Potencijali Privrednog Razvoja Opštine Majdanpek

FAKULTET ZA MENADŽMENT ZAJEČAR

POTENCIJALI PRIVREDNOG RAZVOJA TIMOČKE KRAJINE

POTENCIJALI PRIVREDNOG RAZVOJA OPŠTINE MAJDANPEK

ZAJEČAR, 2011. FAKULTET ZA MENADŽMENT ZAJEČAR

POTENCIJALI PRIVREDNOG RAZVOJA TIMOČKE KRAJINE

Rukovodilac studije Prof. dr Mića Jovanović

Administrator Dragan Ranđelović

POTENCIJALI PRIVREDNOG RAZVOJA OPŠTINE MAJDANPEK

Odgovorni rukovodilac Prof. dr Nedeljko Magdalinović

Saradnici Prof. dr Rodoljub Jovanović, dipl. inž. rud. Mr Nebojša Simeonović, dipl. ecc. Mr Miodrag Petković, dipl. ecc. Zvonko Mitrović, dipl. inž. rud. Života Dačić, dipl. inž. rud. Gabrijela Popović, master menadž.

Dekan Prof. dr Nedeljko Magdalinović

ZAJEČAR, 2011.

2 S A D R Ž A J:

1. OPŠTI PODACI O OPŠTINI MAJDANPEK ...... 7 2. PRIVREDNO-EKONOMSKI RAZVOJ OPŠTINE MAJDANPEK...... 12 2.1. OSNOVNE KARAKTERISTIKE PRIVREDNOG RAZVOJA ...... 12 2.2. DINAMIKA I STRUKTURA PRIVREDNIH KRETANJA ...... 13 2.2.1. OSTVARENI DRUŠTVENI PROIZVOD I NACIONALNI DOHODAK ...... 13 2.2.2 STRUKTURA NACIONALNOG DOHOTKA ...... 15 2.2.3. DOSTIGNUTI NIVO DRUŠTVENOG PROIZVODA I NACIONALNOG DOHOTKA ...... 17 2.2.4. KRETANJE ZAPOSLENOSTI I NEZAPOSLENOSTI ...... 18 2.2.5. STRUKTURA ZAPOSLENOSTI PO DELATNOSTIMA ...... 20 2.3 EKONOMSKA STVARNOST OPŠTINE MAJDANPEK ...... 21 3. OBNOVLJIVI PRIRODNI RESURSI ...... 25 3.1. ZEMLJIŠTE ...... 25 3.1.1 POLJOPRIVREDNO ZEMLJIŠTE ...... 27 3.1.1.1 STRUKTURA KORIŠĆENJA I TERITORIJALNI RAZMEŠTAJ POLJOPRIVREDNOG ZEMLJIŠTA ...... 27 3.1.1.2 SVOJINSKA I POSEDOVNA STRUKTURA POLJOPRIVREDNOG ZEMLJIŠTA ...... 30 3.1.1.3 PROIZVODNA VREDNOST POLJOPRIVREDNOG ZEMLJIŠTA. 33 3.1.2 ŠUMSKO ZEMLJIŠTE ...... 33 3.2 VODE ...... 35 3.2.1 KORIŠĆENJE VODNIH RESURSA ZA PROIZVODNJU ELEKTRIČNE ENERGIJE – IZGRADNJA ĐERDAPA 3 ...... 35 4. NEOBNOVLJIVI PRIRODNI RESURSI ...... 39 4.1 METALIČNE MINERALNE SIROVINE ...... 39 4.1.1 RUDNO POLJE MAJDANPEK ...... 39 4.1.2 MOLIBDEN LEŽIŠTA MAJDANPEK ...... 46 4.1.3 MAGNETIT IZ RUDNOG POLJA MAJDANPEK ...... 46 5. LJUDSKI RESURSI ...... 57 5.1 STANOVNIŠTVO OPŠTINE MAJDANPEK ...... 57 5.2 ZAPOSLENI NA PODRUČJU OPŠTINE MAJDANPEK ...... 59 5.3 NEZAPOSLENI NA PODRUČJU OPŠTINE MAJDANPEK...... 60 6. MATERIJALNI RESURSI OPŠTINE MAJDANPEK ...... 69 7. ANALIZA POTENCIJALA PRIVREDNOG RAZVOJA MAJDANPEKA ...... 81

U V O D

Ekonomska stvarnost Timočke Krajine i svih opština na nje- nom području je veoma zabrinjavajuća. Privreda se nalazi u dubokoj recesiji. Od nadprosečno razvijenog područja (naročito u periodu 1975 – 1995. god.), po većini ekonomskih kriterijuma, posle- dnje dve decenije dospelo je na dno lestvice nerazvijenih u Srbiji. Industrijska proizvodnja je smanjena za 64,4 %, ratarska za 43,5 %, a stočarska za 53,2 %. U odnosu na Srbiju, investicije su smanjene za 85,8 %, zaposlenost za 39 %, nacionalni dohodak za 58,1 %. Timočka Krajina je od industrijskog postala agrarni region. U formiranju društvenog proizvoda, industrija učestvuje sa 29,1 %, a poljoprivreda sa 37,2 %. Na području Timočke Krajine nalaze se raznovrsni prirodni i materijalni resursi, čijim se aktiviranjem može pokrenuti novi razvoj u novim ekonomskim uslovima. Njihova održiva eksploatacija podstakla bi rast industrijske proizvodnje, zaposlenosti i standarda života na ovom području. Studija Potencijali privrednog razvoja opštine Majdanp- ek predstavlja separat u okviru obimne studije Potencijali razvoja Timočke Krajine. Studijom se, po prvi put, na jednom mestu evidentiraju i kvantitativno i kvalitativno iskazuju raspoloživi i, u odgovarajućoj meri, istraženi prirodni resursi, koji u narednom periodu mogu da imaju ključnu ulogu u pokretanju novog ciklusa razvoja opštine.

4 Sadržaj studije temelji se na podacima iz projekata višede- cenijskog istraživanja i valorizacije prirodnih resursa na području opštine. Na kraju pojedinih poglavlja dat je popis korišćenih li- teraturnih izvora, što je od izuzetnog značaja za potpuniji i deta- ljniji uvid u značaj i perspektivnost pojedinih resursa. Sa takvim sadržajem, ona predstavlja naučno-stručno ute- meljen dokument za delovanje lokalnih subjekata i Vlade u podsticanju zainteresovanosti potencijalnih investitora za ulaganje kapitala na području opštine Majdanpek. Prirodni resursi su brojni i raznovrsni, ali ocenjujući njihovu kvalitativnu i kvantitativnu vrednost, nisu atraktivni niti značajno izdašni. Objektivizirano imaju umerenu snagu, ali i kao takvi predstavljaju osnovni i prioritetni faktor razvoja, s obzirom na to da su značajno doprineli dosadašnjem razvoju, iako nisu optimalno kori- šćeni i valorizovani. Od posebne vrednosti su obnovljivi prirodni resursi (šume, poljoprivredno zemljište, vode, vetar…) i imaju prednost nad neobnovljivim (ugalj, nemetali…) jer se sa malim investicionim ulaganjima mogu aktivirati. Materijalni resursi su slabija strana razvojnih potencijala, koje karakteriše tehničko-tehnološko zaostajanje, što utiče na konkurentnu sposobnost proizvodnje. Jaku stranu materijalnih resursa predstavljaju neiskorišćeni i slobodni građevinski objekti i infrastruktura. Ljudski resursi u prvom redu nezaposleni kao rezervna ra- dna snaga, na kraći rok, predstavljaju najznačajniji resurs koji se uz prekvalifikaciju i edukaciju može najbrže aktivirati. Na duži rok, ljudskim resursima stoji velika pretnja zbog nepovoljne starosne strukture i negativnog prirodnog priraštaja.

OPŠTI PODACI O OPŠTINI MAJDANPEK

1. OPŠTI PODACI O OPŠTINI MAJDANPEK

Opština Majdanpek nalazi se u severnom delu istočne Srbi- je, uz desnu obalu Dunava i granicu sa Rumunijom. U okruženju se graniči sa opštinama Bor, Negotin, Kladovo, Golubac, Kučevo i Žagubica. Geografska lokacija, reljef i ostale prirodne karakteristike čine ovo područje veoma specifičnim i atraktivnim u rudnom bogatstvu i kulturno-istorijskim i turističkim motivima. Površina opštine Majdanpek iznosi 932 km2 pretežno brdsko-planinskg reljefa, visinske razlike između 75 mnv i 929 mnv kao dela karpatsko-balkanskog venca. Pod poljoprivrednim površinama je 18.914 ha ili 20,3 %, a pod šumama je 67.239 ha ili 72,1 %. Nacionalni park “Đerdap” zahvata 68 % teritorije Majdan- peka. Odlike ovog prostora su kontinentalna klima i specifičnost Donjeg Milanovca kao najosunčanijeg mesta u Srbiji. Što se tiče geografskog i saobraćajnog položaja Majdanpe- ka, iako je udaljen od većih gradskih centara, kao destinacija, ima sve vrste saobraćaja: drumski, železnički i vodeni. Kroz Majdanp- ek prolaze magistralni putevi Negotin-Majdanpek-Požarevac-Aut- oput, Kladovo-Donji Milanovac-Požarevac i Majdanpek-Bor. Žele- znički saobraćaj se kreće prugom Beograd-Majdanpek-Bor-Zaječ- ar. Severnom granicom opštine Majdanpek, u dužini od 54 km protiče reka Dunav. Ovaj plovni put predstavlja deo vodnog koridora VII Rajna-Majna-Dunav-Crno more.

7 POLOŽAJ OPŠTINE MAJDANPEK u TIMOČKOJ KRAJINI

LEGENDA

Granica okruga Granica opštine Put I reda Put II reda Pruga NAMENA ZEMLJIŠTA naselja dr.antropog. pov. rudnici i kopovi poljop. zemljište vinogradi šume i šum.zemlj. goleti vode

8 Broj stanovnika u 24 naseljena mesta, prema popisu iz 2002. god., je 22.703 lica, a prema proceni RZS iz juna 2009. god. je 20.458 stanovnika. Najveći broj stanovnika bio je 27.378 po popisu iz 1991. god. Prosečna gustina naseljenosti 2002. god. bila je 25,43, a 2009. god. 21,95 stanovnika na km2, i pripada najmanje naseljenim prostorima u Srbiji. Prirodni priraštaj je nega- tivan i izrazita je tendencija depopulacije. Stanovništvo je najviše nastanjeno u industrijskom centru Majdanpek i turističkom mestu Donji Milanovac. Na području Majdanpeka u 2009. god. ukupno je zaposleno 5.355 lica ili 262 na 1.000 stanovnika, a nezaposleno 2.103 lica. Najveći broj zaposlenih 1990. god. iznosio je 11.157 ili 403 na 1.000 stanovnika. Najveća zaposlenost 1990. god. od 68,7 % je u rudarstvu i industriji, a sada je to 40,4 %. U celom proteklom periodu Majdanpek ima nadprosečnu zaposlenost u odnosu na Srbiju i Region. Prirodni resursi su najveće bogatstvo Majdanpeka. Kao retko koje područje, na svojoj teritoriji ima toliko vredno i raznoliko prirodno bogatstvo i to: u rudama bakra, plemenitih i retkih metala, šumovitost kvalitetnim drvetom na 72 % teritorije, Nacionalni park “Đerdap” koji zauzima 68 % teritorije opštine, 54 km obale Dunava i Jezera, kao dela dunavskog koridora VII, kulturno-istorijsku bašt- inu - Lepenski vir i raznovrsne turističke motive - Rajkova pećina, biodiverzitet… Na vrednim prirodnim resursima odvijao se privredni razvoj Majdanpeka. Favorizovano je rudarstvo i industrija proizvodnje i prerade bakra i plemenitih metala. Izgrađeni su proizvodni kapaciteti RBM, FBC, IPM (Zlatara, Megaplast, FEP )… Ostali prirodni resursi nisu optimalno korišćeni. To je doprinelo razvoju tipične monostrukturne privrede. Privredni razvoj bio je brz i dinamičan i ostvaren je nadpro- sečan ekonomski nivo. Društveni proizvod po stanovniku do 1990. god. je dvostruko veći od proseka Srbije. Nacionalni dohodak po stanovniku u periodu do 1995. god. kretao se u rasponu između 140 do 215 % u odnosu na prosek Srbije. U ovom periodu opština Majdanpek nalazila se među deset najrazvijenijih područja u Srbiji. Procesi tranzicije i privatizacije imali su katastrofalne posledice po ekonomski razvoj. Rapidan pad proizvodnje u ključnim de-

9 latnostima, smanjenje zaposlenosti, pad društvenog proizvoda i nacionalnog dohotka na četvrtinu od proseka Srbije, doveli su Majdanpek na dno lestvice razvijenosti. Među 162 opštine u Srbiji, Majdanpek je 2005. god. na rangu razvijenosti po nacionalnom dohotku na 155, a po zaposlenosti na 32 mestu. Danas smo svedoci jedne kontradiktorne situacije, da je op- ština sa najvećim prirodim bogatstvom i ostalim privrednim potencijalima nerazvijena, siromašna i sa devastiranom privredom. Privredni potencijali ( prirodni, materijalni i ljudski resursi ) i danas postoje kao neaktivirani teritorijalni kapital. Kako pokrenuti razvoj ?

PRIVREDNO – EKONOMSKI RAZVOJ OPŠTINE MAJDANPEK

Obradio

Mr Miodrag Petković

2. PRIVREDNO-EKONOMSKI RAZVOJ OPŠTINE MAJDANPEK

2.1. OSNOVNE KARAKTERISTIKE PRIVREDNOG RAZVOJA

Ekonomsku stvarnost Majdanpeka, u prvoj deceniji XXI veka, karakteriše ekonomska recesija i demografska depopulacija. To upućuje na nove izazove i dileme, kako pokrenuti novi privredni razvoj i kako dostići razvoj u proseku Republike Srbije. Osnovni zadatak Studije je da identifikuje i objektivizira sve najznačajnije faktore razvoja – prirodne, materijalne i ljudske resurse i potencijale, i tako postavi osnove i temelj za budući razvoj. Analiza dostignutog razvoja ukazuje da su brojni prirodni, materijalni i institucionalni činioci presudno uticali na razvoj, od onih koji su bili velika šansa – prirodni resursi (rude bakra i plemenitih metala) koji su omogućili visok razvoj rudarstva i industrije, do privredno-sistemskih i institucionalnih koji su ograničavajući faktor. Generalno ocenjujući može se konstatovati da je ostvaren nadprosečni privredni razvoj u rastu društvenog proizvoda i nacionalnog dohotka, zaposlenosti i životnog standarda u celini. Opština Majdanpek, kao retko koje područje, raspolaže atraktivnim i bogatim prirodnim resursima i potencijalima, koji su lokal- no locirani, a imaju nacionalni značaj (rude bakra i plemenitih metala, šume, kulturno-istorijski i turistički motivi…) što predstavlja jaku generičku snagu za ekspanzivni razvoj. Međutim, razvoj je išao u pravcu monostrukturnog privrednog razvoja rudarstva i industrije, dok je izostao razvoj prerade drveta i razvoj turizma. Osnovna karakteristika privrednog razvoja je nadprosečan ekonomski razvoj, koji je u pojedinim godinama Majdanpek svrsta- vao u red najrazvijenijih opština.

12 Karakteristična su dva ekstremna perioda razvoja. Prvi, do 1990. god. koji karakteriše nadprosečan razvoj i drugi, u periodu posle 1990. god., period tranzicije i privatizacije kada se opština Majdanpek našla među nerazvijenim. Analiza privredno-ekonomskog razvoja u proteklom periodu, treba da posluži kao praktično saznanje i iskustvo (intelektualni i iskustveni kapital ) koji se može koristiti prilikom donošenja odluka i izbora Strategije novog privrednog razvoja Majdanpeka. Prikaz privrednih i ekonomskih kretanja izvršiće se analizom najznačajnijih ekonomskih kategorija (društveni proizvod i nacionalni dohodak, zaposlenost, investicije, osnovna sredstva…) Na osnovu analize prikazaće se stepen i nivo razvoja opšti- ne Majdanpek u odnosu na razvoj Republike Srbije i Regiona Tim- očke Krajine.

2.2. DINAMIKA I STRUKTURA PRIVREDNIH KRETANJA

Valorizacija privrednih potencijala i stepen razvoja najrealni- je i najvrednije se ispoljavaju kroz ostvareni obim i veličinu ostvarenog društvenog proizvoda i nacionalnog dohotka i stepena zaposlenosti u odnosu na radno-sposobno stanovništvo. Dinamičan privredni rast ostvaren je u periodu do 1990. god. sa nadprose- čnim rastom društvnog proizvoda i zaposlenosti.

2.2.1. OSTVARENI DRUŠTVENI PROIZVOD I NACIONALNI DOHODAK

Materijalna proizvodnja svoje ekonomske efekte iskazuje vrednosno u društvenom proizvodu i nacionalnom dohotku. Kum- ulativno i po stanovniku “per capita” merilo se koristi za nivo i stepen razvijenosti i opredeljuje obim opšte, lične, zajedničke i investicione potrošnje. U stvaranju društvenog proizvoda i nacionalnog dohotka učestvuju sve delatnosti koje stvaraju materijalna dobra i vrše usluge, a njihova struktura ujedno izražava privrednu strukturu. Privredni razvoj Majdanpeka vezan je za razvoj rudarstva u RBM, koji posluje u sistemu RTB-Bor i od posebnog značaja je u

13 proizvodnji rude bakra. Kasnije, razvoj se širio i na druge delatnosti. Posebno je značajan razvoj industrije prerade plemenitih metala i bakra, elektro-proizvoda, kao i drugih oblasti: prerada drveta, turizam i ugostiteljstvo… Razvoj je bio veoma brz i dinamičan sve do 1990. god. (Tab. 2.1.)

Tab. 2.1 Društveni proizvod po stanovniku (Majdanpek-Region-Srbija) tekuće cene u RSD Majdanpek Region Srbija Godina iznos nivo iznos nivo iznos nivo 1973 26220 252,5 12623 121,6 10384 100 1980 102674 193,9 60430 114,1 52962 100 1990 59844 217,7 30942 112,5 27495 100 2000 21673 71,3 21775 71,7 30399 100 2002 33037 46,0 46771 65,1 71848 100 2005 32013 28,4 45103 40,0 112909 100

Ostvareni društveni proizvod po stanovniku u periodu do 1990. god. bio je dvostruko veći od proseka Srbije i Regiona. U periodu posle 1990. god. dolazi do naglog pada i u 2005. god. je bio na nivou od svega 28,4 % proseka Srbije. (Sl. 2.1.)

Sl.2.1 Nivo društvenog proizvoda po stanovniku Majdanpek-Region, Srbija=100 Tako rapidan pad društvenog proizvoda posledica je kako tranzicionog procesa, tako i monostrukturnog karaktera privrede, u kojoj je ključno mesto pripadalo rudarstvu.

14 Raspodela društvenog proizvoda na nacionalni dohodak (kojim se finansira lična, opšta, zajednička i investiciona potroš- nja) i amortizaciju (naknada utrošenih osnovnih sredstava) ili na novostvorenu i prenetu vrednost, pokazuje opšti nivo ekonomije i tehničko-tehnološke opremljenosti rada. (Tab.2.2.)

