Reconstructing Egetation Di Ersit in Coastal Landscapes

Total Page:16

File Type:pdf, Size:1020Kb

Reconstructing Egetation Di Ersit in Coastal Landscapes This thesis will be published as a volume in the series Advances in Archaeobotany. English text editing SuzanneNeeds-Howarth,Toronto AnnetteHansen,GIA,Groningen Book and cover design ChristineKlein,Bremen www.christineklein.nl Photos MansSchepers,RenéCappersandIngerWoltinge Production RoelfBarkhuis www.barkhuis.nl StichtingNederlandsMuseumvoor Financial support AnthropologieenPraehistorie S•N•M•A•POL.indd 1 3/28/12 4:04:30 PM © 2014 Mans Schepers Allrightsreserved.Nopartofthispublicationmaybereproducedortransmittedinanyform orbyanymeans,electronicormechanical,includingphotocopying,recording,orbyany informationstorageorretrievalsystem,withoutpermissioninwrittenformfromtheauthor. ISBN (dissertation edition) 978-90-367-6975-4 ISBN (digital edition) 978-90-367-6974-7 Aan Nicolien Bottema Mac-Gillavry en Henk Woldring Voor het wijzen van planten en het planten van wijsheid Opdat die ooit bloeien moge… Contents Chapter1 General introduction 009 Chapter2 An objective method based on assemblages of subfossil plant 029 macro-remains to reconstruct past natural vegetation: a case study at Swifterbant, The Netherlands Box1 A pure sample 061 Chapter3 Wet, wealthy worlds: The environment of the Swifterbant river 073 system during the Neolithic occupation (4300–4000 cal BC) Box2 Why sample ditches? 109 Chapter4 Dung Matters: An experimental study into the effectiveness 123 of using dung from hay fed livestock to reconstruct local veg- etation Chapter5 A review of prehistoric and early historic mainland salt marsh 159 vegetation in the northern-Netherlands based on the analysis of plant macrofossils Chapter6 General discussion 195 References 219 Samenvatting 243 Dankwoord 253 List of publications 259 Affiliation of co-authors 261 Chapter 1 009 General introduction People AND VEGETATION Reconstructing vegetation is far from a walk in the park ‒ yet it is a prerequisite for a fuller understand- ing of past human behaviour in all its aspects. The exploitation of the landscape is not restricted to the direct use of plants. It is the grass we will not let grow under our feet, the forest we can- not see for the trees, and the nettle we are willing to grasp. To reduce vegetation to the berries we chew, the meadows we graze our livestock on, and the oaks we fell to support our roofs is an anthropocentric simplification of the complicated interaction between humans and their environment. This relationship is relevant to, and has been studied from, a variety of perspectives, both historical and contemporary (Sukopp 1969). Traditionally, archaeological studies (and archaeolo- gists) have split into two camps. On the one hand, there are the so-called ‘specialist studies’, such as ceramic analysis, lithic analysis, and zooarchaeological analysis. On the other hand, 0010 there are the more general studies, in which various aspects of one period are brought together. In this tradition, the study of past vegetation would be regarded as a specialist palaeobo- tanical (also known as archaeobotanical) study. However, the relevance of the natural environment for understanding hu- man behaviour has long been acknowledged by more generalist archaeologists, in some cases as a result of the archaeologist’s background in biology or physical geography (two Dutch exam- ples are Louwe Kooijmans [1974, 1985] and Waterbolk [1954]). Two main research questions underlie this study, of which the first governs the second: Is it possible to improve upon the reconstruction of past vegetation at the most detailed level? To answer this first research question, several approaches are adopted. First, the potential of applying both recent and long-established methodology and data from present-day vege- tation ecology to archaeobotanical data is explored. Modern ecological field studies are an essential element for the inter- pretation of the archaeobotanical record (Butzer 1982, 171–172). Second, the relationship between some frequently studied types of archaeological contexts and their botanical composi- tion (as opposed to standing vegetation) is studied in detail. It is alleged that it is possible to successfully address past vegeta- tion composition by seeking novelty in the analysis, rather than by seeking new proxies (stage 5 