DOCSLIB.ORG

Zeskanowane Obrazy

Total Page：16

File Type：pdf, Size：1020Kb

Download full-text PDF Read full-text
Zeskanowane Obrazy ECHA PRZESZ£OCI IX, 2008 PL ISSN 1509-9873 ARTYKU£Y I ROZPRAWY Tomasz Strze¿ek Instytut Historii i Stosunków Miêdzynarodowych Uniwersytet Warmiñsko-Mazurski w Olsztynie KAWALERIA KSIÊSTWA WARSZAWSKIEGO W WOJNACH NAPOLEOÑSKICH ORGANIZACJA I SZLAK BOJOWY1 Kawaleria polska, która powsta³a w 1806 roku choæ kontynuowa³a tradycje dawnej jazdy Rzeczpospolitej to jednak zmieni³a swoje oblicze, podobnie jak ca³e pañstwo i armia Ksiêstwa Warszawskiego. Przyjê³a m.in. nowe formy organizacyjne, sposób uzupe³niania szeregów i nieznane dot¹d formacje z ich charakterystycznym umundurowaniem i uzbrojeniem. Jakkol- wiek zasadniczy trzon polskiej kawalerii tworzy³y pu³ki regularne, to jednak miêdzy 1806 a 1813 rokiem trzykrotnie odwo³ywano siê do pospolitego rusze- nia szlachty. Cech¹ charakterystyczn¹ tej formacji by³a obecnoæ w chor¹- gwiach towarzyszy (rycerzy), obok oficerów i pocztowych. Towarzysze, zgod- nie zreszt¹ z dawnymi tradycjami, wyrêczali siê pocztowymi [...] w przy- krzejszych okolicznociach s³u¿by i wykorzystywali ich do pos³ug osobistych jak s³u¿bê dworsk¹. Poza tym wspólnie z oficerami wspó³uczestniczyli w podejmowaniu decyzji o dzia³aniach bojowych. W 1806 i 1807 r. pospolite ruszenie powiela³o odwieczne przywary znane ju¿ z okresu Rzeczypospolitej, a wiêc brak dyscypliny, wykroczenia przeciwko prawu, samowolê, rabunki, nak³adanie nieuzasadnionych kontrybucji, a nawet ³upieskie wyprawy. Próby reorganizacji, maj¹ce na celu nadanie pospolitemu ruszeniu charakteru woj- ska regularnego, zawiod³y. Ogólna liczba pospolitaków nie przekroczy³a 5 tys. (w lutym 1807 r. 4,8 tys.). Czeæ z nich walczy³a w samodzielnym korpusie jazdy powstañczej (dowodzonym przez gen. Wincentego Aksamitowskiego, 1 Tekst nie obejmuje oddzia³ów formowanych w 1812 roku na Litwie (by³y one podporz¹d- kowane w³adzom Wielkiego Ksiêstwa Litewskiego do 1813 roku, gdy komendê nad nimi obj¹³ ks. Józef Poniatowski) oraz tych formacji jazdy, które od pocz¹tku swego bytu pozostawa³y na ¿o³dzie Francji, np. pu³ku szwole¿erów gwardii, pu³ków 7. i 8. szwole¿erów lansjerów. 