2021'E Başlarken Avrupa'da Ve Türkiye'de Futbol

2021’e Başlarken Avrupa’da ve Türkiye’de Futbol Ekonomisi

26 Ocak 2021, İstanbul 1 Önsöz

Değerli Okurlar,

Bu yıl 24’üncüsü yayınlanan Deloitte Futbol Para Ligi, sadece futbol alanında değil; tüm fikir CEM SEZGİN liderliği çalışmaları içerisinde dünyada en çok merak edilen, dijital ortamda en çok indirilen, en çok Şirket Ortağı ve Futbol paylaşılan ve referans gösterilen araştırmalardan biri olarak öne çıkıyor. Bu anlamda bir «klasik» olmakla birlikte, sürekli kendini yenileyen ve trendleri belirleyen kimliği ile son derece «dinamik» Endüstrisi Lideri bir çalışma. Biz de Deloitte Türkiye Spor Endüstrisi olarak bu çalışmanın bir parçası olmaktan hep Deloitte Türkiye gurur duyduk. 23 sene boyunca Avrupa’nın önde gelen kulüplerinin her sezon gelirlerini katlaya katlaya büyütmelerini, birbirleri arasındaki amansız yarışı, Türk kulüplerinin dönem dönem bu yarışta boy göstermesini heyecanla takip ettik. Bu gezegenin en popüler sporu olan futbolun romantik dokusu kadar ekonomik gerçekliğini de aktarmaya çalıştık. 24. senemizde, hiçbirimizin aklına bile gelmeyecek bir tabloyla karşı karşıyayız. Bir önceki sezon 9.3 milyar Euro’ya dayanan ilk 20 kulübün cirosu için pandemi öncesi tahminler takip eden sezonda tarihi 10 milyar Euro barajının aşılacağı yönünde idi. Ancak karşımızda gelirlerde %12 civarında bir daralma tablosu var. Hiç şüphe yok ki, 2019/20 sezonuna korona virüs salgını damgasını vurdu. Ancak bu etki çok daha büyük olabilirdi. Diğer birçok sektörlerün aksine, futbol endüstrisinin takvimi 1 Ocak – 31 Aralık değil, 1 Haziran – 31 Mayıs. Yani COVID-19 Avrupa kıtasında etkili olmaya başladığında, ulusal liglerdeki maçların önemli bir kısmı zaten oynanmıştı. Erteleme / seyircisiz oynama / olduğu haliyle tescil gibi kararların alındığı dönemde beş büyük ligde maçların tamamlanma oranı ortalama %70’in üzerindeydi. Avrupa Kupalarında da belirli bir noktaya gelinmişti. Bu nedenle daha ilginç olan sezon muhtemelen 2020/21 sezonu olacak. Elbette bu salgını da geride bırakacağız. Unutmayın, bu dünyada ateşi düşmeyen tek hastalık futbol tutkusudur.

Huzur İçinde Uyu Diego Armando Maradona….

2021’e Başlarken Avrupa’da ve Türkiye’de Futbol Ekonomisi 2 Deloitte Futbol Para Ligi 2021

3 Deloitte Futbol Para Ligi 2021 Öne Çıkan Ülkelerin Analizi Mini Dosya: Portekiz Ve Türkiye… Dört Büyükler Özel Koronavirüs ve Futbol Gelirleri

4 Deloitte Futbol Para Ligi Hakkında…

Böyle bir raporu dünyada ilk hazırlayan firma Deloitte. Raporumuzun 2021 yılında 24’ücüsü yayınlandı. Araştırmamız, Futbol Kulüplerini her sene (bir önceki sezonu dikkate alarak) gelirlerine göre sıralıyor. 2021 Raporu, 2019/2020 sezonu dikkate alınarak hazırlandı. Listede Avrupa Kulüpleri (daha önceki yıllarda birkaç istisna olmuştu) yer alıyor. Ana liste ilk 20 kulüpten oluşuyor. 2009/10 sezonunu dikkate alan 2010 yılından bu yana takip eden 10 kulüple birlikte 30 kulüpten oluşan bir uzun liste yayınlanıyor. Deloitte Futbol Para Ligi’ni ele alırken, futbol kulüplerinin esas faaliyetlerine konu olan gelirlere odaklanılmaktadır. Gelirler 3 ana başlık altında sınıflanıyor: 1) Maç Günü, 2) Naklen Yayın ve 3) Ticari. Bu nedenle kulüplere kimi zaman önemli ölçüde gelir getiren bazı kalemler ve ayrıca vergi unsurları dikkate alınmamalıdır. Bunlara örnek vermek gerekirse:

• Transfer (Bonservis) Gelirleri • Futbolcu Kiralama Gelirleri • Gayrimenkul ve Varlık Satışları • Kira Gelirleri • Üye Aidatları • Farklı Alanlara Yapılan Yatırım Gelirleri • Yardım Kampanyaları, Bağışlar, Hibeler • Finansal Gelirler • Kazanılan Davalar vb. • KDV veya Satışla İlgili Diğer Vergiler

Olağandışı Bir Sezon… Alışıldık koşullarda, kulüplerin mali yıl kapanış dönemleri kendi liglerinin sezonluk takvimleri ile uyumludur. (Avrupa liglerinin çoğu için Mayıs veya Haziran ayları) 2019/20 sezonunda yaşanan özel durum ve aksaklıklar, farklı liglerin, yayıncı kuruluşların, sponsorların ve ticari işbirliği içinde bulunulan kuruluşların benimsemiş oldukları farklı yaklaşımlar; kulüplerin 2019/20 sezonunda elde ettikleri gelirlerin 2020 ve 2021’de biten iki farklı mali yıla yayılmasına sebep oldu. Deloitte’un bu seneki Futbol Para Ligi’nde yer alan analizleri büyük ölçüde 2020 yılında sona eren mali yıla odaklı bir şekilde gerçekleştirildi.

2021’e Başlarken Avrupa’da ve Türkiye’de Futbol Ekonomisi 5 Deloitte Futbol Para Ligi 2021 – İlk 30 (1/3) • İlk 20 kulübün toplam geliri 8,2 milyar Euro (önceki sezon: 9,3 milyar). İlk 30’un Maç Naklen Ticari Toplam Sıra 2021 Günü (Bin €) Yayın (Bin €) (Bin €) (Bin €) toplam geliri ise 9,8 milyar Euro. 1 FC Barcelona 126,400 248,500 340,200 715,100 2 Real Madrid 108,200 224,000 382,700 714,900 • 700 milyon Euro geliri aşan iki, 500 milyonu aşan yedi, 300 milyonu aşan ise 13 3 Bayern Munich 70,300 203,300 360,500 634,100 4 M. United 98,800 159,900 321,700 580,400 kulüp mevcut. İlk 20’deki en düşük gelir 174 milyon Euro, ilk 30’daki en düşük 5 Liverpool 82,700 232,500 243,400 558,600 ciroya sahip kulüp ise 148,5 milyon Euro ciroya sahip. 6 M. City 47,600 217,000 284,600 549,200 7 PSG 92,400 149,600 298,600 540,600 8 Chelsea 62,100 208,200 199,400 469,700 • FC Barcelona 715,1 milyon Euro’luk geliri ile geçen sene olduğu gibi bu sene de 9 Tottenham H. 107,700 155,000 183,000 445,700 10 Juventus 42,300 166,700 188,900 397,900 Para Ligi’nde en üst sırada yer aldı. Onu 714,9 milyon Euro’luk gelir yaratan 11 Arsenal 89,700 136,000 162,300 388,000 Real Madrid takip etti. İkili arasındaki 200 bin Euro’luk fark, Para Ligi tarihi 12 B. Dortmund 46,300 169,800 149,600 365,700 boyunca ilk iki sırada yer alan kulüpler arasında oluşmuş en küçük fark. 13 Atletico Madrid 50,400 198,500 82,900 331,800 14 Internazionale 56,900 136,000 98,600 291,500 15 FC Zenit St.Pet. 14,800 46,700 175,000 236,500 • Daha bir önceki sene 840 milyon Euro rekor gelir ile 800 milyon eşiğini ilk 16 Schalke 04 35,700 94,900 92,200 222,800 17 Everton 13,600 111,700 86,700 212,000 geçen kulüp olarak rekor kıran Barcelona, bu sefer tüm Para Ligi kulüpleri 18 O. Lyonnais 35,500 110,500 47,600 193,600 içerisinde mutlak değer olarak en büyük gelir düşüşünü yaşayan kulüp oldu. 19 Napoli 13,200 127,400 35,700 176,300 20 E. Frankfurt 38,600 91,000 44,400 174,000 21 Valencia 17,800 129,200 25,100 172,100 • Real Madrid’in gelirlerde yaşadığı azalma daha düşük gerçekleşti. Kulüp, 22 Leicester City 14,900 122,700 33,400 171,000 23 Benfica 39,300 87,400 43,600 170,300 önemli iş ortaklıklarının süresini uzatarak ve bazı gelir yaratıcı aktiviteleri kendi 24 B. M.gladbach 18,700 86,700 62,500 167,900 bünyesine taşıyarak ticari gelirlerinde 28,1 milyon Euro tutarında bir artış 25 Crystal Palace 13,500 121,500 26,300 161,300 sağladı, bu da eflatun beyazlıların diğer iki gelir kalemindeki düşüşü bir nebze 26 West Ham U. 25,500 94,100 38,400 158,000 27 Ajax 42,100 55,700 57,700 155,500 olsun hafifletti. 28 Sheffield United 8,300 126,500 17,200 152,000 29 Wolves 18,800 109,200 23,200 151,200 30 AC Milan 23,400 63,400 61,700 148,500 • Toplam Gelirlerde Birinci Sıra: Barcelona Toplam (İlk 20) 1,233,200 3,187,200 3,778,000 8,198,400 • Maç Günü Gelirlerinde Birinci Sıra: Barcelona Dağılım (İlk 20) 15% 39% 46% 100% Toplam (İlk 30) 1,455,500 4,183,600 4,167,100 9,806,200 • Naklen Yayın Gelirlerinde Birinci Sıra: Barcelona Dağılım (İlk 30) 15% 43% 42% 100% • Ticari Gelirlerde Birinci Sıra: Real Madrid

2021’e Başlarken Avrupa’da ve Türkiye’de Futbol Ekonomisi 6 Deloitte Futbol Para Ligi 2021 – İlk 30 (2/3) • Bayern Münih bu sene üçüncü sıraya yükseldi (634.1 milyon Euro). İlk 10 kulüp Maç Naklen Ticari Toplam Sıra 2021 Günü (Bin €) Yayın (Bin €) (Bin €) (Bin €) arasındaki en düşük gelir kaybını (%4) yaşayan Alman devi, 2020 yılına ait tüm 1 FC Barcelona 126,400 248,500 340,200 715,100 ulusal naklen yayın gelirlerinin Bundesliga’nın daha erken tamamlanması 2 Real Madrid 108,200 224,000 382,700 714,900 sonucu mali tablolarına dahil olmasından faydalandı. Bayern, Şampiyonlar 3 Bayern Munich 70,300 203,300 360,500 634,100 4 M. United 98,800 159,900 321,700 580,400 Ligi’ni, Bundesliga’da Şampiyonluğu, Almanya Kupası’nı (DFB Pokal) ve son 5 Liverpool 82,700 232,500 243,400 558,600 olarak da UEFA Süper Kupasını kazanarak unutulmaz bir sezon yaşadı. 6 M. City 47,600 217,000 284,600 549,200 7 PSG 92,400 149,600 298,600 540,600 8 Chelsea 62,100 208,200 199,400 469,700 • 580,4 milyon Euro gelirle sezonu tamamlayan Manchester United’ın 9 Tottenham H. 107,700 155,000 183,000 445,700 10 Juventus 42,300 166,700 188,900 397,900 gelirlerindeki 131,1 milyon Euro’luk düşüş (%19), dördüncü sıraya düşmesine 11 Arsenal 89,700 136,000 162,300 388,000 sebep oldu. Bu seneki Para Ligi’ndeki en büyük düşüşü yaşayan kulüp olan 12 B. Dortmund 46,300 169,800 149,600 365,700 Kırmızı Şeytanlar, hem 2019/20 Şampiyonlar Ligi’ne katılmamış olmanın, hem 13 Atletico Madrid 50,400 198,500 82,900 331,800 14 Internazionale 56,900 136,000 98,600 291,500 de maç günü gelirlerinden mahrum kalmanın ve naklen yayın gelirlerindeki 15 FC Zenit St.Pet. 14,800 46,700 175,000 236,500 indirim ve ertelemelerin faturasını ödediler. 16 Schalke 04 35,700 94,900 92,200 222,800 17 Everton 13,600 111,700 86,700 212,000 18 O. Lyonnais 35,500 110,500 47,600 193,600 • Liverpool 2001/02’den beri ilk kez sıralamada ilk beşe girdi. Kırmızı beyazlıların 19 Napoli 13,200 127,400 35,700 176,300 20 E. Frankfurt 38,600 91,000 44,400 174,000 son birkaç yıldır istikrarlı bir şekilde devam eden sportif başarıları finansal 21 Valencia 17,800 129,200 25,100 172,100 başarısına da yansıdı. 22 Leicester City 14,900 122,700 33,400 171,000 23 Benfica 39,300 87,400 43,600 170,300 24 B. M.gladbach 18,700 86,700 62,500 167,900 • Manchester City (6.), Paris Saint-Germain (7.), Chelsea (8.), Tottenham Hotspur 25 Crystal Palace 13,500 121,500 26,300 161,300 26 West Ham U. 25,500 94,100 38,400 158,000 (9.) ve Juventus (10.) ilk 10’da yer alan diğer kulüpler. 27 Ajax 42,100 55,700 57,700 155,500 28 Sheffield United 8,300 126,500 17,200 152,000 • Geçen seneye kıyasla Naklen Yayın Gelirleri ve Maç Günü Gelirleri azaldı. Ticari 29 Wolves 18,800 109,200 23,200 151,200 30 AC Milan 23,400 63,400 61,700 148,500 Gelirler ise sınırlı düzeyde de olsa arttı. Toplam (İlk 20) 1,233,200 3,187,200 3,778,000 8,198,400 Dağılım (İlk 20) 15% 39% 46% 100% Toplam (İlk 30) 1,455,500 4,183,600 4,167,100 9,806,200 • AC Milan bu sezon 30. sıraya kadar geriledi. Arsenal bu sene de ilk 10’un Dağılım (İlk 30) 15% 43% 42% 100% dışında kaldı.

2021’e Başlarken Avrupa’da ve Türkiye’de Futbol Ekonomisi 7 Deloitte Futbol Para Ligi 2021 – İlk 30 (3/3) • İlk 20’deki kulüplerin 18’i geçen sene de listede yer alan kulüpler. 15. sıradaki Maç Naklen Ticari Toplam Sıra 2021 Günü (Bin €) Yayın (Bin €) (Bin €) (Bin €) FC Zenit ve 20. sıradaki Eintracht Frankfurt, AS Roma ile West Ham United’ın 1 FC Barcelona 126,400 248,500 340,200 715,100 yerlerini aldılar. Zenit’in 2019/20 Şampiyonlar Ligi’ne katılımı ve mali yılının 31 2 Real Madrid 108,200 224,000 382,700 714,900 Aralık 2019 olması sonucu sezon gelirlerinin pandemiden minimum 3 Bayern Munich 70,300 203,300 360,500 634,100 4 M. United 98,800 159,900 321,700 580,400 etkilenmesi, kulüp açısından başlıca etkenlerdi. 5 Liverpool 82,700 232,500 243,400 558,600 6 M. City 47,600 217,000 284,600 549,200 7 PSG 92,400 149,600 298,600 540,600 • Para Ligi’nde ilk 20’de yer edinen kulüplerden sadece ikisi bir önceki seneye 8 Chelsea 62,100 208,200 199,400 469,700 göre gelirlerinde artış yaşadılar: FC Zenit ve Everton. Çok küçük bir artış ile 212 9 Tottenham H. 107,700 155,000 183,000 445,700 milyon Euro’luk gelire ulaşan ve 17. sırada yer alan Everton, ticari gelirlerini iki 10 Juventus 42,300 166,700 188,900 397,900 11 Arsenal 89,700 136,000 162,300 388,000 katından fazla arttırdığı bir sezonu geride bıraktı. Bu aynı zamanda tüm Para 12 B. Dortmund 46,300 169,800 149,600 365,700 Ligi kulüpleri arasında en büyük ticari gelir artışı olarak (%104) dikkate çekti. 13 Atletico Madrid 50,400 198,500 82,900 331,800 14 Internazionale 56,900 136,000 98,600 291,500 15 FC Zenit St.Pet. 14,800 46,700 175,000 236,500 • Toplam içerisinde en büyük pay Ticari Gelirlere ait. 16 Schalke 04 35,700 94,900 92,200 222,800 17 Everton 13,600 111,700 86,700 212,000 18 O. Lyonnais 35,500 110,500 47,600 193,600 • Her üç gelir kaleminde de 100 Milyon Euro barajını aşan sadece üç kulüp var. 19 Napoli 13,200 127,400 35,700 176,300 20 E. Frankfurt 38,600 91,000 44,400 174,000 21 Valencia 17,800 129,200 25,100 172,100 • 19. sırada yer alan Napoli ile 30. sırada yer alan Milan arasındaki fark 30 milyon 22 Leicester City 14,900 122,700 33,400 171,000 23 Benfica 39,300 87,400 43,600 170,300 Euro’dan az. 24 B. M.gladbach 18,700 86,700 62,500 167,900 25 Crystal Palace 13,500 121,500 26,300 161,300 • Özellikle daha alt sıralardaki İngiliz kulüpleri daha önceki sezonlarda olduğu 26 West Ham U. 25,500 94,100 38,400 158,000 27 Ajax 42,100 55,700 57,700 155,500 gibi Naklen Yayın Gelirleri sayesinde listede yer bulabildiler. 28 Sheffield United 8,300 126,500 17,200 152,000 29 Wolves 18,800 109,200 23,200 151,200 30 AC Milan 23,400 63,400 61,700 148,500 Not: Bazı kulüpler için 2019/20 sezonunun uzamış olması, bu sezona ait gelirlerin Toplam (İlk 20) 1,233,200 3,187,200 3,778,000 8,198,400 kısmen sözkonusu kulüplerin 2021 yılı mali tablolarına yansımasına neden olacak. Dağılım (İlk 20) 15% 39% 46% 100% Toplam (İlk 30) 1,455,500 4,183,600 4,167,100 9,806,200 Herhangi bir karışıklığa yol açmamak adına, tüm sezon gelirlerini 2020 yılı mali Dağılım (İlk 30) 15% 43% 42% 100% sonuçlarına yansıtmak amaçlı herhangi bir düzeltme yapılmamıştır.

2021’e Başlarken Avrupa’da ve Türkiye’de Futbol Ekonomisi 8 Deloitte Futbol Para Ligi 2021 – İlk 30

2019 2020 2021 21 Napoli AC Milan Valencia 1 Real Madrid FC Barcelona FC Barcelona 22 Leicester City Leicester City Leicester City 2 FC Barcelona Real Madrid Real Madrid 23 Southampton Ajax Benfica 3 M. United M. United Bayern Munich 24 Crystal Palace Benfica B. M.gladbach 4 Bayern Munich Bayern Munich M. United 25 FC Zenit St.Pet. Wolwes Crystal Palace 5 M. City PSG Liverpool 26 Beşiktaş Valencia West Ham U. 6 PSG M. City M. City 27 Sevilla FC E. Frankfurt Ajax 7 Liverpool Liverpool PSG 28 O. Lyonnais FC Zenit St.Pet. Sheffield United 8 Chelsea Tottenham H. Chelsea 9 Arsenal Chelsea Tottenham H. 29 Brighton & H.A. Porto Wolwes 10 Tottenham H. Juventus Juventus 30 Benfica Crystal Palace AC Milan 11 Juventus Arsenal Arsenal • İlk 30’da, sekiz farklı ülkeden kulüpler yer alıyor. 12 B. Dortmund B. Dortmund B. Dortmund 13 Atletico Madrid Atletico Madrid Atletico Madrid • İlk 20 kulübün içerisinde beş büyük ligden olmayan tek kulüp Rusya’dan FC Zenit St. 14 Internazionale Internazionale Internazionale Petersburg. Daha önce 2017 Futbol Para Ligi’nde ilk 20 arasında yer alan ve birkaç kez ilk 15 AS Roma Schalke 04 FC Zenit St.Pet. 30’a girmeyi başarmış olan Rus kulübü, 15. sırada yer alarak, kendi adına şu ana kadar ki 16 Schalke 04 AS Roma Schalke 04 en üst sıraya ulaştı. 17 Everton O. Lyonnais Everton • Geçen sene ilk 30’da yer alan AS Roma ve Porto bu seneki sıralamada yer alamadılar. 18 AC Milan West Ham U. O. Lyonnais 19 Newcastle U. Everton Napoli • Türk kulüpleri geçen sezonda olduğu gibi bu sezonda da listede yer bulamadılar. Listede 20 West Ham U. Napoli E. Frankfurt en son 2019 Futbol Para Ligi’nde Beşiktaş yer almıştı.

2021’e Başlarken Avrupa’da ve Türkiye’de Futbol Ekonomisi 9 10

2021’e Başlarken Avrupa’da ve Türkiye’de Futbol Ekonomisi 10 Deloitte Futbol Para Ligi 2021 – İlk 30: Son 10 Sene

2010/11 2011/12 2012/13 2013/14 2014/15 2015/16 2016/17 2017/18 2018/19 2019/20 Sıra 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 1 Real Madrid Real Madrid Real Madrid Real Madrid Real Madrid M. United M. United Real Madrid FC Barcelona FC Barcelona 2 FC Barcelona FC Barcelona FC Barcelona M. United FC Barcelona FC Barcelona Real Madrid FC Barcelona Real Madrid Real Madrid 3 M. United M. United Bayern Munich Bayern Munich M. United Real Madrid FC Barcelona M. United M. United Bayern Munich 4 Bayern Munich Bayern Munich M. United FC Barcelona PSG Bayern Munich Bayern Munich Bayern Munich Bayern Munich M. United 5 Arsenal Chelsea PSG PSG Bayern Munich M. City M. City M. City PSG Liverpool 6 Chelsea Arsenal M. City M. City M. City PSG Arsenal PSG M. City M. City 7 AC Milan M. City Chelsea Chelsea Arsenal Arsenal PSG Liverpool Liverpool PSG 8 Internazionale AC Milan Arsenal Arsenal Chelsea Chelsea Chelsea Chelsea Tottenham H. Chelsea 9 Liverpool Liverpool Juventus Liverpool Liverpool Liverpool Liverpool Arsenal Chelsea Tottenham H. 10 Schalke 04 Juventus AC Milan Juventus Juventus Juventus Juventus Tottenham H. Juventus Juventus 11 Tottenham H. B. Dortmund B. Dortmund B. Dortmund B. Dortmund B. Dortmund Tottenham H. Juventus Arsenal Arsenal 12 M. City Internazionale Liverpool AC Milan Tottenham H. Tottenham H. B. Dortmund B. Dortmund B. Dortmund B. Dortmund 13 Juventus Tottenham H. Schalke 04 Tottenham H. Schalke 04 Atletico Madrid Atletico Madrid Atletico Madrid Atletico Madrid Atletico Madrid 14 O. Marseille Schalke 04 Tottenham H. Schalke 04 AC Milan Schalke 04 Leicester City Internazionale Internazionale Internazionale 15 AS Roma Napoli Internazionale Atletico Madrid Atletico Madrid AS Roma Internazionale AS Roma Schalke 04 FC Zenit St.Pet. 16 B. Dortmund O. Marseille Galatasaray Napoli AS Roma AC Milan Schalke 04 Schalke 04 AS Roma Schalke 04 17 O. Lyonnais O. Lyonnais Hamburger SV Internazionale Newcastle U. FC Zenit St.Pet. West Ham U. Everton O. Lyonnais Everton 18 Hamburger SV Hamburger SV Fenerbahçe Galatasaray Everton West Ham U. Southampton AC Milan West Ham U. O. Lyonnais 19 Valencia AS Roma AS Roma Newcastle U. Internazionale Internazionale Napoli Newcastle U. Everton Napoli 20 Napoli Newcastle U. Atletico Madrid Everton West Ham U. Leicester City Everton West Ham U. Napoli E. Frankfurt 21 Benfica Valencia VfB Stuttgart West Ham U. Galatasaray Newcastle U. O. Lyonnais Napoli AC Milan Valencia 22 Atletico Madrid Benfica Napoli Aston Villa Southampton Southampton AC Milan Leicester City Leicester City Leicester City 23 Werder Bremen Atletico Madrid Valencia O. Marseille Aston Villa Everton FC Zenit St.Pet. Southampton Ajax Benfica 24 Aston Villa Ajax Corinthians AS Roma Leicester City O. Lyonnais AS Roma Crystal Palace Benfica B. M.gladbach 25 Newcastle U. VfB Stuttgart Newcastle U. Southampton Sunderland Fenerbahçe B. M.gladbach FC Zenit St.Pet. Wolves Crystal Palace 26 Ajax Everton Benfica Benfica Swansea City Galatasaray Crystal Palace Beşiktaş Valencia West Ham U. 27 VfB Stuttgart Aston Villa Ajax Sunderland Stoke City Benfica West Bromwich Sevilla FC E. Frankfurt Ajax 28 Everton Fulham SS Lazio Hamburger SV Crystal Palace B. M.gladbach Bournemouth O. Lyonnais FC Zenit St.Pet. Sheffield United 29 West Ham U. Sunderland West Ham U. Swansea City West Bromwich Sunderland Stoke City Brighton & H.A. Porto Wolves 30 Sunderland Galatasaray O. Marseille Stoke City Napoli Napoli Benfica Benfica Crystal Palace AC Milan