Tab. 2.2 Proporcija raspodele društvenog proizvoda na nacionalni dohodak i amortizaciju

Majdanpek Region Srbija

godina veni

Amort Amort

Amort.

proizvod proizvod proizvod

dohodak dohodak dohodak

Društ Društveni Društveni

Nacionalni Nacionalni Nacionalni 1973 100 68.3 31.3 100 79,7 20,3 100 89,6 10,4 1980 100 77.9 22.1 100 83,3 16,5 100 90,8 9,2 1990 100 76.7 23.3 100 75,1 24,9 100 86,4 13,6 2000 100 72.6 27.4 100 71,8 28,2 100 85,0 15,0 2002 100 46.1 53.9 100 52,7 47,3 100 78,7 21,3 2005 100 56.5 43.5 100 60,5 39,5 100 84,1 15,9

2.2.2 STRUKTURA NACIONALNOG DOHOTKA

Specifičnost privrede Majdanpeka je visok organski sastav kapitala, kapitalno-intenzivna vrednost investicija i ekonomska za- konitost da se preko amortizacije izvrši naknada tog kapitala. Otu- da su visoka izdvajanja iz društvenog proizvoda za amortizaciju, koja se kreću od 56-78 %.

Sl. 2.2 Raspodela društvenog proizvoda Proporcija raspodele društvenog proizvoda na nacionalni dohodak i amortizaciju pokazuje nam efikasnost i efektivnost ekonomije kao i konkurentnu sposobnost, u kojoj privreda Majdanp-

15 eka ima prednost, kao i veću akumulativnost u odnosu na Srbiju i Region. U stvaranju i formiranju nacionalnog dohotka opštine Majda- npek do 1990. god., sa najvećim udelom, od oko dve trećine, uče- stvuju industrija i rudarstvo. Ostale privredne delatnosti: poljoprivreda i šumarstvo, trgovina i ugostiteljstvo i građevinarstvo i saobra- ćaj, učestvuju skoro ravnomerno sa po 10 %. (Tab. 2.3. i Sl. 2.3.)

Tab. 2.3 Iznos i struktura nacionalnog dohotka po delatnostima u opštini Majdanpek (tekuće cene u 000 RSD) Godine 1973 1980 1990 2000 2005 Red. Delatnosti Iznos % Iznos nd % Iznos nd % Iznos % Iznos % Br nd nd nd 1 Ukupno 539463 100 2291116 100 1379870 100 559593 100 741160 100 2 Poljoprivreda i 63262 11,7 234598 10,2 79849 5,8 87770 15,7 232241 31,3 šumarstvo 3 Industrija i 335915 66,0 1530016 66,8 939208 68,1 322769 57,7 191882 25,9 rudarstvo 4 Trgovina i 38766 7,2 247441 149026 10,8 60083 10,7 185771 25,1 ugostiteljstvo 10,8 5 Građevinarstvo 49660 9,2 158087 6,9 195941 14,2 67572 12,1 121950 16,4 saobraćaj 6 Ostale 31802 5,9 121429 5,30 15178 1,1 21396 3,8 9316 1,3 delatnosti

Sl. 2.3 Struktura nacionalnog dohotka po delatnostima u opštini Majdanpek

U periodu posle 1990. god. bitno se menja struktura stvara- nja nacionalnog dohotka. 2005. god. u stvaranju nacionalnog dohotka poljoprivreda učestvuje sa trećinom, a industrija sa četvrtinom. U periodu odvijanja procesa tranzicije i privatizacije, privredni razvoj obeležen je ekonomskom depresijom i rapidnim padom, posebno rudarske i industrijske proizvodnje.

2.2.3. DOSTIGNUTI NIVO DRUŠTVENOG PROIZVODA I NACIONALNOG DOHOTKA

Ostvareni društveni proizvod i nacionalni dohodak i njihovo kretanje po stanovniku ukazuju na stepen razvoja opštine, na obim svih vidova potrošnje (lične, opšte, zajedničke i investicione) kao opšteg nivoa ličnog i društvenog standarda. U periodu do 1995. god. nacionalni dohodak po stanovniku u opštini Majdanpek iznosio je, u većini godina, čak i dvostruko vi- še i spadao u najveće „per capita dohotke” u odnosu na prosek Srbije i Regiona. (Tab. 2.4.)

Tab. 2.4 Nacionalni dohodak po stanovniku (Majdanpek - Region - Srbija) tekuće cene u RSD Majdanpek Region Srbija Godina iznos nivo iznos nivo iznos nivo 1972 18364 188 10537 107,7 9784 100 1975 32466 168 20484 106 19266 100 1980 86785 152 60342 105 57167 100 1985 831904 215 453033 117,2 368082 100 1990 49815 164 30118 99,2 30372 100 1995 4280 140 3296 108,2 3046 100 2000 19594 55 30491 83,5 35492 100 2005 33500 27 60452 49,1 123000 100

U periodu posle 1995. god. došlo je do izrazitog pada proizvodnje. Nacionalni dohodak po stanovniku je opao 2000. god. na 55 %, a 2005. god. na 27 % od proseka Srbije i Regiona. Period tranzicije i privatizacije utiče katastrofalno na privredni razvoj Maj- danpeka i Regiona, koji je od nadprosečno razvijenog područja postao ekonomski nerazvijen. (Sl. 2.4.)

Sl. 2.4. Nivo nacionalnog dohotka po stanovniku opština Majdanpek i Region, Srbija=100

2.2.4. KRETANJE ZAPOSLENOSTI I NEZAPOSLENOSTI

Dinamičan i brz privredni razvoj u Majdanpeku, u prvoj etapi razvoja do 1990. god. imao je izrazite efekte na zaposlenost kada je dostignut najviši nivo od 11.157 zaposlenih lica, ili 403 zaposlena na 1.000 stanovnika. (Tab. 2.5. i Sl. 2.5.)

Tab. 2.5 Kretanje broja zaposlenih i nezaposlenih na 1000 stanovnika u Majdanpeku, Regionu i Srbiji Majdanpek Region Srbija

zaposleno nezaposleno zaposleno nezaposleno zaposleno nezaposleno Ukupno 5464 634 60455 5862 1614305 157951 1972 Na 1000 st. 190 7,0 174 26,1 189 23,6 Ukupno 5963 958 67605 10080 1806488 284617 1975 Na 1000 st. 219 35,0 193 28 206 32 Ukupno 8258 842 84166 10750 2201203 409969 1980 Na 1000 st. 313 32,0 240 31 238 44 Ukupno 10100 608 96905 9875 2460386 495541 1985 Na 1000 st. 370 22 278 28 256 51,5 Ukupno 11157 1438 97914 12519 2543558 633865 1990 Na 1000 st. 403 52 285 36 256 64 Ukupno 9813 1775 86098 17045 2241736 1995 Na 1000 st. 363 66 282 56 225 Ukupno 9156 1604 79366 20558 1907633 731320 2000 Na 1000 st. 340 60 247 69 246 94 Ukupno 6166 2567 65487 29221 2068964 895607 2005 Na 1000 st. 279 98 240 107 278 120 Ukupno 5355 2103 57828 26621 1999476 727621 2008 Na 1000 st. 262 103 222 102 272 99

Sl. 2.5 Broj zaposlenih i nezaposlenih u opštini Majdanpek

U istom periodu radno-sposobno stanovništvo je ravnomerno upošljavano i neprekidno se smanjivao broj nezaposlenih do broja od 608 lica ili 22 na 1.000 stanovnika, kada je u Regionu nezaposleno 28, a u Srbiji 64 lica na 1.000 stanovnika. Analiza o stanju zaposlenosti u Majdanpeku pokazuje dva različita perioda, prvi, tendenciju rasta do 1990. god., u kome je broj zaposlenih od 5.464 u 1972. god. povećan na najveći broj od 11.157 lica u 1990. god., odnosno za 5.693 novozaposlenih ili za 204 %. (Sl. 2.5.) Drugi period, posle 1990. god. obeležen je tendencijom pada zaposlenosti na 5.355 lica u 2009. god. i taj broj je sada manji nego na početku razvojnog perioda. U istom periodu broj nezaposlenih povećan je na 2.103 ili za 103 nezaposlena na 1.000 stanovnika, što je iznad proseka Srbije. Uporednom analizom zaposlenosti u Majdanpeku, Regionu i Srbiji, jasno se, takođe, uočavaju dva perioda, do 1990. god. sa tendencijom rasta i drugi posle toga u kome se smanjuje zaposlenost u Majdanpeku i Regionu. (Sl. 2.6.)

Sl.2.6 Zaposlenost na 1000 stanovnika

Nadprosečna zaposlenost u Majdanpeku je ostvarivana tokom celog perioda 2009. god. i iznosi 262 zaposlena lica na 1.000 stanovnika, kada je u Srbiji 258, a u Regionu 207 zaposlenih na 1.000 stanovnika.

2.2.5. STRUKTURA ZAPOSLENOSTI PO DELATNOSTIMA

Zaposlenost po delatnostima pokazuje da je najviše uposle- nih u industriji i rudarstvu. To odgovara monostrukturnom karakteru privrede Majdanpeka. U 1990. god. je u industriji i rudarstvu zaposleno 7.670 ili 68,7 % ukupno zaposlenih. Međutim, u periodu tranzicije i privatizacije ova delatnost se našla u dubokoj recesiji sa velikim padom proizvodnje i zaposlenosti, tako da u 2009. god. zaposlenost iznosi 2.164 ili 40,4 %. (Tab. 2.6. i Sl. 2.7.) Za razliku od privrede, gde je opala zaposlenost, u vanprivredi zaposlenost je povećana. Promenom vlasničke strukture i razvojem malih i srednjih preduzeća povećano je zapšljavanje kod poslodavaca.

Tab. 2.6 Struktura zaposlenih po ključnim delatnostima u opštini Majdanpek 1973 1980 1990 2000 2008

Delatnosti zaposleno % zaposleno % zaposleno % zaposleno % zaposleno %

1 Ukupno 5464 100 8258 100 11157 100 9156 100 5355 100 2 Poljoprivreda 274 4,5 328 4,0 388 3,5 200 2,3 70 1,3 3 Industrija 3006 55,0 4678 56,7 7670 68,7 5900 64,4 2164 40,4 Trgovina I 413 7,6 678 8,2 1089 9,8 637 6,9 170 3,2 4 ugostiteljstvo Građevinarstvo 234 4,3 329 4,0 551 4,9 242 2,6 137 2,6 5 i saobraćaj 6 ostalo 1564 28,6 2245 27,1 1459 13,1 2177 23,8 2814 52,5

20 Zaposlenost, kao kompleksna ekonomska kategorija, vezuje se za produktivnost i proizvodnost ljudskog resursa u smislu opre- dmećenog rada u materijalnoj proizvodnji, kao jednog od ključnih faktora razvoja. Kada se suočimo sa ovako dramatičnim padom broja proizvođača, odnosno angažovanog ljudskog rada i resursa, onda je to jedan od ključnih dokaza da je proizvodnja u velikoj de- presiji.

Sl.2. 7 Struktura zaposlenosti po delatnostima u opštini Majdanpek

Struktura zaposlenosti po delatnostima u 2009. god. pokazuje sve posledice perioda tranzicije i privatizacije.

2.3 EKONOMSKA STVARNOST OPŠTINE MAJDANPEK

Dinamika i strukura privrednog razvoja i rasta u pojedinim periodima bila je različitog intenziteta, zavisno od investicionih aktivnosti. Otuda i različiti uticaji i odraz na nivo i stepen razvijenosti. U privrednom razvoju su karakteristična dva perioda. Prvi, period dinamičnog i kontinuiranog razvoja i rasta koji se proteže do 1990. god. i drugi, period tranzicije i privatizacije u kome se dogodio dra- stičan pad svih privrednih i ekonomskih aktivnosti. Privredni razvoj Majdanpeka je resursno uslovljen razvojem rudarstva na bogatim metaličnim resursima To je takođe uzrok monosrukturnog razvoja kapitalno-intenzivne sirovinske baze u Prvoj fazi razvoja RTB-Bor. Druga faza razvoja RTB-Bor i Peti pravac razvoja prerade bakra i plemenitih metala, još više je int-

21 enzivirala privredni razvoj, ne samo Majdanpeka i Bora, već i cele Timočke Krajine. Trend razvoja i rasta ima nadprosečnu dinamiku sve do 1990. god. U ovom periodu Majdanpek je visokorazvijeno industrijsko područje i najrazvijenija opština u Srbiji. Dve agrega- tne komponente kojima se meri ostvareni nivo i stepen privrednog i ekonomskog razvoja, nacionalni dohodak i zaposlenost, imaju u ovom periodu najviši dostignuti nivo. (Sl.2.8.)

Sl. 2.8 Stepen razvijenosti opštine Majdanpek prema nacionalnom dohotku „ per capita“ i zaposlenosti (Srbija=100)

Nacionalni dohodak je do 1995. god., a zaposlenost u celom periodu, iznad proseka Srbije i Regiona. Ovaj rast je utoliko značajniji, jer je ostvarivan u vreme dinamičnog razvoja Srbije, ali je u Majdanpeku taj razvoj bio dinamičniji. Period tranzicije i privatizacije, koji je otpočeo posle 1990. god. i traje do danas, ima nepovoljno dejstvo na privredni razvoj, s obzirom na to da nisu izvršene privredno-sistemske pripreme za sprovođenje i upravljanje tako složenim procesom. Ostvareni privredni rast u prethodnom periodu je ovim procesom u potpunosti poništen. Nacionalni dohodak je 2005. god. pao na nivo od 24 %, a zaposlenost na 101 % od proseka Srbije. Od 162 opštine u Srbiji, na osnovu ranga prema visini nacionalnog dohotka i broja zaposlenih, sa pozicije među prvih 10 u prethodnom periodu sada se nalazi na 124 mestu. Na početku druge decenije XXI veka Majdanpek se nalazi na dnu razvijenosti i na novom početnom startu za novi ubrzani privredni razvoj.

22 Tab. 2.7 Rang mesto opštine Majdanpek Rang među 162 opštine Srbije 1995. 2000. 2005. Nacionalni dohodak 24 132 155 Zaposlenost 9 9 32

Osvrt na privredno-ekonomski razvoj Majdanpeka ističe neke karakteristike koje mogu biti od značaja za budući razvoj, među kojima su: 1. Dinamičan i brz privredni razvoj Majdanpeka uslovljen je ra- spoloživim bogatim rudnim bogatstvom i privredno sistemsk- im merama Države. 2. Planirani privredni razvoj ostvaren je i iskorišćen u mogućoj meri za razvoj rudarstva i industrije te je dostignut najviši nivo privrednog i društvenog razvoja. 3. U dosadašnjem privrednom razvoju nisu ravnomerno anga- žovani svi privredni potencijali i nije izgrađena privredna struktura kompatibilna sa lokalnim potencijalima, što je za pos- ledicu imalo monostrukturni privredni razvoj, te su posledice u procesu tranzicije nepovoljnije. 4. Prirodni, materijalni i ljudski resursi i potencijali Majdanpeka i sada imaju jaku generičku snagu, čijom se promocijom i opredeljenom Strategijom razvoja može angažovati i privući novi investicioni kapital i otpočeti novi ubrzani razvoj.

Napomena: Svi izvorni statistički podaci korišćeni u ovoj Studiji preuzeti su iz publikacije Republičkog zavoda za statistiku Republike Srbije “Opštine u Srbiji “od 1973. do 2009. godine.

OBNOVLJIVI PRIRODNI RESURSI

Obradio

Mr Nebojša Simeonović

3. OBNOVLJIVI PRIRODNI RESURSI

3.1. ZEMLJIŠTE

Teritorija opštine Majdanpek smeštena je na obroncima Juž- nih Karpata u Istočnoj Srbiji, u vodotoku reka Dunav i Pek. Opšti- na se sastoji od dva gradska naselja (Majdanpeka, koji je administrativni centar, i Donjeg Milanovca) i 12 seoskih naselja. Opština se graniči sa opštinama Bor, Negotin, Kladovo, Gol- ubac, Kučevo, i Žagubica, a na saveru rekom Dunav, sa Republik- om Rumunijom što joj daje status pogranične opštine. Reljef opšti- ne je pretežno brdsko-planinski. Najviši vrh je na malom Kršu – Garvan 929 mnv. Grad Majdanpek leži na 250 mnv, a Donji Milanovac na 75 mnv.

Tab. 3.1 Struktura zemljišnih površina na području opštine Majdanpek

Ukupna Učešće Način korišćenja površina % u hektarima

Poljoprivredno 20249.52 21.73 zemljište

šume 66485.78 71.36

neplodno 6433.37 6.91

UKUPNO 93168.67 100

25 PREGLEDNA KARTA Katastarskih opština na području op štine MAJDANPEK

26 Tab. 3.2 Karakteristike katastarskih opština na području opštine Majdanpek Katastarska Broj Površina opština parcela u ha 1 Boljetin 5420 7540.65 2 Vlaole 9623 4329.41 3 Golubinje 7558 11049.23 4 Debeli Lug 1639 7694.98 5 Donji Milanovac 4882 4255.03 6 Jasikovo 5784 3493.45 7 Klokočevac 7827 5992.84 8 Leskovo 5225 2774.43 9 Majdanpek 2584 17810.52 10 Miroč 2498 2114.69 11 Mosna 4423 3777.44 12 Rudna Glava 17023 11556.46 13 Topolnica 7468 5628.48 14 Crnajka 8921 5151.08 Ukupno Opština 90875 93168.67 Majdanpek Izvor podataka: Republički geodetski zavod

3.1.1 POLJOPRIVREDNO ZEMLJIŠTE

Ukupne zemljišne površine na području opštine Majdanpek iznose 93.168,67 ha, od kojih poljoprivredne površine čine 20.249,52 ha, što čini 21,73 % ukupne površine opštine Majdan- pek. (Tab. 3.1.)

3.1.1.1 STRUKTURA KORIŠĆENJA I TERITORIJALNI RAZMEŠTAJ POLJOPRIVREDNOG ZEMLJIŠTA

U strukturi korišćenja poljoprivrednog zemljišta na području opštine Majdanpek najveće učešće imaju livade sa 39,79 %; njive sa 39,67 %; pašnjaci sa 13,27 %, voćnjaci sa 6,98 %, vinogradi i vrtovi ispod jednog procenta. (Tab. 3.3).

27 Tab. 3.3 Struktura korišćenja poljoprivrednog zemljišta na teritoriji opštine Majdanpek Površina Struktura Kulture u % ha njive 8033.64 39.67 vrtovi 8.40 0.04 voćnjaci 1412.75 6.98 vinogradi 51.61 0.25 livade 8056.34 39.79 pašnjaci 2686.77 13.27 Ukupno opština Majdanpek 20249.52 100

Obradive površine (njive, vrtovi, voćnjaci, vinogradi i livade) obuhvataju 17.562,75 ha što čini 18,85 % ukupnih površina na po- dručju opštine Majdanpek.