84 Tomasz Strze¿ek a nastêpnie gen. Micha³a Sokolnickiego), ale wiêkszoæ stopniowo porzuca³a szeregi walcz¹cych lub przechodzi³a do pu³ków regularnych2. Ponownie do pospolitego ruszenia odwo³ano siê w 1809 r. w trakcie wojny z Austri¹3 oraz w 1813 r. po klêsce Napoleona w Rosji. W tym ostatnim wypadku do walki stanê³o tylko kilkaset osób (23 II 1813 r. oko³o 400 jedców, a spodziewano siê 4 tys.)4. Regularne pu³ki kawalerii powstawa³y od koñca 1806 r. £¹czy³y w swo- ich szeregach rekruta dymowego, ochotników i pospolitaków. W czerwcu 1807 r. otrzyma³y numery od 1. do 6. (1., 4., 5. psk i 2., 3., 6. pu³)5. Jesieni¹ 1807 r. liczy³y one 5,2 tys. ¿o³nierzy i 4,8 tys. koni6 , a w marcu 1809 r. 6,2 tys. ¿o³nierzy7. W nastêpstwie wojny z Austri¹ w 1809 r. liczba pu³ków jazdy wzros³a do 16. Nowe tworzono w oparciu o ochotników, pospolite ruszenie i pobór na terenie Ksiêstwa (7., 9. pu³, 10. phuz) i zaboru austriackiego (13. phuz, 14. pkir., 8., 11., 12., 15., 16. pu³)8. 14 XI 1809 r. jazda polska liczy³a ju¿ 14, 5 tys. koni, a w 1810 r. zgodnie z etatem 12,7 tys.9. Najliczniejsz¹ kawaleriê Ksiêstwo wystawi³o do wojny z Rosj¹ w 1812 r. Ju¿ 15 stycznia osi¹gnê³a ona stan 16,3 tys. ¿o³nierzy10. O skali wysi³ku Polaków w kampa- nii rosyjskiej wiadczy fakt, i¿ jazda Ksiêstwa na jej pocz¹tku stanowi³a oko³o 18% jazdy Wielkiej Armii. W toku dzia³añ wojennych kawaleria polska, tak jak ca³a jazda Wielkiej Armii, topnia³a w zatrwa¿aj¹cym tempie. W odwrocie spod Moskwy nie pomog³o jej nawet kucie koni na ostro11. 2 B. Gembarzewski, Wojsko polskie, Ksiêstwo Warszawskie 18071815 [dalej WP 1807], Warszawa 1912, s. 270; J. Albrecht, Z dziejów jazdy Ksiêstwa Warszawskiego. Przyczynek histo- ryczno-organizacyjny do lat 18061808, Warszawa 1922, s. 913, 1421, 68; J. Grobicki, Rozwój i dzieje kawalerii Ksiêstwa Warszawskiego, cz. 1, Przegl¹d Kawaleryjski, t. 11: 1934, nr 4, s. 392394; J. Staszewski, Wojsko polskie na Pomorzu w roku 1807, Gdañski 1958, s. 92 (ród³o cytatu); H. Kroczyñski, Wojsko Polskie na Pomorzu Zachodnim i Krajnie w 1807, Warszawa 1990, s. 7071, 113. 3 Oddzia³y pospolitego ruszenia formowano na terenie Ksiêstwa Warszawskiego i w Gali- cji. Gembarzewski, WP 1807, s. 272273, 277278; Grobicki, op. cit., cz. 1 s. 410; B. Paw³owski, Wojna polsko-austriacka 1809, Warszawa 1999, s. 125, 219, 234. 4 Gembarzewski, WP 1807, s. 127, 279281; M. £ukasiewicz, Armia ksiêcia Józefa, War- szawa 1986 , s. 51, 55, 5861. 5 W tekcie u¿yto nastêpuj¹cych skrótów: BLK Brygada Lekkiej Kawalerii, DLK Dywizja Lekkiej Kawalerii; KrK Korpus rezerwowej Kawalerii; phuz pu³k huzarów, pkir pu³k kirasjerów, psk pu³k strzelców konnych, pu³ pu³k u³anów. 6 Albrecht, Z dziejów, s. 43-44; Grobicki, op. cit., cz. 1, s. 401402. 7 Gembarzewski, WP 1807, s. 117, do tej liczby nie wliczono 1,8 tys. ¿o³nierzy i 1,1 tys. koni w zak³adach, tj. oddzia³ach zapasowych. 8 Grobicki, op. cit., cz. 1, s. 411. 