Univerzitet U Nišu Prirodno-Matematički Fakultet Departman Za Biologiju I Ekologiju
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
UNIVERZITET U NIŠU PRIRODNO-MATEMATIČKI FAKULTET DEPARTMAN ZA BIOLOGIJU I EKOLOGIJU MASTER RAD Analiza flore jestivih biljaka planine Seličevice u istočnoj Srbiji Sara Blagojević Niš, 2020. UNIVERZITET U NIŠU PRIRODNO-MATEMATIČKI FAKULTET DEPARTMAN ZA BIOLOGIJU I EKOLOGIJU MASTER RAD Analiza flore jestivih biljaka planine Seličevice u istočnoj Srbiji Kandidat: Sara Blagojević 302 Mentor: Dr. Vladimir Ranđelović Niš, 2020. UNIVERZITY OF NIŠ FACULTY OF SCIENCE AND MATHEMATICS DEPARTMENT OF BIOLOGY AND ECOLOGY MASTER THESIS Analysis of the flora of edible plants of the Selicevica in eastern Serbia Candidate: Sara Blagojević 302 Mentor: PhD Vladimir Ranđelović Niš, 2020. Zahvalnica Najsrdačnije se zahvaljujem svom mentoru profesoru dr Vladimiru Ranđeloviću na saradnji, posvećenom vremenu i stručnim savetima, pri izradi ovog master rada. Takođe bih se zahvalila i svojim drugaricama, koleginicama na pomoći pri izradi ovog master rada. Na kraju se zahvaljujem svojoj porodici na neizmernoj ljubavi, svestranoj pomoći i razumevanju tokom svih godina studiranja. Biografija kandidata Sara S. Blagojević rođena je 01.10.1995. godine u Nišu. Osnovnu školu „Dušan Radović“ u Nišu završila je 2010. godine. Gimnaziju „Svetozar Marković“ u Nišu završila je 2014. godine, sa odličnim uspehom. Nakon završetka srednje škole upisuje osnovne akademske studije na Prirodno-matematičkom fakultetu u Nišu, na Departmanu za biologiju i ekologiju. Osnovne akademske studije završava 2017. godine sa zvanjem „Biolog“. Sledeće godine upisuje master akademske studije na Departmanu za biologiju i ekologiju Prirodno-matematičkog fakulteta u Nišu, smer Biologija. Sažetak U ovom radu analizirana je flora jestivih, samoniklih biljaka planine Seličevicе u istočnoj Srbiji. Izvršena je njihova taksonomska, fitogeografska i analiza životnih formi. Veliki broj vrsta (302) pripada potencijalno jestivim biljkama. Najbrojnija porodica istraživanog područja je porodica Asteraceae koja sadrži najveći broj jestivih biljaka. Što se tiče biološkog spektra, hemikriptofite su najbrojnije. Etnobotanička istraživanja su pokazala da ljudi na ovom području koriste neke od ovih vrsta u ishrani. Ključne reči: divljerastuće jestive biljke, flora, Seličevica Abstract In this paper, the flora of edible, wild plants of the Selicevica mountain in eastern Serbia was analyzed. Their taxonomic, phytogeographic and analysis of life forms were performed. A large number of species (302) belong to potentially edible plants.The most numerous family of the investigated area is the family Asteraceae, which contains the largest number of edible plants.As far as the biological spectrum is concerned, hemicryptophytes are the most numerous. Ethnobotanical research has shown that people in this area use some of these species in their diet. Key words:Selicevica, edible wild plants, flora Sadržaj 1. Uvod ............................................................................................................................................... 9 1.1 Dosadašnja istraživanja flore planine Seličevice ............................................................................. 9 1.2 Geografske karakteristike planine Seličevice ................................................................................ 11 1.3 Geološki sastav i pedološka podloga ............................................................................................ 13 1.4 Upotreba divljerastućih biljaka u ishrani ...................................................................................... 14 2.Ciljevi rada ......................................................................................................................................... 16 3. Materijal i metode.............................................................................................................................. 17 3.1 Metodologija fitogeografske analize ............................................................................................. 17 3.2 Metodologija ekološke analize ..................................................................................................... 17 3.3 Metodologija etnobotaničkih istraživanja ..................................................................................... 18 4. Rezultati i diskusija ........................................................................................................................... 19 4.1 Flora jestivih biljaka planine Seličevice........................................................................................ 19 4.2 Taksonomska analiza flore jestivih biljaka planine Seličevice ...................................................... 