Tachwedd 2020

Rhif 352

tafod elái Pris £1 Clod arbennig i Rhian Mannings Y Beibl Coll

Dydd Sul y 1af o Dachwedd roedd y rhaglen deledu Dechrau Canu Dechrau Canmol yn cynnwys hanes y Beibl Coll. Bu’r Llongyfarchiadau i Rhian Mannings, Llantrisant ar dderbyn gyflwynwraig Nia Roberts yn ymweld ag Amgueddfa Lofaol gwobr Pride of Britain y Daily Mirror ar raglen ITV. Wyth Cymru Y Pwll Mawr a chwrdd â Ceri Thompson sydd yn mlynedd yn ôl collodd Rhian ei mab blwydd oed yn dilyn Guradur yn yr amgueddfa ac yn byw ym Mhentre’r Eglwys, i salwch sydyn ac yn fuan wedyn cymerodd ei gŵr ei fywyd ei ddysgu mwy am y Beibl a oedd yn cael ei ddefnyddio yng hun gan adael Rhian mewn sefyllfa anodd iawn. Bu’n edrych Nglofa Mynydd Newydd. am gymorth yr adeg honno a sylweddoli nad oedd gofal ar gael Roedd Glofa Mynydd Newydd tair milltir o Abertawe. ar gyfer rhieni oedd yn colli plant yn sydyn. Yng nghanol ei Dechreuwyd cloddio yno ym 1843 ac ym 1844 bu ffrwydrad cholled sefydlodd elusen “2 Wish Upon a Star” i sicrhau fod anferth gan ladd pum gweithiwr ac anafu nifer. Wedi’r modd helpu rhieni mewn cyfnod anodd iawn. Mae’r elusen wedi ffrwydrad daeth y gweithwyr ynghyd i drafod sut i ochel rhag mynd o nerth i nerth ac wedi sefydlu ym mhob ysbyty yng rhagor o farwolaethau a daeth y penderfyniad i gynnal cwrdd Nghymru ac yn rhoi cymorth i chwech teulu bob wythnos. Mae gweddi dan-ddaear cyn dechrau ar eu gwaith. Fe adeiladwyd rhagor o wybodaeth am yr elusen ar wefan - Capel yn yr haen Bum Troedfedd a phrynwyd Beibl ar gyfer y gwasanaethau. Cwrddon nhw am y tro cyntaf am hanner awr www.2wishuponastar.org. Daeth yr actor Michael Sheen i wedi chwech ar fore 18 Awst 1845. gyflwyno’r wobr i Rhian Roedd rhaid prynu Beiblau newydd dros y blynyddoedd a'r Beibl a brynwyd yn 1904 sydd yn cael y sylw ar y rhaglen. “Rhoddwyd y cofnod pwysig hwn o hanes cymdeithasol a diwydiannol Cymru i’r Big Pit gan y teulu Thomas yn 2019” £10 dywedodd Ceri Thompson oedd yn adrodd hanes y Beibl ar y rhaglen. Mae’n amser tanysgrifio unwaith eto i dderbyn Tafod Elái.

Ond ni fydd yn bosib i’n dosbarthwyr daro drws y tŷ i dderbyn eich taliad.

Gofynnwn i chi felly fynd i wefan TafodElai.cymru a thalu drwy’r linc gyda cerdyn debyd neu credyd.

Diolch i bawb sydd wedi tanysgrifio yn barod dros y we neu i’n dosbarthwyr.

Gallwch dderbyn Tafod Elái yn ddigidol, neu wedi ei argraffu.

Darlun o’r Cwrdd Gweddi Danddaearol www.tafodelai.cymru 2 Tafod Elái Tachwedd 2020 Ysgol Castellau CREIGIAU tafod elái Hanner Tymor Gohebydd Lleol: Yma yn Nheulu Castellau, mae wedi bod yn hyfryd i allu croesawu’r disgyblion i GOLYGYDD gyd nôl i’r Ysgol o’r diwedd ac i fwynhau Penri Williams hanner tymor llawn yng nghwmni’n 029 20890040 gilydd. Mae’r disgyblion wedi setlo’n Cydymdeimlad wych ac eisoes wedi cyflawni llawer o CYHOEDDUSRWYDD Bu farw Mrs Jean Thomas, waith ar thema’r tymor ‘Ein Byd Llawn Colin Williams Mynyddygarreg, Cydweli, Sir Hud’. Hyfryd oedd croesawu 28 o blant Gaerfyrddin, yn heddychlon ar yr ail o 029 20890979 Meithrin i’n hysgol, sy’n barod yn dod yn Fedi 2020, yn 79 oed. Cafodd ei geni a’i gyfarwydd a’n hysgol a’r iaith. magu ym Mhenygraig yng Nghwm Rhondda. Roedd yn weddw i Gwyn Croeso Thomas, a fagwyd i fyny’r ffordd yn Hoffwn estyn croeso cynnes i aelod Erthyglau a straeon Llantrisant. Roedd yn fam annwyl i newydd i’n staff dysgu - Miss Gwenllian ar gyfer rhifyn mis Rhagfyr Jenny (Saith erw fach, Creigiau), Gareth, Llewelyn - sy’n dysgu Blwyddyn 5 eleni. i gyrraedd erbyn a Cathryn (Y Felin Fach neu ‘Little Mill’, Roedd Gwen yn ddarpar-athrawes gyda ni 26 Tachwedd 2020 Creigiau), yn fam drwy briodas am dymor wrth iddi ymgymryd a Chwrs ardderchog i Huw ac Aled ac yn fam-gu Dysgu ym Mhrifysgol Chasnewydd dwy Y Golygydd gariadus iawn i Gwen, Heledd, Tom, flynedd yn ôl, ac mae’n hyfryd ei bod hi Hendre 4 Pantbach Gruff, Alys a Ned. Mi ddaeth i Greigiau i nawr yn ymuno â ni fel athrawes sydd fyw am gyfnod cyn mynd i dderbyn gofal newydd gymhwyso. Croesawn hefyd Mrs mawr yn Nhŷ Eirin, Tonyrefail. Laura Collins nôl atom yn dilyn ei CF15 9TG chyfnod mamolaeth. Ffôn: 029 20890040 Clwb Gwawr Crotesi Creigiau a'r e-bost Cylch Diwedd Cyfnod [email protected] Un peth da a ddaeth allan o ddiwedd y Yn yr Haf, gorffenodd ein Pennaeth cyfnod clo oedd cael ail-gwrdd gyda annwyl, Mr. Dafydd Iolo Davies, ei amser aelodau Clwb Gwawr. Buom am dro o yn swyddogol yn Ysgol Castellau. Bu Tafod Elái ar y wê gwmpas Creigiau lan i Bentyrch a galw Dafydd yn gweithio ar secondiad fel nôl am goffi yn Rhodri's ger y llyn ar fore Ymgynghorydd Her yng Ngheredigion http://www.tafodelai.cymru braf ym mis Medi. Reid beic i'r Bae oedd ers dwy flynedd bellach, ac wedi ail-leoli y dasg ar ddechrau Hydref i'r rhai mwyaf ei deulu i Dregaron (lle’i ganwyd ef), Argraffwyr: ffit a diolch yn fawr i Amanda am drefnu. bu’n llwyddiannus yn ennill swydd Cyflwyniad a sgwrs ar zoom gyda John barhaol yno yn cefnogi ysgolion yn y Sir. Hughes y fferyllydd sydd yn caru garddio Mae Dafydd wedi cyfrannu’n aruthrol fydd hi ddiwedd y mis ac ar Dachwedd 16 tuag at Ysgol Castellau a chymuned y bydd Sali Nicholls, Swyddog 'r Beddau dros yr 18 mlynedd diwethaf ac www.evanprint.co.uk Gymraeg ym Mhatagonia yn sôn am yn sicr bydd gan gannoedd o gyn- 'Gwireddu'r freuddwyd o fyw a gweithio ddysgwyr a’u teuluoedd atgofion braf o ym Mhatagonia'. Mr Davies a’i natur gyfeillgar, teg a Ariennir yn Os hoffech ymuno gyda ni cysylltwch a gwybodus. Mae’n teulu a’n cymuned ni rhannol gan [email protected] yn estyn ffarwel a chofion cynnes o waelod calon ato; yn llawn diolch am ei Lywodraeth Taliadau gefnogaeth, ei weledigaeth, ei arweiniad Cymru Diolch i bawb o ddarllenwyr Creigiau am a’r cyfle wastad i gael sgwrs a joc. eu taliadau - boed dros y we, siec neu bres Edrychwn ymlaen i’w groesawu nôl ar i ni'r dosbarthwyr. Serch y Covid a'i gyfer parti ffarwelio haeddiannol iawn Gwasanaeth addurno, ofidiau mae Tafod Elái wedi 'ymddangos' (pan fydd y pandemig yn galluogi hynny i peintio a phapuro yn ddi-dor drwy'r cyfnod anodd diolch i ddigwydd). Hwyl am y tro, Daf! gefnogaeth pawb. Bydd modd talu y mis hwn hefyd - i'ch dosbarthwr neu dros y Yn dilyn hyn, penodwyd Mr. Daniel Andrew Reeves we - diolch! Jones yn Bennaeth newydd yr ysgol. O’r Beddau yn wreiddiol, ac hefyd yn gyn- Gwasanaeth lleol Apêl am newyddion! ddisgybl hynod balch o’r ysgol, mae ar gyfer eich cartref Cofiwch bod croeso i chi gyfrannu pytiau Daniel wedi ymrwymo’n gyfangwbl i o newyddion, cyfarchion, adroddiadau, barhau i wella safonau a chyfleoedd neu fusnes cerddi, hysbysebion, lluniau - unrhyw addysg i blant yr ardal, a thrwy hynny beth! Jyst anfonwch eich stori naill ai at y tyfu’r iaith yn ein cymuned. Edrychwn at Ffoniwch Golygydd - neu ata i ar y cyfeiriad ebost y dyfodol fel ysgol gyda chyffro. Fel y uchod. Diolch! dywedwyd ar ein bathodyn - “Ymlaen”.

Andrew Reeves Record Newydd 01443 407442 Mae Iestyn Gwyn Jones wedi rhyddhau ei neu record diweddaraf ‘Pan dorri di'n ddarne’ 07956 024930 ar YouTube. Mae’n dangos ei ddawn arbennig yn canu a chyfeilio. Mae’n werth mynd i YouTube i glywed ei I gael pris am unrhyw gasgliad o ganeuon. waith addurno

Tafod Elái Tachwedd 2020 3

PONTYPRIDD PENTYRCH

Gohebydd Lleol: Gohebydd Lleol:

