Bogatstvo Vrsta Ptica Na Području Niša

UNIVERZITET U NIŠU PRIRODNO-MATEMATIČKI FAKULTET DEPARTMAN ZA BIOLOGIJU I EKOLOGIJU

Slobodan S. Marković Bogatstvo vrsta ptica na području Niša

Master rad

Niš, 2020.

UNIVERZITET U NIŠU PRIRODNO-MATEMATIČKI FAKULTET DEPARTMAN ZA BIOLOGIJU I EKOLOGIJU

Bogatstvo vrsta ptica na području Niša

Master rad

Kandidat: Mentor: Slobodan S. Marković 286 prof. dr Jelka Crnobrnja-Isailović

Niš, 2020.

UNIVERSITY OF NIŠ FACULTY OF SCIENCES AND MATHEMATICS DEPARTMENT OF BIOLOGY AND ECOLOGY

The richness of bird species in the area of Niš

Master thesis

Candidate: Mentor: Slobodan S. Marković 286 PhD Jelka Crnobrnja-Isailović

Niš, 2020.

ZAHVALNICA

Najveću zahvalnost dugujem roditeljima i bratu na pruženoj najvećoj i najiskrenijoj podršci tokom celog školovanja. Hvala vam mnogo! Zahvaljujem se mentoru na ukazanom poverenju i celokupnoj pomoći. Hvala Marku Nikoliću za svu pomoć i podršku tokom mog učenja ornitološkog sveta. Dragim kolegama iz Biološkog društva „Dr Sava Petrović“ i Društva za zaštitu i proučavanje ptica Srbije se ovom prilikom zahvaljujem na pomoći, podršci i druženju na svim terenskim istraživanjima širom Srbije; uz vas sam zavoleo biologiju i ekologiju. Marku, Milanu, Danilu, Aleksandri, Ani, Ivanu, i najviše Irini, dugujem veliku zahvalnost na velikoj pomoći u terenskim istraživanjima ovog rada!

BIOGRAFIJA KANDIDATA

Slobodan Marković rođen je u Leskovcu, 3. juna 1994. godine. Nakon završene osnovne škole upisuje srednju medicinsku školu u Leskovcu, smer medicinski tehničar. Srednju školu završava 2013. godine, iste godine upisuje Prirodno-matematički fakultet u Nišu, Departman za biologiju i ekologiju. Osnovne akademske studije završava 2017. godine i iste godine na istom departmanu upisuje master akademske studije, smer Ekologija i zaštita prirode.

SAŽETAK

U ovom radu analiziran je diverzitet ornitofaune na području gradskih opština Niša. Podaci su prikupljeni terenskim istraživanjem i pregledom literature, i predstavljaju prikaz koji obuhvata period od tri decenije. Svi podaci su prikupljeni od 17. marta 2019. godine do 6. septembra 2020. godine.

Podaci su iskorišćeni za prikaz ornitofaune 5 gradskih opština Niša. Utvrđeno je da bogatstvo ornitofaune Niša čine 170 vrsta ptica, dok je na području GO Palilula zabeležen najveći broj vrsta ptica, 130 vrsta. Po IUCN statusu ugroženosti globalnih populacija, 164 vrsta ptica na području Niša ima status LC (eng. „Least Concern“ ili „Najmanja briga“), četiri vrste imaju status NT (eng. „Near Threatened“ ili „Skoro ugrožena“) i po jedna vrsta ima status VU (eng. „Vulnerable“ ili „Ranjiva“) odnosno EN („Endangered“ ili „Ugrožena“). Sa 170 vrsta, u ovom radu je obrađeno skoro 32% ornitofaune Evrope i skoro 50% ornitofaune Srbije.

Ključne reči: Ptice, ornitofauna, grad Niš, diverzitet, IUCN.

ABSTRACT

This study analyzes the diversity of ornithofauna in the city municipalities of Niš. The data were collected through field research and literature review, and represent a review covering a period of three decades. All data were collected in the period from March 17, 2019 to September 6, 2020.

The data were used to show the ornithofauna of 5 city municipalities of Nis. It was determined that the richness of the ornithofauna of Nis consists of 170 species of birds, while the largest number of bird species, 130 species, was recorded in the area of city municipality of Palilula. According to the IUCN threatened status of global populations, 164 species in the area of Niš have the status of LC („Least Concern“), 4 species of NT („Near Threatened“) and one species with the status of VU („Vulnerable“) and EN („Endangered“). With 170 species, almost 32% of the ornithofauna of Europe and almost 50% of the ornithofauna of Serbia were treated in this paper.

Key words: Birds, ornithofauna, city of Niš, divesity, IUCN.

SADRŽAJ: 1. UVOD ...... 9 1.1. Opšte odlike i ekologija ptica ...... 9 1.2. Migracije ptica ...... 10 1.3. Bogatstvo vrsta ptica na području Evrope i Srbije ...... 11 1.4. Istorija istraživanja ornitofaune Srbije i Niša ...... 11 1.5. Faktori ugrožavanja ptica ...... 12 1.6. Ciljevi istraživanja ...... 13 2. MATERIJAL I METODE ...... 14 2.1. Područje istraživanja ...... 14 2.1.1. Opšte odlike grada Niša ...... 14 2.1.2. Položaj, granice i demografija opština ...... 15 2.1.3. Hidrologija ...... 17 2.1.4. Klimatske karakteristike ...... 17 2.2. Rad na terenu ...... 17 2.2.1. Metodologija terenskih istraživanja ...... 18 2.2.2. Metodologija određivanja statusa ugroženosti ...... 19 3. REZULTATI ...... 21 3.1. Skoro ugrožene i ugrožene globalne populacije vrsta ptica koje su zabeležene na području Niša ...... 32 4. DISKUSIJA ...... 35 5. ZAKLJUČAK ...... 39 6. LITERATURA ...... 40 7. SUMMARY ...... 43

1. UVOD

Ptice su kosmopolitska grupa životinja. Zbog sposobnosti letenja i sposobnosti privikavanja na spoljašnje uticaje sredine naseljavaju sve delove naše planete. Brojnost vrsta ptica u svetu je procenjena na preko 11.110 (HBW i BirdLife International, 2019). Iako su jedna od najbolje istraženih grupa organizama, svake godine naučnici otkrivaju nove vrste. Ova otkrića se dešavaju najčešće u tropskim oblastima i to zahvaljujući razvitku molekularno-genetičkih metoda (Matović, 2018).

1.1. Opšte odlike i ekologija ptica

Ptice spadaju u evolutivno mladu grupu kičmenjaka, koju karakterišu perje, kljun bez zuba, lake pneumatične kosti i dobro razvijen grudni koš. Ptice su dvonožni organizmi kojima su prednji ekstremiteti evoluirali u krila. Sve ove osobine su adaptacije koje su omogućile pticama da lete. Prisustvo perja je karakteristika kojom se današnje ptice razlikuju od svih ostalih živih organizama. Pero se sastoji od drške, badrljice i zastave. Uloga pera u letenju je već pomenuta, međutim pero je zaslužno i za održavanje stalne telesne temperature. Upravo ove dve uloge omogućile su kosmopolitsko rasprostranjenje ptica. U zavisnosti od uloge, kod ptica možemo razlikovati pera različite veličine, oblika, obojenosti, gustine i slično. Tako razlikujemo letna pera koja pticama omogućavaju veću aerodinamičnost i ukrasna pera koja su odlika polnog dimorfizma, odlikuju seksualno zrele jedinke, ali takođe mogu imati ulogu u lakšem kamufliranju ptica u njihovom karakterističnom staništu. Paperje kod ptica ima isključivo ulogu u termoregulaciji (Matović, 2018).

Ishrana ptica je raznolika i zavisi od vrste. Iako su tokom evolucije izgubile krupne vilice i zube, ptice su dobile svojevrsni alat za konzumiranje raznovrsne hrane - kljun. Ptice su, tokom evolucije, razvile različite forme kljunova, pa svaka forma omogućava konzumiranje specifične hrane. Kod ptica koje imaju raznovrsnu ishranu, forma kljuna je takva da omogućava gutanje insekata, otvaranje plodova, ali i lomljenje egzoskeleta insekata. Detlići i žune imaju dug kljun sa dugim jezikom za bušenje šupljina u drvetu i konzumiranje insekata, a kod njih je prisutna i

specijalna adaptacija lobanje koja sprečava oštećenje mozga prilikom bušenja. Grabljivice imaju kljun koji služi za cepanje mesa i ubijanje plena, dok lešinari imaju jak kljun kojim mogu čak i da lome kosti. Ptice vodenih staništa imaju kljunove koji im omogućavaju lak lov riba ili filtriranje vode i bentosa i konzumiranje algi, puževa, i drugih beskičmenjaka. Ptice koje se hrane filtriranjem bentosa imaju specifično senzitivan vrh kljuna kojim osećaju plen u mulju. Zbog toga što nemaju zube i nemaju mogućnost usitnjavanja hrane, ptice imaju specifičnu građu želuca u kome luče jake želudačne sokove koji omogućavaju varenje krupnih komada hrane (Perrins, 1987).

1.2. Migracije ptica

Sama dostupnost hrane je jedan od glavnih uzroka migracije ptica. Tako razlikujemo ptice selice i ptice stanarice. Selice menjaju mesta boravišta u periodu nepovoljnih uslova dok stanarice ne napuštaju svoje mesto boravišta. Postoje i lutalice koje se se sele delimično i neregularno (Matović, 2018).

Sezonske migracije su odlika različitih grupa organizama: mnogih insekata, sisara, morskih kornjača, riba i mnogih drugih. Međutim, nijedna grupa nema toliko dobro razvijene i tako geografski raširene migracije kao ptice. Njihovi migratorni putevi obuhvataju gotovo celu planetu. Najuočljivije migracije su sezonske koje se javljaju u proleće i jesen, ali migracije takođe mogu biti dnevne, mesečne i mogu se javljati u bilo kom delu planete. Većina ptica migrira letenjem, ali pingvini i još neke morske ptice migriraju plivanjem (Newton, 2008).