Tab. 3.4 Teritorijalni razmeštaj poljoprivrednog zemljišta po Katastarskim opštinama i struktura korišćenja % Površina u odnosu na Katastarska r.b. Kultura u ukupnu opština hektarima poljoprivrednu površinu K.O. njive 515.65 38.32 vrtovi 0.57 0.04 voćnjaci 120.83 8.98 1 Boljetin vinogradi 7.63 0.57 livade 592.32 44.02 pašnjaci 108.68 8.08 Ukupno K.O 1345.67 100.00 njive 639.65 28.04 vrtovi 2.68 0.12 voćnjaci 213.13 9.34 2 Vlaole vinogradi 0.00 0.00 livade 961.91 42.16 pašnjaci 464.16 20.34 Ukupno K.O 2281.53 100.00 njive 867.87 41.94 vrtovi 0.50 0.02 voćnjaci 57.64 2.79 3 Golubinje vinogradi 4.14 0.20 livade 946.10 45.72 pašnjaci 193.01 9.33 Ukupno K.O 2069.26 100.00 njive 71.13 30.98 4 Debeli Lug vrtovi 0.23 0.10 voćnjaci 0.00 0.00

28 vinogradi 4.80 2.09 livade 91.10 39.68 pašnjaci 62.30 27.14 Ukupno K.O 229.56 100.00 njive 428.28 62.10 vrtovi 0.40 0.06 voćnjaci 54.54 7.91 Donji 5 vinogradi 5.67 0.82 Milanovac livade 146.24 21.20 pašnjaci 54.52 7.91 Ukupno K.O 689.65 100.00 njive 558.80 28.57 vrtovi 1.72 0.09 6 voćnjaci 138.13 7.06 Jasikovo vinogradi 0.00 0.00 livade 876.65 44.82 pašnjaci 380.56 19.46 Ukupno K.O 1955.86 100.00 njive 687.20 43.93 vrtovi 0.00 0.00 voćnjaci 115.65 7.39 7 Klokočevac vinogradi 3.55 0.23 livade 599.99 38.36 pašnjaci 157.73 10.08 Ukupno K.O 1564.13 100.00 njive 340.80 26.05 vrtovi 1.78 0.14 voćnjaci 101.08 7.73 8 Leskovo vinogradi 0.00 0.00 livade 719.59 55.00 pašnjaci 145.00 11.08 Ukupno K.O 1308.25 100.00 njive 222.84 51.78 vrtovi 0.06 0.01 voćnjaci 5.44 1.26 9 Majdanpek vinogradi 0.00 0.00 livade 137.96 32.06 pašnjaci 64.06 14.88 Ukupno K.O 430.35 100.00 njive 180.47 32.47 vrtovi 0.00 0.00 voćnjaci 35.82 6.44 10 Miroč vinogradi 0.44 0.08 livade 282.36 50.80 pašnjaci 56.73 10.21 Ukupno K.O 555.82 100.00 njive 414.77 47.83 vrtovi 0.27 0.03 voćnjaci 52.40 6.04 11 Mosna vinogradi 9.59 1.11 livade 306.97 35.40 pašnjaci 83.10 9.58 Ukupno K.O 867.11 100.00 Rudna njive 1692.08 45.28 12 Glava vrtovi 0.11 0.00

29 voćnjaci 229.53 6.14 vinogradi 5.52 0.15 livade 1330.39 35.60 pašnjaci 479.53 12.83 Ukupno K.O 3737.15 100.00 njive 767.22 51.90 vrtovi 0.00 0.00 voćnjaci 116.60 7.89 13 Topolnica vinogradi 9.55 0.65 livade 481.12 32.55 pašnjaci 103.68 7.01 Ukupno K.O 1478.16 100.00 njive 646.89 37.24 vrtovi 0.07 0.00 voćnjaci 171.96 9.90 14 Crnajka vinogradi 0.72 0.04 livade 583.64 33.60 pašnjaci 333.72 19.21 Ukupno K.O 1737.01 100.00 Ukupno poljoprivredno 20249.52

3.1.1.2 SVOJINSKA I POSEDOVNA STRUKTURA POLJOPRIVREDNOG ZEMLJIŠTA

Tab. 3.5 Površine poljoprivrednog zemljišta po oblicima svojine u opštini Majdanpek, u hektarima Kulture Privatno Državno Društvena Zadružna Ostalo Ukupna njive 7548.48 462.83 20.41 1.93 8033.64 vrtovi 8.38 0.02 0.00 0.00 8.40 voćnjaci 1382.07 30.12 0.56 0.00 1412.75 vinogradi 50.47 1.13 0.00 0.00 51.61 livade 7620.12 413.31 21.63 1.27 8056.34 pašnjaci 2093.21 584.13 9.44 0.00 2686.77 Ukupno 18702.74 1491.54 52.04 3.20 20249.52

Tab. 3.6 Površine poljoprivrednog zemljišta po oblicima svojine po Katastarskim opštinama, u hektarima r.b Katastarska Zadru- Osta- Kultura Privatno Državno Društveno Ukupno . opština žno lo njive 460.69 54.77 0.19 515.65 vrtovi 0.57 0.00 0.00 0.57 voćnjaci 116.23 4.60 0.00 120.83 vinogradi 7.47 0.16 0.00 7.63 1 Boljetin livade 533.95 54.97 3.40 592.32 pašnjaci 76.03 32.63 0.02 108.68 Ukupno K.O 1194.94 147.12 3.62 1345.67 njive 621.00 18.64 0.00 639.65 2 Vlaole vrtovi 2.67 0.01 0.00 2.68 voćnjaci 207.51 5.62 0.00 213.13

30 vinogradi 0.00 0.00 0.00 0.00 livade 911.09 50.81 0.01 961.91 pašnjaci 387.86 76.30 0.00 464.16 Ukupno K.O 2130.13 151.39 0.01 2281.53 njive 826.85 41.02 0.00 867.87 vrtovi 0.50 0.00 0.00 0.50 voćnjaci 56.63 1.02 0.00 57.64 vinogradi 4.14 0.00 0.00 4.14 3 Golubinje livade 920.46 25.63 0.00 946.10 pašnjaci 161.56 31.45 0.00 193.01 Ukupno K.O 1970.14 99.12 0.00 2069.26 njive 57.80 12.45 0.87 71.13 vrtovi 0.23 0.00 0.00 0.23 voćnjaci 0.00 0.00 0.00 0.00 vinogradi 3.86 0.94 0.00 4.80 4 Debeli Lug livade 76.88 11.41 2.81 91.10 pašnjaci 5.07 56.54 0.69 62.30 Ukupno K.O 143.85 81.34 4.37 229.56 njive 383.66 44.62 0.00 428.28 vrtovi 0.40 0.00 0.00 0.40 voćnjaci 52.28 2.25 0.00 54.54 Donji vinogradi 5.66 0.01 0.00 5.67 5 Milanovac livade 137.49 8.75 0.00 146.24 pašnjaci 21.12 33.40 0.00 54.52 Ukupno K.O 600.62 89.03 0.00 689.65 njive 527.65 27.30 2.28 1.57 558.80 vrtovi 1.72 0.00 0.00 1.72 voćnjaci 134.15 3.42 0.56 138.13 6 vinogradi 0.00 0.00 0.00 0.00 Jasikovo livade 809.02 57.37 10.27 876.65

pašnjaci 327.68 47.18 5.70 380.56 Ukupno 1800.22 135.26 18.81 1.57 1955.86 K.O njive 670.75 16.39 0.00 0.06 687.20 vrtovi 0.00 0.00 0.00 0.00 voćnjaci 112.94 2.71 0.00 115.65 Klokoče- vinogradi 3.55 0.00 0.00 3.55 7 vac livade 576.95 23.04 0.00 599.99 pašnjaci 138.13 19.60 0.00 157.73 Ukupno K.O 1502.32 61.75 0.00 0.06 1564.13 njive 327.68 13.12 0.00 340.80 vrtovi 1.78 0.00 0.00 1.78 voćnjaci 99.55 1.53 0.00 101.08 vinogradi 0.00 0.00 0.00 0.00 8 Leskovo livade 701.18 18.41 0.00 719.59 pašnjaci 138.00 7.01 0.00 145.00 Ukupno K.O 1268.18 40.07 0.00 1308.25 njive 68.47 151.89 2.47 222.84 9 Majdanpek vrtovi 0.05 0.01 0.00 0.06 voćnjaci 1.54 3.90 0.00 5.44

31 vinogradi 0.00 0.00 0.00 0.00 livade 46.34 85.19 5.15 1.27 137.96 pašnjaci 8.57 53.04 2.45 64.06 Ukupno K.O 124.98 294.03 10.07 1.27 430.35 njive 172.97 7.50 0.00 180.47 vrtovi 0.00 0.00 0.00 0.00 voćnjaci 35.03 0.78 0.00 35.82 vinogradi 0.44 0.00 0.00 0.44 10 Miroč livade 278.20 4.16 0.00 282.36 pašnjaci 39.87 16.86 0.00 56.73 Ukupno K.O 526.51 29.31 0.00 555.82 njive 401.23 13.34 0.21 414.77 vrtovi 0.27 0.00 0.00 0.27 voćnjaci 52.04 0.36 0.00 52.40 vinogradi 9.57 0.02 0.00 9.59 11 Mosna livade 299.79 7.18 0.00 306.97 pašnjaci 55.59 27.51 0.00 83.10 Ukupno K.O 818.49 48.41 0.21 867.11 njive 1627.74 49.96 14.38 1692.08 vrtovi 0.11 0.00 0.00 0.11 voćnjaci 226.99 2.55 0.00 229.53 Rudna 12 vinogradi 5.52 0.00 0.00 5.52 Glava livade 1279.00 51.39 0.00 1330.39 pašnjaci 419.33 59.64 0.56 479.53 Ukupno K.O 3558.68 163.54 14.93 3737.15 njive 760.01 7.19 0.01 767.22 vrtovi 0.00 0.00 0.00 0.00 voćnjaci 115.22 1.38 0.00 116.60 13 Topolnica vinogradi 9.55 0.00 0.00 9.55 livade 470.36 10.76 0.00 481.12 pašnjaci 86.85 16.83 0.00 103.68 Ukupno K.O 1441.99 36.16 0.01 1478.16 njive 641.96 4.64 0.00 0.29 646.89 vrtovi 0.07 0.00 0.00 0.00 0.07 voćnjaci 171.96 0.00 0.00 0.00 171.96 14 Crnajka vinogradi 0.72 0.00 0.00 0.00 0.72 livade 579.41 4.23 0.00 0.00 583.64 pašnjaci 227.55 106.15 0.02 0.00 333.72 Ukupno K.O 1621.67 115.02 0.02 0.29 1737.01 Izvor podataka: Republički geodetski zavod

32 3.1.1.3 PROIZVODNA VREDNOST POLJOPRIVREDNOG ZEMLJIŠTA

Na teritoriji opštine najzastupljenija su smeđa kisela zemlji- šta, koja se uglavnom nalaze pod pašnjacima i šumom. To su duboka i srednje duboka zemljišta, povoljnog mehaničkog sastava i sa relativno dobrim vodnim režimom. Poljoprivreda Opštine ima sva obeležja nedovoljno razvijenih područja.

3.1.2 ŠUMSKO ZEMLJIŠTE

Na području opštine Majdanpek površine pod šumama su na 66.485,12 ha, što predstavlja 71,36 % od ukupne površine opštine. Od ukupnih površina pod šumama u privatnom vlasništvu je 23.188,66 ha (34,88 %), u državnom vlasništvu je 42.962,98 ha (64,62 %), a u društvenoj svojini je 334,15 ha (0,50 % ). Na površinama pod šumama ima listopadnih šuma, hrasta, bukve, graba, bagrema i različitih vrsta četinara. Struktura šumskih površina je izuzetno povoljna. Visoke šume obuhvataju 70,9 % ukupne obrasle površine, niske degradirane šume čine 14,0 %, šikare i šibljaci 7,7 %, šumske kulture 0,9 % i ostalo šumsko zemljište 6,6%. Potencijali šuma na području opštine Majdanpek predstavljaju mogućnost za razvoj lokalne privrede. Opština Majdanpek spada u jednu od najšumovitijih opština u Srbiji, a njena šumovitost je viš- estruko veća od Republičkog proseka koji iznosi 29,1 %. Po strukturi i stanju šuma, proizvodni potencijali ovih šuma su izuzetno dobri. Preovladavaju kvalitetne bukove visoke šume, pros- ečne zapremine 168 m3/ha (prosek za Srbiju je 161 m3/ha) i prose- čnog zapreminskog prirasta od 3,1 m3/ha (prosek za Srbiju je 4,0 m3/ha). Ukupan desetogodišnji planirani prinos u šumama opštine Majdanpek iznosi 1.304.797 m3, odnosno oko 130.000 m3 godiš- nje. Administrativnom podelom, kao i proglašenjem Nacionalnog parka ,,Đerdap“ na delu teritorije opštine uzrokovana je veoma ko- mplikovana teritorijalna organizacija šumarstva i institucionalne na-

33 dležnosti. Na teritoriji opštine Majdanpek nalaze se dva šumska područja: Severno Kučajsko i Timočko, a deo šuma opštine u sas- tavu je i Nacionalnog parka Đerdap. Državnim šumama na podru- čju opštine gazduju: . Javno preduzeće ”Srbija šume”: . Šumsko gazdinstvo ”Severni Kučaj – Kučevo”, preko Šumske Uprave Majdanpek, . Šumsko gazdinstvo ”Timočke šume – Boljevac”, preko Šum- ske Uprave Donji Milanovac, . Javno preduzeće Nacionalni park ”Đerdap”, preko Radne je- dinice Donji Milanovac. . Šumsko-ogledno dobro ”Majdanpečka domena”, kojom gazd- uje Šumarski fakultet Beograd.

Tab. 3.7 Površine pod šumama po oblicima svojine po Katastarskim opštinama (ha) R.b Katastarska Privatno Državno Društveno Zadružno Ostalo Ukupno opština 1 Boljetin 229.05 5038.45 0.00 5267.50 2 Vlaole 1365.77 494.01 0.00 1859.79 3 Golubinje 3463.87 4318.76 0.00 7782.63 4 Debeli Lug 4.22 7271.59 0.06 7275.86 Donji 5 Milanovac 452.39 1713.43 0.00 2165.82 6 Jasikovo 1184.48 162.50 96.75 1443.72 7 Klokočevac 2570.52 1696.25 0.00 4266.77 8 Leskovo 1208.16 130.86 57.91 1396.93 9 Majdanpek 3.48 16279.33 33.01 16315.82 10 Miroč 137.02 1366.48 0.00 1503.50 11 Mosna 962.63 1635.67 0.10 2598.41 12 Rudna Glava 6158.59 1249.36 1.90 7409.84 13 Topolnica 3050.53 772.61 133.58 3956.72 14 Crnajka 2397.96 833.70 10.83 3242.49

Ukupno opština 23188.66 42962.98 334.15 0.00 0.00 66485.78 Majdanpek

Izvor podataka: Republički geodetski zavod

Napomena: Šumski resursi nisu detaljnije obrađivani jer opština Majdanpek ima izrađenu studiju o šumama.

34 3.2 VODE

3.2.1 KORIŠĆENJE VODNIH RESURSA ZA PROIZVODNJU ELEKTRIČNE ENERGIJE – IZGRADNJA ĐERDAPA 3

Preduzeće Energoprojekt Beograd je pre 35 godina osmislilo projekat za izgradnju elektrane na tromeđi političkih opština: Majd- anpek, Golubac i Kučevo, u ataru sela Boljetin, a na lokacijama Pe- sača, Brodica i Železnički potok. Ova lokacija je na desnoj obali, na 1.007. kilometru Dunava, u blizini Lepenskog vira, na 122. kilometru od Beograda, ili 44 kilometra uzvodno od HE Đerdap 1.

Slika 3.1 Poprečni presek buduće elekrane sa akumulacijama

Još tada je ustanovljeno da topografski uslovi omogućuju izgradnju HE Đerdap 3 u četiri etape: . u prvoj bi postrojenje imalo instalisanu snagu od 600 megavata (proizvodnja 2 milijarde kilovat-časova električne energije godišnje), . u drugoj fazi instalisana snaga HE Đerdap 3 bi bila povećana do 1.200 megavata (proizvodnja od 3,15 milijardi kilovat-čas- ova struje godišnje), . u trećoj snaga bi bila povećana na 1.800 megavata (proizvodnja 5,2 milijarde kilovat-časova struje godišnje),

35 . u četvrtoj HE Đerdap 3 bi dostigao instalisanu snagu od 2.400 megavata (proizvodnja od 7,6 milijardi kilovat-časova struje godišnje) Bila je to zamisao o gradnji reverzibilne hidroelektrane koja bi snagom dunavskih talasa "peglala" raskorak proizvodnje i potroš- nje električne energije tokom dana i to ne samo u Srbiji već u čitav- om regionu. Projektom i investicionim programom je utvrđeno, da bi RHE Đerdap 3 mogla manje kvalitetnu (baznu) električnu energiju da pretvara u visokokvalitetnu (vršnu) energiju. Ova elektrana tako bi imala posebnu ulogu u špicevima, jer bi radila kao interventna hidroelektrana i to ne samo za naš, već i okolne elektroenergetske sist- eme, obezbeđujući im neophodnu snagu i dodatnu energiju. U pre- vodu to znači da bi se električna energija proizvedena noću, kada je potrošnja struje manja, pa za nju nema kupca po adekvatnoj ce- ni, koristila za "vraćanje" vode u reverzibilno jezero, kako bi se njena snaga ponovo koristila za proizvodnju struje u peroidima kada joj je cena najprofitabilnija. Time bi se za jedan kilovat-čas visokokvalitetne (vršne) elekt- rične energije trebalo utrošiti oko 1,3 kilovat-časa nekvalitetne (baz- ne) energije. Projektanti Energoprojekta su izračunali da se u akumulacijama buduće elektrane može uskladištiti više od milijardu kubika vode. Snagom jednog kubika vode može se proizvesti 0,85 kilovat-časa električne energije, pa proizilazi da bi vlasnik HE Đerdap 3 u "zlatnoj rezervi" mogao da ima čak 850 miliona kilovat-časova struje. Sa tolikim potencijalom vlasnik Đerdapa 3 mogao bi da dominira tržištem struje u regionu i da diktira cenu. Jednom rečju, mogao bi da vodi isplativu trgovinu električnom energijom čak i po za- vršetku prve faze. Projekat izgradnje je aktueliziran u poslednjoj deceniji s obzirom na činjenicu da Srbija već duže vreme nije izgradila nijedan en- ergetski sistem i da će se u budućnosti suočiti sa nedostatkom ele- ktrične energije. Kad bude izgrađena u kompletu, ova hidrocentrala će sa ukupno 2.400 megavata instalisane snage, što je oko 35 % sadašnjih kapaciteta Elektroprivrede Srbije (ima 8.355 MW), godišnje proizv- oditi čak 7,6 milijardi kilovat-časova električne energije. Ukupna instalisana snaga hidroelektrana kojima EPS sada raspolaže je, inače, 2.831 MW, što znači da bi s realizacijom ovog

36 projekta bila gotovo duplirana snaga hidroagregata za proizvodnju struje u Srbiji. Optimalni odnos između utrošene malo vredne i proizvedene kvalitetne energije, neograničene količine vode za ispumpavanje i povoljni uslovi gradnje svrstavaju ovu elektranu u najatraktivnije i najrentabilnije objekte te vrste u Evropi. Hidroelektrana "Đerdap 1", koja je počela da radi 1970. god., ima ukupnu snagu 1.026 megavata, a prema podacima prosečna godišnja proizvodnja je 5,65 milijardi kilovat-časova električne energije. Hidroelektrana "Đerdap 2" počela je da radi 1985. godine i ima snagu od 270 megavata. Ukoliko se u narednom periodu izgradi elektrana Đerdap 3, Srbija bi došla u poziciju da jeftino pokupuje evropske noćne višk- ove, a da se posle ta proizvedena energija iz akumulacije, proda po visokim cenama.