2021’e Başlarken Avrupa’da ve Türkiye’de Futbol Ekonomisi 11 Deloitte Futbol Para Ligi – Gelirlerin Dağılımı

Bu seneki ilk 20 Para Ligi kulübü, toplam 8,2 milyar Euro bir gelir yarattılar. Ancak bu rakam 2018/19 sezonuna kıyasla (9,3 milyar Euro), %12’lik bir düşüşe denk geliyor. 1,1 milyar Euro’luk bu düşüşü şu nedenlere bağlayabiliriz:

• Özellikle yayıncı kuruluşlarla olan gelir indirimleri ve ertelemeler, naklen yayın gelirlerinde 937 milyon Euro’luk (%23) bir düşüş yarattı; • Maç günü gelirlerinde seyircisiz oynanmış ve iptal edilmiş müsabakaların etkisiyle 257 milyon Euro’luk (%17) bir azalma yaşandı ve • Ticari gelirlerdeki 105 milyon Euro’luk (%3) artış toplam düşüşü bir nebze olsun azalttı

Gelir Kalemleri Bazında Dağılım (İlk 20 Kulüp) Naklen Yayın Gelirleri son üç Sezonlar sezondur gelir kalemleri Maç Günü Naklen Yayın Ticari içinde ilk sırada yer % % % almaktaydı. Ancak 2019/20 sezonunda Ticari Gelirler 2019/20 15 39 46 neredeyse toplam gelirlerin yarısına (%46) yaklaşarak ön 2018/19 16 44 40 plana çıktı. Ayrıca pandemiden de etkilenen 17 43 40 Maç Günü Gelirlerinin 2017/18 toplam içerisindeki payı istikrarlı düşüşünü sürdürdü 2016/17 17 45 38 ve 2021 Futbol Para Ligi’nde %15’e kadar geriledi. 2015/16 18 39 43

2021’e Başlarken Avrupa’da ve Türkiye’de Futbol Ekonomisi 12 Deloitte Futbol Para Ligi – Gelirlerde Yaşanan Bazı Önemli Gelişmeler

• 2019/20 sezonunda ilk 20’deki kulüplerin ortalama gelirleri 409 milyon Euro olarak Sıra (Geçen 2019/20 Gelirleri (Milyon €) Kulüp gerçekleşti. (Bir önceki sezon 464 milyon Euro). Bu ortalama gelir, 2017/18 sezonundaki Seneki Sıra) (2018/19 Gelirleri) seviyeye yakın bir rakam. 1 (1) FC Barcelona 715,1 (840,8) • “Beş Büyük Lig”in (İngiltere, İspanya, Almanya, İtalya, Fransa) naklen yayın hakları ve 2 (2) Real Madrid 714,9 (757,3) UEFA naklen yayın haklarında yapılan indirimler neredeyse 1.2 milyar Euro seviyesinde ve 3 (4) Bayern Munich 634,1 (660,1) bunun çok büyük kısmı Para Ligi kulüplerinin kaybı olarak gerçekleşti. 4 (3) M. United 580,4 (711,5) 5 (7) Liverpool 558,6 (604,7) • Gelirlerdeki azalmayı ötelemelerden kaynaklı ve tamamen kaybolan gelirlerden kaynaklı 6 (6) M. City 549,2 (610,6) (bilhassa maç günü gelirleri ve ayrıca naklen yayıncılara verilen indirimler) olarak iki temel faktörle açıklıyabiliriz. Söz konusu ötelemelerin etkisini ele alırsak, birçok kulübün 2020’de 7 (5) PSG 540,6 (635,9) sona eren mali yıla ait gelirlerinin aşağı yukarı dörtte birlik kısmının 2021’de sona eren 8 (9) Chelsea 469,7 (513,1) mali yıla kaydığını; dolayısıyla 2021’in bir çeyreklik ekstra geliri kapsadığını görüyoruz. 9 (8) Tottenham H. 445,7 (521,1) 10 (10) Juventus 397,9 (459,7) • Naklen yayın kuruluşları ile 2019/20 sezonuna ilişkin müzakereler ve pazarlıklar halen 11 (11) Arsenal 388 (445,2) devam ediyor. Şu an itibariyle Avrupa’nın bazı önde gelen liglerindeki toplam indirim 600 12 (12) B. Dortmund 365,7 (371,7) milyon Euro’yu buluyor:Premier League (376 milyon €), La Liga (yaklaşık 100 milyon €) ve Ligue 1 (yaklaşık 123 milyon €). Ayrıca UEFA naklen yayınları için de 575 milyon € indirim 13 (13) Atletico Madrid 331,8 (367,6) söz konusu. Serie A’nın 2019/20 sezonu ile ilgili 130 milyon Euro tutarındaki son Sky İtalia 14 (14) Internazionale 291,5 (364,6) taksidinin akıbeti ise mahkeme kararını bekliyor. 15 (28) FC Zenit St.Pet. 236,5 (180,4) 16 (15) Schalke 04 222,8 (324,8) • Ülkemizde Süper Lig içinde zorlu bir süreç söz konusu. Özellikle 2020 yılının son 17 (19) Everton 212 (210,5) çeyreğinde TFF, Yayıncı Kuruluş ve Kulüpler Birliği’nin parçası olduğu detaylı müzakereler; 18 (17) O. Lyonnais 180,7 (220,9) futbol endüstrisinin tüm aktörlerinin bir takım fedakarlıklar yapacağı yeni bir dönemin 19 (20) Napoli 176,3 (207,4) ülkemizde de başladığına dair belirgin bir işaret. 20 (27) E. Frankfurt 174 (182,2)

2021’e Başlarken Avrupa’da ve Türkiye’de Futbol Ekonomisi 13 Deloitte Futbol Para Ligi – Kulüpler Bazında Gelirlerin Dağılımı Maç Naklen Maç Naklen Sıra Kulüp Ülke Ticari Toplam Ticari • Futbol Para Ligi’nde ilk 10 kulübün 9’unda Günü Yayın Günü Yayın en büyük gelir kalemi Ticari Gelirler. Burada 1 FC Barcelona İSPANYA 17.7% 34.8% 47.6% 100.0% 3 2 1 2 Real Madrid İSPANYA 15.1% 31.3% 53.5% 100.0% 3 2 1 tek istisna Chelsea. Az farkla da olsa 3 Bayern Munich ALMANYA 11.1% 32.1% 56.9% 100.0% 3 2 1 kulübün Naklen Yayın Gelirleri ilk sırayı 4 Manchester United İNGİLTERE 17.0% 27.5% 55.4% 100.0% 3 2 1 alıyor. 5 Liverpool İNGİLTERE 14.8% 41.6% 43.6% 100.0% 3 2 1 6 Manchester City İNGİLTERE 8.7% 39.5% 51.8% 100.0% 3 2 1 7 Paris Saint-Germain FRANSA 17.1% 27.7% 55.2% 100.0% 3 2 1 • Takip eden 20 kulübün 17’sinde ise başlıca 8 Chelsea İNGİLTERE 13.2% 44.3% 42.5% 100.0% 3 1 2 gelir kaynağı Naklen Yayın Gelirleri. Bu 9 Tottenham Hotspur İNGİLTERE 24.2% 34.8% 41.1% 100.0% 3 2 1 kulüpler arasında Ticari Gelirleri ilk sırada 10 Juventus İTALYA 10.6% 41.9% 47.5% 100.0% 3 2 1 olan üç istisna kulüp var. Aralarında beş 11 Arsenal İNGİLTERE 23.1% 35.1% 41.8% 100.0% 3 2 1 12 Borussia Dortmund ALMANYA 12.7% 46.4% 40.9% 100.0% 3 1 2 büyük ligden olan tek takım Arsenal. Diğer 13 Atlético de Madrid İSPANYA 15.2% 59.8% 25.0% 100.0% 3 1 2 ikisi Rus temsilcisi Zenit St. Petersburg ile 14 Internazionale İTALYA 19.5% 46.7% 33.8% 100.0% 3 1 2 Hollanda temsilcisi Ajax. 15 FC Zenit Saint Petersburg RUSYA 6.3% 19.7% 74.0% 100.0% 3 2 1 16.0% 42.6% 41.4% 100.0% 3 1 2 16 Schalke 04 ALMANYA • Ülkeler bazında bir değerlendirme yapmak 17 Everton İNGİLTERE 6.4% 52.7% 40.9% 100.0% 3 1 2 18 Olympique Lyonnais FRANSA 18.3% 57.1% 24.6% 100.0% 3 1 2 gerekirse, bu iki ana gelir kaleminden 19 Napoli İTALYA 7.5% 72.3% 20.2% 100.0% 3 1 2 birinin diğerine göre ağır basmadığını 20 Eintracht Frankfurt ALMANYA 22.2% 52.3% 25.5% 100.0% 3 1 2 görmekteyiz. 21 Valencia İSPANYA 10.3% 75.1% 14.6% 100.0% 3 1 2 22 Leicester City İNGİLTERE 8.7% 71.8% 19.5% 100.0% 3 1 2 23 Benfica PORTEKİZ 23.1% 51.3% 25.6% 100.0% 3 1 2 • 30 kulübün tümünün tek ortak noktası, 24 Borussia VfL Mönchengladbach ALMANYA 11.1% 51.6% 37.2% 100.0% 3 1 2 Maç Günü Gelirlerinin en son sırada yer 25 Crystal Palace İNGİLTERE 8.4% 75.3% 16.3% 100.0% 3 1 2 alması. İlk 10 içerisinde Maç Günü 26 West Ham United İNGİLTERE 16.1% 59.6% 24.3% 100.0% 3 1 2 Gelirlerinin toplamdaki payı en yüksek 27 Ajax HOLLANDA 27.1% 35.8% 37.1% 100.0% 3 2 1 28 Sheffield United İNGİLTERE 5.5% 83.2% 11.3% 100.0% 3 1 2 kulüp Tottenham Hotspur. 29 Wolves İNGİLTERE 12.4% 72.2% 15.3% 100.0% 3 1 2 30 AC Milan İTALYA 15.8% 42.7% 41.5% 100.0% 3 1 2

2021’e Başlarken Avrupa’da ve Türkiye’de Futbol Ekonomisi 14 İlk 20’deki 11 takım 5 şehirden! 1 RUSYA Liverpool 2 St.Petersburg 2 Manchester İNGİLTERE «Ruhr» Londra ALMANYA 3 2 Frankfurt 1 Paris Münih 1 1 Londra, Manchester, Liverpool, Madrid ve Ruhr bölgesinden 11 FRANSA takım ilk 20’de. Lyon Milano 1 Avrupa’nın «5 büyük» ülkesinin iki 1 1 tanesinin başkentlerinden hiçbir Torino temsilci Futbol Para Ligi’nde yer almıyor. İTALYA İSPANYA Barselona Deloitte Futbol Para Ligi raporuna 1 erişmek için: www.deloitte.co.uk/dfml 2 Madrid 1 Napoli 2021’e Başlarken Avrupa’da ve Türkiye’de Futbol Ekonomisi 15 İtalya – İngitere: Değişen Roller

İngiliz kulüplerin her zaman Futbol Para Ligi’nde dikkat çeken bir ağırlıkları oldu. Öte yandan belirli dönemlerde çok daha farklı tablolarla da karşılaşmadık değil… Örneğin İtalyan takımlarının Avrupa Kupalarında fırtına gibi estikleri dönemde olduğu gibi. 2002 yılı sıralamamızda, Milano ve başkent Roma’dan ikişer kulüp ve Torino temsilcisi Juventus ile birlikte tam 5 İtalyan kulübü ilk 10’da yer almaktaydı. O dönem ilk 10’daki İngiliz kulübü sayısı ise 3 idi. Bugün ilk 10’da yer alan tek İtalyan kulübü son 9 sezondur Serie A’da şampiyon olan Juventus. Siyah beyazlılar, son 6 sezonda 2 kez Şampiyonlar Ligi’nde final oynamış olmalarına rağmen son yıllarda en zengin kulüpler arasında ancak 10. sırada kendilerine yer bulabiliyorlar. Şüphesiz 2006’da patlak veren Calciopoli şike skandalı İtalyan kulüplerini derinden etkiledi. 2019 yılındaki sıralamada ilk 10’da hiçbir İtalyan kulübü yer alamamıştı. (Deloitte Futbol Para Ligi tarihinde daha önce hiç gerçekleşmemiş bir durum) Son 10 sezondur hiçbir İtalyan kulübü, Avrupa’da kupa kaldırma başarısını yaşayamadı. İngiliz kulüplerinin ilk 10’daki temsili ise, Arsenal’in iki sezondur ilk 10 dışı kalması ile 6’dan 5’e indi.

Ülke 2002 2010 2019 2021 İngiliz 3 4 6 5 İlk 10’daki İspanyol 1 2 2 2 Kulüp İtalyan 5 3 --- 1 Sayısı Alman 1 1 1 1 Fransız ------1 1

2021’e Başlarken Avrupa’da ve Türkiye’de Futbol Ekonomisi 16 2021 Futbol Para Ligi Kulüplerinin 2020/21 Sezonu Performansı (24.01.2021 İtibariyle) Ligde Oynadığı Avrupa Sıra 2020/21 Sezonu Lig Sırası • Şampiyonlar Ligi’nde Son 16’ya kalan kulüplerden 11 tanesi Oynanan Maç Maç Kupaları 1 FC Barcelona 18-19-20 19 3 ŞL Son 16 Futbol Para Ligi Kulübü 2 Real Madrid 18-19-20 19 2 ŞL Son 16 • 8 Futbol Para Ligi Kulübü UEFA Avrupa Ligi’nde yoluna devam 3 Bayern Munich 18 18 1 ŞL Son 16 4 M. United 17-18-19 19 1 UAL Son 32 ediyor (Son 32). 5 Liverpool 17-18-19 19 4 ŞL Son 16 6 M. City 17-18-19 18 2 ŞL Son 16 • Futbol Para Ligi’nde yer alan 8 ligden 7 tanesinin mevcut 7 PSG 19-20-21 21 1 ŞL Son 16 liderleri 2021 Futbol Para Ligi Kulüpleri. (Tek istisna Portekiz 8 Chelsea 17-18-19 19 9 ŞL Son 16 Ligi) 9 Tottenham H. 17-18-19 18 5 UAL Son 32 10 Juventus 18-19 18 4 ŞL Son 16 • Futbol Para Ligi’nde ilk 13’de yer alan kulüplerin hepsi 11 Arsenal 17-18-19 19 11 UAL Son 32 yollarına Avrupa’da devam ediyorlar. 12 B. Dortmund 18 18 7 ŞL Son 16 13 Atletico Madrid 18-19-20 18 1 ŞL Son 16 • 2021 Futbol Para Ligi’nde 16. sırada yer alan Schalke 04 14 Internazionale 18-19 19 2 --- Bundesliga’da sonuncu sırada. 15 FC Zenit St.Pet. 19 19 1 --- 16 Schalke 04 18 18 18 --- • 2021 Futbol Para Ligi’nde 30. (son) sırada yer alan AC Milan, 17 Everton 17-18-19 17 6 --- Serie A’da lider durumda. 18 O. Lyonnais 19-20-21 21 3 --- 19 Napoli 18-19 18 6 UAL Son 32 • Geçen sezon Bundesliga ve Şampiyonlar Ligi şampiyonu olan 20 E. Frankfurt 18 18 6 --- 21 Valencia 18-19-20 20 14 --- Bayern Münich, kendi liginde lider; Şampiyonlar Ligi’nde ise 22 Leicester City 17-18-19 19 3 UAL Son 32 grup lideri olarak son 16’ya kaldı. 23 Benfica 13-14-15 14 3 UAL Son 32 24 B. M.gladbach 18 18 5 ŞL Son 16 • Manchester United, Tottenham, Inter, Milan, Arsenal, 25 Crystal Palace 17-18-19 19 13 --- Olympique Lyon ve Napoli Şampiyonlar Ligi’nde yoklar. 26 West Ham U. 17-18-19 19 7 --- 27 Ajax 18 18 1 UAL Son 32 28 Sheffield United 17-18-19 19 20 --- 29 Wolves 17-18-19 19 14 --- 30 AC Milan 18-19 19 1 UAL Son 32

2021’e Başlarken Avrupa’da ve Türkiye’de Futbol Ekonomisi 17 Türk Kulüpleri: Bu Sene de Para Ligi’nde Yokuz…

İkinci sene üst üste, hiçbir Türk kulübü Deloitte Futbol Para Ligi’nde yer alamadı. Listede en kendine yer bulan Türk kulübü, 2019 yılında 26. sırada yer alan Beşiktaş olmuştu. Son 10 sezonda İstanbul’un üç büyükleri, sekiz kez Para Ligi’nde ilk 30 kulüp içerisinde yer alarak ülkemizi temsil ettiler: • Galatasaray beş, • Fenerbahçe iki ve • Beşiktaş bir kez Gelir yaratma konusunda Türk kulüplerinin Avrupa’lı rakipleri ile mücadelede ellerini zayıflatan bazı kalıtsal faktörler ve yeni gelişmeler söz konusu. Türkiye’deki Süper Lig naklen yayın ihalesinin bedeli, özellikle Avrupa’nın beş büyük ligindeki emsalleri ile kıyaslandığında çok daha mütevazi kalıyor. Dünya ve Avrupa futbolundaki ulusal ve uluslararası naklen yayın pastasından kulüplerimizin aldığı pay bu ülkelere göre oldukça düşük. Avrupa Kupaları’nda özellikle son iki sezondur alınan başarısız sonuçlar gelir performansızı olumsuz yönde etkiliyor. UEFA Kulüpler Sıralamasında ülke olarak ilk 10 dışında kalan Türkiye’nin 2022/23 sezonunu şampiyon tamamlayacak kulübü, Şampiyonlar Ligi’ne gruplar aşamasında doğrudan katılım hakkını kaybettiğimiz için, iki ön eleme turu oynamak zorunda kalacak ve bu durum Türk kulüpleri için Avrupa’nın özellikle büyük kulüpleri ile rekabette yeni bir zorluk olarak karşımıza çıkacak. Ticari gelirler açısından ekonominin ve sektörlerin genel seyri belirleyici olacak. Pandeminin en az hasarla atlatılması yeni sponsorluk ve ticari anlaşmalar ile kulüplerimize kaynak aktarımın devamlılığı açısından önemli. Kulüplerimizi geçmiş yıllarda rekabette zayıflatan Türk Lirası’ndaki değer kayıpları ve seyirci ortalamalarımızın beş büyük lige göre geride kalması ise halen geçerliliğini koruyan risklerden.

2021’e Başlarken Avrupa’da ve Türkiye’de Futbol Ekonomisi 18 Türk Oyuncular: Hangileri İlk 30 Kulüpte Top Koşturuyor?

Futbol Para Ligi’nde yer alan 30 kulüpte 7 Türk futbolcu görev yapıyor. Bunların hepsi aynı zamanda A ve Genç Milli Takımlarda forma giyiyor. Sadece Avrupa’nın değil, dünyanın bu en prestijli takımlarında daha fazla Türk futbolcunun yer alması ve bu futbolcuların maçlarda düzenli olarak süre alması, ülkemizin futbolunun gelişimi, futbolcularımızın marka değeri, Türkiye’nin tanıtımı, transfer gelirlerimizin artması, Milli Takımınızın başarısı gibi birçok açıdan büyük önem taşıyor.

DFPL DFPL Kulüp Türk Oyuncu Kulüp Türk Oyuncu Sırası Sırası 1 FC Barcelona --- 16 Schalke 04 Ozan Kabak 2 Real Madrid --- 17 Everton Cenk Tosun 3 Bayern Munich --- 18 O. Lyonnais --- 4 M. United --- 19 Napoli --- 5 Liverpool --- 20 E. Frankfurt --- 6 M. City --- 21 Valencia --- 7 PSG --- 22 Leicester City Çağlar Söyüncü, Cengiz Ünder 8 Chelsea --- 23 Benfica --- 9 Tottenham H. --- 24 B. M.gladbach Kaan Kurt 10 Juventus Melih Demiral 25 Crystal Palace --- 11 Arsenal --- 26 West Ham U. 12 B. Dortmund --- 27 Ajax --- 13 Atletico Madrid --- 28 Sheffield United --- 14 Internazionale --- 29 Wolves --- 15 FC Zenit St.Pet. --- 30 AC Milan Hakan Çalhanoğlu

2021’e Başlarken Avrupa’da ve Türkiye’de Futbol Ekonomisi 19 Öne Çıkan Ülkelerin Analizi Avrupa Kupalarında Ülkelerin Performansları: İlk Beş ve Diğerleri

Büyük Beşler Geride kalan son on sezonda Avrupa kupalarında çeyrek final ve ötesini gören takımların ülkelerine bakıldığında Avrupa’nın beş büyük Ülkeler Son 8 Son 4 Son 2 Şampiyon futbol ülkesi ön plana çıkıyor. Bunlar arasında İspanya açık ara önde. İSPANYA 40 30 15 12 Son 10 sezonda Şampiyonlar Ligi Kupası ve UEFA Avrupa Ligi altışar İNGİLTERE 29 16 11 5 kez İspanyol takımları tarafından kazanıldı, yani 20 kupanın 12’si ALMANYA 19 10 4 2 İspanyolların müzelerine gitti. Aynı zamanda en fazla final, yarı final İTALYA 16 7 3 - ve çeyrek final oynayanlar da onlar. Doğal olarak bu durum gelirlerine FRANSA 12 5 2 - oldukça pozitif şekilde yansıdı. İspanya’nın nüfusunun Almanya’nın yarısı; İngiltere – Fransa – İtalya’nın ise üçte ikisi civarında olması; Takipçileri ayrıca kişi başına düşen milli gelirin bu dört ülkeye göre tıpkı nüfus Ülkeler Son 8 Son 4 Son 2 Şampiyon gibi daha geride olması gibi dezavantajlara rağmen sportif başarı ile Portekiz 8 2 3 1 bu açığı kapatıyorlar. İkinci en başarılı ülke ise İngiltere. Bu dönemde Ukrayna 5 1 1 - İngiliz takımları tam 5 kez Avrupa’da kupaya uzandılar. İspanyollar’dan Hollanda 4 1 1 - sonra en çok final, yarı final, çeyrek final oynayanlar gene İngilizler. Zaten gelir kaynakları açısından avantajlı olmaları ve bu başarı bir Rusya 4 - - - arada olunca, Futbol Para Ligi’ndeki güçlü konumları da perçinlenmiş İsviçre 2 1 - - oluyor. Bu ikiliyi Almanya takip ediyor. Almanya’nın başarısında Türkiye 2 1 - - Bayern Münih ön plana çıkıyor. Belçika 3 - - - Diğer 4 1 - - Dördüncü ve beşinci sıradaki İtalya ve Fransa ise takımları final Kaynaklar: UEFA bilgilerinden derlenmiştir. oynamış olsa da, bu dönemde hiç kupa sevinci yaşayamayan ülkeler. Son 10 yılda Şampiyonlar Ligi’nde Real Madrid tam 8 kez, Bayern Münih ise tam 7 kez son dört içerisinde yer almayı başardılar.

2021’e Başlarken Avrupa’da ve Türkiye’de Futbol Ekonomisi 21 Avrupa Kupalarında Ülkelerin Performansları: Zorlu Bir Takip…

Geride kalan son on sezonda Avrupa kupalarında ülkeler bazında bir analiz yaptığımızda, «Büyük Beş» ligi bir kenara koyarsak en başarılı ülkeler (takımları 3 veya daha fazla bu kez kupalarda ilerlemiş) öncelikle Portekiz olmak üzere, Ukrayna, Hollanda, Rusya, İsviçre, Türkiye ve Belçika. Portekiz takımları, bu dönemde tam 14 kez çeyrek final veya ötesine ulaştılar. Şampiyonlar liginde çeyrek finalin ötesini görememiş olsalar da, UEFA Avrupa Ligi’nde 1 şampiyonluk, 3 final yaşadılar. Bu ülkelerin takımları 2010/11 – 2019/20 arasındaki 20 kupanın sadece 1 tanesini kazanabildiler. O da tam 10 sene önceki Porto’nun Avrupa Ligi şampiyonluğu… İtalyan ve Fransız kulüplerinin bile bu süreçte hiçbir kupa kazanamadığını düşünürsek diğer ülkelerin işlerinin gerçekten de ne kadar zor olduğunu görebiliriz.

Ayrıca bu 7 ülkenin Deloitte Futbol Para Liginde diğer 5 ülkeye göre çok geride kaldıklarını ifade etmeliyiz. Aynı dönemde hiçbir Ukrayna, İsviçre ve Belçika kulübü sıralamada kendine yer bulamadı. Türk takımları ise geride kalan 10 sezonda tam 8 kez listeye girdiler (Galatasaray: 5, Fenerbahçe: 2, Beşiktaş: 1). Portekiz kulüpleri 10 (9 kez Benfica), Hollanda kulüpleri (tümü Ajax) ve Rus kulüpleri (tümü Zenit St. Petersburg) ise 5’er kez sıralamada yer aldılar. «Ana Tablo» diyebileceğimiz ilk 20’ye ise sadece Türk kulüpleri (3 kez) ve Rus kulübü Zenit (2 kez) girebildi. Bu ülkelerin kulüpleri ilk 10’a ise şu ana dek hiç giremediler. 2021 Futbol Para Ligi’nde 15. sıraya yükselmiş olan Zenit, beş büyük lig dışındaki ülkeler arasında çok uzun bir süredir erişilen en iyi sıralamayı elde etti. En son 2005 listesinde, İskoçya temsilcisi Celtic 13. sırada yer almıştı. Ülkeler 2010/11 2011/12 2012/13 2013/14 2014/15 2015/16 2016/17 2017/18 2018/19 2019/ 20 Toplam Portekiz 3 2 1 2 1 2 1 2 14 Ukrayna 2 1 2 1 1 7 Hollanda 2 1 1 1 1 6 Rusya 1 1 1 1 4 Belçika 1 2 3 İsviçre 1 1 1 3 Türkiye 2 1 3 Diğer 1 1 1 1 1 5 Kaynaklar: UEFA bilgilerinden derlenmiştir.