rather than 4 in Fig. 1.5). In this study, the emphasis lies on the reconstruction of vegetation in wetland environments where an open coast profoundly influ- enced landscape dynamics. The second research question follows directly from the first: Does a more detailed reconstruction of vegetation enable us to expand our understanding of past human interaction with the landscape? To explore this, new approaches are applied to two coastal wetland areas in the northern Netherlands, where several botanical and geological studies dealing with land- scape and vegetation have been carried out previously by oth- er researchers. These areas, the Swifterbant river system and the terp region, are the subjects of major lines of research by the Groningen Institute of Archaeology. Having already been studied intensively, these two regions combine the challenge of Chapter1 011 being able to add original results and ideas with the benefit of a substantial corpus of available data. Both new primary data and previously published data are used, thus making internal reports and reports resulting from Dutch commercial archaeol- ogy accessible to the international community. T HEORy OF VEGETATION RECONSTRuCTION In order to be able to ad- dress the difficulties we encounter when dealing with the recon- struction of past vegetation, it is essential that we define what vegetation actually is and how it differs from a list of (quantified) taxa, as typically results from archaeobotanical analysis. The difference between raw archaeobotanical data and past vegeta- tion is analogous to the difference between the terms ‘flora’ and ‘vegetation’. The primary difference lies in the spatial compo- nent. The flora of a certain area is a list of taxa encountered in a certain area. While walking through this area, one would notice that these plants are not randomly distributed; they are, in stead, grouped in a systematic way (Meltzer and Westhoff 1942, 17). Vegetation is the spatial distribution and coverage ratio among the taxa of a flora. Whereas flora is thus a rather abstract concept, vegetation is the factual spatial manifestation of plants, high or low, open or dense, that one can actually walk through (Cappers and Neef 2012, 93; Westhoff et al. 1995, 15). Archaeobotanical data, which are basically a list of identified (quantified) plant taxa, can be considered an incomplete past flora. The complex relationship between archaeobotanical sam- ples and vegetation is visualized in Figure 1.1. A number of major differences exist between taxon lists (at whatever taxonomic level) and reconstructed vegetation. First, the axes of the matrix summarizing the results differ, and so do the units of measurements in which these are expressed. Whereas vegetation is mostly expressed in ‘coverage’ per de- fined surface area (‘relevé’), archaeobotanical data are ex- pressed in ‘number of remains’ per sample. Number of remains is the most common form, but alternatives do exist (e.g. categories of number of remains, presence/absence). In addition, synoptic tables of vegetation descriptions can be designed in various ways (Schaminée et al. 1995b). 012 Figure 1.1 Diagramshowingthethreestepsthatmaybeusedtotransformthecompositionof archaeobotanicalsamplesintovegetation Taxon lists already differ from past flora at the qualitative level. This difference primarily concerns taxa that are present in the past vegetation but are lacking in the archaeobotanical archive. The cause may be differences in seed production, seed dispersal, and preservation conditions, or the fact that some taxa are hard to distinguish at a lower taxonomic level. Moreover, the palaeo- botanical archive may also include taxa that were not part of the vegetation during the period under study ‒ for example, when erosion of peat layers results in the inclusion of Sphagnum leaves in samples from a salt marsh environment (see Chapter 5). Additional complications are that most archaeobotani- cal samples represent a mixture of vegetation types and that many factors, known as formation processes, influence the chances of remains ending up in an archaeological sample (Mik- sicek 1987; Willerding 1991). All of these formation processes combined are sometimes referred to as taphonomy, but this is strictly spoken not exactly the same thing (Gifford 1981). In this study, site formation and taphonomy are used interchangeably. The