NEOBNOVLJIVI PRIRODNI RESURSI

Obradili

Prof. dr Rodoljob Jovanović Zvonimir Mitrović, dipl.inž.rud. Života Dačić, dipl.inž.rud. Gabrijela Popović, master. menadž.

4. NEOBNOVLJIVI PRIRODNI RESURSI

4.1 METALIČNE MINERALNE SIROVINE

Rudna ležišta u okviru RTB-a Bor, koja učestvuju sa oko 2,5% u ukupnim rezervama rude bakra u svetu, predstavljaju veliki privredni potencijal Srbije. Resurs od oko 2 milijarde tona geolo- ških rezervi rude, sa oko 8,8 miliona tona bakra u rudi i oko 348 tona zlata, predstavlja dobru osnovu za opravdanost investicionih ulaganja u rudarstvo i metalurgiju u RTB Bor, što omogućava viš- edecenijsku proizvodnju bakra u Boru i Majdanpeku. Prema sadašnjoj organizaciji, RTB Bor čini matično pred- uzeće i tri zavisna proizvodna preduzeća u kojima se pored proizvodnje bakra i plemenitih metala, kao osnovne delatnosti, odvija- ju i određene sporedne delatnosti. Aktivne su tri rudarske celine: . Rudnik bakra Veliki Krivelj . Rudnik bakra Majdanpek . Rudnik bakra Jama Bor Do 2002. god. u okviru RTB-a radio je i četvrti rudnik Cero- vo-Cementacija, koji je okončao svoju prvu fazu rada.

4.1.1 RUDNO POLJE MAJDANPEK

Majdanpek je jedan od najstarijih rudnika, ne samo u Srbiji, već i u Evropi. Sa sigurnošću se može tvrditi da se počeci rudare- nja u Majdanpeku nalaze u dalekoj praistoriji, još pre 6.500 godi-

39 na, da je sa njim nastavljeno i u predrimskoj epohi, da su rudu iz Majdanpeka koristili Rimljani, kao i da je rudnik povremeno radio i u srednjem veku. Posle oslobođenja, Majdanpek, 1945. god., postaje državno preduzeće i sve do 1954. god. jedini proizvod ovog rudnika je bio pirit. Sredinom 1949. god., na rudištima Majdanpeka počinju obi- mni istraživački radovi, da bi, po utvrđivanju rezervi, već 1958. god., započeli građevinski radovi na izgradnji rudnika i flotacije. Nakon završenih priprema za otkopavanje rude na površins- kom kopu, (od 1959. do 1961. god., raskrivan je površinski kop), flotacija bakra 1 u Rudniku bakra Majdanpek, puštena je u probnu proizvodnju 25. 06. 1961. god. i do 1. 01. 1962. god. radi sa prob- nom proizvodnjom i taj datum se uzima kao dan početka rada flotacije sa instaliranim kapacitetom prerade od 3,5×106 t rude godiš- nje. Tokom 1968., 1971. i 1975. god., uvećavan je godišnji kapacitet prerade rude, čime je kapacitet prerade rude zaokružen na 12,25 t/god. Postrojenje za pripremu i koncentraciju rude bakra u Majda- npeku sastoji se iz sledećih faza rada: drobljenje rovne rude, mlevenje i klasiranje, flotiranje, odvodnjavanje i hidrotransport, filtrira- nje koncentrata, smeštaj jalovine, priprema reagenasa. Usled dotrajalosti flotacijske opreme, danas flotacija u Majd- anpeku ima ukupan godišnji kapacitet prerade rude do 6x106 t. Majdanpek se nalazi u severnom delu Istočne Srbije, na 36 km vazdušne linije severozapadno od Bora, odnosno 16 km jugo- zapadno od Donjeg Milanovca, a 21 km jugoistočno od Kučeva. Nalazi se na regionalnom putu Požarevac–Zaječar, a povezan je asfaltnim putevima s Donjim Milanovcem, Borom i Negotinom. Za- hvaljujući blizini pruge Požarevac– Bor (oko 6 km severno), koncentrat bakra se danas, nakon višegodišnjeg kamionskog transporta, transportuje za borsku topionicu železničkim putem. Ležište Majdanpek je izgrađeno od kristalastih škriljaca amf- ibolitske facije (amfibolsko-biotitski, biotitsko-muskovitski i biotitski gnajsevi, liskunski škriljci, mikašisti i kvarciti), stene facije “zelenih škriljaca” (sericitsko-hloritskih i hloritski škriljci, filiti i sericitsko-hloritski kvarciti), serpentinita, dijabaza, gnajs granita, konglomerata i peščara (lijas i doger), krečnjaka titon-valendina, vulkanita gornje krede, kvarcnih žica i pirita.

40 Ležište bakra Južni revir je najveće u majdanpečkom rudnom polju i klasično je porfirsko ležište. Ležište ima približno prizm- atični oblik. Rudno telo je subvertikalno, a njegova konačna dubi- na nije istražena. Uže područje ležišta karakteriše se različitim mineralnim pa- ragenezama, u zavisnosti od stabilnosti mineralnih formi na dejstvo određenih procesa. U gornjim delovima intenzivne oksidacije srećemo visokootporna jedinjenja ili novoformirana. Idući od povr- šine prema dubini rudnog ležišta, pored oksidacione zone, izdvaja se supergena zona i zona primarne sulfidne mineralizacije. Na prostoru Čoka Muskala i jugoistočnom obodu Južnog revira nalaze se relikti nekada znatno rasprostranjene oksidacione zone. Karakteristika zone oksidacije je da u njoj preovlađuju jedinjenja bogata kiseonikom. U ovoj zoni glavni mineral je limonit, a podređeno se javljaju i azurit, malahit, samorodni bakar, cerusit, smitsonit, jaruzit, kuprit, zlato i srebro. Supergena zona je otkopana na prostoru Južnog revira. Bila je mestimično razvijena i to obično blizu površine. Glavni minerali su halkozin, kovelin i bornit. Zona primarne sulfidne mineralizacije predstavlja polimineralnu zajednicu u dominaciji pirita i halkopirita koje podređeno prate svi ostali minerali, kao i molibdenit. Rezerve rude u ležištu Južni revir iznose oko 405×106 t su- ve rude, sa prosečnim sadržajem bakra 0,335 %, zlata 0,188 g/t i srebra 1,26 g/t. Ukupne količine metala sadržane u ovim geološk- im rezervama rude iznose 1.356.670 t bakra, 76.256 kg zlata i 510.883 kg srebra. Na prostoru Severnog revira, drugog po veličini rudnog tela, postoji nekoliko majih rudnih tela čiji je ekonomski značaj diskuta- bilan sa stanovišta dugotrajnije eksploatacije. Najznačajnija među njima su porfirsko rudno telo Dolovi 1, štokverkno-impregnacijsko Centralno rudno telo (južni deo ovog rudnog tela poznat je pod nazivom Transportni sistem 2), masivno sulfidno rudno telo Dolovi 2 i bakarno-piritsko telo Stari Dušan. Rezerve rude u ležištu Severni revir iznose oko 220×106 t, sa 0,306 % Cu, zlata 0,263 g/t i srebra 2,001 g/t, sa ukupnom koli- činom bakra 673.880 t, 57.878 kg zlata i 440.537 srebra.

41 Polimetalično ležište Tenka, pripada epitermalnim ležištima zlata visoke sulfidacije, a nalazi se u krajnjem severnom delu Sev- ernog revira porfirskog ležišta Majdanpek. U tom ležištu su izdvo- jena tri rudna tela: . Tenka-1, severno rudno telo, . Tenka-2, južno rudno telo, . Tenka-3, istočni deo produktivne zone. Geološke rezerve rude u rudnom polju Majdanpek iznose 625×106 t, sa prosečnim sadržajem bakra 0,324 %, zlata 0,214 g/t i srebra 1,520 g/t. Ukupne količine metala sadržane u geološkim rezervama rude iznose 2.027.390 t bakra, 133.942 kg zlata i 949. 969 kg srebra. U lokalitetu Čoka Marin, koje takođe pripada epitermalnim ležištima zlata visoke sulfidacije, nalaze se dodatne rezerve rude od 2.059.575 t sa 0,918 % Cu; 2,88 g/t Au; 18,76 g/t Ag; 8,484 % cinka i 3,171 % olova. (1,2) Tokom minulog perioda rada (od 2000.) otkopana je izvesna količina rude, a ukupne rezerve rude Severnog revira i bakra prikazane su u tabeli 4.1., dok su rezerve zlata i srebra u rudi bakra prikazane u tabeli 4.2.

Tabela 4.1 Rezerve rude bakra i bakra u rudnom polju Majdanpek-Severni revir(3) Vlažna ruda Sadržaj vlage Suva ruda Sadržaj Cu Količina Cu (t) (%) (t) (%) (t) 228.084.936 3,50 220.101.963 0,304 669.898

Tabela 4.2 Rezerve zlata i srebra u rudi rudnog polja Majdanpek-Severni revir(3) Suva ruda Sadržaj Au Količina Au Sadržaj Ag Količina Ag (t) (g/t) (kg) (g/t) (kg) 220.101.963 0,255 56.134 1,936 426.167

Rudne rezerve Severnog revira obuhvataju rudu sledećih rudnih lokaliteta: 1.1. Centralno rudno telo 1.4. Stari Dušan 1.2. Dolovi -1 1.5. Tenka 1+2 1.3. Dolovi -2 1.6. Tenka 3 U centralnom delu kopa Severni revir, orudnjenje se nalazi u sili- fikovanom i hloritisanom andezitu. Sadržaji korisnih metala rastu sa porastom silifikacije. Rudni mineral je halkopirit, zastupljen u obliku žili-

42 ca i impregnacija i u manjim sočivima pirita. Sadržaj korisnih metala raste sa porastom piritizacije. Orudnjenje Dolovi se nalazi na zapadnoj strani kopa Severni revir i obuhvata dva rudna tela (Dolovi-1 i Dolovi-2). Karakteristika rudnog tela Dolovi-1 je nizak sadržaj bakra i zlata. Rudno telo Dolovi-2 ima po- višen sadržaj bakra i visoke sadržaje zlata, srebra i posebno sumpora. Značajno je istaći da se po obodu rudnog tela nalazi oksidaciona zona koja ima različitu debljinu zavisno od konfiguracije terena. Područje Tenke predstavlja obodni deo rudne zone Severnog revira koja je svojim tektonskim, fizičko-mehaničkim i termodinamičkim uslovima bila pogodna za deponovanje olovo-cinkove mineralizacije sa promenljivim sadržajima zlata, srebra, bakra i pirita. U ovoj zoni se javlja povišeni sadržaj olova, cinka, zlata, srebra i pirita. Rudno telo Stari Dušan se nalazi između centralnog ležišta i Do- lova. Rudno telo je malih dimenzija. Ležište je sulfidnog tipa a najzastupljeniji mineral je pirit sa oko 70 % pa se prema tome može reći da je ležište piritskog tipa. Od minerala bakra najviše je zastupljen halkopirit. Prosečan sadržaj bakra je oko 0,35 %. Ležište je sa povećanim sadrž- ajem zlata i srebra (zlato prosečno 1,1 gr/t i srebro 10 gr/t). Po svojim fizičko-mehaničkim karakteristikama ruda je tvrda do srednje tvrda. Radovi na polimetaličnoj rudi na radilištu "Tenka" prvi put su zap- očeli maja 1993. god., rađeno je samo dva meseca, a obnovljeni su novembra 1999. god. i rađeno je sve do marta 2001. god. kada su radovi na polimetaličnoj rudi zbog niske cene cinka i olova obustavljeni. Na radilištu "Dolovi" radovi su započeli jula 1996. god. Ruda na ovom radilištu je porfirska, a prve količine rude su otkopane aprila 1999. god. U tabeli 4.3 prikazane su rezerve rude i bakra Južnog revira, dok su rezerve zlata i srebra u rudi bakra prikazane u tabeli 4.4.

Tabela 4.3 Rezerve rude bakra i bakra u rudnom polju Majdanpek-Južni revir(3) Vlažna ruda Sadržaj vlage Suva ruda Sadržaj Cu Količina Cu (t) (%) (t) (%) (t) 420.030.400 3,50 405.329.337 0,335 1.356.670

Tabela 4.4 Rezerve zlata i srebra u rudi rudnog polja Majdanpek-Južni revir(3) Suva ruda Sadržaj Au Količina Au Sadržaj Ag Količina Ag (t) (g/t) (kg) (g/t) (kg) 405.329.337 0,188 76.256 1,260 510.884

43 Rudne rezerve Južnog revira obuhvataju rudu sledećih rudnih lokaliteta: 2.1. Čoka Muskal 2.3. Centralno rudno telo 2.2. Stacion Zona Čoka Muskal se nalazi između flotacije RBM-a i površinsk- og kopa Južni revir. U morfološkom pogledu prostor Čoka Muskala predstavlja blagu zaravan. Idući od površine prema dubini rudnog ležišta, pored oksidacione zone, izdvaja se supergena zona i zona primarne sulfidne mineralizacije. U oksidacionoj zoni glavni mineral je limonit, a podređeno se javljaju i azurit, malahit, samorodni bakar, ceruzit, smitsonit, jaruzit, kuprit, a hemijski je dokazano prisustvo zlata i srebra. Glavni minerali su- pergene zone su halkozin, kovelin, bornit i idait. Zona primarne sulfidne mineralizacije predstavlja polimineralnu zajednicu u dominaciji pirita i halkopirita (kao glavnih minerala) koje podređeno prate svi ostali minerali. Pirit se javlja u skoro svim parege- nezama. Na severozapadnom delu Južnog revira (zona Andezitskog prs- ta) glavna mineralizacija bakra je štokverkno-impregnacionog tipa i ve- zana je za hidrotermalnu etapu. Glavni rudni mineral je halkopirit, a pirit i pirhotin su vrlo podređeni. Po obodu rudnog polja u kontaktnoj zoni između andezita i gnajseva ili u žicama zajedno sa halkopiritom javlja se i molibdenit. Minerali srebra su najčešće udruženi sa halkopiritom. Zlato se najvećim delom nalazi kao samorodno u halkopiritu ili u arse- nopiritu. Postoje indikacije da na ovoj lokaciji postoji povećani sadržaj platinskih i nekih drugih metala. Magnetit je podređeno zastupljen. U tabeli 4.5 prikazane su ukupne rezerve rude i bakra rudnog polja Majdanpek, dok su rezerve zlata i srebra u rudi bakra prikazane u tabeli 4.6. Tabela 4.5 Rezerve rude bakra i bakra u rudnom polju Majdanpek(3) Vlažna ruda Sadržaj vlage Suva ruda Sadržaj Cu Količina Cu (t) (%) (t) (%) (t) 648.115.336 3,50 625.431.300 0,324 2.026.568

Tabela 4.6 Rezerve zlata i srebra u rudi rudnog polja Majdanpek(3) Suva ruda Sadržaj Au Količina Au Sadržaj Ag Količina Ag (t) (g/t) (kg) (g/t) (kg) 625.431.300 0,21168 132.390 1,498 937.051

44 Dugoročnom dinamikom planira se godišnji kapacitet 6 miliona tona rude godišnje, što je maksimalni predviđeni godišnji kapacitet prerade u flotaciji Majdanpek. Bakar je u elementarnom stanju metal crvene boje, visokog sja- ja. Vrlo je kovan. Odlikuje se visokom elektro i dobrom toplotnom prov- odljivošću, kao i visokim stepenom hemijske postojanosti. Smatra se da je sve do prvog milenijuma pre nove ere bakar bio jedan od najviše korišćenih metala. U novije doba bakar se kao neza- menljiv metal koristi u različitim granama industrije. Upotrebljava se u oblasti elektrotehnike, hemijske industrije, zatim u oblasti tehnologije organskih materija, građevinarstvu, mašinogradnji i drugim oblastima privrede. U rudniku bakra Majdanpek izgrađena je flotacija u kojoj se proizvodi koncentrat bakra sa plemenitim metalima, koji se potom metalur- škim postupcima prerađuje do katode. Pored ove flotacije, za preradu polimetalične rude u postrojenju "novo zlato" izgrađeno je postrojenje za flotiranje polimetalične rude, dok se drobljenje i mlevenje rude vrši u postojećoj flotaciji. Imajući u vidu da je oprema u obe flotacije, a posebno u staroj flotaciji, prilično dotrajala, u narednom periodu će za preradu ruda ovih i novih ležišta, a posebno za nova ležišta, biti neophodno izvršiti revita- lizaciju postojećih objekata ili graditi nove. Pri tome je neophodno imati u vidu da su pobrojana ležišta relativno siromašna po sadržaju bakra i plemenitih metala, te će se nužno morati voditi računa o produktivnosti rada i stvaranju uslova za profita- bilnu proizvodnju. Problem uspostavljanja visoke produktivnosti, odnosno relativno niskih proizvodnih troškova može se postići primenom visoko produktivne opreme i razvojem novih tehnoloških postupaka, što rezultira smanjenjem broja angažovane radne snage, a verifikova- no je u industrijskoj praksi mnogih zemalja proizvođača bakra. Kao primer koji bi trebalo slediti, može se uzeti rudnik Aitik kom- panije Boliden u Švedskoj, pošto je po fizičko-hemijskim karakteristikama ruda ovog rudnika veoma slična rudama RTB-a Bor. Produktivnost, merena kao proizvodnja rude i flotiranja iste po zaposlenom radniku godišnje, iznosi 43.000 t za ceo kompleks uključ- ujući i metalurgiju, dok samo u rudarstvu, do proizvodnje koncentrata bakra iznosi 66.000 t. Mereno preko količine proizvedenog katodnog

45 bakra, u rudarstvu to iznosi 236 t po zaposlenom radniku godišnje ili 154 t po zaposlenom radniku u celom kompleksu.

4.1.2 MOLIBDEN LEŽIŠTA MAJDANPEK

U okviru istraživanja rudnog polja Majdanpek utvrđeno je da se molibden javlja u vidu sulfida molibdena-molibdenita. Sadržaj molibdena u ležištu je u proseku oko 40 ppm, što ne omogućava rentabilnu i tehno-ekonomski opravdanu proizvodnju koncentrata molibdena i nje- govu kasniju nadogradnju. Iz tih razloga postrojenje za valorizaciju molibdena iz rude nije nikada izgrađeno.

4.1.3 MAGNETIT IZ RUDNOG POLJA MAJDANPEK

Jalovina flotacije bakra podvrgava se mokroj magnetnoj separac- iji u kojoj se proizvodi koncentrat magnetita. Postrojenje je pušteno u rad 1978. god. Padom količine prerađene rude, kao i padom sadržaja magnetita u rudi, proizvodnja magnetita je pala na 600 t/god., te postrojenje pre- kida proizvodnju magnetita 2003.god.

4.2 POLIMETALIČNA NALAZIŠTA ZLATA I SREBRA

4.2.1 DOPUNSKO ISKORIŠĆENJE ZLATA

U cilju povećanja iskorišćenja zlata, početkom 1987. god. pušte- no je u rad postrojenje za dopunsko iskorišćenja bakra i zlata iz otoka magnetske koncentracije, odnosno iz jalovine. Postrojenje je prestalo sa radom 1997. god.

