 Kaçkar Otel ** 29 64 Cumhuriyet Cad. RİZE 0 (464) 213 14 90 Beşikçi Otel ** 29 58 Tophane Mh. Cumh. Cad. RİZE 0 (464) 217 01 83 Yeni Milano Otel ** 31 60 Yeniköy Mh.Cumh. Cad. RİZE 0 (464) 213 00 28 Okutur Otel ** 24 52 Tophane Mah. RİZE 0 (464) 214 12 51 Aydoğan Otel ** 40 70 E.Orhon Mah.Laleli Cad. RİZE 0 (464) 213 06 39 Yalta Otel ** 20 40 Tophane Mahallesi No:4 RİZE 0 (464) 217 14 77 Zümrüdü Anka Butik Otel Özel Tesis 7 14 Yanıktaş Köyü DEREPAZARI 0 (464) 311 10 64 Green Suada Hotel 50 100 Hamidiye Mevkii - PAZAR 0 (464) 623 53 33 Sahil Otel 37 84 Yeni Pazar Mah. ÇAYELİ 0 (464) 532 18 19 Kaçkar Resort Hotel 42 85 Ayder - ÇAMLIHEMŞİN 0 (464) 657 20 53 Ayder Ümit Otel 29 58 Ayder - ÇAMLIHEMŞİN 0 (464) 657 20 23 Memişoğlu Konak Otel 24 66 Ayder ÇAMLIHEMŞİN 0 (464) 657 20 85 Haşimoğlu Otel 58 150 Ayder ÇAMLIHEMŞİN 0 (464) 657 20 37 Sis Otel 37 90 Ayder ÇAMLIHEMŞİN 0 (464) 657 20 30 Yeşil Vadi Otel 23 50 Ayder ÇAMLIHEMŞİN 0 (464) 657 20 50 Vesile Otel 11 22 Ayder ÇAMLIHEMŞİN 0 (464) 657 21 10 Koru Otel 15 30 Ayder ÇAMLIHEMŞİN 0 (464) 657 20 83 Kalegon Otel 23 60 Ayder ÇAMLIHEMŞİN 0 (464) 657 21 35 Bukla Oberj 24 56 Ayder ÇAMLIHEMŞİN 0 (464) 657 20 55 Kervan Saray Otel 15 35 Ayder ÇAMLIHEMŞİN 0 (464) 657 20 27 Pirikoğlu Otel 12 29 Ayder ÇAMLIHEMŞİN 0 (464) 657 20 21 Cihan Otel 11 29 Ayder ÇAMLIHEMŞİN 0 (464) 657 20 87 Çağlayan Otel 15 30 Ayder ÇAMLIHEMŞİN 0 (464) 657 20 70 Nehirim Otel 20 53 Ayder ÇAMLIHEMŞİN 0 (464) 657 20 40 Altıparmak Otel 22 48 Ayder ÇAMLIHEMŞİN 0 (464) 657 20 62 İzmirlim Butik Otel 12 35 Ayder - ÇAMLIHEMŞİN 0 (464) 657 20 77 Kuşpuni Pansiyon 15 30 Ayder ÇAMLIHEMŞİN 0 (464) 657 20 52 Zirve Ahşap Pansiyon 10 26 Ayder ÇAMLIHEMŞİN 0 (464) 657 21 77 Serender Pansiyon 12 30 Ayder ÇAMLIHEMŞİN 0 (464) 657 22 01 Ahşap Pansiyon 16 36 Ayder ÇAMLIHEMŞİN 0 (464) 657 21 62 Köksal Pansiyon 8 26 Ayder ÇAMLIHEMŞİN 0 (464) 657 21 67 Liligum Pansiyon 11 25 Ayder ÇAMLIHEMŞİN 0 (464) 657 21 23 Üçhanlar Pansiyon 9 15 Ayder ÇAMLIHEMŞİN 0 (464) 657 21 21 Fora Pansiyon 8 18 Ayder ÇAMLIHEMŞİN 0 (464) 657 21 53 Doğa Harikası Pansiyonu 15 28 Ayder ÇAMLIHEMŞİN 0 (464) 657 21 34 Kardelen Pansiyon 7 30 Ayder ÇAMLIHEMŞİN 0 (464) 657 21 07 Şahin Pansiyon 7 21 Y. Kavron Yaylası ÇAMLIHEMŞİN 0 (536) 462 09 92 Pokut Yayla Evi 4 12 Pokut Yaylası ÇAMLIHEMŞİN 0 (537) 387 74 96 Pokut Pansiyon 6 20 Pokut Yaylası ÇAMLIHEMŞİN 0 (537) 376 80 07 Koçira Pansiyon 7 15 Kito Yaylası HEMŞİN 0 (532) 633 57 48 Fırtına Pansiyon 7 21 Şenyuva Köyü ÇAMLIHEMŞİN 0 (464) 653 31 11 Sal Macera Pansiyon 7 14 Sal Yaylası ÇAMLIHEMŞİN 0 (464) 501 49 80

152 Rize Gezi Rehberi RİZE İLİ TERMAL TESİSLER Tesis Adı Adres Telefon Ayder Kaplıcası Ayder Mevkii - ÇAMLIHEMŞİN 0 (464) 657 21 02 Ridos Termal Otel Ilıca Köyü - İKİZDERE 0 (464) 416 19 89

SEYAHAT ACENTELERİ Acente Adı GRUBU ADRES TELEFON

Ri-Tur Rizeliler Tur. Sey. Ac. A Cumhuriyet Caddesi No:8 RİZE 0 (464) 217 14 85

Kunet Turizm Sey. Ac. A Atatürk Cad. Cengiz İşhanı RİZE 0 (464) 213 16 16

Edfa Turizm Sey. Ac. (Şube) A Razıoğlu İşhanı No:95-3 RİZE 0 (464) 214 82 44

Ulu Tur. Turizm Sey. Ac. (Şube) A Cumhuriyet Cad. No:111 RİZE 0 (464) 213 10 45

Türkü Turizm Sey. Ac. A İnönü Cad. No: 47 ÇAMLIHEMŞİN 0 (464) 651 72 30 Hopa Cad. Belediye Sok. No:103 Şeref Turizm Sey. Ac A 0 (464) 532 58 23 ÇAYELİ Ameda Turizm Sey. Ac. A Meydan İş Merkezi Kat:1 RİZE 0 (464) 214 89 59 Sahil yolu Üzeri Ekrem Orhan Ovit Turizm Sey. Ac. A 0 (464) 213 32 62 Mah. RİZE Atmaca 53 Turizm Sey. Ac. A Cumhuriyet Cd. RİZE 0 (464) 214 24 44

Maçahel Turizm Sey. Ac. A Tekeşinler İşhanı ARDEŞEN 0 (464) 715 73 36

Ayala Turizm Sey. Ac A M. Fevzi Çakmak Cad. No:6-1 RİZE 0 (464) 213 17 16

Torlak Turizm Sey. Ac. A Eski Belediye Binası kat:4 RİZE 0 (464) 217 01 51

Roff Turizm Sey. Ace A Ekrem Orhon Mah.No:183 RİZE 0 (464) 214 56 56 Piriçelebi Mah. Atatürk Cad. Rize Ezgi Turizm Sey. Ace. A 444 22 53 No:227 RİZE Yeniköy Mah. Atatürk Cad. Madem Turizm Sey. Ace. A 0 (464) 213 24 44 No: 416 RİZE Yeniçelebi Mah. Cumhuriyet Cad. Zuga Tour A 0 (464) 214 87 77 Benli İşhanı RİZE ÖNEMLİ TELEFONLAR Valilik (0464) 213 06 11-12 Belediye 444 50 53 Kültür ve Turizm Müdürlüğü (0464) 213 04 26

Kültür ve Turizm Danışma Bürosu (0464) 213 04 08-06

Müze Müdürlüğü (0464) 214 02 35 Deniz Yolları (0464) 223 45 69 Devlet Hastanesi (0464) 213 05 00 Türk Hava Yolları 444 0 849

Hızır Acil 112

POLİS İMDAT JANDARMA İMDAT 155 156

Rize Gezi Rehberi 153 RİZE indeks

Nokta Adı Koordinat Sayfa A Ağaran Şelalesi N41° 02.704 E40° 48.451 43,51,101 Ahmet Bey Konağı N41° 0.061 E41° 0.397 81 Akırgel Şelalesi N40° 46.676 E40° 43.511 43 Aksu Gölü N40° 39.131 E40° 50.545 44 Ali Bal Evi N41°08.414 E40°55.306 136 Ali Hacaloğlu Evi N41° 15.186 E41° 14.748 106 Ali Paşa Boysan Evi N41° 12.561 E41° 10.061 109 Ali Rıza Şişman Evi N41° 13.145 E41° 12.059 108 Ambarlı Gölü N40° 49.461 E40° 52.828 44 Ambarlı Yaylası N40° 50.840 E40° 52.967 44, 49,101 Amlakit Yaylası N40° 54.143 E41° 4.332 44, 49, 73, 86, 94, Andon İçmeleri N 40°51.593 E40°35.186 46, 48 Anzer Yaylası N40° 35.466 E40° 31.036 12, 13, 44, 47, 49, 50, 118, 122, 124 Ardeşen Merkez N41° 11.490 E 40° 59.255 66 Aşağı Durak (Kulaber) Köprüsü N41°06.921 E41°04.902 70 Aşağı Kavron Yaylası N40° 54.419 E41° 8.285 44, 49, 88 At Gölü N40° 43.101 E40° 54.002 44 Atamanlar Konağı N41° 0.061 E41° 0.397 81, 82 Atatürk Evi Müzesi N41°01.403 E40°32.066 19, 23, 64 Atılhan Turna Evi N41° 12.561 E41° 10.061 109 Avuser Yaylası N40° 57.195 E41° 11.441 86, 88 Ayder N40° 57.196 E41° 5.951 10, 12, 40, 43, 46, 48, 50, 55, 57, 73, 75, 85, 88, 91, 92, 95 B Başköy Köprüsü N41°05.163 E40°53.431 136 Behzat Fırat Evi N41° 16.036 E41° 8.188 108 Besim İncegümüş Evi N41° 10.914 E41° 12.371 108 Besim Tatar Evi N41° 11.851 E41° 11.618 106, 107 Bilenköy Cami N41°01.559 E40°54.001 116 Botanik Çay Bahçesi N41°01.265 E40°30.680 65 Bulut Şelalesi N40° 59.842 E41° 4.705 43, 53, 91 Büyük Deniz Gölü N40° 52.133 E41° 9.813 76 C-Ç Cafer Paşa Cami N41°04.670 E40°41.761 98 Cencebay Yaylası N40° 43.284 E40° 42.764 122, 124 Cengiz Okman Evi N41° 16.036 E41° 8.188 107, 108 Cengiz Şişman Evi N41° 13.145 E41° 12.059 108 Ciha Kalesi N41°06.259 E40°54.034 21, 82, 136 Cimil (Başköy) Yaylası N40° 43.986 E40° 47.368 13, 122, 124 Cimil Şelalesi N40° 44.723 E40° 42.254 43 Çabanç Evi N41° 0.061 E41° 0.397 82 Çağırankaya Yaylası N40° 49.778 E40° 41.640 13, 15, 44, 49, 118, 122, 124 Çağlayan Köprüsü N41°15.394 E41°13.855 24, 109 Çağlayan Köyü N41°15.517 E41°11.861 19, 105 Çağlayan Şelalesi N40°55.648 E40°27.882 133 Çamlıhemşin Merkez N41°2.725 E41°0.360 72 Çat Yaylası N40° 52.238 E40° 56.352 44, 73, 124, 49 Çat Köprüsü N40°51.792 E40°57.022 77, 84 Çay Müzesi (Beyaz Ev) N41°01.491 E40°30.947 19, 23, 63, 64 Çayeli Merkez N41° 5.388 E40° 43.616 96 Çaymakçur Yaylası N40° 53.768 E41° 10.547 73, 87

154 Rize Gezi Rehberi RİZE indeks

Nokta Adı Koordinat Sayfa

Çirmaniman Yaylası N40° 47.604 E40° 45.931 97, 101 Çoponi Şelalesi N41° 3.753 E41° 7.614 43, 71 Çukurluhoca Köprüsü N40°56.699 E40°46.362 100 Çukurluhoca Medresesi N40°56.693 E40°46.371 99, 100 D Denizgören Köprüsü N40°58.178 E40°21.939 128 Dereköy Köprüsü N40°43.616 E40°35.871 121 Derepazarı Merkez N41° 1.459 E40° 25.292 102 Dudi Konağı N41° 0.061 E41° 0.397 80 E-F Eğnaçor Yaylası N40° 46.957 E40° 47.087 101 Eğvane Şelalesi N40° 46.890 E40° 38.919 43,122 Elevit Yaylası N40° 51.329 E41° 0.679 12, 44, 49, 73, 86, 87 Fındıklı Merkez N41° 16.036 E41° 8.188 104 G Gelin Tülü Şelalesi N40° 57.004 E 41° 6.633 43, 86, 91 Gülbahar Merkez Cami N41°01.603 E40°32.635 63 Güneyce Köprüsü N40°49.312 E40°28.591 24, 120, 121 Güneysu Merkez N40° 58.826 E40° 36.806 110 Gürcüdüzü Yaylası N 41° 10.274 E 41° 19.898 13 Gürgen Kangeldibi Köprüsü N40°56.477 E40°39.399 112 Güroluk Köprüsü N40°59.815 E41°03.573 83 Gürsu Köprüsü N41°11.637 E41°11.782 109 H Hacal Konağı N41° 0.061 E41° 0.397 81 Hacı Balta Cami N41°03.634 E40°53.645 116 Hacı Şeyh Cami N40°49.520 E40°28.435 21, 22, 120 Haçivanak Yaylası N40° 48.462 E41° 2.256 44, 49, 87 Handüzü Yaylası N40° 52.881 E40° 39.147 13, 110, 44 Hasan Basri Orhon Evi N41° 15.841 E41° 08.954 107 Hazindag Yaylası N40° 56.074 E41° 4.118 44, 49, 55, 76, 89 Hemşin Merkez N41° 2.797 E 40° 53.952 114 Homeze Yaylası N40° 44.710 E40° 39.687 122, 124 Hotri Cami N41°07.717 E40°54.189 137 Huser Yaylası N40° 58.423 E41° 7.086 86, 89 Hüseyin Hoca Köyü Sahil Cami N40°54.322 E40°25.228 132 I-İ Işıklı Cami N41°12.633 E41°02.727 23, 69 İhsan Oktay Evi N41° 15.186 E41° 14.748 106, 107 İkizdere Kaplıcası N40°47.012 E40°36.591 46 İkizdere Merkez N40°46.629 E40°33.600 118 İsmail Kahraman Kültür Merkezi N41°01.505 E40°31.485 50 İyidere Merkez N41° 0.671 E40° 21.558 126 K Kaçkar Zirve N40° 50.136 E41° 9.695 52, 54 Kadıköy (Örenkit) Köprüsü N41°03.715 E41°00.452 24, 84 Kale - Hala Köprüsü N40°47.527 E40°34.698 85 Kale-i Bala N40°48.764’ E40°56.614 21, 82, 83 Kaleköy Köprüsü N40° 49.358 E40° 56.346 85, 86 Kalkandere Merkez N40° 55.663 E40° 26.507 130

Rize Gezi Rehberi 155 RİZE indeks

Nokta Adı Koordinat Sayfa

Kapılı Göller N40° 42.847 E40° 54.893 44, 91 Kaptanpaşa Köprüsü N40°58.025 E40°47.684 100 Karadeniz Gölü N40° 52.688 E41° 10.139 44, 45, 52, 92 Kavak Köprüsü N41°02.664 E41°00.658 84 Kazım Okman Evi N41° 15.186 E41° 14.748 106 Kendirli Cami N40°58.391’ E40°25.810’ 22 Kesmetaş Cami N41°07.007 E40°45.543 99 Kıbledağı Cami N40°56.407 E40°38.518 112, 113 Kız Kalesi N41°10.942 E40°52.478 21, 135, 136 Kito Yaylası N40° 54.273 E40° 54.930 44, 49 Kocaköprü Köprüsü N41°07.892 E40°54.199 137 Koçiler Konağı N41° 0.061 E41° 0.397 81 Köprüköy (Timisvat) Köprüsü N41°07.399 E41°02.398 24, 70, 71, 83 Köşklü Köprüsü N40°59.787 E40°21.796 128 Kurşunlu (İslampaşa) Cami N41°02.105 E40°33.657 21, 22, 62, 63 Kuspa N41° 6.232 E40° 46.127 50, 101 L-M Levent Köprüsü N41°04.273 E40°53.234 117 Makrevis Köprüsü N41°02.008 E41°00.469 84, 85 Manle Şelalesi N40° 46.656 E40° 33.365 43 Marbudam Yaylası N40° 47.163 E40° 48.449 101 Merkez İlçe N41°01.703 E40°30.945 58 Meyveli Köyü Cami N41°12.513 E41°09.096 108, 109 Mezovit Gölü N40° 47.955 E41° 1.082 44, 91 Mikron Köprüsü N41°02.699 E41°01.491 84 Molla Hasan Konağı N41°05.309 E40°53.484 136 Mustafa Melikoğlu Konağı N41° 0.061 E41° 0.397 79 Müze (Sarı Ev) N41°01.498 E40°30.935 19, 63, 64 N Numanoğlu Evi N41° 0.061 E41° 0.397 81 Nurluca Cami N41°02.080 E40°54.379 117 O-Ö Ormancık Cami N40°56.024 E40°48.215 22, 98, 99 Orta Cami N41°01.446 E40°31.191 22, 62, 63 Ortaköy Köprüsü N41°02.416 E40°54.182 117 Ortanköy Köprüsü N41°00.431 E40°59.391 85 Ortayol Köyü Cami N41°05.744 E40°55.298 137 Osman Sipahi Evi Naylası N41°04.640 E40°50.094 100 Öküz Yatağı Gölü N40° 51.137 E41° 8.314 44, 91 P Palovit Şelalesi N40° 52.290 E41° 5.192 4, 43, 90, 91 Palovit Yaylası N40° 52.290 E41° 5.192 20, 55, 73, 87, 49, 44, 88 Papes Köprüsü N40°46.376 E40°33.845 121 Pazar Merkez N41° 10.810 E40° 52.954 134 Pileki Mağarası ve Şelalesi N40°59.363 E40°22.521 128 Pokut Yaylası N40° 57.792 E41° 1.308 13, 44, 49, 55, 89, R Reyhanlılar Konağı N41° 0.061 E41° 0.397 81 Rize Evi N41°01.486 E40°30.973 60, 61 Rize Kalesi N41°01.658 E40°30.599 61, 62, 65