model presented by Cappers (1995a) discusses the formation Chapter1 013 of seeds in the soil. Other contexts, such as drift lines, dung lay- ers, hearths, or post holes, may be subject to profoundly differ- ent processes that determine sample composition (e.g. Charles 1998; Out 2012; Van Vilsteren 1984; Wolters and Bakker 2002). Furthermore, because many vegetation types gradually merge into others, the translation of numbers of remains in a sample into relative coverage is invalid for reasons that go beyond differ- ences in taphonomy among species. For example, the remains may represent a sequence of vegetation types from a limes diver- gens (Westhoff and Van der Maarel 1978, 303–305), in which the same taxa occur, but in different
Recommended publications
  • En Staangeld 2021
    Nr. 347527 31 december GEMEENTEBLAD 2020 Officiële uitgave van de gemeente Súdwest-Fryslân Verordening op de heffing en invordering van lig – en staangeld 2021 De raad van de gemeente Súdwest-Fryslân; gelezen het voorstel van burgemeester en wethouders d.d. 10 november 2020; gelet op artikel 229 van de Gemeentewet b e s l u i t : vast te stellen de verordening op de heffing en invordering van lig- en staangeld 2021 Artikel 1 Definities In deze verordening wordt verstaan onder: • ½ jaar: een aangesloten tijdvak van zes kalendermaanden; • 7 dagen: een aaneengesloten tijdvak van 7 dagen; • A-locaties: ligplaatsen inclusief stroomvoorziening; • B-locaties: ligplaatsen exclusief stroomvoorziening; • camper: een (bestel)auto, ingericht voor het vervoeren van twee of meer personen en geschikt voor kamperen cq. buitenshuis verblijven met de mogelijkheid tot overnachten; • camperovernachtingsplaats: een door het college aangewezen locatie buiten kampeerterreinen waar campers/kampeerauto’s geplaatst kunnen worden ten behoeve van recreatief nachtverblijf, zijnde een gereguleerde overnachtingsplaats (GOP); • college: college van burgemeester en wethouders van de gemeente Súdwest-Fryslân; • etmaal: een periode van 24 uren, gerekend vanaf 10.00 uur; • historische schepen: schepen die het college als zodanig aanmerkt; • laadvermogen: het in tonnen uitgedrukte verschil tussen de zoetwaterverplaatsing van het schip bij de grootst toegelaten diepgang en die van het ledige schip; • ligplaats: de ruimte die een vaartuig in gebruik neemt; • maand: kalendermaand; • meetbrief: het document als bedoeld in artikel 1.10 van het Binnenvaartpolitiereglement; • nacht: het aaneengesloten tijdvak vanaf 18.00 tot 09.00 uur; • passagiersschip: a. een vaartuig dat is bestemd of wordt gebruikt voor het bedrijfsmatig vervoer van personen; b.
    [Show full text]
  • Jaarverslag Noordenveld 2014
    Jaarverslag Noordenveld 2014 De bibliotheken Roden, Peize en Norg vormen, samen met de bibliobus, de BasisBibliotheek Noordenveld. Beleid en activiteiten van de vestigingen worden op elkaar afgestemd, de gemeente Noordenveld is de belangrijkste opdrachtgever. In deze uitgave leest u een verslag van de belangrijkste ontwikkelingen in 2014. De Bibliotheek profileert zich ook in 2014 Ontwikkelingen in 2014 Met deze overeenstemming krijgt de tot een belangrijke basisvoorziening Bibliotheek mogelijkheid zich te vestigen in de gemeente. In 2014 stijgt het Uitvoering beleidskader 2013 – 2016 op een A-locatie binnen De Brinkhof. ledenaantal met 0,48% naar 9126 leden In 2013 stemt de gemeenteraad in Eind 2014 wordt ook in de basisschool De bibliotheken en de bibliobussen met het Beleidskader 2013 – 2016: in Norg de Bibliotheek op school lenen gezamenlijk 216.310 items uit, Op naar een toekomstbestendige geïmplementeerd. Tevens werkt de dit is een daling van -13% ten opzichte Bibliotheek in Noordenveld. In 2014 Bibliotheek hard aan de voorbereidingen van 2013. De daling van het aantal zet de Bibliotheek de uitvoering van op de implementatie in alle basisscholen uitleningen is enigszins vertekend omdat deze beleidsnota in werking. In april waar vanaf 2015 geen bibliobus meer de uitleningen van de e-books vanuit 2014 verhuist Bibliotheek Peize naar de komt. In december 2014 rijdt de het landelijk platform hierin niet zijn ontmoetingsruimte van dorpshuis De bibliobus voor het laatst waarmee een verwerkt. De website van de bibliotheken Essen. Het concept de Bibliotheek op tijdperk van 55 jaar wordt afgesloten. wordt 39.800 keer bezocht. school (dBos) wordt geïmplementeerd op de beide basisscholen in Peize.