Y Stryd Fawr Merched y Wawr Fel nifer o strydoedd yng nghanol ein Cyfarfod rhithiol oedd ein cyfarfod trefi digon llwm yw Stryd Taf, cyntaf y tymor hwn ond roedd yn Pontypridd o ran siopau ar hyn o bryd. gyfarfod arbennig gan i ni lwyddo i fynd Fe gaeodd siop ddillad River Island yn yn fyw i L A a chael cwmni Ioan ddiweddar ac yn ystod yr haf fe ddaeth Gruffudd. Tipyn o sgwp i Gangen y Garth! presenoldeb siop elusen Tenovus yn y Arwerthiant un o ddarllenwyr Tafod Elái Cawsom orig ddifyr yn ei gwmni wrth dre i ben. Mae elusen Ambiwlans Awyr iddo sôn am y cyfleoedd a gafodd i Cymru newydd gyhoeddi ei bod nhw berfformio pan yn ifanc a'r cynyrchiadau syniad da er mwyn i'r rhai ohonom sydd hefyd yn cau ei siop yma. Ond ar nodyn y bu ynghlwm â nhw wrth i'w yrfa wed bod wrthi'n ddiwyd yn clirio a positif mae siop Boots wedi ail agor fel ddatblygu ac iddo symud i America i thacluso allu cael gwared ar ein heiddo yr oedd hi cyn y llifogydd!! fyw.. Ar hyn o bryd oherwydd y diangen. Llwyddodd nifer o elusennau i cyfyngiadau presennol mae'n elwa o ganlyniad i'r arbrawf a chafodd Merched y Wawr gwerthfawrogi'r cyfle i fod gartre gyda'i rhai o ddarllenwyr y Tafod gryn hwyl ar Fe fydd cyfarfod y gangen mis yma ar deulu a rhannu'r gwaith o addysgu'r yr arddangos. Zoom gyda Mike Ebbsworth yn cynnal ddwy ferch ifanc. Roeddem yn hynod dosbarth Pilates. Ymunwch â fe nos Iau, ffodus iddo fod mor barod i neilltuo Bwganod Brain Tachwedd 12fed am 7.00 p.m. amser i sgwrsio gyda ni. Yn ystod Hanner Tymor eleni eto Gwellhad buan i ddwy o’n haelodau. cynhaliwyd cystadleuaeth “Bwgan Siopa ar Garreg y Drws Brain” yn y pentref ac ymddangosodd 38 Mae Cerys Webber, Maes y Coed wedi Am fod nifer o siopau elusen ynghau ar derbyn triniaeth yn yr ysbyty ond bellach campwaith amrywiol. Braf oedd gweld hyn o bryd penderfynwyd y byddai teuluoedd yn crwydro o gwmpas gyda'u gartre. Mae Myfanwy Lloyd, Y Parêd yn cynnal Arwerthiant Drws Ffrynt yn mapiau yn gwerthfawrogi'r derbyn triniaeth ar hyn o bryd. Mae’r creadigrwydd cyn bwrw ati i bleidleisio aelodau i gyd yn danfon eu dymuniadau dros eu ffefryn. am wellhad buan i’r ddwy ohonynt. clwb yn cwrdd ar Zoom i drafod y cyfrolau maent yn eu cymeradwyo neu Clwb y Bont beidio! Dim esgus i beidio â mynd ati i Yn anffodus o achos y Clo Bach ddarllen yn ystod y Clo bach a dyddie o diweddara bu’n rhaid gohirio ffilmio'r arddio wedi dod i ben yn sydyn. rhaglen deledu Prosiect Pum Mil. Os Ymunwch â nhw bnawn Llun, Tachwedd ydych yn fodlon dod i helpu gyda ‘r 2il am 3.00 p.m. adnewyddu cysylltwch â’r cadeirydd Geraint Day. Cynhaliwyd y Cyfarfod Blynyddol drwy gyfrwng Zoom. Bu Geraint Day yn cyflwyno adroddiad ar un o flynyddoedd mwya heriol yn hanes y Clwb ond yn edrych ymlaen yn obeithiol at gyfnod mwy llewyrchus gydag agor y Clwb yn y gwanwyn ar ôl y gwaith adfer. Diolchodd e i bawb sy wedi cefnogi ‘r Clwb dros y 7 mis diwethaf yn ymarferol ac yn ariannol. Y pwyllgor ar gyfer 2020/2021 yw Cadeirydd -Geraint Day Is-gadeirydd - Einir Siôn Mick Jagger tu allan i Acapela Trysorydd - Graham Davies Gweddill aelodau’r pwyllgor - Terry Enwi y Neidr Covid Chinn, Guto Davies, Menna Lewis, Bu plant Pentyrch yn peintio cerrig a’i Richard Huw Morgans, Rhuanedd gosod ar ochr llwybr yn y pentref i Richards a Dani Thomas. wneud Neidr Covid. Daeth gymaint o Mae tâl aelodaeth yn ddyledus nawr. gerrig lliwgar a diddorol i’r neidr fel y Diolch i bawb sy wedi ymateb yn barod penderfynwyd cynnal cystadleuaeth i roi ac am eich cyfraniadau hael. Danfonwch Parc Ynys Angharad ym mis Hydref. enw i’r neidr. Yr enw mwyaf poblogaidd eich ffurflenni yn ôl i’r Clwb os gwelwch Rŷn ni mor lwcus ohono ac yn cwrdd â o bell ffordd ar gyfer y Neidr Covid oedd yn dda. chymaint o drigolion yr ardal wrth Enfysssss .. syniad Gwen a Luned Ellis, gerdded rownd y parc. Creigiau. Bydd yr enw ac enwau’r Clwb Llyfrau Dyma lun o Mike a Siân Ebbsworth ar enillwyr ar plac ger y neidr pan ei osodir Unwaith eto mis yma fe fydd aelodau’r ddiwrnod eu penblwydd priodas berl yn cerdded y rhodfa hardd. yn barhaol yn y parc. 4 Tafod Elái Tachwedd 2020 EFAIL ISAF

Gohebydd Lleol: Loreen Williams

Genedigaeth Llongyfarchiadau gwresog i Lowri ac Adam Gravel, Parc Nant Celyn, ar enedigaeth merch fach, Sara. Mae Gwen wrth ei bodd gyda’i chwaer fach newydd.

Campau’r Brodyr Mae dau frawd o’r Efail Isaf wedi disgleirio ar y meysydd rygbi a phêl- Gwnaeth Geraint ei orau glas i gyflwyno droed. Mae Ioan Emanuel, Heol y Parc hanes yr ardal gyda’i hiwmor iach. Ail-agor y Capel? wedi ei enwebu i ymuno â thîm Gleision Gyda’r tywydd wedi gwella ychydig yn Cynhaliwyd holiadur i aelodau’r Caerdydd o dan 16 oed. Mae Steffan ei ystod yr wythnos cafodd Geraint gyfle i Tabernacl gael mynegi eu barn am ail- frawd wedi derbyn Cap ysgolion ymweld ag ardaloedd Trimsaran, agor y capel ar gyfer Oedfaon ar y Sul. Rhondda Cynon Taf. Mae wedi treulio Bethesda a Llanelltyd. Gyda’r haint ar gynnydd yn yr ardal cyfnod o dair blynedd yn chwarae i’r unwaith yn rhagor dangosodd Tîm Pêl-droed. Da iawn chi, fechgyn. Gair o Dansania canlyniadau’r arolwg nad oedd awydd ar Efallai y cawn weld y ddau’n cynrychioli Nid Geraint yw’r unig un o deulu Rees y rhan fwyaf o’r aelodau i fynd yn ôl i Cymru ryw ddydd. Penywaun i gael ei glywed ar y adeilad y capel i gyd-addoli ar hyn o cyfryngau yn ddiweddar. Nos Fercher, bryd. Roedd y mwyafrif yn fwy na Hydref 21ain bu Gwenno, merch Geraint bodlon ar y ddarpariaeth rithiol o Sul i a Caroline, yn siarad ar y radio ar raglen Sul. hwyr Geraint Lloyd. Roedd yn braf clywed ei llais a hithau ym mhellafion y “Fesul Dydd mae Diolch” byd yn Tansania. Roedd Gwenno’n Huw, Beth a Wendy fu’n gyfrifol am Y llawn afiaith yn disgrifio ei bywyd fel Gwasanaeth Diolchgarwch rhithiol eleni. athrawes yn Ysgol Ryngwladol Mwanza Cafodd Huw’r syniad o greu cân o ar lan llyn Victoria. Mae’r diwrnod ysgol ddiolch ac mi ofynnodd i aelodau’r yn dechrau yn blygeiniol am hanner awr Tabernacl yn oedolion a phlant i gyfleu wedi saith y bore, ac yn gorffen am beth sy’n eu gwneud yn ddiolchgar. hanner awr wedi dau y prynhawn Cafodd Huw ymateb ardderchog i’w gais Pen-blwydd Hapus oherwydd y gwres llethol. Roedd yn ac mi gyfansoddodd gân arbennig. Dymuniad gorau i Iwan West, Parc Nant dysgu’r rhan fwyaf o bynciau y byddai’n Cafwyd datganiad hyfryd gan Huw a Celyn ar ddathlu ei ben-blwydd yn 19 gwneud yma yng Nghymru ond heb Bethan Mai o’r gân, “Fesul dydd mae oed ddechrau mis Hydref. Rydym yn gaethiwed y Cwricwlwm Cenedlaethol. diolch”. Cymaint fu llwyddiant Huw nes colli dy weld yn y capel pob bore Sul, er Mantais arall oedd cael ugain yn unig o cael ei wahodd ar raglen fore Aled inni fwynhau dy weld gyda Mam a Dad a ddisgyblion yn y dosbarth yn lle’r 32 a Hughes a “Bwrw Golwg”, rhaglen fore Jac y ci ar yr Oedfa Rithiol, fore Sul, oedd ganddi yn Ysgol Gymraeg Sul John Roberts i sôn am ei gân. Hydref 18fed. Caerffili. Adeg ei gwyliau hanner tymor Yn wir, cafodd Huw ymateb o bob fe aeth Gwenno am wyliau bach i Ynys rhan o Gymru ac o Batagonia bell. Mi Newyddion Da Zanzibar i fwynhau’r golygfeydd hyfryd. oedd Esyllt Nest Roberts sy’n athrawes Mae si ar led fod posibilrwydd i Siop y Mae’r gobeithio treulio’r Nadolig yn yn Ysgol Gymraeg Y Gaiman wedi hoffi Pentre ail-agor yn y dyfodol agos. dringo Kilimanjaro gan na fydd digon o symlrwydd y geiriau ac roedd yr alaw Gobeithio’n fawr y byddaf yn gallu wyliau ganddi i ddod adre at ei theulu. wedi ei swyno. Mae âm gyflwyno’r gân cadarnhau’r newyddion gwych yma cyn Mae’n anelu i dreulio gwyliau’r Pasg yn i’w dosbarth ac wedi gofyn am ganiatâd bo hir. Efail Isaf. Pob hwyl iti Gwenno. Roedd Huw i greu geiriau ei hunan a fydd yn yn hyfryd clywed dy lais a’th addas i blant Y Gaiman. “Am Dro” frwdfrydedd heintus. Llongyfarchiadau gwresog i ti, Huw. Mae’r gyfres Am Dro ar nos Sul ar S4C yn dilyn pedwar o gerddwyr brwd yn tywys teithiau o amgylch eu hardaloedd Y TABERNACL gan rannu hanes lleol, paratoi picnic i’w Llongyfarchiadau “ffrindiau newydd” ac mae’r enillydd yn Llongyfarchiadau fil i Gwilym ac Eleri derbyn gwobr sylweddol o £1000. Nos Huws ar ddod yn Daid a Nain unwaith Sul, Medi 27ain gwelwyd Geraint Rees, eto. Ganwyd merch fach i Rhodri ac Penywaun yn tywys Nia, Gerallt a Emily. Mae Lyra yn chwaer i Aria, Elis Hannah i ben Mynydd y Garth gan Osian, Elijah a Jasmine. glodfori’r golygfeydd hyfryd. Llongyfarchiadau calonnog hefyd i Disgrifiodd Geraint y mynydd fel y Varion Gapper sydd wedi dod yn fam-gu cyrchfan iddo gael ymlacio a man lle falch eto. Ganwyd Enfys Rose i mae’n mynd i glirio’i feddwl. Yn Margaret ac Alun Gapper rhyw dri mis anffodus, dewiswyd diwrnod difrifol o yn ôl. Chwaer fach newydd i Emyr. ran tywydd i Geraint druan, gyda’r niwl Llongyfarchiadau gwresog hefyd i Nia a’r glaw yn taflu llen dros bob golygfa Williams, Creigiau, sydd wedi dathlu a’r cerddwyr yn wlyb at eu crwyn. pen-blwydd arbennig ddechrau mis Hydref. Huw a Bethan Mai Morgan Ifan Tafod Elái Tachwedd 2020 5