9 Gembarzewski, WP 1807, 118-120, 122, 150. 1 XI 1810 r. 12,1 tys. ¿o³nierzy i koni, przy czym 9. pu³ od 30 XII 1811 r. znalaz³ siê na ¿o³dzie francuskim. 10 Gembarzewski, WP 1807, s. 124, z tego 279 oficerów i 1341 ¿o³nierzy w zak³adach. Przed wojn¹ z Rosj¹ na koszt Napoleona powiêkszano pu³ki jazdy o 200 ludzi (w kompanii 25). 11 J. Grobicki, Rozwój i dzieje kawalerii Ksiêstwa Warszawskiego, cz. 2, Przegl¹d Kawale- ryjski, t. 11: 1934, nr 5, s. 543; M. Kukiel, Wojna 1812 roku, t. 1, Kraków 1937, s. 301; P. A. Austin, 1812. Wielki Odwrót, opowieci tych co prze¿yli, Gdañsk 2005, s. 86, 99100, 127; T. Strze¿ek, Kawaleria Królestwa Polskiego w powstaniu listopadowym. Mobilizacja i podstawy funkcjonowania w wojnie, Olsztyn 2006, s. 13, 534. Kawaleria Ksiêstwa Warszawskiego w wojnach napoleoñskich... 85 W trakcie kampanii na terenie Litwy rozpoczêto formowanie kolejnych pu³- ków (na mocy dekretu Napoleona z 1 VII 1812 r.). Podlega³y one Komisji Rz¹dowej Tymczasowego W. Ks. Litewskiego. By³y to 17., 18., 19., 20. pu³, 21. psk i 3. pu³k szwole¿erów. Powsta³y te¿ mniejsze oddzia³y np. szwadron Tatarów czy szwadron ¿andarmów konnych12. Formacje litewskie w³¹czy³y siê do dzia³añ bojowych pod koniec kampanii, ale nie zrekompensowa³y strat poniesionych przez kawaleriê Ksiêstwa Warszawskiego w Rosji. Pobór zwy- k³y, pobór jednego jedca z 50 dymów do lekkiej kawalerii, pospolite rusze- nie i ochotnicy tak¿e nie byli w stanie tego dokonaæ. 1 I 1813 r. kawaleria polska liczy³a 5,9 tys. ¿o³nierzy i 4,6 tys. koni. Na tê liczbê z³o¿yli siê ¿o³nie- rze, którzy ocaleli z kampanii rosyjskiej, a tak¿e 2,2 tys. ¿o³nierzy z zak³adów kawalerii13. W maju 1813 r., przed reorganizacj¹, kawaleria Ksiêstwa liczy³a w 17 pu³kach (z litewskimi 18. i 20. pu³, ale bez 9. pu³) 395 oficerów, 8,5 tys. podoficerów i ¿o³nierzy z 7,5 tys. koni14. Napoleon reorganizuj¹c wojska Ksiêstwa, które przesz³o na ¿o³d francuski, faktycznie zredukowa³ liczbê pu³- ków kawalerii do jedenastu. 5. psk w³¹czono do 1. psk, 11. pu³ do 3. pu³, 12. pu³ do 8. pu³, a 10. phuz do 13. phuz. Dwa pu³ki litewskie w³¹czono do formacji Ksiêstwa 18. pu³ do 6. pu³, a 20. pu³ do 16. pu³. W korpusie gen. Jana H. D¹browskiego na bazie 4. psk powsta³ 4. pu³. Znaleli siê w nim oficerowie i ¿o³nierze z kilku pu³ków. Z trzech pu³ków stra¿y przedniej sfor- mowano pu³k krakusów15. Do kampanii jesiennej 1813 r. Polacy wystawili w 10 pu³kach (bez 9. pu³) oko³o 6 tys. szabel (czyli ludzi zdolnych do boju). Gdy doliczymy do tego pu³k szwole¿erów gwardii (1,5 tys. szabel), 7. pu³k lansjerów (600 szabel), 8. pu³k lansjerów (300 szabel), 9. pu³ w Gdañsku (443 szable) da to ³¹cznie oko³o 8,8 tys., szabel16, a z litewskim 17. pu³ 9,4 tys. szabel. Stanowi³o to blisko 2025% jazdy jak¹ dysponowa³ Napoleon przed kampani¹ jesienn¹17. W kampanii 1813 r. kawaleria polska ponios³a bardzo dotkliwe straty. 