156 Rize Gezi Rehberi RİZE indeks

Nokta Adı Koordinat Sayfa S-Ş Sal Yaylası N40° 57.778 E41° 0.576 12, 17, 48, 89, 90 Samistal Yaylası N40° 54.755 E41° 5.994 20, 44, 49, 55, 12, 86 Sefkar (Şarpinovit) Gölü N40° 40.075 E40° 50.950 44 Seslikaya Cami N41°08.812 E41°01.849 69 Seslikaya Köprüsü N41°08.903 E41°02.069 70 Su Çatı 1 N41°06.018 E40°53.729 137 Su Çatı 2 N41°05.853 E40°53.689 137 Su Çatı 3 N41°05.827 E40°53.666 137 Şairler Deresi Yanıkdağ Köprüsü N41°04.002 E40°44.927 24, 83 Şehitlik Köyü Reviri N41°08.496 E40°59.410 136 Şenyuva Köprüsü N40°59.849 E40°58.504 24, 84 Şevket Ataç Evi N41° 15.186 E41° 14.748 106 Şevket Yardımcı Evi N41°01.740 E40°33.021 61 Şimşirli Cami N40°48.496 E40°29.120 23, 27, 28, 120 T Tahpur Yaylası N40° 48.490 E40° 52.204 51, 101, 115 Tarakçıoğlu Konağı N41° 0.061 E41° 0.397 80 Tatos Gölleri N40° 44.277 E40° 56.687 44, 53, 91 Taviloğlu Konağı N41°01.592 E40°33.066 60 Tirovit Yaylası N40° 51.624 E41° 3.723 86, 87 Tunca Köprüsü N41°07.382 E41°07.438 69, 70 Tunca Köprüsü 2 N41°07.350 E41°07.419 69, 70 Tuzcuoğulları Konağı N41°01.492 E40°30.878 19, 60 Türütoğulları Evi N40°54.952 E40°32.733 60 V Vaşa Yaylası N40° 42.614 E40° 43.007 13, 125 Verçenik Yaylası N40° 44.497 E40° 54.995 44, 49, 52, 54, 85, 90 Verçenik Zirve N40°42.994 E40°55.765 52 Vural Özkaya Evi N41° 15.186 E41° 14.748 106 Y Yakup Hindistan Evi N41° 11.854 E41° 11.617 109 Yalıköy Köprüsü N41°01.144 E40°22.842 129 Yaltkaya Ali Çelebi Cami N41°04.269 E40°53.766 116 Yavuzlar Cami N41°04.718 E40°50.107 99 Yenice Cami N40°55.327 E40°47.324 98 Yukarı Durak Köyü Köprüsü N41°05.307 E41°06.041 24, 70, 71 Yukarı Kavron Yaylası N40° 53.009 E41° 7.859 12, 13, 15, 49, 44, 54, 88, 89, 95 Yukarı Şimşirli Köprüsü N41° 1.229 E41° 4.050 84 Yücehisar Köprüsü N41°07.035 E40°54.103 137 Z Zil Kale N40°57.555 E40°57.736 21, 82, 83

Rize Gezi Rehberi 157 GPS Koordİnatları ve Panoramİk Fotoğraflarla RİZE GEZİ REHBERİ Genel Koordinatör: İsmail Hocaoğlu (Rize İl Kültür ve Turizm Müdürü) Yayım Hazırlık ve İçerik Yönetimi: Cografika İstanbul - Gezgin için Medya Tasarımı www.cografika.com Yayın Yönetmeni: R. Kağan Aybudak Görsel Yönetmen: Feyza Yapulu Yazı İşleri Müdürü: Neslihan Pekdemir Editör: Bilge Ege Aybudak, Fotoğraflar:Alican Yalçın, Can Buğra Girgin, Ufuk Çağlar Asistan Editörler: Begüm Bilgiler, Neslihan Aruk Katkıda Bulunanlar: Enver Toprak, Zafer Şençoruh, Bayram Yığcı, Serdar Galipoğlu, Elif Omput, Hanzade Alpay, Hakan Balaban, A. Sinan Ünlü, Emin Kanbur

Ön Kapak Fotoğrafları: Gelintülü Şelalesi/Çamlıhemşin, Ayder Yaylası/Çamlıhemşin, Pokut Yaylası/ Çamlıhemşin (R. KAĞAN AYBUDAK) - Zilkale/Çamlıhemşin, Dolgu taş Konağı/Fındıklı (ZAFER ŞENÇORUH) Arka Kapak Fotoğrafları: Kaçkar Silsilesi, Palovit Şelalesi/Çamlıhemşin, Rize Kalesi/Merkez, Ortan Köprüsü/Çamlıhemşin (R. KAĞAN AYBUDAK) - Anzer Yaylası/İkizdere (ZAFER ŞENÇORUH), Türkiye Rafting Şampiyonası/Fırtına Deresi (KVTB ARŞİVİ)

Bu rehberde ve yabancı dillere yapılan çeviri baskılarında kullanılan tüm yazı ve fotoğrafların yayım ve kullanım hakları, “5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu” kapsamında koruma altındadır. Tamamen ya da kısmen alıntı yapılamaz ve başka hiçbir yayında kullanılamaz. Yayımlanan GPS koordinatları sadece bilgilendirme amaçlıdır. Uydu sinyalleri ve/veya matbaa hataları sebebiyle oluşabilecek durumlardan yayımcı sorumlu tutulamaz.

158 Rize Gezi Rehberi KALKANDERE genel bakış

Genel Bilgi •Kentin batısında konumlanan İyidere ilçe sınırları içinde kalır. ilçe; Merkez, İyidere, İkizdere ve Bölgede vadi aralarında büyük-küçük Trabzon’un Of ilçeleriyle çevrilidir. birçok dere akar. •İlçe merkezi, Doğu Karadeniz •Ekonomisi tarıma dayalıdır. Dağları’nın yüksek yamaçlarında yer Başlıca tarım ürünü çaydır. Armut, alır. Engebeli bir araziye sahiptir. Yük- patates, mısır ve fındık üretimi de seklikleri 1000 m’nin altında olan yapılır. Dağlık kesimlerde hayvancılık birçok tepe mevcuttur Ormanla kaplı sürdürülmektedir. dağlar, akarsu vadileriyle parçalanmış •Yıllık ortalama yağışlı gün sayısı durumdadır. Kentin önemli su 172, ortalama nem oranı % 75, yıllık kaynaklarından ortalama sıcaklık ise 140C’dir.

KÜLTÜR Nasıl Gelinir? 144 Mimari, İlçenin çevre kent ve ilçelerle bağlantısı Tarihi Yapılar karayolu ile sağlanmaktadır. Kent DO⁄A merkezine 21 km uzaklıktaki ilçeye 145 ﬁelaleler dolmuş veya taksi kullanılarak ulaşılabilir. İlçe merkezinden kent merkezine; Belediye otobüsü ile sabah saat 07.00’den başlayarak akşam saat l8.00’e kadar her saat başı; dolmuşlar ile de her yarım saatte bir ulaşım sağlanabilmektedir. Tarifeler Tarihi köy mevsime göre değişiklik gösterebilir. evlerini Kalkandere’nin komşu ilçelere uzaklığı ise gördünüz mü? şöyle: İkizdere’ye 40 km, İyidere’ye 15 km ve Trabzon’un Of İlçesine 22 km.

Rize Gezi Rehberi 143 KALKANDERE kültür

TARİHİ YAPILAR Camiler Hüseyin Hoca Köyü Sahil Camisi: Trabzon’un Of ilçesinin Keler Köyü’nden sökü- lerek Kalkandere’ye ge- tirilmiştir. Girişin her iki yanındaki ahşap sövele- rinde lale motifi ağırlıklı bitkisel ve geometrik desenli bordürler vardır. Kalkandere Köprüsü Yuvarlak kemerlidir. N40°55.690’ E40°26.471’ Kemerin üzerinde oval bir kitabe bulunmakta- süsleme kuşağı dolaş- muştur. Ortasında yer dır. Kitabede üç satırlık maktadır. İki kanatlı alan köşkün yüzeyinde yazı ve H.1250 tarihi kapının üzerinde lale sırasıyla dalga, rozet okunmaktadır. Caminin motifli ağırlıklı bitkisel ve lale motifli süsleme beden duvarlarının süsleme görülmekte- kuşakları mevcuttur. tavana yakın kısmını dir. Mahfil dört ahşap Ahşap olan mihrabın geometrik bezemeli sütun üzerine oturtul- yüzeyinde sırasıyla

Hüseyin Hoca Köyü Sahil Camisi N40°54.322’ E40°25.228’

144 Rize Gezi Rehberi Mandere Köprüsü N40°54.705’ E40°27.641’

Kaban Köprüsü N40°55.189’ E40°27.126’

mukarnas, örgü ve lale motifli süsleme kuşağı bulunmaktadır. Karade- niz ahşap oyma ve işle- me sanatlarının nadide örneklerini barındıran bir eserdir. Çağlayan Köprüsü N40°55.595’ E40°27.831’ doğa

Yukarı Çağlayan Köyü Şelalesi N40°55.648’ E40°27.882’

Çağlayan Köyü Şelalesi: Kalkandere’de görülmeye değer tabiat harikalarındandır. Yakınında bir piknik alanı bulunur. Bu alan, Kalkandere - İkizdere karayolu üzerinde dere kenarında yer alır ve ilçe merkezine 3 km Aşağı Çağlayan Şelalesi mesafededir. N40°55.593’ E40°27.831’

Rize Gezi Rehberi 145 İYİDERE genel bakış

KÜLTÜR Genel Bilgi 140 Köprüler •Doğusunda Derepazarı, batısında Of, güneyinde Kalkandere ve kuzeyinde DO⁄A Karadeniz ile çevrilidir. İlçe merkezi denizin 140 ﬁelaleler kıyısında kurulmuş olmasına rağmen iİçenin güneyini boydan boya bir duvar gibi kaplayan Doğu Karadeniz Dağları ile doğu ve güneye gidildikçe rakım yükselir. •İlçe, yerüstü kaynakları bakımından Feretiko ürünleri oldukça zengin durumdadır. En önemli su görülmeli... kaynağı İyidere Deresi’dir. •Kıyı kesiminde ılık ve bol yağışlı bir iklim olmasına rağmen, içerilere doğru gidildikçe rakımın artmasıyla birlikte iklim sertliği görülür. Ortalama sıcaklık 140C’dir. •MÖ 700 yıllarında Miletoslular tarafından kurulan yerleşim Roma, Bizans ve Pontus Rum egemenlikleri yaşar, 1461 yılında Osmanlı Devleti sınırlarına katılır.

Pileki ma€aras› De€irmenleri ziyaret edilecek... unutma...

Eski adı ‘Aspet’ olan İlçe merkezi narenciye, fındık üretimi ve hayvancılık Cumhuriyet’in kurulmasından sonra da yapılmaktaydı ancak zaman içinde Bucak olarak yapılandırılır. İçinden bu üretimler yoğunluğunu kaybedince geçen İyidere Çayı ilçeye adını verir. çevre illere ve büyük şehirlere göç 1990 yılında ilçe olur. süreci yaşanmıştır. •Tarım, sürdürülen faaliyetlerdendir; •İyidere sınırları içine kurulmuş özellikle çay üretimi yapılır. Çay tarımı fabrikalarla aynı zamanda bir sanayi gelişmeden önce mısır, kenevir, bölgesi durumundadır. Nasıl Gelinir? İlçe merkezi sahile kuruludur ve Trabzon-Rize karayolu ilçeden geçer. Rize kent merkezine 15 km mesafedeki İyidere’nin komşu ilçelere olan uzaklığı şöyledir: Derepazarı’na 4, Kalkandere’ye 13, Trabzon’un Of ilçesine ise 14 km. İlçeye ulaşım özel halk otobüsleriyle sağlanabilir. Halk otobüsleri Rize Merkez ve İyidere’den karşılıklı olarak hareket etmektedir. Yal›köy ve Sarayköy plajlar› burada...

Rize Gezi Rehberi 139 İYİDERE kültür

Yalıköy Değirmen içi N41°01.144’ E40°22.842’

Denizgören Köyü Köprüsü N40°58.178’ E40°21.939’

Yalıköy Değirmen N41°01.144’ E40°22.842’

Köprüler Yalıköy Mahallesi, Köşklü Köyü ve Denizgören Köyü’nde bulunan taş kemer köprüler gö- Köşklü Köprüsü N40°59.787’ E40°21.796’ rülmeye değer örneklerdendir. doğa

İyidere Plajı: İlçedeki Yal›köy ve Sarayköy Pileki Mağarası: Türk turistik denebilecek en plajlar›ndan denize mutfağının külde pişirilen önemli noktalar›ndand›r. girilebilir. ekmekleri çok meşhur-

Pileki Mağarası girişi N40°59.313’ E40°22.538’

140 Rize Gezi Rehberi Yalıköy Değirmen içi N41°01.144’ E40°22.842’

Yalıköy Değirmen N41°01.144’ E40°22.842’ İlçe, faal halde bulunan Sarayköy’ü Yalıköy’e moloz taştır. Köprü ayak- su değirmenleriyle de ilgi bağlar. Tek gözlü, yuvarlak larıysa kayalar üzerine çekici bir noktadır. Halen kemerli olup kemer kısmı oturtulmuştur. Kuzeyinde yayaların hizmetinde düzgün kesme taştan inşa ise halen faal olan değir- olan Yalıköy Köprüsü edilmiştir. Diğer kısımları meni görülebilir.

aktivite

dur. Ateşin harıyla yanmaması ve YEREL uzun sürede lezzetli bir biçimde ETKİNLİKLER pişirilebilmesi için hamurun kalıbı Geleneksel olarak kilden ya da taştan tepsilere Hamsi Şöleni: ihtiyaç duyulur. İşte bu büyük tava İlçede son altı ya da tepsiler, Rize’de yontulduk- yıldır geleneksel ları taşın adı olan “pileki” olarak hamsi şöleni anılıyorlar. düzenlenmektedir. Bugün İyidere İlçesi, Çiftlikköy ve Rize Bezi Köşklü Köyü arasında yer alan Pileki Dokumacılığı: Mağarası koruma altındadır. Pileki Son yıllarda taşı yontma gereçleri, geçmişte canlandırılmaya duvarlardan çıkarılan pilekilerin izleri çalışılan ve çıkarılmış tepsilerin görülebileceği geleneksel Rize mağara, aynı zamanda ilginç sarkıt- bezi dokumacılığı, İyidere’deki halk ları ve gölcükleriyle de dikkati çeken eğitim merkezlerinde üretilmeye doğal bir oluşumdur. Yağmurun çok devam ediyor. Bu geleneksel üretime olduğu dönemlerde, giriş galerisinin tanıklık etmek isteyenlerin İyidere’ye hemen üzerinde bir şelale oluşur. uğramaları önerilir.

Rize Gezi Rehberi 141 İKİZDERE genel bakış

Genel Bilgi •İkizdere ilçe merkezi, yüksekliği •1933 yılına kadar ismi Kura-i Seba ola- 2000 m’yi bulan sarp ve yüksek Rize rak bilinen ilçe bu tarihten sonra bucak dağlarının birleştiği derin vadide merkezi olarak İkizdere adını almıştır. kuruludur. Karşılıklı birbirine bakan iki 1954’te ilçe olan İkizdere’nin belediyesi dağın ortasında Çamlık Deresi ile Cimil 1952’de kurulmuştur. Deresi’nin birleştiği yerde kurulan •Ekonomisi tarıma dayalıdır. Başlıca ta- ilçe, “iki dere” anlamında kullanılan rım ürünleri çay ve patates olup, ayrıca İkizdere adını almıştır. az miktarda mısır, armut, fındık ve kivi • Bitki örtüsünün büyük kısmını yetiştirilir. Yaylacılık metoduyla sığır ve kaplayan ormanlarında iğne yapraklı koyun beslenir. Arıcılık gelişmiştir, Anzer ağaçlar, kızılağaç, gürgen, meşe, balı meşhurdur. Bu balın üretiminin kestane, ladin, köknar ağaçlar bulunur. yapıldığı Anzer Yaylası; Çamlık Mesiresi, •Tipik Karadeniz iklimi ilçede de hü- Çağırankaya ve Ovit sınırları içinde yer küm sürer, her mevsim yağışlıdır. alır.

KÜLTÜR DO⁄A 120 Mimari 124 Turizm Merkezleri

ﬁifal› bal›n yurdu Anzer ve Ilıca Köy Kaplıcaları burada....

Burada kuﬂ Ahﬂap köy gözlemi yap›l›yor. camilerini görmelisin...

Anzer Yaylası N40° 35.466’ E40° 31.036’

Nasıl Gelinir? Rize kent merkezinden hareket eden dolmuşlar ve anayol güzergâhıyla Trabzon’a devam eden şehirlerarası otobüslerle ulaşılabilir. Detaylı bilgi için rehberimizin yetkili seyahat acenteleri kısmındaki telefon numaralarını arayabilirsiniz. Rize-Erzurum karayolu ilçeden geçer. İkizdere il merkezine 56 km mesafededir. © Zafer Şençoruh

128 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 129 İKİZDERE genel bakış

MİMARİ Hacı Şeyh Camisi: Camiler Harim giriş kapısındaki İnce el işçiliği gerektiren kitabede 1304 tarihi ahşap oyma çalışma- ve “Bilal Usta” adı larıyla bezeli ve hâlâ yazılıdır. Alt kat taştan, günlük kullanımda üst kat ise ahşaptan olan ahşap camiler yapılmıştır. Dikdörtgen İkizdere’nin en önemli formlu pencereler ahşap ziyaret noktalarındandır. korkuluklarla kapatılmış- İlçe merkezine çok ya- tır. Minber, mihrap ve kın konumları sayesinde vaiz kürsüsü tamamen hemen her ziyaretçinin ahşaptan yapılmıştır. rahatlıkla ulaşabileceği Güney cephesinde mesafededirler. dıştan görülen ve dikkat çekici mihrap, bütün bir kütüğün oyulmasıyla elde edilmiştir. Minberi giriş kapısına bitişiktir. ajur tekniği ile yapılmış Alt kısmında mührüsü- mührüsüleyman motif- leyman bulunan ejderha lerine rastlanmaktadır. motifi yer almaktadır. Yine lale motifi ağırlıklı Şimşirli Camisi: Alt kat bitkisel motiflerin yer al- kesme taştan üst kat dığı bordürün çevreledi- ise ahşaptan yapılmıştır. ği mihrap ise tamamen

Hacı Şeyh Camisi Giriş kapısının çevre- ahşaptan yapılmıştır. ahşap kapı işlemesi. N40°49.520’ E40°28.435’ sinde lale motifleri ile Köprüler bezenmiş bordür vardır. Papes Köprüsü: Güneyce Hacı Şeyh Ahşaptan yapılan min- İkizdere’de Cimil Deresi Camisi: berin aynalık kısmında üzerinde yer alır. Doğu- Güneyce beldesindeki panolar içinde lale batı yönünde uzanır. cami, H.1304- M.1887 motifi ağırlıklı bitkisel Sivri kemerli ve tek tarihinde inşa edilmiştir. motifler yer almaktadır. gözlüdür. Köprünün ke- Ahşap süsleme açısın- Minber kapısı ile minber meri düzgün kesme taş, dan hayli zengin bir korkuluğunu birbirine diğer kısımları ise moloz örnektir. bağlayan bölümlerde de taştan yapılmıştır.