    [Show full text]
  • T LOUGNIJS Maandelijkse I Nformatiekrant Voorde Dorpen KANTENS.ROTTUM En STITSWERD
    't LOUGNIJS Maandelijkse i nformatiekrant voorde dorpen KANTENS.ROTTUM eN STITSWERD 15eJAARGANG No. 4 SEPTEMBER1994 REDAKTIE: Mevr.A.van der Hoek-Linstra Mevr.R.Stol-Appelo Mevr.H.M.de Vries-Kuiper Dhr. W.J.vander Bijl Dhr. C.H.Groeneweg Dhr. J.Wals,eindredactie Correspondentieadres: Bredeweg 22, 9995 PT Kantens.Tel. 05955-2303, fax: 05955-1565 't Administratieadres: LageEind 10, 9998 XA Rottum.Tel. 05955-2573. 't Bankrek.no. 34.22.17.933Rabobank Middelstum-Kantens t.n.v. Lougnijs, Rottum.Gironummer van de bank:871621. Wij verzoekenu om giftenover te makenop bovengenoemderekening. Eenabonnementvoor lezers buiten de genoemdedorpen en randgebieden is mogelijk,door stortingvan í 30,--op bovengenoemde rekening. 't Lougnijswordt u dan toegezonden. Aan allendie ietste koop hebbenen/of te koopvragen, is er altijdplaats voor uw advertentiein onze rubriek:Vraag en Aanbod, prijs per regel í 2,50. @Copyright 1994't Lougnijs Rottum. Overnameuit deze uitgave wordt toegejuicht, mits onder bronvermelding. 't Drukwerken verzorgingvan Lougnijs,geschiedt door: DrukkerijSikkema, Hoofdstraat 16 te Warffum. VANDE REDACTIE. We hopendat jullie allemaal een fijne vakantie hebben gehad. Inde vakantieperiodezijn een vijftalvrijwilligers op padgegaan om te colecteren voor'tLougnijs. Wijwillen vanaÍ deze plaats iedereen hartelijk bedanken voor hun giften.Tot nu toe is de opbrengstvan de collecte f .1.801,45. Doordat de collecte in de vakantieperiodewerd gehouden, komt er nogsteeds wat geld binnen. Om de begrotingvoor de uitgiftevan dit blad rond te krijgenis f .2.300,--aan bijdragen van de bevolkingbegroot. Aangezien we ookviaonze bankrekening regelmatig giften ontvangen,zoals verderop in 't Lougnijsvermeld, hebben we er nu allevertrou- wen in dat dit bedraggehaald zal worden.
    [Show full text]
  • 15 Km Wandelen Door Onbekend Drenthe
    ROUTE K24 Knapzakroute Roderwolde- Foxwolde 15 km wandelen door onbekend Drenthe FOTO: HANS DEKKER Welkom in Roderwolde en Foxwolde andaag een Knapzakroute onder de Vzeespiegel... Ofwel wandelen door een gebied dat voor een belangrijk deel beneden de lijn 0 meter + NAP ligt. Niet dat u vandaag serieus rekening met een nat pak moet houden, want ook hier in Noord-Drenthe heeft het waterschap het waterpeil keurig onder controle. Wel zult u onderweg met eigen ogen zien hoe in het gebied rond Roderwolde, Foxwolde, Sandebuur en Leutingewolde door de eeuwen heen strijd met het water geleverd is. Tijdens deze wandeling maakt u kennis met dorpen en landschappen die voor Drenthe zonder meer uniek te noemen zijn. Waar elders in Drenthe vind je een polderlandschap met sloten, rietkragen en kletsnatte weilanden... En buurtschappen die al sinds de middel- eeuwen als eilandjes verspreid over deze zompige wereld liggen. Een landschap dat van zijn bewoners steeds weer alle vernuft vroeg om hier letterlijk en figuurlijk het hoofd boven water te houden. START 2 KAART Start Tik op de nummers voor informatie Algemene informatie 4 Hoe werkt het? Uitleg over de route en praktische zaken 5 Routekaart + beschrijving 8 Roderwolde en Foxwolde om te beginnen 13 Het landschap van Roderwolde en Foxwolde 17 Informatie onderweg 21 De pdf geeft de beste gebruikservaring in Acrobat Reader of iBooks. START 3 KAART Algemene informatie Startpunten Café Scheepstra Roderwolderweg 21, 9314 TB Foxwolde Punt 1 in de route. Routebeschrijving via Google maps Café Het Rode Hert Hoofdstraat 32, 9315 PB Roderwolde, Punt 6 in de route. Routebeschrijving via Google maps Lengte route: 15,5 km In tweeën te splitsen: • Zuidelijke lus van 1-6.
