OD AUTORA Zamojszczyzna Ma Bardzo Bogatą I Interesującą
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
OD AUTORA Zamojszczyzna ma bardzo bogatą i interesującą historię, sięgającą niejednokrotnie w odległą przeszłość. Mimo tego historia te jest raczej mało znana. Poza dość obszernymi monografiami głównych miejscowości województwa: Zamościa, Biłgoraja, Grabowca, Hrubieszowa, Józefowa, Szczebrzeszyna, Tarnogrodu, Tomaszowa i Zwierzyńca, niewiele wierny o losach wielkiej ilości innych niekiedy odkrytych nawet mgłą zapomnienia niewiedzy. Próbę szkicowego zarysowania dziejów poszczególnych miejscowości stanowi niniejsza praca. Z tego też powodu nie stawia sobie ona ambicji bycia wyczerpującą ów problem wielotomową monografią stricte naukową, dającą absolutnie pełne opisy losów poszczególnych wsi i miast (tu wybraliśmy jedynie najciekawsze ich fragmenty). W szczególności dotyczy to tych miejscowości, do których w miarę szczegółowych monografii historycznych; może sięgnąć Czytelnik w każdej chwili, kierując się wykazami poważniejszej literatury, zamieszczonymi pod każdym z opisów. To zastrzeżenie sprawia, iż niniejszej książce (pomimo ogromnego nasycenia faktami, datami, liczbami i nazwiskami) postawiono raczej cel popularyzatorsko-informacyjny, mający zachęcić przeciętnego, nie obeznanego w meandrach naukowych, Czytelnika, do zainteresowania się dawnymi dziejami regionu i własnej rodzinnej miejscowości. Zgodnie z tytułem, terytorialnie nasza praca obejmuje miejscowości naszego województwa, liczącego dziś 7 miast i 949 wsi sołeckich (łącznie z wszelkimi koloniami i wólkami). Nie stanowi ona oczywiście omówienia ich wszystkich, lecz jedynie znacznej części, mianowicie liczby 350. Stało się, to głównie z tej przyczyny, iż o wielu wsiach nie da się powiedzieć nić ponad to, że dziś istnieją i istniały niegdyś. Nie tylko z powodu braku informacji źródłowych, w pewnej swej części zagubionych lub zniszczonych podczas licznych pożarów i zawieruch wojennych. Bardzo wiele z tych miejscowości powstało bowiem stosunkowo niedawno i nie posiadają one z tego względu na tyle bogatej historii, aby zasługiwała na zainteresowanie i opisanie. Nade wszystko jednak stało się tak z powodu ograniczenia objętościowego i związanych ż tym kosztów wydawniczych. Krótkie omówienia historyczne poszczególnych miejscowości zbudowane są z trzech części. Część pierwsza umożliwia lokalizację miasta lub wsi na mapie (bądź odróżnienie w przypadku istnienia kilku o tej samej nazwie), z podaniem ewentualnej dawniejszej nazwy. Część druga jest członem zasadniczym, pokrótce przedstawiającym losy dziejowe, z podaniem kolejnych właścicieli (wszak niegdyś życie wsi kształtowali przede wszystkim ich dziedzice). W tym przypadku, nastawiliśmy się na najwcześniejsze dzieje. Natomiast trzecia część wymienia najważniejsze zabytki architektury danej miejscowości. Wzięliśmy pod uwagę zarówno zabytki pozostałe do czasów nam współczesnych, jak też i ważniejsze niegdyś istniejące. Zamieszczono również wykaż materiałów przez nas wykorzystanych (bez źródeł rękopiśmiennych), a w niektórych przypadkach mogących poszerzyć naszą wiedzę ponad informacje pochodzące z opisów. Chronologicznie opisy obejmują kilka stuleci, począwszy od