20 XI 1813 r. w Sedanie w omiu pu³kach (2., 3., 4., 8., 16. pu³, 1. psk, p. krakusów i 13. phuz.) oraz dwóch kompaniach Gwardii Honorowej (utwo- 12 Gembarzewski, WP 1807, s. 124125; £ukasiewicz, op. cit., s. 22, 5051, 65, 83, 102, 105106, 119. Pu³ki litewskie nie zakoñczy³y organizacji przed koñcem kampanii. W 1813 r. przesz³y pod dowództwo ks. Józefa Poniatowskiego zgodnie z wol¹ Napoleona. 13 Gembarzewski, WP 1807, s. 125125. W 1812 roku zmobilizowano tak¿e 1,3 tys. jazdy w ramach Gwardii Narodowej; £ukasiewicz, op. cit., s. 50, 5758. 14 A. M. Ska³kowski, O czeæ imienia polskiego, Lwów 1908, s. 1867. 15 Gembarzewski, WP 1807, s. 139, 161; Grobicki, op. cit., cz. 2, s. 546549; £ukasiewicz, op. cit., s. 172173, 176, 206. W 1. psk znaleli siê tak¿e ¿o³nierze z 4. psk. Reorganizuj¹c kawaleriê pu³ków nie zlikwidowano, a jedynie po³¹czono z silniejszymi. 16 J. Za³uski, Wspomnienia, Kraków 1976, s. 271; Gembarzewski, WP 1807, s. 150; M. Kukiel, Dzieje orê¿a polskiego w epoce napoleoñskiej 17951815, Poznañ 1912, s. 404405; Grobicki, op. cit., cz. 2, s. 548; J. Pachoñski, Genera³ Jan Henryk D¹browski 17551818, Warszawa 1981, s. 550; £ukasiewicz, op. cit., s. 177, 180, 210211. 17 M. Kukiel, Wojny napoleoñskie, Warszawa 1927, s.
Load more

Recommended publications
  • Echa Przeszłości 9/2008
    2 Spis treci Rada Redakcyjna Stanis³aw Achremczyk, Daniel Beauvois (Pary¿), Tadeusz Filipkowski, Stanis³aw Gajewski, Stefan Hartmann (Berlin), Zoja Jaroszewicz-Pieres³awcew, Janusz Jasiñski, S³awomir Kalembka, Marek K. Kamiñski, Norbert Kasparek (przewodnicz¹cy), Andrzej Kopiczko, Giennadij Krietinin (Kaliningrad), Kazimierz £atak, Bohdan £ukaszewicz, Jens E. Olesen (Greifswald), Bohdan Ryszewski, Jan Sobczak, Alojzy Szorc Redakcja Jan Gancewski (sekretarz), Witold Gieszczyñski (redaktor naczelny), Roman Jurkowski, Norbert Kasparek Recenzenci Kazimierz Bobowski, Wies³aw Caban Adres Redakcji Instytut Historii i Stosunków Miêdzynarodowych UWM, ul. Kurta Obitza 1 10-725 Olsztyn, tel./fax 089-527-36-12, tel. 089-524-64-35 e-mail: [email protected] http://human.uwm.edu.pl/historia/echa.htm Projekt ok³adki Barbara Lis-Romañczukowa Redakcja wydawnicza Danuta Jamio³kowska T³umaczenie na jêzyk angielski Joanna Jensen PL ISSN 1509-9873 © Copyright by