Teyrnged i Brian Davies, Creigiau I gofio gyda diolch a chariad am Brian Davies Er nad oedd e wedi mwynhau'r iechyd gore ers peth amser daeth y Mis Medi, mis ymadael newyddion fod Brian wedi'n gadael â miri’r haf, ond mae’r haul ni fel sioc i bawb. Mae'r gymuned hyd yr ardd, ac eto’n drwch leol wedi colli person arbennig, mor mae’r tân aur, mae’r tynerwch. eang ei gyfraniad, mor deyrngar fel Am eiliad anweladwy ffrind. Oherwydd ei dalent enfawr ym myd y campe y daeth Brian i mae’r wên dlos am aros mwy; sylw'r genedl gynta - tri chap dros ac yn nhrydar adar hwyr dim rygbi Cymru, ma' pawb bron yn y nos hon, mae hen synnwyr: gytûn y dylsai fod wedi cael llawer trech na hiraeth caeth yw cân mwy. Ond nid rygbi oedd ei unig y cof am arwr cyfan. gamp - fe gafodd ei ddewis hefyd Enaid aur ei Enid oedd, dros dimoedd criced ac athletau enaid tad ei Kate ydoedd; ysgolion Cymru a dod o fewn trwch blewyn at gael ei gynnwys yn un o'r ein cwmpawd, ein pencampwr, pedwar yn nhîm ras gyfnewid Cymru ein capten, a seren siŵr yn Chwaraeon y Gymanwlad. yr adlam a’r ochr-gamu Cafodd ei eni yn Lloeger - yn a’r creu ar wib chwarae cry’, Weston Super Mare a'i godi yn Leeds a brenin hen gyfrinach - gan fod ei dad Idwal - oedd hefyd gweld lled cae mewn bylchau bach. wedi ennill cap dros Gymru -wedi Yna’n arwr ein horiel, symud yno i chware "rugby league". amlwg - tirluniau i ddechre, ac yna Ond nôl i Langennech yn 11 oed, portreadau o bobl amlwg yng ryw ffordd trodd yn Raphael, Ysgol Ramadeg Llanelli, Gradd Nghymru - cyhoeddodd gyfrol yn Dintoretto’r atic mewn Peirianneg Sifil o Brifysgol ohonynt gan godi £27,000 i gronfa " a’i sylw i liw y brwsh slic. Abertawe. Ond yna - ddiwedd y Cystic Fibrosis " A heno, wrth gofio’r gŵr 1960'au, ar ôl i Bri gael swydd yn Ie - dyna Bri. Person talentog, a’i ddoniau ymddiddanwr, darlithio ym Mhontypridd, fe ac Enid annwyl, caredig. Bydd Carol a finne, cariad yw’n portreadau yn symud i'r Creigiau a ninne yn y fel llawer eraill, yn trysori'r atgofion o’r arwr hwn. Mae’n parhau. filltir sgwâr hon wedi bod mor ffodus am ei gyfeillgarwch e ac Enid dros eu bod nhw wedi dod, â'r ddau gyment o flynyddoedd - am wylie Haul a glaw, ym Meili Glas wedyn wedi gwneud cyment o hapus, llawn sbort a sbri, chwerthin, mae’i enaid, mae’i gymwynas gyfraniad i fywyd y fro dros gymaint dadle a thynnu coes. Ffrind spesial - yn byw o hyd, a lle bydd o amser. Doedd bois ifanc Clwb bydd bywyd yn rhyfedd heb ei dwy galon cawn, ’da’i gilydd, Rygbi Pentyrch ddim yn gallu credu gwmni . eto gofio alaw’r gân, bod chwaraewr rhyngwladol nawr yn H.Ll.D. chware ac yn hyfforddi gyda nhw yn alaw bro, alaw Brian. nhîm y pentre. Fe drawsnewidiodd Er cof am Brian Davies Mererid Hopwood e'r agwedd yn y clwb tuag at chware ac ymarfer. Roedd ei ddylanwad yn Artist aruthrol. Ac yna ei hiwmor mor amlwg Ar stryd sydd hyd braich o fy nghartref mewn gwahanol gymdeithasau -Yn Mae dyn mewn oed ar droed am awr Ond á brwsh yn ei law am hydoedd enwedig Côr Cantorion Creigiau, lle bu'n cyflwyno'r cyngherdde'n gyson Yn gomig ei wen am ddeugain mlynedd a mwy a Ond mewn henaint mae torri trywydd Chlwb y Dwrlyn. Doedd dim unrhyw Pob gair fel gwasgu olew o'r tiwbyn rifíw yno na chyda'r côr yn gyflawn Prin fydd ein cwrdd Yn methu estyn tiwb newydd o'r cwpwrdd heb sgetsus Brian - cyment ohonyn nhw'n aros yn y cof - ond dwy yn Iestyn Gwyn Jones arbennig falle - yr Adeiladwr Anffodus a'r anfarwol " preying mantis " gydag e ac Enid. Bydd y Ein Brei fu’n diddanu’n bro – a'i asbri chwerthin yn aros gyda ni am amser A'i ysbryd gwnawn gofio; Hunanbortread - o gasgliad a hir. A thros y blynyddoedd diwetha, Ffoi o'r hwyl a ffarwelio; Y cawr nad aiff byth o'n co'. gyhoeddwyd mewn llyfr o bortreadau daeth ei ddawn fel arlunydd i'r N.W. o bobl enwog 6 Tafod Elái Tachwedd 2020 LLANTRISANT PONTYCLUN MEISGYN

Gohebydd y Mis - Margaret White

Croeso Croeso mawr iawn i Pam Griffiths, sef mam Danielle White, atom ni yma yn y De. O Dalysarn, ger Caernarfon y daw Pam. Bydd y Llongyfarchiadau i Huw Griffiths, Llanilltud merched bach Dora ac Enfys wrth eu boddau yn cael nain Pam yn Faerdref, a’r grŵp Y Dail ar ryddhau eu record agos. sengl cyntaf ‘Y Tywysog a’r Teigr’. Mae aelodau’r grŵp yn cynnwys ei chwaer, Elen, sy’n Grŵp Codi Arian Macmillan, chwarae gitar bas. Mae Huw yn amryddawn iawn Bellach mae'r ymgyrch codi arian amgen i'n Coffi Mawr yn anelu yn cyfansoddi’r caneuon, chwarae’r gitâr, yr at £3,500 ac rydym yn falch iawn o gefnogaeth aelodau'n grŵp a'r allweddellau ac yn canu. Gallwch glywed promo rhai sydd wedi cyfrannu mor hael. o’r record ar wefan selar.cymru Ar hyn o bryd rydym yn cynllunio ar gyfer codi arian dros gyfnod y Nadolig. Byddwn yn trefnu raffl gyda gwobr gyntaf o hamper o gynnyrch lleol/Cymreig, ail wobr o £100 a’r trydydd o 6 potel o wîn.Byddwn yn rhoi gwybodaeth ar ein tudalen Gweplyfr ynglyn â aelodau Cangen Cwm Rhymni. sut i brynu y tocynnau raffl ac hefyd am gardiau Nadolig sydd ar gael ar lein gan Macmillan. Mae modd cyfrannu i waith yr elusen Hanes cwmni lleol Gweni trwy ddefnyddio ein tudalen gyswllt 'Enthuse' Mae'n bosibl gweld y cynnyrch sydd ar gael i'w brynu ar wefan https://macmillan-org.enthuse.com/pontyclundistrict/profile gweni.co.uk "Dechreuon rhai blynyddoedd nôl wrth wneud canhwyllau mewn Merched Y Wawr ar Zoom hen boteli jam, gyda phapurau blodeuog dros y cloriau. Mae’r Cawsom noson arbennig yng nghwmni Mererid Hopwood ar dyddie ‘ma yn teimlo fel oes yn ôl, ond roeddent yn boblogaidd, ac ddiwedd Mis Medi ac yna bu cyfle i ddathlu diwrnod 'Shwmae' roedd pobl yn dwlu ar yr oglau, a pha mor dda yr oeddent yn llosgi. gyda phedair o ddysgwyr Cangen Toynsguoriau, Sian, Gosia, Judi a Dechreuon ni arbrofi, a datblygu’n sgiliau, a darganfod ein bod Bernadette. Rhaid diolch i Helen Prosser am drefnu'r noson hon. wrth ein boddau yn gwneud canhwyllau. Roedd hobi newydd wedi Ym mis Tachwedd byddwn yn cael cwmni Bethan Gwanas ac yna ei eni. bydd ein gwasanaeth Nadolig ar y 6ed o Ragfyr. Mae'r Pwyllgor Gwnaed pob cannwyll a thryledwr gyda llaw, gyda llawer iawn o Rhanbarth hefyd yn edrych ar y posibilrwydd o gynnal noson ofal, ac mewn niferoedd bychan. Mae hyn yn ein galluogi ni i ychwanegol ym mis Rhagfyr i gyflwyno syniadau ar gyfer gynhyrchu nwyddau o safon uchel, y byddwch chi yn dwlu arnynt. anrhegion Nadolig. Bydd gwybodaeth am sut i ymuno â'r Rydym hefyd yn falch iawn ein bod yn defnyddio cwyr soi, sy’n nosweithiau hyn yn cael eu hanfon allan gan Jên Dafis ac ecogyfeillgar a chynaliadwy. Mae ystyried llosgi canhwyllau ysgrifenyddion y canghennau at ein haelodau. paraffin yn ein cartref yn gwbl estron i ni, ac rydym yn sicr eich Yn ogystal â'r cyfarfodydd sydd yn cael eu trefnu i holl bod chi yn cytuno. Mae cwyr soi yn llosgi’n lanach, yn hirach, ac ganghennau'r rhanbarth mae rhai o'r canghennau hefyd yn gwahodd yn fwy araf. S’dim mwy i ddweud! eraill i ymuno â'u cyfarfodydd. Yn ddiweddar cawsom gyfle i Credwn hefyd mewn bod mor eco-gyfeillgar a phosib, a chynnig wybod am gwmni 'Gweni' gyda Amanda James yn siarad am ei gwasanaeth o ail-lenwi eich gwydrau/tuniau canhwyllau gyda’r un busnes gwneud canhwyllau i gangen Y Bontfaen a chael noson yng arogl, neu arogl gwahanol, am bris rhatach nag yn wreiddiol! ngwmni Gwenan Gibbard trwy ymuno â changen Caerdydd. Tomos Rydym ‘ni’ yn cael ein harwain gan Amanda, sydd wrth ei bodd Sparnon oedd enillydd medal gelf yr Urdd Caerffili a'r yn braslunio, cerdded y cŵn, cloncian, coginio, darllen, paentio, cylch ac fe gawsom wybod am ei waith trwy noson yng nhgwmni rhedeg, ac ymlacio o flaen y tan wrth losgi un o’n canhwyllau. Teyrnged i’n nith fach, Gwen, yw’r enw Gweni, sydd hefyd yn debyg iawn i’r gair ‘gwenu’; gair addas iawn i ddisgrifio’n balchder wrth losgi ein canhwyllau! Tafod Elái Tachwedd 2020 7