Migracija ptica predstavlja redovan povratak jedinki svake godine u otprilike isto vreme na, uglavnom, specifične lokalitete. Migracije često uključuju duža putovanja od više stotina ili desetina hiljada kilometara. Većina ptica svoj period razmnožavanja provodi na većoj geografskoj širini u odnosu na period u kome se ne razmnožava. Ove migracije su, pre svega, povezane sa sezonskim promenama i, kako je već napomenuto, dostupnošću hrane, koja je i sama pod uticajem sezonskih promena. Migracije su masovna kretanja velikog broja pitca između područja razmnožavanja i područja zimovanja (Newton, 2008).

1.3. Bogatstvo vrsta ptica na području Evrope i Srbije

Palearktik obuhvata Evropu, Severnu Afriku i deo Azije (severno od Himalaja). Evropa pripada podoblasti zapadnog Palearktika koja se odlikuje karakterističnom florom i faunom. Ptice u Evropi naseljavaju raznovrsna staništa: tundre i guste šume na severu, stepe i pašnjake širom Centralne Evrope, veliki broj močvara i planinske masive Južne Evrope, ali i oblast Mediterana na krajnjem jugu Evrope za koju su karakteristične veoma visoke temperature i mala količina padavina (Hume, 2002).

Diverzitet ptica u Evropi predstavljen je sa oko 540 vrsta koje se redovno gnezde ili zimuju na ovom kontinentu (BirdLife international, 2017). Međutim, u Evropi je do sada zabeleženo preko 850 vrsta ptica (https://avibase.bsc-eoc.org).

Diverzitet ptica u Srbiji je veoma dobro proučen i postoji kontinuitet u proučavanju još od polovine prošlog veka. U Srbiji je do sada evidentirano 352 vrste ptica (Šćiban i sar., 2015), od kojih je 309 zabeleženo više od 10 puta nakon 1950. godine (Vasić i Šćiban, 2018). Gnezdeći status u Srbiji do sada je imalo 259 vrsta ptica ili 70.7% od ukupno zabeleženih vrsta (Šćiban i sar., 2015).

Treba napomenuti i podatak da je u Srbiji redovno prisutno 238 gnezdećih vrsta, kao i 54 vrste koje redovno zimuju u našoj zemlji (BirdLife International, 2017). Srbija po poršini zauzima 0.8% Evrope. Upoređujući podatke BirdLife International-a, možemo zaključiti da Srbiju naseljava 54.07% ornitofaune Evrope.

1.4. Istorija istraživanja ornitofaune Srbije i Niša

Prvi podaci o rasprostranjenju ptica na području Srbije zabeleženi su u 17. i 18. veku, zahvaljujući tadašnjem interesovanju naroda za sokolarstvo. Na osnovu zapisanih podataka, danas znamo da se ornitofauna na teritoriji Srbije prati u kontinuitetu gotovo dva veka. Intenzivnija istraživanja počinju krajem 20. i početkom 21. veka. Postoje i mnogi podaci iz 19. veka, ali ne u štampanoj formi već u vidu ornitoloških zbirki, ornitoloških kolekcija pojedinaca kao i u arhivama

muzeja. Ratni sukobi na našim prostorima doveli su do gubitka velikog broja istorijskih podataka, a najbitnije je napomenuti gubitak celokupnog naučnog materijala o pticama sa današnje teritorije središnje Srbije (Matvejev, 1947), što bi sa sigurnošću obogatilo građu o teritoriji Niša i okoline. Najintenzivnija istraživanja bila su na području Vojvodine, gde je delovao najveći broj ornitologa. Na području središnje Srbije ptice je prvi proučavao Pančić (1869). Pred kraj 19. veka, u okolini Niša profesor Spiridon Brusina sprovodi sa svojim timom istraživanje ornitofaune ovog kraja. Niš se tokom 20. veka najranije pojavljuje u ornitološkim radovima Jozefa Genglera (1916-1918), ali i Hajnriha Dica (1918), koji su svoje radove objavili u prvoj polovini 20. veka. Nakon Drugog svetskog rata, ornitološka istraživanja na području Jugoslavije se intenziviraju. Krajem 20. i početkom 21. veka počinju istraživanja rasprostranjenja ptica na teritoriji cele Srbije (Puzović, 2018). Poslednji rad ornitofaune Niša i okoline je sa podacima iz 1989. godine (Žuljević, 2000), a nakon toga objavljivani su samo pojedinačni nalazi, ali i naučno-popularna brošura Biološkog društva „Dr Sava Petrović“ iz Niša – „Ptice niških parkova“ (Nikolić i sar., 2017).

1.5. Faktori ugrožavanja ptica

U Crvenoj knjizi ptica Srbije (Radišić i sar., 2018) opisano je 123 vrsta ptica koje se suočavaju sa rizikom nestajanja sa naših prostora. Od ukupno 352 vrste zabeležene u Srbiji, 35% vrsta spada u grupu ugroženih. Faktori koji dovode do ugrožavanja su raznoliki, međutim u one najupečatljivije spadaju: degradacija staništa, lov i krivolov, hvatanje i čuvanje ptica iz divljine i na kraju trovanja.

Oko 90% vrsta svetske ornitofaune je pogođeno degradacijom staništa. Degradacija i gubitak staništa su najveći ekološki problemi u celom svetu. U Srbiji ovaj problem se javlja zbog nekoliko činilaca i to:

 Razvoj naselja i izgradnja komercijalnih građevina, od kojih je najveći problem širenje površina za turizam i rekreaciju u okviru zaštićenih područja. Širenjem ovih površina, mahom u brdsko-planinskim oblastima, ugrožavaju se staništa mnogih ptica, a neke od naših najređih ptica su karakteristične baš za ovakve tipove staništa.

 Intenzivna poljoprivreda sa dominantnim monokulturama negativno utiče na biodiverzitet. Prirodno mozaična staništa sa drvoredima, pašnjnacima i pojedinačnim stablima zamenjena su nepreglednim površinama useva. Ovakva situacija dovodi do nedostatka mesta za gnežđenje i nedostatka hrane i najviše ugrožava naše najređe vrste grabljivica.  Izmena prirodnih ekosistema uticajem čoveka dešava se na nekoliko načina: upravljanje i korišćenje voda, izgradnja nasipa i hidroelektrana, intenzivno i nekontrolisano šumarstvo, eksploatacija rudnog bogatstva i izgradnja kamenoloma, pokretanje rudnika i nekontrolisana eksploatacija šljunka (Pantović i Ružić, 2018).

1.6. Ciljevi istraživanja

Ovaj rad ima za cilj da prikaže bogatstvo ornitofaune na području grada Niša, statuse ugroženosti svih zabeleženih vrsta, kao i raspodelu svih ovih podataka po gradskim opštinama grada Niša. Rad takođe treba da uporedi bogatstvo ornitofaune grada Niša sa drugim istraživanim područjima.

2. MATERIJAL I METODE

2.1. Područje istraživanja

2.1.1. Opšte odlike grada Niša

Grad Niš (Slika 1.) se nalazi u jugoistočnoj Srbiji, smešten u Niškoj kotlini. Niška kotlina predstavlja ravničarsko prostranstvo koje je gotovo sa svih strana okruženo planinskim masivima: sa severne strane pruža se ogranak Svrljiških planina i ogranak malog Jastrebca; istočnu i jugoistočnu stranu kotline nadvisuju ogranci Svrljiške planine i Suva planina; sa južne strane nalazi se planina Seličevica; sa zapadne strane Niška kotlina postepeno prelazi u uzdignute lesne i aluvijalne platoe Batušinačkog visa i Dobričkog polja (Kostić, 1983).

Na samoj teritoriji grada se nalaze Jelašnička i Sićevačka klisura koje su nastale radom Jelašničke reke, odnosno Nišave (Kostić, 1983). Niška kotlina je u bliskom kontaktu sa okolnim kotlinama. Sa južne strane je, preko Kurvingradskog suženja, u kontaktu sa malom Brestovačkom i Leskovačkom kotlinom, dok na severu, sa Aleksinačkom kotlinom, čini dvojno tektonsko udubljenje sa Mezgrajskim suženjem između njih (Pavlović, 2019).

Slika 1. Položaj i područje grada Niša. (Izvor: geosrbija.com)

2.1.2. Položaj, granice i demografija opština

Grad Niš čine pet gradskih opština (Slika 2.): Medijana, Pantelej, Palilula, Niška Banja i Crveni Krst. Sve gradske opštine zauzimaju ukupno 596,71 km2 (Anonymous, 2011 ).

GO Medijana je najmanja po površini - 49 km2, ali ima najveći broj stanovnika - 88.010 od ukupno 257.867 ljudi koji žive na području grada Niša po popisu stanovništva iz 2011 godine.

Slika 2. Položaj i granice gradskih opština. (izvor:Geosrbija.com)

Opština Medijana obuhvata centralni deo grada Niša kao i prigradsko naselje Brzi Brod i nalazi se uz samu obalu reke Nišave. Opština ima visok stepen urbanizacije i gusto je naseljena (Republički zavod za statistiku, 2013). Nalazi se u središtu i graniči se sa svim ostalim gradskim opštinama.

GO Pantelej ima površinu od 14.176 ha, 36a, 76 m2. GO Pantelej obuhvata ogranke Svrljiških planina kao i podzemne lalvirinte Cerjanske pećine, a južna granica opštine obuhvata i obalu reke Nišave. Ova opština je većim delom ruralna (Republički zavod za statistiku, 2013) i broji oko 48.000 stanovnika.