Wydawnictwo Uniwersytetu Warmiñsko-Mazurskiego w Olsztynie Olsztyn 2008 Ark. wyd. 31,5; ark. druk. 26,75; pap. druk. kl III Druk Zak³ad Poligraficzny Uniwersytetu Warmiñsko-Mazurskiego w Olsztynie zam. 722 SPIS TRECI ARTYKU£Y I ROZPRAWY Miron Wolny, Oszustwo Abilyksa fikcja literacka czy rzeczywisty symptom s³aboci polityki Barkidów w Hiszpanii w pocz¹tkowym okresie drugiej wojny punickiej? ...... 7 Marek Smoluk, Spory doktrynalne w Anglii za panowania Henryka VIII ................ 25 Danuta Bogdan, W krêgu autonomii uniwersyteckiej. Troski i radoci profesorów Uniwersytetu Królewieckiego w XVIXVII
    [Show full text]
  • Obraz Marcina Zaleskiego "Obchody Uroczystości Święta Jordanu W
    Jacek Bochiński Obraz Marcina Zaleskiego "Obchody uroczystości święta Jordanu w Warszawie" na tle sytuacji politycznej, religijnej i kulturalnej w Warszawie po upadku powstania listopadowego Almanach Muzealny 8, 265-288 2014 Jacek Bochiński OBRAZ MARCINA ZALESKIEGO OBCHODY UROCZYStośCI ŚWIęTA JORDANU W WARSZAWIE NA TLE SYTUACJI POLITYCZNEJ, RELIGIJNEJ I KULTURALNEJ W WARSZAWIE PO UPADKU PowSTANIA LIStoPADowEGO W 2014 roku dzięki dofinansowaniu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodo- wego Muzeum Warszawy nabyło obraz Marcina Zaleskiego Obchody uroczysto- ści święta Jordanu w Warszawie z 1836 roku1. Widok znany był dotąd jedynie ze spisu prac Marcina Zaleskiego prezentowanych w 1836 roku na wystawie sztuk pięknych w Pałacu Kazimierzowskim2. Prawdopodobnie był pokazywany jesz- cze raz w 1838 roku w Ratuszu na kolejnej wystawie sztuk pięknych3. Dalsze losy obrazu nie są znane. Dzieło jednak nie zaginęło, jak przypuszczano4. Zapewne jeszcze w XIX wieku trafiło do Rosji. W 2006 roku odkrył je w prywatnych zbio- rach w Moskwie kolekcjoner z Polski, zakupił i przywiózł do kraju. Jest to ósme oryginalne dzieło Marcina Zaleskiego w zbiorach Muzeum Warszawy. 1 Zakup obrazu do zbiorów Muzeum Warszawy dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach programu wspierającego powiększanie kolekcji muzealnych. Muzeum otrzymało dofinansowanie w wysokości 140 tys. złotych (całkowita cena wynosiła 180 tys. złotych). 2 Warszawskie wystawy sztuk pięknych w latach 1819–1845, oprac. S. Kozakiewicz, Wrocław 1952, nr 20, s. 204, s. 215. Obraz opisano w katalogu wystawy: „Obchód uroczystości Jordanu, z natury przez Marci- na Zalewskiego”. 3 Tamże, nr 28, s. 219, s. 229, 231. Brak dodatkowych informacji, np. wymiarów, nie pozwala jednoznacz- nie rozstrzygnąć, czy obraz był pokazywany dwukrotnie, czy może istniały dwa odrębne obrazy.