2021’e Başlarken Avrupa’da ve Türkiye’de Futbol Ekonomisi 22 Avrupa Kupalarında Ülkelerin Performansları (Çeyrek Final ve Ötesi) Şampiyonlar Ligi 2010/11 2011/12 2012/13 2013/14 2014/15 2015/16 2016/17 2017/18 2018/19 2019 / 20 Şampiyon İSPANYA İNGİLTERE ALMANYA İSPANYA İSPANYA İSPANYA İSPANYA İSPANYA İNGİLTERE ALMANYA

Finalist İNGİLTERE ALMANYA ALMANYA İSPANYA İTALYA İSPANYA İTALYA İNGİLTERE İNGİLTERE FRANSA

Yarı İSPANYA İSPANYA İSPANYA ALMANYA ALMANYA ALMANYA İSPANYA ALMANYA İSPANYA ALMANYA Finalistler ALMANYA İSPANYA İSPANYA İNGİLTERE İSPANYA İNGİLTERE FRANSA İTALYA Hollanda FRANSA

İNGİLTERE İTALYA İTALYA İSPANYA İSPANYA İSPANYA İSPANYA İSPANYA İNGİLTERE İSPANYA Çeyrek İTALYA FRANSA FRANSA FRANSA FRANSA FRANSA ALMANYA İTALYA İNGİLTERE İSPANYA Finalistler İNGİLTERE Portekiz Türkiye İNGİLTERE FRANSA Portekiz ALMANYA İNGİLTERE İTALYA İNGİLTERE Ukrayna Diğer İSPANYA ALMANYA Portekiz ALMANYA İNGİLTERE İSPANYA Portekiz İTALYA UEFA Avrupa Ligi 2010/11 2011/12 2012/13 2013/14 2014/15 2015/16 2016/17 2017/18 2018/19 2019 / 20 Şampiyon Portekiz İSPANYA İNGİLTERE İSPANYA İSPANYA İSPANYA İNGİLTERE İSPANYA İNGİLTERE İSPANYA

Finalist Portekiz İSPANYA Portekiz Portekiz Ukrayna İNGİLTERE Hollanda FRANSA İNGİLTERE İTALYA

Yarı Portekiz İSPANYA Türkiye İSPANYA İTALYA İSPANYA FRANSA Diğer İSPANYA İNGİLTERE Finalistler İSPANYA Portekiz İsviçre İTALYA İTALYA İSPANYA İSPANYA İNGİLTERE ALMANYA Ukrayna

Ukrayna ALMANYA İNGİLTERE FRANSA ALMANYA ALMANYA Türkiye ALMANYA İSPANYA İNGİLTERE Çeyrek Hollanda ALMANYA İNGİLTERE Portekiz Ukrayna Portekiz Belçika İTALYA İTALYA ALMANYA Finalistler Hollanda Hollanda İTALYA Hollanda Rusya Ukrayna Belçika Rusya Diğer İsviçre Rusya Ukrayna Rusya İsviçre Belçika Diğer ALMANYA Portekiz Portekiz Diğer Kaynaklar: UEFA bilgilerinden derlenmiştir. 2021’e Başlarken Avrupa’da ve Türkiye’de Futbol Ekonomisi 23 Avrupa Kupalarında Ülkelerin Performansları (UEFA Sıralaması)

2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 1 İNGİLTERE İNGİLTERE İSPANYA İSPANYA İSPANYA İSPANYA İSPANYA İSPANYA İSPANYA İSPANYA 2 İSPANYA İSPANYA İNGİLTERE İNGİLTERE İNGİLTERE ALMANYA ALMANYA İNGİLTERE İNGİLTERE İNGİLTERE 3 ALMANYA ALMANYA ALMANYA ALMANYA ALMANYA İNGİLTERE İNGİLTERE İTALYA İTALYA ALMANYA 4 İTALYA İTALYA İTALYA İTALYA İTALYA İTALYA İTALYA ALMANYA ALMANYA İTALYA 5 FRANSA PORTEKİZ PORTEKİZ PORTEKİZ PORTEKİZ PORTEKİZ FRANSA FRANSA FRANSA FRANSA 6 PORTEKİZ FRANSA FRANSA FRANSA FRANSA FRANSA RUSYA RUSYA RUSYA PORTEKİZ 7 RUSYA RUSYA UKRAYNA RUSYA RUSYA RUSYA PORTEKİZ PORTEKİZ PORTEKİZ RUSYA 8 UKRAYNA HOLLANDA RUSYA HOLLANDA UKRAYNA UKRAYNA UKRAYNA UKRAYNA BELÇİKA BELÇİKA 9 HOLLANDA UKRAYNA HOLLANDA UKRAYNA HOLLANDA BELÇİKA BELÇİKA BELÇİKA UKRAYNA UKRAYNA 10 TÜRKİYE YUNANİSTAN TÜRKİYE BELÇİKA BELÇİKA HOLLANDA TÜRKİYE TÜRKİYE TÜRKİYE HOLLANDA Kaynaklar: UEFA bilgilerinden derlenmiştir. Ülkelerin takımlarının Avrupa Kupalarında elde ettikleri performansa göre oluşan UEFA Ülkeler Sıralamasına baktığımızda ilk dört sırada yer alan ülkelerin son yıllarda hiç değişmediğini; İspanya’nın ise sekiz senedir ilk sırada yer aldığını görmekteyiz. İngiliz kulüplerinin son yıllardaki başarısı ise ilk sıra için rekabetin daha kızışacağının habercisi gibi… Bu sıralamanın birçok açıdan önemi bulunuyor. Ülkelerin hangi kupada, kaçar temsilci ile yer alacakları; hangi takımlarının kaçıncı turdan / hangi aşamadan turnuvalara dahil olacakları buradaki başarıya göre şekilleniyor. Kulüpler, kendi ligleri dışındaki naklen yayın gelirleri pastasındaki paylarını buradaki başarıları ile kazanıyorlar. Sıralamada daha fazla belirleyici olan Şampiyonlar Ligi’ndeki performans. UEFA Avrupa Ligi’ne kıyasla daha prestijli ve önemli olan bu turnuvadan elde edilen puanlar da, gelirler de çok daha yüksek. 5’incilik ve 7’incilik arasında ise (2013’teki istisnayı saymazsak) hep şu üç ülke var: Fransa – Portekiz – Rusya. Fransa son dönemde biraz daha ön plana çıkmış durumda. Sıralamanın bir ilginç yönü, aynı ülkeden kulüplerin hem birbirlerine rakip olmaları, hem de ülke puanı açısından birbirlerinin başarılarına da bağımlı olmaları. Ancak bu beş büyük ligin takımları ve hatta onları yakından takip eden birkaç ülke için çok geçerli bir durum değil. Daha ziyade diğerlerini yakından ilgilendiriyor. Bu yedi ülkeyi her sene 8’incilik ve 9.luk arasında giden ve bir kez de 7. sıraya kadar çıkan Ukrayna takip ediyor. Bu sekiz ülkenin ardından ilk 10 mücadelesi epey kızışmış durumda. Son yıllarda başarılı bir grafik yakalayan Belçika kulüpleri, düşüşe geçtikten sonra özellikle Ajax’ın performansı ile tekrar ilk 10’a dönen Hollanda ve takımları epey inişli çıkışlı bir grafik gösteren ve ne yazık ki geçtiğimiz sezon 3 senedir 10. sırada yer aldıktan sonra ilk 10 dışında kalan Türkiye takipçiler arasında.

2021’e Başlarken Avrupa’da ve Türkiye’de Futbol Ekonomisi 24 Futbol Para Ligi’nde Ülkelerin Performansı: Son 10 Seneye Bakış 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 1 İSPANYA İSPANYA İSPANYA İSPANYA İSPANYA İNGİLTERE İNGİLTERE İSPANYA İSPANYA İSPANYA 2 İSPANYA İSPANYA İSPANYA İNGİLTERE İSPANYA İSPANYA İSPANYA İSPANYA İSPANYA İSPANYA 3 İNGİLTERE İNGİLTERE ALMANYA ALMANYA İNGİLTERE İSPANYA İSPANYA İNGİLTERE İNGİLTERE ALMANYA 4 ALMANYA ALMANYA İNGİLTERE İSPANYA FRANSA ALMANYA ALMANYA ALMANYA ALMANYA İNGİLTERE 5 İNGİLTERE İNGİLTERE FRANSA FRANSA ALMANYA İNGİLTERE İNGİLTERE İNGİLTERE FRANSA İNGİLTERE 6 İNGİLTERE İNGİLTERE İNGİLTERE İNGİLTERE İNGİLTERE FRANSA İNGİLTERE FRANSA İNGİLTERE İNGİLTERE 7 İTALYA İNGİLTERE İNGİLTERE İNGİLTERE İNGİLTERE İNGİLTERE FRANSA İNGİLTERE İNGİLTERE FRANSA 8 İTALYA İTALYA İNGİLTERE İNGİLTERE İNGİLTERE İNGİLTERE İNGİLTERE İNGİLTERE İNGİLTERE İNGİLTERE 9 İNGİLTERE İNGİLTERE İTALYA İNGİLTERE İNGİLTERE İNGİLTERE İNGİLTERE İNGİLTERE İNGİLTERE İNGİLTERE 10 ALMANYA İTALYA İTALYA İTALYA İTALYA İTALYA İTALYA İNGİLTERE İTALYA İTALYA 11 İNGİLTERE ALMANYA ALMANYA ALMANYA ALMANYA ALMANYA İNGİLTERE İTALYA İNGİLTERE İNGİLTERE 12 İNGİLTERE İTALYA İNGİLTERE İTALYA İNGİLTERE İNGİLTERE ALMANYA ALMANYA ALMANYA ALMANYA 13 İTALYA İNGİLTERE ALMANYA İNGİLTERE ALMANYA İSPANYA İSPANYA İSPANYA İSPANYA İSPANYA 14 FRANSA ALMANYA İNGİLTERE ALMANYA İTALYA ALMANYA İNGİLTERE İTALYA İTALYA İTALYA 15 İTALYA İTALYA İTALYA İSPANYA İSPANYA İTALYA İTALYA İTALYA ALMANYA Rusya 16 ALMANYA FRANSA Türkiye İTALYA İTALYA İTALYA ALMANYA ALMANYA İTALYA ALMANYA 17 FRANSA FRANSA ALMANYA İTALYA İNGİLTERE Rusya İNGİLTERE İNGİLTERE FRANSA İNGİLTERE 18 ALMANYA ALMANYA Türkiye Türkiye İNGİLTERE İNGİLTERE İNGİLTERE İTALYA İNGİLTERE FRANSA 19 İSPANYA İTALYA İTALYA İNGİLTERE İTALYA İTALYA İTALYA İNGİLTERE İNGİLTERE İTALYA 20 İTALYA İNGİLTERE İSPANYA İNGİLTERE İNGİLTERE İNGİLTERE İNGİLTERE İNGİLTERE İTALYA ALMANYA

21 Portekiz İSPANYA ALMANYA İNGİLTERE Türkiye İNGİLTERE FRANSA İTALYA İTALYA İSPANYA 22 İSPANYA Portekiz İTALYA İNGİLTERE İNGİLTERE İNGİLTERE İTALYA İNGİLTERE İNGİLTERE İNGİLTERE 23 ALMANYA İSPANYA İSPANYA FRANSA İNGİLTERE İNGİLTERE Rusya İNGİLTERE Hollanda Portekiz 24 İNGİLTERE Hollanda Brezilya * İTALYA İNGİLTERE FRANSA İTALYA İNGİLTERE Portekiz ALMANYA 25 İNGİLTERE ALMANYA İNGİLTERE İNGİLTERE İNGİLTERE Türkiye ALMANYA Rusya İNGİLTERE İNGİLTERE 26 Hollanda İNGİLTERE Portekiz Portekiz İNGİLTERE Türkiye İNGİLTERE Türkiye İSPANYA İNGİLTERE 27 ALMANYA İNGİLTERE Hollanda İNGİLTERE İNGİLTERE Portekiz İNGİLTERE İSPANYA ALMANYA Hollanda 28 İNGİLTERE İNGİLTERE İTALYA ALMANYA İNGİLTERE ALMANYA İNGİLTERE FRANSA Rusya İNGİLTERE 29 İNGİLTERE İNGİLTERE İNGİLTERE İNGİLTERE İNGİLTERE İNGİLTERE İNGİLTERE İNGİLTERE Portekiz İNGİLTERE 30 İNGİLTERE Türkiye FRANSA İNGİLTERE İTALYA İTALYA Portekiz Portekiz İNGİLTERE İTALYA 2021’e Başlarken Avrupa’da ve Türkiye’de Futbol Ekonomisi 25 Avrupa’nın 5 Büyük Ligi: Neden Farklılar?

Hem Avrupa Kupalarında, hem de Deloitte Futbol Para Ligi’nde 5 ülke (lig) bariz bir şekilde ön plana çıkmaktadır: İngiltere, İspanya, Almanya, İtalya ve Fransa. Bunun sebebini anlamak için bu ülkelerin bazı ortak özelliklerini anlamamız önem taşıyor. Bir özet yapmak gerekirse:

• Büyük nüfuslara sahipler

• Kişi başına düşen milli gelirleri yüksek

• Kulüp takımları düzeyinde futbolda başarılılar

• Milli takımlar düzeyinde futbolda başarılılar

• Futbol en popüler spor; sadece sevilen-izlenilen değil, «tüketilen» bir spor

• Bu ülkelerin ligleri aynı zamanda kadro değerleri açısından en pahalı ilk 5 lig

• Dünyanın en önemli futbolcularının neredeyse yüzde 90’ı bu liglerde top koşturuyor

• Endüstriyel futbolu yaratan ve ilk hayata geçiren ülkeler

• Ligleri ve kulüpleri sadece kendi ülkelerinde değil, tüm dünyada takip ediliyor. Hem

ligleri, hem de takımları artık küresel ölçekte çok güçlü markalar haline gelmiş durumda

• Dünyanın en çok turist ağırlayan ilk 10 ülkesi içinde Türkiye ile birlikte bu 5 ülke de var.

2021’e Başlarken Avrupa’da ve Türkiye’de Futbol Ekonomisi 26 Beş Büyük Lig: Kaybolan Rekabet…

Şampiyon 2010/11 2011/12 2012/13 2013/14 2014/15 2015/16 2016/17 2017/18 2018/19 2019/20 Premier League

M. United M. City M. United M. City Chelsea Leicester City Chelsea M. City M. City Liverpool

La Liga

FC Barcelona Real Madrid FC Barcelona Atletico Madrid FC Barcelona FC Barcelona Real Madrid FC Barcelona FC Barcelona Real Madrid

Bundesliga

B. Dortmund B. Dortmund Bayern Munich Bayern Munich Bayern Munich Bayern Munich Bayern Munich Bayern Munich Bayern Munich Bayern Munich

Serie A

AC Milan Juventus Juventus Juventus Juventus Juventus Juventus Juventus Juventus Juventus

Ligue 1

Lille Montpellier PSG PSG PSG PSG Monaco PSG PSG PSG Kaynaklar: İlgili ulusal liglerin bilgilerinden derlenmiştir. Son yıllarda beş büyük ligin özellikle dört tanesinde rekabetin gittikçe ortadan kalktığını görmekteyiz. Beş büyük ligde sadece 6 farklı kulüp son 50 şampiyonluğun 37’sini elde ettiler. Oysa her sezon, bu beş ülkenin en önemli liglerinde 98 farklı takım mücadele ediyor. İtalya’da Juventus (tam 9 sezondur üst üste), Almanya’da B. Münih (8 sezondur aralıksız), Fransa’da PSG (son 8 sezonda 7 kez) şampiyon oldular. İspanya’da Barcelona ve Real Madrid, son 10 sezonun 9’unda ipi göğüslediler. Görece daha çekişmeli geçen İngiltere liginde ise bu dönemde beş farklı takım mutlu sona ulaştı. Premier Ligi son 10 sezonda en çok kazanan takım ise, 4 kez ile Manchester City oldu.

2021’e Başlarken Avrupa’da ve Türkiye’de Futbol Ekonomisi 27 Beş Büyük Lig: Kaybolan Rekabet…

Lig Kulüpler Son 10 Sezon Şampiyonluk Sayıları Serie A Juventus 9 Diğer Kulüpler 1 Bundesliga Bayern Munich 8 B. Dortmund 2 La Liga FC Barcelona 6 Real Madrid 3 Atletico Madrid 1 Ligue 1 PSG 7 Diğer Kulüpler 3 Premier L. M. City 4 Chelsea 2 M. United 2 Liverpool 1 Diğer Kulüpler 1

Kulüpler Lig Şamp. Ş.Ligi Şamp. Avr.Ligi Şamp. Son 10 sezonu incelediğimizde, kendi liglerini domine eden kulüplerin Juventus 9 - - bazıları Avrupa Kupalarında da şampiyonluklar elde ederken, bazılarının Bayern Munich 8 2 - ise bu konuda başarıya fazlasıyla hasret olduklarını görmekteyiz. FC Barcelona 6 2 - PSG 7 - - Buna en güzel örnekler Juventus, PSG ve Manchester City. M. City 4 - - Bayern Münich, FC Barcelona, Real Madrid ve Chelsea ise hem kendi Real Madrid 3 4 - ulusal liglerinde, hem de Avrupa kupalarında önemli düzeyde başarıları Chelsea 2 1 2 aynı anda yakalamış kulüpler olarak dikkat çekiyor. B. Dortmund 2 - - M. United 2 - 1 Onlar kadar başarılı olmaslar da, Liverpool, Atletico Madrid ve Liverpool 1 1 - Manchester United her iki kulvarda başarıyı tatmış diğer önemli Atletico Madrid 1 - 2 kulüpler. Kaynaklar: İlgili ulusal liglerin bilgilerinden ve UEFA bilgilerinden derlenmiştir.

2021’e Başlarken Avrupa’da ve Türkiye’de Futbol Ekonomisi 28 İngiltere: Premier League (1/3)

Premier League

2010/11 2011/12 2012/13 2013/14 2014/15 2015/16 2016/17 2017/18 2018/19 2019/20

1 M. United M. City M. United M. City Chelsea Leicester C. Chelsea M. City M. City Liverpool 2 Chelsea M. United M. City Liverpool M. City Arsenal Tottenham M. United Liverpool M. City 3 M. City Arsenal Chelsea Chelsea Arsenal Tottenham M. City Tottenham Chelsea M. United 4 Arsenal Tottenham Arsenal Arsenal M. United M. City Liverpool Liverpool Tottenham Chelsea 5 Tottenham Newcastle U. Tottenham Everton Tottenham M. United Arsenal Chelsea Arsenal Leicester C. Kaynaklar: İlgili ulusal liglerin bilgilerinden derlenmiştir. Son 10 sezonda, Premier League’de 5 farklı takım şampiyon oldu. Özellikle diğer dört büyük ligle kıyaslandığında çok daha çekişmeli bir lig olduğunu söyleyebiliriz. Geçtiğimiz yılın en önemli olayı, 1992 yılında kurulmuş olan Premier League’de Liverpool’un ilk kez ipi göğüslemesiydi. 2013/14 ve 2018/19 sezonlarının rövanşını Manchester City’den alan Liverpool, önceki 3 sezonda ligi hep ilk dört içerisinde bitirmişti. Avrupa’da daha başarılı bir grafik çizen kulüp, Şampiyonlar Ligi’nde 2017/18 ve 2018/19 sezonlarında üst üste 2 kez final oynayıp, ikincisinde mutlu sona ulaşmıştı. Bu, Liverpool’un İstanbul’daki meşhur 2004/5 finalinden beri ilk Şampiyonlar Ligi zaferiydi. Kulüp, UEFA Avrupa Ligi’nde ise 2015/16 sezonunda final oynamıştı. Bu grafik, uzun yıllardır Deloitte Futbol Para Ligi’nde adeta 9. sıraya demir atan Liverpool’u son 2 sezonda 7. sıraya yükseltti. İngiltere liginde bu döneme damgasını vuran kulüp ise tartışmasız Mancherster City. Ligde, son 10 sezonun hepsini ilk 5 içerisinde bitiren tek kulüp olan City’nin en kötü derecesi 4.lük. Aynı şeyi Avrupa Kupaları için söylemek ise mümkün değil. M. City, bu dönem boyunca iki kupada oynanmış yirmi finalin hiçbirine adını yazdıramadı. Şampiyonlar Ligi’nde 2015/16 yarı finali ile bundan iki sene sonraki çeyrek final en ileri gidebildikleri nokta oldu. City, son üç sezondur bu kupanda çeyrek final oynamasına rağmen daha büyük başarılara aç. Futbol Para Ligi’nde uzun yıllardır yer alan kulüp, ilk 10’a ilk kez 2011/12 sezonunda giriş yaptı ve o dönemden itibaren istikrarlı bir yükseliş gösterdi. Yakın döneme kadar «Manchester» denildiğinde aklımıza gelen ilk kulüp Manchester United idi. 1889 yılından beri oynanan İngiltere Ligi, 1992/93 sezonundan başlayarak «Premier League» adını ve formatını aldığından bu yana geride kalan 28 sezonda 13 kez ligi zirvede tamamlayan «Kırmızı Şeytanlar» son 7 sezondur şampiyonluğa hasret. Bu dönemde en iyi derecelerini 2017/18’de ezeli rakipleri City’nin ardından ikincilik. Geçtiğimiz sezonu üçüncü sırada bitiren United, 2020/21 sezonunda ise mutlu sonun önemli adaylarından.

2021’e Başlarken Avrupa’da ve Türkiye’de Futbol Ekonomisi 29 İngiltere: Premier League (2/3)

Premier League

2010/11 2011/12 2012/13 2013/14 2014/15 2015/16 2016/17 2017/18 2018/19 2019/20

Manchester United’ın Avrupa arenasındaki performansına baktığımızda da, tıpkı Premier League’de olduğu gibi eski günlerini mumla aradığını görmekteyiz. Şampiyonlar Ligi’nde son 10 sezona baktığımızda en son 2010/11’de finale kalıp kupayı Barcelona’ya kaptıran İngiliz temsilcisi, bu ünvana 2007/8 sezonundan bu yana hasret. United, aynı dönemin takip eden dokuz sezonunda iki kez çeyrek finalden öteye gidemedi. Kulüp için belki de tek teselli, 2016/17 sezonunda müzesine götürdüğü UEFA Avrupa Ligi Kupası idi. Kulüp, aynı kupada geçtiğimiz sezon da, yarı finalist oldu. Şüphesiz, Deloitte Futbol Para Ligi’nin istikrarlı takipçileri M.United’ın raporumuz yayınlanmaya başladığı 1996/7 sezonundan bu yana kulübün bu alandaki performansını bilirler. Futbol Para Ligi’nde zirveyi 2004/5 sezonunda Real Madrid’e kaptıran Manu, koltuğu geri almak için çok uzun bir süre (2015/16 sezonuna kadar) beklemek zorunda kaldı ve iki sene üst üste ilk sırada yer aldıktan sonra tekrar zirveyi kaybetti. Sportif başarılarının eskiye göre daha azaldığı bir dönem olmasına rağmen bunu başarmış olan M.United, yeniden eski parlak günlerine döndüğü takdirde her zaman Futbol Para Ligi’nde önemli bir birincilik adayı. Premier League’in diğer önemli bir ekibi ise Chelsea. Son 10 yılda 8 kez ilk 5’te yer almayı başaran kulüp, bu sezonların 2 tanesinde şampiyonluk sevincini tattı. Son iki sezonda Liverpool – M.City rekabetinin gölgesinde kalan Londra temsilcisi, Avrupa’da ise son 10 sezonda İngiltere’yi Liverpool ile birlikte en iyi temsil eden kulüp. Özellikle 2010/11 – 2013/14 yılları arası, Chelsea’nin Avrupa kupalarındaki altın dönemiydi. Bu dört sezona Şampiyonlar Ligi’ndeki bir şampiyonluk, bir yarı final, bir de çeyrek final sığdırdılar. 2012/13 yılını ise UEFA Avrupa Ligi Şampiyonluğu ile kapayan Chelsea, 2018/19 sezonunda «Londra finali»nde Arsenal’i yenerek bu başarısını beş sezon aradan sonra tekrarladı. Deloitte Futbol Para Ligi’nde ilk 10’u değişmez kulüplerinden biri olan Chelsea’nin gelirlerini kendisinden daha fazla arttıran kulüplerin yükselişi ile birlikte gerileme trendi içinde olduğunu görüyoruz.