    [Show full text]
  • Besluit Van Het College Van Burgemeester En Wethouders Van
    Nr. 264601 31 oktober GEMEENTEBLAD 2019 Officiële uitgave van de gemeente Waadhoeke Besluit van het college van burgemeester en wethouders van de gemeente Waadhoeke houdende regels omtrent de afvalstoffenverordening (Uitvoeringsbesluit Afvalstoffenverordening gemeente Waadhoeke) Burgemeester en wethouders van de gemeente Waadhoeke overwegende; dat de Afvalstoffenverordening gemeente Waadhoeke 2018 de aanwijzing van de inzameldienst en andere inzamelaars, het gebruik van inzamelmiddelen en –voorzieningen en plaats en wijze van inzameling overlaat aan een regeling bij uitvoeringsbesluit; dat het in het belang van een doelmatige verwijdering van afvalstoffen wenselijk is nadere regels te stellen omtrent plaats en wijze waarop afvalstoffen kunnen worden overgedragen of ter inzameling aangeboden aan de bij dit besluit aan te wijzen inzameldienst en andere inzamelaars, als bedoeld in de Afvalstoffenverordening gemeente Waadhoeke 2018; gelet op het bepaalde in artikel 3, lid 1, artikel 4, lid 1a, artikel 5, artikel 7, lid 1, artikel 9 en artikel 10, lid 1 van de Afvalstoffenverordening gemeente Waadhoeke 2018, vastgesteld door de gemeenteraad op 2 januari 2018; Besluiten: vast te stellen de navolgende aanwijzingsregeling van de inzameldienst, inzamelplaats en andere inzamelaars voor de inzameling van bepaalde categorieën afvalstoffen en hieraan regels voor het gebruik te verbinden: Artikel 1 Aanwijzing inzameldienst Als inzameldienst belast met de inzameling van huishoudelijke afvalstoffen wordt aangewezen: B.V. Fryslân Miljeu Noordwest onderdeel van N.V. Fryslân Miljeu (opererend onder handelsnaam Omrin) statutair gevestigd te Leeuwarden. Artikel 2 Aanwijzing andere inzamelaars Als inzamelaars belast met de inzameling van bepaalde bestanddelen van huishoudelijke afvalstoffen worden aangewezen: a. Gemeentelijke buitendienst van de gemeente Waadhoeke voor het op afroep separaat inzamelen van grof huishoudelijk afval en grof tuinafval; b.
    [Show full text]
  • Gezondheid in De Wijk Basisdocument Wijkgezondheidsprofielen Voor Het Project Aan De Slag Met Preventie in Drenthe
    GEZONDHEID IN DE WIJK BASISDOCUMENT WIJKGEZONDHEIDSPROFIELEN VOOR HET PROJECT AAN DE SLAG MET PREVENTIE IN DRENTHE GEMEENTE NOORDENVELD Gezondheid in de wijk Basisdocument wijkgezondheidsprofielen voor het project Aan de slag met preventie in de Drentse gemeenten Gemeente Noordenveld Esther Huisman Marjan Kuilman Willem Jan van der Veen GGD Drenthe [email protected] Assen, februari 2019 Overname van gegevens is alleen toegestaan, mits voorzien van de volgende bronvermelding: GGD Drenthe. Gezondheid in de wijk. Basisdocument wijkgezondheidsprofielen voor het project Aan de slag met preventie in de Drentse gemeenten. Gemeente Noordenveld. Assen, februari 2019 Dit project wordt mogelijk gemaakt door: Wijkgezondheidsprofiel ‘Aan de slag met preventie in de Drentse gemeenten’ Inhoud Gezondheid en leefstijl in de wijk .................................................................................................... 2 Inleiding ........................................................................................................................................ 2 Een perspectief op gezondheid.................................................................................................... 2 Opbouw van dit document .......................................................................................................... 7 Kaarten voor de gemeente............................................................................................................... 8 Overzichtskaart van wijken in de gemeente Noordenveld .........................................................