Ysgol Creigiau rhai o'u gweithdai mwyaf poblogaidd yn rai rhithiol. Llwyddodd disgyblion Blwyddyn 4 i gysylltu â'r Amgueddfa Casgliadau’r Cynhaeaf Genedlaethol i gymryd rhan yn y Oherwydd y sefyllfa bresennol, nid gweithdy ar-lein gan ddefnyddio oeddwn yn gallu cynnal ein Gwasanaeth Microsoft Teams. Trwy weithio gydag Cynhaeaf arferol. Bob blwyddyn rydym arbenigwr deinosoriaid, cafodd y wedi cefnogi Banc Bwyd Caerdydd gyda disgyblion gyfle i ddod yn rhoddion o fwyd. Eleni mae Banc Bwyd baleontolegwyr ifanc a defnyddio eu Caerdydd wedi bod mewn cysylltiad ac sgiliau ymholi gwyddonol. Datryson Bylbiau a Phlanhigion Llysiau wedi gofyn i ni eu cefnogi mewn ffordd nhw gyfres o bosau a gweithgareddau Ar 16eg Hydref, daeth Amanda Thorpe, wahanol. Maent yn gofyn yn garedig a deinosor i ddysgu am fywydau Cynghorydd Cymunedol Creigiau, â allem eu cefnogi gydag arian yn hytrach deinosoriaid. Gyda'r sgiliau hyn, detholiad o fylbiau a phlanhigion llysiau na bwyd, gan fod ganddynt ddigon o stoc astudion nhw deinosor Cymreig - y i'r ysgol. Fe'u cyfrannwyd gan Gyngor i ddiwallu anghenion y rhai sydd mewn Dracoraptor! Darganfyddon nhw sut y Cymuned Creigiau a Phentyrch. Mae argyfwng am yr ychydig fisoedd nesaf. daethpwyd o hyd i'r deinosor hwn, sut rhai o'r planhigion llysiau eisoes wedi'u Yn ystod y tri mis diwethaf mae Banc roedd yn byw, sut roedd yn bwyta a sut plannu yng ngardd ein hysgol! Bwyd Caerdydd wedi partneru gyda olwg oedd arno. Mwynheuodd y Tescos a Morrisons, sydd wedi rhoi bron disgyblion y profiad yn fawr. Llwyddodd Cyfeillion yr Ysgol i 42 tunnell o fwyd iddynt. Mae Banc rhai o ddisgyblion Blwyddyn 4 a oedd Roedd y disgyblion i gyd yn edrych yn Bwyd Caerdydd yn gobeithio prynu fan adref yn hunan-ynysu i ymuno â'r wych yn eu gwisgoedd amrywiol ddydd newydd gan fod eu cerbyd presennol yn sesiynau hefyd! Gwener, 23ain Hydref. Roedd Cyfeillion dechrau cael problemau mecanyddol, er yr Ysgol wedi gofyn i’r plant wisgo mwyn iddynt allu parhau i gludo bwyd o Seiclo i Ddisgyblion Blwyddyn 6 mewn gwisg ffansi, lliwiau’r hydref neu amgylch Caerdydd. Am wythnos ym mis Dros bythefnos ym mis Hydref mae wisg Calan Gaeaf a dod â chyfraniad Hydref gosodon ni flychau casglu ger disgyblion Dosbarth 6 a Class 6 wedi bach i’r ysgol. Casglon ni £412. Diolch i prif fynedfa'r ysgol er mwyn i deuluoedd derbyn gwersi seiclo gan swyddogion Gyfeillion yr Ysgol am drefnu’r diwrnod gefnogi'r elusen hon. Casglon ni £280 – diogelwch y ffordd. Maent wedi dysgu a diolch i’n teuluoedd am eu haelioni. gwych! rheolau’r ffordd fawr a sut i ofalu am eu beiciau. Chwihwistrell Trwyn Rhag y Ffliw Ar yr 8fed o Hydref cafodd ein disgyblion chwistrell trwyn rhag y ffliw. Roedd y disgyblion i gyd yn wych - roedd y tîm o nyrsys yn eu canmol yn fawr am eu hymddygiad a’u cwrteisi.

Swyddog Diogelwch y Ffordd Brynhawn Iau, Hydref 8fed, daeth Aled Forster, Swyddog Diogelwch Ffyrdd o Dosbarth 3 yn eu Gwisg Ffansi Gyngor Caerdydd, i'r ysgol i ddarparu hyfforddiant Cerddwyr Craff i ddisgyblion Blwyddyn 6. Bydd Aled yn ymweld â’r ysgol bob rhyw dair wythnos i ddarparu mwy o hyfforddiant i ddisgyblion Blwyddyn 6 ac i hyfforddi rhai o ddisgyblion Blwyddyn 5 i fod yn Swyddogion Diogelwch y Ffordd Iau. Mae'r cynllun Swyddogion Diogelwch y Her Sgwatio Gemau Caerdydd Ffordd Iau ‘JRSO’ yn ffordd effeithiol a Y tymor hwn mae llawer o phoblogaidd o hyrwyddo diogelwch ar y ddosbarthiadau wedi bod yn ymgymryd ffyrdd mewn ysgolion ac mae'n gyfle i â her ‘SQUAT-OBER’ Gemau ddisgyblion ddatblygu eu medrau Caerdydd. Mae Gemau Caerdydd wedi Dosbarth 1 yn mwynhau gwisgo i fyny cyfathrebu. Mae'r cynllun JRSO hefyd herio ysgolion i weld a alla nhw sgwatio yn cyfrannu at agwedd ddiogelwch y nifer y seddi mewn Stadiymau Cynllun Ysgolion Iach gan y gall Chwaraeon Caerdydd! Rhoddodd y chwarae ran allweddol wrth hyrwyddo disgyblion gynnig ar hyn yn ystod gwersi gwell iechyd a diogelwch i blant. Ymarfer Corff, amser chwarae a hyd yn oed yn ystod amseroedd gwersi yn y dosbarth! Am hwyl!

Smart iawn Dosbarth Derbyn!

Gweithdai Ditectif Deinosoriaid Ar y 15fed a 16eg Hydref cymerodd disgyblion Dosbarth 4 a Class 4 ran mewn Gweithdai Ditectif Deinosoriaid. Mae Amgueddfa Cymru wedi addasu Dosbarth 4 yn eu gwisg Ffansi 8 Tafod Elái Tachwedd 2020 3 ‘labskaus’ yn fwy tebyg i hash corn-bîff. Mae rhoi codlysiau (fel corbys/lentils) a Curo’r Corona’n Gan feddwl eto am hanes a lleoliad grawn (fel haidd) yn gallu tewychu’r Coginio Lerpwl, mae’r lobsgóws yn ddigon tebyg cawl, ei wneud yn fwy swmpus ac i stiw Gwyddeleg a’r ‘hot-pot’ o swydd ychwanegu maeth iddo. Gaerhirfryn. Mae rysáit Cerys Matthews yn addasu’r Eluned Davies-Scott Mae lobsgóws yn parhau i fod yn cawl gan ddefnyddio codlysiau yn unig boblogaidd, gyda Nigella Lawson yn (dim cig). honni ei bod yn caru tywydd Llundain Y stock - Mae nifer yn hoffi BWYD CYSUR - amser yma o’r flwyddyn pryd mae’n oer a defnyddio’r ciwbiau Oxo neu debyg. Mae Y CAWL CYMREIG heulog gydag awyr las ond yr aer oer sy’n clwb pêl droed Lerpwl yn ychwanegu galw am y stiw yma gyda thafell o fara. cwrw chwerw i’w lobscows; rhai hefyd yn defnyddio’r ychydig o saws Diffiniad o ‘fwyd cysur’ yw bwyd sydd â Mae’r Hairy Bikers yn cynnwys rysáit rhyw fath o werth sentimental i rywun hefyd yn eu llyfr Food Tour of Britain. Worcestershire neu hyd yn oed llwyaid ac yn aml sy'n gysylltiedig â choginio Beth am y cynhwysion? fach o Marmite! cartref, neu o gyfnod plentyndod, sy’n Mae yna amrywiaeth yn y cynhwysion Mae deilen o bae neu chydig o deim yn hawdd a syml i’w baratoi. Dwi hefyd yn sy’n cael eu cynnwys, ac fel unrhyw fwyd dda i roi gyda chig oen. cysylltu bwydydd cysur gydag amser yma y werin dlawd, defnyddir beth sydd ar Coginio - ffwrn neu hob? Dros y tân o’r flwyddyn pan mae ein hangen am gael ar y pryd. agored fyddai’r dull gwreiddiol. Mae’n Cig oen neu gig eidion? fwyd poeth, cynaliadwy a maethlon ar ei rhwyddach cadw rheolaeth ar ei Gartref byddem yn defnyddio'r cig o wddf fwyaf ar gyfer diwrnodau byr, oer a goginio’n araf wrth ei roi yn y ffwrn yr oen, gyda’r esgyrn (y ‘sgrag-end’). gwlyb. Yn sicr mae cael bwyd sy'n rhoi (mewn caserol haearn) neu mewn caserol Mae rhai yn defnyddio cig eidion - o’r ymdeimlad o gysur neu deimlad o les yn drydan i fod yn fwy cynnil gydag ynni. ysgwydd neu ‘shin’ (crimog) yn enwedig bwysig yn ystod amser o straen a phryder. Dwi’n cytuno gyda Michael Sheen mewn rysetiau lobsgóws. Mae’r Hairy Mae nifer fawr o fwydydd cysur â (rysáit ganddo yn llyfr coginio Jamie Bikers yn defnyddio'r esgyrn mêr hefyd chynnwys siwgr neu garbohydrad uchel Oliver) bod angen paratoi a choginio’r gyda chig eidion. Mae Thomas Webster ond nid oed raid iddynt fod yn afiach, a cawl diwrnod o flaen ei weini i’r blas yn Encyclopaedia of Domestic Economy dyma le mae’r Cawl Cymreig yn gallu ddatblygu. Dwi’n ychwanegu’r tatws a 1845 yn berwi esgyrn o gig wedi ei rostio dod i’r adwy. chennin yr ail ddiwrnod. Mae Michael gyda thatws a nionod ac yn ychwanegu Yn “Amser Bwyd’ gan Minwel Tibbott Sheen yn hoffi ei fwyta gyda thafell dew sbarion y cig yn olaf. mae 'na ddiffiniad gan wraig o Aberteifi o fara a chaws Caerffili. Mae rhai yn ychwanegu arennau i gael sy’n disgrifio cawl fel ‘bwyd cyffredin i blas mwy cyfoethog. Rysáit Eluned ginio ar fferm yn ystod y gaeaf ac fe’i Mae Felicity Cloak wedi arbrofi sawl hystyrid yn fwyd maethlon iawn’ a dyna rysáit ar gyfer erthygl yn y Guardian ac beth mae cawl yn golygu i minnau hefyd. yn dweud y peth gorau yw ffrio’r cig Does dim rysáit benodol ar gael ac mae gyntaf mewn lard neu ddefnyddio olew di hyd yn oed sawl enw iddo - cawl, potes -flas a menyn. (sir Drefaldwyn) a Lobsgóws. Oes angen ffrio’r cig gyntaf? Mae potes yn air diddorol, falle o’r gair Y rheswm dros ffrio’r cig gyntaf yw cael ‘pottage’(o’r Ffrengig) sy’n derm arwyneb brown sy’n cyfrannu at y blas. canoloesol am fwyd lleidlif yn seiliedig ar Ond mae arbrofion yn dangos fod yn well rawn. Mae Alan Davidson (The Oxford ffrio’r cig yn un darn cyn ei dorri’n Companion of Food) yn honni bod y dull giwbiau (sydd yn iawn gyda chig eidion hwn o goginio wedi ei ddatblygu gan bobl ond dim mor hawdd gyda chig oen o’r gyntefig er mwyn iddynt gael mwy o gwddf) gan fod llai o ddŵr yn cael ei golli amrywiaeth o fwydydd yn ei diet wedi’u allan ohono ac felly mae’n yn llai tebygol 600g cig oen o’r gwddf (mae’r ffiled yn coginio mewn un crochan sy’n llai o fynd yn wydn yn ystod y coginio hir ( y dda ond yn anodd cael gafael arno) gwastraffus ac yn fwy maethlon. Mae gwrthwyneb i’r hyn ddylai ddigwydd , sef 2 nionyn, 2 foronen, swedsen (rwden/ llyfr coginio Apicus o oes y Rhufeiniaid selio’r arwyneb i osgoi sudd y cig rhag erfin) - i gyd wedi eu torri’n ddarnau yn cyflwyno rysáit sy’n defnyddio barlys dianc ond mae’r ‘ Maillard’ sy’n 2-3 taten (rhai sydd ddim yn berwi (haidd), 4 math o godlysiau (pulses), 8 gyfrifol am hyn angen gwres uchel iawn i gyda’r dŵr yw’r gorau), math o lysiau gwyrdd a pherlysiau. fod yn effeithiol). 1 cenhinen, deilen bae a sbrigyn neu ddau Diddorol yw datblygiad o’r gair pottage i Y llysiau o deim, ychydig o gorbys, sensing, stoc ‘porridge’ a hefyd y gair ‘sop’ lle mae Mae’n hanfodol cael nionod a moron. Am lysieuol (dwi’n defnyddio Boullion) tafell o fara yn cael ei ychwanegu i y gweddill, mae’n amrywio, swedsen Rhoi’r cig mewn sosban fawr (neu dwchu’r pottage - dyna le mae’r gair (rwden/erfin) i mi, sy’n gweddu cig oen. gaserol haearn) gyda’r nionod, moron a ‘soup’ yn tarddu. Hefyd mae maip, pannas a chennin yn swedsen. Ychwanegu’r stoc, perlysiau a Mae’r gair Lobsgóws yn tarddu’n ôl i’r boblogaidd. sensing (a dyrnaid neu ddwy o gorbys os 18fed a 19eg ganrif gyda fersiynau ohono Tatws - mae rhai, fel fi yn eu hoffech). Dod â’r cawl i’r berw a gadael ar draws gogledd Ewrop. Roedd Lerpwl hychwanegu, a’r cennin, ar yr ail ddydd. iddo fudferwi am tua 3 awr (gallwch roi yn borthladd pwysig iawn a daeth morwyr Mae’r tatws yn gallu trwchu’r hylif. yn y ffwrn neu mewn caserol drydan ar yno o bob man, nifer helaeth o Norwy, yn Ychwanegu grawn neu godlysiau? gyfer hyn). Gadael iddo oeri dros nos yna chwilio am waith. Y gair Norwyeg am Yn ôl at sylwadau’r wraig o Aberteifi yn sgimiwch y braster o’r wyneb (ac fe stiw yw ‘lapskaus’ a ddaeth yn llyfr Minwel Tibbott - ‘Yr oedd yn arfer allwch gymryd y cig oddi-ar yr esgyrn y ‘Lobscuse’ i drigolion Lerpwl. Bwyd y ar un adeg i ferwi tymlen afalau a pryd hwn hefyd) cyn ychwanegu tatws dosbarth gweithio oedd, tatws a dŵr throliod blawd ceirch yn y cawl’. Roedd wedi eu torri’n giwbiau mawr a chennin gydag ychydig ddarnau o gig eidion neu troliod (twmplenni) yn cael eu wedi ei sleisio. Ail goginio’r cawl am gig oen, moron a nionod wedi’u coginio hychwanegu hefyd pan fyddai’r tatws yn tuag awr. Blasu ac ychwanegu mwy o yn araf. Heb y cig, roedd yn cael ei alw prinhau ym misoedd y gwanwyn. sensing os fydd ei angen. Ei weini gyda yn ‘blind stew’. Yn yr Almaen mae phersli ar ei ben a bara ffres. Tafod Elái Tachwedd 2020 9 Atgofion am ddyddiau Dachwedd. Bydd yn datblygu clybiau gêmau cyfrifiadurol gan ymestyn ar Prifysgol brosiect llwyddianus Menter Iaith Caerffili. Guto Roberts

