Sharp as Steel, Miniog fel Dur, Tough as Iron: Caled fel Haearn: The Story of Stori Brymbo

Brymbo was the location of a nationally important steelworks Roedd Brymbo yn lleoliad gwaith dur cenedlaethol pwysig that was at the heart of the local community until its closure in a oedd wrth galon y gymuned hyd cau’r gwaith yn 1990. 1990. This exhibition tells the story of steel, the steelworks, Adrodda’r arddangosfa hon stori dur, y gwaith dur, a’r dynion and the men and women who worked there. a merched a oedd yn gweithio yno.

Brymbo Steelworks started off as an ironworks. John Dechreuodd Gwaith Dur Brymbo fel gwaith haearn. Bu i John Wilkinson, the Bersham ironmaster, bought the Brymbo Estate Wilkinson, meistr haearn y Bers, brynu ystad Brymbo yn 1792. in 1792. The estate had the supplies of coal and iron ore that Roedd gan yr ystad gyflenwad o lo a haearn bwrw oedd ei his ironworks needed. In 1796 Wilkinson established a new angen ar ei waith haearn. Yn 1796 sefydlodd Wilkinson waith ironworks at Brymbo. He probably built the surviving blast haearn newydd ym Mrymbo. Fwy na thebyg ef adeiladodd y furnace, known as Old No.1. ffwrnais chwyth a oroesodd ac a adnabuwyd fel Hen Rif 1.

In its first year the ironworks produced 884 tons of iron Yn ei flwyddyn gyntaf cynhyrchodd y gwaith haearn 884 and Wilkinson had big ambitions for Brymbo. He built tunnell ohono ac roedd gan Wilkinson uchelgais fawr another furnace in 1804. After his death in 1808, the i Frymbo. Adeiladodd ffwrnais arall yn 1804. Yn dilyn ironworks suffered from legal disputes, the absence of a ei farwolaeth yn 1808, bu i’r gwaith haearn ddioddef skilled ironmaster and a slump in orders after the end of the anghydfodau anghyfreithlon, absenoldeb meistr haearn Napoleonic Wars. The sale of the estate in 1829 provided the crefftus a gostyngiad yn yr archebion ar ôl diwedd y opportunity for a new beginning – eventually. Rhyfeloedd Napoleon. Bu gwerthiant yr ystad yn 1829 yn gyfle i ddechrau o’r newydd - yn y diwedd. The original at Brymbo © Bersham Heritage Centre Ffwrnais chwyth wreiddiol Brymbo. © Canolfan Dreftadaeth y Bers

Checklist for a Rhestr Wirio ar gyfer Gwaith Successful Ironworks Haearn Llwyddiannus

. Coal for coking and fuel . Glo ar gyfer golosg . Iron ore for smelting a thanwydd . Limestone . Haearn bwrw i’w doddi . Sand for the pig beds . Carreg galch and for casting . Tywod ar gyfer y gwlâu i’r . Regular water supply haearn bwrw a chastio . Well-built blast furnace . Cyflenwad d ˆwr . Steam engines for the . Ffwrnais chwyth dda blast furnace . Peiriannau stêm ar gyfer y . Skilled workers ffwrnais chwyth . Reliable labourers . Gweithwyr crefftus . Talented ironmaster . Labrwrs dibynadwy . Investors . Meistr haearn talentog . . Good links by road, John Wilkinson issued coins and banknotes © Bersham Heritage Centre Buddsoddwyr . rail and canal Cyheddodd John Wilkinson arian papur a darnau arian. Rhwydwaith ffyrdd, . Customers(!) © Canolfan Dreftadaeth y Bers rheilffordd a chamlas dda . Cwsmeriaid(!)

I managed the rolling mills at Brymbo. It was important work. It looks complicated but I’ll let you in on our secrets. I am Peter Williams. I worked in the rolling mill Roeddwn i’n rheoli’r melinau rholio ym I was here when we first started and later in the canteen. I knew Mrymbo. Roedd yn waith pwysig. Mae’n to make steel. I’ll explain the everyone at Brymbo and what they did. ymddangos yn gymhleth ond mi wna basics so pay attention! ddatgelu ein cyfrinachau Fi yw Peter Williams. Roeddwn i yma Roeddwn i’n gweithio yn y felin rholio I was in charge i chi. pan ddechreuwyd gwneud dur. ac yn ddiweddarach yn y ffreutur. of the open hearth furnace at Roeddwn i’n gwybod beth oedd Esboniaf y pethau sylfaenol, felly gwrandewch! Brymbo Steelworks. I’ll explain pawb yn ei wneud ac yn adnabod how we made steel in 1900. pawb ym Mrymbo. Y fi oedd yn gyfrifol am ffwrnais tân agored gwaith dur Brymbo. Esboniaf sut yr oeddem yn gwneud dur yn 1900.

Brymbo Steelworks © Bersham Heritage Centre Gwaith Dur Brymbo © Canolfan Dreftadaeth Y Bers

Acknowledgments/ Cydnabyddiaeth Thank you to the following for their help/ Diolch i’r canlynol am eu help: Colin Davies, Reg Parry, Walter Salisbury, Raymond Hughes, Archives & Local Studies, Bark Design, Mako-CS