Tozköy Köprüsü Güneyce Köprüsü N40°39.711’ E40°34.729’ N40°49.312’ E40°28.591’

130 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 131 Göller Bölgesi, Yedigöl Mevki N40° 38.758’ E40° 53.074’

Demirkapı (Papes) Köprüsü N40°46.376’ E40°33.845’

130 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 131 İKİZDERE genel bakış © R. Kağan Aybudak

Dereköy Köprüsü: düzgün kesme taş, alır. Doğu-batı doğrul- Dereköy yolunu İkizde- diğer kısımları ise tusunda uzanmaktadır. re yoluna bağlamakta- moloz taştan inşa Köprü basık kemerli ve dır. Basık sivri kemerli edilmiştir. tek gözlüdür. Kemer ve tek gözlüdür. Güneyce Köprüsü: Gü- kısmı ve korkulukları Köprünün kemeri neyce Beldesi’nde yer kesme taş, diğer kısım-

132 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 133 Göller Bölgesi, Yedigöl Mevkisi N40° 38.758’ E40° 53.074’

ları ise moloz taştan inşa edilmiştir. Yedigöller Bölgesi İdari olarak Erzurum sınırlarına dahil bir kısmı olma- Yaylalar sına rağmen, turizm potansiyelinin değerlendirilmesi İkizdere vadi sistemleri, ve lojistik olanaklar bakımından Rize’den ulaşılabilen dereleri, yaylaları ve turistik destinasyonlardan en önemlisidir. termal kaynaklarıyla

132 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 133 İKİZDERE kültür

Manle Şelalesi doğa turizminin önemli N40° 46.656’ E40° 33.365’ noktalarındandır. İlçedeki başlıca yaylalar: Vaşa, Ça- ğırankaya, Ovit, Çiçekli, Varda, Gölyayla, Cimil, Varoş, Anzer, Aşağı Faso, Yukarı Faso, Homeze, Cencebay, Tozköy, Diktaş, Kuruyatak ve Arçevit’dir. Yeşilin bütün yoğun- luğuyla hakim olduğu İkizdere yaylalarında her yıl yaz aylarında yöresel şenlikler düzenlenmek- tedir. Etkinliklerin tam ve güncel listesi için rehber sayfalarımızdaki

“Festivaller Çizelgesi”ni Eğvane Şelalesi inceleyiniz. N40° 46.890’ E40° 38.919’

Çağıran Kaya Yaylası N40° 49.853’ E40° 41.850’

134 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 135 Cimil Şelalesi N40° 44.723’ E40° 42.254’

Termal Turizm Villaları ve lüks bir dağ oteli olarak ayrı © Ufuk Çağlar konaklama seçenekleri sunan termal tesis, Cimil Deresi yanında kuruludur. 108 stan- dart oda, 8 modern suit, 8 klasik suit, 4 bağlantılı aile odası ve 10 apart oda olmak üzere 148 oda ve 350 yatak kapasitesine sahiptir. Tesisteki kaplıca suyunun, romatizmal rahatsızlıklara, bel ağrısı, eklem ve yumuşak doku rahatsızlıklarına, burkulma- lara iyi geldiği söylenmektedir.

134 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 135 İKİZDERE doğa I aktivite

İkizdere Anzer Yaylası Turizm Merkezi: Kent merkezine 85 km mesafede 2300 m yük- seltide yer alan Anzer Turizm

Merkezi’ne İkizdere ilçesi üzerin- © R. Kağan Aybudak den ulaşım sağlanır. Ballıköy adı ile de anılan Anzer bir taraftan Çoruh Nehri ve Bayburt kentine, diğer taraftan Trabzon-Uzungöl Turizm Merkezi’ne bağlanır. Bir geçiş bölgesi’nde olmasının ge- tirdiği kültürel etkilerin yanı sıra Meles, Petran, Kabahor, Garza- van yaylaları ile çevrili olması ay- rıca ilin önemli yükseltilerinden olan Kırklardağı eteklerinde yer alması bir yayla merkezi niteli- ğindedir. Yeme-içme ve konaklama tesisi vardır. Dünyaca ünlü Anzer Balı, yaylalarının bin türlü çiçeğinden damıtılır. Yaz ayların- da yeşilin farklı tonlarına ve kış aylarındaysa sarı ve kırmızı ağır- lıklı renklere bürünerek yaprak döken ağaçlarıyla özellikle doğa yürüyüşü ve fotoğrafçılığı için de cezbedicidir. Kuş gözlemi: İkizdere Çamlık ideal kuş gözlem adreslerinden- dir. Doğa Yürüyüşü ve Yayla Turizmi: Çağırankaya, Gölyayla, Cimil, Anzer, Homeze, Cencebay ve Çat yaylaları, özellikle de ilk ve sonbahar dönemlerinde keyifli birer yürüyüş rotasına dönüşürler.

Anzer’de arıcılık N40° 35.466’ E40° 31.036’ Göl Yayla N40° 37.723’ E40° 41.171’

136 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 137 Vaşa Yaylası N40° 42.614’ E40° 43.007’

Ovit Dağı Kış Turizmi Merkezi Demirkapı (Homeze Yaylası) N40° 37.540’ E40° 49.272’ N40° 44.710’ E40° 39.687’

136 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 137 HEMŞİN genel bakış

Demirciler (Tutinoğ) Köprüsü N41°04.872’ E40°51.145’

Keşfedilmemiş tarihi kemer köprüleri var...

KÜLTÜR 126 Tarihi Yapılar

Nasıl Gelinir? Hafta içi her gün, Hemşin Belediyesi’nin düzenlediği otobüs seferleriyle Pazar- Hemşin arasında ulaşım sağlayabilirsiniz. Yaz aylarında yaylalara da minibüslerle ulaşım mümkün.

Genel Bilgi •Hemşin, Rize’nin en eski yer- leşim yerlerinden olup nispeten yeni bir ilçesidir. Kuzeyinde Pazar, batısında Çayeli ve Kap- tanpaşa, güneyinde Çamlıhem- şin yaylaları ile komşudur. •Denizden 18 km içeride ko- numlanır. Rize kent merkezine 57 km uzaklıktadır. •İlçe merkezi, Doğu Karadeniz Dağları’nın yüksek bir yamacın- da kurulmuştur. •İlçe toprakları dağlıktır. Dağ- lar, akarsu vadileriyle parçalan- mıştır. •Hemşin, ılıman kuşağın yüksek enlem iklim tipine gir- mektedir. Her mevsimi yağışlı, yazları serin, kışları ılıktır. • 1991 itibarıyla Hemşin ilçe olmuştur. • İlçede yetiştirilen belli başlı ürünler mısır, fasülye, karalahana, patates ve çaydır. Son zamanlarda kivi üretimi de ilçe halkının özel çabasıyla geliş- meye başlamıştır. Hayvancılık gelişmiş durumdadır. İlçede arıcılık da önemli bir gelir kay- nağıdır. Akarsular, yaylalardaki küçük göletler ve suni alabalık tesisleri üzerinden balıkçılık da yapılmaktadır. © Ersin Demirel

124 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 125 HEMŞİN kültür

sütunlar üzerine oturan Nurluca Köy Cami mahfil geometrik ve N41°02.080’ E40°54.379’ stilize edilmiş bitkisel motiflerle bezenmiştir. Yaltkaya Ali Çelebi Bilenköy Camisi Camisi: Yaltkaya Köyü’nde yer almaktadır. tir. Girişin üzerinde Türkçe Papager Camisi olarak da olarak 1898 tarihi yer bilinmektedir. Kuzeyde almaktadır. bulunan giriş düzgün blok taşlardan yapılmış Bilenköy Camisi Köprüler olup silmelidir. Kapısı ise Ortaköy Köyü Köprüsü: ahşaptan yapılmıştır. İki TARİHİ YAPILAR Ortaköy yolunun birinci kanatlı olarak yapılan kapı Camiler kilometresinde yer al- üç panoya ayrılmıştır. Her Bilenköy Camisi: Mimari maktadır. Basık yuvarlak panoda geometrik ve ve süsleme özellikleri kemerli ve tek gözlüdür. bitkisel desenli motifler- bakımından yöredeki Kemeri kesme taştan, den oluşan bezemeler diğer ahşap camilere diğer kısımlar ise moloz görülmektedir. Biri Türkçe benzerliği nedeniyle 18. taştandır. Korkulukları yüzyılda yapıldığı tahmin olmak üzere iki kitabe edilmektedir. İki katlı olan mevcuttur. Osmanlıca yapının alt katı kesme kitabe iki bölüm halinde taştan üst katı ise ahşap- beş satır olarak düzen- tan yapılmıştır. Caminin lenmiştir. Yazılar kazıma giriş kapısı, minber, mahfil tekniği ile yazılmış olup ve balkonlardaki ahşap üzerleri siyah boya ile süslemeler camide dikkat boyanmıştır. En altta ise çeken unsurlardır. H.1324 tarihi okunmak- Hacı Balta Camisi: Giriş tadır. Yuvarlak kemerlidir. kapısının üzerindeki inşa Kapısı ise ahşaptır. İki kitabesine göre cami kanatlı olan kapı dört pa- H.1206 yılında, dikdört- noya ayrılmış, her panoda gen planlı olarak kesme geometrik ve bitkisel taştan yapılmıştır. Ahşap süslemelere yer verilmiş-

126 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 127 bulunmaktadır. Köprü ayakları kaideler üzerine oturtulmuştur ve her iki tarafının iç yüzünde ikişer tane niş mevcuttur. Levent Köprüsü: Pazar-Hemşin yolu üze- rinde Hemşin ilçe merkezine 1 km mesafededir Yuvarlak kemerli ve tek gözlüdür. Köprünün kemeri ve korkulukları kesme taştan, diğer kısımları moloz taştan inşa edilmiştir. Köprü ayaklarının iç yüzünde Başkaya-Yaltkaya Köprüsü nişler mevcuttur. N41°04.064’ E40°53.594’ Ortaköy Köprüsü N41°02.416’ E40°54.182’

Levent Köprüsü N41°04.273’ E40°53.234’

Kantarlı Çamlıtepe Altı Köprüsü N40°59.771 E40°52.860

126 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 127 GÜNEYSU genel bakış

KÜLTÜR Genel Bilgi 122 Tarihi Yapılar •Doğuda Çayeli, batıda İkizdere, kuzeyde AKTİVİTE Merkez ve güneyde Erzurum iliyle çevrilidir. 123 Doğa Yürüyüşü Karos Dağı’nın güneyinde, Kıbledağı ve Ayane Kültür Turizmi tepelerinin eteğinde kurulmuştur. •İlçede yükseklikleri 2000 m’nin altında kalan birçok tepe mevcuttur. En yüksek tepesi Kıbledağı’dır. Engebeli bir arazı yapısına sahiptir. Arazinin tümü bitki örtüsü ile kaplıdır. Düzlük denebilecek arazi hemen hemen yok gibidir. •Vadi aralarından büyük küçük çok sayıda dere akmaktadır. Ballıdere, İslahiye, Kıbledağı ve Gür- gen dereleri ilçe merkezi civarlarında birleşerek

Nasıl Gelinir? Güneysu, Rize merkeze 15 km, Çayeli’ne 22 km uzaklıkta bulunuyor. Rize-Güneysu arasında karşılıklı olarak 10 dakikada bir hareket eden minibüslerle ulaşım sağlayabilirsiniz. İl merkezinden ilçenin herhangi bir köyüne tek vasıta ile ulaşmak da mümkün.

Handüzü Yaylası N40° 52.881’ E40° 39.147’

Potomya Çayı’nı meydana getirirler. •Güneysu halkının temel geçim kay- •Dört mevsim ılıman ve yağışlı bir iklime nağını tarım ve tarıma dayalı sanayi sahiptir. oluşturur. Başlıca tarım ürünü çaydır. •Eski adı Potomya’dır. İlçenin, Taşlıdere Son yıllarda çaya alternatif olarak Havzası’nın iki önemli kolu olan Salarha kivi de yetiştirilmeye başlanmıştır. Deresi ile Potomya Deresi arasında Yüksek kesimlerde hayvancılık yapılır. kaldığı için bu ismi aldığı bilinmektedir. İlçede çok sayıda fabrika da bulunur. 1942 yılına kadar Rize’ye bağlı köy •Türkiye Cumhuriyeti Başbakanı olarak yönetilmiş, 1942 yılında bucak Recep Tayyip Erdoğan’ın doğduğu merkeziyken, 1987 yılında ilçe olarak ilçedir. Yaşamış olduğu ev, ilçe mer- yapılandırılmış ve 1988 yılında ilçe statü- kezinde bulunmaktadır. süne kavuşmuştur.

Bir gününü ılıcalara ayır

Sisli ormanların keyfine var... A€ustos’ta yayla ﬂenliklerine kat›l...

120 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 121 GÜNEYSU kültür I aktivite

TARİHİ YAPILAR üzere örgü deseni vardır. Köyü, Kangeldibi Tepe Camiler Girişin üzerinde “La ilahe Mahallesi mevkiinde yer Kıbledağı Köyü (Ilıca) illallah Muhammed Resul- alır. Köprü, kuzey-güney Camisi: Cami 1974 lullah” yazısı ve “H.1279” doğrultusunda yapılmıştır. yılında önceki yerinden tarihi okunan bir kitabe Kangal Deresi üzerine taşınmıştır. İki katlıdır. bulunmaktadır. kurulmuş durumdadır. Giriş söveleriyle birlikte Yuvarlak kemerli ve tek ahşaptan yapılmıştır. Köprüler gözlüdür. Kemeri kesme Süslemeleriyle ilgi çekici Gürgen (Kangeldibi) taştan, diğer kısımları örneklerdendir. İki kanatlı Köyü Köprüsü: Güney- ise moloz taştan inşa olan giriş kapısının üzerin- su ilçe merkezine 4-5 edilmiştir. Halen kullanıl- de ise her kanatta olmak km mesafede, Gürgen maktadır.

Gürgen (Kangeldibi) Köprüsü N40° 57.124’ E40° 39.516’

Merkez konaklar N40°59.173’ E40°37.267’

122 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 123 Doğa Yürüyüşü: İlçe merkezinden 16 km uzaklıkta bulunan Han Düzü Yaylası yaz aylarında dağ ve yaylacılık turizmiyle ilgilenenler tarafından sıkça ziyaret edilmektedir. Her yıl düzenli olarak ağustos ayı içerisinde yayla şenlikleri düzenlenmektir. Bu yaylada konaklama tesisleri olmadığından, yayla daha çok günübirlik ziyaret edilmektedir. Yolları düzgün olup her çeşit vasıtayla ulaşıma elverişlidir. Kıbledağı Mesire Yeri ve Kent Ormanı N40° 56.862’ E40° 36.666’

Kültür Turizmi: Baltalık ve Terzi adların- olan bir adrestir. Üç Güneysu, tipik köy ya- daki dört ırmağı ve adet çalışır değirmeni şamını merak edenler Karagöl deresiyle Yeşil- ve Katarahte Gölü’nde- için bazı adresler öne- köy; bazen iki ay süren ki tatlı su balıklarıyla rir: Arnağut, Kilavun, sisli manzaralara sahne Tepebaşı Köyü; Kanboz ve Ada camileri gibi ahşap yığma cami ör- neklerinin halen ayakta olduğu Islahiye Köyü, turistik noktalar olmamakla beraber, kültür meraklılarının ilgisini çekebilecek Güneysu köyleri arasındadır.

Kamboz Yaylası Kıbledağı (Ilıca) Camisi N40° 53.442’ E40° 42.599’ N40°56.407’ E40°38.518’

122 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 123 FINDIKLI genel bakış

KÜLTÜR 116 Mimari Genel Bilgi 119 Tarihi Yapılar •Fındıklı, Rize’nin 60 km doğusunda yer alan DO⁄A bir sahil ilçesidir. Doğusunda Arhavi, batısında Ardeşen, güneyinde Yusufeli ilçeleri ve kuzeyin- 118 Yaylalar de ise Karadeniz ile çevrilidir. •13 km kıyı şeridi vardır. Kıyıda çok az olan düzlük alanlar Kaçkarlar’a doğru tepeler ve dağlar şeklinde yükselir. Vadiler arasında yer yer Dolmataş köy düzlükler mevcuttur. İlçe topraklarını Sümer, konaklar›n› Arılı, Yeşildere ve Çağlayan derelerinin etrafında- görmelisin... ki vadiler oluşturur. Bu dereler boyunca otlaklar ve yaylalar bulunur. Kaçkar eteklerine doğru yükseldikçe daimi kar sınırları ile karşılaşılır.

Yaylalarda kendi keﬂif rotanı planla...