średniowiecza, niekiedy nawet wczesnego, aż do roku 1944, czyli daty wyzwolenia Zamojszczyzny spod okupacji hitlerowskiej. Dzieje późniejsze (po 1944) w naszej książce dotyczą natomiast już jedynie końcowych losów najważniejszych zabytków danych miejscowości (bez budowli powojennych), które staraliśmy się doprowadzić - w miarę możliwości - do czasów nam współczesnych. Organicznymi częściami publikacji są: obszerna bibliografia, takiż sam końcowy aneks, oraz dodatkowo zamieszczone mapy tego regionu w poszczególnych etapach dziejowych. W naszej intencji mapy te mają przedstawić Czytelnikowi możliwie najjaśniejszy obraz zmian terytorialnych i politycznych, zachodzących w dawnej historii współczesnego nam województwa zamojskiego. Dla lepszego zobrazowania treści następnych informacji podamy tu kilka niezbędnych liczb. Otóż w czasach staropolskich, począwszy od reformy 1526 roku, 1 złoty równał się 30 groszom, z kolei 1 grosz dzielił się na 18 denarów. Jak różna była ówczesna relacja tych wartości do czasów współczesnych, wspomnimy, iż w 1587 r. cena pary butów wynosiła 15 groszy, a ćwiartki wołu około 50 gr. W tym samym czasie łokieć płótna kosztował 3 gr., łokieć sukna 8 gr., Jedna szyba 11 gr., połeć słoniny 44 gr., kopa jaj 15 gr. Czeladnik ciesielski zarabiał 3 gr. dziennie, zaś roczna zapłata parobka wynosiła do 27 zł 20 gr. Około roku 1604 ceny we Lwowie kształtowały się następująco: za cielę płacono 74 gr., parę butów 1,5 zł, kożuch barani 4 zł, beczkę piwa (276,48 litra) 93 gr. Konie wierzchowe były bardzo drogie, bowiem w 1633 r. taki koń kosztował aż 150-300 złotych, a zatem więcej niźli wynosił roczny dochód z przeciętnej wsi szlacheckiej. Niejako symboliczna pensja hetmańska w końcu XVI wieku wynosiła 160 zł, zaś kanclerska 119 zł. 14 gr. na żupach wielickich. Pisarz miejski we Lwowie pobierał natomiast 80 zł. rocznie. Autor pragnąłby wyrazić gorące słowa swego podziękowania tym wszystkim, którzy przyczynili się do ukazania niniejszej książki. Szczególne podziękowania należą się Stowarzyszeniu "Pax" w Warszawie, Zarządowi Miasta Zamościa i Zamojskiemu Ośrodkowi Informacji Turystycznej, wójtom gmin Zamość, Lubycza Król., Werbkowice, Frampol, Obsza, Łaszczów, Uchanie i Nielisz za wsparcie finansowe przedsięwzięcia, a nade wszystko panu Marianowi Szubtarskiemu, przewodniczącemu Oddziału Miejskiego Stowarzyszenia "Pax" w Zamościu, bez którego życzliwości i bezinteresownej pomocy niniejsza edycja zapewne w ogóle nie byłaby możliwa. W Lublinie w lipcu-sierpniu 1992 roku. 1. CZASY NAJDAWNIEJSZE Po raz pierwszy człowiek pojawił się na terenie Zamojszczyzny prawdopodobnie w mezolicie, czyli środkowej epoce kamienia (około 8000-5000 lat przed naszą erą), po ostatecznym ustąpieniu lądolodu. Wówczas to gęsta sieć jezior, rzek i bagien umożliwiła rozprzestrzenienie się osadnictwa, związanego ze zbieractwem i rybołówstwem. Osady występowały na obszarach piaszczystych i wydmowych w pobliżu rzek. Jednakże pierwsze konkretne ślady przebywania człowieka pochodzą dopiero z neolitu, tj. młodszej epoki kamiennej. Mianowicie w okolicach Hrubieszowa odkryto szereg pozostałości jednej z najstarszych kultur rolniczych w środkowej Europie, tzw. kultury ceramiki wstęgowej rytej datowanej na potowe V tysiąclecia