Mae tua 54 o flynyddoedd ers i mi fod 01443 407570 yn gadeirydd ar gymdeithas debyg i Glwb y Dwrlyn, sef y Gymdeithas www.menteriaith.cymru Geltaidd ym Mhrifysgol Aberystwyth. Yn y flwyddyn 1965-6 Arwel oedd Wedi cyffro’r Calan Gaeaf mae’r Fenter llywydd Undeb y Myfyrwyr a finna yn yn edrych ymlaen at aeaf prysur tu hwnt! Llywydd y Geltaidd. Yna yn 1979 Arwel Mae sawl datblygiad newydd. Rydym yn oedd cadeirydd cynta Clwb y Dwrlyn a croesawu 2 aelod newydd i’n tîm finna yn aelod o'r pwyllgor. Mae Marged Thomas yn frodor o Mae person yn gadael ychydig o'i Rondda Cynon Taf ac yn dechrau gyda stamp ar gymdeithas wrth fod yn aelod o ni fel Swyddog Datblygu Digidol ar y bwyllgor ac yn arbennig drwy fod yn 19eg o Dachwedd. Bydd yn edrych ar gadeirydd. Falle y byddai yn beth doeth i ffyrdd newydd o ymgysylltu â’n mi sôn am fy nghyfnod gyda'r Geltaidd. cymunedau trwy’r cyfryngau digidol. Dau beth wnes i ganolbwyntio arnynt, Helo, fy enw i yw Ieuan James. Rydw i’n sef ceisio perswadio'r Coleg i sefydlu unigolyn brwdfrydig iawn ac yn neuaddau Cymraeg am y tro cynta ac angerddol iawn am fy ngwaith. Fy hoff ehangu gorwelion yr aelodau drwy bethau i'w gwneud yn fy amser hamdden drefnu tripiau tramor. Cymrodd yr yw chwarae gemau fideo a gwylio ymgyrch neuaddau Cymraeg ddwy chwaraeon. flynedd i'w gwireddu a fy ffrind Rheinallt Llwyd oedd llywydd y Mae’n prosiect STORI wedi cyrraedd Geltaidd pan gytunodd awdurdodau'r ei chymal nesaf. Wedi casglu toreth o Coleg yn derfynol i symud ymlaen. Yn straeon eisioes, rydym yn cadw’r drws ar 1968-70 cefais y fraint o fod yn Is- agor ar gyfer mwy, gan ganolbwyntio ar warden y neuadd Gymraeg gyntaf i gasglu straeon personol a chwedlonol o’r ddynion, sef Neuadd Ceredigion. Sir. Mae Angharad Lee wrthi’n hyfforddi 'Ro'n i yn teimlo fod angen i ni Gymry ein TIMau ieuenctid i leisio rhai o’r Cymraeg ehangu ein gorwelion a phrofi straeon sydd wedi eu casglu. Cysylltwch tipyn o ddiwylliant gwledydd eraill. â [email protected] Trefnais dair taith dramor dros gyfnod o Rwy'n dod o Lantrisant ac yn gyn- Rydym wedi lansio prosiect newydd dair blynedd, i'r Swistir yn 1965, anelu ddisgybl yn YGG Llantrisant ac Ysgol diolch i nawdd gan Moondance. Mae am Fenis yn 1966 a Gorllewin Iwerddon Gyfun Llanhari. Ers 12 mlynedd, rwy' Mei Gwynedd yn mynd i gyfansoddi yn 1967. Tua 12 o deithwyr oedd ar drip wedi bod yn gweithio gyda Menter Bro gyda disgyblion talentog ein 4 ysgol 1965, oedd yn defnyddio bws mini Ogwr yn sir Pen-y-bont ar Ogwr yn gyfun Gymraeg yn y Sir gan greu Undeb y Myfyrwyr. Erbyn haf 1966 gwneud y gwaith o gynnal ac adfer y bandiau a chyfansoddiadau gwreiddiol 'roedd llawer mwy yn dymuno dod ar y Gymraeg, gwaith sy’n agos at fy newydd. Mae Lleucu Meinir yn creu daith oedd yn cael ei threfnu i ymweld â nghalon. cyfres o ffilmiau byddwn yn rhannu ar gogledd yr Eidal, gan gynnwys Fenis. Mae gen i ddiddordeb mawr mewn celf ein cyfryngau. Ffilmiau fydd yn dathlu 5 Felly fe brynais fws am £100 gan Jâms a chrefft, natur a hanes, yn arbennig mlynedd o weithdai cerdd yn ogystal a’r Llangeitho (tad Meima Morse) ar ran yr hanes lleol ac arferion gwerin fel y Fari rhai newydd, fydd dros Zoom wrth gwrs! holl deithwyr. Bws Bedford 29 sedd Lwyd. Rwy' wrth fy modd yn mynd mas I goroni’r cyfan, Lleuwen Steffan fydd oedd hwn wedi cael ei adeiladu yn y gyda fy nghamera i dynnu lluniau, yn cydlynu’r prosiect a bydd hi’n cynnig pedwardegau, ac mae'n bosibl na fu yn gwrando ar bob math o gerddoriaeth, cyfleoedd mentora i unigolion sydd â bellach nag Aberystwyth cyn hynny. coginio a gwario amser gyda fy merch 6 diddordeb. Cysylltwch â Tra'n teithio ar draffordd yng ngwlad mlwydd oed. [email protected] Belg daeth dwy o olwynion ôl y bws i Rwy'n edrych ymlaen at weithio gyda Hoffwn estyn diolch i’n holl staff, ffwrdd, ac yna bu rhaid aros tua 5 chymunedau o fewn fy milltir sgwâr a ysgolion Cynradd Garth Olwg, Evan diwrnod yn ne'r Almaen oherwydd fod dod i nabod pawb! James, Llwyncelyn, Pont Sion Norton a berings yr olwynion blaen yn wynias o Mae Ieuan James o Sir Caerffili ac mae Llanhari am ail agor drysau ein Clybiau boeth. wedi dechrau gyda ni ar yr 2il o Carco mor llwyddianus. Nid tasg hawdd Doedd dim amser ar ôl i fynd tros yr yw rhedeg Clwb gofal a chwarae dan yr Alpau i'r Eidal ac yna wedi problem teithio o gwmpas Connemara mewn amgylchiadau heriol yma. Mae’r plant fach gyda heddlu'r Almaen ac ar ffin y pedair carafan sipsiwn yn cael eu tynnu wedi ymddwyn yn wych a’r rhieni wedi Swistir, daethom yn ôl drwy Awstria, y gan geffylau. Trip bythgofiadwy arall. cefnogi’n rhagorol. Diolch i chi gyd. Swistir a Ffrainc, a chael tri diwrnod Yn 2015 cefais fwynhad yn helpu i Gobeithiwn bydd modd i ni ail agor arbennig ym Mharis i orffen y cyfan. drefnu taith Clwb y Dwrlyn i ardal drysau Clwb Carco Aberdâr wedi’r Trip bythgofiadwy. Fe werthwyd y bws Nefyn, a'r ymweliad â bad achub Nadolig os bydd amgylchiadau’n am £120 mewn ocsiwn yn Birmingham Phorthdinllaen. Ac yn 2021 gobeithiwn y caniatau. wedi dod yn ôl. byddwn yn gallu ymweld ag ardal Glyn Yn olaf…mae Prosiect 5 Mil yn dod i Yn 1967 'roedd rhyw 20 ohonom yn Ceiriog a Llangollen. roi gweddnewidiad i Glwb y Bont. Cofiwch wylio’r gyfres! 10 Tafod Elái Tachwedd 2020 Bethlehem ‘Does gen i ddim cof o ddarllen papur Ysgol Gwaelod-y-garth newydd pinc ei dudalennau ers hanner canrif a mwy wedi hynny – hyd nes y Pont-Sion-Norton daeth cyfle yng nghanol mis Hydref Yng nghyfnod y clo estynedig ‘rydym eleni i wneud hynny! yn hynod ddiolchgar bod ‘na gyfeillion Llongyfarchiadau mawr i Kate (Miss sydd wedi bod yn ddyfeisgar yn paratoi Dwi ddim fel arfer yn darllen y Morgan) a Nicky ar enedigaeth Harri. ac yn cynnal oedfaon ac Ysgol Sul “Financial Times”, ond y dydd o’r rhithiol ym Methlehem. blaen ‘roedd llythyr a anfonwyd at y Cynhaliwyd ein Gwasanaeth Cynhaeaf papur hwnnw wedi cael cylchrediad rhithiol ar Hydref 22ain, ble casglwyd O ailgydio yn y capel wedi’r 9fed o mwy eang na’r arfer, a hynny’n bennaf arian ar gyfer Banc Bwyd Ynysybwl a Dachwedd 2020 dyma’r drefn oherwydd iddo gael ei rannu hefyd ar y The Grand Appeal, elusen sy'n rhoi arfaethedig am weddill y mis:- gwefannau cymdeithasol. cymorth i blant sydd wedi derbyn triniaeth arbenigol yn yr ysbyty. Fe 15fed - Oedfa dan ofal y Parchedig Dim byd yn anghyffredin yn hynny wnaeth un o'n disgyblion elwa o'u Gethin Rhys meddech – dyna ydi bendith a melltith cymorth yn fawr dros fisoedd yr haf. 22ain – Oeda dan ofal Arwel Ellis y cyfryngau rheini mwyach. Owen Diolch i Ffrindiau PSN am y 29ain - Oeda dan ofal Delwyn Siôn Ond y tro yma ‘roedd y rhai a roddodd diwrnod Calan Gaeaf. Cafodd y plant eu henwau ar waelod y llythyr yma yn llawer o hwyl a sbri yn y disgo Pan oeddwn yn fy arddegau, ac yn anghyffredin i’r graddau mai dosbarth ac yn addurno eu bagiau bwyd ddigon hen i gael mynd gyda’r criw cynrychiolwyr eglwysi Cymru, Lloegr parti. ffrindiau i Gaernarfon ar nos Sadwrn, yr Alban a Gogledd Iwerddon oeddynt. ‘roedd ‘na ddefodau i’w cyflawni cyn dal y bws deg o’r gloch y nos adra ‘nol. Ac nid unrhyw gynrychiolwyr chwaith, i’w harddel i’r dyfodol. ond Archesgobion Cymru, Caergaint, Wrth lwc ‘roedd ‘na ddewis o fysiau y Caerefrog ac Armagh, a Phrif Esgob Pleidleisiodd Tŷ’r Arglwyddi, sy’n gallem eu dal, gan fod bws Nebo a bws (Eglwys Esgobol) yr Alban. cynnwys 26 aelod o Loegr ar Fainc yr Nantlle yn mynd drwy’n pentref ni ar Esgobion, o 395 i 169, o blaid gwelliant eu ffordd i ddiwedd eu taith am y nos, a Er o ystyried, byddai Justin Welby yr Arglwydd Judge i’r Mesur, ar ei Ail rheini ymysg bysiau eraill, yn un rhes, siŵr o fod yn dra cyfarwydd â derbyn a Ddarlleniad, ar yr 20fed o Hydref, ac ochr yn ochr â'i gilydd, ar y Maes, yng darllen tudalennau’r papur pinc o gofio mae bellach yn ôl yn nwylo nghysgod Lloyd George a Syr Hugh ei swyddogaeth flaenorol yn y Llywodraeth San Steffan gyda’r cais Owen, yn barod i wagio’r dre o hogia’r diwydiant olew. i’w ddiwygio. wlad am un wythnos arall. Trafod y Mesur oedd yn cael sylw Tŷ’r Yr ydym yn gyfarwydd â’r gri barhaus i Bysus gwyrdd Crosville oedd ein bysus Arglwyddi y diwrnod hwnnw oedd sicrhau bod rheidrwydd i gadw crefydd ni, ond roedd 'na rai gwyn, Whiteways, byrdwn y llythyr - y “Mesur Marchnad a gwleidyddiaeth ar wahân, ond bu i yn cyrchu pobl i gyfeiriad y Waunfawr, Fewnol”, a gyflwynwyd gan Archesgob Cymru, mewn cyfweliad ar a bysus Robin Huw yn cario pobl Lywodraeth San Steffan i gwblhau raglen “Politics Wales” (BBC One Rhosgadfan a Rhostryfan adra i’w trefniadau gadael y Gymuned Wales), ymateb fel a ganlyn i ‘r gwlâu. Ewropeaidd ar ddiwedd 2020. cwestiwn “a oedd yn briodol i’r Eglwys ymyrryd yn y fath fodd”:- Ac er bod pictiwrs (Y Plaza) wedi bod Mynegi pryder yr oeddynt am ym Mhenygroes ar un amser, cyn iddo ddyfodol y Deyrnas Unedig, ac yn "Ydy. Fel rydw i wedi atgoffa pobl yn y losgi’n ulw rhyw fora Sadwrn, ‘roedd benodol y sefydliadau datganoledig a’u gorffennol, os ydych chi'n darllen mynd i’r Majestic yn ddefod, ac ‘roedd perthynas â’i gilydd petai’r Mesur yn proffwydi'r Hen Destament, os ydych mynd i gael platiad o “chips” a bara cael ei gymeradwyo’n Ddeddf gwlad. chi'n talu sylw gofalus i ddysgeidiaeth menyn a phaned o de ar ôl hynny’n Iesu, yna fe welwch y proffwydi, ac Iesu ddefod. Byddai, meddent, heb gydsyniad y - yn rheolaidd - yn galw i gyfrif nid yn sefydliadau rheini, yn tanseilio’r hyder unig arweinwyr crefyddol eu hamser, Ac yna wedi dyddiau dechrau chwarae ac ewyllys da tuag at ei gilydd sy’n ond hefyd yr arweinwyr gwleidyddol. pêl droed yng nghynghrair leol bodoli ar hyn o bryd. Ac felly mae mynegi pryder am Caernarfon a’r Cylch ar bnawniau gyfeiriad, rwy'n credu, yn berffaith Sadwrn, ‘roedd ‘na un ddefod arall sy’n Byddai’r elfen ychwanegol yn y Mesur gywir i arweinwyr crefyddol. aros yn y cof - cael prynu copi o’r sy’n trafod torri Cyfraith Ryngwladol, papur pinc hwnnw, y “Football Echo”, “mewn amgylchiadau cyfyng a Mae'r rhai sy'n dweud nad yw crefydd a fyddai’n cyrraedd tua saith neu wyth phenodol” yn andwyol i faterion gwleidyddiaeth yn cymysgu yn bod yn o’r gloch y nos, ac a fyddai yn llawn o cyfreithiol a pholiticaidd, ond hefyd yn rhy ddetholus, dwi'n meddwl, yn y hynt a helynt gemau pêl droed Everton fater o bwys moesol i bob un ohonom. ffordd maen nhw'n darllen eu a Lerpwl yn gynharach yn y dydd, ond A gallai’r cyfan amharu’n ddifrifol ar hysgrythur. a oedd hefyd mewn ambell i gornel yn Gytundeb Ewrop ar Hawliau Dynol a cynnwys canlyniadau’r cynghreiriau Chytundeb Heddwch Gogledd Rwy'n credu bod gennym yr hawl i allu lleol ar hyd a lled gogledd Cymru - gan Iwerddon. dweud, 'meddyliwch yn fwy gofalus os gynnwys ein cynghrair ni! gwelwch yn dda'." A mawr y tynnu coes rhyngom ac eraill Mae’r llythyr yn cloi gan fynegi pryder oedd yn chwarae i dimau o’r cylch os gwirioneddol am sylfaeni ein Anwybyddu neu wrando ar yr esgobion oedd ein tîm ni wedi ennill a hwythau democratiaeth, a’r gwerthoedd a’r a wnaiff gwleidyddion San Steffan wedi colli! egwyddorion rheini fyddai gymwys tybed?