GO Palilula ima površinu od 117,37 km2. Po popisu iz 2002. godine ima 72.165 stanovnika, a više od dve trećine stanovnika živi u gradskom području. GO Palilula obuhvata Bubanj, Južnu Moravu sa sistemima bara u okolini sela Batušinac, Čokot, Lalinac, kao i deo Lalinačke slatine (Republički zavod za statistiku, 2013). Lalinačka slatina je proglašena za spomenik prirode 2015. godine i nalazi se u podnožju planine Mali Jastrebac, nedaleko od Južne Morave.

GO Niška Banja ima površinu od 144,92 kvadratna kilometra i po popisu iz 2011. godine ima 14.819 stanovnika (Republički zavod za statistiku, 2013). Pod GO Niška Banja spada deo

Sićevačke klisure, Jelašnička klisura i Jelašnička reka, kao i deo Suve planine. Na severu se prostire do reke Nišave kod naselja Nikola Tesla, gde se Kutinska reka uliva u Nišavu. U blizini ulivanja Kutinske reke u Nišavu se nalazi i sistem bara.

GO Crveni Krst zauzima skoro trećinu područja grada Niša, 181,53 km2 sa svega 33,452 stanovnika. Većina stanovništa živi na selu. Ova opština se nalazi na severozapadu Niške kotline i obuhvata tok Južne Morave, ušće Nišave u Južnu Moravu i Humsku čuku (Republički zavod za statistiku, 2013).

2.1.3. Hidrologija

Najznačajniji površinski hidrografski elementi su reke Južna Morava i Nišava (Đurđević, 2006). U Nišavu se na području Niške kotline ulivaju Jelašnička, Kutinska, Gabrovačka, Humska i Malčanska reka. Pored ovih tekućih vodenih površina tu su još i brojni sistemi bara u okolini Batušinca, Čokota, Međurova, Lalinca u blizini Južne Morave koji još uvek nisu dovoljno istraženi (Anonymous, 2013).

2.1.4. Klimatske karakteristike

Na klimatske uslove kotline utiču geografski položaj, reljef i prodor toplih i hladnih vazdušnih struja. Niška kotlina pripada Niško-Leskovačkom klimatskom rejonu. Ovaj rejon se odlikuje najmanjom količinom padavina u Srbiji i ujedno je najtopliji klimatski rejon u Srbiji. Zahvaljujući ovim osobinama Nišku kotlinu odlikuje najduži period vegetacije, preko 260 dana godišnje (Pavlović, 2019).

2.2. Rad na terenu

Pri terenskom istraživanju korišćeni su dvogledi sa uvećanjem 8x42 i 6x30, dok su za izradu foto dokumentacije korišćeni digitalni aparati Panasonic LUMIX DZFZ82 i Canon SX70HS. Za identifikaciju taksona korišćen je priručnik za determinaciju ptica „Collins Bird

Guide - 2nd edition“ (Svensson, 2009) kao i pomoćna literatura „Raptors of the world“ (Ferguson- Lees i Christie, 2001) i „The Complete Guide to the Birdlife of Britain and Europe“ (Hume, 2001). Za prikupljanje podataka na terenu korišćena je aplikacija NaturaList. Ova aplikacija služi za prikupljanje podataka o biološkoj raznovrsnosti različitih grupa organizama (https://data.biolovision.net/). Za svaki terenski podatak ova aplikacija u realnom vremenu na mobilnom uređaju beleži i geografsku koordinatu velike preciznosti (< 5m), tačan datum i vreme nalaza, a takođe je, za svaku vrstu, beležena i brojnost uočenih jedinki.

2.2.1. Metodologija terenskih istraživanja

Linijski transekt je metoda koja je najviše korišćena. Predstavlja metodu posmatranja i beleženja ptica duž unapred definisane rute. Beleženje ptica se odvija neprekidno duž celog transekta, a popisuju se ptice koje su uočene ili su prepoznate po zvuku (Sutherland i sar. 2004). Za ovu metodu je veoma bitno kretati se konstantno približno istom brzinom ali i da se unapred odredi do koje daljine se popisuju ptice koje su van transekta (sa leve i desne strane). U ovom slučaju unošeni su nalazi koji su od linije kretanja odstupali po 100m sa leve, odnosno desne strane. Na teritoriji GO Niša određeno je 15 linijskih transekata. Na svakoj GO definisana su po 3 linijska transekta. Zamišljene linije kretanja su unapred određene uz pomoć Google Earth softvera tako da transekti prolaze kroz najviše različitih tipova staništa, ali i kroz potencijalno najbiodiverzitetnija područja. Svi transekti su bili dužine 7-12 km, a neki su prolazili i kroz nekoliko GO.

Pored linijskog transekta korišćen je još i tačkasti transekt. Tačkasti transekti se od linijskih razlikuju po tome što se istraživač zaustavlja na unapred definisanim mestima i tu se zadržava od 2 do 20 minuta. Ova metoda dozvoljava pticama privikavanje na prisustvo čoveka i njihovo slobodnije kretanje. Na ovim mestima popisuju se sve ptice koje su uočene ili prepoznate po zvuku (William i sar. 2004). Metoda tačkastog transekta se koristila na istovetnim transektima na kojima se koristila i metoda linijskog transekta. Međutim, zbog dužine trajanja metode tačkastog transekta, neki od njih su odrađeni putem nekoliko izlazaka na teren i sa odgovarajućim pauzama, kako bi se transekt uspešno realizovao.

Manje od 3% nalaza je prikupljeno na osnovu slučajnog posmatranja, bez ikakve terenske aktivnosti. Svi pomenuti nalazi su sa područja opštine Medijana.

2.2.2. Metodologija određivanja statusa ugroženosti

Međunarodni stepen ugroženosti vrste određen je na osnovu Kategorija ugroženosti po kriterijumima koje je propisala Međunarodna unija za zaštitu prirode (IUCN) i koji su opšte prihvaćeni kod institucija koje su uključene u proces zaštite prirode. Svaka vrsta je dobila svoj status ugroženosti, a praćene su 3 populacije: gnezdeća, negnezdeća i globalna. Iskorišćene kategorije u radu i značenje skraćenica su sledeći (https://www.iucnredlist.org/resources/categories-and-criteria):

 NA (Neprimenjivi kriterijum) - Nije moguće primeniti kriterijum IUCN na regionalnom nivou iz različitih razloga.  DD (Nedovoljno podataka) - Nedovoljno podataka prema kojima se može načiniti procena rizika.  LC (Najmanja briga) - Vrste sa širokim rasprostranjenjem i velikim populacijama.  NT (Skoro ugroženi takson) - Moguća kvalifikacija u ugrožene u budućnosti.  VU (Ranjiv takson) - Dostupni dokazi ukazuju da zadovoljava bilo koji kriterijum za kategoriju ranjivog taksona i smatra se da se suočava sa visokim rizikom od izumiranja u slobodnoj prirodi.  EN (Ugrožen takson) - Dostupni dokazi ukazuju da zadovoljava bilo koji kriterijum za kategoriju ugroženog taksona i smatra se da se suočava sa veoma visokim rizikom od izumiranja u slobodnoj prirodi.  CR (Kritično ugrožen takson) - Dostupni dokazi ukazuju da zadovoljava bilo koji kriterijum za kategoriju kritično ugroženog taksona i smatra se da se suočava sa ekstremno velikim rizikom od izumiranja u slobodnoj prirodi.  EX (Iščezli takson) - Kriterijum se koristi samo ukoliko postoji dokaz da je poslednja jedinka uginula (takson nije zabeležen na datom području u poslednjih 50 godina). Ovaj kriterijum je korišćen za gnezdeću populaciju na regionalnom nivou.  / - Ne postoje podaci o gnežđenju na regionalnom nivou. Vrsta se nikada nije gnezdila u našoj zemlji. Ovaj kriterijum je korišćen za gnezdeću populaciju na regionalnom nivou.

Konvencija o zaštiti evropskih divljih vrsta i prirodnih staništa je obavezujući međunarodni pravni instrument u području zaštite prirode. Takođe se naziva Bernska konvencija i ima za zadatak očuvanje prirode na teritoriji Evrope i nekih zemalja Afrike. Ova konvencija zaštitu vrsta ptica obuhvata u dodacima aneksa II i III, koji se odnose na zaštitu faune (https://www.coe.int/en/web/conventions/full-list/-/conventions/treaty/104). Bernska konvencija je osnova za donošenje zakona o zaštiti prirode na nacionalnim nivoima. Sa crvene liste ptica Srbije 147 vrsta se nalazi na Bernskoj konvenciji (Tucakov i sar., 2018). Srbija je potpisnica ove konvencije od 2008. godine.

Direktiva o zaštiti divljih vrsta ptica je najstariji usvojeni dokument Evropske unije o zaštiti životne sredine i usvojena je prvi put 1979. godine. Zaštita se odnosi na upravljanje i monitoring ptica, jaja, gnezda i staništa svih vrsta ptica koje se prirodno nalaze na teritoriji Evropske unije (http://www.rdvode.gov.rs/). Sastoji se iz 6 aneksa, svaki aneks obuhvata posebne vrste ptica i njihovu zaštitu u odnosu na ugroženost tih vrsta.

CITES ili Vašingtonska konvencija je konvencija o međunarodnom prometu ugroženih vrsta divlje flore i faune. Ima za zadatak da zaštiti ugrožene vrste divlje flore i faune, sprečavanjem međunarodne trgovine tim vrstama. CITES konvencija obuhvata 40 vrsta ptica sa crvene liste ptica Srbije (Tucakov i sar., 2018).

3. REZULTATI

Na osnovu terenskih istraživanja i literaturnih podataka prikupljeno je ukupno 5972 podatka o ornitofauni Niša. Svi ovi podaci iskorišćeni su za prikaz ornitofaune gradskih opština Niša. Uzevši u obzir period sakupljanja podataka, ovaj ornitološki prikaz obuhvata oko tri decenije.