2021’e Başlarken Avrupa’da ve Türkiye’de Futbol Ekonomisi 30 İngiltere: Premier League (3/3)

Premier League

2010/11 2011/12 2012/13 2013/14 2014/15 2015/16 2016/17 2017/18 2018/19 2019/20

1 M. United M. City M. United M. City Chelsea Leicester C. Chelsea M. City M. City Liverpool 2 Chelsea M. United M. City Liverpool M. City Arsenal Tottenham M. United Liverpool M. City 3 M. City Arsenal Chelsea Chelsea Arsenal Tottenham M. City Tottenham Chelsea M. United 4 Arsenal Tottenham Arsenal Arsenal M. United M. City Liverpool Liverpool Tottenham Chelsea 5 Tottenham Newcastle U. Tottenham Everton Tottenham M. United Arsenal Chelsea Arsenal Leicester C. Kaynaklar: İlgili ulusal liglerin bilgilerinden derlenmiştir. Son dönemlerde istikrarlı bir grafik çizen Tottenham, tıpkı diğer Londra temsilcileri Chelsea ve Arsenal gibi Premier League’i son 10 yılda sekiz defa ilk beş içerisinde tamamladı. En büyük başarısı ise 2016/17 sezonundaki lig ikinciliği idi. 2019/20 sezonunda düşüş yaşayan kulüp, Avrupa’da bu süreçte en büyük başarısını 2018/19 sezonunda Şampiyonlar Ligi’nde final oynayarak elde etti. O sezonki finali, bir başka İngiliz kulübü Liverpool’a kaybetmişlerdi. Mavi beyazlılar, aynı kupada 2010/11 yılında; Avrupa Ligi’nde ise 2012/13 sezonunda çeyrek final oynadılar. Deloitte Futbol Para Ligi’nde genelde ilk 10’u hemen takip eden kulüpler arasında görmeye alışık olduğumuz Tottenham, son yıllardaki istikrarlı sportif performansının ardından ilk 10’a girmeyi başardı. Londra kulüpleri arasında bir zamanlar ön plana çıkan ne Chelsea, ne de Tottenham idi. Geçmişte Arsenal başkentin en başarılı temsilcisi idi. Ancak son on sezonda 2015/16 yılında bir kez ikinci olabilen kulüp, sonraki dört sezonda iki kez ilk beş dışında kalırken, diğer iki sezonda ise ancak beşinci olabildi. Avrupa’da da benzer şekilde başarıya hasret kalan Arsenal, Ş. Ligi’nde çeyrek finali bile göremezken, en büyük başarısını Avrupa Ligi’nde 2018/19 yılında Chelsea’ye kaybettiği finali oynayarak elde etti. Arsenal, aynı kupada bir önceki sezonun da yarı finalistleri arasındaydı. Londra temsilcisi, evinde ve Avrupa’daki bu olumsuz tablonun sonucunda; 2001/2 sezonundan bu yana Deloitte Futbol Para Ligi’nde ilk kez geçen yıl ilk 10 kulüp arasında giremedi. Diğer İngiliz kulüplerinin kendi liglerinde ilk beşi pek fazla zorlayamadıklarını, Avrupa kupalarında herhangi bir varlık gösteremediklerini ve Futbol Para Ligi’nde oldukça inişli-çıkışlı bir grafik izlediklerini görmekteyiz. 2015/16 sezonunda sürpriz bir lig şampiyonluğu elde eden ve takip eden sene Şampiyonlar Ligi’nde çeyrek finali gören Leicester City için de bu durum geçerli. 2020 / 21 sezonunun merak edilen konusu: Manchester United şampiyonluk hasretine son verebilecek mi?

2021’e Başlarken Avrupa’da ve Türkiye’de Futbol Ekonomisi 31 İngiltere: Futbol Para Ligi’nin En Önemli Ülkesi

İlk 10’daki İlk 20’deki İlk 30’daki İngiliz Kulüp 5 İngiliz Kulüp 7 İngiliz Kulüp 12 Sayısı Sayısı Sayısı

Futbol Para Ligi’nde İngiliz kulüplerinin yıllardır süre gelen bir ağırlığı söz konusu. Hatta sadece Premier League’den değil, Championship’ten bile ekiplerin kendilerine listede yer bulduklarını görüyoruz. 2018 yılı, bu konuda bir zirve olmuş ve ilk 20 içerisinde tam 10 İngiliz kulübü yer almıştı. Premier League’in sıralamaya damgasını vurmasında kuşkusuz astronomik naklen yayın ihalelerinin etkisi büyük. Ancak tek dayanak olarak bunu gösteremeyiz. Avrupa kupalarında 2019/20 sezonunu saymazsak, son yıllarda İngiliz kulüpleri gayet iyi bir performans ortaya koyuyorlar. Örneğin 2018/19 sezonunda hem Şampiyonlar Ligi, hem de Avrupa Ligi’nde finali İngiliz kulüpleri kendi aralarında oynadılar. Aynı sezon İngiltere’nin «6 büyük» kulübünden diğer ikisi de Şampiyonlar Ligi’nde çeyrek final oynadılar. Bu gerçekten de benzeri görülmemiş bir başarı.

Söz konusu sıçramanın, 2014/5 sezonundan itibaren başladığını görmekteyiz. BREXIT oylaması sonrası dönem Euro karşısında ciddi değer kaybı yaşayan Sterline rağmen İngiliz kulüplerin gelir yaratma anlamındaki bu başarısı gerçekten dikkat çekici.

2021 Futbol Para Ligi’ndeki kulüpleri incelediğimizde ise 2018 yılındaki zirveden bu yana ilk 2020’deki İngiliz kulüp sayısındaki düşüş bu sene de devam etti. Deloitte Futbol Para Ligi – İlk 20’deki İngiliz Kulüp Sayısı 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 6 7 6 8 9 8 10 9 8 7

2021’e Başlarken Avrupa’da ve Türkiye’de Futbol Ekonomisi 32 İngiltere: Futbol Para Ligi’nde Son 10 Senede Kulüpler

2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 1 M. United M. United 2 M. United 3 M. United M. United M. United M. United M. United 4 M. United M. United 5 Arsenal Chelsea M. City M. City M. City Liverpool 6 Chelsea Arsenal M. City M. City M. City Arsenal M. City M. City 7 M. City Chelsea Chelsea Arsenal Arsenal Liverpool Liverpool 8 Arsenal Arsenal Chelsea Chelsea Chelsea Chelsea Tottenham H. Chelsea 9 Liverpool Liverpool Liverpool Liverpool Liverpool Liverpool Arsenal Chelsea Tottenham H. 10 Tottenham H. 11 Tottenham H. Tottenham H. Arsenal Arsenal 12 M. City Liverpool Tottenham H. Tottenham H. 13 Tottenham H. Tottenham H. 14 Tottenham H. Leicester City 15 16 17 Newcastle U. West Ham U. Everton Everton 18 Everton West Ham U. Southampton West Ham U. 19 Newcastle U. Newcastle U. Everton 20 Newcastle U. Everton West Ham U. Leicester City Everton West Ham U. 21 West Ham U. Newcastle U. 22 Aston Villa Southampton Southampton Leicester City Leicester City Leicester City 23 Aston Villa Everton Southampton 24 Aston Villa Leicester City Crystal Palace 25 Newcastle U. Newcastle U. Southampton Sunderland Wolves Crystal Palace 26 Everton Swansea City Crystal Palace West Ham U. 27 Aston Villa Sunderland Stoke City West Bromwich 28 Everton Fulham Crystal Palace Bournemouth Sheffield United 29 West Ham U. Sunderland West Ham U. Swansea City West Bromwich Sunderland Stoke City Brighton & H.A. Wolves 30 Sunderland Stoke City Crystal Palace

2021’e Başlarken Avrupa’da ve Türkiye’de Futbol Ekonomisi 33 İspanya: La Liga (1/2)

La Liga

2010/11 2011/12 2012/13 2013/14 2014/15 2015/16 2016/17 2017/18 2018/19 2019/20

1 FC Barcelona Real Madrid FC Barcelona Atletico Md. FC Barcelona FC Barcelona Real Madrid FC Barcelona FC Barcelona Real Madrid 2 Real Madrid FC Barcelona Real Madrid FC Barcelona Real Madrid Real Madrid FC Barcelona Atletico Md. Atletico Md. FC Barcelona 3 Valencia Valencia Atletico Md. Real Madrid Atletico Md. Atletico Md. Atletico Md. Real Madrid Real Madrid Atletico Md. 4 Villarreal Malaga R. Sociedad Ath. Bilbao Valencia Villarreal Sevilla FC Valencia Valencia Sevilla FC 5 Sevilla FC Atletico Md. Valencia Sevilla FC Sevilla FC Ath. Bilbao Villarreal Villarreal Getafe Villarreal Kaynaklar: İlgili ulusal liglerin bilgilerinden derlenmiştir. Son 10 sezonda, La Liga’daki şampiyonlukların 6 tanesini FC Barcelona, 3 tanesini de Real Madrid kazandı. Şampiyonlar Ligi’nde ise Real Madrid 4 kez, Barcelona 2 kez mutlu sona ulaştı. Ayrıca R. Madrid 4, Barcelona ise 3 kez yarı final oynadılar. Sadece geçtiğimiz yıl bu iki takımdan birini Şampiyonlar Ligi’nde son 4 içerisinde göremedik. Barcelona, geçen sezon çeyrek finali görebilmişti. 2007 – 2020 yılları arasında bir sene hariç her yıl Deloitte Futbol Ligi’nde birlikte ilk 3 içerisinde gördüğümüz bu iki dev kulüp arasında, 2019/20 sezonunda bir ilk yaşanmış ve Barcelona ezeli rakibini Futbol Para Ligi’nde geride bırakarak ilk sıraya oturmuştu. Yakın zamanda İspanyol futboluna damga vuran bir diğer kulüp ise Atletico de Madrid. Atletico Madrid, tam sekiz sezondur üst üste La Liga’yı ilk 3 sırada içerisinde bitirmeyi başardı. Bu dönemde bir şampiyonluk, iki tane de ikincilik yaşadı. Son 7 sezonda Şampiyonlar Ligî’nde iki kez final oynayıp ikisini de ezeli rakibi Real Madrid’e kaybetti, 1 yarı final, 2 de çeyrek final oynadı. Son 11 sezonda UEFA Avrupa Ligi’ni ise tam 3 kez kazandı. Bu başarılarına paralel bir şekilde Futbol Para Ligi’nde yükselen bir grafiği olan Madrid temsilcisi, henüz ilk 10’da kendine yer edinememiş de olsa, istikrarlı ilerleyişini devam ettiriyor. İspanyol kulüpleri arasında ön plana çıkan diğer kulüpler ise Valencia, Sevilla FC ve Villarreal. Özellikle UEFA Avrupa Ligi’nde son 7 sezonda tam 4 kez final oynayıp hepsini kazanan Sevilla, bu alanda ilginç bir rekora imza atmış oldu. Tüm bu başarılarına rağmen Sevilla, Futbol Para Ligi’nde zaman zaman ilk 30’a girse de, kendine ilk 20 içerisinde henüz yer bulamıyor. Valencia için de benzer bir durum söz konusu. Daha önceleri birkaç defa ilk 20’de boy göstermiş olsa da, son yıllarda birkaç kez ilk 30’da yer edinebildi. Villarreal özellikle son beş sezonun dördünde La Liga’yı ilk beş içerisinde tamamlayarak dikkat çekti. Kulüp, son 10 sezona 2 tane UEFA Avrupa Ligi yarı finali, bir tane de çeyrek finali sığdırdı.

2021’e Başlarken Avrupa’da ve Türkiye’de Futbol Ekonomisi 34 İspanya: La Liga (2/2)

La Liga

2010/11 2011/12 2012/13 2013/14 2014/15 2015/16 2016/17 2017/18 2018/19 2019/20

2020 / 21 sezonunun merak edilen konusu: FC Barcelona’nın sportif başarısındaki düşüşü devam eder mi?

2021’e Başlarken Avrupa’da ve Türkiye’de Futbol Ekonomisi 35 İspanya: Futbol Para Ligi’nde Son 10 Senede Kulüpler

2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 1 Real Madrid Real Madrid Real Madrid Real Madrid Real Madrid Real Madrid FC Barcelona FC Barcelona 2 FC Barcelona FC Barcelona FC Barcelona FC Barcelona FC Barcelona Real Madrid FC Barcelona Real Madrid Real Madrid 3 Real Madrid FC Barcelona 4 FC Barcelona 5 6 7 8 9 10 11 12 13 Atletico Madrid Atletico Madrid Atletico Madrid Atletico Madrid Atletico Madrid 14 15 Atletico Madrid Atletico Madrid 16 17 18 19 Valencia 20 Atletico Madrid 21 Valencia Valencia 22 Atletico Madrid 23 Atletico Madrid Valencia 24 25 26 Valencia 27 Sevilla FC 28 29 30 2021’e Başlarken Avrupa’da ve Türkiye’de Futbol Ekonomisi 36 Almanya: Bundesliga (1/2)

Bundesliga

2010/11 2011/12 2012/13 2013/14 2014/15 2015/16 2016/17 2017/18 2018/19 2019/20

1 B. Dortmund B. Dortmund Bayern Munich Bayern Munich Bayern Munich Bayern Munich Bayern Munich Bayern Munich Bayern Munich Bayern Munich 2 B. Leverkusen Bayern Munich B. Dortmund B. Dortmund VfL Wolfsburg B. Dortmund RB Leipzig Schalke 04 B. Dortmund B. Dortmund 3 Bayern Munich Schalke 04 B. Leverkusen Schalke 04 B. M.gladbach B. Leverkusen B. Dortmund Hoffenheim RB Leipzig RB Leipzig 4 Hannover 96 B. M.gladbach Schalke 04 B. Leverkusen B. Leverkusen B. M.gladbach Hoffenheim B. Dortmund B. Leverkusen B. M.gladbach 5 FSV Mainz 05 B. Leverkusen SC Freiburg VfL Wolfsburg FC Augsburg Schalke 04 Köln B. Leverkusen B. M.gladbach B. Leverkusen Kaynaklar: İlgili ulusal liglerin bilgilerinden derlenmiştir. Ünlü İngiliz golcü Gary Lineker şu meşhur sözü söylemişti: «Futbol 22 kişinin oynadığı ve sonunda Almanların kazandığı bir oyundur». Bundesliga için de «Almanya ligi, 18 takımın katıldığı ve sonunda Bayern Münih’in şampiyon olduğu bir turnuvadır» desek yanılmış olmayız. Geride bıraktığımız sezonda, 2012/13 sonrası altı sezonluk aranın ardından Bayern bir kez daha Şampiyonlar Ligi’ni kazandı. Aradaki bu altı sezona dört tane Şampiyonlar Ligi yarı finali sığdırdıklarını da unutmamalıyız. Deloitte Futbol Para Ligi’nde içeride ve dışarıda elde edilen bu önemli ve istikrarlı başarıların doğal olarak yansıması oluyor. Uzun yıllardır Bayern’in ilk 4 sıra dışında pek görmüyoruz. 2010 – 12 arasındaki dublesi sonrası; son sekiz sezondur şampiyonluğa hasret kalan Borussia Dortmund içeride Bayern’i en çok zorlayan kulüp. İki takım 2012/13 sezonunda Şampiyonlar Ligi finalinde karşılaşmış, gülen taraf Bavyera temsilcisi olmuştu. Arada bir Avrupa’da çeyrek finallerde boy gösteren Dortmund’un son 10 sezondaki en önemli başarısı bu finaldi. Futbol Para Ligi’nde ilk 10’da göremesek de, hemen onları takip eden kulüplerin başında geliyor B.Dortmund. 2017/18 sezonundaki lig ikinciliğinin ardından düşüşe geçen bir diğer Ruhr Bölgesi temsilcisi Schalke 04 ise son 10 senede UEFA Avrupa Ligi’ndeki iki çeyrek final dışında Avrupa’da pek boy gösteremedi. Futbol Para Ligi’nde genelde 15. sıra civarında gezinen Schalke, 2020/21’e kötü bir başlangıç yaptı. Son yıllardaki Avrupa’da farklı Alman takımlarının kupayı kazanamayıp daha küçük başarılara imza attıklarını, UEFA Avrupa Ligi’nde son sekiz takım arasında sık sık yerlerini aldıklarını görüyoruz. Bundesliga’da son dönemlerin flaş ekipleri arasında Red Bull sponsorluğu sonrası büyük çıkış yakalayan Şampiyonlar Ligi yarı finalisti RB Leipzig ve son 10 sezonun dokuzunda ligi ilk beş içinde tamamlayan Bayer Leverkusen geliyor.

2021’e Başlarken Avrupa’da ve Türkiye’de Futbol Ekonomisi 37 Almanya: Bundesliga (2/2)

Bundesliga

2010/11 2011/12 2012/13 2013/14 2014/15 2015/16 2016/17 2017/18 2018/19 2019/20

1 B. Dortmund B. Dortmund Bayern Munich Bayern Munich Bayern Munich Bayern Munich Bayern Munich Bayern Munich Bayern Munich Bayern Munich 2 B. Leverkusen Bayern Munich B. Dortmund B. Dortmund VfL Wolfsburg B. Dortmund RB Leipzig Schalke 04 B. Dortmund B. Dortmund 3 Bayern Munich Schalke 04 B. Leverkusen Schalke 04 B. M.gladbach B. Leverkusen B. Dortmund Hoffenheim RB Leipzig RB Leipzig 4 Hannover 96 B. M.gladbach Schalke 04 B. Leverkusen B. Leverkusen B. M.gladbach Hoffenheim B. Dortmund B. Leverkusen B. M.gladbach 5 FSV Mainz 05 B. Leverkusen SC Freiburg VfL Wolfsburg FC Augsburg Schalke 04 Köln B. Leverkusen B. M.gladbach B. Leverkusen Kaynaklar: İlgili ulusal liglerin bilgilerinden derlenmiştir. Bayern Münih, 2003 yılından sonra Real Madrid – Barcelona ve Manchster United üçlüsünün gölgesinde kalıp 2014’e kadar Deloitte Futbol Para Ligi’nde ilk 3’te boy gösterememiş, o sene ve takip eden yıl 3. sırada yer almış ve sonra tekrar ilk 3 dışında kalmıştı. 2021 yılı listesinde, Bayern’i bir kez daha üçüncü sırada görüyoruz. Zaten Alman temsilcisi, ilk 10 içerisindeki kulüpler arasında en az gelir kaybı yaşayan kulüp oldu. 2013 – 2017 seneleri boyunca Futbol Para Ligi’nde üst üste 5 yıl 11. sırada yer alan Borussia Dortmund, takip eden 4 senedir on ikincilik ile yetiniyor. Kulübün pandemiye rağmen önceki sezona kıyasla gelir kaybı ise Bayern Münih’inkinden bile az. Aynı olumlu değerlendirmeleri Dortmund’un ezeli rakibi Schalke için yapamıyoruz. İlk 20 içerisinde yer almayı başarsa da, Ruhr bölgesinin diğer temsilcisi, 2019/20 sezonunda gelirlerinin neredeyse üçte bir oranında eridiğini gördü. Eintracht Frankfurt ise tıpkı Bayern ve Dortmund gibi geçen seneyi minimum hasarla atlatanlardan. Bir önceki sezon 27. sırada yer bulabilen kırmızı siyahlılar, diğer kulüplerin büyük gelir düşüşleri yaşaması üzerine pozitif ayrıştılar ve bir anda kendilerini 20. sırada buldular. Futbol Para Ligi’nde görmeye alışık olmadığımız kulüp, sportif başarısını sürdürebilirse önemli bir potansiyele sahip ve listede kendine daha kalıcı bir yer edinebilir. Son iki senedir ilk 30’da rastlayamadığımız Borussia Mönchengladbach, Bundesliga’daki başarısının ödülünü aldı ve listeye 24. sıradan girerek dönüş yaptı.

2020 / 21 sezonunun merak edilen konusu: Şampiyonlar liginde geçen seneki başarının tekrarını görecek miyiz?

2021’e Başlarken Avrupa’da ve Türkiye’de Futbol Ekonomisi 38 Almanya: Futbol Para Ligi’nde Son 10 Senede Kulüpler

2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 1 2 3 Bayern Munich Bayern Munich Bayern Munich 4 Bayern Munich Bayern Munich Bayern Munich Bayern Munich Bayern Munich Bayern Munich 5 Bayern Munich 6 7 8 9 10 Schalke 04 11 B. Dortmund B. Dortmund B. Dortmund B. Dortmund B. Dortmund 12 B. Dortmund B. Dortmund B. Dortmund B. Dortmund 13 Schalke 04 Schalke 04 14 Schalke 04 Schalke 04 Schalke 04 15 Schalke 04 16 B. Dortmund Schalke 04 Schalke 04 Schalke 04 17 Hamburger SV 18 Hamburger SV Hamburger SV 19 20 E. Frankfurt 21 VfB Stuttgart 22 23 Werder Bremen 24 B. M.gladbach 25 VfB Stuttgart B. M.gladbach 26 27 VfB Stuttgart E. Frankfurt 28 Hamburger SV B. M.gladbach 29 30 2021’e Başlarken Avrupa’da ve Türkiye’de Futbol Ekonomisi 39 İtalya: Serie A (1/2)

Serie A

2010/11 2011/12 2012/13 2013/14 2014/15 2015/16 2016/17 2017/18 2018/19 2019/20

1 AC Milan Juventus Juventus Juventus Juventus Juventus Juventus Juventus Juventus Juventus 2 Internazionale AC Milan Napoli AS Roma AS Roma Napoli AS Roma Napoli Napoli Internazionale 3 Napoli Udinese AC Milan Napoli Lazio AS Roma Napoli AS Roma Atalanta Atalanta 4 Udinese Lazio Fiorentina Fiorentina Fiorentina Internazionale Atalanta Internazionale Internazionale Lazio 5 Lazio Napoli Udinese Internazionale Napoli Fiorentina Lazio Lazio AC Milan AS Roma Kaynaklar: İlgili ulusal liglerin bilgilerinden derlenmiştir.

İtalya, Avrupa’da COVID19’un ilk ciddi hasar bıraktığı ülkeydi. Dolayısıyla liglerden bu durumdan önemli düzeyde etkilendi. Ara verilen lig gecikmeyle de olsa tamamlandı ve Juventus bir kez daha ipi göğüsledi. Serie A’nın son 9 sezondur şampiyonu siyah beyazlılar evinde kral olsa da, İtalya dışında kayıp… Avrupa’da yakın zamanda Şampiyonlar Ligi’nde oynanan iki finale rağmen Torino temsilcisinin kupa hasreti uzun süredir devam ediyor. Futbol Para Ligi’nde 2008’e kadar ilk 10’un gediklisi olan; hatta bir dönem sürekli Manchester United’ın ardında ikinci sırada gelen Juventus gelir artışında zorlu rakiplerinin gerisinde kalmış durumda. İtalyan futbolunun bu dönemde dikkat çeken kulübü Napoli, düşüş sinyalleri verirken; Atalanta başarılı bir grafik çizmeye başladı. Başkent temsilcileri AS Roma ve Lazio zirve için yarışan takımlar arasında. İtalyan ve Avrupa futbolunun iki devi, Milano şehrinin ezeli rakibi AC Milan ve Internazionale (diğer adı ile Inter Milan) artık sadece aynı stadyumu değil, benzer bir kaderi de paylaşıyorlar. 80.000 kişilik kapasitesi ile San Siro (Guiseppe Meazza) stadyumu bir zamanlar birçok zafere şahitlik etmeye alışkındı. Ancak yakın geçmişte, özellikle son 5 sezonda her iki kulüp gerek Serie A’da, gerekse Avrupa kupalarında eski başarılı günlerini (Inter’in geçen sezon oynadığı UEFA Avrupa Ligi finalini saymazsak) mumla arıyorlar. Sportif arena işler iyi gitmeyince, bu durum tabii ki gelirlere de yansıdı. Milano’nun meşhur iki kulübü, Deloitte Futbol Para Ligi sıralamalarında düzenli bir şekilde aşağı sıralara doğru inişe geçtiler. Hatta AC Milan, 2020 Futbol Para Ligi’nde 21 senelik Futbol Para Ligi mazisinde ilk kez ilk 20 dışında yer aldı ve ayrıca çok nadiren tanık olduğumuz bir şekilde sıralamada Inter Milan’ın gerisinde kaldı.

2021’e Başlarken Avrupa’da ve Türkiye’de Futbol Ekonomisi 40 İtalya: Serie A (2/2)

Serie A

2010/11 2011/12 2012/13 2013/14 2014/15 2015/16 2016/17 2017/18 2018/19 2019/20

2021 Deloitte Futbol Para Ligi de bazı İtalyan kulüpleri için yakın dönemin bir karbon kopyası gibiydi. Son 8 sezonun 6’sında 10. sırayı elde eden Juventus (diğer iki sezonun birinde 9., diğerinde 11. sırada idi), yaşadığı azımsanmayacak gelir kaybına rağmen 2019/20 sezonunu bir kez daha 10. sırada bitirdi. Rekabette oldukça geride kalıp birkaç yıl önce 19. sıraya kadar düşen Inter, son 3 senedir 14. sıradaki yerini koruyor. Ancak Milano temsilcisi, Juventus’a göre gelir kaybı açısından pandemiden çok daha fazla etkilendi. Belki de son yıllarda Futbol Para Ligi’ndeki en inişli çıkışlı grafiklerden birine sahip olan Napoli, üç senedir her sene bir basamak atlamayı başardı ve kendine 19. sırada yer buldu. İlk 20’deki diğer iki İtalyan kulübü kadar olmasa bile, onların gelirleri de önemli ölçüde azaldı. Futbol Para Ligi’nin gediklisi iki İtalyan takımı daha var ki; onlara bu sene ayrı bir parantez açmak gerekiyor… Bir tanesi AC Milan. 2000’li yılların başında ilk üçte bile gördüğümüz kulüp, 2018 listemizde ilk kez ilk 20 dışında kalmış; ve 2020 yılında bu durum tekrarlanmıştı. 2021’in belki de en sansasyonel gelişmelerinden biri, Milan’ın düşüş sürecinin devam etmesi ve listede 30. sıraya kadar gerilemesi oldu. Kulüp, 2019/20 sezonunda gelirlerinin neredeyse üçte birini kaybetti. Bir diğer kaybeden ise AS Roma idi. Başkent temsilcisi, ilk kez ilk 30 kulüp arasında yer almayı başaramadı.

2020 / 21 sezonunun merak edilen konusu: Cristiano’lu Juventus mu; yoksa Zlatan İbrahimoviç’li Milan mı?