4.2.2 OLOVO I CINK LOKALITETA TENKA

Ležište Tenka čine tri masivno sulfidna rudna tela različitih struk- turno-teksturnih varijeteta mineralizacije i mineralnog sastava: masiv-

46 no-sulfidno-polimetalički tip rudnih tela (Tenka 1 i Tenka 2) i masivno- sulfidni bakarni tip (Tenka 3). (5) Rudna tela cinka i olova se uglavnom nalaze na kontaktima andezita i gnajsa sa krečnjacima u rasednim zonama. Po svom obliku su uglavnom nepravilna i izdužena, a po zaleganju subvertikalna. Prome- nljivih su razmera. Sadržaji olova i cinka imaju veliku promenljivost, kako po pruža- nju tako i po padu. Oksidacija ovih rudnih tela zavisi od kolebanja nivoa podzemnih voda, otvorene površine rudnog tela, tektonike i brojnih, starih rudarskih radova o kojima se malo zna. Kod rudnih tela Tenka 1 i Tenka 2 granica među rudnim telima nije oštra. Smanjenjem sadržaja cinka ispod 1,0 % polimetalično rudno telo se tretira kao piritično pod uslovom da ostali metali zadovoljavaju tehnološke zahteve. Rudno telo Tenka 3 ima niske sadržaje cinka i olova, tako da samo sadržaji bakra i zlata određuju granicu ekonomič- nosti. Polimetalična ruda Tenke 1 eksploatisana je u više navrata i to:

- 1993. god. 101.950 t - 1999. god. 15.650 t - 2000. god. 383.730 t - 2001. god. 74.470 t Ukupno: 575.800 t

Rezerve polimetalične rude sa zlatom i srebrom, rudnog polja Te- nka 1 i Tenka 2, su prikazane u tabeli 4.7, a u tabeli 4.8 su rezerve olova i cinka. Pošto je polimetalična ruda već prerađivana u Majdanpeku, postrojenje za preradu te vrste ili slične rude postoji.

Tabela 4.7 Rezerve rude sa zlatom i srebrom u ležištu Tenka 1+2(3,4) Suva ruda Sadržaj Au Količina Au Sadržaj Ag Količina Ag (t) (g/t) (kg) (g/t) (kg) 445.235 0,537 239 7,248 3.227

Tabela 4.8 Rezerve rude sa olovom i cinkom u ležištu Tenka 1+2(3,4) Suva ruda Sadržaj Pb Količina Pb Sadržaj Zn Količina Zn (t) (%) (t) (%) (t) 445.235 3,411 15.187 0,852 3.793

47 4.2.3 RUDNO POLJE VLAOLE-JASIKOVO

Rudno polje Vlaole-Jasikovo se nalazi u istočnom delu Timočkog magmatskog kompleksa. Do sada su u rudonosnoj strukturi otkrivena tri rudna tela Čoka Marin 1, Čoka Marin 2 i Čoka Marin 3. Rudno telo Čoka Marin 1 u morfogenetskom smislu pripada poli- metaličnom orudnjenju koje je ujedno i nosilac epitermalne mineralizacije zlata visoke sulfidacije. U gornjim delovima ležišta zastupljen je masivno sulfidno-polimetalični, a u dubljim delovima masivno sulfidno- bakarni varijetet. Zlato se javlja kao samorodno u vidu individualnih zrna, vezano za minerale jalovine, kvarc i barit, ili kao dispergovana met- alna faza u sulfidnim mineralima. Glavni rudni minerali su pirit, gelpirit i markasit, u koncentracijama 20-90 %, a registrovane su i pojave plati- ne i paladijuma. Rudno telo Čoka Marin 2 se nalazi oko 500 m južnije od Čoka Marina 1, a u morfogenetskom smislu pripada hidrotermalno-vulkano- genom tipu orudnjenja. U centralnim delovima orudnjenog prostora za- stupljena je masivno sulfidno-polimetalična mineralizacija sa sfalerit- om, galenitom, enargitom i luzonitom, a u obodnim, masivno-sulfidna bakrova mineralizacija. Zlato je konstatovano u zrnima veličine 0,0011- 0,1 mm, vezano za minerale bakra i ređe kao disperzna zrna u piritu. Čoka Marin 3 predstavlja najmanje rudno telo, sličnih karakteristika kao prethodna dva. Od minerala se javljaju enargit, luzonit, halkopirit i tetraedrit, dok se sfalerit i galenit javljaju mestimično. Zlato se javlja kao samorodno u vidu individualnih zrna vezano za minerale jalovine ili uklopljeno u sulfidne minerale.(5) U tabeli 4.9 prikazane su rezerve rude, zlata i srebra u rudnim telima Čoka Marin, dok su u tabeli 4.10 prikazane rezerve olova i cinka.

48 Tabela 4.9 Rezerve rude sa zlatom i srebrom u ležištu Čoka Marin(3,5) Količina Suva ruda Sadržaj Au Količina Au Sadržaj Ag R.T. Ag (t) (g/t) (kg) (g/t) (kg) 1 115.551 15,127 1.748 153,77 17.768 1.1 1.117.990 1,528 1.708 11,724 13.107 2 167.474 16,22 2.716 232,20 38.887 2.1 719.628 5,261 3.779 25,829 18.587 3 221.958 2,018 448 31,303 6.948 4 283.025 15,77 4.464 200,18 56.655 5 2.050.576 2,882 5.936 18,762 38.642 Legenda: 1-ČM 1 polimetalična; 1.1-ČM 1 Cu-piritna; 2-ČM 2 polimetalična; 2.1-ČM Cu-piritna; 3-ČM 3 Cu-piritna; 4- ukupno polimetalična; 5- ukupno Cu-piritna

Tabela 4.10 Rezerve rude sa olovom i cinkom u ležištu Čoka Marin(3,5) Količina Suva ruda Sadržaj Pb Količina Pb Sadržaj Zn R.T. Zn (t) (%) (t) (%) (t) 1 115.551 2,673 3.089 6,634 7.666 1.1 1.117.990 - - - - 2 167.474 3,515 5.887 9,673 16.530 2.1 719.628 - - - - 3 221.958 0,06 133 0,60 1.332 4 283.025 3,218 9.109 9,02 25.528 5 2.050.576 - - - - Legenda: 1-ČM 1 polimetalična; 1.1-ČM 1 Cu-piritna; 2-ČM 2 polimetalična; 2.1-ČM Cu-piritna; 3-ČM 3 Cu-piritna; 4- ukupno polimetalična; 5- ukupno Cu-piritna

Rudnik zlata Čoka Marin je, opaljenjem prve minske serije, 12. 05. 2003. god. započeo sa radom, a prva ruda iz ovog rudnika je pristi- gla u Majdanpek istog dana 2003. god., međutim proizvodnja je bila probna i ubrzo obustavljena, a sada se vrše pripreme za nastavak proizvodnje. Ležište Čoka Marin se nalazi na tromeđi sela Leskovo, Jasikovo i Vlaole. Od Leskova je udaljeno 7 km, Jasikova 3 km i Vlaola 6 km. Majdanpek je najbliže gradsko naselje i privredni i kulturni centar kome gravitira ovo područje. Od Majdanpeka je na udaljenosti 14 km vazdu- šne linije i 27 km putem. U neposrednoj blizini ležišta Čoka Marin prolazi pruga normaln- og koloseka Beograd-Majdanpek-Bor-Zaječar i međuopštinski put Ma- jdanpek-Vlaole-Gornjane-Bor. Najbliža želenička stanica (postaja) je Jasikovo.

49 4.2.4 POLIMETALIČNO LEŽIŠTE VALJA SAKA

Valja Saka je prva, doskora i jedina, poznata i istražena kompleksna polimetalična (Pb-Zn-Cu) mineralizacija u TMK. Istraživanja zavr- šena početkom pedesetih godina prošlog veka dala su skromne rezerve (oko 450.000 t) i sadržaje (oko 4,5 % metala) korisnih komponena- ta. Stoga su istraživanja ovog tipa mineralizacije obustavljena i nisu iz- vođena više decenijama. Geološka građa je posledica položaja jer je Valja Saka smeštena na krajnjem SZ obodu TMK uz neposredni kontak andezita i jurskih kr- ečnjaka, unutar andezita. Krečnjaci su uglavnom laporoviti. Okolni andeziti su najčešče hornblenda-andeziti, hornblenda-biotitski i ređe aug- itski andeziti. Mineralna parageneza Valja Sake je prilično jednostavna. Najstariji mineral je magnetit koji se pojavljuje u vrlo malim količinama. Još ređi je hematit. Pirit dolazi posle magnetita i on je najzastupljeniji mineral, sa širokim dijapazonom izdvajanja. U sukcesiji zatim dolazi sfalerit koji u sebi često uklapa halkopirit nastao raspadanjem kristala ZnS-CuFeS2 (visokotemperaturni sfalerit). Najmlađi sulfidi su halkopir- iti i galenit. Galenit je, pored sfalerita, najčešće rudni mineral. Dosadašnja istraživanja nemaju značajan obim s obzirom na ve- ličinu i značaj mineralizacije, a bila su i nepotpuna. Istraživanja su zap- očeta na bazi pojave oksidacione zone u izluženim skarnovima. Mogu se izdvojiti sledeći istraživački periodi: . Posle Prvog svetskog rata to je bila koncesija Koste Vujića, koji je finansirao izradu dva plića okna: . Uoči Drugog svetskog rata (1939. god) radove su izvodili Franc- uzi i tada je izbušeno ukupno 663 m (8 kosih bušotina sa površine) i urađeno oko 100 m istražnog potkopa; . Istraživanja izvođena od strane Francuza 1939. god. izvođena su S i SZ od krečnjačkog bloka u andezitima. Sve bušotine izuz- ev S-255 i S-256, imaju interesantne sadržaje zlata. Oni su često visoki (i preko 500 gr/t), često su značajniji intervali sa visokim sadržajem zlata (12 m sa 28 gr/t kod bušotine S - 253 ), često su krajnje neravnomerni itd.

50 . U periodu 1949-1953. god. izbušeno je sa površine 2.076 m (deset vertikalnih bušotina), 106 m jamskog bušenja (8 bušotina) i 938 m istražnog potkopa sa neophodnim pratećim radovima. . Posle 1954. god. zbog skromnih rezultata predhodnih radova, nije rađeno na ovoj lokalnosti.(4) Ovim radovima rudno telo je okontureno i na nivou potkopa ima površinu od 4.980 m2 i prosečnu visinu od 25 m. Prosečni sadržaji elemenata su :

Pb - 2,13 %; Zn - 1,85 % i Cu - 0,21 %

Obračunate rudne rezerve su:

A Kategorija 411.675 t sa 4,12 % Pb+Zn+Cu C1 Kategorija 44.520 t sa 4,58 % Pb+Zn+Cu

4.2.5 ZLATONOSNE KVARCNE ŽICE KOVEJ

Pojave zlatonosnih kvarcnih rudnih žica u kristalastim škriljcima zelene facije i gnajsevima anfibolitske facije poznate su verovatno još iz Rimskog doba o čemu svedoče ostaci starih radova u okolini Majd- anpeka. U novije vreme, M. Blagojević (1903.) navodi podatke o potkopima na Velikim livadama i Koveju u kojima je, kako kaže, “ostavljena kvarcna ruda sa piritima i galenitima”. U posleratnom periodu kratke podatke o potkopima Kovej K + 460 i K + 415 daje T. Spasov (1961.). Analize rude sa haldišta potkopa su dale sadržaje zlata od 3,05 do 6,5 g/t i srebra od 17 do 30 gr/t. Jedna analiza kvarca, koji je u vidu isplake iznet ispred potkopa Kovej, je dala sadržaj Au 800 gr/t i Ag 2.900 gr/t. Krajem 1989. god. proširenjem Površinskog kopa Južnog revira otkopani su delovi starih potkopa Kovej pri čemu je konstatovano da zlatonosne kvarcne žice u dužini od oko 300 m nisu eksploatisane. Sr- ednji sračunati sadržaji iz 12 analiziranih proba uzeti iz kvarc-sulfidnih žica na etaži K +425 su: Au 12,349 gr/t, Ag 116,554 gr/t, Pb 5,32 %, Zn 2,43 %. Navedeni podaci ukazuju da su pojave Au–Ag–kvarc-sulfidnih žica interesantne za istraživanja jer se mogu valorizovati kao sirovine za topljenje prilikom prerade bakra s obzirom da je sadržaj SiO2 u njima preko 90 %.

51 Otkriće Au–Ag kvarcnih žica u perifernim delovima Površinskog kopa Južnog revira (Et + 590, Et + 460, Et + 425) u stenama facije “zelenih škriljaca” ukazuje na mogućnost pronalaska rudnih ležišta ekonom-skih razmera. U neposrednoj blizini površinskog kopa na osnovu litera-turnih podataka indicirane su i rudne pojave na lokalnosti Velike livade. Na osnovu najnovijih podataka geofizičkih istraživanja (1993.) indicira-ne su, takođe, i moguće pojave Au–Ag kvarcnih žica u kristalastim škr-iljcima anfibolske facije i stenama zelene facije u lokalnosti Stacion. Poznate žične pojave otkrivene na površinskom kopu Južni revir nisu istraživane ni po pružanju ni po padu. Žice su pružanja u pravcu SSZ – JJI sa padom prema istoku pod uglom od 50 – 65o, debljine od 0,5 do 3 m. Nalaze se pretežno u ravnima folijacije hloritsko–sericitskih škriljaca i filita. Na osnovu dosadašnjih saznanja pojave zlatonosno–srebronosnih kvarc-sulfidnih žica se nalaze u prostoru dimenzija 1500 x 250 m, dok se po padu mogu očekivati ukupno do 250 m između nivoa K + 350 i K + 600. Stepen istraženosti ovih rudnih pojava je mali, a potencijalnost znatna. Daljim istražianjima, neophodno je da se istražnim bušenjima utvrde kvalitet i kontinuitet rudnih žica lokalnosti Kovej, a da se na osnovu kompleksnih geofizičko–geohemijskih ispitivanja izdvoje potencij- alni prostori na lokalnostima Stacion i Velike livade za proveru predho- dnim istražnim bušenjem. (4) Procenjene Geološke rudne rezerve Koveja su:

Količina rude 50.000 do 100.000 t Sadržaj zlata 18 gr/t Sadržaj srebra 50 gr/t Količina zlata 900 do 1.800 kg Količina srebra 2.500 do 5.000 kg

4.2.6 LIMONITSKO LEŽIŠTE BLANŠARD

Limonitska ležišta se nalaze u području Severnog revira, a nastala su od Cu-piritne i polimetalične rude, procesom oksidacije, koja se odvijala u površinskim delovima bazičnih rudnih tela. To su u stvari gvozdeni šeširi sulfidne mineralizacije, a ispod njih se nalaze primarna sulfidna rudna tela.

52 Ova rudna tela u Severnom reviru se mogu podeliti u 3 grupe, odnosno oblasti, i to: . Tenka-Obilić, gde se nalazi rudno telo Gornja Tenka sa oko 0,35 % Cu i oko 56 % Fe . Tenka-Karpin 1 i Karpin 2 . Stari Dušan-Blanšard-Starica, gde je glavno rudno telo Blanšard Limonitsko rudno telo Blanšard nalazi se na kontaktu krečnjaka gornje Jure sa zapadne i kvarc-muskovitskih škriljaca i gnajseva sa ist- očne strane. U okviru zone orudnjenja postoje delovi sa povišenim sadržajem gvožđa. Rezerve rude (A+C) kategorije procenjene su na 1.105.492 t, a sadržaji korisnih komponenti su sledeći: Cu=(0,17-0,70) %, Au=(0,09-7,53) g/t; Ag=(4,2-118) g/t; Zn=0,58 %; Pb=1,28 %. Utvrđeni srednji sadržaji su: Cu = 0,66 %, Au = 1,27 g/t i Ag = 37,18 g/t. Sadržaj gvožđa je preko 50 %. Glavni rudni mineral je limonit, a uočljivo je visoko učešće oksid- nih minerala bakra, olova i cinka. Rudno telo je eksploatisano od 1995. god., a od otkopane rude jedan deo je prerađen u flotaciji Majdanpek, kao ruda bakra, a jedan deo je transportovan u železaru u Smederevu, kao ruda gvožđa, s obzirom na veliko učešće limonita i visok sadržaj Fe. Smatra se da je u rudnom telu Blanšard ostalo oko 200.000 t rude. (4)

4.2.7 RASIPNA LEŽIŠTA ZLATA

U ovom delu majdanpečkog rudnog polja najinteresantniji je u svakom slučaju aluvion reke Pek, počev od Debelog luga, ka Blagoje- vom Kamenu, gde se očekuje, na osnovu izvršenih istraživanja, da sa- držaj zlata bude 0,410 g/m3, odnosno ukupna količina zlata je 1.170 kg. (7) Pored toga evidentna su nalazišta zlata u aluvionu Šaške i Por- ečke reke kao i Crnajke.

4.3 NEMETALIČNE MINERALNE SIROVINE

4.3.1 POJAVE BARITA KOD CRNAJKE I MIROČA

Pojave barita su česte u okviru Timočkog magmatskog kompleksa, a u jugoistočnom delu od Crnajke, na prostoru Pervuli potok-Kraku Lunga, otkriveni su izdanci baritskih žica moćnosti 5-10 cm. U dubljim delovima žice utvrđeno je prisustvo galenita. Ocenj- eno je da žice nisu interesantne za značajnija istraživanja. Istraživanje barita na Miroču vršeno je krajem šezdesetih i po- četkom sedamdesetih godina prošlog veka. Orudnjena zona barita zahvata prostranstvo od 600 m, po pružanju i oko 200 m po padu. Barit se javlja na dva načina . u rasutom stanju . u vidu rudnih tela Prvi način zapažen je u potoku Valja Jorga na severu i u Ku- puzištu na jugu. Kvalitet barita je neujednačen i kreće se od 65 do 90 % BaSO4. Dimenzije pojava barita ukazuju na opravdanost da- ljih istraživanja. Barit se koristi u proizvodnji papira i gume, a koristi se tako- đe I u radiologiji. Kada je usitnjen, koristi se za spravljanje isplake na naftnim i gasnim bušotinama.

OSTALO

U neposrednoj blizini Majdanpeka nalaze se ostaci antičkog rudnika rude gvožđa Rudna glava (4.500 godine p.n.e.) koji je bio u operativnom radu od 1935. do 1963. god., kada je zatvoren, nakon otvaranja rudnika bakra Majdanpek. Ruda je sadržala 42 % Fe, 0,1-0,6 % Cu, i 0,38-0,94 % Cr. Prema literaturnim podacima (6) u proteklom periodu iz rudnika je otkopano 350.000 t rude, a u preostalim rezervama nalazi se oko 520.000 rude sa oko 42 % Fe. Nosilac gvožđa je magnetit, sa primesama kobalta, a prateći minerali su halkopirit, pirhotin, molibdenit i šelit.

LITERATURA

1. Z. Mitrović, R. Jovanović " Sedamdeset pet godina basenskih flotacija", Bor, 2007. 2. S. Vujić, M. Grujić, D. Salatić, S. Radivojević, R. Jelenković,  "Rudnik bakra Maj danpek  razvoj, stanje, budućnost", Beograd, 2005. 3. Nova strategija revitalizacije, reorganizacije, procena kapitala i privatizacija RTB Bor Grupe - Kondel, 2006. 4. http://djovanovic.wordpress.com/projekti/ 5. "Epitermalna mineralizacija zlata borske metalogenetske zone", Dejan I.Kožej, 2002. 6. http://www.mineralinfo.org/Cartes/Serbie/SerbiaOreDeposits.pdf 7. K. Romić, M. Bugarin - "Geološko-morfološka analiza sliva Peka i prognoza rasipnih ležišta zlata", Bor, 2002.