Terenskim istraživanjem u periodu od 17. marta 2019. do 6. septembra 2020. godine prikupljeno je 5707 podataka. U 2019. godini ukupno je realizovano 40 terenskih izlazaka na unapred određenim transektima, dok je u 2020. godini realizovano 62 izlaska na teren. Ukupno je zabeleženo 160 vrsta ptica, a podaci o distribuciji vrsta ptica po opštinama prikazani su u Tabeli 1. Transekti koji su bili realizovani na relaciji Krive Livade i Brzi Brod uz obalu reke Nišave beleženi su za dve opštine, Opštinu Medijana i opštinu Pantelej. Razlog je granica između ove dve opštine koja je upravo reka Nišava.

Sistematskim pregledom literature ornitofaune ovog geografskog područja prikupljeno je dodatnih 265 literaturnih podataka. Literaturni podaci preuzeti su iz pet radova koje su objavili: Kulić (2005), Ilić (2001), Puzović (2011), Dobrev (2015/16) i Žuljević (2000). Ukupno 255 podataka preuzeto je iz rada “Ornitofaunistički podaci iz šire okoline Niša u 1989. godini” (Žuljević, 2000). Lokaliteti beleženih vrsta u literaturi su prikazani opisno, najbližim geografskim pojmom. Za potrebe izrade ovog rada korišćeni su samo podaci čiji lokaliteti su sa sigurnošću utvrđeni u okviru današnjih granica gradskih opština. Vrste za koje postoji napomena “česte u naseljenim mestima” i “česte van naselja” su navedene za sve gradske opštine. Iz navedene literature ukupno je zabeleženo 83 vrste. Prikaz vrsta ptica po gradskim opštinama iz literaturnih podataka prikazan je u Tabeli 2.

Tabela 1. Spisak svih vrsta ptica prema podacima dobijenim terenskim istraživanjem i njihova raspodela po gradskim opštinama. (1 – Vrsta je prisutna, 0 – Vrsta nije prisutna)

GRADSKE OPŠTINE VRSTE Medijana Pantelej Palilula Niška Banja Crveni krst Accipiter brevipes 1 0 1 0 0 Accipiter gentilis 0 0 1 1 0 Accipiter nisus 1 1 1 1 0 Acrocephalus arundinaceus 0 0 1 0 0 Acrocephalus melanopogon 0 0 1 0 0 Acrocephalus palustris 1 1 1 0 1 Acrocephalus schoenobaenus 0 0 1 0 0 Actitis hypoleucos 1 1 1 0 0 Aegithalos caudatus 1 1 1 1 1 Alauda arvensis 1 1 1 1 1 Alcedo atthis 1 1 1 1 0 Anas crecca 0 0 0 1 0 Anas platyrhynchos 1 1 1 1 1 Anthus spinoletta 1 1 1 1 0 Anthus trivialis 1 1 1 0 0 Apus apus 1 1 0 0 0 Apus pallidus 1 1 0 0 0 Aquila chrysaetos 0 0 0 1 0 Ardea alba 1 1 1 1 1 Ardea cinerea 1 1 1 1 1 Ardea purpurea 1 0 1 0 0 Ardeola ralloides 0 0 1 0 0 Asio otus 1 0 0 0 1 Athene noctua 1 0 1 0 0 Aythya nyroca 0 0 1 0 0 Buteo buteo 1 1 1 1 1 Calidris alpina 1 1 0 0 0 Caprimulgus europaeus 1 0 0 0 0 Carduelis carduelis 1 1 1 1 1 Cecropis daurica 0 0 1 1 0 Cettia cetti 0 0 1 0 0 Charadrius dubius 1 1 1 0 0 Chlidonias hybrida 1 1 1 0 0 Chloris chloris 1 1 1 1 1 Ciconia ciconia 1 1 1 1 1 Ciconia nigra 1 0 0 1 0 Cinclus cinclus 1 1 0 1 0 Circaetus gallicus 0 1 1 0 0 Circus aeruginosus 0 0 1 0 1 Circus cyaneus 0 0 1 0 1 Coccothraustes coccothraustes 1 1 1 1 1 Columba livia f. domestica 1 1 1 1 1 Columba palumbus 1 1 1 1 1 Corvus corax 1 1 1 1 1 Corvus cornix 1 1 1 1 1 Corvus frugilegus 1 1 1 1 1 Corvus monedula 1 1 1 1 1 Coturnix coturnix 0 1 1 0 1 Cuculus canorus 1 1 1 1 1 Cyanistes caeruleus 1 1 1 1 1 Delichon urbicum 1 1 1 1 0 Dendrocopos major 1 1 1 1 1 Dendrocopos syriacus 1 1 1 1 0 Dendrocoptes medius 1 1 1 1 0 Dryobates minor 1 1 1 1 1 Dryocopus martius 1 1 1 1 0 Egretta garzetta 1 1 1 0 0 Emberiza calandra 1 1 1 1 1 Emberiza cia 0 0 0 1 0 Emberiza cirlus 0 0 1 1 1

Emberiza citrinella 1 1 1 1 1 Emberiza hortulana 0 1 1 0 1 Emberiza melanocephala 0 0 1 0 1 Emberiza schoeniclus 1 1 1 0 1 Erithacus rubecula 1 1 1 1 0 Falco subbuteo 1 1 1 0 0 Falco tinnunculus 1 1 1 0 1 Falco vespertinus 0 0 1 0 0 Ficedula albicollis 1 1 0 1 1 Ficedula hypoleuca 1 0 0 1 0 Fringilla coelebs 1 1 1 1 1 Fringilla montifringilla 1 1 1 1 1 Fulica atra 0 0 1 0 0 Galerida cristata 1 1 1 0 1 Gallinago gallinago 0 0 1 0 1 Gallinula chloropus 1 1 1 1 1 Garrulus glandarius 1 1 1 1 1 Gavia arctica 0 0 0 0 1 Hirundo rustica 1 1 1 1 1 Hippolais icterina 1 1 0 0 0 Iduna pallida 1 1 0 0 0 Ixobrychus minutus 1 0 1 1 0 Jynx torquilla 1 1 0 0 0 Lanius collurio 1 1 1 1 1 Lanius excubitor 0 0 1 0 1 Lanius minor 0 1 0 0 1 Lanius senator 0 1 0 0 1 Larus melanocephalus 1 1 0 0 0 Larus michahellis 1 1 0 0 0 Larus ridibundus 1 1 1 0 0 Linaria cannabina 1 1 0 1 1 Locustella luscinioides 0 0 1 0 0 Locustella naevia 0 0 0 1 0 Luscinia megarhynchos 1 1 1 1 1 Mareca penelope 0 0 1 0 0 Merops apiaster 1 1 1 0 1 Microcarbo pygmaeus 0 0 1 0 0 Motacilla alba 1 1 1 1 1 Motacilla cinerea 1 1 1 1 0 Motacilla flava 1 1 1 0 1 Muscicapa striata 1 1 1 1 1 Nycticorax nycticorax 0 0 1 1 0 Oenanthe oenanthe 1 1 0 1 0 Oriolus oriolus 1 1 1 1 1 Otus scops 1 1 1 0 0 Parus major 1 1 1 1 1 Passer domesticus 1 1 1 1 1 Passer hispaniolensis 0 0 1 0 1 Passer montanus 1 1 1 1 1 Pastor roseus 1 1 1 0 0 Perdix perdix 1 1 1 1 1 Periparus ater 1 1 1 1 0 Pernis apivorus 1 1 0 0 0 Phalacrocorax carbo 1 1 1 0 1 Phasianus colchicus 1 1 1 1 1 Phoenicurus ochruros 1 1 1 1 1 Phoenicurus phoenicurus 0 0 0 1 0 Phylloscopus collybita 1 1 1 1 1 Phylloscopus sibilatrix 1 1 1 1 0 Phylloscopus trochilus 1 1 1 0 0 Pica pica 1 1 1 1 1 Picus canus 0 0 0 0 1 Picus viridis 1 1 1 1 1 Podiceps cristatus 0 0 1 0 0 Poecile montanus 0 0 0 1 0 Poecile palustris 1 1 1 1 0

Prunella modularis 1 1 1 1 0 Pyrrhula pyrrhula 1 1 0 0 0 Rallus aquaticus 0 0 0 1 0 Regulus ignicapilla 0 0 1 1 0 Regulus regulus 1 1 1 1 0 Remiz pendulinus 0 0 1 0 0 Riparia riparia 1 0 1 0 0 Saxicola rubetra 1 1 1 0 1 Saxicola torquatus 1 1 1 0 1 Scolopax rusticola 0 0 0 1 0 Serinus serinus 1 1 1 0 0 Sitta europaea 1 1 1 1 0 Spatula clypeata 0 0 1 0 0 Spatula querquedula 1 0 1 0 0 Spinus spinus 1 1 0 1 0 Sterna hirundo 1 1 1 0 1 Streptopelia decaocto 1 1 1 1 0 Streptopelia turtur 1 1 1 0 1 Sturnus vulgaris 1 1 1 1 1 Sylvia atricapilla 1 1 1 1 1 Sylvia communis 1 1 1 1 1 Sylvia curruca 1 1 1 0 1 Tachybaptus ruficollis 1 1 1 1 0 Tachymarptis melba 1 0 1 0 0 Tringa glareola 0 0 1 0 0 Tringa ochropus 1 1 1 0 1 Troglodytes troglodytes 1 1 1 1 1 Turdus iliacus 0 0 1 0 0 Turdus merula 1 1 1 1 1 Turdus philomelos 1 1 1 1 0 Turdus pilaris 0 0 1 1 1 Turdus viscivorus 0 0 1 1 1 Upupa epops 1 1 1 1 1 Vanellus vanellus 0 0 1 0 1 Broj vrsta 160 115 109 129 88 79

Tabela 2. Spisak svih vrsta ptica prema literaturnim podacima i njihova raspodela po gradskim opštinama. (1 – Vrsta je prisutna, 0 – Vrsta nije prisutna)