Çağlayan Köyü N41°15.517 E41°11.861

•Tipik Karadeniz arazi yapısı ve iklimine sınırları içinde çok sayıda çay fabrikası sahip olan Fındıklı’da yılın 6 ayı kapalı, 4 bulunur. Son yıllarda yeni bir ürün olan ayı çok bulutlu ve yılın yarısı yağışlı geç- kivinin üretimi alternatif ürün olarak mektedir. Yıllık yağış miktarı 2500’den yaygınlaşmaktadır. 3000 mm’ye çıkmakta olup, en yüksek •Eski ismi Viçe’dir. 1953’te ilçe olan nem oranı %95, en düşük nem oranı Fındıklı’nın belediyesi 1948’de kurul- %40 civarıdır. En yüksek sıcaklık 300C, muştur. 11 Haziran 1947 tarihinde en düşüğü ise 40C civarındadır. çıkarılan 5071 sayılı yasa ile Viçe bucak •Yöre halkının bölge şartlarına göre ge- olmaktan çıkarılıp ilçe haline gelmiştir, çim kaynağı, başta çay ve fındık olmak 27 Kasım 1953 yılında çıkan 6190 sayılı üzere kısmen narenciye, meyvecilik, su kanun ile Artvin ilinden alınıp Rize iline ürünleri, arıcılık ve hayvancılıktır. İlçe bağlanmıştır.

Nasıl Gelinir? Rize-Artvin sahil yolu ilçeden geçer. Rize kent merkezinden hareket eden dolmuşlar ve anayol güzergâhıyla Artvin’e devam eden şehirlerarası otobüslerle ulaşılabilir. Detaylı bilgi için rehberimizin yetkili seyahat acenteleri kısmındaki telefon numaralarını arayabilirsiniz.

114 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 115 FINDIKLI kültür

Dr. Kazım Okman Evi Ali Hacaloğlu Evi N41° 15.678’ E41° 11.832’ N41° 15.678’ E41° 11.832’

MİMARİ sahiptir. Pencere aralarında İlçedeki evler genellikle lale motifleri, tavan arala- bodrum kat üzeri zemin rında İstanbul manzaraları kat olarak inşa edilmiş; tasvir edilmiştir. Yapı; gerek bodrum kat ahır zemin kat mimarisi gerekse taş, yaşam alanı olarak düşü- ahşap ve kalem işi süsleme Vural Özkaya Evi N41° 15.176’ E41° 14.756’ nülmüştür. Yapı sistemleri unsurlarıyla önemli bir de genelde ahşap karkas yöresel eserdir. arası taş dolgudur. Temel- Dr. Kazım Okman Evi: ler moloz taş örgülüdür. Yapıda bolca pencere Şevket Ataç Evi: Yapı sis- açıklığına yer verilmiştir. Bu temi ve malzemesi ahşap pencereler ahşap kasalı arası taş dolgudur. Temeli giyotin tarzdadır. Yörenin moloz taştandır. en nitelikli yapılarından biri Pencere aralarında, olan konut, mimari özellik- pencere üst kotu ile tavan leriyle Çağlayan yöresinde- arasında kalan bölümlerin- ki diğer evlerle benzerlik Besim Tatar Evi de kalem işi bezemelere göstermektedir. N41° 12.138’ E41° 11.086’

Cengiz Okman Evi N41° 15.825’ E41° 8.854’

116 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 117 Hasan Basri Orhon Evi İhsan Oktay Evi N41° 15.953’ E41° 14.307’ N41° 15.678’ E41° 11.832’

Ali Hacaloğlu Evi: Yapı ise moloz taş örgülüdür. Hasan Basri Orhon Evi: Orta sistemi ve malzemesi ahşap Cephede de pencere, kapı sofalı plan şemasına sahiptir. karkas arası blok taş dolgu- ve havalandırma açıklıkları Yapı, özgün plan ve mimari dur. Temeli ise moloz taş vardır. Pencereler ayrık özelliklerini koruması bakı- örgüdür. Semer çatılı geniş nizamda dikdörtgen formda mından görülmeye değer saçaklı yapının üzeri alaturka düz ahşap kasalı giyotin bir örnektir. İç mimari ele- kiremitle kaplıdır. Yapı, sistemlidir. İç mimari ele- manları tamamen ahşaptır. 50 cm kalınlığında moloz manlar tamamen ahşaptır. İç mekân bölmeleri cephede taşla yapılan temel duvarının (Aslandere Köyü) çok açık gözlenmektedir. yükselmesiyle oluşturulan İhsan Oktay Evi: Ev, bodrum Besim Tatar Evi: Orta sofalı bodrum katına sahiptir. üzeri zemin kat olarak inşa plan tarzındadır. Semer Vural Özkaya Evi: Evin en edilmiştir. Bodrum kat ahır, çatılı, geniş saçaklı çatısı ala- büyük farklılığı ön cephede zemin kat ise asıl yaşama sofanın çıkmalı olmasıdır. alanı olarak düşünülmüştür. Çıkma, çatıda üçgen alınlıkla Yapı sistemi ve malzemesi son bulur. Yapı sistemi ve ahşap karkas arası blok taş malzemesi ahşap karkas ara- dolgudur. Temeli ise moloz sı blok taş dolgudur. Temel taş örgülüdür. Nayla detayı

116 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 117 FINDIKLI kültür

Meyveli Köyü Camisi N41°12.513’ E41°09.096’

turka kiremitle kapatılmıştır. yapı elemanıdır. Odalarda yığma camilerindendir. Konut, yörenin en eski alınlığı taş malzemeden Bodrum kat medrese olarak yapılardandır. İç mimari ele- yapılmış şömineler bulun- kullanılmıştır. Süsleme ba- manları tamamen ahşaptır. maktadır. Şömine alınlıkla- kımından minber aynalığı, Girişte yer alan mutfak, ya- rında geometrik bezemeler mahfil köşkü ve korkulukları pının en önemli mekanların- mevcuttur. (Gürsu Köyü) zengindir. Minber üzerinde dan biridir. Mutfak bölümü geometrik, korkuluklar yapının dağılım noktasını TARİHİ YAPILAR oluşturan birimdir. Sofa ve Camiler diğer odaların bu mekâna Meyveli Köyü Camisi: açılması, mutfağın yemek Meyveli Köyü’nde Orta pişirme eylemi dışında çok Mahalle’de yer almaktadır. amaçlı bir mekân niteliği Mustafa Bin Alışan tara- taşıdığını göstermektedir. fından iki katlı olarak yaptırıl- Ayrıca bacası da nitelikli bir mıştır. Bölgenin tipik ahşap

aktivite Doğa Yürüyüşü: Fındıklı’nın coğrafi yapısı trekking için uygun parkurlar sunar. Doğa Fotoğrafçılığı: Yürüyüşlerinizde yanınıza fotoğraf makinenizi almayı unutmayınız. Yaylalar ve dereler arasında her mevsim farklı kareler yakalama- nız an meselesi!

doğa

Yaylalar: İki dere yatağının arasında kurulu olan Fındıklı’da derelerin oluşturduğu vadi sistemleri ve yaylalar güzel doğa manzaraları ortaya çıkarır. Çağlayan Vadisi’nde Gürci Duzi (Gürcü Düzü) olarak bilinen mevkiden yukarılara doğru Çatak, Çamlık yay- lalarına ulaşılabilmek mümkündür. Arılı ve Sulak dereleri boyunca da pek çok yayla bulunur.

118 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 119 üzerinde ise halat örgü ve Gürsu Köyü Köprüsü: gözlüdür. Kemeri kesme yatay palmet dizilerinden Fındıklı’ya yaklaşık 6 km taştan diğer kısımları meydana gelen süsleme mesafede, Yaylacılar ise moloz taştan inşa unsurları görülmektedir. Mevkii’nde yer almaktadır. edilmiştir. Ayrıca sütun başlıkları üze- Küçük Dere üzerindedir. rinde “Mühr-ü Süleyman” Yuvarlak kemerli ve tek motifine de yer verilmiştir. Köprüler Çağlayan Köprüsü: Fındıklı’ya yaklaşık 10 km mesafede Çağlayan Köyü’nde yer alır. Doğu- batı yönündedir. Yuvarlak kemerli ve tek gözlüdür. Korkulukları ve kemeri kesme taştan, diğer kısımları ise yığma moloz taştan Aslandere Köprüsü N41°15.059’ E41°14.947’ inşa edilmiştir.

Çağlayan Köprüsü N41°15.394’ E41°13.855’

118 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 119 DEREPAZARI genel bakış

Genel Bilgi •Batısında İyidere, Özellikle Mayıs-Ekim Hamsi başta olmak üzere kuzeyinde Karadeniz, ayları arasında mevsimlik mezgit ve istavrit de avlanır. doğusunda Merkez ilçesi işçileri ilçenin çay tarlala- •Derepazarı 1949 yılında ve güneyinde İkizdere ile rında görmek mümkün- Merkez ilçesine bucak iken, çevrilidir. dür. İklim çaylık alanlar 1954’te belediye teşkilatı •Karadeniz iklim koşul- için hayli uygunsa da kurulmuştur. 1990 yılında ları ilçe için de geçerlidir; küçük çaplı mısır, fasülye, ise ilçe statüsüne yüksel- ılık ve bol yağışlıdır. yaprak lahana, portakal miştir. Y›ll›k ortalama sıcaklık ve mandalina yetiştiriciliği •İlçe şirin görünümü, 14-150C’dir. de yapılmaktadır. sahile olan yakınlığı ve çay •Ekonomisi çay üreti- •Yöre halkı kendi ihtiya- tarlalarındaki geleneksel mine dayalı ilçede çay cını karşılayacak düzeyde yaşamıyla görülmeye fabrikaları bulunur. balıkçılık da yapmaktadır. değerdir.

Ç›t›r pide yemek için bir mola ver!

Eskitoğlu Şelalesi N41°01.625’ E40°26.927’ Nasıl Gelinir? İlçeye ulaşım karayolu ile sağlanmaktadır. Sahilde çay Kent merkezine 7 km uzaklıktaki bu sahil keyfine yerleşiminden Trabzon – Hopa karayolu geçer. ne dersin? İlçeye ulaşım pratiktir. Kent merkezinden her 15 dakikada bir hareket eden halk otobüsleri veya özel araçlar kullanılabilir.

Derepazarı N41° 1.460’ E40° 25.336’

112 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 113 ÇAYELİ genel bakış Genel Bilgi • Çayeli, Rize’nin 19 km doğusunda Karadeniz’e kavuşur. konumlanır. Doğuda Pazar, güneyde • Ekonomisi tarıma dayalı olan ilçenin Çamlıhemşin ve İkizdere, batıda Merkez başlıca geçim kaynağı çay tarımıdır. ilçeleri ile komşudur; kuzeyden Karadeniz Çayeli’nde hem yerleşim, hem de tarım ile çevrilidir. için elverişli tek alan dar kıyı şerididir. • Dar kıyı şeridi ve hemen arkasında Nüfusun büyük çoğunluğu da burada yükselen denize paralel sıradağlarıyla toplanmış durumdadır. tipik bir Doğu Karadeniz sahil ilçesidir. Meyvecilik de gelişmiş durumdadır; armut İlçenin büyük bölümü, Doğu Karadeniz en çok yetiştirilen meyvelerdendir. Dağ Dağları’nın en yüksek kesimini oluşturan köylerinde hayvancılık ön plana çıkar. Rize dağlarıyla kaplıdır. Güney ucunda Topraklarında bakır yataklarına sahip yükselti 2000 m’yi aşar. olan ilçede çay fabrikaları, mıcır ve kum • Büyükdere Çayı ilçeden geçip fabrikası gibi sanayi kuruluşları da yer alır.

Do€a yürüyüﬂü yap›lacak...

İncesu Marbudam Yaylası N40° 47.995’ E40° 48.163’

Nasıl Gelinir? Çayeli, Rize il merkezi ve komşu ilçelerle karayolu bağlantısına sahiptir. Rize-Artvin karayolu ilçeden geçer. İl merkezine 18, komşu ilçelerden Pazar’a 19, Hemşin’e 37, Çamlıhemşin’e 51, İkizdere’ye 72 ve Güneysu’ya 22 km mesafededir. Çayeli’nden il merkezine her 15 dakikada bir kalkan halk otobüsü ile ulaşım sağlayabilirsiniz. Arde- şen, Fındıklı ve Hopa gibi komşu Tarihi köy ilçelerden Pazar’a giden dolmuşlar camilerini da aynı güzergâhtan geçer. unutma...

KÜLTÜR DO⁄A AKTİVİTE 108 Mimari 111 Genel Bilgi 111 Doğa Yürüyüşü

106 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 107 ÇAYELİ kültür

MİMARİ men ahşap malzemeden Camiler yapılmış olup geometrik Cafer Paşa Camisi: ve stilize bitkisel motifler- Rize-Çayeli yolu üzerin- le bezenmiştir. Mihrap taş de Karadeniz’e hakim malzeme ile yapılmıştır. konumdadır. Giriş kapısının Mihrap nişinin her iki ya- Yenice Camisi duvarında bulunan kitabede nında ve üstünde Osman- N40°55.327 E40°47.324 H.973-M.1566 tarihi lıca kitabeleri vardır. Mahfilde de geometrik ve yazılıdır. Kare planlı cami Ormancık Camisi: Rize’de stilize edilmiş bitkisel süsleme- zemin üzeri iki katlı olarak ahşap cami örneği gör- ler yer almaktadır. Tamamen kesme taştan inşa edilmiştir. mek için ziyaret edilmesi ahşap malzeme ile yapılan Caminin dış cephesi son- gereken yapılardan biridir. minberin aynalık kısmı künde- radan renkli taş malzeme Ormancık Köyü’nde kari tekniğinde birbirine geçme ile kaplanmıştır. Pencereleri Mahmutlu ve Geyik ma- parçalardan oluşmaktadır. Vaiz dikdörtgen formlu giyotin halleleri arasında yer alır. kürsüsü ve mihrap ahşaptan çerçeveli olup çevresinde Kare planlıdır. Tamamen yapılmıştır. Ancak mihrap düzgün siyah taş ile bordür ahşap malzemeden iki bütün bir kütüğün oyulması yapılmıştır. İç mekânda katlı olarak inşa edilmiştir. ile yapılarak çevresi bitkisel kuzey tarafta ahşap mahfil Alt kat eğitim ve sohbet bordürlerle süslenmiştir. bulunmaktadır. Minber ve odası olarak düzenlen- Kesmetaş Köyü Camisi: İki katlı vaiz kürsüsü ahşaptandır, miştir. Şadırvan ve tuvalet olarak yapılmıştır. Beden duvar- mihrabı çinilerle kaplıdır. sonradan eklenmiştir. ları kesme taştan yapılmış olup, Yenice Camisi: Yenice Harim kısmı sac kaplı üzeri sıvalıdır. Süslemeleriyle ilgi Köyü’nde yer alan cami kırma çatı ile örtülmüştür. çekici bir yapıdır: Mahfil dört kare planlı olup kesme Caminin giriş kapısı stilize ahşap paye üzerine oturmuş- taştan yapılmıştır. Ahşap edilmiş bitkisel motifler- tur. Ortasında yarım daire şek- sütunlar üzerine oturan le bezenmiştir. Ahşap linde köşkü mevcuttur. Mihrap mahfili “U” şeklinde harim sütunlar üzerine oturan ise kesme taştan yapılmıştır. kısmını dolaşmaktadır. Vaiz mahfil harim kısmını “U” Kenarlarında paye görüntüsü kürsüsü ve minber tama- şeklinde dolaşmaktadır. verilmiş sütunceler mevcuttur.

108 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 109 Mihrap nişi kademeli olarak verilmiştir. Minber ahşap olarak yapılmıştır. Girişi oldukça sadedir. Alınlık silmelidir. Alınlığın üzerinde ajur tekni- ğinde yapılmış bir süsleme vardır. Bu süslemenin altında rozetler, ortada “S” motifle- rinden oluşan bir süsleme Ormancık Camisi sırası, en üstte ise güneş N40°56.024’ E40°48.215’ motifi yer almaktadır. Ayna- kullanım mekânı vardır. Alt tekniğinde yapılmış süsleme lığın ortasında da kabartma katta dershane olarak kulla- bulunmaktadır. Gövdesinde olarak yapılmış geometrik ve nılan bir bölüm bulunur. Üst yine geometrik ve bitkisel bitkisel desenli bir madalyon kat ise asıl ibadet mekânı desenli bir madalyon vardır. vardır. Mihrap aynalığındaki olarak kullanılmaktadır. “U” Madalyonun üst kısmında madalyon süsleme tavanda şeklinde yapılmış olan mahfil verevinde yelkenli tasvir da görülür. Vaiz kürsüsünün süslemesizdir. Kesme taştan edilmiştir. Minber köşkünün üzeri panolara bölünerek yapılan mihrabın iki yanında alt kemer kenarında “Sene her panoya geometrik ve üstünde vazo tasvirlerinin 1327” tarihi yazılıdır. Ca- bitkisel süslemeli desen- bulunduğu sütunceler minin doğusunda duvarda ler yapılmıştır. Pencereler bulunmaktadır. Mihrap nişi bir kitabe mevcuttur. Bu içten kemerli dıştan ise taş kademeli olarak verilmiştir. kitabeye göre cami ilk olarak bordürlü yapılmıştır. Cami Mihrap alınlığında kıvrık H.1276-M.1860 tarihinde içindeki kalem işi süslemeler dallardan oluşan süslemenin inşa edilmiştir. de sonradan yapılmıştır. iki yanında kitabeler bulun- Medreseler Yavuzlar Köyü Camisi: İki maktadır. Soldaki kitabede Çukurluhoca Medresesi: katlıdır. Beden duvarları “Muhammed Resulullah Çukurluhoca Köyü’nde yer kesme taştan yapılmıştır. sene 1321”, sağdaki kitabe- almaktadır. İki katlıdır. Alt Girişte alt kısmı şadırvan de ise “La ilahe illallah sene kat kesme taştan, üst kat olarak kullanılan iki katlı 1300” yazmaktadır. Bu kita- ise ahşaptandır. Üst örtüsü beler muhtemelen onarım kırma çatılıdır. kitabeleridir. Minberin giriş Alt katta çok sayıda pencere kapısının sövelerinde bitkisel kullanılmıştır. Küçük boyutlu desenli bordürler vardır. Kapı alınlığında geometrik ve bitkisel bordürlü ajur

Çirmaniman Yaylası N40° 47.209’ 40° E46.161’

108 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 109 ÇAYELİ kültür I do€a

Osman Sipahi Naylası N41°04.640’ E40°50.094’

Çukurluhoca Medresesi N40°56.693’ E40°46.371’ bu pencereler ahşap kapaklıdır. Üst kat alt Kaptanpaşa Köprüsü: Çayeli-Kaptanpaşa katta bulunan dört taş paye üzerine otur- yolundan yaklaşık 20 km mesafede bulu- tulmuştur. Aralarda iki ahşap sütun destek nan köprü, Yeşiltepe köy yolu ayrımında olarak kullanılmıştır. Kalın hatıllar arasında yer almaktadır. Doğu-batı doğrultusunda kalaslar kullanılarak tavan oluşturulmuştur. uzanan köprü yuvarlak kemerli ve tek Duvarlarda her iki yanda beşer adet olmak gözlüdür. Kemeri düzgün kesme taş, üzere yuvarlak kemerli ocaklar vardır. diğer kısımları ise moloz taştan yapılmış- Ocakların sayısının fazla olması bu katın tır. Yöredeki diğer köprülere göre daha aşhane olarak kullanıldığını göstermekte- yüksektir. Köprü ayakları ana kaya üzerine dir. Ocakların üst sırasında ise pencereler oturtulmuştur. mevcuttur. Çukurlu Hoca Köyü Köprüsü: Çukurlu Üst kat tamamen ahşaptan yapılmıştır. Giydirme tekniği kullanılmıştır. Koridorun Kaptanpaşa Köprüsü N40° 58.007’ E40° 47.673’ sonunda alt kata inişi sağlayan ahşap merdivenler yer almaktadır. Orjinalinde bulunmayan bu merdivenler sonradan bu kısma eklenmiştir. Sınıf kapıları iki kanatlı olarak yapılmıştır. Duvarlar arasında dikmeler arası birbirine geçmeli yatay kalaslar kullanılmış- tır. İkinci kat pencereleri giyotin tarzlıdır.