    [Show full text]
  • DRVO2011025001002.Pdf
    de Broedvogels van polder Matsloot in 1986-2009: Een afgetakeld weidevogelgebied aan de vooravond van moerasontwikkeling. Aaldrik Pot en Roelof Blaauw Vanafhet midden de worden van jaren zeventig weidevogels geïnventari- seerd de de Drentse kant hetLeekstermeer.De tellin- in graslanden aan van werden vanuit verschillende doorverschillende gen organisaties en waarne- mers in verschillende deelgebieden gedaan. Van 1986 tot en met 2009 heeft Staatsbosbeheer in de Matsloot polder met een vast team weidevogels in kaart In de gebracht. 2010 is men gestart met graafwerkzaamheden voor het herinrichting van gebied (waterberging, moerasontwikkeling) waarmee het verandertdat zinvol In dit biotoop dusdanig vergelijking niet meer is. artikelwordt daarom hetbeheer de de teruggeblikt op en ontwikkeling van weidevogels in hetgebied. Gehiedsbeschrijving Landschap Het telgebiedin polder Matsloot (350 ha) wordt begrensd door de Matsloot,parallel aan de snelweg Groningen-Leeuwarden, de Roderwolderdijk,Onlandse Dijk, Sandebuursterdijk en de oostoever het Leekstermeer Het heeft karakter van (Figuur 1). laagveengebied een open relatief Kenmerkend is de in noordzuid- en een hoog waterpeil. langgerekte percelering richting, een zogenaamde opstrekkende verkaveling. Inherent aan dit verkavelingspatroon Slechts üggen honderden sloten en tochten in het gebied. een paar sloten hebben een goed ontwikkelde rietkraag. Het Klein Waal (0,7 ha) is het enige bosje in het gebied. Aanvankelijk uit Lolium bestond de begroeiing grotendeels agrarische graslanden met o.a. Engels raaigras ( spec.) en naderhand Witbol (Holcus spec.). De laatste jaren overheersen verruigde graslanden Pitrus met (Juncus effusus), Rietgras (Phalaris arundinacea) en Liesgras (Glyceria maxima) en hier en daar stukken vochtig hooiland met dotterbloem- en kleine zeggenvegetaties. 12 Drentse Vogels 25 (2011) 1. Figuur Eigendommenvan Staatsbosbeheer in de omgeving van het Leekstermeer in 2010.
    [Show full text]
  • Matterscape Taskscape Feltscape
    Matterscape Taskscape Feltscape De invloed van agrarische grondbewerkingen op de morfologie van de Lionserpolder (De Greidhoeke, Friesland) tussen 1950 en heden Cora Krista Jongsma Matterscape Taskscape Feltscape De invloed van agrarische grondbewerkingen op de morfologie van de Lionserpolder (De Greidhoeke, Friesland) tussen 1950 en heden Auteur C. K. (Cora) Jongsma Assen, juli 2017 Onder begeleiding van: Prof. dr. ir. Th. (Theo) Spek (hoogleraar Landschapsgeschiedenis, RUG) Deze scriptie master is geschreven in het kader van de masteropleiding Landschapsgeschiedenis Prof. dr. A.S. (Ann-Sophie) Lehmann (hoogleraar Moderne Hedendaagse Kunst, RUG) aan de Rijksuniversiteit Groningen (RUG), Faculteit der Letteren. Voorwoord Op de eerste warme lenteavond van mei 2017 ke kant van het landschap confronterend en stond ik, samen met één van de voor dit on- deze ervaring maakte mij nog bewuster en derzoek geïnterviewde boeren, midden in de betrokken bij de aan het landschap verbonden Lionserpolder. Terwijl wij boven onze hoofden problematieken; de kwetsbaarheid, tijdelijk- nauwlettend in de gaten werden gehouden heid ervan en de noeste en vakkundige arbeid door een zwerm grutto’s, bekeken wij een van de mensen die het landschap beheren, kunstwerk dat nog maar een paar jaar in zijn bewerken en onderzoeken. bezit was. Het was niet groot, had onregelma- tige contouren en het unieke reliëf kwam door De beleving van het landschap is in al haar de grote variëteit aan groentinten goed tot zijn gelaagdheden heel vruchtbaar geweest voor recht. Werkelijk schitterend. Daarnaast waren mijn beeldend werk en daarom wil ik iedereen de hydrologische omstandigheden waarin het danken die mijn pad door de Lionserpolder kunstwerk zich bevond onder controle en was heeft gekruist.