GRADSKE OPŠTINE VRSTE Medijana Pantelej Palilula Niška Banja Crveni krst Accipiter gentilis 0 1 0 1 0 Accipiter nisus 1 0 0 0 0 Aegithalos caudatus 1 0 0 1 0 Alauda arvensis 0 1 0 1 0 Apus apus 0 1 0 0 0 Aquila chrysaetos 0 1 0 1 0 Asio otus 0 0 0 0 1 Athene noctua 0 0 0 0 1 Bombycilla garrulous 0 1 0 0 1 Bubo Bubo 0 0 0 1 0 Carduelis carduelis 1 1 1 1 1 Certhia familiaris 0 0 0 1 0 Chloris chloris 1 1 1 1 1 Coccothraustes coccothraustes 1 1 0 1 0 Columba palumbus 0 1 1 1 0 Corvus corax 0 1 0 1 0 Corvus cornix 1 1 1 1 1 Corvus monedula 1 1 1 1 1 Cuculus canorus 1 1 1 1 1 Cyanistes caeruleus 1 1 1 1 1

Delichion urbicum 1 1 1 1 1 Dendrocopos major 0 0 0 1 0 Dendrocopos syriacus 1 0 0 1 0 Dryobates minor 0 0 0 1 0 Emberiza calandra 0 1 0 1 0 Emberiza cia 0 0 0 1 0 Emberiza cirlus 0 0 0 1 0 Emberiza citrinella 1 1 1 1 1 Emberiza hortulana 0 0 1 1 0 Emberiza melanocephala 0 0 1 0 0 Falco peregrinus 0 0 0 1 0 Falco subbuteo 0 1 0 0 0 Falco tinnunculus 0 1 1 1 0 Fringilla coelebs 0 1 0 0 0 Galerida cristata 1 0 0 0 0 Garrulus glandarius 1 1 1 1 1 Hirundo rustica 1 1 1 1 1 Lanius collurio 1 1 1 1 1 Lanius minor 0 1 0 0 0 Luscinia megarhynchos 1 1 1 1 1 Milvus migrans 1 0 0 0 0 Monticola saxatilis 0 0 0 1 0 Motacilla alba 0 0 0 1 0 Motacilla cinerea 0 0 0 1 0 Motacilla flava 0 1 0 1 0 Neophron percnopterus 0 0 0 0 1 Nyctiocorax nyctiocorax 1 0 0 0 0 Oenanthe hispanica 0 1 0 1 0 Oenanthe oenanthe 0 0 0 0 1 Oriolus oriolus 1 1 1 1 1 Otus scops 0 0 0 1 1 Parus ater 0 0 0 1 0 Parus major 1 1 1 1 1 Parus palustris 1 0 0 1 0 Passer domesticus 1 1 1 1 1 Passer montanus 1 1 1 1 1 Perdix perdix 0 0 0 1 0 Petronia petronia 0 0 1 0 0 Phasianus colchicus 1 1 1 0 0 Phoenicurus ochruros 0 0 0 1 0 Phoenicurus phoenicurus 0 1 0 0 0 Phylloscopus collybita 1 1 1 1 1 Pica pica 1 1 1 1 1 Picus viridis 0 0 1 1 0 Prunella modularis 0 0 0 1 0 Ptyonoprogne rupestris 0 0 0 1 0 Pyrrhula pyrrhula 0 1 0 1 0 Saxicola rubetra 1 0 0 0 0 Saxicola torquatus 0 1 0 1 0 Serinus serinus 1 1 0 1 0 Sitta europea 0 1 0 1 0 Streptopelia decaocto 1 1 1 1 1 Streptopelia turtur 1 1 1 1 0 Sturnus vulgaris 1 1 1 1 1 Sylvia atricapilla 1 1 1 1 1 Sylvia communis 1 1 1 1 1 Sylvia curruca 1 1 0 0 0 Tachymarptis melba 0 0 0 1 0 Troglodytes troglodytes 0 1 0 1 0 Turdus merula 1 1 1 1 1 Turdus philomelos 1 1 1 0 0 Turdus viscivorus 0 0 0 1 0 Upupa epops 1 1 0 1 1 Broj vrsta 83 38 49 32 63 30

Na području gradskih opština korišćenjem podataka dobijenih terenskim istraživanjem i podataka dobijenih pregledom literature, zabeleženo je ukupno 170 vrsta: „na području opštine Medijana zabeleženo je 68.82%, a samo terenskim istraživanjima zabeleženo je 67.64% ukupnog broja navedenih vrsta, na području opštine Pantelej zabeleženo je 67.05%, a samo terenskim istraživanjima zabeleženo je 64.11% ukupnog broja navedenih vrsta, na području opštine Palilula zabeleženo je 76.47%, a samo terenskim istraživanjima zabeleženo je 75.88% ukupnog broja navedenih vrsta, na području opštine Niška Banja zabeleženo je 60.58%, a samo terenskim istraživanjima zabeleženo je 51.76% ukupnog broja navedenih vrsta, na području opštine Crveni Krst zabeleženo je 50.58%, a samo terenskim istraživanjima zabeleženo je 46.47% ukupnog broja navedenih vrsta. Na Grafiku 1. prikazan je ukupan broj vrsta, ukupan broj vrsta po gradskim opštinama, kao i kolika je brojnost vrsta dobijena iz literaturnih podataka, a kolika iz podataka dobijenih terenskim istraživanjem. Najviše vrsta ptica (76.47%) zabeleženo je na području opštine Palilula, a najmanje (50.58%) na području opštine Crveni Krst. Broj vrsta ptica zabeležen na osnovu terenskih istraživanja i posmatrano po pojedinačnim opštinama, čini od 46.47% do 75.88% ukupnog broja vrsta ptica zabeleženih na području pojedinačnih gradskih opština.

170 160

130 129 117 115 114 109 103 88 83 86 79

63 49 38 32 30

BROJ VRSTA MEDIJANA PANTELEJ PALILULA NIŠKA BANJA CRVENI KRST

Ukupan broj vrsta Terenski podaci Literaturni podaci

Grafik 1. Broj vrsta na osnovu terenskih podataka, literaturnih podataka i broj vrsta dobijenih kombinovanjem ovih podataka, kao i raspodela tih podataka po gradskim opštinama.

Kategorije ugroženosti i prisustvo vrsta na aneksima međunarodnih konvencija i nacionalni status gnezdećih i negnezdećih populacija. svih vrsta prikazane su u Tabeli 3., dok su vrste sa njihovim nacionalnim statusom ugroženosti prikazane po gradskim opštinama na Grafiku 2. i Grafiku 3. Za prikaz kategorija ugroženosti korišćeni su statusi gnezdeće i negnezdeće populacije. Po statusu globalnih populacija,164 vrsta je sa LC kategorijom ugroženosti (96.47%), četiri vrste imaju NT status (2.35%), i to su: Vanellus vanellus (Vivak), Turdus iliacus (Mali drozd), Falco vespertinus (Siva vetruška) i Aythya nyroca (Patka njorka). Samo po jedna vrsta (0.58%) ima status VU (Streptopelia turtur (Grlica)) i EN (Neophron percnopterus (Bela kanja)).

Tabela 3. Vrste ptica koje su zabeležene na teritoriji gradskih opština Niša, njihovo prisustvo na aneksima međunarodnih konvencija i nacionalni status gnezdećih i negnezdećih populacija.

Vrste Direktiva o Bernska CITES Nacionalni Nacionalni IUCN pticama konvencija status status status negnezdeće gnezdeće globalne populacije populacije populacije Accipiter brevipes I II II NA EN LC Accipiter gentilis II II LC NT LC Accipiter nisus II II LC LC LC Acrocephalus arundinaceus II LC LC LC Acrocephalus melanopogon I II LC VU LC Acrocephalus palustris II LC LC LC Acrocephalus schoenobaenus II LC LC LC Actitis hypoleucos II LC NT LC Aegithalos caudatus III LC LC LC Alauda arvensis IIB III LC LC LC Alcedo atthis I II LC LC LC Anas crecca IIA; IIIB III LC CR LC Anas platyrhynchos IIA; IIIA III LC LC LC Anthus spinoletta II LC LC LC Anthus trivialis II LC LC LC Apus apus III LC LC LC Apus pallidus II NA NA LC Aquila chrysaetos I II II NA VU LC Ardea alba I II LC LC LC Ardea cinerea III LC LC LC Ardea purpurea I II LC VU LC Ardeola ralloides I II LC LC LC Asio otus II II LC LC LC Athene noctua II II NA LC LC Aythya nyroca I III LC LC NT Bombycilla garrulus II NA / LC Bubo bubo I II II NA NT LC Buteo buteo II II LC LC LC Calidris alpina II LC / LC Caprimulgus europaeus I II DD LC LC Carduelis carduelis II LC LC LC Cecropis daurica II NA LC LC Certhia familiaris II LC LC LC Cettia cetti II NA VU LC Charadrius dubius II LC LC LC Chlidonias hybrida I II LC LC LC