Tafod Elái Tachwedd 2020 11 PASIO'R PORT! amdani ac yn holi ambell siop win, Geiriau Hapus mewn mannau mor ecsotig a maes Caernarfon a stryd fawr Llangollen. Wrth wrando ar y newyddion ar y Ifan Roberts Beth fyddai gwerth crair o'r fath? Y teledu neu’r radio, neu ddarllen y cynnig gorau gefais i oedd bocs o chwe Yn y garej mae hi wedi bod ers tro byd. photel o Bort modern yn ei lle. Gan nad papurau newydd, yr ydym yn ddyddiol Mae hi'n llwch i gyd, y label wedi oedden ni erioed wedi bod yn llowcwyr yn dod ar draws geiriau sy’n disgrifio’r dechrau pylu ac ymadael â'r gwydr. Ac mawr o'r trwyth, wnes i ddim byd pethau negatif mewn bywyd. Clywir mae hi'n hanner gwag. pellach. llawer yn rhy aml geiriau megis Ar ôl ugain mlynedd o orwedd yn y damwain, llofruddiaeth, ymosodiad, Gogledd, fe ddaeth y botel i'n canlyn i terfysgaeth, ffrwydrad, hiliaeth, Bentyrch ac fe gafodd le parchus yn difrod, ac yn y blaen. Rhaid wrth gorwedd ar ei hochr uwchben eiriau o’r fath i ddisgrifio a chofnodi cypyrddau'r gegin – "rhag i'r corcyn beth sy’n digwydd yn y byd – dyna yw sychu", yn unol â phob cyfarwyddyd swyddogaeth iaith, sef bod yn gyfrwng i oeddwn i wedi ei ddarllen. Nawr ac yn ni gyfathrebu’n effeithiol - ac i wneud y man, fel daeth y rhyngrwyd i'n hynny rhaid adrodd y da a’r drwg. haelwydydd, fe fyddwn yn cofio Yr oedd hoff grys t gan fy merch pan amdani, picio i "wglo" a chanfod nad yn blentyn bach – un glas ydoedd a llun oedd yna neb yn awchu amdani ond fod gwên fawr ar y tu blaen, ac ar y cefn ei phris yma a thraw dros ganpunt! Ddau neu dri haf yn ôl, roedd yna fwy ‘roedd aralleiriad lliwgar o gofnod nag a ddymunem o wybed yn mewn geiriadur (er nid GPC!): – ymddangos yn ein cegin – clêr Hapus: bodlon, dedwydd, llon, ffrwythau, prysur ryfeddol, hyd yn oed bendigedig, wrth fy modd. ar adegau pan nad oedd yna ffrwythau Roedd y crys t yn drawiadol ac yn na "chadi bwyd" i'w denu. Ac yna, un tynnu sylw. Mi fyddai pobl yn ymateb dydd, ymddangosodd diferyn lleiaf o iddo gan ddweud ei fod yn hyfryd, ac sudd trwchus lawr y teils dan un o'r wedi rhoi gwên ar eu hwynebau. cypyrddau – yn union dan ble roedd y Disgrifiad y gair yn meithrin y teimlad. botel o "Dow's 1947 Vintage Port" wedi Mae gan eiriau bŵer. Dyma'r wobr enillodd fy ewyrth yn gorwedd ers dros ugain mlynedd arall! Felly gyda’r bwriad o godi calon, raffl yr eglwys leol tua hanner can Och a gwae! Roedd y cwyr fu'n selio'r dyma gip olwg ysgafala (ysgafn) ar rai mlynedd yn ôl. Fel blaenor Methodus a corcyn wedi bod yn gollwng, a bu'n o’r geiriau mwy anarferol yng rhaid tynnu'r cwpwrdd i gael gwared a'r llwyr ymwrthodwr, yn amlwg 'doedd Ngeiriadur Prifysgol Cymru sy’n cyfleu trwyth oedd wedi diferu'n dawel ac araf potel o "Dow's 1947 Vintage Port" ddim neu ddisgrifio hapusrwydd neu yn apelio’n fawr ato ac fe'i rhoddodd i i lawr y wal. Beth bynnag fu gwerth y "1947 Vintage" cyn hyn, doedd hon lawenydd. ni. Rwy’n gobeithio eich bod yn darllen I fod yn gwbl onest, doedden ninnau bellach yn werth dim. Hon oedd y botel y byddwn i'n diflasu fy nhylwyth ar bob hwn ar wiwdymp, sef ar adeg ffafriol, fel pâr ifanc yn byw ar gyrion Caerdydd a’i fod yn rhoi heulfodd (pleser gwych) ddim yn gwerthfawrogi llawer ar yr aduniad teuluol wrth i mi ddal i obeithio i chi ddarganfod y geiriau. Rhaid dweud anrheg. Hynny ydy, nes i ni sylweddoli byddai hi'n werth i'w gwerthu, dim ond ei bod, yr adeg honno, o gwmpas 23 dod o hyd i'r cwsmer iawn oedd yn mai hapuswaith oedd chwilio’r fath mlwydd oed. Fe wnaethon ni holi'r ficer dyheu amdani. eiriau, yn peri i mi ganu llwyddwawd a chanfod iddo ei chael at y raffl gan un Yr hyn na wyddwn i, am dros (cân hapus) wrth weithio. Rydych yn o'r "byddigion" oedd yn byw ar gyrion y chwarter canrif, oedd bod un o'n hepil, hyffawd (ffodus) nad oedd modd i chi plwyf. Yr unig ymchwil pellach wnaed , ynghyd â chyfeillion anturus, wedi cael fy nghlywed! Gobeithio cewch fwynhau ymhell cyn bod modd chwilota ar rhagflas o'r "Vintage" tra roedd hydref diaele (diofal) a chynedwydd "Google", oedd darllen cofnod mewn Margaret a minnau'n amlwg ddigon (dedwydd) yng nghwmni cyfeillion pell. Ar ôl blasu, a dod i'r casgliad nad dyddiadur poced bach digon disylw breulon (hynaws). Byddwch oedd o'n neis iawn, aed ati i ail selio'r cwmni Letts. Yno roedd cyfeiriad at wastadwyn (hapus yn barhaus) a flynyddoedd da o winoedd - rhai cadarn cwyr, drwy ei doddi gyda matsis. Ac am dros chwarter canrif, fe ddaliodd y ffriwlon (llon eich gwedd). Ac os oes a gwantan! Doedd gan adolygwr gennych gi, gobeithio ei fod yn diodydd Port y dyddiadur fawr o sêl - a minnau heb sylwi dim! Roedd ein tri o blant wedi cadw'r gyfrinach gynffonlon! ganmol i gynnyrch Dow's yn Oporto ym Mae Geiriadur Prifysgol Cymru yn 1947. Doedden ninnau ddim wedi blasu oddi wrth eu rhieni am y fath amser. drysordy o eiriau o’r fath – porwch fawr ddim port, os erioed, ar y pryd. Wedi dod i wybod, wnes innau ddim Felly cafodd y botel lonydd. sôn wrth yr un fu'n gyfrifol mod innau ynddo i ddarganfod y perlau. Rhowch Fe fuom yn ystyried ei hagor pan aned bellach yn gwybod. Dim gair – dim ond wybod os oes gennych ar lafar unrhyw Catrin, ein plentyn cyntaf, lawr yn aros fy nghyfle. Fe ddaeth y cyfle air diddorol am lawenydd neu Glossop Terrace – ond gan nad aeth hwnnw yn ystod ein haduniad Nadolig. hapusrwydd sydd heb ei gofnodi yno. pethau'n rhy rwydd yr adeg honno, a'n Yn y fan honno, wrth sôn am gyfnewid Medrwch gysylltu â ni drwy ein bod ni ar hwyl symud tŷ a newid swydd, anrhegion Nadolig, dyna gyhoeddi: gwefan, ar e-bost anghofiwyd am agor y Port hynafol. Fel "Arian 'dwi am roi i ddau ohonoch chi." ([email protected]), neu wrth Ac yna troi at yr un fu'n gyfrifol. "Ond i y treiglai'r blynyddoedd, a ninnau wedi ysgrifennu i’r cyfeiriad canlynol: ti, gan wybod bod hon yn werth llawer symud i Benrhosgarnedd, alltudiwyd yr Geiriadur Prifysgol Cymru, Canolfan hen botel i fod dan y sinc yn y washws mwy ag ydw i am roi i'r lleill. Fe gei di'r botel o Dow's 1947 Vintage Port!" Uwchefrydiau Cymreig a Cheltaidd, drws nesa i'r garej. Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Bob hyn a hyn, fe fyddwn i'n cofio Fel dwedes i, yn y garej mae hi wedi bod ers tro byd. Aberystwyth, Ceredigion, SY23 3HH Mary Williams 12 Tafod Elái Tachwedd 2020