LJUDSKI RESURSI

Obradio

Mr Nebojša Simeonović

5. LJUDSKI RESURSI

5.1 STANOVNIŠTVO OPŠTINE MAJDANPEK

Stanovništvo je “vrelo radne snage” i to kako proizvođača koji stvaraju materijalna dobra, tako i potrošača koji ih koriste. Ot- uda su ljudski resursi zajedno sa prirodnim i materijalnim resursima ključni faktori proizvodnog procesa. Broj stanovnika u opštini Majdanpek, njegova polna, starosna, kvalifikaciona i ekonomska struktura predodređuju ulogu i značaj ljudskog resura u privrednom i društvenom razvoju opštine. Najveći broj stanovnika od svog nastanka Majdanpek je dostigao po popisu iz 1991. god., kada je evidentirano 27.378 stanovnika. U većini opština Timočke Krajine najveći broj stanovnika dostignut je ranije, 1971. god., a od tada je nastala tendencija smanjenja. Takav rast stanovništva u Majdanpeku uslovljen je brzim i dinamičnim privrednim razvojem, što je izazvalo migraciona kretanja ka Majdanpeku, ali i relativno visok prirodni priraštaj. (Sl. 5.1.)

30000 26120 26628 27378 23022 23703 25000 20458 20000 15000 10000 5000 0 1961 1971 1981 1991 2002 2009

Slika 5.1 Stanovništvo opštine Majdanpek po popisima

U periodu posle 1991. god. nastaje period sa tendencijom smanjenja broja stanovnika. Po popisu iz 2002. god. broj stanovnika je iznosio 23.703. Prema proceni RZS Republike Srbije od 30. 06. 2009. god. procenjeni broj stanovnika iznosi 20.458, što je manje za 7.130 stanovnika u odnosu na popis 1991. god. Ekonomska strukura stanovništva je kvantitativno-kvalitativ- na slika kretanja stanovništva i demografskih promena. (Tab. 5.1.)

Tab.5.1. Ekonomska struktura stanovništva opštine Majdanpek Godina 1971 1981 1991 2002 2009 Stanovništvo ukupno % ukupno % ukupno % ukupno % ukupno % Ukupno 26120 100 26628 100 27318 100 23703 100 20458 100 Radno 17145 65,6 17698 66,5 18015 65,8 15637 66 14181 69,3 sposobno Radno aktivno 15091 57,8 14936 56,1 14880 54,4 11127 47 Poljoprivredno 12314 47,1 7542 28,3 4623 17,2 2112 9 Aktivno 9126 34,9 6240 23,4 3925 14,3 1673 7 poljoprivredno izdržavano 10300 39,4 9947 37,4 9920 36,2 8407 35,5

Struktura stanovništva prema aktivnosti, sa aspekta radne angažovanosti, u globalu iskazuje normalnu tendenciju do 2002. god. u socio-ekonomskoj sferi kao što su: 1. Radno-sposobno stanovništvo (muškarci od 15-65, a že- ne od 15-59 god.) u apsolutnom broju smanjeno je od 18.015 na 14.181 lice, ali je povećano relativno učešće na 69,3 % u ukupnom stanovništvu. 2. Radno aktivni kontingent koji predstavlja priozvodni deo stanovništva, smanjen je u apsolutnom broju od 15.091 na 11.127 lica i u relativnom procentu od 57,8 % na 47 % u ukupnom stano- vništvu. 3. Poljoprivredno stanovništvo smanjeno je od 12.314 na 2.112 lica i učestvuje u ukupnom stanovništvu sa 9 %. 4. Aktivno poljoprivredno stanovništvo smanjeno je od 9.126 na 1.673 lica i učestvuje u ukupnom stanovništvu sa 7 %. 5. Izdržavano stanovništvo smanjeno je u apsolutnom broju od 10.300 na 8.407 lica i u relativnom procentu od 39,4 % na 35,5%. Ovakva ekonomska struktura, naročito u poslednjim godinama, je nepovoljna. Kada se zna da se smanjuje kontingent mlade generacije, a povećava starosna struktura onda demografska slika ima sva obeležja i karakteristike depopulacione depresije. Tak-

va slika se reflektuje na potencijale ljudskih resursa, jer se sa um- anjenjem stanovništva umanjuje i sam izvor radne snage.

Tab. 5.2 Stanovništvo staro 15 i više godina prema polu i školskoj spremi po popisu 2002. godine

IV do I do III Bez VII Osnovno Srednje Visoko razreda Više Ukupno školske razreda obra- obra- obra- Nepoznato Pol osnovne obra- spreme osnovne zovanje zovanje zovanje škole zovanje škole

Majdanpek s 19830 1872 477 3322 5255 6920 524 493 967 ž 10053 1320 278 2017 2724 2899 238 174 403 Izvor podataka: Godišnjak Republičkog Zavoda za statistiku

5.2 ZAPOSLENI NA PODRUČJU OPŠTINE MAJDANPEK

Tab. 5.3 Struktura zaposlenih na području opštine Majdanpek Broj zaposlenih na 1000 Zaposleni Preduzetnici, Zaposleni u stanovnika lica koja privrednim Zaposleni u samostalno društvima, privrednim obavlajju Opština % ustanovama, društvima, Ukupno delatnost i žena zadrugama i Ukupno ustanovama, zaposleni kod organizacijama zadrugama i njih organizacijama Majdanpek 5911 48.4 3920 1992 284 188 Izvor: Republički zavod za statistiku ( Godišnjak 2009)

Napomena:

1 Godišnji prosek izračunat je na bazi dva stanja 31.03. i 30.09. 2 Obuhvaćeni su: zaposleni u privrednim društvima, ustanovama, zadrugama i organizacijama, preduzetnici i lica koja samostalno obavljaju delatnost i zaposleni kod njih. 3 Obuhvaćeni su: zaposleni u privrednim društvima (do 50 zaposlenih), koji su obuhvaćeni redovnim polugodišnjim istraživanjem.

Tab. 5.4 Struktura zaposlenih na području opštine Majdanpek po oblastima Broj Zaposlenost po oblastima zaposlenih 1. Poljoprivreda, šumarstvo i vodoprivreda 85 2. Vadjenje ruda i kamena 994 3. Prerađivačka industrija 1231 4. Proizvodnja elek.energije, gasa i vode 180 5. Građevinastvo 42 6. Trgovina na veliko i malo 97 7. Hoteli i restorani 113 8. Saobraćaj, skladištenje i veze 112 9. Finansijsko posredovanje 11 10. Poslovi s nekretninama 8 11. Državna uprava i socijalno osiguranje 190 12. Obrazovanje 356 13. Zdravstveni i socijalni rad 351 14. Druge komunalne i lične usluge 152 UKUPNO ZAPOSLENIH 3922 Napomena:

1 Obuhvaćeni su:zaposleni u privrednim društvima, ustanovama, zadrugama i malim privrednim društvima ( do 50 zaposlenih). 2 Godišnji prosek izračunat je na bazi dva stanja 31.03. i 30.09.

5.3 NEZAPOSLENI NA PODRUČJU OPŠTINE MAJDANPEK

Prema podacima Nacionalne službe zapošljavanja za područje Zaječarskog okruga sa stanjem u julu 2010. god. na području opštine Majdanpek bilo je 2.006 nezaposlenih lica. Podaci o nezaposlenima prikazani su u tab. 5.5 i 5.6.

Tab. 5.5 Nezaposleni po stepenu stručne spreme (maj 2011.) Prethodno radno iskustvo Nezaposlena lica Prvi put traže Bili u radnom zaposlenje / bez odnosu / radno radnog iskustva / angažovani / Ukupno Žene Ukupno Žene Ukupno Žene

UKUPNO 2078 1044 651 388 1427 656

I 817 439 243 183 574 256

II 47 22 14 10 33 12

III 589 253 193 83 396 170

Stepen IV 481 266 161 86 320 180 stručne spreme V 28 1 0 0 28 1 VI- 44 28 9 7 35 21 1 VI- 19 7 10 5 9 2 2 VII- 53 28 21 14 32 14 1

Tab. 5.6 Nezaposleni po zanimanjima i stepenu stručne spreme (maj 2011.) Ukupno Žene UKUPNO 2078 1044

Ukupno u I stepenu stručne spreme 817 439 Manipulant u preradi drveta 2 2 I Manipulant u obradi metala 2 0 Konfekcijski manipulant 1 0 Trgovinski manipulant 2 2 Lica bez zanimanja i stručne spreme ( I SSS - NK ) 810 435 Ukupno u II stepenu stručne spreme 47 22 Pomoćnik pekara 1 1 Pomoćnik rukovaoca mehanizacije u šumarstvu 1 0 Pomoćnik minera 1 0 Poslužilac postrojenja za preradu bakra i aluminijuma 1 0 II presovanjem i izvlačenjem Pomoćnik bravara 3 0 Pomoćnik autolimara 1 0 Pomoćnik instalatera grejanja 1 0 Pomoćni - priučeni mehaničar, mašinista (II SSS i PK) 2 0 Pomoćnik automehaničara 3 0 Pomoćni - priučeni elektromonter ( II SSS i PK ) 1 0

Pomoćnik knjigovesca 1 0 Šivač tekstila 3 2 Pomoćnik zidara 1 0 Pomoćni rukovalac jednostavnih građevinskih mašina 2 0 Saobraćajno - transportni pomoćnik 1 0 Vozač viljuškara 4 0 Rukovalac robom - pomoćni prodavac ( II SSS i PK ) 3 3 Servir 1 0 Pomoćni kuvar 2 2 Pomoćni administrativni radnik ( II SSS i PK ) 1 1 Pomoćnik administrativnog tehničara 1 1 Pomoćni daktilograf 5 5 Pomoćni ženski frizer 7 7 Ukupno u III stepenu stručne spreme 589 253 Proizvođač bilja ( III SSS i KV ) 1 1 Cvećar 1 1 Pekar 2 1 Konditor 1 1 Kuvar industrijskih jela 1 0 Šumar ( III SSS i KV ) 2 0 Prerađivač i obrađivač drveta ( III SSS i KV ) 1 0 Stolar za montažu, opravke i održavanje 1 0 Rukovalac jednostavne rudarske mehanizacije 1 0 Rudar površinske eksploatacije 1 1 Rukovalac opreme za bušenje u površinskoj 22 8 eksploataciji Rukovalac uređaja za oplemenjivanje mineralnih 12 6 sirovina Rukovalac uređaja za usitnjavanje mineralnih sirovina 15 13 Floter rude 2 2 Rukovalac metalurških postrojenja ( III SSS i KV ) 1 1 Rukovalac postrojenja za elektrolizu bakra 2 2 Rukovalac postrojenja za preradu plemenitih metala 1 0 III Obrađivač metala ( III SSS i KV ) 1 0 Metalostrugar 17 4 Metaloglodač 4 0 Metalobušač 1 1 Bravar 69 21 Limar 1 0 Rukovalac mašina za izradu reznog alata 1 0 Elektrozavarivač 4 0 Zavarivač - rezač gasom 2 0 Zlatar - draguljar 56 54 Vodoinstalater 3 1 Instalater grejanja 1 0 Mehaničar, mašinista, mašinbravar ( III SSS i KV ) 19 2 Mašinski mehaničar 2 0 Mehaničar za alatne mašine 4 0 Brodomehaničar 1 0 Automehaničar 48 0 Precizni mehaničar 2 1 Mehaničar za uređaje hidraulike i pneumatike 1 0 Mašinista hidroenergetskih postrojenja 1 0 Elektromonter - instalater ( III SSS i KV ) 2 0

Elektromonter energetskih mašina i uređaja 6 5 Elektroinstalater 48 9 Elektromonter instalacija i mašina 4 2 Elektromehaničar ( III SSS i KV ) 4 1 Izrađivač električnih mašina i opreme 91 49 Izrađivač električnih mernih instrumenata i sklopova 1 0 Elektromehaničar pogona 15 3 Autoelektričar 1 0 Nerazvrstani elektromehaničari III kategorije složenosti 1 0 Izrađivač - monter elektronskih proizvoda ( III SSS i 1 1 KV ) Radio i TV mehaničar 2 0 Monter telekomunikacionih mreža ( III SSS i KV ) 7 2 Izrađivač hemijskih proizvoda ( III SSS i KV ) 1 0 Vulkanizer 4 0 Krojač i konfekcionar ( III SSS i KV ) 3 3 Krojač tekstila 3 3 Šivač konfekcije 2 1 Obrađivač kože i krzna ( III SSS i KV ) 2 2 Tesar 2 0 Rukovalac jednostavnih građevinskih mašina 1 0 Građevinski laboratorijski pripremač 1 1 Vozač drumskog vozila ( III SSS i KV ) 7 0 Vozač putničkog automobila 1 0 Vozač teretnjaka 4 0 Rukovalac sredstava unutrašnjeg transporta ( III SSS 1 0 i KV ) Prodavac ( III SSS i KV ) 20 18 Prodavac robe svakodnevne potrošnje 10 8 Prodavac u maloprodaji mešovite robe 5 5 Kelner 14 3 Kuvar jednostavnih jela 4 2 Evidentičar utrošaka 2 2 Nerazvrstani ekonomisti III kategorije složenosti 3 2 Unosilac podataka za računarsku obradu 1 1 Daktilograf 6 6 Frizer za žene 4 3 Ukupno u IV stepenu stručne spreme 481 266 Poljoprivredni tehničar za proizvodnju bilja ( IV SSS ) 8 2 Ratarsko - povrtarski tehničar 1 1 Voćarsko - vinogradarski tehničar 1 1 Stočar 1 0 Veterinarski tehničar ( IV SSS ) 8 5 Prehrambeni tehničar i tehničar za biotehnologiju ( IV 8 5 SSS ) IV Šumarski tehničar ( IV SSS ) 14 1 Tehničar prerade i obrade drveta ( IV SSS ) 2 0 Tehničar geotehničkih i hidrogeoloških istraživanja 1 1 Tehničar istraživanja mineralnih sirovina 2 1 Rudarski tehničar ( IV SSS ) 7 6 Rudarski tehničar pripreme i oplemenjivanja 1 0 mineralnih sirovina Metalurški tehničar ( IV SSS ) 4 4 Mašinski tehničar - kontrolor kvaliteta ( IV SSS ) 14 8

Univerzalni metalobrusač 1 0 Alatničar 2 1 Mašinski tehničar - konstruktor ( IV SSS ) 42 12 Mašinski tehničar - tehnolog ( IV SSS ) 4 3 Tehničar - tehnolog proizvodnje i održavanja alatnih 1 0 mašina Tehničar - tehnolog proizvodnje i održavanja 1 0 vazduhoplova Tehničar - tehnolog proizvodnje i održavanja 2 1 termotehničkih mašina i postrojenja Mašinski tehničar - tehnolog održavanja mašina ( IV 10 2 SSS ) Servisni mehaničar za alatne mašine 2 0 Servisni automehaničar 1 0 Servisni mehaničar za uređaje hidraulike i pneumatike 1 0 Mehaničar za termoenergetska postrojenja 2 0 Mehaničar za termotehnička postrojenja 1 0 Elektrotehničar energetike ( IV SSS ) 28 8 Elektroenergetski tehničar 1 1 Elektrotehničar elektromehanike ( IV SSS ) 2 0 Elektromehaničarski tehničar proizvodnje mašina i 2 1 opreme Elektromehaničarski tehničar proizvodnje mernih 1 1 instrumenata i sklopova Elektromehaničarski tehničar održavanja opreme 33 11 proizvodnih mašina i pogona Elektromehaničarski tehničar održavanja mernih 3 2 instrumenata i sklopova Elektrotehničar elektronike ( IV SSS ) 5 0 Tehničar održavanja elektronskih signalno - 1 0 sigurnosnih uređaja Elektrotehničar za računare ( IV SSS ) 2 0 Hemijsko - tehnološki tehničar ( IV SSS ) 2 1 Gumarski tehničar 1 1 Tehničar za tehnologiju stakla ( IV SSS ) 1 0 Tehničar za tehnologiju papira ( IV SSS ) 1 1 Grafički tehničar dorade i prerade 1 0 Tekstilni tehničar ( IV SSS ) 2 2 Kožarsko - krznarski tehničar ( IV SSS ) 1 1 Geodetski tehničar ( IV SSS ) 1 0 Arhitektonski tehničar ( IV SSS ) 2 1 Građevinski tehničar ( IV SSS ) 4 2 Tehničar drumskog saobraćaja ( IV SSS ) 5 2 Vozač teretnog motornog vozila 1 0 Otpravnik vozova 2 2 Pregledač železničkih kola 2 0 Prodavac ( IV SSS ) 1 1 Turistički i ugostiteljski tehničar ( IV SSS ) 1 1 Konobar 1 0 Kuvar 2 2 Recepcionar 1 1 Turistički tehničar 1 0 Ekonomski tehničar ( IV SSS ) 77 62 Knjigovođa 7 7 Bankarski tehničar 1 1 Pravni tehničar ( IV SSS ) 4 4

Upravni tehničar 3 3 Računarski operater 7 5 Maturant gimnazije jezičkog ili društvenog smera ( IV 11 7 SSS ) Maturant gimnazije matematičkog ili prirodnog smera 18 11 ( IV SSS ) Matematičko - tehnički saradnik 1 1 Matematičko - programerski saradnik 7 6 Laborant biologije 3 3 Tehničar za biohemiju i molekularnu biologiju 2 0 Tehničar prirodno - matematičkog smera 1 1 Tehničar likovnih i primenjenih umetnosti ( IV SSS ) 2 2 Tehnički dizajner grafike 1 1 Tehnički dizajner industrijskih proizvoda 3 3 Tehnički dizajner tekstila 1 1 Tehnički producent estradno - revijalnog programa 1 1 Nerazvrstani scenski umetnici, muzičari i književnici IV 1 0 kategorije složenosti Novinarski reporter 2 2 Medicinski tehničar ( IV SSS ) 4 4 Medicinska sestra 5 5 Sanitarno - ekološka sestra 1 1 Fizioterapeutska sestra 2 1 Stomatološki - zubni tehničar ( IV SSS ) 1 0 Farmaceutski tehničar ( IV SSS ) 1 1 Maturant gimnazije ( IV SSS ) 61 37 Ukupno u V stepenu stručne spreme 28 1 Šumar - specijalista ( V SSS i VKV ) 1 0 Metalostrugar - specijalista 2 1 Bravar - specijalista 2 0 Mehaničar, mašinista, mašinbravar - specijalista ( V 1 0 SSS i VKV ) V Mehaničar za alatne mašine - specijalista 4 0 Automehaničar za putnička vozila - specijalista 2 0 Automehaničar za privredna vozila - specijalista 2 0 Mehaničar za rudarske mašine - specijalista 8 0 Elektroenergetičar - specijalista ( V SSS i VKV ) 1 0 Elektromehaničar - specijalista ( V SSS i VKV ) 2 0 Vozač teretnog motornog vozila - specijalista 2 0 Kuvar - specijalista 1 0 Ukupno u VI-1 stepenu stručne spreme 44 28 Rudarski operativni tehnolog površinske eksploatacije 1 1 Inženjer metalurgije ( VI - 1 SSS ) 1 0 Mašinski inženjer ( VI - 1 SSS ) 2 0 Operativni konstruktor mašinske mehanizacije 1 1 VI- Mašinski inženjer za proizvodno mašinstvo ( VI - 1 3 3 1 SSS ) Inženjer elektrotehnike za energetiku ( VI - 1 SSS ) 1 0 Inženjer PTT saobraćaja ( VI - 1 SSS ) 1 0 Ekonomista za robni promet u trgovini ( VI - 1 SSS ) 1 1 Organizator nabavnih i prodajnih poslova 1 1 Ekonomista za turizam i viši ugostitelj ( VI - 1 SSS ) 2 1 Operativni ugostiteljski organizator 1 0