2021’e Başlarken Avrupa’da ve Türkiye’de Futbol Ekonomisi 41 İtalya: Futbol Para Ligi’nde Son 10 Senede Kulüpler

2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 1 2 3 4 5 6 7 AC Milan 8 Internazionale AC Milan 9 Juventus 10 Juventus AC Milan Juventus Juventus Juventus Juventus Juventus Juventus 11 Juventus 12 Internazionale AC Milan 13 Juventus 14 AC Milan Internazionale Internazionale Internazionale 15 AS Roma Napoli Internazionale AS Roma Internazionale AS Roma 16 Napoli AS Roma AC Milan AS Roma 17 Internazionale 18 AC Milan 19 AS Roma AS Roma Internazionale Internazionale Napoli Napoli 20 Napoli Napoli 21 Napoli AC Milan 22 Napoli AC Milan 23 24 AS Roma AS Roma 25 26 27 28 SS Lazio 29 30 Napoli Napoli AC Milan 2021’e Başlarken Avrupa’da ve Türkiye’de Futbol Ekonomisi 42 Fransa: Ligue 1 (1/2)

Ligue 1

2010/11 2011/12 2012/13 2013/14 2014/15 2015/16 2016/17 2017/18 2018/19 2019/20

1 Lille Montpellier PSG PSG PSG PSG Monaco PSG PSG PSG 2 O. Marseille PSG O. Marseille Monaco O. Lyonnais O. Lyonnais PSG Monaco Lille O. Marseille 3 O. Lyonnais Lille O. Lyonnais Lille Monaco Monaco Lille O. Lyonnais O. Lyonnais Rennes 4 PSG O. Lyonnais Nice St. Etienne O. Marseille Nice O. Lyonnais O. Marseille St. Etienne Lille 5 Sochaux Bordeaux St. Etienne O. Lyonnais St. Etienne Lille O. Marseille Rennes O. Marseille Nice Kaynaklar: İlgili ulusal liglerin bilgilerinden derlenmiştir. Fransa, salgın sırasında Ligue 1’in akıbetiyle ilgili flaş bir karar aldı. Henüz oynanmamış 10 maç olmasına karşın lig tescil edildi ve 1 maç eksiğine rağmen rakiplerine ciddi bir puan farklı atan Paris St. Germain bir kez daha Fransa şampiyonu ilan edildi. Ligden 2 takım düştü, 2 takım çıktı. Paris St. Germain, son 8 sezonun biri hariç Fransa Ligue 1’de hep ipi göğüsleyen takım oldu. Üstelik bunların çoğunda pek de zorlanmadan. Bu başarı PSG’yi 2014’den bu yana Deloitte Futbol Para Ligi’nde ön plana çıkan takımlardan biri haline getirdi. Hatta 2016 yılındaki listede 4. sıraya kadar tırmandılar. Bu sezon da PSG kendi liginde iddialı. Genelde aynı başarıyı Avrupa Kupalarında gösteremeyen kulüp, geride bıraktığımız sezonda şeytanın bacağını kırıp Şampiyonlar Ligi’nde final oynadı. 2012/3 sezonundan itibaren 4 sene üst üste Şampiyonlar Ligi çeyrek finalisti olan takım, takip eden 3 sezonda – Neymar’ın transferine be Mbappe gibi bir stara rağmen – iki kupada da son sekiz takımdan biri olamamıştı.

Ligin önemli takımlarından Olympique Lyonnais (Lyon), her ne kadar son 10 sezonda ilk kez geçtiğimiz sezon Ligue 1’i ilk 5 içerisinde tamamlayamamış olsa da, Şampiyonlar Ligi’nde yarı finalist olarak bunu telafi etti. Olympique Marseille (Marsilya), Burak Yılmaz – Yusuf Yazıcı ve Zeki Çelik’in formalarını giydiği Lille ve son dönemde düşüşte de olsa Monaco, Fransa liginin diğer dikkat çeken takımları. Avrupa Kupaları açısından bakıldığında kendi liginde istikrarlı bir başarı yakalamış olan Lille’in kayda değer bir başarısını göremiyoruz. Avrupa’da PSG’den en başarılı Fransız temsilcisi, Deloitte Futbol Para Ligi’nde oldukça inişli çıkışlı bir grafik çizen Lyon. Monaco ve Marsilya’da belli sezonlarda Avrupa Kupalarında başarılar elde ediyorlar.

2021’e Başlarken Avrupa’da ve Türkiye’de Futbol Ekonomisi 43 Fransa: Ligue 1 (2/2)

Ligue 1

2010/11 2011/12 2012/13 2013/14 2014/15 2015/16 2016/17 2017/18 2018/19 2019/20

Ne Şampiyonlar Ligi’nde oynadığı Final, ne bir kez daha kazandığı Ligue 1 şampiyonluğu 2016 yılında Deloitte Futbol Para Ligi’nde «daha kıdemli» birçok rakibini geride bırakarak dördüncülüğe kadar tırmanmış olan PSG’nin sıralamadaki gerileyişini durdurmadı. Başkent temsilcisi, 2021 yılı raporumuzda ancak yedinci sırada yer alabildi. Hatta 30 kulüp arasında 2019/20 sezonunda gelir kaybı en çarpıcı olanlardan biri de PSG. Benzer bir durum Olympique Lyonnais (Lyon) için de geçerli. Geçen sene Şampiyonlar Ligi’nde yarı finalist olmaları gelirlerinde yaşadıkları büyük kaybın önüne geçemedi ve Futbol Para Ligi’nde bir önceki seneye göre bir basamak gerileyip 18. sırada yer aldılar. Son 10 yıla şöyle bir baktığımızda, hiçbir sezon 2 taneden fazla Fransız kulübünün aynı anda ilk 30 içerisinde yer alamamış olduğunu görmekteyiz. PSG, Lyon ve Marsilya… Bu üçlüden ancak ikisi aynı anda en zengin kulüpler liginde boy gösterebiliyorlar. Örneğin Marsilya’yı 2015’ten beri listede göremiyoruz. Oysa mavibeyazlılar son 10 sezonda 7, son 6 sezonda ise 5 kez Ligue 1’i ilk beş içerisinde tamamladılar. 2019/20’yi ise altı senelik bir aradan sonra ikinci olarak bitirdiler. 2017/18 sezonunda, UEFA Avrupa Ligi’nde final oynadılar. Ancak tüm bu sergilenen performans, Futbol Para Ligi için yeterli olamadı.

2020 / 21 sezonunun merak edilen konusu: Bu sene PSG dışında farklı bir takım ipi göğüsleyebilir mi?

2021’e Başlarken Avrupa’da ve Türkiye’de Futbol Ekonomisi 44 Fransa: Futbol Para Ligi’nde Son 10 Senede Kulüpler

2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 1 2 3 4 PSG 5 PSG PSG PSG 6 PSG PSG 7 PSG PSG 8 9 10 11 12 13 14 O. Marseille 15 16 O. Marseille 17 O. Lyonnais O. Lyonnais O. Lyonnais 18 O. Lyonnais 19 20 21 O. Lyonnais 22 23 O. Marseille 24 O. Lyonnais 25 26 27 28 O. Lyonnais 29 30 O. Marseille 2021’e Başlarken Avrupa’da ve Türkiye’de Futbol Ekonomisi 45 Mini Dosya: Portekiz

2021’e Başlarken Avrupa’da ve Türkiye’de Futbol Ekonomisi 46 Portekiz: Zorlu Rakiplere Karşı Verilen Mücadele

Bu çalışmada Portekiz takımlarına ayrı bir parantez açmamızın faydalı olacağını düşünüyoruz. Portekiz nüfus olarak baktığımızda Avrupa’nın önde gelen beş futbol ülkesinin ortalama nüfusunun altıda biri; Türkiye’nin ise sekizde biri bir nüfusa sahip. Kişi Başına Düşen Milli Gelir açısından da bu ülkelere göre önemli ölçüde geride kalıyor. Kağıt üzerindeki bu dezavantajlarına rağmen Portekiz takımlarının daha önce paylaşmış olduğumuz gibi, Avrupa Kupalarında başarılı bir performans gösterdiğine şahit olmaktayız. Bununla birlikte özellikle birer takımının her iki farklı kupada çeyrek finallere kaldığı son sezonu saymazsak; bu başarı grafiğinin yakın dönemde kısmen düşüşe geçtiğini görmekteyiz.

Hem Portekiz’li olan dünya futbolunun süperstarı Cristiano Ronaldo ve ilk akla geleni Jose Mourinho olmak üzere bu ülkeden çıkan ünlü teknik adamlar, hem süperstarlar ile dolu takımları ile milli arenada yaşadıkları başarılar, hem de Pepe, Nani, Simao, Bruma ve Ricardo Quaresma başta olmak üzere ülkemizde son yıllarda futbol oynamış/oynayan birçok dünya çapında şöhretli futbolcuya sahip olmaları; Portekiz futboluna ülkemizde olan ilgiyi attıran faktörler arasında. Ayrıca iki ülkenin takımlarının sık sık Avrupa kupalarında karşı karşıya geldiklerini de belirtmeliyiz.

Milli takımlar düzeyinde yakın zamanda Avrupa Şampiyonluğu dahil olmak üzere önemli başarılar eden Portekiz, kulüp takımları düzeyi açısından ele aldığımızda gelir yaratma potansiyeli açısından Avrupalı önde gelen rakipleri ile mücadele edemediği için bu doğal olarak sportif başarıya yansıyor. Diğer Avrupalı rakipleri gibi astronomik bütçelerle kadrolar kuramıyor, hatta ellerindeki yetenekleri de onlara kaptırıyorlar.

Portekiz kulüplerinin izleme ekiplerinin yetenek avcılığı konusundaki başarıları, özellikle tarihi bağları olan Brezilya’da (ve koloniyel bağlarının bulunduğu bazı Afrika ülkelerindeki) önemli genç futbolcuları keşifleri ve altyapıya verdikleri önem sonucunda futbol endüstrisinde ihracatçı kimlikleri ile transferden büyük gelirler yaratabiliyor olsalar bile, yukarıda da altını çizdiğimiz gibi, kilit futbolcularını sürekli daha fazla ödeyebilen ülkelerin takımlarına kaptırmaları; kadroda istikrar yerine bir yapboza mahkum kalmalarına sebep oluyor. Bu artık adeta ezbere dönüşmüş bir resim. O halde temel soru şu: Bunun için sürdürülebilir bir durum diyebilir miyiz?

2021’e Başlarken Avrupa’da ve Türkiye’de Futbol Ekonomisi 47 Portekiz: Deloitte Futbol Para Ligi ve Avrupa Kupaları

Bu tabloda son 10 sezonda Portekiz kulüplerinin hem Deloitte Futbol Para Ligi’ndeki sıralamalarına, hem de Avrupa’daki her iki kupada gösterdikleri performanslarına (sadece çeyrek final ve ötesi dikkate alınarak) yer verilmiştir. DFPL Sırası 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 21 Benfica 22 Benfica 23 Benfica 24 Benfica 25 26 Benfica Benfica 27 Benfica 28 29 Porto 30 Benfica Benfica

Şamp. Ligi 2010/11 2011/12 2012/13 2013/14 2014/15 2015/16 2016/17 2017/18 2018/19 2019/20

Çeyrek Final Benfica Porto Benfica Porto

Avrupa Ligi 2010/11 2011/12 2012/13 2013/14 2014/15 2015/16 2016/17 2017/18 2018/19 2019/20 Kazanan Porto

Finalist Braga Benfica Benfica

Yarı Finalist Benfica Sporting CP

Çeyrek Finalist Porto Braga Sporting CP Benfica

2021’e Başlarken Avrupa’da ve Türkiye’de Futbol Ekonomisi 48 Portekiz: Premieria Liga (1/2)

Premieria Liga 2010/11 2011/12 2012/13 2013/14 2014/15 2015/16 2016/17 2017/18 2018/19 2019/20 1 Porto Porto Porto Benfica Benfica Benfica Benfica Porto Benfica Porto 2 Benfica Benfica Benfica Sporting CP Porto Sporting CP Porto Benfica Porto Benfica 3 Sporting CP Braga P. Ferreira Porto Sporting CP Porto Sporting CP Sporting CP Sporting CP Braga 4 Braga Sporting CP Braga Estoril Braga Braga V. Guimaraes Braga Braga Sporting CP 5 V. Guimaraes Maritimo Estoril Nacional V. Guimaraes Arouca Braga Rio Ave V. Guimaraes Rio Ave Kaynaklar: İlgili ulusal liglerin bilgilerinden derlenmiştir.

Portekiz Premieria Liga’da, geride kalan 10 yıla baktığımızda, Porto ve Benfica beşer şampiyonluk elde etmiş durumdalar. Sporting CP ve Braga, şampiyonluk yaşamamış olsalar da; bu dönemde dokuzar kez ilk 5 içerisinde ligi tamamlamayı başardılar. Sporting’in en iyi derecesi, iki kez lig ikinciliği iken; Braga ise iki kez lig üçüncülüğü elde etti. Tıpkı İber yarımadasındaki komşuları İspanya’da olduğu gibi, Portekiz ligi de benzer şekilde iki takım üzerine kurulu. Portekiz liginde uzun süredir bu durum geçerli. 1981/82 Sporting CP şampiyonluğundan sonra 1999/2000 yılında tekrar Sporting şampiyon olana kadar Porto ve Benfica ligin zirvesine ambargo koydular. 1999/2000 – 2001/2002 arasındaki 3 sezon boyunca iki defa Sporting, bir kez de Boavista şampiyon oldu. İşte o yıldan bugüne, Benfica ve Porto dışında şampiyonluk elde edebilen başka bir kulüp çıkmadı. V. Guimaraes ise Portekiz futbolunda bu dört önemli kulübü takip ediyor. Avrupa kupalarında ise Portekiz takımları (yukarıda belirttiğimiz dört kulüp) son 10 sezonda 1 kez kupa kazandılar; 3 kez final, 2 kez yarı final ve tam 8 kez çeyrek final oynadılar. Bu her ne kadar birçok ülkeye kıyasla gıpta edilecek bir performans olsa da; Avrupa’nın «5 Büyük» ülkesi ile gelirler anlamında mücadelede Portekiz ekipleri için yeterli değil. Oysa Avrupa kupalarında örneğin Fransa, son 10 sezonda Portekiz’den çok daha fazla başarılı değil. Deloitte Futbol Para Ligi 24 sene önce ilk yayınlanmaya başladığında ilk 10 kulübü sıralamaktaydı. 2005 yılında liste ilk 20 kulübü kapsamaya başladı. 2011’den beri ise ilk 20 kulübün yer aldığı ana listeye ek olarak onları takip eden diğer 10 kulüp ayrıca paylaşılıyor. İşte geride kalan bu dönem boyunca ana listeye sadece bir kez Benfica, o da 20. sırada yer bularak girebildi. 2020 yılı Futbol Para Ligi sıralamasında ise Benfica 24. sırada yer aldı. Benfica, son 10 yılda 9 kez Futbol Para Ligi’nde kendine yer bulurken; Porto, ilk kez 2020 yılında 29. sırada yer alarak listeye dahil oldu.

2021’e Başlarken Avrupa’da ve Türkiye’de Futbol Ekonomisi 49 Portekiz: Premieria Liga (2/2)

Deloitte Futbol Para Ligi’nin 23. yılını özel kılan gelişmelerden biri, hem Benfica, hem de Porto’nun ilk 30 içerisinde aynı anda yer almalarıydı ancak 2021 listemize eskiden olduğu gibi sadece Benfica girebildi – üstelik Premieria Liga’da şampiyonluğu ezeli rakibi Porto’ya kaptırmasına rağmen… Kırmızı-beyazlılar, geçen sene önemli düzeyde gelir kaybı yaşayan kulüpler kervanına katıldılar. Aslında 2019/20 sezonu Portekiz kulüpleri için Avrupa’da pek parlak geçmedi ve 2016/17 sezonundan sonra son 10 sene içerisinde ikinci kez hiçbir Portekiz takımı her iki kupada da ilk sekize girmeyi başaramadı. Bir başkent temsilcisi olmasına rağmen Sporting diğer Lizbon kulübü Benfica’nın ve Porto’nun gölgesinde kalıyor. Sportif performans açısından içeride ve dışarıda hedeflerine ulaşamayan yeşil-beyazlılar, Futbol Para Ligi’nde şu ana kadar hiç yer almadılar.

2020 / 21 sezonunun merak edilen konusu: Benfica veya Porto dışında bir takımı zirvede görebilecek miyiz?

2021’e Başlarken Avrupa’da ve Türkiye’de Futbol Ekonomisi 50 Ve Türkiye…

2021’e Başlarken Avrupa’da ve Türkiye’de Futbol Ekonomisi 51 Türkiye: Futbolda Yakın Dönemdeki Önemli Gelişmeler

Yakın dönemde Türk futbolunu ve kulüplerimizi ilgilendiren birçok önemli ve ilginç gelişmeye tanık olduk. Kuşkusuz bu listeye farklı olaylar da eklenebilir. Gelin isterseniz bunlara birlikte göz atalım…

VAR (Video Yradımcı Hakem) Uygulaması Avrupa Uluslar Ligi’nde Yaşanan Hayalkırıklığı Doğrudan Avrupa Şampiyonası Finallerindeyiz

Kimseyi pek memnun etmemiş gözükse de VAR, Milli Takımımız, yeni düzenlenmeye başlayan bu Milli Takımımız, önemli başarı gösterdi ve 2020 Süper Lig’de 2018/19 sezonu ile birlikte turnuvaya katıldığı her iki sezonda da bir alt lige Avrupa Şampiyonası’na doğrudan katılım hakkını uygulanmaya başlandı. düştü. kazandı.

Büyük Kulüplerin Yardım Kampanyaları Ligde Şampiyonluk Tadan 6. Kulüp: Başakşehir Avrupa Kupaları’nda Alışık Omadığız Bir Tablo

Ekonomik darboğaza çare arayan kulüplerimiz Çok az sayıda taraftarı olmasına rağmen yıllardır Arda arda kötü sonuçlar… Şampiyonlar Ligi’ne fenerol, bırakmamseni gibi büyük çaplı gösterdiği istikrarlı başarıları, şampiyonluk ile Süper Lig şampiyonunun doğrudan katılım kampanyalar düzenlediler. taçlandırdı. hakkını kaybetmesi.

Hız Kesmeyen Yeni Stadyum Yatırımları Süper Lig 2020/21 Sezonunda 21 Şampiyonlar Ligi Finali İstanbul’dan Alındı Takımla Oynanıyor Yeni stadyumlar ardı ardına açılmaya devam etti. Salgının ülkemizdeki seyri, 2019/20 Şampiyonlar Pandeminin etkilerini değerlendiren TFF, 2019/20 Salgın sonrası futbolseverleri kaliteli stadlar Ligi Finali’nin İstanbul’dan alınıp Lizbon’a sezonu bittiğinde hiçbir takımın düşmemesine bekliyor. verilmesine neden oldu. karar verdi.

Futbolda Yasadışı Bahis Pazarı Büyümeye UEFA’dan Avrupa Kupalarına Katılım Engeli Bitmeyen Yabancı Kontenjanı Tartışmaları Devam Ediyor Finansal yükümlülüklerini yerine getiremeyen 2020/21 için en fazla 14 yabancı futbolcuyla 7258 sayılı kanun ve verilen mücadeleye rağmen Trabzonspor Kulübü, Avrupa kupalarından bir yıl limiti getirildi. Bu karar bir sezon ötelendi. Sonra ülkemizde yasadışı bahis, futbolda inanılmaz men edildi. 16’ya çıkarıldı. boyutta.

2021’e Başlarken Avrupa’da ve Türkiye’de Futbol Ekonomisi 52 Türkiye: Süperlig’de Son 10 Sezona Bakış

Süperlig

2010/11 2011/12 2012/13 2013/14 2014/15 2015/16 2016/17 2017/18 2018/19 2019/20

1 Fenerbahçe Galatasaray Galatasaray Fenerbahçe Galatasaray Beşiktaş Beşiktaş Galatasaray Galatasaray Başakşehir 2 Trabzonspor Fenerbahçe Fenerbahçe Galatasaray Fenerbahçe Fenerbahçe Başakşehir Fenerbahçe Başakşehir Trabzonspor 3 Bursaspor Trabzonspor Beşiktaş Beşiktaş Beşiktaş Konyaspor Fenerbahçe Başakşehir Beşiktaş Beşiktaş 4 Gaziantepspor Beşiktaş Bursaspor Trabzonspor Başakşehir Başakşehir Galatasaray Beşiktaş Trabzonspor Sivasspor 5 Beşiktaş Eskişehirspor Kayserispor Sivasspor Trabzonspor Ankaraspor Antalyaspor Trabzonspor Y. Malatyaspor Alanyaspor Kaynaklar: İlgili ulusal liglerin bilgilerinden derlenmiştir. Türkiye Süper Ligi’nde son 10 sezonda dört farklı takım şampiyonluk sevinci yaşadı. Galatasaray, elde ettiği beş şampiyonluk ile en başarılı kulüp oldu. Fenerbahçe ve Beşiktaş ikişer kez zirvede yer alırken; geçen sezon bir ilki gerçekleştiren Başakşehir, lig tarihinde şampiyonluk yaşayan altıncı farklı takım oldu. Trabzonspor ise iki kez ligi ikinci bitirme başarısı gösterdi. Bu dönemde dört büyüklerden Galatasaray ve Trabzonspor üçer kez, Fenerbahçe iki kez ligi ilk 5 içerisinde tamamlayamadı. On sezonun hepsinde de ilk beşte yer almayı başaran tek kulüp, Beşiktaş oldu. Bu beş kulüp dışında istikrarlı bir zirve yarışı içerisinde olan kulübe rastlamamaktayız. Hatta daha önce ilk beş içerisinde yer alan bazı kulüplerimiz takip eden sezonlarda bir alt lige düştüler. Bu kulüplerden bazıları henüz tekrar Süper Lig’e geri dönemediler. Aynı dönemde Galatasaray dört, Fenerbahçe iki, Beşiktaş – Trabzonspor – Konyaspor ve Akhisarspor ise birer kez Türkiye Kupası’nı müzelerine götürdüler. 2011/12 ve 2019/20 sezonları arasında Avrupa Kupalarında toplanan puanlar dikkate alındığında en başarılı kulüp Beşiktaş oldu. Beşiktaş’ı Galatasaray ve Fenerbahçe takip ettiler. Bu dönemde Beşiktaş bir kez UEFA Avrupa Ligi’nde çeyrek final oynarken, bir kez de Şampiyonlar Ligi’nde grubundan lider çıkmayı başaran ilk Türk kulübü oldu. 2012/13 yılında Galatasaray Şampiyonlar Ligi’nde çeyrek final ve gene aynı sezon Fenerbahçe UEFA Avrupa Ligi’nde yarı final oynayarak taraftarlarını mutlu ettiler. Başakşehir ise özellikle son birkaç sezonda Avrupa Kupalarında önemli bir deneyim elde etti. Deloitte Futbol Para Ligi’nde son on yılda Galatasaray 2 kez ilk 20, üç kez de ilk 30 içerisinde yer aldı. Fenerbahçe ise ilk 20 ve ilk 30’a birer kez kendine yer buldu. 2017 /18 sezonunun değerlendirildiği 2019 Futbol Para Ligi’nde ilk 30 içerisinde Beşiktaş’ı da gördük. Takip eden son üç sezonda ise ne yazık ki hiçbir kulübümüz tekrar listede yer almayı başaramadı.

2020 / 21 sezonunun merak edilen konusu: Kulüplerimiz Avrupa’da başarıyı tekrar ne zaman yakalayacak?