Naylalar Osman Sipahi Evi Naylası: Yavuzlar Köyü’nde Osman Sipahi Evi’nin naylası olarak kullanılmaktadır. İki katlı ve ahşaptır. Dört adet kare taş sütun üzerine oturtul- muştur. Sütunları üst kısımları tıraşlanarak yuvarlatılmıştır. Sütunların üzerine fare ve benzeri hayvanların girmesini engellemek Aşıklar 1 Köprüsü N41°05.278’ E40°44.728’ için yuvarlak taş tekerlekler yerleştirilmiştir. Üç cephesinde de balkon vardır. Nayla tabanının bir kısmı ızgara olarak yapılmıştır. Üst kattaki pencereler de ızgaralıdır. Girişi kuzeybatıdadır. Merdiveni seyyardır. Ahşap bir direk üzerine basamak oyularak merdi- ven yapılmıştır. Köprüler Çukurluhoca Köyü Köprüsü N40° 56.700’ E40° 46.362’

110 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 111 Hoca Köyü’nde yer almaktadır. Çukurlu Ağaran Şelalesi N41° 02.704’ E40° 48.451’ Hoca Köyü Camisi ile lojmanının yanındadır. Babik Deresi ile Senöz Deresi’nin birleştiği kısmın 50 m yukarısında Babik Deresi üzerin- dedir. Kuzey-güney doğrultusunda uzanan köprü, yuvarlak kemerli ve tek gözlüdür. Kemeri düzgün kesme taş, diğer kısımları ise moloz taştan yapılmıştır. Kemer ayakları ana kaya üzerine oturtulmuştur. Üst kısmı düz olup taş döşelidir. Eğnaçor Yaylası N40° 46.957’ E40° 47.087’

DOĞA Kıyıya paralel dağları bölerek deniz- lere ulaşan derelerin oluşturduğu küçüklü-büyüklü çağlayanların hepsi görülmeye değerdir. Ağaran Şelale- si, düşüş yükseklikleri ve ilkbaharda kabaran sularıyla birer doğa harikası durumundadır. İlçe merkezine 7 km uzaklıktaki Kuspa, 6 km uzaklıktaki Musadağı ve 20 km uzaklıktaki Malipos Tepeleri piknik yapmak için ideal alanlardır. Sahilde, Kanlıdere Mevkii’nde, 150-200 m uzunluğun- da doğal kumsal bulunur.

aktivite

Doğa Yürüyüşü: Sınırları içinde, Kaçkar Dağları’nın uzantılarına yaslanan birbirinden güzel pek çok yaylası olan Eğnaçor ve Çırmaniman yaylaları Çayeli ilçesinde yayla yürüyüşlerine Çayeli’nde yer alan yaylalardır. Tahpur katılmak veya kendi rotanızı çizerek Yaylası, yörenin en yüksek tepesi bu yüyürüyüşleri gerçekleştirmek olan Verçenik’i ve tüm Kaçkarlar’ı kaçırmamanız gereken aktivitelerden. izlemek için en ideal noktalardandır. Karadeniz’e özgü yaşam tarzı, kültürü Ambarlı Yaylası’ndan Gelin Kayası’nı ve mutfağı ile bu yaylalar size yeni seyretmenin keyfi de ayrıdır, aklınızda Çukurluhoca Köyü Köprüsü N40° 56.700’ E40° 46.362’ keşifler ve deneyimler de sunacaktır. bulunmasında fayda var.

110 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 111 ÇAMLIHEMŞİN genel bakış

KÜLTÜR DO⁄A AKT‹V‹TE 78 Genel Bilgi 90 Yaylalar 104 Şenlikler Festivaller 82 Mimari 97 ﬁelaleler, Buzul Gölleri 105 Do€a Sporlar› ve 86 Tarihi Yapılar 98 Kapl›calar, Bitki ve Hay- Etkinlikleri van Çeﬂitlili€i

Yukar› Kavron’dan Kaçkarlar’› izle

Çamlıhemşin Konakları’nı fotoğrafla!

Zil Kale’yi mutlaka gör!

76 Rize Gezi Rehberi Google Earth PRO lisansı, Image © 2012 DigitalGlobe, © 2012 Cnes/Spot Image, Image © 2012 GeoEye, © 2012 Başar Soft Nasıl Gelinir? •Kent merkezine ulaşım için tercih edilecek alternatifler Çamlıhemşin’e ulaşım için de geçerlidir. Kıyıdan içeride konumlanan ilçeye, Trabzon yönünden gelinirse Ardeşen ilçesinden sonraki Çamlıhemşin tabelası takip edilerek ulaşılabilir. •Kent merkezinden hareket eden dolmuşlar veya taksi kullanılabilir. Köylere ulaşım için sabah ve akşam saatlerinde dolmuş bulmak mümkündür. Ancak daha konforlu bir seyahat için araç kiralamanız veya özel aracınızla ulaşımı tercih edilebilir •Ayder, Elevit, Zilkale, Çat, Kale, Hemşin, Ortaklar, Avusor, Kavron, Çaymakçur, Amlakit, Palovit yaylalarına yazın dolmuş seferleri bulunmakta. Bunun dışında minibüslerle ya da özel araçla yaylalara çıkmak mümkündür.

Ayder’de kapl›ca keyfini kaç›rma!

Zil Kale N40° 57.555’ E40° 57.736’

Rize Gezi Rehberi 77 ÇAMLIHEMŞİN genel bakış © R. Kağan Aybudak © R. Kağan Genel Bilgi Pazar, Ardeşen, Çayeli, Hemşin, İspir, Dağları Milli Parkı, tarihi köprüleri ve İkizdere ve Yusufeli (Artvin) ilçeleri ile konakları, şelaleleri, yaz aylarında sınırları olan Çamlıhemşin; Rize’nin hareketlenen yaylaları ile kenti ziyaret adı en fazla anılan ilçelerinden biridir. edenlerin mutlaka uğradığı noktalar- Bugün popüler bir yayla turizm mer- dandır. kezi durumundaki kaplıcasıyla ünlü • Doğu Karadeniz Bölgesi’nin enge- Ayder Yaylası, sınırları içindeki Kaçkar beli topografyası tarımsal üretimde

78 Rize Gezi Rehberi Ayder Yaylası. N40° 57.196’ E41° 5.951’

çeşitliliği kısıtlar. Bu nedenle bölge- • Doğal güzellikleri sayesinde Çam- nin genelinde ormancılık ve arıcılık lıhemşin, Rize’nin turistik potansiye- en önemli gelir kaynakları olarak lini sırtlayan merkezi konumundadır. öne çıkar, tarım, az da olsa sürdü- • Çamlıhemşin yöresinde gurbet- rülmektedir. İlin genelinde olduğu çiliğin tarihi 1930’lara değin uzanır. gibi Çamlıhemşin de çay üretiminde Bu yıllarda Rusya ve Polonya’ya belirgin bir paya sahiptir. gurbete gidenler pastacılık ve fırın-

Rize Gezi Rehberi 79 ÇAMLIHEMŞİN genel bakış

cılık zanaatlerinde ustalaşmış ve vancılık faaliyetlerinden biridir. geri döndüklerinde bugün büyük • Yöredeki iklim ve doğa olanak- kentlerde efsaneleﬂmiﬂ pastane ları sayesinde bölgede arıcılık da ve fırınların da sahibi olmuşlardır. gelişmiş durumdadır. Özellikle dağ- İstanbul, Ankara ve İzmir’deki en ların yüksek kesimlerinde ve yayla- büyük pasta ve fırın zincirlerinin larda endemik ve çok çeşitli bitki sahibi genellikle Çamlıhemşinlidir. türlerin varlığı yöre balının niteliğini • Bölgenin turizme açılmasıyla yükseltmekte, mevsimsel olarak birlikte turistik lokanta, otel ve ala- arılar bu bölgelere taşınmaktadır. balık yetiştiriciliği gibi alanlarda da Dünyaca ünlü Anzer (‹kizdere) Balı faaliyetler gösterilmeye başlanmış- kadar Ayder ve kara kovan balı da tır. Özellikle Ayder’de artan turizm sevilen bal türleridir. talebine bağlı olarak el işlemeciliği küçük de olsa bir gelişme gös- Coğrafi Yapı: termiştir. Yöre kültürünün (yerel • Denize sınırı olmayan ilçenin mutfak, yemeni, çorap, kuşak vs vadi tabanında denizden yüksekli- ve ahşap işçiliği) el yapımı ürünleri ği; 300 ile 700 m arasında değişir. turistlerin ilgisini çekmektedir. 700 kilometrekarelik yüzölçümü- • Geçmiş yıllarda yoğun olarak nün %80’i ormanla kaplıdır ve yapılan hayvancılık günümüzde dağlık, tepelik alanlardan meyda- azalmıştır. İlin özellikle 2000 m’den na gelir. daha yüksek rakımlı yaylalarında • İlçenin güneyi, doğu-batı doğ- görülen otlak ve çayırlar hayvan rultusunda denize paralel olan, yetiştiriciliği açısından büyük önem 2000-4000 m yüksekliği bulan taşımaktadır. Çamlıhemşin sınırları Kaçkar Dağları ile çevrilidir. Bu içinde sığır yetiştiriciliği önemli hay- dağ silsileleri içinde 3932 metre

Hazindag Yaylası

Çat köprüsü N40° 51.789’ E40° 57.005’

yüksekliğe sahip Kaçkar Dağı yine İklim yüksekliği 3344 metreye ulaşan Her mevsim yoğun yağış alan kentin Cimil Dağı ve yükseltileri 2000 bu özelliğinden Çamlıhemşin de metreyi geçen birçok dağ ve tepe nasibini alır. İlçede yıllık metrekare- mevcuttur. ye düşen yağış miktarı 245 cm3’ü • Kaçkar Dağları üzerinde jeo- bulur. Sıcaklık kış aylarında -70C’ye morfolojik olaylar sonucu oluşmuş kadar düşerken, yazın 250C’ye pek çok krater gölü bulunur. Büyük kadar yükselmektedir. Günlük en Deniz Gölü, Meterez Gölü, Yıldız yüksek sıcaklık farkı 23,60C’ye kadar Gölü, Dönen Gölü, Serincef Gölü çıkmaktadır. Nem oranı %10 ile %97 ve Kara Göl, bunlardan bazılarıdır. arasında değişir. • Eğimli arazi nedeniyle akarsular 70 km’lik bir uzaklıktan, 3000 m İlçenin Tarihi rakımdan 0 m’ye kadar düşmekte- Eski adı ‘’Vicealtı’’ olan dir. Kaçkar ve Verçenik vadilerin- Çamlıhemşin’in Cumhuriyet’in den gelen Elevit Deresi ve Palovit ilanından önce 1922 yılında karakol Deresi’nin birleşimi olan Büyük merkezi olduğu biliniyor. 1953’de Dere ile Hala Deresi’nin (Ayder Ardeşen ilçe olunca, Vicealtı Deresi) birleşmesinden oluşan ‘’Çamlıca’’ adıyla bu ilçeye bağlanır. Fırtına Deresi, Çamlıhemşin ilçe 1954’de bugünkü ilçeye bucak binası merkezinden geçer. Dere, oluştur- yapılır. 1955’de belediye kurulur ve duğu vadiye de adını verir. Fırtına 27.06.1957 tarihinde Çamlıhemşin Deresi Pazar-Ardeşen sınırından adını alarak ilçe haline getirilir. İlçenin Karadeniz’e dökülür. kuruluşu 1960’larda tamamlanır.

Rize Gezi Rehberi 81 ÇAMLIHEMŞİN kültür

MİMARİ Konaklar Çamlıhemşin’deki dik arazi yapısı dağınık bir yerleşim sistemi gerektirir. Evler daha çok araziye ve manzaraya hakim üst kısımlarda konumlanır. 1900’lü yıllarda Rusya ve Polonya’ya çalışmak üzere giden yöre halkından geri dönenler, ilçedeki büyük taş konaklara da imzalarını atmış- lardır. Bu nedenle Çamlıhemşin yerel sivil mimarisinde konaklar önemli yer tutar ve her biri nadide örneklerdir. Konakların ya- pımında Rusya’dan malzeme tedariği bile sağlanmıştır. Ancak birçoğunun bakımı veya yapımı ekonomik sebeplerden ötürü uzun soluklu olamamıştır. Bu yapıların karakteristik özellikleri şöyledir: Üç katlı yapılarda alt katlar taş, üst kısım ise ahşap tasarıma sahiptir. Bazı konaklarda alt katlarda taş işlemeler kullanıldığı, bazılarında üst katların dolma taş tekniğiyle ahşap arasına taş doldurma tekniğiyle yapıldığı görülmektedir. Bazı örneklerdeyse ahır kısmının taştan, üst katların ahşap malzeme ile boğaz geçme tekniğinde inşa edildiği gözlenmektedir. Konakların mutfak bölümünde mutlaka; evin ısıtıldığı ve yemeğin yapıldığı ocak, ev halkının yemek yemesi için avlu, evin penceresi güneye konum- yiyecek ihtiyacının depolandığı ‘’maran’’ lanmış “hayat” bölümüne adı verilen ambar, misafir ağırlamak için açılır ve bu kısım genellikle düzenlenmiş, banyo ve tuvaletin yer aldı- kış aylarında ateşin yandığı ğı baş oda bulunmaktadır. Yatak odaları, ve ev halkının oturduğu

Köşe süsleme detayı Süsleme detayı N41° 2.455’ E40° 59.736’ N 41° 1.903’ E41° 0.499’

bölümdür. Hayat hayat bölümüne kapısı tılarında, ayrıca tavan ve bölümü için, modern açılan 4 yatak odası gömme dolaplarda ahşap evlerdeki salonun bulunur ve üç katlı evle- oyma tekniğini ustalıkla karşılığı olduğu söy- rin üst katları da yatak icra ettiği görülmektedir. lenebilir. Genellikle odası olarak kullanılır. Özellikle oturma odaları, Çatılar, kiremit kapla- misafir yatak odaları ve madır. Bu konaklarda şömine başlarında çiçek ahşap ve taş süslemeler işlemeleri görülür. Özetle de hayli ilgi çekicidir. Çamlıhemşin’deki ev us- Ahşap örneklerde kapı tası, yapının konstrüksü- ve menteşenin dışında yonu kadar işlemesine de çivinin kullanılmadığı, aynı özeni göstermiştir. ince teknikleri ve titiz- Bu konakların örneklerini likleriyle dikkat çeken Konaklar, Yukarı Çamlıca, süslemeler vardır. Ahşap Kavak ve Sırt mahallele- ev ustalarının kapı, rinde görmek mümkün- pencere ve köşe bağlan- dür.

