Mellom Kultur Og Natur * Hosangerbygda Som Innovasjons- Allmenning
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
MELLOM KULTUR OG NATUR * HOSANGERBYGDA SOM INNOVASJONS- ALLMENNING Prosjektoppgåve i Samfunnsentreprenørskap av Åse Nilssen og Cathrine Bysheim DATO 19.04.2012 Mellom Kultur og Natur – Hosangerbygda som innovasjonsallmenning Prosjektoppgåve i Samfunnsentreprenørskap av Åse Nilssen og Cathrine Bysheim side 1 1. Innleiing Hosanger er ei bygd på øya Osterøy som ligg nord-aust for Bergen. Osterøy si kulturhistorie kan ein følgja langt bakover i tid, sjølv om Osterøy kommune er av relativt ny dato. Kommunen vart til gjennom ei samanslåing av ulike kommunar som hadde ein del på fastlandet og ein del på øya. Øy-delane av kommunane Bruvik, Haus, Hosanger og Hamre vart i 1964 til den nye Osterøy kommune, som omfattar størstedelen av øya Osterøy. Før den tid var bygda Hosanger kommunesenter i Hosanger kommune. Då var det sjøen som var hovudsamferdselsåra slik at store delar av det som no er Lindås kommune var før 1964 ein del av Hosanger kommune. På Osterøy er det mange små bygder, mykje vakker natur, høge fjell og øya er omkransa av fjordar - «Eit Noreg i miniatyr». Det kom bru til Osterøy i 1997, så sjøvegen som ferdselsveg har vore svært viktig for ostringane. Osterøy har hatt ein allsidig og livskraftig småindustri innan mekanisk-, møbel-, garveri-, tekstil- og næringsmiddelindustri. Fiskeoppdrett/-foredling er og ei viktig næring. I landbruket er det sysselsett kring 300 personer og tømmeryrket står framleis høgt i kurs på Osterøy. Møbel- og garveriindustrien er for det meste borte, men innan mekanisk så er det mange både store og små bedrifter att på øya. I Hosanger bur det omlag 250 personar. Hosanger vert også kalla Mjøsdalen etter gardane Mjøs, som ligg midt i bygda. Bygda ligg rundt ein lun våg kalla Mjøsvågen. Det er fleire bedrifter i bygda, dei største er Mjøs Metallvarefabrikk og trikotasjebedrifta Norlender som er gode arbeidsplassar og lokale grasrot bedrifter. I tillegg er det fleire småbedrifter. Ein 5-6 småbruk, der er kyrkje, Montessoriskule og barnehage. Det er òg mange aktive lag og Mellom Kultur og Natur – Hosangerbygda som innovasjonsallmenning Prosjektoppgåve i Samfunnsentreprenørskap av Åse Nilssen og Cathrine Bysheim side 2 organisasjonar, blant anna Mjøsdalen idrettslag, Hosanger helselag, Mjøsdalen ungdomslag, Osterøy kunstlag og den ideelle organisasjonen Vener av Mjøsvågen. Desse laga er representert med minst eitt medlem i Mjøsdalen grendaråd. I tillegg er både kyrkja og Montesorriskulen representert i grendarådet. Grendarådet arbeider med felles oppgåver for bygda, slik som byggjefelt, badestrand, julegrantenning og det årlege kulturarrangementet «Mjøsdalsdagane». 1.1. Disposisjon Me, underteikna, starta fagkurset i samfunnsentreprenørskap med utgangspunkt i å kunna læra noko som vil byggje vidare på dei ressursane, og det arbeidet som er allereie lagt ned i Mjøsvågen. For å innhenta kunnskap og verktøy som kan koma bygda Hosanger, og på sikt kommunen Osterøy, til gode. Hosanger er inne i eit treårig livOGlyst prosjekt, eit program for lokalsamfunnsutvikling. Meir om dette under punktet livOGlyst. Der har det først og fremst vore fokus på naustmiljøet i Mjøsvågen og dei verna sjøhusa der. Det har vore viktig og utvikla denne ressursen for å skapa gode møteplassar for sosialt liv i bygda. Dette har så langt vorte ein suksess, med blant anna