    [Show full text]
  • PDF Van Tekst
    Monumenten in Nederland. Groningen Ronald Stenvert, Chris Kolman, Ben Olde Meierink, Sabine Broekhoven en Redmer Alma bron Ronald Stenvert, Chris Kolman, Ben Olde Meierink, Sabine Broekhoven en Redmer Alma, Monumenten in Nederland. Groningen. Rijksdienst voor de Monumentenzorg, Zeist / Waanders Uitgevers, Zwolle 1998 Zie voor verantwoording: http://www.dbnl.org/tekst/sten009monu04_01/colofon.php © 2010 dbnl / Ronald Stenvert, Chris Kolman, Ben Olde Meierink, Sabine Broekhoven en Redmer Alma i.s.m. schutblad voor Ronald Stenvert, Chris Kolman, Ben Olde Meierink, Sabine Broekhoven en Redmer Alma, Monumenten in Nederland. Groningen 2 Uithuizermeeden, Herv. kerk (1983) Ronald Stenvert, Chris Kolman, Ben Olde Meierink, Sabine Broekhoven en Redmer Alma, Monumenten in Nederland. Groningen 4 Stedum, Herv. kerk, interieur (1983) Ronald Stenvert, Chris Kolman, Ben Olde Meierink, Sabine Broekhoven en Redmer Alma, Monumenten in Nederland. Groningen 6 Kiel-Windeweer, Veenkoloniaal landschap Ronald Stenvert, Chris Kolman, Ben Olde Meierink, Sabine Broekhoven en Redmer Alma, Monumenten in Nederland. Groningen 7 Voorwoord Het omvangrijke cultuurhistorische erfgoed van de provincie Groningen wordt in dit deel van de serie Monumenten in Nederland in kaart gebracht. Wetenschappelijk opgezet, maar voor het brede publiek op een toegankelijke wijze en rijk geïllustreerd gebracht. Monumenten in Nederland biedt de lezer een boeiend en gevarieerd beeld van de cultuurhistorisch meest waardevolle structuren en objecten. De serie is niet bedoeld als reisgids en de delen bevatten dan ook geen routebeschrijvingen of wandelkaarten. De reeks vormt een beknopt naslagwerk, een bron van informatie voor zowel de wetenschappelijk geïnteresseerde lezer als voor hen die over het culturele erfgoed kort en bondig willen worden geïnformeerd. Omdat niet alleen de ‘klassieke’ bouwkunst ruimschoots aandacht krijgt, maar ook de architectuur uit de periode 1850-1940, komt de grote verscheidenheid aan bouwwerken in Groningen goed tot uitdrukking.
    [Show full text]
  • De Noordenveldse Kwaliteitsgids
    De Noordenveldse Kwaliteitsgids Gebiedseigen doorontwikkelen op basis van ruimtelijke karakteristieken concept eindrapport augustus 2019 Schipsloot bij Roderwolde 2 Inhoud Inleiding 5 Vooraf 5 Leeswijzer 5 Uitwerken karakteristieken omgevingsvisie Positie en betekenis kwaliteitsgids 5 Opbouw kwaliteitsgids 5 Ontstaan van het landschap en gebiedsindeling 6 Laagveenontginningslandschap 8 Foxwolde 12 Leutingewolde 14 Peizermade 16 Peizerwold 18 Roderwolde & Sandebuur 20 Esdorpenlandschap 22 Altena 28 Een 30 Langelo 32 Lieveren 34 Nietap 36 Nieuw Roden 38 Norg 40 Peest 42 Peize 44 Roden 46 Roderesch 48 Steenbergen 50 Westervelde & Zuidvelde 52 Hoogveenontginningslandschap 54 Veenhuizen 58 Werken met de kwaliteitsgids 61 Geraadpleegde bronnen 62 Legenda overzichtskaart (losse bijlage) 63 Dronefoto kaft: Het open beekdal waar het Groote Diep en het Oostervoortsche Diep samenkomen met in de verte Alteveer en de esdorpen Roderesch en Roden 3 Onverhard pad in eikenlaan tussen de Esweg en de Kerklaan richting het Sterrebos, Veenhuizen 4 Inleiding Vooraf visie is het daarentegen nog niet helder welke Inspiratie en houvast bij initiatieven In de voorliggende kwaliteitsgids zijn het karakteristieken zich op welke plek bevinden. Ten aanzien van concrete initiatieven biedt landschap en de dorpen in de gemeente de kwaliteitsgids inspiratie en houvast bij Noordenveld en hun karakteristieken op In de voorliggende Kwaliteitsgids Noordenveld het ontwikkelen en beoordelen van ruimte hoofdlijnen beschreven. De kwaliteitsgids zijn overeenkomstig de bedoelingen van gerelateerde initiatieven, zoals bijvoorbeeld is opgesteld door Stichting Libau met de Omgevingswet de karakteristieken op de ontwikkeling van een zonneterrein of een een werkgroep met de gemeentelijk hoofdlijnen voor de gemeente als geheel uitbreidingslocatie voor woningbouw. stedenbouwkundige, planoloog en adviseurs uitgewerkt. Het accent ligt hierbij op op het vlak van landschap, cultuurhistorie structuurbepalende karakteristieken.