Süsleme detayı N 41° 1.903’ E41° 0.499’

82 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 83 ÇAMLIHEMŞİN kültür

Çamlıhemşin Konakları Tarakçıoğlu Konağı: Konaklar Mustafa Melikoğlu Mahallesi’ndeki konak,19. yüzyıl Konağı: Çamlıhemşin Konaklar sonlarında yapıldığı tahmin edilen Mahallesi’nde yer alan yapı, Musta- yapı, üç katlıdır. Bodrum kat, ahır fa Melikoğlu tarafından 18. yüzyıl ve depo; zemin kat ve üzeri asıl başlarında yaptırılmıştır. Bodrum yaşam alanlarıdır. Yapının dış beden üzeri iki kattan meydana gelir; bod- duvarları moloz taşla, ön cepheler rum katı ahır, diğer iki katı ise asıl ise ahşap arası taş dolgu malzemeyle yaşam alanı olarak düşünülmüştür. köşe taşları ise düzgün kesme taştan Dıştan kare plana sahiptir. Beden yapılmıştır. duvarları moloz taş ve güney yönü Dudi Konağı: Konaklar Mahalle- ahşap arası taş dolgu sistemiyle si’ndeki yapı, bodrum üzeri iki kat yapılmıştır. olarak inşa edilmiştir. Giriş, güney ve

Süsleme detayı Pencere detayı Süsleme detayı N41° 02.862’ E40° 59.992’ N41° 02.700’ E40° 59.709’ N41° 02.700’ E40° 59.709’

84 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 85 Hacı Yunuszade Halil Efendi Konağı N41° 02.862’ E40° 59.992’ kuzey yönünden iki kemerli kapıyla sağlanmak- tadır. Yapıldığı dönemde bodrum kat dahil dört katlı olarak düşünülmüş fakat dördüncü kat tamamlanamamıştır. Zemin katı moloz taş, pencere ve kapı söve taşları düzgün kesme taştır. Hacal Konağı: Konaklar Mahallesi’ndeki yapı, Hacal Konağı N41°01.372 E41°00.600 bodrum üzeri iki kat olarak inşa edilmiştir. Pencere araları tuğladır. Kat aralarında daha önce görmediğimiz şekilde tuğlaların farklı şekilde dizilmesiyle bir dizi “zigzag” motifi oluşturulmuş. Yapıya giriş kuzey ve güney olmak üzere iki taraftan inşa edilmiştir. Ahır katı Mahallesi’nde yer sağlanmaktadır. 60-70 cm kalınlığında alan yapı 19. yüzyılda Ahmet Bey Konağı: Ko- kesme taşlarla inşa edil- yapılmıştır. Yapının naklar Mahallesi’ndeki miştir ve eğimli arazi- kuzey kapısı üzerindeki yapı, yörede “Deli Ah- den dolayı ana kayaya rakamlara göre yapı; met” Konağı olarak da gömülmüştür. H.1307-M.1890 yılında bilinir. Bodrum üzeri iki Koçiler Konağı: Konaklar yaptırılmıştır. Yapı, bod- kat olarak 19. yüzyılda Mahallesi’ndeki yapının rum üzeri iki kat olarak 1880’li yıllarda yapıldığı inşa edilmiştir. düşünülmektedir. Zemin Atamanlar Konağı: Yolkı- üzerine iki kat olarak yı Köyü’nde yer alan inşa edilmiştir. Diğer yapı, bodrum üzeri üç yapılarda olduğu gibi bu kat olarak inşa edil- yapı da eğimli bir arazi miştir. Diğer konaklara üzerinde kuruludur. göre daha düz arazide Zemin kat ahır, birinci ve konumlandırılmıştır. ikinci katlar asıl ikamet Yapım tarihi kesin olarak alanı biçiminde plan- bilinmemekle beraber lanmıştır. Zemini ahşap 19. yüzyıl ortalarında kaplıdır. yapıldığı sanılmaktadır. Reyhanlılar Konağı: Çabanç Evi: Şenyuva Çamlıhemşin ilçe- Köyü, Güney Mahalle’de Süsleme detayı si, Yukarı Çamlıca yer alan konutun, 19. N41° 02.700’ E40° 59.709’

84 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 85 ÇAMLIHEMŞİN kültür

Hacı Yunus Zade Halil Efendi Konağı: Çamlıhemşin’de Yukarı Çamlıca Ma- hallesi’ndedir. Halil Efendi tarafından yaptırılmıştır. Bodrum üzeri iki kat olarak inşa edilmiştir. Bodrum katı ahır, diğer iki kat yaşam alanı olarak kullanılmıştır. Yapının dış cephesinin Atamanlar Konağı malzemesi çoğunlukla düzgün kesme N41° 1.271’ E40° 59.810’

Zil Kale N40° 57.555’ E40° 57.736’

Hacı Yunuszade Halil Efendi Konağı N41° 02.862’ E40° 59.992’

yüzyılın son çeyreğinde inşa edildiği düşünülmektedir. taştır. Sadece doğu cephesinin son Numanoğlu Evi: Zilkale Köyü’nde yer katında ahşap arası taş dolgu sistemi alan ev, eğimli bir arazi üzerine kurulu- kullanılmıştır. dur. 19. yüzyıl sonlarında inşa edildiği TARİHİ YAPILAR düşünülen yapı, dört katlıdır. Alt kat Kaleler beden duvarları düzgün kesme taş, Çamlıhemşin ilçesi sınırları içinde üst katlar tamamen ahşap malzeme- Rize’nin iki önemli Ortaçağ kalesini dendir. Zemin kat şömineli tek odadan barındırır. Bunlardan ilki olan ve oluşmaktadır. restorasyon gören Zil Kale, ilçeye ya- pılacak seyahatlerde listeye mutlaka eklenmesi gereken bir noktad›r. Zil Kale: Bölgenin en dikkate değer eserlerinden birisidir. İlçe merkezinin 15 km güneyinde, Fırtına Deresi’nin batı yamaçları üzerine kuruludur. Kalenin üzerinde inşa edildiği sarp kaya kütlesi denizden 750 m, dere yatağından yaklaşık 100 m yükseklik- tedir. Kale; dış surlar, orta surlar ve iç kaleden meydana gelir. Dış kalenin kapısına kuzeybatı yönündeki patika bir yolla ulaşılır. Bir teras yardımıyla orta surlar seviyesine çıkılır. Buradan ikinci bir kapı yardımıyla kale içerisine girilir. Orta kale içerisinde üç önemli Duvar süsleme detayı yapı bulunur: Bunlar muhafız binası, N41° 02.862’ E40° 59.992’

86 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 87 şapel ve baş kuledir. vadiye hakim, güzel man- değişen sur duvarları Kulenin dört katlı olduğu zaralı bir konuma sahip büyük ölçüde tahrip ol- duvarlardaki hatıl izleri ve ilçedeki kaçırılmaması muştur. Dikdörtgen planlı ve kiriş deliklerinden gereken ziyaret noktala- kale, sarp bir kayalık üze- anlaşılmaktadır. Duvarlar rındandır. rine kuruludur. Yapının üzerinde doğu (vadi, Kale-i Bâlâ (Yukarı Kale): ortalama uzunluğu 70 manzara) yönünde Çamlıhemşin ilçe merke- m, genişliği ise 25 m’dir. kemerli pencereler, diğer zine 40 km mesafedeki Kale kapısı, kuzeybatıda taraflarda mazgal delikle- Hisarcık Köyü sınırları yer almaktadır. Aynı cep- Zil Kale ri bulunmaktadır. Kulenin içinde, Fırtına Deresi’ne henin doğusunda bir kapı N40° 57.555’ E40° 57.736’ üstünün dendanlı bir hakim bir noktada yer izi daha vardır. Duvar teras şeklinde olduğu alır. Bazı kaynaklarda izlerinden batı kulelerinin belirlenmiştir. Zil Ka- ‘’Varoş Kale’’ adıyla varlığı anlaşılmaktadır. İç le’deki Kale-i Bâlâ, Ciha da geçer. Zil Kale ile, kısımda yer alan, doğu Kale ve Kız kaleleri gibi topografyası ve duvar duvarına bitişik tonozlu hem yörenin, hem de işçiliği açısından benzer- mekan kalıntısının sarnıç İspir’e ulaşan önemli bir likler gösterir, bu nedenle olduğu düşünülmektedir. Ortaçağ kervan yolunun aynı döneme ait olduğu güvenliğini sağlıyorlardı. düşünülür (14-15.yy). Kemer Köprüler Osmanlılar’ın bölgeyi Kaçkarlar’ın Anadolu’ya Çamlıhemşin’e hayat ve- fethinden sonra kalenin geçit verdiği Başhemşin ren Fırtına Deresi ve Vadi- kullanılmaya devam ettiği ve Tatos geçidine yakın si boyunca Köprüköy’den biliniyor. Yakın tarihte konumdadır. Kalınlığı 50 itibaren farklı boyutlarda restorasyon geçiren yapı, cm ile 1 metre arasında 10 adet tarihi kemer köprü bulunur. Rize fotoğraflarının olmazsa olmazları durumundaki bu tarihi köprüler, başlı başına bir gezi rotası oluşturur. Yapım tarihleri konusunda farklı görüşler olan, coğrafya ve doğaya uyumlarıyla güzel manzaralar sunan köprülerin çoğu, yontma taş tekniğindedir. Bugün kentte ayakta kalmayı başarmış, görülmeye değer köprülerin büyük bölümü Çamlıhemşin ilçesi sınırları içinde yer almaktadır. Şenyuva Köprüsü: Çamlıhemşin-Çat yolunun

Kale-i Bâlâ/Çamlıhemşin yaklaşık 7.km’sinde, N40° 48.749’ E40° 56.627’ Fırtına Deresi üzerinde

86 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 87 ÇAMLIHEMŞİN kültür yer alır. H.1107-M.1696 yılında inşa edilen Makrevis Köprüsü N41°02.008’ E41°00.469’ köprü yörenin en eski köprülerindendir. Yuvarlak kemerli ve tek gözlüdür. Kemeri kesme taştan, diğer kısımları moloz taş- tandır. Üstü beton ile kaplanan köprüye sonradan demir korkuluk eklenmiştir. Köprü girişlerinde basamaklar vardır. Eski adıyla Çinçiva Köprüsü, bölgedeki taş köprülerin güzel örneklerinden biridir. Güroluk (Eski Hala) Köprüsü: Çamlıhemşin ilçesinde, Güroluk Köyü’nde yer alır. ‘Küçük Köprü’ diye de bilinir. Her iki tarafına yol yapılan köprü fazla kul- lanılmamaktadır. Batı tarafında bitkilerle örtülü kitabesi mevcuttur ancak okunama- Ortan Köprüsü mıştır. Yuvarlak kemerli ve tek gözlüdür. N41°00.431’ E40°59.391’ Kemer kısmı kesme taştan, diğer kısımları Kadıköy (Örenkit) Köprüsü: Ar- ise moloz taştan inşa edilmiştir. deşen ile Çamlıhemşin arasındaki Çamlıhemşin Merkez 1 Köprüsü: Çam- Örenkit Mevkii’nde, Fırtına Deresi lıhemşin-Ayder yol ayrımında Konaklar üzerindedir. 19. yüzyılın sonların- mevkiinde yer almaktadır. Doğu-batı da, Kabaoğlu Ahmet tarafından doğrultusunda uzanmaktadır. Yuvarlak yaptırılmıştır. Doğu-batı doğrul- kemerli ve tek gözlüdür. Kemer kısmı ve tusunda uzanan köprü, yuvarlak korkulukları kesme taştan, diğer kısımları kemerli ve iki gözlüdür. Bir gözü moloz taştandır. diğerinden daha büyüktür. Bu nedenle büyük gözün olduğu Şenyuva (Çinçiva) Köprüsü N40°59.849’ E40°58.504’ kısım daha yüksekte ve kavislidir. Kemerleri ve korkulukları düzgün kesme taştan, diğer kısımları ise moloz taştandır. Her iki kemerin orta ayakları kaya üzerine oturtulmuştur. Köprü ayaklarının iç yüzlerinde nişler mevcuttur. İki gözlü oluşuyla yöredeki diğer köprülerden farklıdır. Halk arasın- da ‘’Özenkit Köprüsü’’ olarak da anılmaktadır. Kavak Köprüsü N41° 2.674’ E41° 0.655’ Kavak Köprüsü: Çamlıhemşin ile Ayder Yaylası arasında yer al- maktadır. Fırtına Deresi üzerinde, Aşağı Şimşirli Köyü’ndedir. 19. yüzyılın ilk yarısında yöre halkı tarafından yaptırılmıştır. Yuvarlak kemerli ve tek gözlüdür. Mikron Köprüsü: Çamlıhemşin ile Ayder Yaylası arasındaki Aşağı

88 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 89 Şimşirli Köyü’nde, Fırtına Deresi üzerindedir. 19. yüzyılda yöre halkı tarafından yaptırılmıştır. Yuvarlak kemerli ve tek gözlüdür. Kemeri ve kor- kulukları düzgün kesme taştan, diğer kısımları ise moloz taştan inşa edil- miştir. Köprü ayaklarının iç yüzeyinde nişler mev-

cuttur. Köprünün üzeri Kale-Hala Köprüsü sal taşı ile döşelidir. N40°47.527’ E40°34.698’ Yukarı Şimşirli Köyü Köp- rüsü: Çamlıhemşin- Ay- der yolunun yaklaşık 7. km’sinde Yukarı Şimşirli Köyü’nde yer alır. Köprü, yuvarlak kemerli ve tek gözlüdür. Kemeri kesme taştan, diğer kısımları ise moloz taştan inşa edil- miştir. Korkuluğu vardır. Çat Köprüsü: Çamlıhem-

şin ilçe merkezine yak- Apivanak Köprüsü laşık 25 km mesafedeki N40° 50.377’ E41° 5.919’ Çat Köyü’ndedir. Köprü, doğu-batı doğrultusunda kullanılan köprü yuvarlak dır. Yuvarlak kemerli ve olup Fırtına Deresi üze- kemerli ve tek gözlüdür. tek gözlüdür. Kemeri rindedir. Basık yuvarlak Kemeri ve korkulukları ve korkulukları kesme kemerli ve tek gözlüdür. kesme taştan, diğer taştan, diğer kısımları Kemeri kesme taştan, kısımları ise moloz taştan ise moloz taştan inşa diğer kısımları ise moloz inşa edilmiştir. Köprüye edilmiştir. Korkulukların taştan inşa edilmiştir. bir basamakla sola ka- yüksekliği 45 cm’dir. Ayaklarının iç yüzünde visli girilmektedir. Köprü Köprü girişlerinde nişler mevcuttur. Köprü girişlerinin genişliği 164 basamaklar mevcuttur. girişlerinde basamak cm olup, sağ ve solda Ayakları ana kaya üzeri- vardır. babalar mevcuttur. Ayak- ne oturtulmuştur. Kale-Hala Köprüsü: Çam- larının iç yüzünde nişler Ortan Köprüsü: lıhemşin-Ayder yolunun bulunmaktadır. Köprünün Çamlıhemşin-Çat yaklaşık 7.km’sinde Hala yakınında tarihi mezarlık yolunun yaklaşık Deresi üzerinde yer alır. bulunmaktadır. 5. km’sinde Fırtına Yapı, 18. yüzyılın son Makrevis (Konaklar) Deresi üzerinde, Ortan yarısında yöre halkı tara- Köprüsü: Çamlıhemşin- Mevkii’nde yer almak- fından Ballıoğlu Mehmet Çat yolunun yaklaşık 700 tadır. 120 m’lik patika Usta’ya yaptırılmıştır. m ilerisinde, Konaklar yol ile ulaşılmaktadır. Günümüzde halen Mevkii’nde yer almakta- Yuvarlak kemerli ve

88 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 89 ÇAMLIHEMŞİN kültür / doğa

Kaleköy Köprüsü N40° 49.350’K E40° 56.347’ imkânı bulunan yaylan›n geleneksel yayla evleri de ilgi çekicidir. Elevit bugün hâlâ horonlarıy- la ünlüdür, bu yüzden yaylayı Ağustos ayının ortalarında, en şenlik- li zamanında ziyaret etmeniz önerilir. Ulaşım sorunu olmayan yaylada başta yaban keçisi olmak üzere Karadeniz’e özgü tek gözlüdür. Köprünün pek çok yerin geçiş diğer yabani hayvanlar da yaşar. kemeri düzgün kesme noktası konumunda- Huser Yaylası: 2328 m taştan, diğer kısımları dır. Kaçkar Dağları’na rakıma sahip yaylaya ise moloz taştan inşa kuzey yönünden yapılan yaz aylarında Açaba ve edilmiştir. Korkulukları tırmanışların başlangıç noktasıdır. Yaylada Uğrak köylüleri göç eder. mevcuttur. Yaklaşık 15 haneye sa- Kaleköy Köprüsü: Kale- bungalovdan tipik yayla evi konseptine, hiptir. Dağ ve yayla tec- köy, Verçenik Yaylası yol aile pansiyonundan rübesini bir arada sunan ayrımında yer almakta- otele pek çok konakla- konumuyla ilgi çekicidir. dır. Yanında yeni yapılan ma seçeneği mevcuttur. Avusor Yaylası’na dek köprü bulunmaktadır. Her türlü altyapı hizmeti Yuvarlak kemerli ve tamamlanmış olan yayla, tek gözlüdür. Kemeri tatil kasabası görünü- düzgün kesme taş, diğer mündedir. Zengin flora kısımları moloz taştandır. ve faunasının yanı sıra Köprünün bir ayağı ana kaplıcası da ünlüdür, kaya üzerine oturtulmuş- çam ormanları ve Kaçkar tur. Kemer ayaklarının manzarasının tam orta- iç yüzünde nişler vardır. sındadır. Ayder Balı da Doğu-batı yönündedir. yaylada tadına bakılması gereken lezzetlerdendir. Yaylalar Amlakit Yaylası: İçinden Ayder Yaylası: Bugün Palovit Deresi geçen Rize’nin en popüler tu- yayla, Aşağı Vice, Hala, rizm merkezi durumunda Habak köyleri tarafından olan Ayder, Çamlıhemşin kullanılmaktadır. ilçesinin 19 km güney- Avuser Yaylası: Genellikle doğusunda konumlanır. taş olmak üzere ahşap 1350 m rakıma sahip, örneklerin de yaklaşık 50 Fırtına Deresi’nin sesi ev bulunur. içinde metrelerce yük- Elevit Yaylası: 1800 m sekten akan Gürgendibi rakıma sahip Elevit, ve Gelin Tülü şelalerine daha çok gurbetçilerin yürüyüş mesafesinde ve yaz aylarında geldiği diğer görülmeye değer bir yaylad›r. Konaklama

90 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 91 Aşağı Kaçkar Yaylası araç ile ulaşım mümkün, sonrası güzel N40° 59.131’ E41° 10.000’ manzaralar eşliğinde yürüyüş gerektirir. Tirovit Yaylası: 2350 m rakıma sahip yaylada bakkal, kahvehane ve bir pansiyon bulunmakta. Çamlıhemşin ilçe merkezine 60 km uzaklıktaki Trovit’e, Çat-Elevit güzergahı kullanılarak araçla veya yürüyerek ulaşmak mümkün. Samistal Yaylası: 2450 m rakıma sahip Samistal Yaylası özellikle de eski evleriy- yerleşime sahip yaylanın rakımı 2200- le dikkat çeker. Bu evler, sal şeklindeki 2450 m arasında. Yöre halkı tarafından büyük taş kütlelerinden oluşan ve “Ğaçivanag, Haçivanag, Ğaçivonag” geçmişi eskiye uzanan yöresel mimari gibi adlarla da anılır. Bakir kalmış doğal örnekleridir. Konaklama tesisi veya güzellikleriyle görülmeye değer yer- restoran bulunmayan yaylanın, alışveriş lerden olan yayla, özellikle günübirlik için bakkalına, mola için kahvehanesine doğa yürüyüşleri için ideal bir parkur uğranabilir. Samistal’a Ayder üzerinden önerir. Haçivanak’a Elevit Yaylası üze- veya Palovit Yaylası üzerinden ulaşım rinden ulaşmak mümkün. Bu noktadan mümkün. Az zamanı olanlar Ayder Karmik Yaylası’na da devam edilebilir. güzergahını; ziyaretine biraz yürüyüş Çaymakçur Yaylası: Yaylaya yaz ayla- eklemek isteyenler, Palovit yönü alter- rında Hala Köyü sakinleri göç eder. natifini kullanabilirler. Bu noktadan yakınlarındaki Palakçur Haçivanak Yaylası: Yaklaşık 100 hanelik Yaylası’na yürüyüş yapılabilir. Çamlı-