Nerazvrstana zanimanja ugostiteljstva i turizma VI - 1 1 1 kategorije složenosti Inženjer industrijskog menadžmenta 1 1 Ekonomista za finansije, računovodstvo i bankarstvo ( 16 9 VI - 1 SSS ) Organizator carinskih poslova 3 1 Pravnik ( VI - 1 SSS ) 4 4 Inženjer statistike i informatike ( VI - 1 SSS ) 1 1 Viša medicinska sestra ( VI - 1 SSS ) 1 1 Sanitarni ekolog 1 1 Fizioterapeut 1 1 Ukupno u VI-2 stepenu stručne spreme 19 7 Strukovni inženjer mašinstva 8 1 Operativni konstruktor alatnih mašina - specijalista 1 0 Operativni tehnolog proizvodnje i održavanja alatnih 1 1 mašina - specijalista VI- Strukovni inženjer saobraćaja 1 1 2 Strukovni ekonomista 1 0 Ekonomista ( 3 godine studija ) 1 0 Strukovni poslovni informatičar 1 0 Strukovni dizajner 1 1 Strukovni sanitarno - ekološki inženjer 1 1 Strukovni fizioterapeut 3 2 Ukupno u VII-1 stepenu stručne spreme 53 28 Diplomirani poljoprivredni inženjer za proizvodnju bilja 1 0 ( VII - 1 SSS ) Veterinar 1 0 Diplomirani inženjer prehrambene tehnologije ( VII - 1 1 0 SSS ) Diplomirani inženjer rudarstva ( VII - 1 SSS ) / 1 0 Diplomirani inženjer rudarstva - master Diplomirani inženjer metalurgije ( VII - 1 SSS ) / 1 0 Diplomirani inženjer metalurgije - master Konstruktor procesnih mašina i postrojenja 1 0 Diplomirani mašinski inženjer za proizvodno mašinstvo 2 0 ( VII - 1 SSS ) Diplomirani inženjer za hemijsku tehnologiju i VII- diplomirani inženjer za farmaceutsku tehnologiju ( VII 1 0 1 - 1 SSS ) Diplomirani inženjer arhitekture ( VII - 1 SSS ) / 1 1 Diplomirani inženjer arhitekture - master Diplomirani ekonomista za turizam i ugostiteljstvo i 1 0 diplomirani turizmolog ( VII - 1 SSS ) Diplomirani menadžer ( VII - 1 SSS ) / Diplomirani 1 1 menadžer - master Diplomirani ekonomista za opštu ekonomiju, 10 5 bankarstvo i finansije ( VII - 1 SSS ) Planer investicija 1 0 Diplomirani pravnik ( VII - 1 SSS ) / Diplomirani 9 6 pravnik - master Diplomirani ekonomista za statistiku i informatiku ( VII 1 1 - 1 SSS ) Informatičar ( 4 godine studija ) 1 0 Profesor razredne nastave 8 7

Profesor opštenarodne odbrane i društvene 2 0 samozaštite Profesor fizičke kulture 2 1 Filolog ( srbista, anglista, slavista, germanista, 1 1 romanista, komparatista, itd. ) ( 4 godine studija ) Psiholog / Diplomirani psiholog - master 1 1 Politikolog / Diplomirani politikolog - master 1 0 Geograf / Diplomirani geograf - master 1 1 Diplomirani likovni umetnik ( VII - 1 SSS ) / 1 1 Diplomirani likovni umetnik - master Novinar 1 1 Doktor medicine 1 1 Izvor podataka: Nacionalna služba zapošljavanja

MATERIJALNI RESURSI OPŠTINE MAJDANPEK

Obradio

Mr Miodrag Petković

6. MATERIJALNI RESURSI OPŠTINE MAJDANPEK

Determinante privrednog razvoja i izgradnje materijalnih potencijala su mnogobrojne i raznovrsne. U ovom poglavlju idetifikov- aće se oni elementi proizvodnog kapitala koji čine deo opštih uslova za privredni razvoj, među kojima su izgrađeni proizvodni fondo- vi, osnovna sredstva i njihova tehnička struktura, kao i infrastruktura (saobraćaj, energetika, komunalna infrastruktura i dr.) Svakom stvaranju i izgradnji materijalnih resursa prethodi investiciono ulaganje i izgradnja proizvodnih i infrastrukturnih kapaciteta, čime se dimenzionira obim i nivo tehničko-tehnoloških potencijala ekonomskog razvoja. Stvoreni i izgrađeni materijalni resursi predstavljaju onu generičku snagu koja determiniše budući privredni razvoj i ekonomski rast.

6.1 OBIM I NIVO INVESTICIJA

Dinamika i struktura privrdnog razvoja zavisna je od obima i nivoa investicija. Opština Majdanpek, iako bez sopstvenog investicionog kapitala, ali sa atraktivnim prirodnim bogatstvima, privukla je i angažovala investicioni kapital fondova Države, banaka i privrednih subjekata, te otpočela snažan i brz privredni razvoj u rudarstvu i industriji. Tome je doprinela Strategija razvoja SFRJ i peto- godišnji planovi razvoja. Najveći broj projekata realizovan je u ok- vir I i II faze razvoja RTB Bor.

Resursno uslovljena proizvodnja u obojenoj metalurgiji kao kapitalno-intenzivnoj delatnosti, pretpostavlja visoko angažovanje kapitala po zaposlenom i po stanovniku. (Tab. 6.1.)

Tab. 6.1 Investicije po stanovniku i zaposlenom (Majdanpek, Region, Srbija) tekuće cene u RSD Majdanpek Region Srbija Iznos Iznos Iznos investicija % investicija % investicija % godina u rsd u rsd u rsd Po 1.stanovniku 16018 328,7 5059 103,81 4873 100 1975 Po 1.zaposlenom 73422 304,3 26529 109,94 24130 100 Po 1.stanovniku 26994 149,6 20447 113,36 18037 100 1980 Po 1.zaposlenom 88492 114,9 85342 110,89 77027 100 Po 1.stanovniku 18218 422,9 4339 100,72 4308 100 1990 Po 1.zaposlenom 45311 265,2 15769 92,28 17088 100 Po 1.stanovniku 2779 53,4 2973 57,76 5147 100 2000 Po 1.zaposlenom 9417 42,6 13081 59,16 22111 100 Po 1.stanovniku 3534 8,1 8257 18,76 44018 100 2005 Po 1.zaposlenom 12650 8,0 34327 21,68 158304 100 Po 1.stanovniku 17515 22,7 16370 21,23 77112 100 2008 Po 1.zaposlenom 61749 21,8 73770 26,02 283493 100 Po 1.stanovniku 9809 15,8 15125 62218 100 2009 Po 1.zaposlenom 37475 15,5 72974 241114 100

U investicionom razvoju Majdanpeka karakteristična su dva različita perioda. Prvi do 1990. god. sa visokim obimom investicija, koji je nadprosečan u odnosu na Srbiju i Region i kretao se od 150-423 % po stanovniku, i 115-304 % po zaposlenom. Drugi period posle 1990. god., kada je investiciona aktivnost prekinuta ili je na najnižem nivou, pa samim tim i razvoj. U ovom periodu investicije po stanovniku su se kretale od 8-53 %, a po zaposlenom od 8-43 % u odnosu na prosek Srbije. Slična situacija je bila i u Regi- onu. Ekspanzivni investicioni ciklusi u periodu 1975-1990. god. doprineli su visokom industrijskom razvoju Majdanpeka i ovu delatnost učinili ključnom u stvaranju nacionalnog dohotka i zaposlenosti, kada je dostignut i najviši nivo razvijenosti. (Sl. 6.1.)

Sl. 6.1 Nivo investicija po stanovniku (Majdanpek-Region, Srbija=100)

6.2 MATERIJALNI RESURSI U SREDSTVIMA ZA PROIZVODNJU

Među faktorima proizvodnje, osnovna sredstva – posebno sredstva rada, i njihov tehničko-tehnološki nivo predstavljaju znač- ajnu osnovu privrednog razvoja, posebno u podizanju efikasnosti i efektivnosti proizvodnje i poslovanja. Privredni razvoj i ekonomska struktura Majdanpeka u početnom periodu, u prvom redu uslovljena je prirodnim resursima od strateškog značaja, dok su materijalni i ljudski potencijali bili oskudni. Otuda je investiciona aktivnost od prvorazrednog značaja za privredni razvoj. Razvoj rudarstva, kao primarnog sektora, zahtevao je visoka kapitalno-intenzivna ulaganja u osnovna sredstva. Tako se razvio rudarski kompleks Rudnik bakra Majdanpek (RBM). U kasnijoj fazi razvio se i sekun- darni sektor, industrija prerade bakra – Fabrika cevi – FBC, Indus- trija plemenitih metala i elektroproizvoda – IPM (Zlatara, FEP, Megaplast). Na sirovinama šuma izgrađena je drvno-prerađivačka industrija “Poreč”. Na turističkim resursima i kulturno-istorijskim motivima izgrađena je turističko-ugostiteljska privreda “Lepenski vir”. Time je uspostavljena privredna struktura opštine Majdanpek, koju karakteriše monostrukturni rudarsko-industrijski kompleks. Uporedni prikaz vrednosti osnovnih sredstava po zaposlenom u Majdanpeku, Regionu i Srbiji na očigledan način pokazuje nadprosečnu vrednost osnovnih sredstava, a time i tehničko-tehn-

ološke opremljenosi rada u Majdanpeku u odnosu na Srbiju i Region. (Tab. 6.2.)

Tab. 6.2 Osnovna sredstva po zaposlenom (Majdanpek, Region, Srbija) tekuće cene u RSD Majdanpek Region Srbija godina Iznos po % Iznos po % Iznos po % zapos. 1.zap 1.zap 1973 617160 523 225994 216,9 118013 100 1980 1512467 271 1069770 191,4 558839 100 1991 235250 165 257085 180,7 142241 100 2000 2755424 149 316481 170,8 185327 100 2002 5433655 163 612864 184,5 332210 100 2003 8116900 212 3831932 195,9 3831932 100

Osnovna sredstva po zaposlenom u privredi Majdanpeka u proteklom periodu su na nivou od 149-523 % od proseka Srbije, u Regionu od 171-217 %. (Sl. 6.2.)

Sl.6.2 Nivo osnovnih sredstava po zaposlenim (Majdanpek - Region, Srbija=100)

Analizom strukture osnovnih sredstava po delatnostima kon- statuje se da u njoj dominira rudarstvo i industrija sa učešćem u pojedinim periodima od 74,6-94,1 %. Za ostale delatnosti se zaklj- učuje da nisu razvijene i da se nalaze na niskom stepenu tehnič- ke opremljnosti. (Tab. 6.3.)

Tab. 6.3 Vrednost i struktura osnovnih sredstava u opštini Majdanpek tekuće cene u 000 RSD

1975 1980 1991 2000 2003

% % % % %

osn.sre osn.sred osn.sred

Vrednost Vrednost Vrednost Vrednost Vrednost Vrednost

osn.sred. osn.sred.

Industrija i 1 2880084 74,6 8725142 79,7 2342646 92,7 18234280 93,2 29479464 94,1 rudarstvo Poljoprivreda i 2 5560 0,1 134569 1,2 5634 0,1 4139 0,1 130308 0,4 šumarstvo Građevinarstvo i 3 682192 17,7 1170222 10,7 75455 3,0 497439 2,5 712245 2,3 saobraćaj Trgovina i 4 109325 2,8 536607 4,9 93512 3,7 613001 3,1 981334 3,1 ugostiteljstvo 5 Ostalo 185642 4,8 378790 3,5 10487 0,5 208846 1,1 11737 0,1 6 Ukupno 3862803 100 10945330 100 2527714 100 19557705 100 31315088 100

Karakteristična je tendencija da rudrstvo i industrija tokom vremena povećavaju relativno učešće u strukturi osnovnih sredstava po delatnostima. (Sl. 6.3.)

Sl. 6.3 Struktura osnovnih sredstava po delatnostima u opštini Majdanpek

Ako se analizira tehnička struktura osnovnih sredstava kao odnos vrednosti građevinskih objekata prema sredstvima rada-op- remi, taj odnos u pojedinim periodima se kreće između 66-74 % što je povoljniji odnos prema Srbiji i Regionu.

6.3 MATERIJALNI RESURSI U INFRASTRUKTURI

Infrastruktura, kako opšta tako i komunalna, ima ključnu fun- kciju u procesu reprodukcije i spajanju i pokretanju svih procesa proizvodnje, kao i u podsticanju efikasnosti ukupnog privrednog razvoja. Infrastruktura je jedan od osnovnih instrumenata integrac- ije u šire okruženje i izražava stepen infrastrukurne opremljenosti za iskorišćavanje komparativnih prednosti lokalnih resursa i potencijala. Sa stanovišta raznovrsnosti korišćenja infrastrukturnih k- paciteta privreda opštine Majdanpek ima na raspolaganju korišć- enje svih vidova (osim gasa). Razvoj infrastrukture, kako po obi- mu tako i kvalitetu, uporedo je pratio privredni razvoj. Dake, ona nije bila ograničavajući faktor razvoja.

6.3.1 SAOBRAĆAJ I SAOBRAĆAJNA INFRASTRUKTURA

Saobraćajna infrastruktura ima poseban značaj sa spajanje svih elemenata i faktora proizvodnje (predmeta rada, radne snage, procesa razmene…) u jedinstven proces reprodukcije i opšte mobilnosti faktora privrdnog razvoja. S druge strane, razvoj saob- raćaja usko je uslovljen ukupnim privrednim razvojem, posebno rudarstvom i industrijom i doprinosi smanjenju transpotnih troško- va. Stepen razvijenosti i raznovrsnosti saobraćajne infrastrukture bitan je činilac za alokaciju pojedinih proizvodnih kapaciteta i ukupne investicione aktivnosti. Privreda Majdanpeka ima tu pogodnost da joj je dostupno korišćenje puteva, železnice i vodenog saobraćaja na Dunavu. Mreža i dužina puteva pokazuje da Majdanpek ima zadovo- ljavajuću gustinu putne i saobraćajne infrastrukture. (Tab. 6.4.) Ukupna dužina puteva iznosi 413 km i sa 2,26 km puteva po km2 površine i 27,2 m po stanovniku ima putnu mrežu u proseku Srbije i Regiona.

Tab. 6.4 Dužina puteva u 2008. godini

Knjaževac Region Srbija

1000st 1000st

Ukupni Ukupni Ukupni

1000st.

Procenat Procenat Procenat

Metara na na Metara na Metara na Metara

savremeni savremeni savremeni

Dužina u km u Dužina km u Dužina km u Dužina

1 ukupno 413 27,2 100 2937 11253 100 39200 5333 100 Savremeni kolovoz 233 15,3 56,4 2099 8042 71,5 25426 3459 64,9 2 120 7,9 100 479 1835 16,3 4637 631 11,8 11,8 Magistralni 120 7,9 100 454 1739 94,7 4458 606 96,1 96,1 3 92 6,1 100 1055 4042 35,9 10400 1415 26,5 26,5 Regionalni 91 6,0 99 888 3402 84,2 9126 1242 87,8 87,8 4 201 13,2 100 1403 5375 47,8 24163 3287 61,7 61,7 Lokalni 22 1,5 11 757 2900 54,0 11842 1611 49,0 49,0 5 Dužina puteva u km/km² 2,26 2,43 2,29

Kroz opštinu Majdanpek prolazi magistralni put Negotin-Maj- danpek-Požarevac sa izlaskom na koridor X – autoput Beograd- Niš, zatim dunavska magistrala Požarevac-Golubac-Donji Milano- vac-Kladovo i pravac Majdanpek-Bor. U strukturi puteva, magistralni zauzimaju 30 %, regionalni 22 % i lokalni 48 %. Pod savremenim kolovozom je 56,4 % putne mreže (u Srbiji 64,9 % a u Regionu 71,5 %). Majdanpek je povezan železničkom prugom Beograd-Poža- revac-Majdanpek-Bor-Zaječar-Niš-Prahovo. Po severnom obodu teritorije opštine u dužini od 54 km pro- tiče Dunav. Ovaj plovni put predstavlja deo koridora VII Rajna-Ma- jna-Dunav-Crno more. Postojeća saobraćajna infrastruktura, osim udaljenosti od Beograda i koridora X, nije ograničavajući faktor razvoja .

6.3.2 ENERGETIKA I ENERGETSKA INFRASTRUKTURA

Energija, u najširem smislu, je najsnažniji pokretač proizvodnih procesa i ukupnog razvoja. Raznovrsnost energenata, je bitna jer utiče na donošenje tehničko-tehnoloških odluka o karakteru privrednih kapaciteta. Privreda Majdanpeka u izboru energenata nema alternativu, jer joj je najdostupnija elektroenergija. Kapaciteti za prenos elektroenergije i distributivna mreža ra- zvijali su se uporedo sa razvojem proizvodnih kapaciteta i nisu bili

ograničavajući faktor tog razvoja jer su obezbeđivali visoku pouzd- anost snabdevanja. Međutim, distributivna niskonaponska mreža, pogotovu na seoskom području, je dosta razuđena i nije dovoljno pouzdana. Nivo potrošnje električne energije po potrošačima i stanovniku je jedan od pokazatelja nivoa i stepena razijenosti privrede i područja. (Tab. 6.5)

Tab. 6.5 Potrošnja električne energije u 2009. godini Majdanpek Region Srbija

Finalna potrošnja 49842Mwh 795,217 MWh 27.321 GMh

Broj potrošača 10377 149143 3468393

Potrošnja po stanovniku 2433 3047 3717 u KWh Nivo potrošnje Srbija = 100 79,85 81,97 100,00

Sa potrošnjom od 2.433 KWh po stanovniku Majdanpek zaostaje sa nivoom potrošnje u odnosu na Region, gde je potrošnja 3.047 KWh i za Srbijom gde je potrošnja 3.717 KWh po stanovniku. Odnosno na nivou je potrošnje od 63,16 od proseka Srbije.