Menywod Pontypridd ger y Comin ym Mhontypridd. Beth oedd ei chysylltiad hi Dros yr wythnosau diwethaf rwy wedi gyda’r dref? Onid oedd hi’n un cael tipyn o hwyl yn ceisio darganfod o ddisgynyddion hen deulu’r mwy am hanes menywod Pontypridd. Thomasiaid, perchnogion Mae Chris Chapman, y cyn-AC, a fi yn Llanbradach Fawr ac Ystrad aelodau o bwyllgor Archif Menywod Fawr? Cymru, sy’n trefnu nifer o deithiau Mae hynny’n berffaith wir: cerdded hanesyddol y flwyddyn nesaf, i ond roedd cysylltiad agos dynnu sylw at gyfraniadau menywod i rhwng y teulu hwnnw ag un o hanes gwahanol lefydd yng Nghymru, o entrepreneuriaid cynnar y Fangor i’r Barri – gan gynnwys cymoedd, y Dr Richard Pontypridd. Mae Chris o Gwm Cynon, a Griffiths o Bontypridd. Ganed y Dr Clara Thomas yn seremoni agor Ysbyty’r minnau o Gwm Rhymni, felly mae wedi Griffiths ym 1756, ac fel gwyddonydd Bwthyn ym Mhontypridd ym mis Chwefror 1911 profi’n heriol i ni ymgynefino â hanes ifanc fe welodd bosibiliadau cloddio am Ond er i Miss Thomas dalu’n hael tuag Pontypridd! fwynau ar diroedd ei deulu yn ardal at achosion da yn yr ardal hon, ni fu’n Ond dyfal donc - mae’n rhyfedd faint o Llanwynno. Bu’n cydweithio gydag byw yma erioed. Roedd hefyd wedi hanes sydd wedi diflannu o’r golwg, a eraill i ddatblygu diwydiant yn yr ardal, etifeddu dau blasty yn agos at does dim angen gwneud llawer o gan gynllunio tramffordd i gysylltu Landrindod - Llwynmadoc a Phencerrig ymchwil i ddarganfod cymeriadau difyr. pyllau cyntaf y Rhondda gyda’r ac arferai rannu ei hamser rhyngddynt. Un o’r rhain yw Elizabeth Miles, gweithiau haearn a thunplat yn sylfaenydd gwesty enwog y Metropole Nhrefforest. Clara Thomas ac Elizabeth Miles: dwy yn Llandrindod, a adawyd yn weddw ym Gwnaeth y Dr Griffiths ffortiwn o’i fenyw o’r un ardal a’r un cyfnod ond o 1871, yn 22 mlwydd oed, gyda dau faban fuddsoddiadau a phan fu farw ym 1826 anian mor wahanol! bach. Mae hi’n herio pob stereoteip sydd etifeddwyd ei gyfoeth gan aelodau o’i Dr Elin Jones gennym o fenywod Oes Fictoria. deulu. Un o’r perthnasau lwcus hyn oedd Llwyddodd i’w sefydlu ei hun yn tad-cu Miss Clara Thomas. Os yw ariannol trwy redeg gwestai, gan Elizabeth Miles yn herio stereoteip, mae ddechrau gyda thafarn fach yn Clara Thomas yn ei ymgorffori: yn Ystradyfodwg (cartref ei gŵr) cyn symud ddibriod, yn Gristion o argyhoeddiad, ymlaen at y New Inn ym Mhontypridd - cyfrannydd hael i eglwysi (hi oedd wedi y gwesty gorau, a’r mwyaf, yn y dref ar y talu am eglwys Llanbradach) ac achosion pryd ac am ganrif wedyn. Ond er iddi da eraill, megis ysgolion ac ysbytai. redeg y Metropole am flynyddoedd, Etifeddodd ffermydd yn Llanbradach, ac Pontypridd oedd ei chartref, ac yno y bu ym 1887 rhoddodd ganiatâd i ddatblygu farw ym 1930 a’i chladdu ym mynwent pwll glo ar dir fferm Tynygraig yno, ac i eglwys Glyn-taf. godi tai ar gyfer y gweithwyr ar y caeau Ond wrth bori trwy’r casgliad gwych o o’i gwmpas. Roedd rhenti’r rhain, a luniau sydd gan Amgueddfa Pontypridd, thaliadau eraill, yn ychwanegu’n Cefn ffermdy’r Graddfa oedd yn rhan o ystâd dyma fi’n sylwi ar enw - ac wyneb - sylweddol at ei chyfoeth. Ar un adeg Llanbradach Fawr, eiddo teulu Clara Thomas mwy cyfarwydd. Dyma Miss Clara mae’n debyg taw hi oedd menyw Thomas wrthi’n agor Ysbyty’r Bwthyn gyfoethocaf Cymru. Erthygl o Bapur Bro CwmNi

'Yr wyf i yn datganu taw hon yw fy Ewyllys olaf a dirymaf unrhyw Ewyllys flaenorol a wnaed gennyf''

Ewyllysiau Cymraeg gan Ruth Ceri Jones LL.B. (Hons)