2021’e Başlarken Avrupa’da ve Türkiye’de Futbol Ekonomisi 53 Türkiye: Süper Lig’de Finansal Performansın Şekillenmesi

Transferde «Harcama Limitleri»ne takılan Taraftarların satın alma gücündeki azalma, kulüpler, güçlü kadrolar kurabilmek adına tuttukları takımlar için yaptıkları harcamaları hayal ettikleri transferleri belirli ölçüde kısmalarına sebep oldu. gerçekleştiremediler. Harcama Satın Alma Limitleri Gücü Hem 2018/19, hem de 2019/20 Gider kalemlerinde yaşanan azalma sezonlarında Avrupa kupalarında sınırlıyken, özellikle maç günü gelirleri yaşanan başarısızlık, naklen yayın pandemiden fazlasıyla etkilendi. gelirlerinin istenilen seviyeye Avrupa Koronavirüs Gelir–gider dengesi iyice bozuldu. ulaşmasını engelledi. Performansı Etkisi

Yabancı para cinsinden borçlar, 4 Büyük Kulübün toplam borcu 2020 yükümlükler ve giderler, döviz Kur Etkisi Borçlanma yılında yeni bir rekor kırıp 13 milyar kurunda uzun süredir devam eden TL’yi aştı. Çıkış olarak Bankalar ile artışa paralel şekilde mali tabloları Kulüpler arasında kapsamlı bir borç olumsuz yönde etkilemeye devam yeniden yapılandırılması yolu seçildi. etti. Piyasa Naklen Değeri Yayın Salgının başlangıcında borsadaki görünüm TFF, Kulüpler Birliği ve Yayıncı Kuruluş negatif olsa da, dört büyükler 2020’yi arasında naklen yayın ödemeleri hakkında yatırımcılarına önemli kazançlar sunarak yaşanan istişareler gündem oluşturdu. kapattı. 2021’e Başlarken Avrupa’da ve Türkiye’de Futbol Ekonomisi 54 Türkiye: Süper Lig’de COVID19’un 2020’ye Etkisi

Ülkemizde ilk COVID-19 tanısının konulması, Mart ayı başlangıcında gerçekleşti. Avrupa’daki bazı önemli futbol ülkelerinde daha önce vakalar görülmesi ve pandeminin hızla yayılması sebebiyle bizlerin tartışmaya başlayacağı konuları çoktan ele almaya başlamışlardı. İlk vakanın görülmesini takiben, sene boyunca yansımasını göreceğimiz birçok tedbir ve karar açıklanacaktı. M N M H T A E E K A

Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık

11 Mart: 28 Mayıs: 12 Haziran: 87 26 Temmuz: 25 Ağustos: 3 Eylül: 2020- 14 Aralık: TFF, Türkiye’de ilk Maçlarda günlük sonra, Süper Lig'de Ekim ayından 2021 sezonunun takımlarda COVID19 vakası takımlara 5 ara verilen Süper 2019 / 20 itibaren maçlara ilk devresinde Covid-19 testi açıklandı. oyuncu Lig yeniden sezonu sona tribün maçların pozitif çıkan değişikliği hakkı başladı. erdi. kapasitesinin seyircisiz semptomsuz 12 Mart: verildi. %30'u kadar oynanmasına kişilerin 10. gün Süper Lig’de 29 Temmuz: seyirci alınması karar verildi. yapılacak PCR maçların (13 29 Mayıs: Süper Lig'de ve locaların testinin negatif Mart – 30 Nisan Sezonunun kalan 2019 / 20 kullanımının 11 Eylül: olması halinde arası) seyircisiz maçlarının sezonu için serbest Süper Lig’in 63. 11. gün sahaya oynanmasına seyircisiz küme düşme bırakılması kararı sezonu başladı. çıkabileceğini karar verildi. oynanmasına kaldırıldı ve 2020 alındı. açıkladı. karar verildi. / 21 sezonunun 19 Mart: Süper 21 takımla Lig’e ara oynanması verilmesi kararlaştırıldı. kararlaştırıldı(So n maç 16 Mart’da oynanmıştı)

2021’e Başlarken Avrupa’da ve Türkiye’de Futbol Ekonomisi 55 Türkiye: Futbol Para Ligi’nde Türk Takımları

Bu tabloda son 10 sezonda Türk kulüplerinin hem Deloitte Futbol Para Ligi’ndeki sıralamalarına, hem de UEFA Kulüpler Sıralamasındaki puanlara göre Avrupa’daki performanslarına ve Türkiye Süperligi’nde elde ettikleri derecelere yer verilmiştir. Deloitte Futbol Para Ligi Sezon: 2010 / 11 2011 / 12 2012 / 13 2013 / 14 2014 / 15 2015 / 16 2016 / 17 2017 /18 2018 / 19 2019 / 20 Sıra 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 16 Galatasaray 17 18 Fenerbahçe Galatasaray 19 20 21 Galatasaray 22 23 24 25 Fenerbahçe 26 Galatasaray Beşiktaş 27 28 29 30 Galatasaray UEFA Puanı Toplam 1 Beşiktaş 9 10 --- 0 11 7 20 19 5 3 84 2 Galatasaray 1.5 --- 22 15 5 9 --- 0.5 8 6 67 3 Fenerbahçe 1.5 --- 22 0 --- 12 10 1.5 8 --- 55 TFF Süperlig Sırası 1 Galatasaray 8 1 1 2 1 6 4 1 1 6 2 Fenerbahçe 1 2 2 1 2 2 3 2 6 7 3 Beşiktaş 5 4 3 3 3 1 1 4 3 3 Kaynaklar: Deloitte, UEFA ve TFF

2021’e Başlarken Avrupa’da ve Türkiye’de Futbol Ekonomisi 56 Türkiye: Futbol Para Ligi’nde Türk Takımları

Türk futbolseverlerin en merak ettikleri konuların başında, Türk kulüplerinin Deloitte Futbol Para Ligi’nde yer alıp almamaları ve bunun temel nedenleri geliyor. Belki de burada daha fazla sorgulanması gereken şu: «Bir Türk kulübünün düzenli olarak Futbol Para Ligi’nde kendine yer bulabilmesi için gerekli koşullar neler?» Burada önemle altını çizmek istediğimiz birkaç konu var:

• Öncelikle kulüplerimiz gelir potansiyellerini arttırmak ve söz konusu potansiyelleri hayata geçirecek aksiyonları belirleyip uygulamak zorundalar. «Bu ne anlama geliyor?» dersek: • Gelir artışına dair somut ve akılcı stratejiler geliştirmek, • Gelir kaynaklarını ve kalemlerini çeşitlendirmek, • Gelir sızıntısı ve erozyonu yaratabilecek unsurları belirlemek ve gerekli tedbirleri almak, • Taraftar sayılarını ve oranlarını arttırmak, • Taraftarlarının coğrafi yayılım alanlarını genişletmek, • Global kimliklere kavuşabilmek ve ulusal sınırlar dışında taraftarlar kazanabilmek, • Taraftarlarının sahiplenme-aidiyet duygularını olabildiğince yukarıda tutmak, • Sportif başarılarını en üst seviyeye çıkarmak ve bunda sürdürülebilirlik sağlamak, • Marka değerlerini daha üst seviyelere taşımak, • Pazarlık güçlerini ve yetkinliklerini geliştirmek, • Sosyal medya ve dijital mecraları en etkin şekilde kullanmak, • Farklı işbirliği olanaklarını araştırmak ve değerlendirmek, • Yenilikçilik ve dijitalleşme ile stratejilerini desteklemek, • Sportif başarılarının sonucunda oluşan gelir fırsatlarını akıllıca değerlendirebilmek.

Bu listede sayılan başlıklar özünde tüm dünya kulüpleri için geçerli. Kulüplerimizin bunları ne ölçüde benimseyip ve ne kadar başarılı uyguladıkları büyük önem taşıyor. Çünkü tek başına «potansiyel» yeterli olmuyor, performans da önemli.

2021’e Başlarken Avrupa’da ve Türkiye’de Futbol Ekonomisi 57 Türkiye: Futbol Para Ligi’nde Türk Takımları

• Bir diğer önemli nokta, ana liste ilk 20 kulüpten oluşsa da, kulüplerimizin aslında ilk 30’da bile yer almalarının aslında önemli bir başarı olacağını unutmamak. Bazen ilk 20’de, bazen de ilk 30’da yer almak gayet doğal. Zira Avrupa’nın ilk 5 büyük ligi olan İngiliz, Alman, İspanyol, İtalyan ve Fransız liglerinden kulüpler ile gelir yaratma konusunda mücadele etmek çok kolay değil. «Neden?» diye sorarsak:

• Söz konusu ülkeler Türkiye’ye kıyasla daha zengin ülkeler, daha büyük ekonomiler. Keza şirketleri de, vatandaşları da bizimkilere göre daha varlıklı. Örneğin, bir şirket bir kulübe sponsor olmak istediğinde veya bir taraftar bilet, forma vs. satın almak istediğinde finansal güçleri görece daha yüksek. Bu nedenle kulüplere akabilecek (ve akan) gelir o ülkelerde çok daha fazla oluyor. Hatta kendi içlerinde bile hepsi diğerleri ile aynı seviyede değil.

• Bu ülkelerin kulüpleri, özellikle aralarında bazıları Avrupa kupalarına neredeyse kendi ulusal liglerine katılıyormuşçasına düzenli olarak katılım sağlıyorlar. Bilhassa Şampiyonlar Ligi’ne adeta abone olmuş takımlar var. Avrupa arenasındaki yıllara seri başarıları nedeniyle beş önde gelen ülke hem daha fazla takımla Şampiyonlar Ligi ve Avrupa Ligi’ne katılıyorlar; hem de takımları doğrudan grup aşamalarına dahil oluyorlar, daha üst turlardan turnuvaya katılıyorlar ve de seri başı olup daha güçsüz rakiplerle eşleşiyorlar ve çoğunlukla da onları eliyorlar. Ayrıca çoğu kupalarda yollarına devam ettikleri için performans bazlı gelirleri de artıyor.

• Kur etkisi, dikkate almamız gereken bir diğer faktör. İngiliz kulüplerinin gelirleri genelde Sterlin ve Euro bazlı. Diğer dört ülke için ise ağırlık Euro bazlı.

• Sadece kendi ülkelerinde değil, «Dünya Kulübü» kimlikleriyle global arenada marka değeri yaratmış durumdalar ve futbolda endüstrileşmede öncü ülkeler. Maçları dünyanın dört bir yanında izleniyor, ürünleri her yerde satılıyor. 2021’e Başlarken Avrupa’da ve Türkiye’de Futbol Ekonomisi 58 Türkiye: Futbol Para Ligi’nde Türk Takımları Çok karıştırılan kavramların başında takımların piyasa değerleri geliyor. Bu nedenle konuyu biraz sorgulamakta fayda olduğunu düşünüyoruz. Piyasa Değeri denildiğinde, bir takımda as-yedek, sağlam-sakat, oynayan- oynamayan tüm oyuncuların futbol transfer piyasasındaki güncel değerlerinin toplamı anlaşılıyor. Öte yandan bu toplam, bir takımın paraya dönüşebilecek değerini ise tam olarak ifade etmiyor. Diyelim ki sezon sonunda tüm oyuncularınızı değiştirmeyi düşünüyorsunuz. Birebir piyasa koşulları ile örtüşen bir talep bile gerçekleşse, sadece bonservisi elinizde olan futbolcuların piyasa değerleri kulübünüze katkı sağlayacaktır. Kiralık futbolcuların bonservisleri başka kulüplerde olduğu için onların piyasa değerleri bu açıdan bakıldığında dikkate alınmamalıdır. Benzer bir şekilde bonservisleri elinizde olmakla birlikte başka kulüplere kiralamış olduğunuz futbolcular ise sizin kadronuzun piyasa değerine yansımamaktadır. Kadro değeri ile ilgili bir diğer sık rastlanan yanılgı ise, en pahalı kadroların aynı zamanda en güçlü kadrolar olduğuna olan inanıştır. Arada sıkı bir korelasyon olduğunu yadsınamaz bir gerçek olmakla birlikte, bunun hiç işlemediği örneklerin sayısı azımsanmayacak kadar fazladır. Futbolcuların form ve sağlık durumları, hangi mevkide kaç farklı futbolcu olduğu – yani kadro derinliği gibi bir çok farklı unsur bir kadronun gerçekte ne kadar güçlü olup olmadığını önemli ölçüde etkilemektedir.

Türkiye – Süperlig’de Harcama Limitleri Öteden beri etraflıca hesap kitap yapılmaksızın yürütülen transfer politikaları, son dönemlerde kulüplerin mali yapılarını iyice bozmuş, en sonunda Finansal Fair Play’in çizdiği çerçeveye ek olarak ülkemizde de önlemler alınmaya başlanmıştır. Futbolda kulüplerimizin mali disiplinini sağlamak adına son dönemde öne plana çıkan tedbirlerden bir tanesi de Süper Lig Takımları için Harcama Limitlerinin belirlenmesi. Böylelikle kulüpler transfer harcamalarını gerçekleştirirken, belirli sınırlar içerisinde hareket etmeye; tabir yerinde ise «ayaklarını yorganlarına göre uzatmaya» mecbur bırakılıyorlar. Bu konudaki düzenleyici ve denetleyici otorite ise Türkiye Futbol Federasyonu. TFF – Kulüp Lisans Kurulu, 2020/21 sezonu için önce sezon başlamadan 2020 Ağustos ayı başında 1. Transfer ve Tescil dönemi, daha sonra da, 2021 Ocak ayı başında 2. Transfer ve Tescil dönemi için Süper Lig Takım Harcama Limitlerini yayınladı. Süper Lig Takım Harcama Limitleri, «Kulüp Lisans ve Finansal Fair Play Talimatı'nın 89. Maddesi kapsamında, EK XII'de yer alan usullerle» belirlenmek sureti ile hesaplanmaktadır.

2021’e Başlarken Avrupa’da ve Türkiye’de Futbol Ekonomisi 59 Türkiye: Şehirlerimiz, Stadlarımız ve Taraftarlarımıza Dair…

• Türkiye’de 20.000’den fazla seyirci kapasitesine sahip 20 taneden fazla stadyum bulunmaktadır. Benzer bir şekilde sayıları 10.000 ile 20.000 arasında yer alan stadyum sayısı da 20 taneden fazla.

• Süper Lig’de mücadele eden 21 takımdan 16 tanesi, 20.000’den fazla seyirci kapasitesine sahip stadlara sahip. (Ankaragücü ve Gençlerbirliği aynı stadyumu paylaşıyorlar.)

• Süper Lig 2019/20 seyirci ortalaması 20.000’nin üzerinde olan sadece 4 kulüp var. 5 kulübün maçları ise 10.000 – 20.000 arası seyirci ortalaması ile gerçekleşti. Ligde zirvede Kaynaklar: TFF bilgilerinden derlenmiştir. yer alan Başakşehir, 18 takım içerisinde seyirci ortalamasında ise sonuncu sırada yer aldı.

2020/21 sezonu itibariyle Türkiye’nin en üst 4 futbol liginde 74 farklı takım yer alıyor: TFF • Pandemi etkisi nedeniyle, seyirci ortalamaları hakkında Süper Lig, TFF 1. Lig, Misli.com 2. ve Misli.com 3. Lig. Bu 74 takım arasında, 81 ilimizin 43 2019/20 ve 2020/21 sezonları ile ilgili sağlıklı tanesinin – yani yarısından fazlasının – hiçbir temsilcisi yer almıyor. değerlendirmeler yapmak kolay değil.

Süper Lig TFF 1. Lig Misli.com 2. Lig Misli.com 3. Lig

Not: Bir şehrin birden fazla ligde temsilcisi var ise, (örnek: İstanbul takımları dört farklı ligde de mücadele ediyorlar) en üst hangi ligde yer alıyorlar ise, söz konusu şehir o ligin rengi ile haritada işaretlenmiştir

2021’e Başlarken Avrupa’da ve Türkiye’de Futbol Ekonomisi 60 Türkiye: Şehirlerimiz, Stadlarımız ve Taraftarlarımıza Dair…

2020/21 Sezonunda Süper Lig’de Temsil Edilen Şehirler • Türkiye, nüfusuyla ve futbol sporuna olan tutkusuyla önemli bir futbol ülkesi… Kendi sınırları içerisinde yaşayan vatandaşları dışında, büyük çoğunluğu Avrupa’da olmak üzere diaspora ve akraba topluluklarla birlikte yaklaşık 100 milyonluk bir nüfusa hitap ediyor. • Türkiye Süper Lig’inde 14 farklı şehrimizden 21 farklı takım mücadele ediyor. (2020/21 sezonuna özel) • Bunlar arasında İstanbul, 6 takımla başı çekiyor. Onu, ikişer takımla Ankara ve Antalya takip ediyor. Bu üç şehir, 2019 yılı Kaynaklar: TFF bilgilerinden derlenmiştir. verilerine göre Türkiye toplam nüfusunun %29’unu temsil ediyor. Türkiye’nin En Kalabalık 10 • Türkiye’nin en fazla nüfusa sahip 10 şehrinden 4 tanesinin Şehri hiçbir takımı 2020/21 sezonunda Süper Lig’de yer almıyor. • Özellikle ülkemizdeki tolam taraftar sayısının %95’ine sahip olan dört büyüklerin, Türkiye’nin diğer 79 ilinde de çok önemli oranda taraftarları olsa da, bunun tersi şekilde ülkemizin göç alan birkaç büyük şehrinde göç veren şehirlerin de azımsannmayacak sayıda taraftarı mevcut. Ayrıca tüm araştırmalar, dört büyüklerden birini tutmak yerine kendi şehrinin takımına destek verenlerin sayısında bir artış eğilimine dikkat çekiyor.

Kaynaklar: Resmi istatistiklerden derlenmiştir.

2021’e Başlarken Avrupa’da ve Türkiye’de Futbol Ekonomisi 61 Türkiye: Kulüplere İsim Sponsorluğu

Farklı Kulüp 2011/12 2012/13 2013/14 2014/15 2015/16 2016/17 2017/18 2018/19 2019/20 2020/21 Sezon Sponsor Sponsor Konyaspor X X Torku Torku Torku Atiker Atiker Atiker İttifak Holding İttifak Holding 8 8 3 Rizespor X X Çaykur Çaykur Çaykur Çaykur X Çaykur Çaykur Çaykur 7 7 1 Başakşehir ------X --- Medipol Medipol Medipol Medipol Medipol Medipol 9 6 1 Sivasspor ------Medicana Medicana X Demir Grup Demir Grup Demir Grup Demir Grup 9 6 2 Karabükspor Kardemir Kardemir Kardemir Kardemir X Kardemir Kardemir X X X 6 6 1 Antalyaspor Medical Park Medical Park Medical Park X ------Fraport-TAV Fraport-TAV 9 5 2 Alanyaspor X X X X X Aytemiz Aytemiz Aytemiz Aytemiz Aytemiz 5 5 1 Ankaragücü MKE X X X X X X MKE MKE MKE 4 4 1 Kayserispor ------X ------İstikbal Mobilya HES Kablo HES Kablo 9 3 2 Yeni Malatyaspor X X X X X X Evkur Evkur BTC Türk --- 4 3 2 Denizlispor X X X X X X X X Yukatel Yukatel 2 2 1 Akhisarspor X ------Teleset Mobilya X X X 6 1 1 Elazığspor X Sanica Boru --- X X X X X X X 2 1 1 K. Erciyesspor X X --- Suat Altın İnş. X X X X X X 2 1 1 Hatayspor X X X X X X X X X Atakaş 1 1 1 Sponsor sayısı 3 3 4 5 4 5 7 9 10 10 Kaynaklar: TFF bilgilerinden derlenmiştir. Sektörler İsim Sponsorluğu Türk Futbol Ekonomisi için yakın geçmişte her sezon daha fazla popüler hale gelen bir Üretim uygulama. Son iki sezondur Süper Lig’de isim sponsoruna sahip kulüp sayısı 10. (Bu sezona özel 21 kulüp içinde) Sağlık İnşaat / G.menkul Futbol dışı branşlardan aslında oldukça aşina olduğumuz bu uygulamanın böylesine yaygınlaşması, kulüplerin Gıda kaynak yaratabilmek ve rekabetçi olabilmek için tüm seçenekleri değerlendirmeye aldığını gösteriyor. Avrupa Enerji futbolunda ise bu yaygın bir uygulama değil. Örneğin beş büyük ligde, hatta Hollanda – Belçika – Portekiz – Mobilya Rusya gibi diğer liglerde de durum farklı değil. Avrupa’da rastladığımız uygulama, ülkemizde de var olan liglere Holding isim sponsoru olunması. Kuşkusuz bu iş birliklerinin gerçekleşebilmesi için ekonominin genel seyri, şirketlerin Bitcoin Ulaştırma mali durumu ve ülkemizde futbol endüstrisinin popülerlik düzeyi belirleyici olacaktır. Bu sayı arttıkça, isim Telco / Teknoloji sponsoru bulunmayan kulüplerin en azından bir kısmının rakipleri ile mücadele edebilmek adına bu yolu Mağazacılık seçmesi sürpriz olmayacaktır. 2021’e Başlarken Avrupa’da ve Türkiye’de Futbol Ekonomisi 62 Türkiye: Kulüplere İsim Sponsorluğu • Süper Lig’de mücadele eden 18 kulüp içerisinde 2012/13 sezonunda isim sponsoruna sahip olanlar sadece 3 tane iken, 2019 /20 sezonunda bu sayı 10’a çıktı ve hâlen de öyle. • Türkiye’de popüler bir uygulama; şehir takımlarında o şehrin önde gelen şirketlerinin isim sponsoru olması ve sinerjiler yaratılması. Buna örnek olarak Rizespor, Karabükspor, Kayserispor’u gösterebiliriz. • 10 sezonluk dönemde tam 15 farklı kulüp isim sponsorluğundan faydalanmış. Bunlar arasında en fazla isim sponsoruna sahip olmuş kulüpler Konyaspor (8) ve Rizespor (7). Onları Başakşehir, Karabükspor, Sivasspor (6) takip ediyor. • 21 farklı kurum bu yönde bir adım atmış. Hiçbiri, birden fazla kulübe isim sponsoru olmamış. • Bu istatistikleri kulüplerin kaç sene Süper Lig’de mücadele ettikleri de etkiliyor. • İsim sponsorluğu değişiklikleri açısından baktığımızda hep aynı kurumlarla devam eden kulüpler olduğu gibi (Rizespor, Ankaragücü, Başakşehir, Alanyaspor, Karabükspor); yıllar içerisinde farklı sponsorlar ile ilerleyen kulüpler de var (Örnek: Konyaspor, Sivasspor, Kayserispor, Antalyaspor, Malatyaspor). Konyaspor Süper Lig’de arka arkaya yer aldığı son sekiz sezonda üç farklı kurum ile iş birliği yaptı. • Firmalar açısından bakıldığında, bu uygulamayı en fazla tercih eden sektörler arasında sağlık (hastane), gıda, üretim, inşaat ve gayrimenkul ile holdingler geliyor. • Bu tarz sponsorluk modeli, Türkiye’de alt liglerde de sıkça başvurulan bir uygulama. • Dört büyükler başta olmak üzere, bunu hiç uygulamamış ve tercih etmeyen kulüpler de söz konusu. Ancak bu kulüpler basketbol, voleybol ve hentbol gibi diğer branşlarda isim sponsorluğunu sıkça kullanıyorlar. İsim sponsoruna sahip olmak ve buradan elde edilen finansal kaynaklar ligde başarılı olmanın, hatta ligde kalabilmenin garantisi değil. Aynı şekilde herhangi bir isim sponsoruna sahip olmamak da başarısızlık anlamına gelmiyor. Ticari Gelirler içerisinde sponsorluklar dışında farklı birçok kaynak mevcut; sponsorluklar içerisinde ise isim sponsorluğu sadece bir kalem. Buna rağmen bazı kulüplerin gelir maksimizasyonu ve sürdürülebilir bir akış yaratabilmek için özellikle böyle bir tercihte bulunmaları kendi dinamiklerinden kaynaklanıyor. Diğer ticari gelir kaynakları, görece daha sınırlı olduğu için (örnek: lisanslı ürün satışı) çeşitlendirme açısından seçeneklerin azaldığı bir noktada isim sposnorluğu ön plana çıkacaktır. 2021’e Başlarken Avrupa’da ve Türkiye’de Futbol Ekonomisi 63 Dört Büyükler Özel

2021’e Başlarken Avrupa’da ve Türkiye’de Futbol Ekonomisi 64 Dört Büyükler Özel: Sosyal Etkileşim

Beşiktaş Fenerbahçe Galatasaray Trabzonspor Sosyal Medya (Ocak 2021) Twitter Takipçi Sayısı 4,4 milyon 7,8 milyon 9,6 milyon 1,7 milyon Facebook Beğeni Sayısı 5,5 milyon 8,7 milyon 11,6 milyon 1 milyon Instagram Takipçi Sayısı 3,6 milyon 5,9 milyon 9,2 milyon 0,8 milyon Youtube Abonesi 0,8 milyon 1,7 milyon 1,7 milyon 0,2 milyon Geleneksel Medya Televizyon Radyo Dergi ------✓ ✓ ✓ ✓ ✓ --- ✓ ------✓ Okul ve Müze Üniversite Lise Müze --- ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ------✓ Kaynaklar: Kulüplerin resmi kaynaklarından faydalanılmıştır. Sosyal etkileşim, kulüpler için taraftarları ile iletişimi dolaysıyla bağları sıkı tutmak ve yeni taraftarlar kazanmak için büyük önem taşıyor. Bilhassa dijital mecralar; kulüplerin reklam ve tanıtımı, markalarının desteklenmesi ve tüm dünyadaki paydaşlarla etkileşim içerisinde olabilmek adına kritik bir misyon üstleniyorlar. Bu alanda dört büyükler içerisinde Galatasaray’ın ön plana çıktığını söyleyebiliriz. Taraftar oranı hemen hemen aynı düzeyde olan Fenerbahçe de rakibini bu alanda zorluyor. Ezeli rakiplerine kıyasla taraftar sayısı daha az olan Beşiktaş’ın ise sosyal medya takipçi sayısı buna paralel olarak daha az. İstanbul takımlarına göre Trabzonspor çok daha geri planda kalıyor. Geleneksel medya mecralarında Fenerbahçe’yi ön planda görüyoruz. Bazı kulüplerimiz ise daha önce sahip oldukları TV ve Radyo Kanallarının yayınlarına son verdiler. Toplumla etkileşim sağlamak, küçük yaşlardan başlayarak taraftar kazanmak, markayı daha geniş alanda temsil etmek adına eğitim faaliyetleri yürütmek kulüplerimizin aktif olduğu alanlar arasında yer alıyor. Bu konuda en köklü kulübümüz Galatasaray. Fenerbahçe ise bu alanda son yıllarda önemli atılımlar gerçekleştirdi. Beşiktaş ise üniversite öncesi eğitim alanında farklı kurumlarla sinerjiler oluşturma stratejisi ile ilerlemişti ve bu şekilde devam ediyor. Trabzonspor bu konuda İstanbullu rakipleri kadar aktif değil. Her dört kulübümüzün de başarılarla dolu mazilerini yansıtan müzeleri olmakla birlikte, bu alanda son dönemde atak yapan kulübümüz Beşiktaş.

2021’e Başlarken Avrupa’da ve Türkiye’de Futbol Ekonomisi 65 Dört Büyükler Özel: Sportif Başarı

Beşiktaş Fenerbahçe Galatasaray Trabzonspor Sportif Başarı Lig Şampiyonluğu 15 19 23 6 Türkiye Kupası Şampiyonluğu 9 6 18 9 Süper Kupa / C.Bşk. K. Şampiyonluğu 8 9 16 8 Başbakanlık Kupası 6 8 5 5 Son 10 sezon puanı (bu dörtlü içinde) 2 1 3 4 Son 5 sezon puanı (bu dörtlü içinde) 1 3 2 4 Avrupa’da Kupa Sayısı -- -- 2 -- UEFA Sıralaması (2019/20) 28 52 64 170 Kaynaklar: TFF ve UEFA kaynaklarından faydalanılmıştır.