Chloris chloris II LC LC LC Ciconia ciconia I II LC LC LC Ciconia nigra I II II NT NT LC Cinclus cinclus II NA LC LC Circaetus gallicus I II II VU NT LC Circus aeruginosus I II II LC NT LC Circus cyaneus I II II VU / LC Coccothraustes coccothraustes II LC LC LC Columba livia IIA III NA NA LC Columba palumbus IIA; IIIA LC LC LC Corvus corax III NA LC LC Corvus cornix IIB LC LC LC Corvus frugilegus IIB LC LC LC Corvus monedula IIB LC LC LC Coturnix coturnix IIB III VU LC LC Cuculus canorus III LC LC LC Cyanistes caeruleus II LC LC LC Delichon urbicum II LC LC LC Dendrocopos major II NA LC LC Dendrocopos syriacus I II NA LC LC Dendrocoptes medius I II NA LC LC Dryobates minor II NA LC LC Dryocopus martius I II NA LC LC Egretta garzetta I II LC LC LC Emberiza calandra III LC LC LC Emberiza cia II LC LC LC Emberiza cirlus II LC LC LC Emberiza citrinella II LC LC LC Emberiza hortulana I III LC LC LC Emberiza melanocephala II NA LC LC Emberiza schoeniclus II LC LC LC Erithacus rubecula II LC LC LC Falco peregrinus I II I EN EN LC Falco subbuteo II II LC LC LC Falco tinnunculus II II LC LC LC Falco vespertinus I II II NT VU NT Ficedula albicollis I II LC LC LC Ficedula hypoleuca II LC NA LC Fringilla coelebs III LC LC LC Fringilla montifringilla III LC / LC Fulica atra IIA; IIIB III LC LC LC Galerida cristata III LC LC LC Gallinago gallinago IIA; IIIB III LC EN LC Gallinula chloropus IIB III LC LC LC Garrulus glandarius IIB LC LC LC Gavia arctica I II VU / LC Hippolais icterina II LC LC LC Hirundo rustica II LC LC LC Iduna pallida II NA LC LC Ixobrychus minutus I II LC LC LC Jynx torquilla II LC LC LC Lanius collurio I II LC LC LC Lanius excubitor II LC / LC Lanius minor I II LC LC LC Lanius senator II NA LC LC Larus melanocephalus I II NA EN LC Larus michahellis LC EX LC Larus ridibundus IIB III LC LC LC Linaria cannabina II LC LC LC Locustella luscinioides II LC LC LC Locustella naevia II NT CR LC Luscinia megarhynchos II LC LC LC Mareca penelope IIA; IIIB III LC / LC

Merops apiaster II LC LC LC Microcarbo pygmaeus I II LC LC LC Milvus migrans I II NA / LC Monticola saxatilis II NA LC LC Motacilla alba II LC LC LC Motacilla cinerea II LC LC LC Motacilla flava II LC LC LC Muscicapa striata II LC LC LC Neophron percnopterus I II II NA CR EN Nycticorax nycticorax I II LC LC LC Oenanthe hispanica II NA VU LC Oenanthe oenanthe II LC NT LC Oriolus oriolus II LC LC LC Otus scops II II LC LC LC Parus major II LC LC LC Passer domesticus LC LC LC Passer hispaniolensis III DD LC LC Passer montanus III LC LC LC Pastor roseus II NA NA LC Perdix perdix I; IIA; IIIA III NA VU LC Periparus ater II LC LC LC Pernis apivorus I II II LC LC LC Petronia petronia II LC NA LC Phalacrocorax carbo III LC LC LC Phasianus colchicus IIA; IIIA III NA NA LC Phoenicurus ochruros II LC LC LC Phoenicurus phoenicurus II LC LC LC Phylloscopus collybita II LC LC LC Phylloscopus sibilatrix II LC LC LC Phylloscopus trochilus II LC / LC Pica pica IIB NA LC LC Picus canus I II NA LC LC Picus viridis II NA LC LC Podiceps cristatus III LC LC LC Poecile montanus II LC LC LC Poecile palustris II LC LC LC Prunella modularis II LC LC LC Ptyonoprogne rupestris II LC LC LC Pyrrhula pyrrhula III LC LC LC Rallus aquaticus IIB III LC LC LC Regulus ignicapilla II LC LC LC Regulus regulus II LC LC LC Remiz pendulinus III LC LC LC Riparia riparia II LC LC LC Saxicola rubetra II LC LC LC Saxicola torquatus II LC LC LC Scolopax rusticola IIA; IIIB III LC LC LC Serinus serinus II LC LC LC Sitta europaea II LC LC LC Spatula clypeata IIA; IIIB III LC VU LC Spatula querquedula IIA III DD EN LC Spinus spinus II LC NT LC Sterna hirundo I II NT VU LC Streptopelia decaocto IIB III LC LC LC Streptopelia turtur IIB III VU VU VU Sturnus vulgaris IIB LC LC LC Sylvia atricapilla II LC LC LC Sylvia communis II LC LC LC Sylvia curruca II LC LC LC Tachybaptus ruficollis II LC LC LC Tachymarptis melba II DD VU LC Tringa glareola I II LC / LC Tringa ochropus II LC / LC

Troglodytes troglodytes II LC LC LC Turdus iliacus IIB III LC / NT Turdus merula IIB III LC LC LC Turdus philomelos IIB III LC LC LC Turdus pilaris IIB III LC NA LC Turdus viscivorus IIB III LC LC LC Upupa epops II LC LC LC Vanellus vanellus IIB III LC LC NT

NEGNEZDEĆE POPULACIJE 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% MEDIJANA PANTELEJ PALILULA NIŠKA BANJA CRVENI KRST

LC DD NA NT VU EN Grafik 2. Nacionalni statusi ugroženosti vrsta negnezdećih populacija. Prikaz rasprostranjenosti po gradskim opštinama.

GNEZDEĆE POPULACIJE 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% MEDIJANA PANTELEJ PALILULA NIŠKA BANJA CRVENI KRST

LC / NA NT VU EN CR EX Grafik 3. Nacionalni statusi ugroženosti vrsta gnezdećih populacija. Prikaz rasprostranjenosti po gradskim opštinama.

3.1. Skoro ugrožene i ugrožene globalne populacije vrsta ptica koje su zabeležene na području Niša

Neophron percnopterus (Bela Kanja): Globalni status EN. Omanji lešinar, živi na stenovitim, pustinjskim, mediteranskim staništima, često blizu ljudskih naselja. Hrani se uglavnom ostacima uginulih glodara i sitnih sisara. U Srbiji je status gnezdeće populacije CR. Poslednjih desetak godina nema podatka o gnežđenju. U okolini Niša su se gnezdili poslednji parovi ove vrste, na Suvoj planini (Grubač i sar., 2018). Podatak o prisustvu vodi poreklo iz literature i to samo na teritoriji GO Creni Krst (Dobrev 2015/16).

Slika 3. Neophron percnopterus (Izvor: wikipedia)

Streptopelia turtur (Grlica): Globalni status ugroženosti VU. Omanja vrsta iz reda golubova, široko rasprostranjena na teritoriji cele Srbije. Gnezdi se na drveću i pravi gnezda sa platformom od granja i lišća. Status gnezdeće i negnezdeće nacionalne populacije je takođe VU (Stanojević i Ružić, 2018). Prisustvo potvrđeno na teritorijama svih GO.

Slika 4. Streptopelia turtur (foto: Slobodan Marković)

Aythya nyroca (Patka njorka): vrsta sa globalnim statusom ugroženosti NT; međutim, populacije na nacionalnom nivou spadaju u kategoriju LC. Ovakvo stanje se javlja zbog toga što u Srbiji populacije ove vrste nemaju negativan trend i još uvek su relativno brojne. Ova plovka naseljava sve tipove vodenih staništa a gnezdi se na tlu gde je prisutna visoka vegetacija. Ravnomerno naseljava celu Vojvodinu dok je u ostatku Srbije retka (Puzović i sar., 2015). Beležena je samo na području GO Palilula, i to svega dva puta, uvek u paru. Slika 5. Aythya nyroca (foto: Slobodan Marković)

Vanellus vanellus (Vivak): Vrsta sa globalnim statusom ugroženosti NT. I kod ove vrste, kao i kod Aythya nyroca, nacionalne populacije nisu ugrožene dok globalne jesu. Nacionalne populacije imaju status LC. Naseljava vlažne terene obradivih površina i pašnjaka. Beleženo je gnežđenje na teritoriji cele Srbije, a najmanja populacija je utvrđena u jugoistočnom delu naše zemlje (Puzović i sar., 2015). Prisustvo ove vrste potvrđeno je na teritoriji GO Palilula i GO Crveni krst.

Slika 6. Vanellus vanellus (foto: Slobodan Marković)

Falco vespertinus (Siva vetruška): Vrsta sa globalnim statusom ugroženosti NT. Nacionalna gnezdeća populacija ima status VU. Falco vespertinus je mali soko poluotvorenih i otvorenih predela stepskog tipa. Gnezdi se kolonijalno u gnezdima drugih ptica, najčešće Corvus frugilegus (Gačac). Celokupna nacionalna populacija se gnezdi u Vojvodini (Agošton i Rajković, 2018). Na području Niša, beležena je samo na području GO Palilula.

Slika 7. Falco vespertinus (foto:Slobodan Marković)

Turdus iliacus (mali drozd): Staus ugroženosti globalne populacije je NT, dok se u Srbiji ne gnezdi, a negnezdeća nacionalna populacija ima status LC. Vrsta se u manjem ili većem broju redovno viđa širom Srbije. Prezimljava u niziji i pobrđu, a često se sreće i u naseljenim mestima (Puzović i sar., 2015). U Nišu je beležena samo jednom, na teritoriji GO Palilula.

Slika 8. Turdus iliacus (izvor:wikipedia)

4. DISKUSIJA

Celokupnim ornitološkim istraživanjem gradskih opština Niša, prikupljanjem podataka terenskim istraživanjem i pregledom literature, utvrđeno je da bogatstvo ornitofaune Niša čine 170 vrsta ptica (Grafik 1.). Primetna je velika razlika između podataka dobijenih terenskim istraživanjem i pregledom literature, samo 10 vrsta koje su pronađene u literaturnim podacima nisu pronađene na terenu. Mala brojnost vrsta ptica dobijenih pregledom literature može se objasniti oskudnom literaturom o ornitofauni Niša u poslednjih par decenija, svega jednim ornitološkim spiskom i četiri rada sa po 1 do 2 nalaza. Takođe, ornitološki spisak (Žuljević, 2000) obuhvata jednu sezonu gnežđenja, dok su terenski podaci dobijeni tokom 2019. i 2020. godine obuhvatili 2 sezone gnežđenja, kao i prolećne i jesenje seobe tih godina.