kunstgalleri, kafè og treskoverkstad, gode møteplassar for kunst og kultur. Fokuset vårt no, med ulike hjelpemidlar og verkty frå kurset, vert å heve blikket og identifisere ubrukte ressursar i bygda vår, identifisere ”frøa” og innta ein verdiskapande prosess som kan verta eit gode for heile bygda, der me framleis kan skapa ei levande bygd, og der me legg grunnmurane for vidare samfunnsentreprenørskap. I denne oppgåva vil me setja Hosanger på kartet – både geografisk og historisk. I oppgåva vert både Hosanger og Mjøsdalen brukt som navn på bygda. Oppgåvetekst er «Bygda vår som kreativ allmenning» som det er knytt seks sentrale spørsmål til: 1. Kva er dei materielle og immaterialle ressursane våre? 2. Korleis kan aktørnettverk sjå ut, og kva roller kan dei ulike private og offentlege aktørane spela? 3. Korleis arbeide med mobilisering? 4. Kva verdiar kan/skal me produsere? (økonomiske?, sosiale?, kulturelle?) 5. Korleis sikra kvaliteten i verdiproduksjonen? 6. Korleis kan me motverka at satsinga berre vart eit blaff. Desse spørsmåla vil me drøfta opp mot vårt «prosjekt», tilslutt i oppgåva kjem ei oppsummering og konklusjon. 1.2. Mjøsvågen si historie Går me langt attende i tid var det mange små bedrifter og mykje aktivitet i Mjøsvågen. I dei verna sjøhusa, rundt heile den lune Mjøsvågen, står minna på rekke og rad. Her har det vore kisteverkstader, smier, treskoverkstad, metallstøyperi, møbelfabrikk og dampskipskai med restar etter eit meieri. Det har også vore røykeri, skraphandel, fargeri, ullskoproduksjon, Mellom Kultur og Natur – Hosangerbygda som innovasjonsallmenning Prosjektoppgåve i Samfunnsentreprenørskap av Åse Nilssen og Cathrine Bysheim side 3 knottproduksjon, strømpefabrikk og meir til – eit eventyr av tiltakslyst og skaparglede gjennom generasjonar. I Mjøsvågen var det i si tid 5 kisteverkstader. Det var kring 1865 at dei tok til med å arbeida kister som vart leverte til handelshus i Bergen. I byte fekk dei pengar og byvara. Første del av 1900-talet vart det produsert Amerikakufferter der. I kisteverkstadane vart det i tillegg til kister også arbeidd skrin, skibskister, verktøykister og kuffertar. I ei kassadagbok frå 1904- 1905 finn me òg at det er laga likkister. Tømmeret kom frå Voss og skulle til Bergen, via Evanger, ut Bolstadfjorde og vidare ut Osterfjorden. Men ikkje alt tømmeret vart fløytt direkte til Bergen, for ein del tømmer vart brukt langs fjorden. Såleis kjøpte kisteverkstadane i Mjøsvågen mykje tømmer på slutten av 1880-talet. Ein kan på eitt vis tenkja seg at «gründarane» i Mjøsvågen på midten av 1800-talet symboliserer det som seinare vart stor industri. 2O år tilbake i tid var det mange møbelfabrikkar på øya, og som tidlegare nemnd så står tømmeryrket framleis høgt i kurs. I samband med kisteproduksjonen så var det fleire smier i Mjøsvågen, her vart det laga beslag, hengsler, lister og lås til kister og koffertar. Ein av dei som starta opp som smed i Hosanger på midten av 1800-talet er forløparen til Mjøs Metallvarefabrikk, det som i dag er ei av dei største metallvarefabrikkane på Osterøy. For 30 – 40 år sidan låg sentrum i bygda kring dampskipskaia, der låg fleire butikkar, bank, bibliotek og post. Eit yrande liv og mange offentlege sosiale møteplassar. Gradvis forsvann desse møteplassane ein etter ein, og for 27 år sidan var òg den siste butikken borte. Posten forsvann nokre år seinare. Med det så var alle dei viktige offentlege møteplassane, der folk