Os oes diddordeb gyda chi mewn cael Ewyllys yn yr iaith Gymraeg cysylltwch trwy ebost ar [email protected] ( Aelod o Gymdeithas Ysgrifenwyr Ewyllysiau) Tafod Elái Tachwedd 2020 13 Merched y Wawr, Adnabod y Gân Cangen y Garth Pan dach chi’n clywed cerddoriaeth ar Noson gyda Hanna Hopwood Radio Cymru mae gennych chi syniad go Griffiths, 21 Hydref 2020 dda o bwy sy’n canu. Byddech chi’n adnabod Bryn Fôn, Elin Fflur ac, os dach Mae digon o anfanteision i’r hen gyfnod chi’n ddigon hen, Edward H Dafis. Ond Covidus hwn, ond o leiaf mae’n dod ag nid y fath yna o gerddoriaeth yw’r unig ambell i brofiad newydd inni, a rhai fath dach chi’n clywed mewn diwrnod. cymeriadau newydd hefyd, a hynny’n Sut ydach chi efo caneuon yr adar? Os syth i mewn i’n hystafelloedd byw. Felly ydach chi fel fi fyddech chi ddim yn rhy sonamlyfra.cymru y bu hi yn ddiweddar i ni ferched Cangen dda. Gresyn nad oes DJ yna i gyflwyno y Garth, wrth i Hanna Hopwood fel “A dyma, yn rhad ac am ddim, y Gwefan ar-lein di-elw yw 'Sôn am Griffiths lanio yn ein plith fel chwa o robin goch i ganu ‘Cheap, Cheap!’” Lyfrau' sy'n cynnig gwasanaeth am ddim awyr iach o Langynnwr yn sir Gâr. ar gyfer plant, pobl ifanc a rhieni Cymru. Diolch am ryfeddodau Zoom. Ein prif bwrpas yw cynnig adolygiadau o Cawsom wybod i Hanna, ar ôl gyrfa lyfrau hen a newydd er mwyn rhoi mwy academaidd ddisglair yng Nghaerdydd a o wybodaeth i chi. Drwy annog pobl i Rhydychen, dreulio cyfnod ar y rhaglen ddarllen llyfrau, rydym hefyd yn helpu'r Newyddion, a chwrdd yno â’i gŵr, Iwan; diwydiant llyfrau yng Nghymru (sy'n ei bod bellach ar gyfnod mamolaeth o’i bwysig iawn i ni gyd). Rydym yn swydd ddarlithio ym Mhrifysgol Cymru, awyddus iawn i helpu rhieni di-Gymraeg Y Drindod Dewi Sant ac yn magu i ddarganfod mwy am lyfrau Cymraeg - Aneirin sy’n ddwy a Brynmor sy’n wyth mae'r adolygiadau'n cynnig mwy o mis oed; a bod bywyd yn hynod o wybodaeth na beth sydd i'w gael ym brysur! Wrth geisio dygymod â mroliant y llyfr. Yn bennaf mae'r wefan phroblemau bwydo o’r fron a phrysurdeb ar gyfer: Plant, Pobl ifanc, Rhieni, bywyd mam ifanc, a hynny yn ystod y Athrawon ac unrhyw un sydd â cyfnod clo heb fawr ddim cymorth diddordeb mewn llyfrau plant/pobl ifanc. proffesiynol, trodd at y cyfryngau cymdeithasol, ffynhonnell cymaint o wybodaeth i gynifer ohonom y dyddiau hyn. Cafodd ei swyno gan Instagram, a ddaeth yn boblogaidd iawn yn ddiweddar Ddoe pan oeddwn i wedi mynd am dro Rhestr go fyr yw’r caneuon adar dw i’n yn enwedig ymhlith pobl ifanc 25+ oed. cyn i’r haul godi roeddwn yn clywed y adnabod sef - ysguthan, pioden, y robin goch ym mhob man, bron fel oedd fwyalchen, sgrech y coed, brain a’r robin yn fy nilyn i ar y daith. Y gwir oedd goch. Tydi hynny ddim yn ddigon da. roedd llawer ohonyn nhw ond mi wnaeth Roedd Daniel Jenkins Jones yn arbennig wneud i mi feddwl. Tu ôl i gan y robin ar y rhaglen Natur a Ni wrth gyflwyno roedd llawer o ganeuon eraill. Tybed os cân aderyn bob wythnos ac esbonio sut dw i’n troi’r broblem wyneb i waered a i’w gofio. Er i mi drio’n galed doedd chanolbwyntio ar un o’r caneuon eraill a hynny ddim yn gweithio i mi, yr unig un thrio ei glywed mewn gwahanol lefydd alla i gofio yw’r robin goch. yn ystod y daith? Gwneud yr un peth y tro nesaf, a’r nesaf am wythnos gyfan tan Highly Effective People, Stephen R i mi fod yn hollol gyfarwydd â’r gân Covey a Start with Why, Simon Sinek. wedyn chwilio am y canwr, bydd Cawsom hefyd fwynhau gweld fideo o’r hynny’n ffordd well? Treulio wythnos dudalen, ac yn wir i chi, mae’n llawn neu ddwy i sicrhau mod i’n ddigon gwybodaeth ond hefyd yn llawn sbri. gyfarwydd wedyn mynd am y nesaf. Roedd brwdfrydedd Hanna’n heintus a Ond, wrth gwrs, nid sbri yw bywyd Petaswn i ddim ond yn dysgu pedwar dweud y lleiaf! Ar ôl egluro sut roedd bob amser, ac weithiau mae pobl o bob newydd bob blwyddyn mi fydda i wrth Instagram yn wahanol i Facebook a oed yn gorfod wynebu heriau mawr. fy modd! Twitter, eglurodd ei bod wedi creu ei Mae’r dudalen yn wynebu rhai o’r Beth amdanoch chi? Os dach chi eisiau thudalen ei hun arno, er mwyn ceisio adegau hynny’n onest hefyd, drwy gwneud yr un peth ewch allan tuag awr ‘Gwneud Bywyd yn Haws’ (#gbyhaws) i siarad â phobl sydd wedi bod drwy rai cyn y wawr a chyn i sŵn y drafnidiaeth bobl eraill. Roedd yn pwysleisio nad o’r profiadau hyn eu hunain. ddechrau, a mwynhewch! oedd yr atebion i gyd ganddi, ac nad Diolch am ddod atom Hanna, o ganol Mae teithiau Cymdeithas Edward oedd yn arbenigwr meddygol. Ond roedd dy fywyd prysur. A ferched – cofiwch Llwyd wedi ail ddechrau ond, o achos y ganddi brofiad o ymchwilio ar ôl am #gbyhaws – mae’n sicr yn werth troi cyfyngiadau, dim ond i aelodau. Yn gweithio tuag at MPhil a PhD! Cawsom at y dudalen, beth bynnag fo’ch oed. anffodus mae llawer o deithiau wedi cael wybod am nifer o lyfrau a ddarllenodd er Mae aelodau Cangen y Garth hefyd yn eu gohirio achos cyfyngiadau lleol. mwyn ceisio darganfod strategaeth a dra diolchgar i Jên Dafis, Swyddog Edrychwn ymlaen am ddyddiau gwell i oedd yn gweithio iddi hi ac a allai helpu Rhanbarthol y De-ddwyrain, am ni gyd. pobl eraill, llyfrau fel The Power of hwyluso’r ochr dechnegol i’n Cadwch yn ddiogel HABIT, Charles Duhigg, The 7 Habits of gweithgareddau ar Zoom. Rob Evans GMR 14 Tafod Elái Tachwedd 2020

Cymdeithas Wyddonol Ysgol Llantrisant Cylch Caerdydd

Roedd Nos Lun, Hydref 19eg yn garreg filltir yn ein hanes; roedd y gynulleidfa ar wasgar a’r siaradwr gwadd ym Mangor. Canlyniad i’r cloi - lawr oedd y trefniant a ZOOM oedd y cyfrwng. Roeddem yn ddiogel gyda’n gŵr gwadd, Yr Athro Diwrnod Cenhedloedd Unedig Emeritws Gareth Ffowc Roberts, Ar y 23ain o Hydref roedd yr ysgol yn oherwydd ei fod wedi bod gyda ni o’r fôr o liwiau wrth i ni ddathlu Diwrnod y blaen, yn ddi-ffael yn ein diddanu ac yn Cenhedloedd Unedig. Gwisgodd y plant ein herio. Mawr ddiolch iddo am dderbyn pob math o wisgoedd traddodiadol a yr her a mil diolch i Cerian Angharad am modern o wahanol wledydd o gwmpas y reoli ZOOM. byd, o Fecsico i Ffrainc, Yr Eidal a Seland Newydd. Dysgodd pob dosbarth am draddodiadau a diwylliannau y gwahanol wledydd a chafwyd llawer o hwyl yn ystod o diwrnod drwy weithgareddau celf a chrefft, mathemateg, dawns a daearyddiaeth.

Teitl y sgwrs (dyna yw natur ZOOM) Ymweliad PC Lloyd oedd teitl ei lyfr diweddar, Cyfri’n Cewri – Ar y 19eg o Hydref daeth PC Lloyd i'r Hanes Mawrion ein Mathemateg (Gwasg ysgol i siarad â disgyblion Blwyddyn 6 Prifysgol Cymru 2020). Yn y Rhagair ynghylch seiberfwlio a cawn, ‘Mae’r deuddeg o fathemategwyr chyffuriau. Byddwn yn gweld PC Lloyd sy’n cael eu cynnwys….yn adlewyrchu eto cyn y Nadolig i drafod diogelwch dewis personol yr awdur. Buont i gyd yn gewri yn eu dydd, ond nid wyf yn honni arlein ac fe fydd e hefyd yn gweithio mai’r deuddeg….yw’r disgleiriaf yn hanes gyda holl ddisgyblion yr Adran Iau. mathemateg yng Nghymru….yn hytrach, mae’r dewis yn agor cil y drws ar gyfraniad mathemateg i’n diwylliant trwy fywyd a gwaith rhai o’r mawrion’. Mae’r cyfeiriad at ddiwylliant yn amlygu i ddarpar brynwyr nad gwerslyfr mo’r gyfrol; fyddwch chi ddim yn fwy medrus mewn prosesau rhifyddeg, algebra, geometreg, ffracsiynau na thebygolrwydd. Ond mi fyddwch yn gyfoethocach eich deall o gyd-destunau’r agweddau hyn ac, yn benodol, yn gyfoethocach eich Ymweliad Madame Hedd gwybodaeth (a’ch balchder) o gyfraniad Diolch yn fawr i Madame Hedd o Ysgol Cymry i amrywiol ganghennau’r Llanhari am ddod i’r ysgol i ddysgu ddisgyblaeth. A wyddoch, er enghraifft, Ffrangeg i ddisgyblion Blwyddyn 5 a 6 am waith Richard Price (1723-1791) o Diwrnod Shw mae? Su mae? ar yr 16eg o Hydref. Bydd y plant yn Langeinwyr (Llangeinor), Cwm Ogwr a Ar y 15fed o Hydref, dathlwyd ddiwrnod cael cyfle i dderbyn gwers yn Sbaeneg osododd seiliau mathemateg yswiriant a Shw mae? Su mae? Creodd y plant lwyth ac Eidaleg hefyd yn ystod yr wythnosau threfn pensiynau? o bosteri i annog pawb i ddathlu a nesaf. Ym mhob pennod mae hanesion defnyddio’r iaith ac i gofio dweud yn personol, cysylltiadau lleol sy’n gwneud y syml iawn, “Shw mae?” cyfan yn hwyliog i’r darllenydd. Ym mhob pennod y mae pôs (nid yn syndod o gofio am gyfraniadau’r awdur i raglen Geraint I wish I could calculate pi, Welwch chi’r Lloyd ar Radio Cymru). Na phoener! Mae patrwm rhwng y llythrennau ym mhob atebion y posau ym Mhennod 14. Mae gair a’r digidau yn eu trefn? Yn Gymraeg, Pennod 3 yn sôn am y rhif rhyfedd ∏ (Pi Mae'r wefr o wneud mathemateg…., gan neu Pai) ac yn cynnwys y pos sy’n gofyn dderbyn bod th yn un llythyren Ewch a am niwmonig i gofio trefn digidau ∏. phrynwch y llyfr! Bydd llawer yn cofio 3.142 o ddyddiau Ar ddiwedd y cyfarfod cyfeiriodd Ysgol, ond mae’r gyfres yn mynd ymlaen Gareth at y gyfres sy gan Wasg Prifysgol yn ddiddiwedd fel hyn, Croeso Cymru yn rhoi hanes bywyd a gwaith Croeso mawr i Mr Dewi Jones sydd 3.14159265358979323846264…. gwyddonwyr Cymru. wedi ymuno â’r staff i weithio fel Mae Gareth yn cynnig yn Saesneg, How Neville Evans cynorthwyydd yn yr Adran Iau. Tafod Elái Tachwedd 2020 15 Ysgol Tonyrefail Cyngor Eco a’r Cyngor Ysgol Llongyfarchiadau i aelodau newydd y Cyngor Ysgol a’r Cyngor Eco yn yr Gwasanaeth Cynhaeaf Adran Iau ar eu llwyddiant yn yr Cafwyd Gwasanaeth Diolchgarwch etholiadau diweddar. Maent y barod yn gwahanol iawn i’r arfer eleni gyda phob gweithio er budd disgyblion yr ysgol. dosbarth yn gwylio gwasanaeth rhithiol. Diolch yn fawr i ddisgyblion Blwyddyn 6 am drefnu ac am rannu’r neges amserol.

Gwersi Ieithoedd Modern Diolch i Madame Hedd o Ysgol Llanhari am ddod i ddysgu modiwl ieithoedd modern tramor i ddisgyblion Blwyddyn 5 a 6, fel rhan o weithgareddau trosglwyddo Clwstwr Ysgol Llanhari. Maent eisoes wedi cael blas ar siarad Ffrangeg ag Eidaleg ac maent yn edrych ymlaen at eu gwers nesaf sef blas ar Aelodau Cyngor Ysgol a'r siarad Sbaeneg. Llysgenhadon Gwych 2020-21

Gwers Ffrangeg

Diwrnod Shwmae Su’mae Cynhaliwyd nifer o ddigwyddiadau i ddathlu diwrnod Shwmae Su’mae yn yr ysgol a diolch i’n rhieni am gefnogi gartref yn ogystal. Fel rhan o’r gweithgareddau rhoddwyd llyfrau ‘Cymraeg yn yr Ysgol Gynradd’ yn Gwers Eidaleg anrheg i rieni plant y Dosbarth Meithrin.

Llysgenhadon Gwych Derbyniodd y Llysgenhadon Gwych hyfforddiant rhithiol gan Sally Holland, Comisiynydd Plant Cymru ar sut i ddatblygu eu rôl yn yr ysgol ac ehangu gwybodaeth a dealltwriaeth y plant o’u hawliau. Diolch i’r Llysgenhadon am eu gwaith yn rhannu gweledigaeth y Comisiynydd gyda Blwyddyn 6.

Gweithdai Gwyddoniaeth – Ysgol yr Ysbrydion Cafodd Blynyddoedd 3,4 a 5 weithdai gwyddoniaeth i’w cofio ar y thema Calan Gaeaf yn ddiweddar. Diolch i Techniquest am yr ‘ysbrydoliaeth’ - roedd y plant wedi dysgu llawer wrth gael tro ar yr arbrofion cemeg ar y thema ‘Ysgol yr Ysbrydion’.

Arbrofion Ysgol Ysbrydion Bl 3 - 5

16 Tafod Elái Tachwedd 2020

Llyfrau’r Llyfrau’r Nadolig