    [Show full text]
  • De Late Prehistorie En Protohistorie Van Holoceen Noord-Nederland
    09-054 ACHTER cover 12 23-06-2009 10:58 Pagina 1 Ambitie De late prehistorie en protohistorie van holoceen Noord-Nederland, versie 2.0 De Waddenacademie heeft de ambitie het waddengebied te (laten) ontwikkelen tot een kraamkamer voor breed toepasbare, integrale kennis over duurzame De late prehistorie ontwikkeling van een kustgebied, waar natuurwaarden centraal staan en een dragend onderdeel vormen van de lokale en regionale economie. Het gebied ontwikkelt zich tot een ontmoetingsplaats voor wetenschappers uit binnen- en buitenland, bestuurders, beleidsmakers en beheerders. Samen zoeken zij op en protohistorie van basis van interdisciplinaire kennis duurzame en innovatieve oplossingen. In 2020 vormt het trilaterale waddengebied het best gemonitorde en best begrepen kustsysteem in de wereld. holoceen Noord- Nederland, versie 2.0 Nationale onderzoeksagenda archeologie Hoofdstuk 12 2009-12 09-054 ACHTER cover 12 23-06-2009 10:58 Pagina 2 Postbus 2724 Ontwerp cover: Supernova Ontwerp bNO 8901 AE Leeuwarden Fotografie: Jan Huneman Nederland Druk: Holland Ridderkerk t 058 233 90 30 e [email protected] © 2009 Waddenacademie Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of open- ISBN/EAN 978-94-90289-13-3 baar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op Volgnummer 2009-12 welke andere wijze ook zonder voorafgaande schriftelijke toe- stemming van de Waddenacademie. De Waddenacademie aanvaardt geen aansprakelijkheid voor eventuele schade voortvloeiend uit het gebruik van de resultaten van dit onderzoek of de toepassing
    [Show full text]
  • Historisch Wandelroute Dokkum - Holwerd Afstand: 13 Km Duur: 2,5 Uur Ondergrond: 2,2 Kilometer Van Het Wandelpad Bestaat Uit Grasland
    Historisch Wandelroute Dokkum - Holwerd Afstand: 13 km Duur: 2,5 uur Ondergrond: 2,2 kilometer van het wandelpad bestaat uit grasland. 10,8 kilometer van de route gaat over verharde paden en wegen. Honden: Op particulier terrein (de wandelpaden over grasland) zijn honden niet toegestaan. Geopend: Gehele jaar. Bijzondere historische informatie Ontdek het oude Friese terpengebied. Een gebied met een boeiende geschiedenis. Land van François Haverschmidt en Ids Wiersma. Van kerkepaden, schoolpaden en oude boerderijen. Van akkers, weiden en bijzondere verhalen. Prettige wandeling! Deze historische route leidt u door het Friese terpenlandschap dat dateert van voor onze jaartelling. Uit archeologische vondsten blijkt dat delen van deze streek omstreeks 200 voor Christus werden bewoond. Sommige terpen, zoals die van Foudgum, Brantgum en Waaxens ontstonden op een door de zee opgeworpen zandrug. Andere nederzettingen werden op hoger gelegen, opgeslibde delen van het landschap gebouwd. Ze groeiden later door de opeenhoping van mest en afval uit tot behoorlijke woonheuvels die bescherming boden bij hoog water. Pas vanaf de tiende eeuw werden de terpen in deze streek door dijken verbonden. Door afgravingen van de vruchtbare terpaarde zijn veel terpen verloren gegaan. De route Dokkum – Holwerd voert u door een typisch agrarisch landschap met oude boerderijen en verschillende soorten terpen. Een streek waar tal van bekende landgenoten hun voetsporen ach- terlieten. Wat te denken van François Haversmidt (1835 – 1894), beter bekend als de treurdichter Piet Paaltjes, die voorganger was in Foudgum. In het nabijgelegen Brantgum is de bekende Friese kunstenaar Ids Wiersma geboren en getogen. En Dokkum is voor eeuwig verbonden met de naam van Bonifatius, de missionaris die hier in 754 werd vermoord.
    [Show full text]