p.n.e., a przybyłej tu z kierunku południowo-wschodniego. W IV tysiącleciu p.n.e. Zamojszczyzna stała się terenem rolniczej ekspansji nowej fali przybyszów z południa. Ich ceramika malowana była farbą białą, czarną i czerwoną we wzory geometryczne, o czym świadczą znaleziska osad i cmentarzysk nad Huczwą, górnym Bugiem i środkowym Wieprzem. W ślad za tymi przybyszami ok. 3900-3700 lat p.n.e. idą nowi, reprezentujący tzw. kulturę pucharów lejowatych. Była to kultura już w pełni rolnicza z użyciem sprzężaju (orka radłem). Jej ślady odkryto w Gródku Nadbużnym, Sąsiadce i Mokrym Lipiu. W związku z dużymi zmianami klimatycznymi około połowy III tysiąclecia p.n.e. hodowla zwierząt zaczyna przeważać nad rolnictwem kopieniaczym. Duże wysuszenie utrudniało rozwój szaty roślinnej, następowało stepowienie gleby. Pojawia się wtedy tzw. kultura amfor kulistych (Tereszpol oraz nad górnym Bugiem). U jej przedstawicieli obserwujemy ciekawy zwyczaj łączenia ludzkich pochówków razem z bydlęcymi - jedną część kamiennej komory grobowej zajmowały zwłoki człowieka, drugą zaś specjalnie zabita W tym celu krowa. W miarę ponownego wilgotnienia klimatu, począwszy od ok. 2300 lat p.n.e. rozpoczyna się zasiedlanie Roztocza, dotychczas raczej omijanego przez kolejnych przybyszów, nie znajdujących dla siebie dogodnych warunków. Pojawiają się tu ludy kultury ceramiki sznurowej, zajmujące się pasterstwem, łowiectwem i zbieractwem. Posługiwały się już oswojonym koniem. Osady „sznurowców" pojawiają się dość licznie, zwłaszcza nad górnym Wieprzem (Sąsiadka, Klemensów itd.), gdzie znaleziono ślady kurhanów oraz bardzo rozrzuconych osad i obozowisk. Na przełomie III i II tysiąclecia p.n.e. pojawiają się mieszane grupy kulturowe, będące zalążkiem grup etnicznych o szerszym zasięgu. W dorzeczu górnego Bugu po środkowy i górny bieg Wieprza występują znaleziska po tzw. kulturze strzyżowskiej (od Strzyżowa k. Hrubieszowa). Cechowała się ona dość wysokim poziomem rozwoju, bogatym zdobnictwem i znajomością wielu prostych narzędzi. Na bazie „sznurowców" i tzw. polskiej kultury osad wydmowych ok., 1600-1300 p.n.e. formuje się kultura trzciniecka. Występuje szczególnie na Roztoczu: wielkie cmentarzyska kurhanowe w Bondyrzu, Guciowie i Dominikanówce; ponadto drobniejsze znaleziska nad Huczwą (m.in. Żurawce).W środkowym okresie brązu na Roztoczu pojawia się prasłowiańska kultura łużycka. Ludy tej kultury powszechnie użytkują wyroby z brązu, ponadto powszechne stają się u nich pochówki ciałopalne. Świadectwem tego są cmentarzyska w Bodaczowie, Bondyrzu, Guciowie i Topornicy. Przedrzymski okres w dziejach reprezentują kultury przeworska i czerniachowska (Werbkowice, Kotorów). Widoczne są tu ślady wpływów scytyjskich stepowców, później także wysoko rozwiniętych celtyckich kręgów kulturowych. Natomiast okres wpływów rzymskich, w ciągu czterech pierwszych wieków naszej ery, charakteryzuje się bardzo dużym nasileniem mieszania się ludów, przemieszczających się w różnych kierunkach. Po tym okresie pozostała wielka ilość znalezisk monet i importów rzymskich. Zwłaszcza bardzo cennym znaleziskiem jest skarb ozdób srebrnych z bogato zdobionymi zapinkami z potowy IV wieku n.e. (w Zamościu). Ponadto w Podlodowie odkryto bardzo ciekawy