Sırtlardan Tirovit Yaylası N40° 52.013’ E41° 4.276’

90 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 91 ÇAMLIHEMŞİN doğa

Pokut Yaylası. N40° 57.792’ E41° 1.308’

hemşin merkezinden yaylaya ulaşım de ulaşılabilir. Yaylada konaklama için Ayder güzergahı kullanılır. Yol tesisi bulunmuyor ancak mevsimsel üzerindeki, geleneksel boğa güreş- olarak hizmet veren yayla evlerinde lerinin yapıldığı Galer Düzü’nden konaklamak mümkündür. Altıpar- geçilebilir. mak Dağları mevkiinde konumlanan Kaçkar Yaylası: 2400 m rakıma yayla eski canlılığını kaybetmiş olsa sahip yayla, ‘Yukarı Yayla’ olarak da, doğası ve yerel mimarisiyle da bilinir. Kaçkar Yaylası’na, Tar yaşamaya devam eden bir yayla Deresi’nden 6 saatlik bir yürüyüşle kültürüne sahip. veya 1 saatlik araç ve 2 saatlik yürü- Kavron Yaylaları: Kaçkar Dağı etek- yüş yoluyla Ayder Yaylası üzerinden lerinde, 2240 m yükseklikteki yayla,

kentin en büyük ve en bilinen yayla- Yaylası orman üst sınırı civarında larındandır. Özellikle de yayla turizmi 1700 -1800 m’de, Yukarı Kavron konusunda ilgi çeken kentteki üç Yaylası ise 2300 m yüksekliktedir. turizm merkezinden biridir. Yaklaşık Her iki yaylada hayvancılık yapılmak- 250 evin olduğu yayla yaz aylarında la birlikte özellikle Kaçkar Dağları’nın kalabalıklaşır ve Ağustos-Eylül ayları kuzey rotası üzerinde yer aldığından en şenlikli zamanlarıdır. Şenlikler Yukarı Kavron Yaylası’nda yeme-içme döneminde Yukarı Kavron Yaylası, ve konaklama imkanı mevcuttur. Ay- çok sayıda turistin de akınına uğrar. der Kaplıcaları’na 10 km mesafede Ayder yerleşim merkezine stabilize olan Aşağı Kavron ve 14 km mesa- bir yol ile bağlı bulunan Aşağı Kavron fedeki Yukarı Kavron yaylalarına yaz

92 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 93 ÇAMLIHEMŞİN doğa Avuser Yaylası N40° 56.866’ E41° 11.640’ Çamlıhemşin’e 15 km mesafedeki Pokut, Fırtına ve Hala derelerinin oluş- turduğu vadi arasında konumlanan Sal-Hazindag yayla dizisinin ilki konu- mundadır. Doğa yürüyüşü veya dinlence için ideal olan bu yaylalar zengin biyolojik çeşitliliklerinin yanı sıra özgün mimarisiyle de ilgi çekicidir. İlçe sınırları içinde kalan en aylarında dolmuş seferleri sındadır. Geleneksel taş güzel yaylalardan biri bulunmaktadır. yayla evleri ile de ilgi çe- olan Pokut’un sisli man- Palovit Yaylası: Araçla kicidir. Kaçkar Dağları’nın zaraları ve otantik ahşap Çamlıhemşin’e 4 saat kuzeybatı yamacında bir evleri masalsı manzaralar uzaklıkta olan Palovit yanı tümüyle ormanlarla sunar. Araçla merkeze Yaylası, Hemşinliler’in kaplı, diğer yanı ise dağ ilçe 1 saat uzaklıktadır. yaz aylarını geçirdiği bir yamacına dayalı Palovit, 50 hanelik yerleşimde yayladır. Yayla kültürünün Karadeniz’in en güzel çok eski evler de vardır. yaşamaya devam ettiği yükseltilerinden biridir. Yaylada pansiyon olarak yayla, Rize’de ziyaret edil- Ulaşım sorunu yoktur. hizmet veren yayla evleri mesi gereken yerler ara- Pokut Yaylası:

Kaçkar Zirvesi N40° 50.136’ E41° 9.695’

94 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 95 Yukarı Kavron’dan Kaçkarlar N40° 53.162’ E41° 8.367’

vard›r ve ayr›ca yeme- Ağustos ayında gelen larıyla bezeli bir parkur içme ihtiyaçlarını bu yaylacılarla Ekim ayına tercih edilmiş olur. mekânlardan karşılamak dek canlıdır. Daha çok Sal Yaylası: Pokut mümkündür. 15 dakika Çamlıhemşin’in Makre- Yaylası’na 15 dakikalık uzaklıktaki Sal Yaylası’na vis, Ortan ve Pogina köy- yürüyüş mesafesinde- geçiş yapılabilir. Özellikle leri tarafından kullanılan dir. Geleneksel ahşap bir yayladır. Ülkenin fark- evleri ve manzarasıyla lı noktalarına dağılmış seyahatlere eklenmesi Çamlıhemşinliler hemen gereken noktalardan- her akşam horonlarda dır. Altıparmaklar’dan buluşur. Yayla sırtlarına Kemerli ve Büyük tırmanacak olursanız Kaçkar’a kadar görü- Karadeniz ve Kaçkar lebilir. Çamlıhemşin’in manzarası sizi karşılar. Çinçiva köyü tarafından Pokut’a ulaşım için kullanılan yayla, Temmuz Samistal-Kavron-Maç- ayı itibariyle yaylacılarla kun Boğazı güzergahı dolmaya başlar. Hatta; kullanılırsa doğal yaşlı açık havalarda Kafkas ormanlar ve kaynak su- Dağları’nı ve Karadeniz’i

94 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 95 ÇAMLIHEMŞİN doğa

Sarp Verçenik Zirvesi’nin süslediği manzarasıyla Kapılı Göller Mevkisi tırmanıcılar ve doğa yürüyüşçüleri için çok önemli bir geçiş noktasıdır. © R. Kağan Aybudak © R. Kağan

de izlemek mümkün olabilir. Ko- Çevresinde 10’dan fazla göl bulunur, naklama için yayla evleri veya çadır 3711 metreyle Kaçkar Zirvesi’nden kullanılabilir. sonraki en yüksek nokta yayla sınırları Verçenik Yaylası: Çamlıhemşin ilçe mer- içindedir. Bu yükseltiyle, ülkenin en yük- kezine yaklaşık 60 km mesafede olan sek 12 tepesinden biri olma özelliğine ve ‘’Verçembekite’’ adıyla da anılan sahiptir. Yaylaya Çamlıhemşin-Çat yolu yayla, 2650 m rakıma sahip. Yaylada kullanılarak, Kale’ye uğramadan düz 40-50 hanelik bir yerleşim mevcuttur. devam ederek ulaşmak mümkündür.

96 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 97 Kapılı Göller/Çamlıhemşin N40° 42.847 E40° 54.893

Şelaleler yüksekliğe sahiptir. Palovit Şelalesi: Kaçkar Dağları Milli Bulut Şelalesi: Çamlıhemşin ilçe Parkı içindeki doğal güzelliklerden merkezine yaklaşık 2 km mesafedeki biri olan Palovit Şelalesi, en yüksek şelale, Çamlıhemşin ile Ayder Yaylası debiye sahip şelaledir. Zil Kale’yi arasındaki Tar Deresi’nden vadiye geçtikten sonraki yol ayrımında baş- akan şelalerin en uzunudur. Üç layan Palovit Vadisi’nin duraklarından kademeli olarak, yaklaşık 250 metre biri olan heybetli şelale, 15 metre boyunca akar.

96 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 97 ÇAMLIHEMŞİN doğa

Gelintülü Şelalesi: Gelin Tülü Şelale- içinde, uzun süreçli tektonik ve je- si, kent merkezine 90 km mesafe- olojik dönüşümler sonucu oluşmuş dedir. Ayder Turizm Merkezi’ndeki çok sayıda buzul gölü barındırır. şelale, en bilinen ve en çok fotoğ- Yörede yapılacak trekking ve dağ- rafı çekilen şelalerdendir. Suyun cılık faaliyetlerine muhteşem göl düşüş şekli gelin tülünü andırdığı manzaraları da eklenir. Karadeniz, için bu adı almıştır. İlçenin görülme- At, Kapılı, Tatos, Mezovit, Öküz ye değer noktalarındandır. Yatağı ismi en çok bilinenlerdendir. Buzul Gölleri Kaplıcalar Kaçkar Dağları Milli Parkı sınırları Ayder Kaplıcaları: 55oC’ye yakın sıcaklıklardaki kaplıca suyu, roma- Ağlayan Su Şelalesi tizmal hastalıklara, deri hastalıkla- N40° 57.422’ E41° 8.235’ rına, kadın hastalıklarına ve sinir sisteminin uyarılmasına olumlu etkileriyle ün yapmıştır. Kaplıcalar, özel odaların ve büyük bir hama- mın bulunduğu tesislerde hizmet verir ve yılın her mevsimi açık- tır. Kaplıca, Ayder Turizm Merkezi üzerine 2450 m2 alana kuruludur. Çamlıhemşin ilçesine 18 km mesafedeki kaplıcaya, kent merkezinden yaz sezonunda düzenli olarak servis yapan araçlarla ulaşım sağlanabilir. Bitki ve Hayvan Çeşitliliği • Dünyada hızla azalan ve en değerli ekosistemlerden biri kabul edilen doğal yaşlı ormanlar, Kaçkar Dağları Milli Parkı’nın da dahil olduğu Fırtına Havzası’nın kaynak değerlerinin başında gelir. • Yapılan incelemelerde doğal yaşlı ormanların özellikle Çamlıhemşin’in yukarı bölümleri ile Ayder, Fırtına ve Elevit vadilerinin her iki yamacında yayıldığı gözlenmiştir. • Rize kenti ve yöreleri Türkiye’nin bitki coğrafyası ba- kımından 3 büyük flora bölgesi olan Avrupa-Sibirya, İran-Turan ve Akdeniz bölgelerinden Avru- pa-Sibirya flora bölgesinin kolşik (colchis) kesiminde kalmaktadır. Rize ili Çamlıhemşin ilçesi sınırların- da Akdeniz florası elementleri ile yer yer İran-Turan kökenli bitkiler de bulunmaktadır. Bu üç grup flora

Bulut Şelalesi N40° 59.706’ E41° 4.632’

98 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 99 ÇAMLIHEMŞİN doğa

100 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 101 Karadeniz Gölü N40° 52.536’ E41° 10.029’

elementlerinden kuşkusuz en zengi- cucasicum), kırmızı orman gülü ni kolşik bitkilerdir. (rhododendron ungerni), Doğu • Yörede yapılan bazı araştırma- Karadeniz meşesi (quercus ponti- larda tespit edilen kolşik bitkiler ca), kızılağaç yapraklı huş (betula şunlardır: medwediewii regel), büyük yapraklı Doğu ladini (pice orientalis), Doğu cehri (rhamnus imeretinus), tüylü Karadeniz göknarı (abies nordman- kuşburnu (rosa villosa). niana), sarıçam (pinus sylvestris), adi Akdeniz kökenli bitkiler: ağaç funda porsuk (taxus baccata, doğu kayını (fagus orientalis), dağ karaağacı (ulmus glabra), Doğu Karadeniz ak- çaağacı (acer cappadocicum), kayın gövdeli akçaağaç (acer trautvetteri), çınar yapraklı akçaağaç (acer plata- noides), Anadolu kestanesi (casta- nea sativa), sakallı kızılağaç (alnus glutinosa), Kafkas ıhlamuru (tilla rubra), gürgen yapraklı kayacık (ost- rya carpinifolia), adi gürgen (carpi- nus betulus), küçük meyveli hurma (diospyros lotus), adi şimşir (buxus sempervirens), mor çiçekli orman gülü, (rhododendron ponticum), sarı çiçekli orman gülü (rhododendron luteum), pembe çiçekli orman gülü (rhododendron smirnovii), Kafkas orman gülü (rhodedendron

100 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 101 ÇAMLIHEMŞİN doğa

yapraklı orman formasyonunun ikinci toplumu olan Fagetum ormanları, sonra da iğne yapraklı orman toplumu olan Picetum toplumları yayılmak- tadır. • 1900-2100 m arasında, bir başka deyişle orman bölgesinin bitiminde, Subalpine geçiş kesimlerinde, zengin floristik içeriğe sahip bir çalı kuşağı ile tekrar karşılaşılır. Hayvan Çeşitliliği: Yapılan çeşitli araş- tırmalar ve alandaki gözlemler, havza- nın sahip olduğu eşsiz bitkisel ve jeo- morfolojik durumun doğal bir sonucu olarak yaban hayvanları yönünden de çok zengin olduğunu ortaya koymak- tadır. Bazı araştırmalardan çıkarılabi- lecek başlıca türler şunlardır: karaca (caperolos capreolus), yaban keçisi (erica arborea), sandal (arbutus and- (capra aegagrus), dağ keçisi (rupi- rachne), kocayemiş (arbutus unedo), capra rupicapra), yaban domuzu (sus tüylü laden (cistus creticus), adaçayı scrofa), bozayı (ursus arctos), çakal yapraklı laden (cistus salviifolius), (canis aureus), kurt (canis lupus), tilki peruka çalısı (cotinus coggygria), (vulpes vulpes), yaban kedisi (felix sil- derici sumağı (rhus coriaria), akça- vertris), vaşak (lynx lynx), ağaç sansarı kesme (phillyrea latifolia), katran (mustela erminea), gelincik (mustela ardıcı (juniperus oxycedrus), incir nivalis), su samuru (lutra lutra), alaca (ficus carica), yabani mersin (ruscus sansar (vormela peregusna), kokarca aculeatus), menengiç (pistacia (putorius putorius), sincap (sciurus terebinthus), patlangıç çalısı (colutea vulgaris), yaban tavşanı (lepus euro- armena).İran-Turan kökenli bitkiler: peus), porsuk (meles meles). İspir meşesi (quercus macranthera), (Kaynak: Doğu Karadeniz’in Doğal Yaşlı siyah meyveli karamuk (berberis Ormanları, Kurdoğlu, O. 1996) crataegina), karaçalı (paliurus spina), Tatar akçaağacı (acer tataricum), da- hum (celtis glabrata), doğu çitlenbiği (celtis tournefortii)… • Yaklaşık 100-250 m yükseltiye sahip bölgelerdeyse, çeşitli nemcil ve kurakçıl karakterli çalılardan oluşan psödomaki adı verilen bir çalı formasyonu egemendir. • Çalı formasyonunun üzerinde kalan 200 - 600 m arasında ise Ostryo-Carpinetum toplumu diye adlandırılan bir yapraklı orman dizisi yer alır. • 800-1400 m arasında ise önce

102 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 103 Rize’de doğal yaşam, günlük insan hareketliliğinin bir parçasıdır. Avcılık amaçlı atmaca yetiştiriciliği çok yaygın bir sosyal faaliyettir. © R. Kağan Aybudak © R. Kağan

102 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 103 ÇAMLIHEMŞİN aktivite

ŞENLİKLER buluşmaların vazgeçil- FESTİVALLER mezlerindendir. Vartavor Şenlikleri: Yayla Şenlikleri: Rize’de Çamlıhemşin ilçe sınırları Haziran ayı itibariyle yay- içindeki Amlakit Yaylası, lalara çıkış ve dolayısıyla Vartavor Şenlikleri’yle şenlikler de başlamış ünlüdür. İnsanların birbi- olur. Bu yerel festivalle- rini, bereketi simgeleyen rin tarihleri için rehber gülsuyuyla ıslatması bölümüne bakınız. anlamına gelen Vartavor, Kardanadam Şenlikle- geleneksel bağbozumu ri: Rize’de kış ayları da bayramıd›r. Hayvancılığın şenliksiz geçmez. Doğa yoğun olarak yapıldığı Sporları İhtisas Kulübü 20 yıl öncesine kadar Derneği tarafından Temmuz’un ikinci haftası düzenlenen ve 2007 kutlanan şenlik, bugün- yılından beri geleneksel en güzel kardan adam, lerde Ağustos’un ikinci hale gelen Kardanadam kayak yapma, halat çek- haftasında yap›lmaktadır. Şenlikleri şubat ayında me yarışmaları yapılıyor, Horon, pek tabi ki bu yapılıyor. Bu etkinlikte yerel sanatçıların sahne

Galer Düzü Boğa Güreşleri. N40° 55.696’ E41° 8.600’

104 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 105 aldığı konserler düzenleniyor, horon oynanıyor, kar altında mangal yakıp, piknik yapılıyor. Çamlıhemşin Ayder Kültür Sanat ve Doğa Festivali: İlçede yaklaşık yirmi yıldır düzenlenen etkinlik Haziran ayında gerçekleşiyor. Festival kapsamında folklor gösterile- ri, Yöresel Kıyafet Yarışması, Yöresel Çorap Yarışması Yukarı Kavron Yaylası’ndan yürüyüş ve Tulum Çalma Yarışması N40° 52.887’ E 41° 7.897’ düzenleniyor. Konser ve Kaçkarlar zirvesi. (3937 m) film gösterimleri de etkinlik N40° 50.127’ E41° 9.694’ programındaki yerini alıyor. Bu festival kapsamında yöre halkının yoğun ilgisini çeken Galer Düzü Boğa Güreşleri de gerçekleşiyor.

Zirveye yürüyüş N40° 50.556’ E41° 9.574’

DOĞA SPORLARI VE ETKİNLİKLERİ Çamlıhemşin sınırları içinde kalan Kaçkar Dağları Milli Parkı içinde sayısız trekking, dağcılık, jeep safari ve doğa fotoğrafçılığı rotası vardır. Fırtına Deresi, yüksek debisiyle özellikle rafting için ideal parkurlardandır. Ayder Yaylası, son yıllarda daha fazla turisti kendisine çeken bir başlangıç noktası durumundadır.