41 4.3 Fitogeografska analiza ................................................................................................................. 43 4.4 Biološki spektar ........................................................................................................................... 44 4.5 Upotreba divljerastućih jestivih biljaka u ishrani ljudi .................................................................. 46 4.6 Etnobotanička analiza .................................................................................................................. 55 4.6 Ugroženost i zaštita jestivih biljaka planine Seličevice ................................................................. 57 5. Zaključak .......................................................................................................................................... 59 6. Literatura ........................................................................................................................................... 60 1. Uvod Jestive, samonikle biljke mogu se definisati kao „biljke koje kao celina ili njihovi bilo koji delovi (koren, list, plod) su prihvatljivi za ishranu od strane gradskih i seoskih zajednica” (Shaheen et al., 2017). Veoma je važno napomenuti da, ukoliko je bar jedan deo jestiv, biljka se smatra jestivom. Opšte je prihvaćeno da divlje biljne vrste spontano rastu u samoodržavajućim populacijama, u prirodnim ili poluprirodnim ekosistemima, koje postoje nezavisno od direktnog ljudskog delovanja (Maurer, Schueckler, 1999). U poslednje vreme, u vreme burnog naučno-tehnološkog razvoja, sve je veće interesovanje za samonikle, jestive biljke, odnosno za jestive biljke koje slobodno rastu u prirodi. Takve biljke rastu izvan uticaja čoveka, pa nisu u tolikoj meri izložene negativnom delovanju naše tehnološke civilizacije. Još jedna prednost je i ta da, takvo ubrano bilje možemo konzumirati istog dana sa očuvanim originalnim ukusom i sastavom vitamina i drugih bioaktivnih sastojaka. Upotreba ovih biljaka ima i svoje ekonomsko opravdanje, pa nam je tako dostupna velika količina hrane, bez ikakvog ulaganja u proizvodnju. Flora naše zemlje nudi nam obilje besplatne, prirodne, zdrave i nezagađene hrane. Prema nameni i načinu upotrebe, samonikle, jestive biljke mogu se podeliti na: biljke sa jestivim plodovima (uglavnom šumsko voće), biljke sa jestivim podzemnim delovima (korenasto povrće), začinsko i čajno bilje, zeleno povrće, biljke sa jestivim semenkama, cvetovima i cvetnim pupoljcima i biljke brašnarice (Grlić, 1990). 1.1 Dosadašnja istraživanja flore planine Seličevice U jugoistočnoj Srbiji se izdvajaju planine Rodopskog planinskog masiva koje se protežu od grada Niša pa sve do makedonske granice. Prva planina u tom nizu je Seličevica (Slika 1). Planina Seličevica se karakteriše različitim staništima na kojima se razvija veliki broj biljnih vrsta. U drugoj polovini 19. veka otpočelo je istraživanje flore planine Seličevice u istočnoj Srbiji. Ceo taj period istraživanja može se podeliti na 3 vremenska perioda. 9 Slika 1. Planina Seličevica Prvi period obuhvata istraživanja čuvenog botaničara dr Save Petrovića. Rezultate svojih istraživanja je objavio u jednom od kapitalnih dela srpske botanike „Flora okoline Niša” (Petrović, 1882). On je, u okviru istraživanja, opisao novu vrstu Trifolium leucotrichum, koja kasnije nije priznata, već se vodi kao sinonim za vrstu T. leucanthum. Za područje planine Seličevice naveo je 214 vrsta (Ilić, 2017). Sledeći deo njegovog istraživanja objavio je u „Dodatak flori okoline Niša” (Petrović, 1885), u kome je dodao još 30 vrsta na području Seličevice. Opisao je 3 vrste koje su nove za nauku: Ranunculus nissanus, Genista nissana i Nonnea pallens. Drugi period botaničkih istraživanja Seličevice obeležili su radovi dr Novice Ranđelovića. Istraživanje je započeo 1970. godine, a dobijene rezultate objedinio je u rukopis magistarske teze „Flora i vegetacija Seličevice” (Ranđelović, 1974). U okviru iste, on navodi 638 biljnih vrsta na istraživanom području, tačnije na zapadnom, centralnom i južnom delu planine. Ova studija ukazuje na izuzetno florističko bogatstvo planine Seličevice. U periodu od 1975-1980, objavljuje značajne florističke podatke, koji se tiču cele jugoistočne Srbije (Ranđelović, 1975, 1975a, 1977, 1977a, 1979, 1979-1980). Nešto kasnije, Vladimir Ranđelović objavljuje niz radova, koji se tiču planinskih masiva u ovom delu Srbije, uključujući i planinu Seličevicu (Ranđelović et al., 1982, 1990, Ranđelović, Ranđelović, 1984). 10 Treći period istraživanja obuhvata istraživanja dva istraživača Vladimira Ranđelovića i Bojana Zlatkovića, koji objavljuju niz značajnih podataka za floru planine Seličevice (Zlatković, Ranđelović, 1991, Zlatković et al., 1993, Ranđelović, Zlatković, 1994). 1.2 Geografske karakteristike planine Seličevice Planina Seličevica se nalazi u jugoistočnom delu Srbije na 19º36΄ istočno