Na teritoriji GO Palilula je zabeležen najveći broj vrsta - 130 (Grafik 1.), odnosno 76.47% u odnosu na sve vrste zabeležene u Nišu. Prisustvo ovako velikog broja vrsta objašnjava se velikim diverzitetom staništa na teritoriji ove GO. Njen zapadni deo obuhvata tok Južne Morave kao i sisteme bara u okolini Čokota i Lalinca, koji predstavlja svojevrsni koridor i mesto za odmor tokom seobe za ptice vodenih staništa koje su većinom beležene samo u ovoj opštini (Ardeola ralloides (Žuta čaplja), Mareca penelope (Zviždara), Spatula clypeata (Plovka kašikara), a takođe zahvata i Lalinačku slatinu. Takođe, ova GO obuhvata Gabrovačko brdo sa mozaičnim staništem livada, voćnjaka i obradivih površina, park Bubanj sa borovom šumom gde je beležen Regulus regulus (Kraljić), vlažnu livadu u podnožju Bubnja sa velikom površinom trske gde su zabeleženi Locustella luscinioides (Obični cvrčić) i Acrocephalus arundinaceus (Veliki trstenjak) (Tabela 1).

Na teritoriji GO Medijana zabeleženo je 117 vrsta ptica (Grafik 1.), što je stavlja na drugo mesto, iako je po površini najmanja GO Niša. Procentualna zastupljenost vrsta koje su zabeležene na teritoriji ove GO u odnosu na sve zabeležene vrste svih GO iznosi 68.82%. Visoka zastupljenost vrsta ptica se može objasniti geografskim položajem GO. Njenu severnu granicu čini reka Nišava koja u zimskim mesecima predstavlja utočište mnogih ptica vodenih staništa. Takođe, vegetacija uz obalu je predstavljala utočište mnogim pticama pevačicama koje su lakše uočavane u periodu godine bez lišća. Nišava je u toku prolećne i jesenje seobe interesantna pticama lutalicama, pa su tako beleženi Larus melanocephalus (Crnoglavi galeb), Calidris alpina (Crnotrba sprutka), Pyrhula pyrhula (Zimovka) i mnoge druge (Tabela 1.). Veliki broj vrsta je zabeležen i u naselju

Brzi Brod, koje je karakteristično po malom stepenu urbanizacije (Republički zavod za statistiku, 2013). Ovde su zabeleženi i Caprimulgus europaeus (Leganj) i Nyctiocorax nyctiocorax (Gak) (Tabela 1. i Tabela 2).

GO Pantelej je po broju zabeženih vrsta blizu GO Medijana, sa 114 vrsta (Grafik 1.). Procentualna zastupljenost vrsta koje su zabeležene na teritoriji ove GO u odnosu na sve zabeležene vrste svih GO iznosi 67.05%. Sličnost između beleženih vrsta ove dve GO je velika upravo zbog reke Nišave koja predstavlja granicu između opština, a i svi podaci sa reke Nišave u graničnom delu ovih opština upisivani su za obe gradske opštine. Mozaična staništa livada, obradivih površina i voćnjaka u okolini Gornjeg Matejevca su mesta sa visokim diverzitetom ptica gde su beleženi Lanius senator (Crvenoglavi svračak), Lanius minor (Sivi svračak) i Circaetus gallicus (Orao zmijar), dok je u naselju Jagodin Mala beležena Bombycilla garrulous (Kugara), kao i Jynx torquilla (Vijoglava) na obali Nišave (Tabela 1. i Tabela 2.).

GO Niška Banja je opisana sa 103 vrste ptica, što predstavlja 60.58% ornitofaune Niša. U ovoj opštini su najviše zastupljeni literaturni podaci, ukupno 15 podataka (Tabela 1. i Tabela 2.). Zbog specifičnosti terena, obuhvatanjem Sićevačke klisure, Jelašničke klisure, Suve planine, ali i reke Nišave i bara kod naselja Broj šest, ova GO se odlikuje velikom raznolikošću ptica. Manji broj vrsta se može objasniti nepristupačnošću terena i gustim šumama. Na teritoriji ove GO beleženi su Rallus aquaticus (Barski petlovan), Aquila chrysaetos (Suri orao), Monticola saxatilis (Kos kamenjar), Oenanthe hispanica (Sredozemna beloguza) (Tabela 1. i Tabela 2.).

Najmanje zabeleženih vrsta ima u GO Crveni Krst, svega 86 vrsta (Grafik 1.). Ova brojnost jedva prelazi polovinu ukupno opisanih vrsta (50.58%). Iako velika po površini, ova opština ima na velikoj površini uniformna staništa, gde brojčane populacije vrsta rastu, ali diverzitet ostaje nizak. Najveći diverzitet se javlja kod toka Južne Morave, Nišave i na Humskom brdu. Na teritoriji ove opštine zabeležen je Neophron percnopterus (Bela kanja) koja je praćena geolokatorom (Dobrev, 2015/16), zatim jedan gnezdeći par Lanius senator (Crvenoglavi svračak), ali i jedan nalaz Gavia arctica (Crnogrli morski gnjurac) na zimovanju (Tabela 1. i Tabela 2.).

Statusi ugroženosti vrsta negnezdećih populacija razlikuju se od opštine do opštine (Grafik 2.). Na područjima opština Medijana i Palilula zabeleženo je najviše vrsta sa statusom DD, zajedničke vrste sa ovim statusom za ove GO su Spatula querquedula (Grogotovac) i Tachymarptis melba (Bela čiopa), dok je treća vrsta za GO Palilula Passer hispaniolensis (Španski vrabac), a za GO Medijana Caprimulgus europaeus (Leganj). Na području GO Palilula je zabeleženo i najviše vrsta sa statusom LC - 104 vrste, a na tom području je zabeležen i najveći broj vrsta ptica. Vrste sa VU statusom se najviše javljaju u GO Palilula i Crveni krst, po četiri vrste. Svega četiri vrste je zabeleženo sa statusom NT i to: Ciconia nigra (Crna roda), Locustella naevia (Cvrčić tršćar), Falco vespertinus (Siva vetruška) i Sterna hirundo (Obična čigra). Sve opštine imaju jednu do dve vrste sa statusom NT. GO Pantelej ima najviše vrsta sa statusom NA - 20 vrsta. Falco peregrinus (Sivi soko) je jedina vrsta sa EN statusom ugroženosti i ona je zabeležena samo na teritoriji GO Niška Banja.

Statusi ugroženosti vrsta gnezdećih populacija su takođe veoma raznoliki (Grafik 3.). Zabeleženo je 12 vrsta kod kojih nikada nije dokumentovano gnežđenje u Srbiji, najviše takvih vrsta (8) ima na teritoriji GO Palilula. Samo jedna vrsta ima status EX i zabeležena je na području GO Medijana i GO Pantelej. LC i VU status ugroženosti je najčešći u GO Palilula (101 i 9 vrsta), upravo zbog najvećeg broja zabeleženih vrsta. Pet vrsta ima status EN i to Spatula querquedula (Grogotovac), Falco peregrinus (Sivi soko), Gallinago gallinago (Barska šljuka), Larus melanocephalus (Crnoglavi galeb) i Accipiter brevipes (Kratkoprsti kobac). Najveći broj ovih vrsta se javlja u GO Medijana i GO Palilula. Najviše vrsta sa statusom NT zabeleženo je u GO Pantelej i GO Niška Banja, po 5 vrsta. Ukupno tri vrste na celoj teritoriji grada Niša ima status CR i to su Anas crecca (Krdža), Locustella naevia (Cvrčić tršćar) i Neophron percnopterus (Bela kanja). Ove vrste su zabeležene na teritorijama GO Niška Banja (2 vrste) i GO Crveni Krst (1).

Na području gradskih opština Niša zabeleženo je 170 vrsta. Ukupna površina istraživanog područja je 596,71 km2. Kada ove podatke uporedimo sa ornitofaunom Evrope (BirdLife international, 2017), dolazimo do podatka da je u ovom radu evidentirano 31.48% ornitofaune Evrope. U Srbiji je do sada evidentirano 352 vrste ptica (Šćiban i saradnici, 2015), tako da je na području Niša zabeleženo 48.29% ornitofaune Srbije.

Stanković (2020) je na području Jagodine, na površini od 470 km2 opisao 191 vrstu koja se pojavljuje na tom području. Oliver Mérő i Žuljević (2010) su na području grada Sombora, na

teritoriji površine skoro 30 km2, opisali 152 vrste ptica. Medenica (2019) za područje Pirota u svojoj knjizi opisuje 222 vrste ptica. Kako je u ovom radu opisano 170 vrsta ptica, upoređivanje sa sličnim radovima pokazuje da je u Nišu zabeležen veliki broj vrsta, ali da je to područje po površini najveće tako da se trebao očekivati veći broj vrsta ptica.

Mali broj vrsta se može objasniti kratkim vremenskim periodom istraživanja (manje od 2 godine), u odnosu na npr. rad Medenica (2019), čije je istraživanje trajalo više od decenije. Mali broj vrsta se može još objasniti i malim brojem literaturnih podataka u poslednjih par decenija.

Tokom pisanja ovog rada terenskim istraživanjem pronađene su još tri nove vrste za grad Niš i to sve tri na teritoriji GO Palilula. Pronađene su vrste: Anser albifrons (Lisasta guska), Charadrius hiaticula (Žalar blatarić) i Tringa nebularia (Krivokljuni sprudnik). Ovo potvrđuje uticaj kratkog vremenskog perioda istraživanja na kvalitet rezultata, ali i uticaj malog broja istraživača ovog kraja. Međutim, potreba za detaljnijim istraživanjima faune ptica područja Niša postoji i ovi rezultati će svakako privući pažnju svih onih koji su zainteresovani za uključivanje u ornitološke studije. U tom smislu, očekujemo povećanje broja zabeleženih vrsta ptica na teritoriji GO Niša u bliskoj budućnosti.