    [Show full text]
  • Kawaleria Księstwa Warszawskiego W Wojnach Napoleońskich - Organizacja I Szlak Bojowy
    Tomasz Strzeżek Kawaleria Księstwa Warszawskiego w wojnach napoleońskich - organizacja i szlak bojowy Echa Przeszłości 9, 83-112 2008 ECHA PRZESZŁOŚCI IX, 2008 PL ISSN 1509-9873 Tomasz Strzeżek Instytut Historii i Stosunków Międzynarodowych Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie KAWALERIA KSIĘSTWA WARSZAWSKIEGO W WOJNACH NAPOLEOŃSKICH - ORGANIZACJA I SZLAK BOJOWY1 Kawaleria polska, która powstała w 1806 roku - choć kontynuowała tradycje dawnej jazdy Rzeczpospolitej - to jednak zmieniła swoje oblicze, podobnie jak całe państwo i armia Księstwa Warszawskiego. Przyjęła m.in. nowe formy organizacyjne, sposób uzupełniania szeregów i nieznane dotąd formacje z ich charakterystycznym umundurowaniem i uzbrojeniem. Jakkol­ wiek zasadniczy trzon polskiej kawalerii tworzyły pułki regularne, to jednak między 1806 a 1813 rokiem trzykrotnie odwoływano się do pospolitego rusze­ nia szlachty. Cechą charakterystyczną tej formacji była obecność w chorą­ gwiach towarzyszy (rycerzy), obok oficerów i pocztowych. Towarzysze, zgod­ nie zresztą z dawnymi tradycjami, wyręczali się pocztowymi „[...] w przy­ krzejszych okolicznościach służby” i wykorzystywali ich do posług osobistych jak służbę dworską. Poza tym wspólnie z oficerami współuczestniczyli w podejmowaniu decyzji o działaniach bojowych. W 1806 i 1807 r. pospolite ruszenie powielało odwieczne przywary znane już z okresu Rzeczypospolitej, a więc brak dyscypliny, wykroczenia przeciwko prawu, samowolę, rabunki, nakładanie nieuzasadnionych kontrybucji, a nawet łupieskie wyprawy. Próby reorganizacji, mające na celu nadanie pospolitemu ruszeniu charakteru woj­ ska regularnego, zawiodły. Ogólna liczba pospolitaków nie przekroczyła 5 tys. (w lutym 1807 r. - 4,8 tys.). Cześć z nich walczyła w samodzielnym korpusie jazdy powstańczej (dowodzonym przez gen. Wincentego Aksamitowskiego, 1 Tekst nie obejmuje oddziałów formowanych w 1812 roku na Litwie (były one podporząd­ kowane władzom Wielkiego Księstwa Litewskiego do 1813 roku, gdy komendę nad nimi objął ks.
    [Show full text]
  • Szamotuły) – the Site of the Famous Napoleonic Tavern Where Bonaparte Met General Jan Henryk Dąbrowski in November 1806
    XIV European Heritage Days in Greater Poland ”Napoleon and His Era” This year marks the 200th anniversary of the enthusiastic welcome given to Napoleon Bonaparte upon his arrival in Poznań in November 1806. Hence this edition of European Heritage Days, held in Greater Poland for the fourteenth time, is devoted to Napoleon and his era. For years, Heritage Days have been prepared by the Regional Centre for Historical Monument Studies and Documentation in Poznań, in cooperation with a growing number of self-governments, institutions and associations (including the Greater Poland Cultural Society) as well as assorted regionalists. This year, the organisation of the Days actively involves, albeit not for the first time, the ”Zamek” (Castle) Culture Centre, which will coordinate the ceremonies held in Poznań. The commune of Czerwonak is planning an extensive “Napoleoniska” to be organised in Owińska. We firmly believe that other ”Napoleonic” localities in Greater Poland, including the extremely important town of Kalisz, will join in. At the same time, we hope that dedicating the Heritage Days to Napoleon will not only promote the region but also alter the view held by the ”rest of the country” about the role played by Greater Poland in the pro-independence struggle. The majority of our compatriots is unaware of the fact that the burden of outfitting Polish troops accompanying Napoleon’s army was borne mainly by the inhabitants of Greater Poland, and that their economic and organisational efforts rendered the struggle waged for national independence possible. We would like to recall that the population of this particular region did not shy from sacrificing their lives, and that Greater Poland was the site of the first successful Polish uprising, when in 1806 Prussian forces were disarmed in the course of a few days, power was seized, Polish structures were set up, and a large-scale social fund raising campaign was commenced.
    [Show full text]