Sportif başarı anlamında kazanılan lig şampiyonlukları ve ulusal kupaları baz alarak yapılan genel değerlendirmede özellikle Türkiye’de Galatasaray rakiplerinin önünde yer alıyor. Onu sırasıyla Fenerbahçe, Beşiktaş ve Trabzonspor takip ediyor. Son 10 sezon toplamında Süper Lig’de en fazla puan toplayan takım Fenerbahçe olurken, son 5 sezona baktığımızda ise Beşiktaş’ın rakiplerinin önünde ilk sırada olduğunu görüyoruz. Avrupa Kupaları’nda ise geçmişte Galatasaray’ı ön plana çıkaran başarıları olmakla birlikte, son 10 sezonda Avrupa arenasında en fazla puan toplayan; ayrıca 2019/20 UEFA Kulüpler Sıralamasında Türk takımları arasında ilk sırada bulunan kulüp ise Beşiktaş. Son 10 yılda Beşiktaş’tan sonra Avrupa’da en çok puan toplayan kulüp Galatasaray olsa da, Sarıkırmızılılar UEFA Kulüpler Sıralaması’nda Fenerbahçe’ye geçilmiş durumda. Trabzonspor Türkiye’de olduğu gibi, Avrupa’da da rakiplerinin gerisinde kalmış durumda. Sportif başarı birçok konuyu doğrudan veya dolaylı olarak etkiliyor. Kulüplerin taraftar sayıları, taraftarlarının sahiplenme motivasyonu, prestijleri, marka algıları ve değerleri, yerli/yabancı teknik direktörler ve futbolcular tarafından tercih edilme olasılıkları, yaratılan gelir ve geleceğe dönük gelir potansiyelleri ve ileride daha fazla sportif başarı sağlayacak birçok koşulun sağlanması sportif başarı ile şekilleniyor. Burada özellikle söz konusu başarıların bir kereye mahsus veya dönemsel olmaması; süreklilik arz etmeleri önem taşıyor. Kuşkusuz bir kulüp her sezon kendi ülkesinde ve Avrupa’da aynı düzeyde başarılı olamaz ancak belirli bir istikrar yakalamak şart.

2021’e Başlarken Avrupa’da ve Türkiye’de Futbol Ekonomisi 66 Dört Büyükler Özel: Seyirci

Beşiktaş Fenerbahçe Galatasaray Trabzonspor Seyirci Taraftar Oranı (Bilyoner.com 2017) 22% 34% 35% 4% Passolig Kart Sahibi (Ocak 2020) 0,8 milyon 1 milyon 1,1 milyon 0,3 milyon Stadyum Kapasitesi (2020) 41.903 47.834 52.223 41.461 Seyirci Ortalaması (2019/20) 28.242 38.018 34.947 29.835 Doluluk Oranı (2019/20) %67 %79 %67 %73 Kaynaklar: PASSOLig, Bilyoner.com, Kulüp resmi kaynakları. Not: Stadyum Kapasiteleri dönemsel olarak turnuva formatları, renovasyon vb. sebebi ile değişebilmektedir.

Taraftar oranlarını incelediğimizde az farkla da olsa Galatasaray, Fenerbahçe’nin önünde ilk sırada yer alıyor. Beşiktaş ise arada önemli bir farkla onları takip ediyor. Trabzonspor’un taraftar oranı çok daha düşük düzeyde. Birçok ilde en çok taraftara sahip olan Galatasaray ve Fenerbahçe. En çok farklı ilde taraftar sayısında ilk sırada yer alma adına Fenerbahçe önemli bir atak yapmış durumda. Trabzonspor ise tahmin edilebileceği gibi Trabzon şehrinde en fazla taraftara sahip kulüp. Beşiktaş, Türkiye’nin 82 ilinden hiçbirinde ilk sırada yer almıyor. Passolig kartı sahibi olanlar açısından üç büyüklerin rakamları birbirlerine yakın. Seyirci ortalamaları açısından stadyum kapasitesi ve kulüplerin o seneki performansı önem taşıyor. Geçtiğimiz sezon, seyircili oynanan maçlar baz alındığında en yüksek ortalamaya sahip kulüp Fenerbahçe oldu (seyircili oynanmış iç saha maçı sayısı, bunlardan kaç tanesinin dört büyüklerden diğer üçü ile olduğu gibi koşullar dikkate alınarak bir değerlendirme yapılması faydalı olacaktır.) Türkiye’de hangi takımın ne kadar taraftar oranına sahip olduğuna dair bazı araştırmalar/anketler mevcut. Bu araştırmalar farklı sayıda örneklem kümeleri, farklı metodolojiler ile yürütülüyor ve süreklilik arz etmiyorlar. Burada «Taraftar Kimliği» sorgulanması gereken bir kavram. İstanbul dışındaki şehirlerde çift takım destekleme yani kendi şehrinden/ilçesinden bir takım ile birlikte, dört büyüklerden birinin taraftarı olarak hissetme yaklaşımı bazı büyük şehirlerde yavaş yavaş şehir/ilçe takımı lehine doğru evriliyor. Bunun önemli bir tetikleyicisi, söz konusu illerin takımlarının Süperlig’de (veya Süperlig’i hedefleyerek) yepyeni stadlarında, güçlü sponsorların desteğini arkalarına alarak, artan «şehir sakini» bilinci ile ve şehre özel maç günü kitlesel sosyal etkinlik atmosferi ile yaşadıklarını sahiplenme duygusudur. Taraftarlık özelinde bir diğer önemli husus ise tüm «taraftar»ların aynı derecede sahiplenme düzeyinde olmaması. Fanatikten sempatizana, sürekli takip edenden arada bir takip edene, aktif destekleyenden daha sportif başarı odaklı yaklaşana, futbol ie birlikte tüm branşlarda kulüp aidiyeti duyanla farklı branşlarda farklı kulüpleri destekleyenlere kadar uzanan çok geniş bir yelpazeden bahsediyoruz.

2021’e Başlarken Avrupa’da ve Türkiye’de Futbol Ekonomisi 67 Dört Büyükler Özel: Finansal Ölçek

Beşiktaş Fenerbahçe Galatasaray Trabzonspor Finansal Ölçek Marka Değeri (2020 Brand Finance) 3 büyükler arasında belirgin sayılabilecek bir fark bulunmuyor 4. Harcama Limitleri (TFF) 3. 2. 1. 4. Kadro Değeri (Transfermarkt 2020 Sonu) 4 büyük kulüp arasında belirgin sayılabilecek bir fark bulunmuyor. Piyasa Değeri (2020 BIST kapanış) 4. 1. 2. 3. Gelirler (30.11.2020 KAP) 3. 1. 2. 4. Mağaza Sayısı 3. 2. 1. 4. Kaynaklar: TFF, Transfermarkt, Brand Finance, BIST, kulüplerin resmi bilgileri / KAP açıklamaları • Marka Değeri adına, Beşiktaş son yıllarda epey atak yapıp rakiplerinin, hatta farklı sektörlerden Türkiye’nin birçok kurumunun önüne geçmişti. Hâlen kulüpler arasında ilk sırada yer alıyor olsa da, üç büyükler arasında neredeyse fark kalmadı. Trabzonspor’un marka değeri bu üç kulübe göre daha düşük. • 2021 yılına başlarken görünümü esas alarak Kadro Değeri açısından dört büyükleri birbirleri ile kıyasladığımızda birbirlerine çok yakın rakamlar ile karşılaşıyoruz. 2020/21 ara transfer döneminde yaşanacak gelişmeler ışığında, bu durumun değişebileceğini dikkate almalıyız. • Kulüplere tanınan Harcama Limitlerinde (II. Dönem) Galatasaray birinci sırada. Onu sırasıyla Fenerbahçe, Beşiktaş ve Trabzonspor takip ediyor. Bu sıralama sezon başlarken de aynı şekilde idi. • 2020 yılı hisse senetleri piyasalarda işlem gören kulüpler için ilginç bir sene idi. Yılı geride bırakırken en yüksek piyasa değerine Fenerbahçe ulaştı. Beşiktaş ise dört kulüp arasında son sırada yer aldı. • En fazla gelir yaratan kulüp Fenerbahçe. Onu Galatasaray takip ediyor. Beşiktaş son üç sezonda bu konuda epey kan kaybetti. Trabzonspor ise gelir yaratma potansiyeli daha düşük olduğu için bu sıralamada hep dördüncü konumda yer alıyor. COVID19 salgınının gelirler üzerindeki etkilerini özellikle 2020/21 sezonunda daha derinden hissedeceğimizi düşünüyoruz. • Kulüplerimizin borçları ve yükümlülükleri daha önceki yıllarda olduğu gibi ne yazık ki katlanarak artmaya devam ediyor. Bu konudaki yeniden yapılandırma çalışmalarına rağmen gelinen noktada bir azalma değil artış söz konusu. 2021’e Başlarken Avrupa’da ve Türkiye’de Futbol Ekonomisi 68 Dört Büyükler Özel: Gelir Kaynakları

Deloitte Türkiye olarak bundan yaklaşık beş sene önce yayınladığımız bir çalışmada, Türkiye’deki taraftarların %95’ini oluşturan «dört büyükler»i şu şekilde tarif etmeye çalışmıştık:

• Halka açık, hisseleri Borsa İstanbul’da işlem gören şirketler. Taraftarları olduğu gibi, yatırımcıları da var, • Hem yurt içi rekabet, hem yurt dışı rekabet içerisindeler, • İş modeli olarak aynı anda B2C ve B2B yürütülen iş kollarına sahipler. Bu durum yönetsel açıdan resmi karmaşıklaştırıyor, • Ülke içinde ve global ölçekte regülasyona tabiler ancak hâlen kurumsal yönetime mesafeli oldukları noktalar mevcut, • Kar amacı gütmeyen dernek ve hisse performansını arttırmaya çalışan iştiraki bir arada barındırıyorlar, • Profesyonel ve amatör branşları aynı potada yönetmekte zorlanan yapıları mevcut, • Gelirlerde inanılmaz artış, ancak giderlerde daha da büyük artış söz konusu. Borç yükü ise çığ gibi büyüyor, • Marka değerleri tartışılmaz ancak finansal açıdan oluşan tablo, sürdürülebilirliğin sorgulanmasına sebep oluyor, • Üçlü dengeyi («Sosyal – Sportif – Ekonomik») kurmak ve yaşatmak, hiç de kolay değil.

Tabii ki bu listemize, birbirleri ile çok büyük bir rekabet içerisinde olduklarını eklemeden geçemeyiz. Özellikle de gelirler söz konusu olduğunda… Çünkü gelirler, futbol kulüplerinin sportif başarı hedeflerine ulaşabilmedeki en önemli silahları ve pastadan en büyük payı kapan kulüp, rakiplerinin önüne geçiyor. Sportif başarı, daha sonra daha fazla gelir getiriyor. Dolayısıyla bu tavuk-yumurta ilişkisi eğer işler iyi giderse bir mutluluk döngüsüne dönüşebiliyor. Dört büyüklerin gelir potansiyellerini kıyasladığımızda Galatasaray ve Fenerbahçe kağıt üzerinde bariz bir avantaja sahipler ve birbirlerine çok yakın durumdalar. Beşiktaş bazı açılardan daha başlangıçta bir adım geride kalıyor. Trabzonspor ise en dezavantajlı konumda. Öte yandan potansiyel ile gerçekler her zaman birebir örtüşmüyor. Bunun en yakın örneğini yakın zamanda yaşadık. Beşiktaş, 2016/17 sezonunu dört büyükler içerisinde en fazla gelir yaratan kulüp olarak tamamladı. Ancak takip eden dönemde tekrar iki ezeli rakibin gerisinde kaldı. Peki, potansiyeli belirleyen ve gerçekleşmeleri etkileyen faktörler neler? Kulüplerin gelirleri hangi unsur ve olaylardan etkileniyor?

Öncelikle gelir kalemleri bazında farklılaşmalar olabiliyor. Yani potansiyelden bahsederken, bunu bir genelleme yaparak ifade etmekteyiz. Bu yüzden ana gelir kalemleri bazında potansiyeli ayrı ayrı ele alacağız.

2021’e Başlarken Avrupa’da ve Türkiye’de Futbol Ekonomisi 69 Dört Büyükler Özel: Gelir Kaynakları

Maç Günü Gelirleri

Maç Günü Gelirlerini belirlerken aşağıdaki unsurlar ön plana çıkmaktadır: - O sezon iç sahada Oynanan Maç Sayısı (kaç farklı kulvarda mücadele ediyor olduğunuz ve yurt içi/uluslararası kupa-turnuvalarda ne kadar başarılı olup yolunuza devam edebildiğiniz; maç sayısını etkiliyor. Özel maçlarda genelde hiç ücret alınmadığı veya çok düşük ücretler alındığı için dikkate alınmalarına gerek bulunmuyor.)

- Stadyum Seyirci Kapasitesi: Stadyumların kapasiteleri doğal bir bariyer olarak karşımıza çıkıyor. Sonuçta teorik olarak daha fazla seyirci çekebilme imkanınız bile olsa; hatta böyle bir taleple karşılaşıyor olsanız bile kapasite ile sınırlısınız.

- Stadyum Doluluk Oranları: (maçlara gelen seyirci sayısını ülkemizde öncelikle o sezon takımların performansları – ne kadar başarılı olup/olmadıkları, kombine-bilet fiyatları, kulüplere verilen saha/tribün kapatma; seyircisiz oynama gibi cezalar, maçların oynanma gün ve saatleri, maç saatlerindeki hava koşulları, özel günler/etkinlikler ile çakışmalar, güvenlik – terör kaygıları gibi bir çok farklı faktör etkiliyor.)

- Bilet/Kombine Fiyatları: Kuşkusuz stadyumda kaç koltuk doldurduğumuz kadar, o koltuklar için aldığımız ücretler de çok önemli. Doluluğu olumsuz etkilemediği sürece daha pahalı bilet, daha fazla gelir demek. Öte yandan olayın sosyal bir boyutu da mevcut. Örneğin bilet ücretlerinin görece daha yüksek ve doluluk oranlarının görece daha düşük olduğu bir maç ile, bunların tam tersinin gerçekleştiği ancak sonuçta aynı geliri elde ettiğiniz bir maçı karşılaştırın. Hangisini tercih ederdiniz?

- Passolig Kartı Sayısı: Ülkemizde maç günleri stadyumlara giriş yapabilmek için «Passolig» uygulaması (belirli bir yaşın üzerindeki izleyiciler için) geçerlidir. Bu uygulamada maçlara gidemeyen kombine/bilet sahipleri, haklarını başka Passolig sahiplerine veya değerlendirmeleri için kulüplerine devir edebilmektedir. Passolig kartı sahibi taraftar sayısı ne kadar fazla olursa potansiyel olarak maçlara gidebilecek taraftar sayısı da o kadar artacaktır.

- Not: Özel Turnuvalara Katılım, farklı ülkelere düzenlenen turneler dikkate alınmamıştır.

2021’e Başlarken Avrupa’da ve Türkiye’de Futbol Ekonomisi 70 Dört Büyükler Özel: Gelir Kaynakları

Naklen Yayın Gelirleri (Türkiye)

Naklen Yayın Gelirlerini (Türkiye) belirlerken aşağıdaki unsurlar ön plana çıkmaktadır:

- Süper Lig Katılım Ödülü: Lig başlangıcı sırasında kesinleşmiş olan tutarlardır. Süper Lig’de o sezon mücadele edecek 18 takıma eşit olarak dağıtılmaktadır. (2020/21 sezonu 21 takımla oynanmaktadır)

- Süper Lig Geçmiş Performans Ödülü: Bunlar da lig başlangıcı sırasında kesinleşmiş olan tutarlardır. Bu ödülden sadece ligde geride kalan sezonlarda şampiyonluk yaşamış beş kulüp (Galatasaray: 23, Fenerbahçe: 19, Beşiktaş: 15, Trabzonspor: 6, Bursaspor ve Başakşehir 1’er) faydalanmaktadır. Şampiyonluk adedi başına verilen sabit bir tutar söz konusudur.

- Süper Lig Sezon İçi Performans Ödülü/Galibiyet - Beraberlik: Kulüpler, ligde takımlarının aldıkları her bir galibiyet için ve daha az miktarda olmakla birlikte beraberlik için ödüllendirilmektedir. Teorik olarak tüm maçlarını kaybeden bir takım bu ödülden faydalanamamaktadır. Bunun pratikte gerçekleşmediği düşünülürse, aslında farklı boyutlarda da olsa, ligde mücadele eden tüm takımlar bu pastadan pay almaktadır.

- Süper Lig Sezon İçi Performans Ödülü/Sıralama: Sezon sonu geldiğinde ligdeki sıralama dikkate alınarak, takımların başarısına göre ve doğal olarak en büyük pay şampiyonluk ipini göğüsleyen takıma ait olmak üzere üst sıralarda yer alan sınırlı sayıda takıma dağıtılan bir tutardır.

- Türkiye Kupası: Süper Lig’e benzer bir şekilde, Türkiye Kupası’nda da performansa dayalı bir ödüllendirme söz konusudur.

2021’e Başlarken Avrupa’da ve Türkiye’de Futbol Ekonomisi 71 Dört Büyükler Özel: Gelir Kaynakları

Naklen Yayın Gelirleri (UEFA)

Naklen Yayın Gelirlerini (UEFA) belirlerken aşağıdaki unsurlar ön plana çıkmaktadır:

- Avrupa Kupaları Katılım Ödülü: Türkiye’den son yıllarda düzenli olarak 5 takım Avrupa Kupaları’na katılmaktadır. Ülkelerin geçmiş yıllardaki (son beş sezon toplamı dikkate alınmaktadır) başarı puanlarına göre yapılan sıralamadaki yerleri, hangi turnuvaya kaç takımla; kaçıncı torbalardan ve kaçıncı turlarda – aşamalarda katılacaklarını belirlemektedir. Şu anda Türkiye Ligi Şampiyonu doğrudan gruplarda yer alarak, lig ikincisi ise ön elemeler oynayarak Şampiyonlar Ligi’ne katılabilmektedir. Türkiye Kupası şampiyonu ve ligi 3. ve 4. sırada bitiren takımlarımız ise UEFA Avrupa Ligi’nde mücadele etmektedir. Şampiyonlar Ligi’nde ülkemizi temsil eden lig ikincisi takımımız (ne yazık ki genellikle gerçekleştiği gibi) ön eleme aşamalarında turnuvanın dışında kalır ise; bu takıma verilecek katılım bedeli de şampiyon takımımıza verilmektedir. Söz konusu tutarlar turnuva başlangıcı sırasında kesinleşmiş olan tutarlardır. - Burada yaşanan önemli bir gelişme ise alınan başarısız sonuçların yansıması sonucu ülke puanımızın ve sıralamamızın gerilemesi sebebiyle bir sonraki sezonda Şampiyonlar Ligi’ne doğrudan katılım hakkımızı kaybetmiş olmamız. Dolayısyla 2021/22 Süper Lig şampiyonu, Şampiyonlar Ligi için ön eleme oynayacak.

- Avrupa Kupaları Sezon İçi Performans Ödülü/Galibiyet – Beraberlik – Üst Tura Yükselme – Gruplardan Çıkma vb.: Kulüpler, bu turnuvalarda takımlarının aldıkları her bir galibiyet için ve daha az miktarda olmakla birlikte beraberlik için ödüllendirilmektedir. Tüm maçlarını kaybeden bir takım sadece kupanın dışında kalmakla yetinmeyip bu ödülden de faydalanamamaktadır. Nadir de olsa, geçmişte bu durumla karşılaşmış kulüplerimiz olmuştur. Ayrıca grup aşamalarında gruplarından çıkmayı başaran takımlar, özellikle üst turlarda ve final aşamalarında mücadele eden takımlar bu başarılarından dolayı da ödüllendirilmektedir.

2021’e Başlarken Avrupa’da ve Türkiye’de Futbol Ekonomisi 72 Dört Büyükler Özel: Gelir Kaynakları

Naklen Yayın Gelirleri (Genel) Lig ve kupadaki performansa sadece o sezonki naklen yayın gelirlerinin dağıtımı açısından bakılmamalıdır. Öncelikle şampiyon olan kulüp, bir sonraki sezon Süper Lig Geçmiş Performans Ödülünü arttıracaktır. Ayrıca sezon sonu sıralama (ilk 4 takım içerisinde yer alabiliyor olmak) ve Türkiye kupasında elde edilecek şampiyonluk; bir sonraki sezonda Avrupa Kupaları’nda ülkemizi temsil hakkını doğurmakta, bu da bu hakkı elde eden takımlara ek gelir kapısını aralamaktadır (gelirin büyüklük sırasına göre: Naklen Yayın Geliri (UEFA), Avrupa Kupaları’ndaki maç günü gelirleri ve özellikle stadyumdaki mağazalarda ticari ürün satışları)

Gelir potansiyeli açısından Şampiyonlar Ligi’ne katılabilmek büyük önem taşımaktadır. Her ne kadar UEFA, Avrupa Ligi’ni gelir dağıtımı açısından daha cazip hale getirebilmek adına son yıllarda bazı önemli adımlar atmış olsa da; bu turnuva halen Şampiyonlar Ligi’ne kıyasla toplam dağıtılabilir pasta açısından oldukça sönük kalmaktadır. Örneğin 2017/18 sezonunda Şampiyonlar Ligi’nde son 16’ya kalmayı başaran temsilcimiz Beşiktaş’ın bu turnuvada elde ettiği gelir, 2016/17 sezonunda UEFA Avrupa Ligi Şampiyonu Manchester United’ın bu başarısı sonucu elde ettiği gelirden az da olsa daha yukarıdadır.

Bu çalışmanın başında da değindiğimiz üzere, beş büyük ligde öncü takımların önemli bir kısmı için özellikle Ticari Gelirler, Naklen Yayın Gelirlerinin önüne geçmektedir.

2021’e Başlarken Avrupa’da ve Türkiye’de Futbol Ekonomisi 73 Dört Büyükler Özel: Gelir Kaynakları

Gelirlerde büyüme, kulüplerimizin potansiyellerini arttırmaları ve bunu performansları ile desteklemeleri sonucu mümkün olabilecektir. Sportif Başarı Naklen Yayın İhale Koşulları Taraftar Sayısı Avrupa Kupaları Gelir Havuzu Taraftar Aidiyet Seviyesi Taraftar Sosyo-ekonomik Profili Passolig Kart Sahibi Sayısı Marka Değeri POTANSİYEL Stadyum Seyirci Kapasitesi Perakende Kanalları

Süper Lige Katılım Süper Lig Şampiyonluk Sayısı Sponsorluk Anlaşmaları Süper Ligi Bitirme Sırası Reklam Anlaşmaları Oynanan Maç Sayısı Süper Ligde Elde Edilen Puan Lisanslı Ürün Anlaşmaları Stad Doluluk Oranı İsim Hakkı Anlaşmaları Sezonluk Kart (Kombine) Fiyatları Türkiye Kupası Performansı Sportoto Hakediş Bilet Fiyatları PERFORMANS Avrupa Kupalarına Katılım

Avrupa Kupaları Performansı SONUÇ Naklen Yayın Gelirleri Maç Günü Gelirleri Ticari Gelirler

2021’e Başlarken Avrupa’da ve Türkiye’de Futbol Ekonomisi 74 Dört Büyükler Özel: Gelir Kayıpları

Gelir maksimizasyonu için, olası tüm sızıntı kaynaklarını detaylı şekilde analiz ederek anlamak ve bunların önüne geçecek önlemler almak gerekmektedir.

GELİRLER Naklen Yayın Gelirleri Maç Günü Gelirleri Ticari Gelirler

Sportif Başarısızlık Taraftar Kaybı Avrupa Kupalarına Katılımdan Men Puan Silme Olumsuz Ekonomik Koşullar Taraftar Kaybı Cezası Seyircisiz Oynama Cezası Olumsuz Ekonomik Koşullar Para Cezası (Disiplin) Tribün Kapatma Cezası Korsan Ürünler Olumsuz Ekonomik Koşullar Stad Kapasite Düşüşü (Renov. vb.) ……… ……… ………

KAYIP FAKTÖRLERİ KAYIP Tribün Kapatma Cezası

Dönemsel/Sezonsal Gelir Kayıpları

Orta ve Uzun Vadeli Gelir Kayıpları KAYIPLAR

2021’e Başlarken Avrupa’da ve Türkiye’de Futbol Ekonomisi 75 Dört Büyükler Özel: 2020/21 Sezonu Devam Ederken…

• Raporumuzun son halini aldığı 24.01.2021 itibariyle Türkiye Süper Lig’inde 20. hafta geride kalmış olmakla 2020/21 birlikte, bazı takımlar henüz 19 maç yaptılar. Bu takımların da maçlarını bitirmesiyle birlikte ligin ilk yarısı tamamlanmış olacak. • Ligin ilk yarısını Beşiktaş lider olarak tamamladı. 1 Beşiktaş • Beşiktaş ligin ilk yarısında Fenerbahçe, Galatasaray, Trabzonspor ve Başakşehir’in dördünü de mağlup etmeyi başardı. • Beşiktaş’ı takip eden Galatasaray ve Fenerbahçe aynı puana sahipler. (*):Fenerbahçe’nin bu tarih itibariyle 2 Galatasaray bir maçı eksik bulunuyor. • Trabzonspor 5. sırada yer alırken, geçen sezonun şampiyonu Başakşehir ise 14. sırada yer alıyor. 3 Fenerbahçe* • Süperlig 2020/21 sezonu 16 Mayıs 2021 tarihinde oynanacak maçlarla tamamlanacak. • Kulüpler II. Transfer Döneminde (Ara Transfer) kadro takviye ve revizyonları için çalışmalara başladılar. 4 Gaziantepspor • Şu an itibariyle maçların yeniden seyircili oynanmasına dair alınmış herhangi bir karar bulunmuyor. • Süper Lig’de 6 İstanbul takımı bulunduğu için, İstanbul takımları ligin ikinci yarısında da pek fazla seyahat etmek zorunda kalmayacaklar. 5 Trabzonspor • TFF, ligin ikinci yarısı için yabancı futbolcu sınırlaması ile ilgili yeni bir karar alarak arttırıma gitti.