kunne møtast på tvers av generasjonane, borte. Mellom Kultur og Natur – Hosangerbygda som innovasjonsallmenning Prosjektoppgåve i Samfunnsentreprenørskap av Åse Nilssen og Cathrine Bysheim side 4 Husa i Mjøsvågen vart verna i 2001, og i 2004 vart den ideelle organisasjonen Vener av Mjøsvågen etablert. Målet til organisasjonen var å ta vare på dei gamle flotte byggningane og å formidla den unike kulturhistorien knytt til Mjøsvågen. Ein av dei tidlegare kisteverkstadane vart til Hosanger Treskofabrikk i 1924. På den tida var tresko eit vanleg fottøy, og produksjonen held seg heilt fram til midten av 1950-talet. Då tok andre skotypar over marknaden, og grunnlaget for treskosalet fall bort. Ei god historie knytt til dette er at på grunn av ei lønskonflikt så gjekk alle arbeidarane heim og kom aldri attende. I allefall såg det ut som om arbeidarane var gått heim til lunch då restaureringa av treskoverkstaden tok til. I 2004 vart treskoverk-staden restaurert og produksjonen av tresko vart tatt oppatt. Gjennom dugnad har både maskiner og bygning fått "nytt liv" etter 50 år utan drift. Det vert laga tresko for sal i sju ulike storleikar, etter dei opphavlege måla. Mellom Kultur og Natur – Hosangerbygda som innovasjonsallmenning Prosjektoppgåve i Samfunnsentreprenørskap av Åse Nilssen og Cathrine Bysheim side 5 Eldsjelene knytt til Vener av Mjøsvågen har vore primus motor i arbeidet med restaurering av kulturminne og ivaretaking av tradisjonelt handverk knytt opp mot naustmiljøet og lokale industritradisjonar. Arbeidet er prisløna. Vener av Mjøsvågen mottok i septembr 2005 Arild Haaland sin vernepris for arbeidet som er gjort for å ta vare på dei unike bygningane, og som stimulering til vidare arbeid. Fylkeskonservator Per Morten Ekerhovd trur Mjøsvågen på sikt vil bli like viktig som Havråtunet: «Havrå er blant dei viktigaste kulturminna i Noreg. Eg trur Mjøsvågen med tida vil bli vurdert på same måte, og at ein i framtida vil bli veldig glade dersom vi tek vare på det no.» Bygdanytt 11. februar 2011. 1.3 Starten på identitetsskapande mobilisering Sommaren 2005 starta ein lokal kunstnar og eldsjel opp med kunstgalleri i ein av kisteverkstadane i Mjøsvågen – Galleri Mjøsvågen. I tillegg til dette fekk ho òg med seg ein del kunstnarar til å vera med på eit markakunst-prosjekt ute i naturen i Kossdalen. Kossdalen, som me vil koma attende til i oppgåva, er ein vakker dal på nokre kilometer og som ein kan gå frå Mjøsvågen. Markakunst-prosjektet viste seg å vera ganske unikt her i Hordaland og fekk difor ein del omtale i lokalavisene. Dette førte til at både bygdefolk og tilreisande kom for å ta turen i Kossdalen. Året etter startar eit par damer opp med kafè i Mjøsvågen. Målet med å starta opp med kafeen var å skapa ein god sosial møteplass, noko bygda trengde sårt. Det å vera menneske er å vera sosial, og det sosiale sin plass i kvardagslivet vårt får stor betydning for oss. 1.4. livOGlyst. I 2008 søkte Vener av Mjøsvågen om opptak i livOGlyst program for lokal utvikling i Hordaland for å vidareutvikla dei viktige møteplassane som no var etablert. På grunn av sentralisering og nye samfunnsstrukturar har små bygder mista viktige møteplassar. Me ser at mange nærbutikkar er lagt ned, fleire ungdomslag slit med rekruttering og aktivitetstilbod. Då vert det svært viktig å etablera nye møteplassar i lokalsamfunnet der folk kan møtast på tvers av generasjonar, møteplassar som skaper trivsel og bulyst.