104 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 105 RİZE merkez genel bakış

KÜLTÜR 62 Mimari 63 Tarihi Yapılar 64 Camiler AKT‹V‹TE 66 Manzara Restoranlar

Genel Bilgi İlçe merkezi, Karadeniz güneyde İkizdere, batıda lokantalarıyla uğranması kıyısından basamak Derepazarı ve Kalkandere, gereken noktalardan basamak yükselen yeşil kuzeyde Karadeniz ile biridir. Kentte yapacağınız sırtlar üzerinde kuruludur. çevrilidir. İlçe toprakları dar aktivitelere veya görmek Trabzon’dan sonra Doğu kıyı ovasının hemen ardın- istediğiniz noktalara geçiş Karadeniz’in en kalabalık dan yükselen ormanlarla için bir başlangıç noktası yerleşim merkezidir. Trab- kaplı dağlardan meydana durumundadır. Merkez’de zon-Hopa-Artvin karayolu gelir. Ekonomi çay tarımı- farklı nitelikte çok sayıda ilçeden geçer. Doğuda na dayalıdır. Merkez ilçesi konaklama seçeneği bul- Çayeli ve Güneysu ile, müzeleri, kaleleri ve yöresel mak da mümkündür.

Rize Kalesi N41° 01.658’ E 40° 30.599’

Nasıl Gelinir? Rize kent merkezine ulaşım için kara ve havayolu tercih edilebilir. Kente yakın konumdaki havalimanı noktası Trabzon’dad›r. Ulaşım otobüsle sağlanabilir.

60 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 61 RİZE kültür

MİMARİ Konaklar Rize Evi: Bodrum üzeri iki kattan oluşur. Bodrum kat taş, üst katlar ise kâgirdir. Yöresel Rize evlerinde olduğu gibi bu yapıda da pek çok pencere açıklığına yer verilmiş ve aydınlatmaya özen gösterilmiştir. Evin döşemeleri, dolap ve pencere pervazları ahşaptır. Kuzey ve güneyinde bahçesi mevcuttur. Günü- müzde etnografik eserlerin sergilendiği ve yöresel yemeklerin sunulduğu müze olarak düzenlenmiştir.

Tuzcuoğulları Konağı: Tuzcuoğulları ailesine ait olan konağın 1870’li yıllarda yapıldığı düşünülmektedir. Konak, bodrum üzerine iki kattan oluşur. Ma- beynli bir evdir. Yapının zemin katı ve orta cephesi taş yığma tekniğinde inşa edilmiştir. Ön cephelerde dolap çatma tekniği uygulanmıştır. Bu teknik, Rize ve çevresinde yoğun olarak kullanılmış bir tekniktir. İçerdeki ahşap aksamlarda ahşap oyma tekniğinde yapılmış süsle- meler mevcuttur.

Türütoğulları Evi: Geniş bir bahçe içinde yer alan yapı, bodrum üzeri iki edilmiştir. Pencereler giyotin tipli kat olarak inşa edilmiştir. Günümüzde olup, saçağın eğimine göre şekil- onarılan yapın›n bahçesinde asırlık çam lenmiştir. Geniş ve badem şeklinde ağaçları mevcuttur. tepe pencereleri bulunan çatı katı vardır. Marsilya tipi kiremitle örtülü Taviloğlu Konağı: Geniş bir bahçe içeri- olan kırma çatının geniş saçak sinde yer alan yapı, üç kat olarak inşa altları ahşapla kaplanmıştır.

Taviloğlu Konağı Tuzcuoğulları Konağı Şevket Yardımcı Evi N41°01.592’ E40°33.066’ N41°01.492’ E40°30.878’ N41°01.740 E40°33.21

62 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 63 Türütoğlu Konağı N40°54.952’ E40°32.733’

Şevket Yardımcı Evi: Geniş bir bahçe TARİHİ YAPILAR içerisinde yer alan yapı, taş bir bodrum Rize Kalesi: Kale, şehir merkezinin gü- üzeri almaşık örgü sistemi ile iki kat neybatısında 480 m²’lik bir alan üzerine olarak inşa edilmiştir. Birinci katında kuruludur. İç ve aşağı kalelerden oluşur. sütunlar üzerine oturan bir cumbası İç kalenin I. Justinianus (527-565) dö- vardır. Cumba üzerinde çatıya açılan neminde, aşağı kalenin ise 13. yüzyılda üçgen şeklinde tepe penceresi vardır. inşa edildiği düşünülmektedir.

Şevket Yardımcı Evi Rize Evi N41°01.740 E40°33.21 N41°01.486’ E40°30.973’

62 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 63 RİZE kültür

Kale çevresi, yapılan çevre düzenleme- kurşunlanan ilk cami oluşu ne- siyle çay bahçesi olarak işletilmektedir. deniyle Kurşunlu Camisi olarak Kenti seyir için kent merkezindeki da anılmaktadır. Moloz taştan ideal noktalardan biridir. dikdörtgen planlı olarak yapılan cami, 24 pencereli bir kubbeye Camiler sahiptir. İslam Paşa Camisi: Kent merkezinde Orta Cami: Kent merkezinde, çarşı içindeki cami 1570’te İskender Çarşı Mahallesi’nde yer alır. Cafer Paşa tarafından yaptırılmış- Bugünkü cami 1941 yılında ye- tır. Yaptıranın adıyla veya kubbesi niden inşa edilmişse de ilk yapı,

İslampaşa (Kurşunlu) Camisi N41°02.105’ E40°33.657’

Rize Kalesi N41°01.658’ E40°30.599’

64 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 65 İslampaşa (Kurşunlu) Camisi Orta Cami N41°02.105’ E40°33.657’ N41°01.446’ E40°31.191’

1737 tarihlidir. Minaresi yerel siyah inşa tarihi kesin olarak bilinmez. taştan yapılmıştır. Bugünkü caminin kitabesinde H. 1324 - M.1906 tarihi yer alır. Gülbahar Merkez Camisi: Rize 1952’de onarım geçiren cami, kent merkezindedir. Yavuz Sultan kare plan üzerine tek kubbeli Selim’in annesi Gülbahar Hatun olup, tek şerefeli bir minareye adına yapıldığı düşünülen caminin sahiptir.

Gülbahar Merkez Camisi N41°01.603’ E40°32.635’

64 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 65 RİZE kültür

Müzeler Rize Müzesi: Piriçelebi Mahallesi’nde bir 19. yüzyıl sivil mimari örneği olan “Sarı Ev” bugün kent müzesi duru- mundadır. Müzede arkeolojik eserler, sikkeler, etnografik eserler sergilenir. Rize Müzesi N41°01.498’ E40°30.935’ Atatürk Evi Müzesi (Mehmet Mataracı Konağı): İl mer- için Mataracı ailesi tarafından İl Özel kezinde, Müftü Mahallesi’nde yer İdaresi’ne bağışlanm›ﬂt›r. Geçirdiği alan yapı, 1921 yılına tarihlidir. İç renovasyon sonrası bina 27.12.1985 sofalı plana sahip, üç katlı bir konak- tarihinde Rize Atatürk Evi Müzesi ola- tır. Atatürk 1924’te çıktığı yurt gezisi rak hizmete açılmıştır. Mustafa Kemal sırasında Rize’ye de gelmiş, Mehmet Atatürk’e ait bazı eşyaların yanı sıra, Mataracı’nın misafiri olarak bu evde bölgeden çıkarılan etnografik eserlerin Botanik Çay Bahçesi N41°01.265’ E40°30.680’ kalmıştır. Atatürk’ün doğumunun 100. de sergilendiği konağın kuzeyinde geniş yıldönümünde müzeye dönüştürülmesi bir bahçesi vardır.

aktivite

Manzara Restoranlar› Rize’nin engebeli coğrafi yapısının yöre turizmine kazandırdığı yepyeni bir konsept olarak “Manzara Restoranları” kıyıya paralel uzanan dağların denize bakan yamaçla- rında hizmet veriyorlar. Kent merkezini terk etmeden önce mutlaka ziyaret edilmesi gereken noktalardan olan bu mekanları, bir kahvaltı ya da herhangi bir öğün için ziyaret programınıza almalısınız. Sadece iyi Yöre mutfağının tüm lezzetlerini, Kara- yemek için değil, bölgede başlamak üzere deniz manzarası ve Rize kent merkezine olduğunuz seyahat öncesi, kentin kurulu hakim bir konumdaki bu özel restoranlarla olduğu coğrafyayı anlamak için bile bu ilgili iletişim bilgileri için en arka sayfaları- tesislere zaman ayırmanız kesinlikle önerilir. mızdaki rehber bölümlerine bakınız. © Emin Kanbur

66 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 67 aktivite

Botanik Çay Bahçesi Kent merkezinde doğayla buluşmak isteyenlerin uğrak noktası durumundaki park, Karadeniz’e, Rize kalesi’ne ve kente hakim panaromik manzara noktalarındandır. Kafe şeklinde hizmet veren aile çay bahçe- si, mekânı sadece keyifli bir manzara seyri arayanların değil, hafif yiyecekler atıştır- mak isteyenler için de uygun bir seçenek haline getiriyor. Bölgede yetişen bitkilerin yanı sıra, nemli iklime uyum sağlamış ve Türkiye’nin çeşitli bölgelerinden getirilmiş ağaç ve çiçeklerin isimleri Latince ve Türk- çe olarak bilgi tabelalarında yer alıyor. Kent merkezinden kalkan sabit tarifeli taksiler, Botanik Çay Bahçesi N41°01.265’ E40°30.680’ PTT önünden kalkan belediye otobüsleri ile ulaşabileceğiniz çay bahçesi, dik bir yo- kuşun sonundaki tepenin üzerine kurulu. Manzaranın tadını yavaş yavaş yükselerek çıkarmak isteyenleriyse, 20-30 dk. arası bir yürüyüş bekliyor.

İsmail Kahraman Kültür Merkezi

20. ve 21. dönem milletvekilliğnin yanı faaliyetleri, spor faaliyetleri ve kültürel sıra kültür bakanlığı görevini de yürütmüş faaliyetler düzenledikleri, Gençlik ve Spor olan İsmail Kahraman’ın adıyla, Mart Bakanlığı’na bağlı Gençlik Merkezi’ni de 2007 tarihinde açılmış olan kültür merkezi bünyesinde barındırmaktadır. kentin ve hatta Karadeniz Bölgesi’nin Adres: Tophane Mahallesi, Cumhuriyet sosyal, kültürel ve sportif etkinliklerinin Caddesi, No:246, Merkez, Rize merkezi konumundadır. Her ay Devlet Tiyatroları tarafından sergilenen en az bir oyuna ev sahipliği yapan merkezde, çeşitli kongreler, meslek birliklerinin toplantıları, çeşitli gün ve haftaların kutlandığı etkinlikler, ulusal ve uluslararası konserler ve sanat sergileri düzenlenmektedir. Merkez, bunun yanı sıra meslek edindirme kursları,

66 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 67 ARDEŞEN genel bakış

KÜLTÜR 70 Genel Bilgi, Mimari

AKT‹V‹TE 75 Doğa Sporları

Hamsi yemeyi unutma! Köprüleri mutlaka görmelisin!

Yaylalarda yürüdün mü? Rafting turuna katıl!

Nasıl Gelinir? Ardeşen, Rize Merkez’e 45 km, Pazar’a 10 km, Çayeli’ne 31 km, Çamlıhemşin’e 25 km ve Fındıklı’ya 18 km uzaklıkta bulunuyor. İlçelerin tamamından 15 dakikada bir hareket eden dolmuş seferleriyle ulaşım sağlayabilirsiniz. Rize-Hopa sahil yolu ilçeden geçer.

Rize Gezi Rehberi 69 ARDEŞEN genel bakış

Genel Bilgi • Doğusunda Fındıklı, batısında Pazar, faaliyetlerden biri de arıcılıktır. güneyinde Kaçkar Dağları ve kuzeyinde • Su ürünleri üretimi kıyı balıkçılığı şek- Karadeniz ile çevrilidir. linde yapılmaktadır. Son yıllarda ilçede • İlçenin akarsuları Fırtına Deresi, Dola- kültür balıkçılığı hızla artmaktadır. İrili na Çayı ve Yeniyol Deresi’dir. Akarsuların ufaklı alabalık üretim tesisleri mevcuttur. denizle birleştiği dar vadi ağızları dışında İlçede hamsi dışında avlanan başlıca ova olarak adlandırılabilecek düzlükler deniz balıkları mezgit ve istavrittir. yoktur. • 1953’te ilçe olan Ardeşen’in belediyesi • Ardeşen, güneyini kaplayan dağların aynı sene kurulmuştur. yanı sıra kuzey ve kuzeydoğu yönünde bulunan 3000 m yüksekliğindeki Kafkas MİMARİ Dağları’nın kuzey rüzgârlarından koruyu- Camiler cu etkisiyle kapalı bir mikroklima havzası Seslikaya Köyü Camisi: 1801 tarihli ve oluşturur. bölgenin ahşap süslemeli camilerinin en • Sarp ve engebeli arazi yapısının ve ikli- güzel örneklerinden biridir. Giriş kapısının minin de etkisiyle bitki örtüsünü genelde söve taşları yekpare düzgün kesme 700-2300 m yüksekliğindeki kısımları taştan olup, ahşap kapısı üzerinde çeşitli kaplayan ormanlar oluşturur. Ormanlar çiçek-dal motifleriyle bezelidir. Kapının ilçe arazisinin %23.74’ünü oluşturur. sağ ve sol tarafında Osmanlıca yazılar • Ekonomi, tarıma dayalıdır. Yüksekliğin bulunur. Tavanda içi kalem işi ile süslü 600 m’ye ulaştığı yerlerde çay ve fındık kubbe bulunmaktadır. Kubbeye geçişler bahçeleri yer alır. kademeli olarak verilmiş olup ahşap • Hayvancılık, çay üretiminin yapılmadığı işçiliğe sahiptir. Bitkisel ve geometrik yüksek kesimlerde ekonomik faaliyet desenler kullanılmıştır. olarak sürdürülmektedir. Işıklı Camisi: Işıklı Köyü’nde yer alan • Nispeten yaygın olan ikincil tarımsal cami 1887 yılında inşa edilmiştir. Yapı,

Çifte Göl Mevki N40° 59.582’ E41° 15.815’

Rize Gezi Rehberi 71 ARDEŞEN genel bakış

72 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 73 dikdörtgen planlı ve kesme taştan- Seslikaya Köyü Camisi dır. Kuzey cephesinde bulunan son N41°08.812’ E41°01.849’ cemaat yeri ve çatısı onarım görmüş- tür. Ahşap öğeleri ve süslemeleri ilgi çekicidir: Tavanda ortası yıldız motifli bir kubbesi olup kalem işi ile süslüdür. Ahşap minberi, mahfili ve tavanların- da geometrik ve stilize edilmiş bitkisel motiflerin yer aldığı bezemeler kulla- nılmıştır.

Köprüler Tunca Köprüsü: Ardeşen ilçesinden yaklaşık 25 km uzaklıkta Tunca beldesinde yer alır. Yerleşim merkezinden ayrılan patika yol ile ulaşılır. Tunca Deresi üzerine kurulu, yuvarlak kemerli ve tek gözlüdür. Köprünün korkulukları ve kemeri kesme taştan, diğer kısımları ise moloz taştan inşa edilmiştir. Tunca Köprüsü II: Ardeşen ilçesinden yaklaşık 25 km mesafede, Tunca bel- m mesafede olup, köprünün deva- desinde yer alır. Tunca Deresi’ne akan mındaki patika yol ile ulaşılabilir. Do- Beyaz Su Deresi üzerine kuruludur. ğu-batı ekseninde olan köprünün batı Diğer Tunca Köprüsü’ne yaklaşık 60 girişinde yüksekçe bir kayalık bulunur. Bu kayalık geçişe izin vermemektedir. Yuvarlak kemerli ve tek gözlüdür. Yukarı Durak Köyü Köprüsü: Ardeşen’e yaklaşık 20 km mesafedeki Yukarı Durak Köyü’ndedir. 18. yüzyıl- da Yaboğlu Dursun tarafından yaptırıl- mıştır. Köprü, Yenice Mahallesi yolu ile Dereiçi Merkez Mahallesi yolunu birbirine bağlar. Yuvarlak kemerli, iki gözlüdür. Kemeri ve korkulukları kesme taş, diğer kısımları ise moloz taştandır. Kulaber (Aşağı Durak Köyü) Köprü- sü: Aşağı Durak Köyü ile Manganez Köyü’nü birbirine bağlayan patika yol üzerindedir. Yuvarlak kemerli, tek gözlüdür. Köprünün korkulukları ve kemeri kesme taş, diğer kısımları ise

Zeytinlik Köyü Camisi moloz taştandır. Orta kısmındaki ke- N41°9.874’ D41°0.094’ merden aşağıya sarkan ve şakül ayarı-

72 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 73 ARDEŞEN kültür

Köprüköy (Timisvat) Köprüsü

Kulaber Eski Armutluk Köprüsü (Aşağı Durak Köyü Köprüsü) N41°07.886’ E41°09.936’ N41°05.307’ E41°06.041’

74 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 75 Çoponi Şelalesi Çetekalevi Şelalesi N41° 3.753’ E41° 7.614’ N41° 2.438’ E41° 11.196’

nı yapan bir zincir bulunmaktadır. Köprü girişlerinde babalar ve basamaklar vardır. Köprünün yola yakın olan girişindeki babanın üzerinde 1261 tarihi yazılıdır. Seslikaya Köprüsü: Ardeşen-Tunca yoluna yaklaşık 9 km mesafedeki Seslikaya Köyü’nde yer almaktadır. Yuvarlak ke- Seslikaya Köprüsü merli, tek gözlüdür. Köprünün kemeri N41°08.903’ E41°02.069’ kesme taştan, diğer kısımları ise moloz taştan inşa edilmiştir. Köprüköy (Timisvat) Köprüsü: Arde- aktivite şen-Çamlıhemşin yolunun yaklaşık 10. DOĞA SPORLARI VE km’sinde yer almaktadır. Köprüköy ile ETKİNLİKLERİ Hoşdere Köyü’nü birbirine bağlamakta- İlçe sınırları içinde kalan Fırtına dır. Fırtına Deresi üzerine kurulu, yuvarlak Deresi, Rize’de ideal bir rafting kemerli ve iki gözlüdür. Köprünün parkuru olarak öne çıkar. korkulukları ve kemer kısmı kesme taştan diğer kısımları ise moloz taştan inşa edilmiştir. Halk arasında ‘Timisvat’ adıyla da anılmaktadır.

Tunca Köprüsü I N41°07.382’ E41°07.438’

74 Rize Gezi Rehberi Rize Gezi Rehberi 75