5. ZAKLJUČAK

U ovom radu su analizirani prikupljeni podaci ornitofaune geografskog područja niških opština. Svi podaci su prikupljeni u periodu od 17. marta 2019. godine do 6. septembra 2020. godine, terenskim istraživanjem prikupljeno je ukupno 5707 podataka i popisano je 160 vrsta ptica, dok je pregledom literature ornitofaune ovog geografskog područja prikupljeno još 265 podataka i popisano 83 vrste ptica.

Podaci su iskorišćeni za prikaz ornitofaune 5 gradskih opština Niša. Utvrđeno je da bogatstvo ornitofaune Niša čine 170 vrsta ptica, dok je na području GO Palilula zabeležen najveći broj vrsta ptica, 130 vrsta. Po statusu ugroženosti globalnih populacija na području Niša, 164 vrsta ima status LC, četiri vrste NT i po jedna vrsta sa statusom VU i EN. Sa 170 vrsta u ovom radu je obrađeno skoro 32% ornitofaune Evrope i skoro 50% ornitofaune Srbije. Svi rezultati dovode do zaključka da na području Niša postoji veliko bogatstvo ornitofaune.

Upoređivanjem rezultata ovog rada sa ornitološkim radovima drugih geografskih područja možemo zaključiti da će se u bliskoj budućnosti ova ornitofaunistička lista svakako obogatiti i važno je naglasiti da je kontinuitet istraživanja svakako najbitniji faktor.

6. LITERATURA

Agošton A., Rajković D. (2018): Ugrožene gnezdeće populacije – Siva vetruška. u: Radišić, D. (ed): Crvena knjiga faune Srbije III, Ptice. Zavod za zaštitu prirode Srbije. Departman za biologiju i ekologiju, PMF, Univerzitet u Novom Sadu. Društvo za zaštitu i proučavanje ptica Srbije. Beograd: 367-370. Anonymous, 2011: Prostorni plan administrativnog područja grada Niša 2021. - JP Zavod za urbanizam Niš, Niš. http://www.zurbnis.rs/ (17.10.2020.). Avibase – The world bird database. https://avibase.bsc-eoc.org/avibase.jsp?lang=EN (17.10.2020.) BirdLife International (2017): European birds of conservation concer: Populations, trends and national responsibilities. BirdLife International, Cambrige. Dobrev V. (2015/2016): Prvi podaci o zadržavanju bele kanje Neophron percnopterus iz Bugarske u Srbiji. Ciconia, 24/25: 40-43. Ferguson-Lees J. i Christie D. (2001): Raptors of the world. Cristopher Helm, London. Grubač B i sar. (2018): Ugrožene gnezdeće populacije – Bela kanja. – u: Radišić, D. (ed): Crvena knjiga faune Srbije III, Ptice. Zavod za zaštitu prirode Srbije. Departman za biologiju i ekologiju, PMF, Univerzitet u Novom Sadu. Društvo za zaštitu i proučavanje ptica Srbije. Beograd: 205-208. HBW & BirdLife International (2019): Handbook of the Birds of the World and BirdLife International digital checklist of the birds of the world, Version 4. http://datazone.birdlife.org/species/taxonomy (17.10.2020.) Hume R. (2002): Complete birds of Britain and Europe. Dorling Kindersley. Ilić Z. (2001): Vrabac kamenjar (Petronia petronia) i crnoglava strnadica (Emberiza melanocephala) u okolini Niša. Ciconia, 10: 158. Kostić, M. (1983): Geografske odlike niškog područja. – u: Milić, D. (ed.): Istorija Niša, I. Gradina i Prosveta. Niš. Kulić S. (2005): Pojavljivanje kugara Bombycilla garrulous u Nišu. Ciconia, 14: 126-127. Matović, N. (2018): Opšte odlike i ugroženosti ptica. – u: Radišić, D. (ed): Crvena knjiga faune Srbije III, Ptice. Zavod za zaštitu prirode Srbije. Departman za biologiju i ekologiju, PMF, Univerzitet u Novom Sadu. Društvo za zaštitu i proučavanje ptica Srbije. Beograd: 27-32. Matvejev, S.D. (1947): Ornitološki material Srbije (podaci o zbirkama, spisak vrsta i literatura). Larus 1: 88-108. Medenica I. (2019): Ptice Pirota. Zavod za zaštitu prirode Srbije. Beograd.

Mero T., Žuljević A. (2010): Ptice Sombora. Društvo za zaštitu i proučavanje prirode – Natura, Sobmor. Sombor. Newton I. (2008): The migration ecology of birds. Monks wood research station, Cambridgeshire, UK. Nikolić, M., Cvetković, J., Đurđević, A., Vukojević, Đ. (2017): Divlji svet niških parkova. Biološko društvo "Dr Sava Petrović". Niš. Pantović U., Ružić M. (2018): Faktori ugrožavanja ptica u Srbiji. – u: Radišić, D. (ed): Crvena knjiga faune Srbije III, Ptice. Zavod za zaštitu prirode Srbije. Departman za biologiju i ekologiju, PMF, Univerzitet u Novom Sadu. Društvo za zaštitu i proučavanje ptica Srbije. Beograd: 89-97. Pavlović, M. (2019): Geografija Srbije 1. Univerzitet u Beogradu, geografski fakultet, Beograd.Beograd: 96-126. Perrins C., Attenborough D. (1987): New Generation Guide to the Birds of Britain and Europe. University of Texas, Austin. Puzović S. (2011): Kos kamenjar Monticola saxatilis u Srbiji. Ciconia, 20: 46-57 Puzović S. i sar. (2015): Ptice Srbije: Procena veličine populacija i trendova gnezdarica 2008- 2013. Društvo za zaštitu i proučavanje ptica Srbije. Departman za biologiju i ekologiju, PMF, Univerzitet u Novom Sadu. Novi Sad. Puzović S. (2018): Istorijski pregled istraživanja faune ptica Srbije. – u: Radišić, D. (ed): Crvena knjiga faune Srbije III, Ptice. Zavod za zaštitu prirode Srbije. Departman za biologiju i ekologiju, PMF, Univerzitet u Novom Sadu. Društvo za zaštitu i proučavanje ptica Srbije. Beograd: 20-26. Radišić D. i sar. (2018): Crvena knjiga faune ptica Srbije III, Ptice. Zavod za zaštitu prirode Srbije. Departman za biologiju i ekologiju, PMF, Univerzitet u Novom Sadu. Društvo za zaštitu i proučavanje ptica Srbije. Beograd. Republički zavod za statistiku, 2013: Opštine i regioni u Republici Srbiji, 2013. – Republički zavod za statistiku, Beograd. Stanković B. (2020): The birds of Jagodina region. Departman za zaštitu životne sredine, grad Jagodina. Jagodina. Stanojević N. i Ružić M. (2018): Ugrožene gnezdeće populacije – Grlica. u: Radišić, D. (ed): Crvena knjiga faune Srbije III, Ptice. Zavod za zaštitu prirode Srbije. Departman za biologiju i ekologiju, PMF, Univerzitet u Novom Sadu. Društvo za zaštitu i proučavanje ptica Srbije. Beograd: 331-332. Sutherland W. i sar. (2004): Bird ecology and conservation, a handbook of techniques. Oxford university, Oxford. Svenson L. (2009): Collins Bird Guide - 2nd edition. HarperCollins Publisher, London.

Šćiban M. i sar. (2015): Ptice Srbije, kritički spisak vrsta.Pokrajinski zavod za zaštitu prirode. Društvo za zaštitu i proučavanje ptica Srbije. Novi Sad: 9-13. Tucakov M. i sar. (2018): Mere zaštite ptica u Srbiji. – u: Radišić, D. (ed): Crvena knjiga faune Srbije III, Ptice. Zavod za zaštitu prirode Srbije. Departman za biologiju i ekologiju, PMF, Univerzitet u Novom Sadu. Društvo za zaštitu i proučavanje ptica Srbije. Beograd: 101- 119. Vasić V. i Šćiban M. (2018):Raznovrsnost ptica u Srbiji. – u: Radišić, D. (ed): Crvena knjiga faune Srbije III, Ptice. Zavod za zaštitu prirode Srbije. Departman za biologiju i ekologiju, PMF, Univerzitet u Novom Sadu. Društvo za zaštitu i proučavanje ptica Srbije. Beograd: 32-37. Žuljević A. (2000): Ornitofaunistički podaci iz šire okoline Niša u 1989. godini. Ciconia, 9: 66- 73. https://www.coe.int/en/web/conventions/full-list/-/conventions/treaty/104 https://www.iucnredlist.org/resources/categories-and-criteria http://www.rdvode.gov.rs/

7. SUMMARY

This study analyzed collected data on ornithofauna of Niš municipalities. All data were collected in the period from March 17th, 2019 to September 6th, 2020; field research collected a total of 5707 data and listed 160 species of birds, while a review of the literature of ornithofauna of this geographical area collected another 265 data and listed 83 bird species.

The data were used to present the ornithofauna of 5 city municipalities of Niš. It was revealed that the richness of Niš ornithofauna consists of 170 bird species, where the largest number - or 130 species - was recorded in the area of Palilula city municipality. According to the IUCN criteria for recognizing threatening status of global population of certain species, 164 species in the area of Niš have the status of LC („Least Concern“), 4 species of NT („Near Threatened“), one species has the status of VU („Vulnerable“) and one species has the status of EN („Endangered“). With 170 recorded species, almost 32% of the ornithofauna of Europe and almost 50% of the ornithofauna of Serbia were treated in this paper. All the results lead to the conclusion that there is a great wealth of ornithofauna in the area of Nis.

Comparing the results of this work with ornithological studies of other nearby figeographical areas, we can conclude that in the near future this ornithofaunal list will certainly be enriched and it is important to emphasize that the continuity of research is certainly the most important factor.