6.3.3 KOMUNALNA INFRASTRUKTURA

Razvijenost, karakteristike i kvalitet komunalne infrastrukture, uzete u najširem smislu, predstavljaju jedan od značajnih pola- znih osnova za razvoj svakog područja, posebno gradskih i privrednih centara i njihov privredni razvoj. Komunalni razvoj Majdanp- eka ostvarivan je istovremeno sa privrednim razvojem Majdanp- eka, posebno razvojem rudarstva, kao sastavnog dela tog razvoja. Među brojnim komunalnim pitanjima, vodosnabdevanje spada u najznačajnija. Sa ukupno zahvaćenom količinom vode od 161 m3 i isporučene količine vode od 97 m3 po stanovniku, Majda- npek ima korišćenje veće količine vode od proseka Srbije (65 m3) i Regiona (65 m3). (Tab 6.6)

Tab. 6.6 Javni vodovod u 2008. godini

Majdanpek Region TK Srbija 1 Ukupno zahvaćene količine vode- u 000m³ 3346 29358 674301 Ukupna količina vode po 1.stanovniku u m³ 161,4 112,7 91,7 2 Ukupno isporučene količine vode u 000 m³ 2028 16910 475875 Isporučena količina vode po 1.stanovniku u 97,3 64,9 64,7 m³ 3 Broj domaćinstava priključenih na vodovodnu 5826 70645 1996350 mrežu Procenat priključenih domaćinstava 68,2 71,8 79,2

Broj i procenat domaćinstava priključenih na vodovodnu mrežu je 68 % što je ispod proseka Srbije (79 %) i Regiona (72 %). Broj priključenih domaćinstava nije u srazmeri sa raspoloživim količinama i potrebama stanovništva, posebno na seoskom podru- čju.

6.3.4 POŠTANSKE AKTIVNOSTI I TELEKOMUNIKACIJE

Komunikacija, kao proces prenošenja poruka - informacija, bitna je za sporazumevanje i sticanje saznanja. Ona obezbeđuje informacije, koje predstavljaju osnovni resurs u procesu odlučiva- nja. Tradicionalnu verbalnu komunikaciju danas. pre svega. zame- njuje elektronska komunikacija, koja uspostavlja elektronsko poslovanje i upravljanje organizacionim procesima. Savremeno pre- duzeće koristi informacionu tehnologiju u svim domenima poslovanja, te je zbog toga važno raspolagati mrežom sa modernom tehnikom i tehnologijom. Stanje poštanskih aktivnosti i telekomunikacija na području opštine Majdanpek pokazuje karakteristike zaostajanja ove infrastrukture. (Tab. 6.7.)

Tab. 6.7 Telekomunikacije u 2008. godini Majdanpek Region Srbija broj Na 1000 broj Na 1000 stanovnika stanovnika Pošte 5 - 92 - 1516 - Telefonskih 6001 347 101834 390,8 2914299 396,5 pretplatnika Ptt promet 166000 7965 2317000 8891 29305700 3987

Poštanske aktivnosti, kao klasični oblik komunikacije, su ne- što izrazitije, kako u broju stanovnika na jednu poštu, tako i u po- štanskom prometu u odnosu na Srbiju i Region. Telefonska mreža predstavlja najrasprostranjeniji sistem komunikacije i koristi je 6.001 pretplatnik, odnosno 347 telefonskih priključaka na1.000 stanovnika i manji je u odnosu na Region sa 391 i Srbiju sa 396 priključaka na 1.000 stanovnika. Kapaciteti i mreža za elektronsku komunikaciju nije razvijena u skladu sa potrebama privrede i stanovništva i zaostaje za nivoom razvoja ove mreže u Regionu i Srbiji

Napomena: Statistički podaci korišćeni u ovom poglavlju su preuzeti iz publikacije Republičkog Zavoda sa statistiku “Opštine u Srbiji” za godine od 1973. do 2009.

6.4 IZGRAĐENI PROIZVODNI KAPACITETI

Izgrađeni proizvodni kapaciteti i njihovo tehničko-tehnološko stanje pouzdan su parametar za procenu njihove generičke snage u tekućim proizvodnim procesima. Zajednička karakteristika postojećeg stanja proizvodnih kapaciteta je: 1. Svi kapaciteti su izgrađeni i instalirani pre više od 15 godina i većinom su zastareli i moralno izrabaćeni. 2. Stepen amortizovanosti i otpisanosti je preko 70 %. 3. Iskorišćenost tehničkih mogućnosti kapaciteta je ispod 50 % čime je fizički obim proizvodnje srazmerno tome smanjen. 4. Bitno su narušeni i ekonomski odnosi efektivnosti i efikasnosti poslovanja. Međutim, i pored navedenih negativnih karakteristika i stanja izgrađenih kapaciteta, oni predstavljaju moguća jezgra razvo-

ja, čijom revitalizacijom može započeti novi privredni razvoj opšti- ne Majdanpek. U izgrađene proizvodne kapacitete koji predstavljaju potencijale za razvoj Majdanpeka su: 1. Kompleks Rudnika bakra Majdanpek sa pripadajućim delovima: rudno nalazište, rudarska oprema i tenika, flotacija i dr. 2. Fabrika bakarnih cevi - Majdanpek 3. Zlatara - Majdanpek 4. Megaplast - Donji Milanovac 5. Fabrika elektro-proizvoda - Donji Milanovac 6. Drvna industrija “Poreč” - Donji Milanovac 7. Ugostiteljko-turistički kompleks “Lepenski vir” - Donji Milano- vac 8. Nacionalni park “Đerdap” - Donji Milanovac 9. Industrijske zone Majdanpeka i Donjeg Milanovca 10. Kulturno-istorijski lokaliteti 11. Dunav- koridor VII. Ovi izgrađeni proizvodni kapaciteti, koji su u nedavnoj prošl- osti ostvarivali visok fizički obim proizvodnje i stvarali društveni proizvod i nacionalni dohodak iznad proseka Srbije i Regiona, kao materijalni resursi oslonjeni na lokalne prirodne i ljudske resurse i uz ostale povoljne ekonomske uslove i nadalje predstavljaju privredne potencijale sa kojima može započeti i novi privredni razvoj Majdanpeka.

ANALIZA POTENCIJALA PRIVREDNOG RAZVOJA MAJDANPEKA

7. ANALIZA POTENCIJALA PRIVREDNOG RAZVOJA MAJDANPEKA

U Studiji “Potencijali privrednog razvoja opštine Majdanpek” izvršena je identifikacija, kvantifikacija i objektivizacija prirodnih, materijalnih i ljudskih resursa od značaja za privredni razvoj. Ana- lizom lokalnih potencijala može se zaključiti da oni imaju jaku gen- eričku snagu, naročito kada se radi o prirodnim potencijalima rude bakra, u kojima Majdanpek ima komparativnu prednost među drugim područjima u Srbiji. Oni su u dosadašnjem razvoju imali odlu- čujuću ulogu, jer su omogućili dostizanje nadprosečnog ekonomskog razvoja Majdanpeka. To se posebno odnosi na razvoj rudarstva i industrije. Međutim, u celini oni nisu optimalno valorizovani kroz adek- vatnu privredno-razvojnu strukturu i konkretne programe razvoja na duži rok. To se posebno odnosi na aktiviranje potencijala šum- skog bogatstva, na razvoj drvno-prerađivačke industrije, kulturno- istorijske i turističke motive za razvoj turizma i ugostiteljstva, čiji je razvoj ispod mogućnosti tih potencijala, što se odražava na ekonomsko stanje ovih delatnosti danas. Postojeći koncept razvoja, forsirajući razvoj rudarstva i industrije, izgradio je monoprivrednu strukturu koja je u turbulentnom vremenu jako osetljiva na ekonomske promene. Takva privredna struktura ostavila je posledice na sadašnje ekonomsko stanje u kome je devalviran nadprosečno dostignuti nivo razvoja. Na osnovu identifikovanih kvantitativnih i kvalitativnih bilan- sa stanja i rezervi prirodnih uslova i resursa, koje čine mineralne sirovine, poljoprivredno i šumsko zemljište, kulturno-istorijski i tu- ristički motivi, materijalni i ljudski resursi, može se konstatovati: 1. Prirodni resursi, kao različiti vidovi prirodnog bogatstva, i pored teorija održivog razvoja o ograničavajućem faktoru takv-

ih resursa, za Majdanpek su i nadalje od primarnog značaja za privredni razvoj. To proističe iz činjenice da je vredno bogatstvo u rudi bakra i plemenitim i retkim metalima, str- ateški resurs ne samo za Majdanpek i RTB Bor, već i za Sr- biju i razvoj industrije na ovim sirovinama. Strateški i ekonomski je opravdano da se ponovo pokrene investicioni ciklus na razvoju rudarstva i industrije prerade bakra i plemenitih metala. 2. Poljoprivedno zemljište, kao opšti kvantitativni i kvalitativni resurs, ostaje trajni potencijal za raznovrsno i masovno kori- šćenje i za razvoj poljoprivredne proizvodnje na ovom podr- učju. Poljoprivredni resursi i uslovi posebno su pogodni za razvoj ratarske i stočarske proizvodnje. 3. Šumsko zemljište i šumsko bogatstvo je prirodni resurs od prvorazrednog značaja. U dosadašnjem razvoju nije optimalno korišćen, a na njegovoj sirovinskoj bazi se može razviti ekonomski opravdana drvno-prerađivačka industrija. 4. Na teritoriji opštine Majdanpek, kao retko na kom području, se nalaze veoma atraktivni i raznovrsni kulturno-istorijski spomenici (Lepenski vir…), prirodni motivi (Dunavsko jezero, Rajkova pećina, Oman…), ugostiteljsko-turistički kapaciteti i drugi, koji kao jedinstveni turistički kompleks mogu dopr- ineti razvoju ekonomski opravdane turističke privrede. 5. Nacionalni park „Đerdap“ je posebno vredan višenamenski i raznovrsni potencijal sa mnogobrojnim atraktivnim tačkama. Njegova povoljna lokacija i destinacija na Dunavskom korid- oru VII, pruža neograničene mogućnosti za razvoj turističke privrede. 6. Pored bogatih i raznovrsnih prirodnih resursa, u vreme inte- nzivnog privrednog razvoja, izgrađeni su snažni materijalni resursi, posebno industrijski kapaciteti i infrastrukturni objekti, koji su sada u devastiranom stanju, a neki i tehničko-tehn- ološki zastareli. Međutim, u kratkom roku se mogu revitalizo- vati i modernizovati i sa sirovinskom bazom, edukovanom i prekvalifikovanom radnom snagom obezbediti ključne faktore razvoja. 7. Osnovna pretpostavka za obnovu privrednog razvoja Majd- anpeka je da se prirodni i ostali potencijali prihvate kao naci- onalno bogatstvo i strateški resursi od značaja za privredni

razvoj Srbije. Najveći problem je nedostatak investicija,i tu je neophodna pomoć države. Bez pokretanja novog investicionog ciklusa i obezbeđenja investicija i investitora, lokalnim snagama ne može se pokrenuti ozbiljniji razvoj. Analiza teritorijalnog kapitala, kao skupa faktora teritorije koji privlači kapital i čini ga interesantnim za razvoj, pokazuje da po- dručje Majdanpeka raspolaže povoljnim, pogodnim i atraktivnim ambijentom i da može zainteresovati investitore. Prioritizacija, valorizacija i rangiranje značaja pojedinih potencijala od posebnog je značaja za izradu Strategije razvoja i sele- kciju programa i planova razvoja. To bi bila sledeća faza u razradi ove Studije. Radi prepoznavanja pozitivnih i negativnih faktora razvoja i uspostavljanja ravnoteže između internih i eksternih faktora i mog- ućnosti koristićemo Swot analizu. U ovoj Studiji ona će se primeni- ti kao opšta Swot analiza potencijala privrednog razvoja opštine Majdanpek.

SWOT ANALIZA

S. SNAGE - PREDNOSTI W. SLABOSTI - OGRANIČENJA

Dobra geografska pozicija opšti- Nepripremljena tranzicija i privatiz- ne ( Dunav- koridor VII ) acija

Poljoprivredno zemljište – ha (rata- Privredna i ekonomska recesija rstvo, stočarstvo…) (pad proizvodnje, neinvestiranje…)

Šumsko bogatstvo – ha (najšumovit- Nedovoljna iskorišćenost raspolo- ije područje ) živih potencijala…

Nacionalni park “Đerdap” Nezaposlenost…

Vodni resursi - Dunavsko jezero, Ekonomsko zaostajanje - ulazak u HE Đerdap III krug nerazvijenih

Bogatstvo mineralnih sirovina (ru- Demografsko pražnjenje i starenje dnici bakra i plemenitih i retkih metala ) stanovništva

Materijalni resursi (izgrađeni rudarski i Nedostatak investicija i investitora industrijski kapaciteti ) Spor proces privatizacije Postojeća infrastruktura (putevi, pruga, elektro-mreža, telekomunikacije…) Nepostojanje prostornih, privredn- Turistički centri i punktovi – Donji ih i investicionih planova i progra- Milanovac… ma

Kulturno-istorijske vrednosti (Lep- Nedefinisana razvojna i ekonoms- enski Vir…) ka politika

Biodiverzitet… Neravnomerni regionalnj razvoj

Ljudski resursi Nedostatak stručnih kadrova za nove delatnosti

O. ŠANSE - POGODNOSTI T. OPASNOSTI - PRETNJE

Efikasnije korišćenje komparativn- Sporo restruktuiranje preduzeća ih prednosti u potencijalima razvoja Monostrukturni karakter privrede

Izgradnja nove raznovrsne privred- Neadekvatan odnos prema prirodne strukture – razvoj MSP nom i kulturno-istorijskom nasle- đu Aktiviranje različitih i brojih potencijala za razvoj turističke privrede Izostajanje konkretnih planova, programa i projekata za novi privred- Šumsko bogatstvo i potencijali za ni razvoj razvoj malih kapaciteta prerade Nastavljanje demogafskog pražnj- Efikasnije korišćenje pogodnosti i enja područja, posebno seoskog šanse Dunavskog koridora VII Bezperspektivnost i siromaštvo Formiranje novih industrijskih zona i turističkih područja Odlazak visokoobrazovanih kadrova Razvoj preduzetništva i formiranje udruženja – klastera zavisnih dela- Prikriveni viškovi radne snage u tnosti vanprivredi

Pristup fondovima i investicionim Obeshrabrenje postojećom ekono- sredstvima radi otvaranja novog mskom situacijom investicionog ciklusa

Swot analiza pojedinih premisa i komponenti privrednih potencijala i resursa u svim područjima i poljima mreže, ukazuje na jačinu i snagu, prednosti i slabosti internih faktora, ali i na velike šanse i pretnje eksternih faktora privrednom razvoju Majdanpeka. Prirodni resursi su brojni i raznovrsni i predstavljaju veliko bogatstvo ovog područja. Ocenjujući njihovu kvantitativnu snagu oni su dovoljno izdašni, a kvalitativno veoma su atraktivni. Objekti- vizirano oni predstavljaju jaku snagu i od prioritetnog su značaja za novi privredni razvoj. Do sada eksploatisani mineralni resursi rude bakra i plemenitih metala, kvantitativno i kvalitativno i danas imaju generičku snagu na kojoj se može obnoviti razvoj i dostići nivo ekonomski i profitabilno opravdane proizvodnje. Prirodni resursi (poljoprivredno zemljište, šume, vode, vetar, biodiverzitet, kulturno-istorijski i turistički motivi…) imaju održivu vrednost jer su i obnovljivi i kao takvi su perspektivni potencijali. Oni u dosadašnjem razvoju nisu optimalno korišćeni, jer su bili u drugom planu u odnosu na mineralne sirovine. Aktiviranjem ovih resursa razvijaju se radno-intenzivne delatnosti, koje sa manjim investicijama obezbeđuju veću zaposlenost i dohotak i imaju veći efekat na socio-ekonomski razvoj. Materijalni resursi u izgrađnim privrednim kapacitetima, posebno rudarskim i industrijskim i kompleks infrastrukture predstavljaju vredan tehničko-tehnološki resurs. Oni su u dosadašnjem razvoju predstavljali odlučujući faktor ostvarenog fizičkog obima proizvodnje. Njihovo stanje danas je devastirano usled visokog stepena amortizovanosti, tehničko-tehnološke zastarelosti i izrab- aćenosti. Međutim, uz neophodnu modernizaciju i rekonstrukciju, predstavljaju jezgra za oživljavanje proizvodnje. Građevinski deo osnovnih sredstava je sposobniji deo, koji se može brže aktivirati. Slaba strana materijalnih resursa je tehničko-tehnološko zaostajanje koja se nepovoljno odražava na konkurentnu sposobnost proizvodnje. Jaku stranu materijalnih resursa predstavlja neiskorišćeni i slobodni kapaciteti u građevinskim objektima i privrednoj infrastrukturi. Ljudski resursi su najobilniji i najdostupniji proizvodni faktor. Veliki broj nezaposlenih i velike rezerve radne snage su potencijal koji se može najbrže aktivirati. Deficitarne i potrebne kvalifikacije i stručna osposobljenost može se brzo rešiti putem edukacije i pre- kvalifikacije. Perspektivno, ovaj resurs je ugrožen i može postati

deficitaran usled velikih demogafskih promena u starosnoj strukturi, migracijama i prirodnom priraštaju. Swot analiza pokazuje da Majdanpek raspolaže povoljnim teritorijalnim kapitalom osnovnih faktora proizvodnje i da prirodni, materijalni i ljudski resursi imaju objektivnu, kvantitativnu i kvalitativnu sposobnost za uspostavljanje proizvodnih procesa. Nedosta- ci, slabosti i pretnje su na subjektivnim komponentama. S obzirom na to da objektivne snage imaju prednost nad subjektivnim, pokr- etanje novog privrednog razvoja je na subjektivnim snagama. Swot analiza ističe mnogobrojne pogodnosti, mogućnosti i šanse za razvoj. Posebno je važno da se prilikom izrade Strategi- je razvoja za početni razvoj aktiviraju lokalni resursi i snage i inte- nzivnije i efikasnije koriste lokalni potencijali, koji se mogu brzo pokrenuti. Pokretačku snagu tom razvoju može dati investicioni kapital. Animiranje i promocija programa i projekata razvoja uz sti- mulativne ekonomske mere može zainteresovati investitore i pre- duzetnike za razvoj MSP na ovom području Swot analiza zabrinjavajuće ističe ograničenja i prepreke razvoja, koje pre svega potiču iz nedifinisanog koncepta i modela privrednog i ekonomskog razvoja, neprepoznavanja razvojnih mo- gućnosti, nestabilnih i nestimulativnih uslova za poslovanje i razvoj, centralizacije sredstava i drugo. S obzirom na to da se na području Majdanpeka nalaze privredni potencijali od strateškog značaja za Srbiju i RTB-Bor, real- no je očekivati, ne samo zainteresovanost, već i njihovu ključnu ulogu u pokretanju novog investicionog i razvojnog ciklusa u proizvodnji i preradi bakra. Raspored i lokacija privrednih potencijala upućuju da se u daljem razvoju moraju uvažavati mogućnosti i prednosti dva jasno oformljena privredna i geografska centra, Majdanpek kao rudarsko-industrijski centar za razvoj proizvodnje i prerade bakra i Donji Milanovac kao centar za razvoj prerađivačke industrije, uslužnih delatnosti i turističke privrede. Evidentirani su svi raspoloživi potencijali i njihova valorizacija tokom privrednog razvoja u prethodnom periodu, u kome je dostignut nadprosečni razvoj Majdanpeka. I sada je kvantitativno stanje privrednih potencijala, sa neznatnim promenama, isto. Tak- ođe je nesporno da objektivni faktori razvoja imaju prednost nad

subjektivnim snagama. To daje osnova da se generalno može zaključiti: Opština Majdanpek raspolaže kvantitativno i kvalitativno identifikovanim raznovrsnim i vrednim privrednim potencijalima čijim aktiviranjem i valorizacijom se može ostvariti privredni razvoj iznad proseka Republike Srbije.