• Dört büyüklerden hiçbiri Avrupa Kupalarında yollarına devam etmiyorlar.

• Ziraat Türkiye Kupası’nda Beşiktaş, Fenerbahçe ve Galatasaray ile Başakşehir çeyrek finale kaldılar. Trabzonspor ise kupaya veda etti. Fenerbahçe ve Başakşehir, çeyrek finalde rakip oldular.

2021’e Başlarken Avrupa’da ve Türkiye’de Futbol Ekonomisi 76 Koronavirüs ve Futbol Gelirleri

2021’e Başlarken Avrupa’da ve Türkiye’de Futbol Ekonomisi 77 Koronavirüs Sonrası Avrupa Futbolunda Neler Oldu?

Koronavirüs tüm hayatımızı etkilediği gibi sporu ve sporun içerisindeki en büyük endüstri olan futbolu da derinden etkiledi. Her yıl büyük atılımlar yaparak büyüyen Avrupa Futbolu’nun yarattığı dev gelir pastası, ilk kez böyle bir durumla karşı karşıyaya kaldı. 2020 yılında futbol camiası ve futbol kulüpleri açısından yaşanan bazı önemli gelişmeler şunlardı:

• Salgın yeni tartışmaları beraberinde getirdi. Play-off mu oynansın? Arayı açan takımlar şampiyon mu ilan edilsin? Ligden düşme bu sezonluk kalksın mı? Seyircili mi, seyircisiz mi? Ya bir takımın belirli sayıda oyucusu aynı anda hastalanırsa? Dünyadaki ligler, devam eden sezonla ilgili olarak salgına karşı maçları ertelemeden ligleri farklı sıralama metotları kullanarak sonlandırmaya ve tamamen iptale kadar uzanan farklı reaksiyonlar gösterdi. İlk etapta ulusal ligler yarıda kaldı. Ulusal kupalar ve diğer turnuvalar yarıda kaldı. Avrupa kupaları yarıda kaldı. Şampiyonlar Ligi ve UEFA Avrupa Ligi daha sonra oynandı. Beş büyük ligden Premier League, La Liga, Bundesliga ve Serie A sonradan oynanmaya devam edip tamamlandı. Ligue 1 ise 28. hafta sonundaki haliyle tescil edildi. PSG şampiyon (1 maçı eksik) ilan edildi. Ligden 2 takım düştü, 2 takım çıktı. Bir başka önemli lig olan Eredivisie (Hollanda Ligi) ise iptal edildi. Şampiyon, da düşen de, çıkan da yok. Süperlig de bu dönemde devam eden ligler arasındaydı. Türkiye’de Süperlig tamamlandığında ligde son üç sırada yer alan takımlar bir alt lige düşürülmedi. Sezon kapanışları, sezon açılışları, lig araları, maçların oynanma frekansı - kısaca sezonluk tüm futbol takvimi değişti. Devam kararı çıkan liglerde ve organizasyonlarda maçlar hem 2019/20, hem de 2020/21 sezonlarının salgın dönemine denk gelen bölümünde büyük ölçüde seyircisiz veya kısıtlı seyirci kontenjanı ile oynandı.

• Türkiye’nin de katılma hakkını doğrudan kazandığı Avrupa Futbol Şampiyonası (Euro 2020), bir sene ötelendi. Euro 2020 için play-off müsabakaları ise tamamlandı ve katılım hakkı elde eden son ülkeler de belli oldu. Benzer bir şekilde Güney Amerika Futbol Şampiyonası (Copa America 2020) da 2021’e ötelendi.

• Sporcu, teknik heyet ve kulüp çalışanlarının sağlığı açısından da zor bir döneme şahit olduk. Birçok futbolcu, teknik direktör, kulüp başkanı ve kulüp mensubu COVID19’a yakalandı. Bazı takımlarda aynı anda çok sayıda futbolcu hastalanmaları sebebi ile bir süre antremanlarda ve müsabakalarda yer alamadılar. Özellikle 2020 yılının ilk yarısında bazı sporcuların kendi ülkelerine dönme isteği hissettiler. Futbolcularla kulüpler arasındaki sözleşme tarihleri değişen turnuva takvim sebebiyle gündeme farklı şekilde geldi.

2021’e Başlarken Avrupa’da ve Türkiye’de Futbol Ekonomisi 78 Koronavirüs Sonrası Avrupa Futbolunda Neler Oldu? Aşağıdaki tablo, Para Ligi’nde ilk 20’de yer alan kulüplerin mücadele ettikleri ulusal liglerde ve Avrupa kupalarında COVID-19’un 2019/20 sezonunda lig/turnuva takvimleri ve naklen yayın hakları üzerindeki etkilerini özetlemektedir. Sezon Ötelenme Sezon Tekrar Başlama Lig Sezon Bitiş Tarihi Naklen Yayın Etkileri Tarihi Tarihi 2019/20 naklen yayın gelirleri iki mali yıla yayıldı. 17 Haziran 2020 26 Temmuz 2020 İndirimler kulüplere oransal olarak dağıtıldı. Nakit akışı Premier League 13 Mart 2020 (seyircisiz) (seyircisiz) etkisi hakların geçerli olduğu kalan döneme göre, ötelenerek yeniden düzenlendi. 11 Haziran 2020 19 Temmuz 2020 2019/20 naklen yayın gelirleri iki mali yıla yayıldı. La Liga 12 Mart 2020 (seyircisiz) (seyircisiz) İndirimler tüm kulüplere paylaştırıldı. 2019/20 naklen yayın gelirleri büyük ölçüde tek mali yıla 27 Haziran 2020 Bundesliga 13 Mart 2020 16 Mayıs 2020 (seyircisiz) dahil oldu. (seyircisiz) İndirimler minimum seviyede kaldı. 20 Haziran 2020 2 Ağustos 2020 2019/20 naklen yayın gelirleri iki mali yıla yayıldı. Serie A 9 Mat 2020 (seyircisiz) (seyircisiz) İndirimler henüz kesinlik kazanmadı. 2019/20 naklen yayın gelirleri tek mali yıla dahil oldu. Sezonun devamı iptal edildi. İndirimler tüm kulüplere paylaştırıldı. Kulüplerin yaşadığı Ligue 1 13 Mart 2020 - 28 Nisan 2020 sıkıntıları çözmek adına LFP hükümet destekli kredilerin güvencesini verdi. Rusya 19 Haziran 2020 (%10 22 Temmuz 2020 2019/20 naklen yayın gelirleri iki mali yıla yayıldı. 17 Mart 2020 Premier League seyirci kapasitesi ile) (%10 seyirci kapasitesi ile) 2019/20 naklen yayın gelirleri, ertelenme öncesi turnuva Mart ortası (Son 16 dışında kalan kulüpler için büyük ölçüde tek mali yıla dahil UEFA Avrupa 7 Ağustos 2020 turları devam 23 Ağustos 2020 (seyircisiz) oldu. (seyircisiz) Kupaları ederken) Ertelenme sonrasında halen devam eden kulüpler için ise iki mali yıla yayıldı. 2021’e Başlarken Avrupa’da ve Türkiye’de Futbol Ekonomisi 79 COVID19: Maç Günü Gelirlerine Etkisi

• Avrupa’da büyük kapasiteye sahip stadyumlarında ağırladıkları taraftarlara yaptıkları sezonluk kombine ve maç biletleri satışı üzerinden önemli gelirler elde eden, seyirci ortalamaları belirli bir seviyenin altına inmeyen birçok kulüp var. Hatta Türkiye’de alıştığımız kültürden oldukça farklı olarak; seyir zevki, sosyal etkileşim ve kulüp aidiyetinin ön plana çıktığı, seyirci sayısının sadece sportif başarıya endekslenmediği, gelir düzeyinin ve satın alma gücünün bilet fiyatlarını makul ve erişilebilir kıldığı «Batı Avrupa Futbolu» için maç günü gelirleri pandemi öncesine kadar adeta bir gelir güvencesi idi. • Türkiye başta olmak üzere, Avrupa’da birçok ülkede devlet ve kulüpler 2000’li yıllarda yepyeni stadyumlar inşaa ettiler, mevcut stadların kapasiteleri arttırdılar; onları renovasyondan geçirip, modernize ettiler. Akıllı, dijital, taraftar deneyimini merkeze koyan stadyumlar yarattılar. Tüm bu dönüşümün finansmanı için çok ciddi bütçeler ayrıldı, gelir kaynakları seferber edildi ve tabii ki borçlanıldı. Hâlen devam eden birçok stad inşaatı ve renovasyonu var. • Maç Günü gelirleri, salgının hızla yayılması sonucu adeta bıçakla kesilir gibi etkilenen gelir kalemi olarak dikkat çekti. Maçlar iptal edildi veya ötelendi. Birçok maç seyircisiz veya oldukça kısıtlı sayıda seyirci ile oynandı. Özellikle iç saha maçlarında elde edilen yüksek ciroların ortadan kalkması, taraftarların takımları ile adeta bütünleşetek çok daha yakın bağ kurabildikleri fiziksel ortamın kaybolması ve bunun doğrudan – dolaylı yansımaları «futbol seyirci ile güzel» deyişini, «futbol ekonomisi seyirci ile değerli» sözüyle desteklememiz gerektiğini bizlere gösterdi. • Kısa vadede bunlar yaşanırken, salgın ortadan kalktıktan sonra bile bazı taraftarların stadyumlara en azından bir süre gitmeme yönünde bir tercihleri olabileceği göz ardı edilmemesi gereken bir olasılık. • Deloitte Futbol Para Ligi verilerini baz aldığımızda, ilk 20 kulübün toplam 2019/20 sezonu Maç Günü Gelirleri önemli bir düşüş gösterdi. 2021’e Başlarken Avrupa’da ve Türkiye’de Futbol Ekonomisi 80 COVID19: Ticari Gelirlere Etkisi

• Ticari gelirler içerisinde özellikle uzun vadeli sponsorluklar, reklamlar ve isim hakları futbol ekonomisi açısından kritik ve kulüpler için adeta can suyu. Sportif başarının inişli çıkışlı grafik çizdiği, naklen yayın ihalelerinin bir süre için yenilenmeyeceği, stadyum doluluk oranlarının ve bilet fiyatlarının doğal limitasyonlara takıldığı koşullarda bunun önemi daha iyi anlaşılıyor. • Tüm kulüpler için olmasa da, belirli sayıda taraftar kitlesine ulaşmış olanlar için lisanslı ürün satışları, mağazacılık ve online kanalları üzerinden yaratılan gelirler ayrıca önem taşıyor. Hatta sadece kendi ülkeleri değil, dünya çapında taraftara sahip kulüpler için çok ciddi gelirler elde edilen bir kalemden bahsetmekteyiz. 2020 yılında, birçok sektör daralma yaşadı, birçok firma mali açıdan olumsuz yönde etkilendi. Bunun sonucunda, cazip koşullarla yeni sponsorluk anlaşmalarına imza atmakta; mevcut anlaşmaları uzatmakta kulüpler sıkıntıya girdiler. Çünkü müşterilerinin aktarabileceği kaynaklar bir miktar erozyona uğradı. Sponsorluk, reklam vb. iş birlikleri için şirketlerin iştahını kaçıran tek etken kaynak ayırmak değildi. • Hedef kitle olan seyircilerin maçlara gidememesi, hatta bırakın maça gitmeyi; kısıtlamalar nedeniyle sokağa bile çıkamamaları nedeniyle futbol ile olan etkileşimleri azaldı. Bu da reklam vermenin katkısını sorgulatır hale geldi. Paralelde, lisanslı ürün satışları yapan kulüp mağazalarının, müzelerin ve sosyal tesislerin geçici olarak kapanması; açılmış oldukları dönemlerde müşteri sayısındaki çarpıcı azalma ve tedarik zincirinde yaşanan aksamalar, ticari gelir potansiyelini daraltan diğer faktörler arasında. • Tüm bu tehditlere rağmen, yukarıda bahsettiğimiz kötü senaryoların etkisini fazla yaşamadığımız bir sezonu geride bıraktık. Deloitte Futbol Para Ligi verilerine göre, 2019/20 sezonunda ilk 20 kulübünün toplam gelirlerinin arttığı tek kalem Ticari Gelirler oldu. İlk 20 kulübün bu alandaki toplam gelirleri bir önceki sezona kıyasla mütevazı bir miktarda artış gösterdi.

2021’e Başlarken Avrupa’da ve Türkiye’de Futbol Ekonomisi 81 COVID19: Naklen Yayın Gelirlerine Etkisi • Naklen yayınlar söz konusu olduğunda, konu sadece stadyumda maç seyretmenin bir alternatifi olarak ele alınmamalı. Stadların belirli bir kapasitesi olması, kimi taraftarların maçları stadyuma gitmeden seyretmeyi tercih etmesi, deplasman maçları için koşulların çok daha elverişsiz olması; sporseverlerin sadece kendi tuttukları takımların değil; diğer kulüplerin maçlarını da – hatta dünya liglerini takip etme istekleri, finansal açıdan daha hesaplı olması gibi birçok faktör devreye giriyor. Pandemi dönemi ile birlikte buna bir etken daha eklenmiş oluyor. Bırakın stadlara gidip maç izlemeyi, insanlar maç yayını yapan restoran/kafe gibi ortamlarda bile kısıtlamalar nedeniyle maç izlemek için bir araya gelemiyorlar. Kısıtların yoğunlaştığı dönemlerde, evlerde hane halkından farklı olarak geniş aile veya arkadaş grubu şeklinde de toplanmak ve hep beraber maçları seyretmek mümkün olmuyor. Burada belki de esas soru(n), pandemi geçtikten sonra ne olacağı. Alışkanlıkların değişmesi, taraftarların yeni yaşam stilleri ve tercihleri ve bazılarımızın sağlık endişelerinin, bulaşma riski taşıyan her türlü hastalıkla ilgili hassasiyetlerinin kalıcı olarak artması sebebiyle, maçları evden takip etmek isteyenlerin sayısı artabilir. Öte yandan, COVID19 sebebiyle yaşanan ekonomik buhran sonucu, taraftarların finansal koşullarının kötüleşmesi sonucu naklen yayın için ayırabilecekleri bütçeler de olumsuz şekilde etkilenebilir.

• Deloitte Futbol Para Ligi verilerini esas aldığımızda, 2019/20 sezonunda hem toplam tutar, hem de yüzde olarak ilk 20 kulüp en büyük düşüşü Naklen Yayın Gelirlerinde yaşadı. Bu alandaki toplam gelirleri bir önceki sezona kıyasla neredeyse dörtte bir oranında azaldı.

2021’e Başlarken Avrupa’da ve Türkiye’de Futbol Ekonomisi 82 COVID19: Gelir Yaratan Diğer Kalemlere Etkisi Deloitte Türkiye olarak 2016 yılında yayınlamış olduğumuz raporda bazı gelir yaratıcı ve tetikleyici kalemlere değinmiştik. Gelin şimdi birlikte kısaca pandemi ile neler değişti – değişiyor ona bakalım…

Pandemi kaynaklı kısıtlamalar nedeniyle 1 geçici olarak işlevsellikleri yitirdiler.

Uzun süredir dijital mecralara olan kayış 8 2 devam ediyor. Pandemi bunu hızlandırdı.

1 7 Yükselişini sürdürüyor. Bu mecralardaki 3 takipçi ve etkileşim markaya değer katıyor.

Gayrimenkul piyasası uzun süredir dalgalı 4 seyirediyor. Satılmaları hep gündemde. 2 6 Pandemi kaynaklı kısıtlamalar nedeniyle 5 geçici olarak işlevsellikleri yitirdiler.

Pandemi büyük ölçüde etkiledi. Bundan 3 5 6 sonra online kanalın payı hızla artacaktır. 4 Pandemi kaynaklı kısıtlamalar nedeniyle 7 geçici olarak işlevsellikleri yitirdiler.

Hayal edilen projeler istenilen sonuçları 8 getirmedi. Pandemi öncesinde de böyleydi.

2021’e Başlarken Avrupa’da ve Türkiye’de Futbol Ekonomisi 83 COVID19: Maç Kadrolarına Etkisi Diğer sağlık engellerinden (sakatlık ve diğer hastalıklar) farklı olarak COVID-19 kadro yapılanmasında çok daha dramatik etkilere sahip. Nitekim geride kalan bir seneye yakın süreçte hem dünyada, hem de Türkiye’de bunun etkilerini gördük ve görmekteyiz. Öncelikle son derece bulaşıcı bir hastalık olduğu için, potansiyel olarak tüm takıma, hatta rakibe ya da takımdaki çok fazla oyuncuya bulaşması mümkün. Ayrıca pozitif çıkan oyuncuların yeniden takıma dönüp form tutmaları belirli bir zaman alıyor. Hatta COVID-19’u semptomsuz geçirenler de, karantina/izolasyon uygulaması nedeniyle takımdan zorunlu olarak uzak kalıyorlar. Yani ağır ateşli ve semptomlu bazı hastalıklarda karşılaştığımız «iğne ile oynadı» söylemi bu durumda geçerli değil… Futbolcuların yakınlarının enfekte olmaları durumunda veya genel olarak pandemi merkezli bir hayatın yarattığı kaygı ve olumsuz duygular sonucu psikolojik sağlıklarının ve konsantrasyonlarının etkilenmesi ise ayrı bir risk. Takımlardaki vaka sayılarına göre erteleme başta olmak üzere çeşitli aksiyonlar alınıyor. Not: Bu konuda daha fazla bilgi için: «COVİD-19 SALGINI NEDENİYLE MÜSABAKALARDA UYGULANACAK TEDBİRLERE İLİŞKİN TALİMAT» --> https://www.tff.org/Resources/TFF/Documents/TALIMATLAR/Covid-19-Salgini-Nedeniyle-Musabakalarda-Uygulanacak-Tedbirlere-%C4%B0liskin-Talimat.pdf

FORM DURUMU TAKTİK Türkiye ve 2020/21 SAKATLIK sezonu özelinde (RAKİBE ÖZEL) bakıldığında ise bir de maç trafiği ile ilgili dolaylı bir COVID-19 kadro MAÇ yansıması söz konusu. ROTASYON HASTALIK COVID-19 Süper Lig tam altı maç KADROLARI uzamış olduğundan, Ulusal Ligler ve Kupalar, Avrupa rotasyon anlamında da Kupaları ve Milli Maçlar trafiğinin kulüpleri etkiliyor. dikkate alınarak hareket edilmesi DİSİPLİN CEZALARI KİŞİSEL (İÇ VE DIŞ) YABANCI MAZERETLER KONTENJANI

2021’e Başlarken Avrupa’da ve Türkiye’de Futbol Ekonomisi 84 Avrupa’nın 5 Büyük Futbol Ülkesi ve Türkiye’deki Koronavirüs Tablosu (20 Ocak 2021)

Nüfus Vaka Vaka Nüfus Vefat Aşılanma Oynanmış Kalan Avrupa’da Ülke (Bin kişi)* (Bin kişi)** (%) (Bin kişi)** (%)*** Hafta Hafta Kalan Takımı İNGİLTERE 66.834 3.506 5,02 93 7,47 17-19 23-21 7 FRANSA 67.060 2.965 4,42 72 1,06 19-20 21-20 2 İTALYA 60.297 2.414 4 84 2,07 17-18 23-22 6 İSPANYA 47.077 2.412 5,12 55 2,19 16-19 22-19 7 TÜRKİYE 83.430 2.406 2,88 24 1,28 19-20 21-20 -- ALMANYA 83.133 2.090 2,51 50 1,55 17 17 6 *: World Bank (Dünya Bankası), **: Worldometer, ***: Ourworldindata.org | Diğer bilgiler: Ulusal ligler ve UEFA Not: Aşılanma oranları 19-20 Ocak verileri olup, 1. doz-2. doz vb. detayları içermemektedir.

• Ocak ayının sonuna yaklaştığımız dönemde Avrupa’nın 5 Büyük Futbol Ülkesi ve Türkiye’deki Koronavirüs rakamları tıpkı 2020 yılında olduğu gibi oldukça yüksek bir düzeyde seyrediyor. Aşılanma yeni başlamış olmasına rağmen hızla ilerliyor. Mutasyon ise yeni bir tehdit olarak karşımıza çıkıyor. Salgın ile mücadelede kısıtlar geçen sene olduğu gibi bu sene de devam ediyor. Bu seyircisiz maçların devam etmesi, en iyi ihtimalle sınırlı kapasite ile maçların oynanması anlamına gelecektir. • Ulusal ligleri incelediğimizde maçların neredeyse yarısının tamamlandığı bir noktaya geldiğimizi görüyoruz. Avrupa Kupaları ve ulusal kupalarda da benzer bir durum söz konusu. Bu altı ülkeden dördünün toplamda 26 takımı halen Avrupa’da yoluna devam edeceği için pandemi döneminde bazıları için yoğun bir takvim devam ediyor olacak.

2021’e Başlarken Avrupa’da ve Türkiye’de Futbol Ekonomisi 85 Peki Ya Bundan Sonrası…

• Deloitte Sports Business Group, COVID-19 salgının etkisiyle 2020/21 sezonu sonunda Futbol Para Ligi kulüplerinin 2 milyar Euro’luk bir gelir kaybına uğrayacağını öngörüyor. • Mart 2020 sonrası maç günü gelirleri neredeyse sıfırlandı ve 2020/21 sezonu boyunca da bu durum devam edeceğe benziyor. • COVID-19 salgını, bulundukları durumdan güçlü bir şekilde çıkabilmeleri için kulüplere mevcut stratejik hedeflerini ve iş modellerini tekrar gözden geçirmeleri ve yeniden şekillendirmeleri açısından önemli bir dürtü teşkil etti. Kulüpler, çalışanları ve taraftarları ile etkileşimlerinde dijital temasın en baskın yöntem hale gelmesi sonucu, hem kendi içlerine hem de dışarıya yönelik dijital yetkinliklerini geliştirmeye daha fazla yöneliyorlar. “En çevik ve yenilikçi kulüpler, aynı zamanda en hızlı ve en kuvvetli şekilde yeniden düzlüğe çıkanlar olacak. • Belirsizlik ortamının devamlılığı; mevcut ve gelecekteki naklen yayın kuruluşları, sponsorlar ve ticari ortakların spora ve futbola olan yatırımlarını yeniden gözden geçirip değerlendirmelerine, bu da COVID- 19’un finansal etkilerinin daha uzun bir döneme yayılmasına sebep olabilir. Bununla birlikte, küresel salgının taraftarlar ve toplum için futbolun ne kadar önemli olduğunu bir kez daha göstermesiyle, Futbol Para Ligi kulüplerinin naklen yayın kuruluşları ve sponsorlar nezdindeki söylemlerini güçlendirecek bir argüman sunması olumlu bir gelişme.

2021’e Başlarken Avrupa’da ve Türkiye’de Futbol Ekonomisi 86 Deloitte; İngiltere mevzuatına göre kurulmuş olan Deloitte Touche Tohmatsu Limited (“DTTL”) şirketini, üye firma ağındaki şirketlerden ve ilişkili tüzel kişiliklerden bir veya birden fazlasını ifade etmektedir. DTTL ve üye firmalarının her biri ayrı ve bağımsız birer tüzel kişiliktir. DTTL (“Deloitte Global” olarak da anılmaktadır) müşterilere hizmet sunmamaktadır. Daha fazla bilgi almak için www.deloitte.com/about adresini ziyaret ediniz.

Deloitte, birçok farklı endüstride faaliyet gösteren özel ve kamu sektörü müşterilerine denetim, danışmanlık, finansal danışmanlık, risk danışmanlığı, vergi ve ilgili alanlarda hizmet sağlayan dünyanın önde gelen profesyonel hizmetler firmalarından birisidir. Deloitte dünya çapında farklı bölgelerde ve 150’den fazla ülkede yer alan global üye firma ağı ile, her beş Fortune Global 500® şirketinden dördüne hizmet vermektedir. Deloitte’un yaklaşık 330.000 kişilik uzman kadrosunun iz bırakan bir etkiyi nasıl yarattığı konusunda daha fazla bilgi almak için websitemiz www.deloitte.com adresini veya Facebook, LinkedIn ya da Twitter sayfalarımızı ziyaret ediniz.

Bu belgede yer alan bilgiler sadece genel bilgilendirme amaçlıdır ve Deloitte Touche Tohmatsu Limited, onun üye firmaları veya ilişkili kuruluşları (birlikte, “Deloitte Network” olarak anılacaktır) tarafından profesyonel bağlamda herhangi bir tavsiye veya hizmet sunmayı amaçlamamaktadır. Şirketinizi, işinizi, finansmanınızı ya da mali durumunuzu etkileyecek herhangi bir karar ya da aksiyon almadan, yetkin bir profesyonel uzmana danışın. Deloitte Network bünyesinde bulunan hiçbir kuruluş, bu belgede yer alan bilgilerin üçüncü kişiler tarafından kullanılması sonucunda ortaya çıkabilecek zarar veya ziyandan sorumlu değildir.